D I S P U T A T I O

A R GdeU T IS i m a g i n i b u s .

q u a m ,C O N S E N T IE N D E E T A D P R Q B A N T M

AMPLISS. SE N A T . PHILOS.E T M O D E R A N T E

Aniplisßmo C f Celeberrimo V I R O ,D n . LAUR: a r r h e n i o ,

Hiftor. ProfefT Reg & Ordinär.In incluta Upfalienlium Academia,

Publicœ honorum cenfurœ fiflitJ O H A N N E S JOAN. D A L E N I U S

N ykopia- Sudermannus.ln Audy Guß. Majon-t horis ante merid./olitis, dieZqjprilis

H O L M I Æ , Literis W E R N E R I A N I S .

In Eruditam DiffertationemClarisßmi Philofophiœ C A N D I D A T I y

D n . J O H A N N I S D A L E N I I , De A R G U T I S I M A G I N I B U S ,

Y*\Æ dalea ars ludit i mentitur corpora épelles ,Vivis h etc certat vultibus umbra fu is:

Spiritus omnis abeft: fimulato fugerat oreVox-i omnis que quatit tympana vana (onus %

Non oculum radius nullosque refraflus ad orbes Fleflitm, vitali cunela vigore carent i

Siftit imago tamen vivas imitamine mentes*Corpore mentito corpora certa refert.

(gua ingenio fus habet zeuxis, dulcedine profint Q uod fimulat pifto vom ere dulcis apis:

Allicit uc radius genitor Delatus Olympo N em ine progenies lilia di£ta fuo;

Mens habitans terra genitor quam duxit in umbra9 SlC alle&a fequor qua partt umbra foFi.

Grata Dabit rerum fpe&acula Daedala^ Lympham C urrere hyperbolicas cum facit arte vias 'y

A rte dc N atura formatur grata Camecnis,Sic qua virtutes umbrat Imago ftyfo.

Hoc arguta tua dum fiflit mentis Imago }Ingenium pariter ftftit & ipfa tuum,-

Mufa potens tabulis tua f t abit Apollinis arcu Parrhaftis, clara f t abit & arte potens.

Vita torquet iter placidis tua navis apertum Velis ) mens flefli nefeia reflor a de ft.

Sic felix properat, fuperisque faventibus orbes Vincit-i quos v ita dura Charybdis habet.

Ut radius medium nullo curvam ine pun&um-y Nautica certa petit pyxis ut aflra Poli 'r

Retfus fic habeas centrum quod refpicis unum ,Sic habeat metam mufa quieta Polum.

tum ultuario calamo pofuit JOH, M O Z E L I U S .

Le&or Benevole.

O Culos tuos fnbit imago argit a , quam jure

merito non ab alio* quam Apelle pingi, &

f i t , me quoque in argutiarum arte certè Rhyparogra-

phon y O fupra vires audentem, fort'e ridebis. Veo

rum f i piBorem, qui catagraphos thynos nefeit, pro

bro efje debere putas, absque prototypo temere in tsb

bula pigmenta adfpergere ; me quoque ad imitandum

potius 5 quam fingendum natum , v itii non infimu-

labis y extra impreffam Iconography um orbitam, v d

lineam non effinxife. Nam ut illos Viros noftris praire

itineribus paffus fum 5 quos adorat & veneratur or

bis j quibusque ars ipfa fua refert incunabula, A U

ciatumy funium , Sambucum, Camerariuma PicineU

lu m , Harsdorfferum, A I a feni um, alios que: ita nihil

prorfus in re tam nobili ingenio ja ambiam, prater

admiratoris gloriam. Credas igitur id , quod moli

ory innoxii conatus cenfuram, non fever a anima d-

verfionis notam mereri. Si cubi vero ab erraffe tibi

videbor, humanitati id tribuas. Scilicet, nulla fine

umbra lux cfi, nulla virtus fine nebula. Sic erroris

immunem efje, humabam fortem excedit. Vale.C A P .

C a p u t P r i m u m ,i * „/ • -D E

A R G U T I S IMAGINIBUSI N G E N E R E

$. L

lUantum temper & ornamenti & dele&ationis eloquenti« accedat, per eruditam vim ^f- gutè dicendi vibrandiqve fenren- tias/tf)affatim prorfus teftatur t« y'\&uv9 ( räy* A© } quod audi

toribus le&oribusque plerumque excutere folek Nam ut taceam, ex illa non tantum elocutionis Oràtoriæ & Poeticae, verum conceptuum quoque rationem mirum quantum illuftrari; tanta con-

A cin-( 4 ) Cic, de Clar. Orat, cap, Quintii, Ioft* Orat

lib. io . cap, 1, p. na, 447,

cinnicatis ejus admiratio ( b) nos fiepius defigit, ut in prodigium illam, ne indignationem dicam, ( r ) trahere videamur. Atave verfatur hæc res ingeniola, acuminum & fuDtilitatum plena, in Iconifmo rerum , feu mentis noftræ (parais y.al iJoXvMi&iS, ( d) prout conceptus veri “ mentis de rebus, funt vel fecundum rei ve- “ ritatem, vel fecundum fimilitudinem, Ce)

$. II.Verum cum generatim omnia animi cogi

tata , nec non | quidquid cum ratione exfpetta- tionem noftram fallere poteft, fontibus acuminum Repugnanti«, Alienationis, Comparationis atque Allufionis fcateant: ( V ) ita quoque omnia argutè fatta & attiones. ( g ) Dum enim communiter pars earum rerum, quas mente concepimus, externo aliquo opere coram fpe- ttantiDus exhibetur , pars nonnunquam voce auditoribus explicatur: res prorfus eadem efife Videtur i five intellettui fiftatur peregrinus con- ' . ïi ceptus

