Njohja dhe trajtimi i disleksisë

Mr.sc.Luljeta Kabashi, logopede

Luljeta Kabashi, Mr.sc.,logopede Kryetare e Shoqatës së Logopedëve të Kosovës

1 në 10 njerëz kanë disleksi. Gjasat që në klasë keni /ose

keni pasur nxënës ose shok/shoqe me disleksi - janë të

mëdha!

Sa kuptohet disleksia?

A jane këto thënie të vërteta ose jo?

1.Njerëzit me disleksi kanë problem me shkronja.

2.Disleksia shkakton probleme me numra/llogaritje

3.Disleksia nënkupton që dikush nuk është i menqur.

4.Ju mund ta njihni dikend me disleksi nëse e shikoni atë.

5.Ndonjëherë personat me disleksi nuk janë të

vëmendshëm

6.Personat me disleksi mund të jenë shumë kreativ

7.Personat me disleksi mund të jenë inventiv dhe me ide

të reja

Picasso

• ‘Dyslexia’ është fjalë greke që do të thotë vëshirësi me fjalë dhe është e njohur me qindra vjet!

•Disa njerëz mendojnë që ka të bëjë vetëm me lexim, shkrim dhe llogaritje por në fakt e ndikon jetën e njeriut në shumë fusha.

…?

Shqiptim

Mësim

Lexim

Gjuhë

Shëndet Jetë

Matematikë

Karierë

“Dyslexia is a specific learning disability that is neurobiological in origin. It is characterized by difficulties ëith accurate and/or fluent ëord recognition and by poor spelling and decoding abilities. These difficulties typically result from a deficit in the phonological component of language that is often unexpected in relation to other cognitive abilities and the provision of effective classroom instruction. Secondary consequences may include problems in reading comprehension and reduced reading experience that can impede groëth of vocabulary and background knoëledge.”

“Disleksia është një çrregullim specifik në mësim i cili ka origjinë neurobiologjike. Karakterizohet me paaftësi dhe vështërsi në njohjen e sakt dhe reprodukimin e rrjedhshëm të fjalëve si dhe me vështërsi në të kuptuar. Këto vështërsi shihen si rezultat i deficitit (mangësisë) në komponentet fonologjike të gjuhës të cilat paraqiten në shpërputhje me aftësitë tjera kognitive të cilat pritet të jenë të zhvilluara për mësimnxënie në klasë. Konsekuenca dytësore mund të përfshijë probleme në lexim dhe me një aftësi të reduktuar të leximit dhe mësimit ndikohet në zhvillimin dhe rritjen e fjalorit dhe njohurive të akumuluara”

Adaptuar nga IDA Board of Directors, Nov. 12, 2002.

Përhapja e çrregullimeve në lexim dhe shkrim te fëmijët është

mjaft e madhe. Sipas të dhënave të autorëve të ndryshëm, në

vendet europiane çrregullimet në lexim dhe shkrim paraqiten te

10% e fëmijëve me zhvillim normal të inteligjencës.

Hulumtimet në shkollat fillore në vendet Europiane kanë treguar

se 3 – 5 % e nxënësve të moshës prej shtatë deri tetë vjeç, kanë

probleme serioze me lexim dhe shkrim.

Të dhëna

Simptomet e disleksisë

•Vonesa në të folur,•Fjalor i vobekët,•Vështirësi në shprehjen e mendimeve dhe ideve,•Vështirësi në gjetjen e fjalëve adekuate,•Ndërrimi i fjalëve që ngjajshëm tingllojnë,•Gabime gramatikore në të folur,•Vështirësi në të mësuarit e vjershave,•Mos-zhvillim i vetëdijes fonologjike,•Ngathtësi në motorikën e madhe dhe atë fine,•Pasiguri në hapësirë, kohe...•Jo motiv për vizatim , lexim dhe shkrim.

Lumi ndjek klasën e dytë në një shkollë në Prishtinë!

