dİrek Üzerİ donanimlar

53
T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİMSİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) RAYLI SİSTEMLER TEKNOLOJİSİ DİREK ÜZERİNDEKİ DONANIMLAR ANKARA 2008

Upload: zulu38tr

Post on 27-Jun-2015

734 views

Category:

Documents


11 download

TRANSCRIPT

Page 1: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ

PROJESİ)

RAYLI SİSTEMLER TEKNOLOJİSİ

DİREK ÜZERİNDEKİ DONANIMLAR

ANKARA 2008

Page 2: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılıKararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındakademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretimprogramlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelikgeliştirilmiş öğrenme materyalleridir (Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeyerehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul veKurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir veyapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerindenulaşabilirler.

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarakdağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığındasatılamaz.

Page 3: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

i

AÇIKLAMALAR ....................................................................................................................iiGİRİŞ .......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ-1 .....................................................................................................31. DİREK ÜZERİNDEKİ PARÇALAR .................................................................................. 3

1.1. Montaj Karnesi..............................................................................................................31.1.1. Montaj Karnesinde Bulunması Gereken Bilgiler................................................... 31.1.2. Montaj Karnesindeki Sembollerin Anlamı ........................................................... 9

1.2. Direk Üzerine Montajlanacak Malzemeler ...................................................................91.3. İzolatör, Borular, Montaj Tipi ve Ölçüleri ..................................................................101.4. Y Halatı ve Anti Balansan Askı Pandülü Uzunluğu ................................................... 181.5. Dezekseman (Zikzak ) ................................................................................................ 18UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 19ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 20

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ...................................................................................................222. PORTİK SİSTEMLERİ .....................................................................................................22

2.1. Portik Supl Sistemler ..................................................................................................222.2. Portik Rijit Sistemler...................................................................................................23UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 25ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 26

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ...................................................................................................283. ANKRAJ SİSTEMLERİ ....................................................................................................28

3.1. Kataner Ankraj Çeşitleri ............................................................................................. 283.1.1. Sabit (Fiks) Ankrajlar .......................................................................................... 283.1.2. Ayarlı Ankrajlar...................................................................................................29

3.2. Lentelerin Montaj Tipleri............................................................................................ 30UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 31ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 32

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ...................................................................................................344. TOPRAKLAMA SİSTEMLERİ ........................................................................................ 34

4.1. Koruma Topraklaması.................................................................................................344.2. Havai Hat Topraklaması ............................................................................................. 354.3. Topraklama Direnci Değerleri ve Ölçümü..................................................................36UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 37ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 38

ÖĞRENME FAALİYETİ ......................................................................................................405. GERDİRME CİHAZLARI.................................................................................................40

5.1. Gerdirme Apereyleri ...................................................................................................405.2. Makaralar ve Palanga Sistemlerinin İncelenmesi ....................................................... 41

5.2.1. Makaralar.............................................................................................................415.2.2. Palangalar ............................................................................................................42

5.3. Gerdirme Cihaz Halatlarının X ve Y Boylarının Hesabı ............................................42UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 44ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 45

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 47CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................48KAYNAKÇA......................................................................................................................... 49

İÇİNDEKİLER

Page 4: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

ii

AÇIKLAMALAR

KOD 522EE0047

ALAN Raylı Sistem Teknolojisi

DAL Raylı Sistemler Elektrik Elektronik

MODÜL Direk Üzerindeki Donanımlar

MODÜLÜN TANIMIRaylı sistemlerde proje okuma ve okuduğu projeye göredirek elemanlarının montaj uygulamasını yapabilmeyle ilgilibilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir.

SÜRE 40 / 32

ÖN KOŞULOrtak alan, elektrik makineleri ve bağlantıları derslerindenbaşarılı olmak

YETERLİLİKMontaj karnesini inceleyerek direk donanımlarının montajınıyapmak

MODÜLÜN AMACI

Genel AmaçBu modül ile standartların belirlediği kurallara uygun olarakmontaj karnesi okuyabilecek direk üzerindeki donanımlarınmontajını yapabileceksiniz.Amaçlar1. Direk üzerindeki parçaların montajını yapabileceksiniz.2. Portik supl montajı yapabileceksiniz.3. Ankraj sisteminin montajını yapabileceksiniz.4. Topraklama prizlerini monte edebileceksiniz.5. Gerdirme cihazlarının montajını yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

OrtamSınıf, işletme, kütüphane, ev, bilgi teknolojileri ortamı (internet ) vb. kendi kendinize veya grupla çalışabileceğiniztüm ortamlar.DonanımBilgisayar, tepegöz, projeksiyon, konuyla ilgili resimmateryal ve makine elemanları bağlantı elemanları

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Modülün içinde yer alan öğrenme faaliyetlerinden sonra,verilen ölçme araçları ile kendi kendinizideğerlendireceksiniz.Modül sonunda öğretmeniniz tarafından teorik ve pratikperformansınız, ölçme teknikleri kullanılarakdeğerlendirilecektir.