\ b ) Quam parit illud Dionyf.Longino Sett. I. & | i , prout habet Monfr. Boileau Dcfpereaux dans le traité 'du fublime ou du Merveilleux, dans le difcours, traduit du Grec de Longin; & imprimé à Amftcrdam 1715-

(* ) Morhof. de argut, ditt. proleg- p. z*( d ) Quint, lib. 9. & n. palfim.( O Quod tufius per j, ment, operat, trattat Mor

hof. ditto loco,i f ) Malen, Nov. Art. Epigrammat. cap, 2. Art. 2. p*

m, IL ' ■ . 'i g ) Talis erat fine voce decapitatio eminentium Pa-

pavet um Tarquinii Superbi, Liv. lib. I. cap. 74.

ceptus verbis, five eçiam f iö is , ( figura A aéreo Signo, (?) five denique.imagine»//

§• IIL ; : j ' +Hinc noftra prodit Imago arguta, quam

inani prorfus omni rejefta literarum &( £ ) ab imitando commodè diei arbi-

'.tratnur* ut per Syncopen fk quafi imitago, feu imitatione agens. Haec ipfa, alia corporis eft, alia anim æ, vel ut potius dicam: alia Propria alia translata ; quarum prior, ut ad corporis figuram cognofcendam facit, opus eftPi&orum, A noftram non ferit metam.* Pofterior vero fola & omnis à nobis heic expenditur, liquidem perfuafioni eft longé aptiffima, & idem eft ^tquepiftum Epigramma. ( / ) Nafn etfiani- morum lineamenta colorum varietate nequit tc adumbrare: rerum tamen.conjunôione aut fc difcrepantia prorfus intelligibili, in alius rei “ confiderationem nos abducit, & dulcisiimo " delegationis fenfu totos afficit, quando per “ concipientis folertiam , an im os, m ores, & “ abdita confilia m orta lium , corporum fub fpe- “ cie, rerum vel ut cortice & involucro, figu- w raté exhibet, ( m )

A i §. IV.( b) U t Philofophus vitæhunrwbrevitat. defcripturus,

apud Rudolph, Agrie.- de invent lib. I. Cap. 14.( i ) Horat. lib. z. Epi ft. I v, zfo.( * ) Vid. Vofl*. in Etymol. & Bechman. Introd. ad

lat. ling, in voce Imag.11) Dv G. Morhofenå Unterricht ton ber$eutfd>ui Poe-

fié, bû6 17. cap.(w ) Exemplum habet ex ruftico. Mafen; Sp. Im«

Verit. Oc. cap;*, p. m. 70,

■ ' • $. IV.N on inepte proinde facultas illa repræfen

tandi, qua pollet imago, five à natura ipfa, (ri) five ex hominum inftituto 8c ordine, (0 ) fivg ex utroque fimul fiat, (/>) nomine arguùApn- detur exponi. Quod iterum verbum , five t S etiofo, per antiphrafin celere, dehinc ▼erfo in Latinum verbo, argutus idem ac ce« 1er: ( 7 ) five alias velut acute arguens: (r )in g e- niofam dc veriuftam evfnïfyU* dc elegantiam ambitu fuo complebitur. ( / ) Aliis vel -Tvn®*, X01! * v e l a >̂ĵ a arridet. Quæ vocabula , ut alia fileam , tam Homonyma quam Synonyma, ( f ) infignem cum imagine convenientiam jabant, at prorfus ij-ô vyecjuiifTcL efle , ingeniöfa illa, quâ deftituuntur, fib io prohibet. Eam aurem peculiariter noftra, præ communibus artis piboriæ imaginibus admittit, dc in fi- militudine metaphorica, quam res fida cum fi- gnificata obtinet, fundatur, (u ) V .

( » ) Porphyrio avis mulieris pudicitise cuftos ac index eft. Ælianus hi ft, animal lib. 14. cap. dc

lib- 5. 40. Alciat. emb* 47.V*) Milvus providentiam & temporis «uram, Jcr. 8:7, ( p ) Caput leonis naturâ magnanimitatem, inftituto

Principum dignitatem , Ægyptiis denotabat. D io-

dor. Sic. lib .$. Hiftor.( q ) Ut Servius ad Ecdog: 4. Virgi dc ad verf $4.(r) Vofs:Etymol*dcCic.*inPifone cap:ap.

- ( x ) Cic. in Orat. adBrutum cap’ 12.( O Quæ longo catalogo recitat, RudraufEuî# Cl*

lovius, &c.O ) Mafcn-Paleft* Poet* 9«

W G lK tn* . t— yTandem igitur nobis arguta imago dici-

fur piâa oratio, aut fi m avis, fifiura figurata vel loquens; cum pro verbo vel ferm one, quæ apud Rhetores in tropis obfervantur, ( v ) res per illa fignificatas, vel pro voce ipfam imaginem rerum fignificantium, accepimus. ('w) Hinè eft res creata, Phy fica vel Moralis, per tro- u pum apta ingeniose repræfentare rem à fe cc idiverfam. ( # ) V ox enim vel imago, quæ alteram fignificare poteft, per afFeôionem aut relationem, quam cum re fignificata poffidet* Cgnificat. Gallis: Devife eft peinture fymbo- üque, animée de quelque courte fentence, oü infcription, qu’on appelle pour cela, l’Ame de cette Peinture, qui en eft le corps, (y ) G ermanis dicitur: ein © in n ? 5 3 ilb / © i n n e ^ o p p e ober © in n e * £ )o cft / tueil té / tn ie Der geleh rte Harsdôrlfer reDet/ einen heim lichen u n b p e rb o r* genen © tn n ober N e n n u n g in einem S i lb e u n b m en ig beçgcfcÇfen P o r t e n / ertveifet/ ft>flc$e$ bepbeö ein m e h re re ju DerfteÇen g ie b t / a l* g t* m a l)lt ober gefc&riebcn ift/ in b cm folcÇetf ju fer* n e rm SKcichbencfen füglich v e ra n la g t, (z)

A 3 §. V I,Cit: Quintil: lib: 8 pasfim*

(n>) Sic corvus, vel imago corvi» cft hominis ra* pacis figfiUm & figura.