Keq lexon. Me përtesë lexon. Shkruan ngadalë dhe keq. Asnjëherë me kohë nuk mund t’i shkruaj nga tabela ose diktimin me kohë. I ndërron n-m, a-o, b-d. Tek shkrimi harron ti shkruaj shenjat për c, ç. I harron shkronjat .Vet nuk di të lexojë atë çka ka shkruar.I harron gjërat e shkollës.Harron çka ka për detyra. Fletoret janë të parregullta. I varur nga të tjerë anëtarë të shtëpisë kur mëson për shkollë. Nëna duhet gjithnjë ti ndihmojë, përndryshe do te rri në tavolinë në një deri dy orë dhe nuk do të bëjë asgjë. Në shkollë merr nota të dobëta.Mësuesja thotë se mund të behet nxënës i mirë sikur të mundohet edhe pak. Ka ditë të këqija dhe të mira. Në ditët e këqija mësimi nuk i shkon për dore. Në fillim ka shkuar me qejf në shkollë, kurse tani nuk i shkohet.

Kohëve të fundit shtiret se është i sëmurë, ashtu që të mbetet në shtëpi.

Si ta njohim fëmijën me disleksi në klasë?

Nëse fëmija bën gabime fonologjike (i ndërron tingujt që ngjajnë në mes veti),

Nëse është e shprehur dobësia e kujtesës në dëgjim dhe verbale Ka vështirësi në percepcionin hapësinorë vizual, Ka vështirësi në ndarjen e tingujve Ka vështirësi në kuptimin e asaj çka ka lexuar Ka vështirësi në bashkimin e asaj çka ka lexuar, Një fjalë e lexon në disa mënyra Lexon përmendësh, E ndërron tingullin B me D E ndërron tingullin U me N I ndërron rrokjet në fjali

Si ta njohim fëmijën me disleksi

1. A keni vrejt që femija shpesh shqetesohet, e ju nuk e dini arsyen? PO JO2. A janë standardet e punës se tij/saj të padukeshme, të pashpresë? PO JO3. A ka vështiresi të mbajë në mend disa udhëzime? PO JO 4. A bën gabime të “çuditshme” në lexim dhe shkrim? PO JO5. A ka problem në përshkrim nga tabela PO JO6. A ka vështirësi ose bën detyrat e matematikës në mënyrë të “çuditshme”? PO JO 7. Ju befason sasia e punës dhe rezultatet e dobëta? PO JO8. A eshte jo i shkathët në disa sfera, dhe shumë i shkathët në të tjerat? PO JO 9.A sillet shpesh si “palaqo” i klasës, dhe juve ju duket që nuk është në të vërtet i lumtur dhe i hareshem? PO JO 10. A ju duket që në përgjithësi nuk ju dëgjon? PO JO11. A ju duket që është i ngathët dhe që nuk i bën përshtypje? PO JO12. A ju duket që nuk e ka vëmendjen që lehtë shpërqëndrohet? PO JO13.A ka ditë/faza të “mira” dhe të “këqija” PO JO14.A është i habitur në hapësirë dhe në kohë, veçanarisht në përcaktimin e anës së majt –djatht? PO JO 15. A është më i mirë në të shprehur me gojë? PO JO

Test i hartuar nga Jadranka Bjelica, prof.logope

I perkthyes dhe pershtatur ne gjuhen shqipe: Luljeta Kabashi, mr.sc.,logopede

Roli i mësuesit/ses

Kohë pas kohe t’i jepni detyra më të lehta, të cilat mund me sukses ti zgjidh,

Të përdoret individualizmi në punë, me shpesh ti ofroheni

Të punohen me të përmbajtje plotësuese në vështërisitë e theksuara,

Shpesh të vërtetohet niveli i njohjes së shkathtësive të përvetësuara.

Ndani detyrat në pjesë të vogla,

Zvogëloni përshkrimin e panevojshëm- me tabelë shënoni pjesët të cilat

fëmijët duhet ti shënojnë, zgjatjani kohën.

Shkruani me ngjyra të ndryshme

Roli i logopedit

Logopedët janë të trajnuar për të ndikuar në mësimin e leximit, shqiptimit dhe shkrimit në fushat si më poshtë:

-Të kuptuarit dhe përdorimi i gjuhës së folur (orale) – (fonologjia, morfologjia, sintaksa, semantika, pragmatika);-Procesimi fonologjik duke përfshirë vetëdijësimin fonemik;-Artikulimi (produkcioni – prodhimi i tingujve dhe të folurit);-Njohja e shkronjave – tingujve;-Vështërsitë në gjetjen e fjalëve;-Vetëdijësimi emergjent metalinguistik;-Diskursi narrativ;-Memoria (kujtesa) afatshkurte.SLPs are trained in the folloëing areas that affect learning to read, spell and ërite:Oral language comprehension and use (phonology, morphology, syntax, semantics, pragmatics)Phonological processing, including phonemic aëarenessArticulation (speech sound production)Letter/sound knoëledgeëord-finding difficultiesEmergent metalinguistic aëarenessNarrative discourseShort-term memory