( X ) Mafen. Sp. Verit: Imi Oc. lib + cap, }4 ’ $♦!&» p. m. 440.

( / ) Pomey Di&iànairc Royal.X « ) 3 « Dec 9)owb* imw 3 w*>t her © itw ö iw w

«. V I.Tradita fic quaiicunqtie defcripriohe, cui-

vis obviat funt cauf&9 tum internee materia 8z forma y tum extern* , finalis & efficiens. Quarum ut hafce feft hfömo, ingènii judiciique acti* mine gaudens, perfonis nobilium & animis prorfus indigna, (d ) ejusque farinae alia; quae frigidis imaginibus jure merito accenfentur. Ce)* $. VIL

Ü t màrtûs oculata Alciati Embl. 16. pro vitand. levi credulit.

MâfenSp. Im Ver. O c cap. 40. Lib.*, n. 9. p. 471. [

.V'ji;v'nvu‘:i '& . n r r b ( A vb Negat Mafenius, ( f ) aliique, Lemma

formas rationem fubire, fed inftarfigni tantummodo aut clavis efTe, abditam fimilitqdinerpjfi fcumre fignificata Analogiam refecantis* f«-l?i

a M ARönttr iMAGîtmus_____) Ut ignis & aqua.

nique partim fimiliüni partim diflimiîilim ( i f ) Prioris & intermedii ordinis fimilirudinem ab imagineexefie contendimus; ultimum admitten- tals, qvi Metaphoris convenit, (r) Sc fiveàdlau- dem a rebus iliufixioribus,(Y) five ad vituperium

:1k vilioribus petatur, ( ^ in f i g n e m heic ufiimhà- !bet. Cum autem in omni imagine debear efie 'fimile, quo conferantur, Sc disfimile quo transfe ra n tu r ; ( / ) ita iri omni fimilitudine collatro •’unius ad alterum,-utramque facit paginam. Hæc "vero coll tio alia intelligentis eft ad intelligens, ( u ) alia non intelligentis ad non intelligens, ( v ) alia iterum intelligentis ad non intelligens, (w) Sc alia denique non intelligentis àd wtelligehs

“(ä*) Omnes admittimus in imegine arguta* con- . 1 B tra-

q) Navarchus cum Principe, Pugil in arena, Sc cur- for ftadii Olympici, curn homine Chrifliano. r. Cor. 9: z4* r ) Conf, N*um: 17:8* O Quando peritus orator dicitur animorum im perator. Quint. Inft, O r. lib. 7. cap. io, f f ) Si ingratos vel mulos vocaveris, ÆÎian: Var. Hift. lib 4. cap. t ) Metonyri)iam excipe, cui r elatio fufficit. u ) Sic Æneas cum Polluce, Hercule ScT h e le o com para

b a tu r. Virg. 6, Æneîd. v. 119, feqq. Patriae vindex CUn> Trafybulo. Alciat, embl, 154, v ) Ita Sup.

. cit:. Boileau ^Oefpereaux , H om eri Ilias confert lo- li ortivo î Ödynca v. deficienti Sr defcendenti. H irundo pro V ere , Cuculus pro ad la te , Ficedula pro,au tum no, Fringilla,pro hiem e, AJciat. embl. i p ' & ïoo. V i? j Q uando fortis leoni, Chriftianus

* fr6F^intpjr ijpinas. y),Sic Æ îcbines Dcmofthenem ‘ tibiis'coapparavit, D em ofthenes v, Æfchinem tru -

tmæ. Arift; lib, 3. Rhet; câp. z. Scc.

tranîtentibus aliis, eriamfi ron diffitendum fît, ultimam omnium efîè longe illuftriorem.

$. X .Quanto etiam plus venuftatis ac decoris^e,.

bus conciliare (blet contrariorum conjunétio; tanto etiam cæteris exundantior & illuftrior eft Fonsoppofîtioms. Quæ eo nomine non tantum naturam ipfam, verum ejus quoque Audiorem fummum imitatur, dum orbis univerfi & rerum conditarum pulchri:udinem, per fua oppofita magis magisque elucefcere voluerit. Oppofitio- nis vero termino tam laté largèque u tim ur, u j non tantum Contraria, ( y ) & Relativa; ( z ) verum quoque Privativa, (a) & Contradi&oria (b) includamus, eaque nata potius quam coa&a, fi modo illi Tuum conflabit pretium.

§. X I .Verum per tranfennam quafî prætereuntes,

primoribus, ut dicitur, labris Fontem Alienationis, fuavibus fuis copiofisquefcaturientem aquis, guftafle juvat. Qui ut prioribus inventu difficilior eft, ita & fapore fuo gratiaque eosdem plurimum evincit. Obfervamus tamen huic non efte neceflarium, rem allatam ab ordine vel na-

turæj ) Sic P ileator pifce minuto hamum inefcans, ut

majoribus potiatur, exprimit homirrreligiof.opes exiguas mund. projicientem. z ) Sic Literatus in Academiis, (anitatis difpendium fublt» aliis fervi- endo , u t candela aliis lucendo confumitur.Ita horologium iub fole pofitum, äd fignifican-

dam m vitae tenebris largiorem DEI gratiam. Exempl, vid. Mafca. Sp. Im, Verit Occ. cap. fO)

fu ræ vel arris reapfe diflentire , modo judicio vulgari aliena videatur, five diffentaneum in rei p rop rie ta te , fine in effe&u» five in loco demum quæratur. ( c)xir.

Ultimo loco fapidiflimis fluit undis' Fons „ allufionis , qui ftri&è acceptus, qua nomen „ eft id, quod ad vocis fimilitudinem alludit, „ qua rem id, quod aut verbi tantum, & ple- „ rum que fyllabæ, aut rei tantum , aut rei & „ verbi infimul confonantia, aut affinitateoritur, & vel convenientia vel oppofitione ludit. ( d ) fi vero tum verborum lufui & falibus, tum acum in i ingenii exacuendo, quidquid laudis eft concilia tu rus; Allufionesillæ, quæ in folius vocis aliqua inflexione ludunt, cautè & cum parfimonia Hint adhibendæ. Ce)Ç. X III .

T a n d e m , u t hoc uno præftamus vel maxi- m è feris, quod inter nos colloquamur , quodque exprimere dicendo fenfa poflimüs; ita quoque inter modos animi concepta publicandi, aliis« que communicandi, illepræftat, quo per imagines loquimur. La Devife n’eft autre chofe, qu* une maniéré de S’expliquer, rare & particulièr e , la plus breuve, la plus noble, la plus belle, & la plus efficace de tourtes celles, que l’efpritB 2 humain

f ) Exempla apprimè| convenientia' habet Mull, cit: trad. cap. g, Mafen: Piclnell. & alii, d) Definien- te Muliero, cap, 9. §. z. e ) Exempla qui defidc- rat, adeat Malen, S. J, V. O. cap* p ,

humain 'a pu inventer. ( / ) Adeo ut citra hatfi- tationem dicere queamus hane artem prorfus concinna brevitate, & brevi concinnitate, omni- que prorfus elocutionis Oratoriae & Poëticæ ho- neftamento inftru&am, ornatuque comitatam, animos mortalium virtutis fe&amine inflammare , probataque prudentia inftruere. Hinc eft, quoa per imagines prorfus idem præftare pofii- m us, quod vel coram agentibus articulata vox fbno, -(g) vel fcriptura per literas abfentibus. Quamquam præ literis id etiam peculiare habeant ligna & im agines, ut tam in demulcendis fegnium animis commovendisque, incredibile quantum prævaleant, (h) quam etiam me- moriæ promptius firmiusque infldeant Propte- rea quoque artem illam m em oran d i, quam Cicero, ( i ) quamque alii poft illum profitentur, ( £ ) certarum fignis' imaginum niti comperi- m us; ad eum modum atqueÆ gyptiorum Vetu- ftisfimos, aliis omnino literis, quam imaginibus , non tuifle ufos, conftat. Sic denique an- naliiim vetuflas omnis, cum tota re tro pofteri-

ta te ,

f ) Henry Eftienne dans Part de faire les Devises chapit, 8* g) Sic Mofen per imagines animalium, arborum &c. Ægyptiis morum do&riaam præce- piffe, memorat Ludovic. Vives Com m ent, in lib* i ; . cap. 39. Auguftini de C ivit. Dei, b ) Q uod Quintilian. exemplo à Cadaris nece p e tito , indica t lib. 6. cap. I. inft. Orat, i ) Lib, 2* in Orat.

. no. & 111. ad Herenn: lib, p, 19. k ) Q uintil; Inft, Örat, lib, II. cap. ii.

tä te , per ere&a tropæorum arcuiimqueinfignia,? majorum virtutes communicavit, & eorum res clarè geftas per muta fimulacra, perque hoftilia in atriis defixa fpolia, crebris quafi ufurpavit Termonibus. ( / )

§. XIV. . 1 ;

Plurimi etiam inquirentium in debita im aginum noftrarum incunabula, à creationis tem pore illa efle revocanda arb itrantur, Deumque • ipfum horum primum exftitifie au&orem; ( m ) & per ritus facros, vividis quafi pigmentis, fym- bologiæ vim & rationem tacite infinuafie. Potius autem alii earundem in novo foedere vefti- gia legunt, ( ; /) quarum, ad mores fiiadendi, vitæque enormitatem disfuadendi, perfpicàcior vis & facultas exiftat. N os non diffitemur equidem, artem fiatuariarrr & pi&oriam, anti- quisfimis temporibus, propter delineationem, Tuam debere originem; ( o ) artem veroEmble- m aticam , feu imagines argutas conficiendi, valde novam efie, nec multos ex antiquis artis ma- giftros jadhre pofie credimus. (J>) E t ut tenuia fine dubio, non fecus atque reliquæ fcientiæ, nofira habuit primordia: ita quoque temporis

tra&u

BuUngcr de triumph, cap.;. &c. Pliti. lib. tf.cap,2. w) Henry Eftienne Part d e ia ire les Devifes

chap 9. ») Confi M atth. 16. Joh, 1: ?6. & c,0 ) Gen. 4: 22. Exod. 32: 4. Ezech. 4 : 1. p) Mulh inprod. in art, emblemat. cap, u .

tra& u fenfim illud , quo jam n ite t, decus fen- lir & faftigium. C ertum tam en eft perexiguum vel fymbolorum vel H ieroglyphicorum nomine, in H ifto riis , fabulisque obvenire ; perexiguum quoque elTe Nobilioris veterum p iô u ræ , in, cly- peis aliisque rebus , togae fagoque commodis ;

Î|uod non argutas noftras imagines, licet exa&è em per rigorem canonum non patiantur omnia, m ira attingit p roprietate, atque fpecie fua illarum ambitu m erito concludi debet.