Në klasifikimin ndërkombëtar të sëmundjeve dhe problemeve të ngjajshme shëndetësore (42) janë evidentuar çrregullimet specifike:

-në zhvillim të shkathtësive në mësim dhe në nxënie formale shkollore nën grupin F81. -Shifra e çrregullimit specifik në lexim është F81.0, -çrregullimi i përzier i shkathtësive në mësim dhe studim është me shifrën F81.3, -çrregullimi specifik i shkathtësive të llogaritjes janë në shifrën F81.2, dhe-çrregullimet tjera në zhvillim të shkathtësive në mësim dhe studim ( ku është përfshirë edhe çrregullimi në shkrim) janë nën shifrën F81.8.

U međunarodnoj klasifikaciji bolesti i srodnih zdravstvenih problema42 navedeni su specifični razvojni poremećaji vještina učenja i formalnih školskih znanja pod grupom F81. Šifra specifičnog poremećaja u čitanju je F81.0, mješovitog poremećaja u vještini učenja i studiranja je F81.3, specifičnog poremećaja u vještini računanja F81.2, te ostalih razvojnih poremećaja u vještinama učenja i studiranja (u što je ubrojen poremećaj u pisanju) je F81.8.

Cilat janë problemet?

•Nuk egziston zbulim sistematik për disleksi

•Mësimdhënësit nuk janë të edukuar që të punojnë me fëmijët me këto

çrregullime,

• mjetet ndihmëse dhe tekstet shkollore nuk janë të përshtatura

•Nuk ka kanë logoped në shkolla,

•Ligjet dhe rregulloret nuk i mbrojnë këta fëmijë.

Situata në Kosovë lidhur me disleksinë

Cilat janë pasojat e kësaj gjendjeje?

•Fëmijët me disleksi shkollohen në mënyrë joadekuate, sepse sistemi në

asnjë sferë nuk i është përshtatur nevojave të tyre. Shkollimin e kanë të

shkurtuar, për shkak të notave të dobëta vështëtirë kalojnë në shkollim të

lartë. Për këtë janë të shkelura edhe të drejtat e tyre.

•Është e shprehur paraqitja e delikuencës dhe sjelljeve të papranuara tek

fëmijët me disleksi dhe disgrafi si pasojë e marrëdhënieve të padëshiruara

me rrethin, ( fëmija njihet si i prapambetur dhe i ngathët) dhe pamundësisë

së shkollimit.

•Trajtimi joadekuat i disleksisë krijon probleme psikologjike, familjare,

edukative dhe materiale për fëmijën, shkollën dhe prindërit.

Përshtatja e metodave të punës me fëmijët që kanë disleksi dhe disgrafi

•Ky grup i fëmijëve kërkon metoda të përshtatura (p.sh. Më tepër vizualizim gjatë përvetësimit të njësisë mësimore)

•Këto metoda mund të aplikohen në mësimdhënie për të gjithë fëmijët, sepse janë të dëshiruara dhe mund të përdoren në mësim shtesë për fëmijët me disleksi dhe disgafi, dhe mund të përfshihen edhe prindërit.

• Kishte qenë e nevojshme që ekipi i profesionistëve nën udhëheqjen e logopedëve ti identifikoj metodat dhe përdorimin e tyre.

Metoda e Ronald Davis

.

Edukimi i mësimdhënënsve

•Nevojitet një edukim i vazhdueshëm që do ti përfshinte të gjitha nivelet e

shkollimit të realizohet në grupe të mëdha, përmes ligjëratave dhe punëtorive.

•Edukimi i gjeneratave të ardhshme i mësimdhënësëve duhet të jetë në kuadër të

shkollimit të obliguar.

ASGJË NUK ËSHTË AQ E FUQISHME PËR SUKSES SA VET SUKSESI!

Referencat:

•European Dyslexia Association-EDA,

•The Gift of Dysleksia, why some of the Smartest People Can’t Read and How They Can Learn,

•Ilona Posokhova; Kako pomoci djetetu s teskocama u citanju i pisanju, Ostvarenje, Zagreb