CAP,

C a p u t S e c u n d u m .D E

ARGUTIS IMAGINIBUSI N S P E C I E .

$. I.

I Ta prim tias quasdam & quafi libamenta im aginum argutarum dedifTe, latis erit. Quædam quoque, ad rationem inftitu ti, fpeciarim anim advertenda funt de G eneribus im aginum , qüæ a plerisque vel confufe, (a)vel

2l) Ut Alciato omnium return exempla Emblematis, Paradino Symbolorum , PierioHieroglyphicorum titulo comprehenduütur.

vel m inus commodè, à m ateria , unde fumun-

tur* diftin&a funt in Phyfica, H iftorica, Politi

ca & Ethica, (b] Quarum figurata fignificandi

facultas, ut ad res toto genere diverfas fefe ex

tendit ; ita forfan hinc originem trahit divifio

recep ta , in fenfum Tropologicum , Allegoricum,

& Anagogicum, Ç c) Nos autem heic congruam

& materiæ & form ædiverfitatem inveftigantete,

haudinconcinnè arbitram ur illamdivifionem o r

dinis ra tio n e , licet non dignitatis, locum obti

nere principem , qua in Claras, quæ fÿmbolis &

Emblem atibus, & Obfcuras, quæ Hieroglyptis

& Æoigmatibu« convenit, difpefci poliunt.

§. II.

Prim um fe flftit Symbolum, quo heic non

cum Suida, ( d ) pro quovis rei cujusdam figno,

neque pro di&o aut fententiâ Æ nigm atica ac in-

geniofa, veluri imprimis fuere om nium fermo-

ne'celebraraPythagoræ S y m b o la ;^ ) Sed pro in-

flrumenro quodam Oratorio , rem latentem ,

per aptam fimilitudinem Sc ingeniosè e ruen te ,

utim ur. Im portat quoque praeter eaSymbolum

imiverfim collationem quandam , five e a ilrp lu -

Titim hominum , ad eundem finem , m u n e ra ,

' (f)opem* i.; ;

.

b) UtapudClaud.M inoem in obfervat: ad Alciat. p: m*2j.

, , c) Exemplum bmnium trium habes in Sole, Cant.

Sap, p 6. Matt: 15; 43.. d ) In voqe r.iiußobov.

vid. Pallat. Reg Ëloq. p. 158. e ) l i t ignem gladio

n e fo d ito , ôc plura fexcenta alia.

( / ) opem & fententias, (g ) conferentium, five unius vel plurium externo figno vel nota m entis conceptum confiliaque publice & palam pro- fitentium . Quo pofteriori fenfu nobis etiam in- fe rv it, & Emblema maximè cognatione attingit , quoad partes & eflentialia conftitutiva ; (h) Propter ea quoque ha?c figura? & lemmatis com- poiitio argu ta , re&è defin itu rjw imagivemfiguratam , fimilitudine rei non intelligentis vitam moresque rei intetiigentts uno conceptu clare repra- fentantem , vim fuadendi vel disfuadendi habentem, ( i )

§. I UVulgo diftinguuntur fymbola in Moralia

& Heroica. Illa nonnumquam di&um ænigma- ticum vel dogma Morale, m yfteriumve continentia, cujusmodi non tantum Theologorum , Juris-Confultorum , M edicorum, u t & aliorum fun t, verum

prion o us, omnino pi£turâ deftitutis, quod nù- do abfolvuntur di

noxiiï.(o) Ita (celeratus anim us, aut calumnias expetens. Ad fontem Allufioms, C helys, in qua una fides fra&a eft, & lem m a: Quo reliqut,

f i we deficit una fides. Scilicet, fine fide non po- teft fieri, u t quis placeat Deo. (/>)

5- V.Ea ratione vix adeo difficile erit alteram

imaginum argutarum fpeciem, cui in ter claras locum confignavim us, Emblema indagare, cuin cognita Symboli! natura legibusque, idem quoque quodammodo innotuit , nihilque aliud eft, quam , quod pifturâ repræ fentatur, fimi- u le. Cum enim fimile conftet duabus partibus, “

& oL7rQ}:) Cit. Mafen» cap, f*. ex

Guiliel. Helio Belga, Soc [ef conf.Ebr II: 6, per 3. prior- fontes fcité divag tur Didacus Saavedra Hifp, in Symbol,Politic.Princip«Chrift. q ) Morhot. Polyhift. lib I. cap. 11, p.m. *70. r ) Malen, Spec; Im: V? Occ; cap.

JfB AR GUTI S I M A G I N I B U S • »

lia adtionesque imitatione efformandos, veria* tur, latè evagatur.

f. VI.In univerfum olim Emblematis nomine ve

nerunt ornam enta illa, exfegm entis tefliilisque lig n o ru m , claviculorum , gem m arum , lapilloru m , affabrè rebus inferta, quibus tam utenfi- lia, quam aliæ res, diverfis florum & animalium figuris coagmentatæ illuftrabantur. ( j ) Hinc vero io Rhetorum Scholam ad ornatum orationis & fententiarum tranfiit : (Jf) prout tandem tem poris tradfu effigies variarum rerum , in tabulis, a r e , arm isque gentilitiis penicillo aut- fcalproelaboratæ, potius confpiciebantnr, quam in vafis & pavimentis. Adeo ut tandem nom inis ufurpatio, cum a rte , ad easpotiffim um im agines , quas argutas nuncupam us, translata fit.

$. VII.

Ut autem m iram venuftatem , & in ter res diver fas raram proportionem in pi& oribus, in fimulachris, in mimis theatrisque vehem enter m ortales tenere, & orbis loquitur univerfus, Sc profuio rifu folutus animam inter cachinnos effundens Zeuxis tefiatur; ( 0 ita eorundem fon

tium

4 ) Cic, in Brut. cap. m.’ 78* & in Verrem a&ion: a» O rat 6* cap. n - *4. Jf) Quintii. Inft« Orat, lib*2- cap. 4, p m. 69. / ) Habet Cael. Rodigiiv litN

cap. ig.

tium perennibus aquis fcatet quoque tanto m ajo r elegantiarum Emblematicarum copia

propinare ftuduerunt, (c ) Ufi iue Cunt iisdem literis Hieroglyphicis , non folum Æ thio- pes , (*/)una cum gente Peruvianorum in America A uftrali, & Mexicanorum in fèptentriona- li; verum etiam Chinenfes & Japponenfes. (y ) p t nihil de feptentrionalibus, ( / ) Judæis , (g ) & GræciSy ( h ) comm em orem : quam quam hi non tam H ieroglyphicis, quam Ænigmatibus ac fabulis fapientiæ fuæ arcana obducere maluerun t. ( i ) v

Quamquam vero paullo m ajori obfcuritate laborent Hieroglyphica ceteris , ( £ ) naturam ättam en im aginum argutarum in g red iu n tu r, quatenus funt idonea aliud à fe longé diverfum repraefentandi. Cumque citra fimilitudinis aut Metonymiæ rationem , ex inttituto m orta lium , certam ac definitam rem adum bren t: ( / ) nudas quoque figuras continent absque lem m ate au t in fcrip tione.(w ) Quod fi vero res vim plura & diftin£a exhibendi & fignificandi, ex in- ftituto habeat, ( » ) tum illap per alia figna m agis

r ) CaufT. camp. Eloq fac. & Hum. lib, 4. «ap. 6.* i ) Diodor. ficui: bibliot. Hift. l ib .$ cap .y . e)

Morhof. Polyhift. Tom. I. lib. I. cap. y S *f- p*41 / ) Olaus Magn. lib I. cap, n. g) Clem: Alex: cit. loc, h) Claud, Minoës cit. loc. i ) Mafcn:S. J. V. O, cap. yg. *)Ath: Kircher Ocdip./Egyp,

Tom I. Part: I. ca: II feqq, /) Ut cum accipitre

utuntur Ægyptii ad fignificandum Deum, m ) 3 ic r ignis ad defignand. Divinitat &c. w) Ut vultus,

nunc annum, nunc providentiam&c. Pierius Va

lör, lib. 44. Hieroglyph.

5. IX .

con-

conftringendæ, ut ßgnificatus ab au&ore intentu s , potius appareat; ne propter fupinam ela- ram que nimis fimilirudinem , plus fymbolicè quam Hieroglyphicè exponi videatur; ( o) ne- que propter abftrufam n im is , totaque natura à re fignificata, rem otam im proportionem , ico- nographiæ m onftra producat, ( p ) Ex fontibus im aginum & proportione nequicquam roboris elegantiæque im prim is Hieroglyptis accedere folet: nili forfan aliquando & quadam opus habeant illuftratione, per oppofitionem aut alienationem .$. X.

Æ nigm a, quod alterum inter obfcuras obtr- net gradum , non laxiori fenfu pro quolibet fer- m one involuto, fed ftriftè acceptum , in oppo- fitione ad fymbola, proverbia, & id genus alia, defcribitur quoque per figuratam imaginem , à quacunque^ r e , ad quamcunque aliam , ohfcure per all eg oriamßgnifie an datn. tradutfam. ( q ) Narry u t apta translatione prorfus deftitutum venu- ftatem perdit: ( r ) ita clarum nim is & apertum , obicuritatis deft’Ôu vrlefcit. ( s ) Obfcuritas vero , quæ propius huc pertinet, non attenditur ea , quæ ignorantia? contemplantis adferibenda eft, cujusmodi exemplum in Cynocephalo eft, ab Ægyptiis ad defignandam Lunæ eclipfin,ufita-o) Veluti cum leo ad fignificandam fortitudinem hie- roglyphicè adhibetur, p ) Cum nodtua lapientiam, pilcis odium delignat. Muller, introd. ad artem Embl. cap. n. r) Ut Pier.Valer.Hierogl. lib.l. in voceLeon- cap. 17, s ) Mafen. S, J. V* O, c.

*4 d e a r g u t i s i m a g i n i b u s i n spec ie .

ufitata; ( f f ) neque obfcurieas quadibet, quæ legenti rem oram objieir m oram que ; fed fola quæ ex rei cognitæ difficili & obfcura connexione, quam habet figura fuo cum fignificato, profluit; prout om ne ænigma Paradoxon fit, & ita no- dofum, u t c itra difficultatem non folvatur. ( t)§. XL

Cum vero Æ nigm a non m inus ac (ymbo- lum , facultate fua plurim a fignificare poffit,re- busque oppidö diverfis & contra diftoriis accomm o d ari, quod ex ænigmatica legatione Idan- thuræ ( u ) regis Scytharum ad D arium Perfarum regem patet: neceffiim omnino eft per certa illud conftringere figna, conceptui auftoris apprim e convenientia. E t quamvis præclarus ingeniorum ludus fit, Emblematibusque infervire poffitaddito lèm m ate, quemadmodum Em blem a adÆ nigm ata relabitur, fubdu&o lem m ate: par- cè tamen eo eft utendum , ne legentibus naufeam creet« Æ nigma ex proportione adfert G regorius per Cryftallum folaribus radiis illuftratam , ( v ) ad fignificandam hum anitatem Chrifti gloriofam. E x Oppofitione v ero , Alienatione & AUtifione dem um , exempla adducere non vacat, fed le&orem B. ad Mafenium m ittim us, qui, pro m ore fiio, hæc fufius & erudite tra&avit. (w ) CAP.

ff) Notante Pier. Vallerian. lib. 6. cap. i. in V oce luna. t ) Conf. Voff. lib, 4. inft. orat, cap. 9 p. 20u dec. u') Qui cum muneribus caduceatorem, Iftrum transeunti, obviam mißt, ave, mure, rana, & quinque fagittis. Herodot, Melpom. lib.*, cap.iji. v ) In Ezeçh. Horn. 17, )y)Sp,J,V .O , cap. 62,6$. 64« 6*

o

i H

C a p u t T e r t i u m .D E

ARGUTARUM IMAGINUMM A T E R I E .

N $. L ; •E vero nobis c u m iim b ris q u a /i ’

vanisque imaginibus rerum concurrentibus, aci defpiciendam veritatem , quam in imaginibus itidem fe&amur,

offufa caligo fit, in re nondum fatis explicata: paucis quoque m ateriam im aginum noftrarum tetigifife, è re efle v idetur, quae forfan m ultijugae ac finuofae quæftionis e ft, & eapropter multa anxiaque cura & circumfpe&ione indiget.

D Quam-

quam ig itur copiofam D E I rerumque fupera-

rum cognitionem ftupenda, fenfibusqie noftris

fefe exponens operum Divinorum inugo exhi

beat; (« )increatum tam en Deum hac lingua fæ-

pius efle locutum , ( £ ) teftantur facrae Pande-

6be,fymbolorum figurarumve fœcundiiimæ,quar

hac arte m irandam propinant fapieniam . ( c )

Hinc neque ceu im perfeàæ , extra or cs comple

xus difciplinæ noftræ pellenda? funt im agines,

quas Pathm icus exful, Divino efKäa> penicillo

pigm entisque, confpexit. (

Illam ene:rgiam, quam in fl«Rendis m ortalium ànim is Aforcdia ob tinen t, argutæ Imagini com- m odèinfervientia? Ilia, hoc velut oculorum ani- m orum que paftu ad admirationem prorfus cond ita , m agno n u m ero , artis iconomyfticæ Do- dlorum fcita m onum enta frequentius volventi, occu rrun t, & in om nem vitam m oresque m ortalium fefe 'transfundunt. Si cui volupe fuerit^ hac ratione aufus tem erarios & conamina vana in firm iorum , potentiores aggredientium , ve- nuftè reprehenfos confpicere, adeat Alciatum, (j- ) in im agine, Pygmaeos cum H e rcu le , fub arbore recubante, ludiam ineuntes, repræfen- tantem . [Nec in hac arte laude prom erita defraudandus eft Dr. Dan. C ram erus, eccl. cath. D . Marianne Paft. 5cDucal.Pædag. apudStetinen- fes Prof. Prim , qui C. emblemata facra, non virtutem aliquam Moralem tantum , fed veram pietatem , omnesque [virtutes verè Chriftianas proponentia , felici prorfus conamine deleduque concinnavit. (&)

§. IV .Tandem rei quoque pretium efle arbitram u r, paucis m entem noftram a p e rire , u trum pi6iuræ& imagini noftræ materiam præbere pof-

flnt res Hifloricœ? Itaque tenendum , quod licet hæ ejusmodi fint imagines re ru m , ad quas mores fuos m ortalium anim i fingant ; raro tamen iisdem , & non nifi tum in imaginibus uti licet, cufn veram & Angularem a&ionemcompledhm- tur,

üoriæ diffifcultèr repræfentant figuratè,ita ima-

ginibus argutis parum funt idoneæ. (k')v.Quæ p ræ tereaunquam ætas erudita, in fa-

pientiæ ac fcientiarum palæftra locum m eruit,

ea fingendi artificium im prim is aliqua rerum

convenientia conniti debere judicavit, ut in li

berali difciplina cenftim haberet. Magis igitur

m agisque ufui imaginum noftrarum infervire,

& ferè propriæ efTe videntur Fabulas, prout il

läs abdito quodam veritatis fenfu inftru& as,ar

canas fapientiæ plenifïïmas, vel ad naturæ ady

ta & my fler ia , vel ad virtutes & vitia defignan-

4-a, ingeniosè effi&as deprehendimus. ( / ) Im

prim is vero celebres funt, quas de cœleftibus*.

terreftribus, m aritim is, inferis, aiiusque ordi

nis cujuscunque Diis & D eabus, fuperftitionfc

immerfa finxit vetuftas. ( m ) Plané ig itur

«rCĝ eft , qui aut citra de le tu m omnes aniles^

ineptias & tabulas adm fttitin p iftura imaginum ;

aut qui delegationis caufia tantum Poetis eo

rum que fabulis inhiat ; nec non qui Heroum;

res clare geftas, in pi&ura expolitas, puerorum ;

more in tue tu r, potiusutoculoscoloribus,quam

animum rei cognitione pafcat. ( n ) §.■

pem abluentes, u t albefeeret, in imagine exhibet..

Æ) Veluti Hiftoria Lucretiæ , aut Jofephi in caftitate».

/ ) Natal. Comité JMythol- lib I. Cic. lib a. de N*

Deorum cap &c. m ) Confi Francif Pomey

Panth Myth- p 2 & Alciat emb 182. deP ro theo .

& Claud. Minoe> in comment p.6;9* item Aiciat.

embl. 17c* 110. 71. 69. dec. ubi ejufcemodi dc Diis

& Deabus figmenta traduntur, n ) VofT. de art* Poët.

mt>

~ f T V ÏQ uanta etiam perfuadendi vis, quantaque

cum ijvoluptate eruditio Apologis in fir , vel ad' alendam m em oriam , vel altius luaviusque infigendam animis fapientiam , non i g n o r a r u n t fcri*- p to res tam Ecclefiaftici, ( o) quam femlares o- m nis ævi decantatiflimi. Quare in argutis quoque im aginibus dulci quadam illecebra, fub colorum p igm entis, abundè veritatem expofue- runt. \p ) G um vero Apologi ejufcemodi fidlio* nis genus iin t, quotfam ferisanim antibus,quam cuicunque rei inanim atæ , asiones hominum' tribuim us; commodam quoque illi pidluræ exhibent m ate riam , quod & ipfi figuratè tantum 1 fignifiçent, & ad réi diverfæfignificationem ve- nuitè ac ingeniose' proferantur, proponantur.( q ) Rotundo quidem ore fatem ur, omnes ejus generis non elle, u t apte fatis penicillo exponi quean t, nullos vero vim & rationem verita tis habere; plerique tamen naturar quadam pro- priâ afFedïione, ad imaginem ftilo aut calamo1 torm andam idonea, fundantur, & talesfunt;ut? per eos veritas poffit manifeftari. ( r )

§. V II-N on materia folum, per totius mundi uni*

. 0) Auguftin. tradi 8i- in Johan. AmbroC lib $• off p; m 67t. p ) Veluti Vincentius Belluacenfis. Abfte- mius. Arnoldus Freitagius in M ytholog f th alii-- que. q ) M alen S J -V . O cap r Confi i. K.eg. 14: 9* Jiid ç: 7. Item Mtfnemi Agrippae orat apud Livi: lib. a; cap. 3i. ' >

30 D E a r g u t a r u m i m a g i n u m

verfitatem diffufà, fed ôc Objt&o ahisque rebus

ab Apologo differt Parabola, qua homini huma^

nas a&iones vocesque rerum Moral urn , Civi

lium , facrarum , profanarum Sc naturalium ad-

fingim us, quæ ratione dici gerique potuerunt,

( j ) Q uarum , eum non tantum oracula Divina,

(jj") verum Ôc vetuftiffima m onum enta omnium

gentium , imprim is H ebræ orum , qui argutum

ôc fublime nuncuparunt, ( t ) fertiliflima

fin t; in ter argutas noftras imagines illæ, mul

tas concinnitates redolenteis, in inferiora vix

fubfellia confedânt. ( u)

§. V I I I

Heic càmporum in infinitum ferè patenti

um fufa planities prodit, rerum ita ferax ferti-

lisaue, ut copia & abundantia fua prorfus labo

ra re videatur. Quoad enim longifïimè m entis

oculorumque acies contendi poteft, argutiarum

ubique oberrat imago. Sive corpora fimpltcia

in tuearis, cum cœleflium, cœli ôc fiderum , tum

fubcœleflium, u t elementorum ; five ex his mixta

contemplaris, tam tmperfetiorum , u t exhalatio

num , m eteororum , ôcc. quam per fetior um, quæfunt

f ) Mafen. S-J. V- O. cap. if. f ) M att: io • 'i. Luc.

8: 5. cap. 14: 16. cap. ij: 4. t ) Videfis Caufiin, cap. eloq. S. Sc Hum- lib /4 . c- f*. u) U t in O rat#

Scytharuoi legati ad Alexand- apud C urt, lib. 7.

cap: g.

funt vel inanimata , ut lapides, metalla, m ine- ra lia , ,vel animata, & propterea five infenfitiva, u t plantae, herbae, fru tices, arbores , vel fen-

f it iv a , u t animalia vel irrationalia, infetfbe, vo- Jatilia, pifces, ferpentes &c. vel rationalia, hom ines , eorumque vita familiaris & a&us profa n i, varia a rm orum , num m orum , veftium , infignium , genera tida lætaque figna perficit; ( * ) vel etiam Daedalea illa natura * fub rerum corporearum mole figuraque externa , velut fub c o rtic e , rudes quasdam abditae veritatis lineas duxit , ad rem aliquam tacite nobis in- finuandam , & fymbolico condimento proponendam. Exinde demum , non fecus atque ex perennibus Cyrrhæ fontibus, profluunt Ar~ te fa fia , quae fingulari hominum induftria, ad certos ufus concinnata , illuftriores plerum

que fimilitudines p ræ ben t, & in pidfuris ima- gmibusque, ad fcnfus anim orum atque m otus vel inflam m andos, vel etiam exftinguendos, aliquem aculeum habent, ( y ) Quae o m n ia ,

cumUt fint quafi verbi ejus« h ,e . promis-

fionum & comminationum, conf. Mengering. informat, confc. Evang. pag. m. 985. 7 ) Ut fi lyra feptemcordis conferatur cum hominis natura, u t Piei: Valerian lib. 48. cap. II. vel chordarum con* fentus harmonicus , cum reipublicæ felicitate j concordia &c, conf. Alciat; embl, i/, &c.

cum difFnfiori paullurm tra&atione indigeanO rerum noftrarurn habitus tem porisque ratio ,

perfequi vetant. Le& orem igitur |Benevol. ad M afenium, C am erarium , Alciatum , cæte-

rosque D oéto res, qui in hac arte Iconogra- phica infignem locarunt o p eram , m ittim u s^

& m anum de tabula,

•spao r n r p a «