AÇIKLAMALAR

Page 5: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

1

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

Öğrenmek üzere almış olduğunuz bu modül ile günümüzde hızla gelişen ulaşımsektörünün bir kolu olan Raylı Sistemler alanında kataner sistemlerindeki kataner direkelemanlarını tanıyacak ve kataner elemanlarının montajının nasıl yapıldığını öğreneceksiniz.

Raylı sistemler elektrifikasyonunun projelendirilme aşamalarından olan montajkarnesi ve derulaj planları, direklerin toprağa sabitlenmesinden sonra kataneri taşıyacak olandiğer elemanların teknik bilgi ve şemalarının verildiği planlardır. Yaptığınız işte çok hassasolmanız gerektiğini unutmamalısınız. Çünkü günümüzde trenlerin hızlarının arttığı birortamda yaşıyoruz. Küçük bir hatanın nelere mal olacağının bilincinde olmalısınız.

Bu modül ile montaj karnesi ve derulaj planlarını okuyabilecek ve kazandığınızbilgileri uygulayabileceksiniz.

GİRİŞ

Page 6: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

2

Page 7: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

3

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında; montaj karnelerinde gösterilenparçalara ait teknik bilgileri inceleyerek öğrenecek ve bu parçaların montajınıyapabileceksiniz.

Bölgenizde bulunan TCDD istasyon şefliklerini ve varsa tramvay metro gibiişletmeleri ziyaret ederek direk üzerindeki donanımların montajı konusundaaraştırmalar yapınız.

İnternet sitelerinden kataner projesi bularak inceleyiniz. Topladığınız bilgi ve dokümanları rapor hâline getiriniz.

1. DİREK ÜZERİNDEKİ PARÇALAR

1.1. Montaj Karnesi

Besleme, piketaj, profil, arazi kesiti, temel, topraklama, derulaj planları hazırlanmışkısmın kataner prensip, malzeme ve montaj planlarından yararlanılarak bu işte deneyimlielemanlar tarafından montaj karneleri hazırlanır. Her direğe ve açıklığına ait tüm bilgilermalzemeler, ölçüler montaj karnesine işlenmelidir.

1.1.1. Montaj Karnesinde Bulunması Gereken Bilgiler

Montaj karnesinde bulunması gereken bilgilerin bazıları aşağıdaki gibidir. Kurp yarı çapı ve dever Açıklık, pandül ve besleme tipleri Temel ebatları – raydan direk altına mesafe ve toprak mukavemeti Emplantasyon – arasman ölçüleri Arazi kesti ve ölçüleri Direğe gelen moment, tipi ve boyutu 1/100 ölçekli montaj ve arazi planı Direk üzerine montajlanacak malzemeler İzolatör, borular, montaj tipi ve ölçüleri Y halatı ve antibalansan askısı uzunluğu Kataner ankrajı montaj ve malzeme tipleri Seksiyoner – fider montajı, malzemesi ve ölçüleri Lentelerin malzeme ve ölçüleri Portik supl veya portik rijit montaj tipi, malzemesi ve ölçüleri Topraklama montaj tipi Özel montaj varsa malzeme ve ölçüleri

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

Page 8: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

4

Şekil 1.1: Montaj karnesi

Page 9: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

5

Şekil 1.2: Ankrajlı çift hat montaj karnesi

Page 10: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

6

Şekil 1.3: Seksiyoner montaj karnesi

Page 11: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

7

Şekil 1.4: Çift hatlarda konsol hoban takımının görünüşü

Page 12: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

8

Şekil 1.5: IRCON firmasının TCDD için yapmış olduğu Sincan – Etimesgut kataneri içinhazırlanan bir başka montaj karnesi

Page 13: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

9

1.1.2. Montaj Karnesindeki Sembollerin Anlamı

Direk

Temel

Teller

Yol

Borular

Rapel

Izalatör

Şekil 1.6: Montaj karnesi sembolleri

1.2. Direk Üzerine Montajlanacak Malzemeler

Direk üzerine montajlanacak malzemelerin direk üzerindeki yeri tespit edilerek direkçapına göre kullanılacak malzeme seçilir. Konsol ayağının yeri seyir teli yüksekliğinden 20cm aşağıdadır. Hoban bağlantı yeri konsol ayağından 180 cm yukarıda, hobanla toprak telimüşterek montajlı değilse hobandan 20 cm aşağıda montajlanır. Fider montajları için isefiderle katener arası min. 200 cm olacak şekilde direk boyu ve parçalar seçilerek bağlantıyeri tespit edilir. Ankraj bağlantılarında ise portör ve seyir teli müşterek ankrajlarda seyir teliseviyesinden 95 cm yukarı montaj yapılır. Antişöminman ankrajı portörden 13 cm aşağıdamontajlanır.

Şekil 1.7: Hoban bağlantıları

Page 14: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

10

Şekil 1.8: Konsol bağlantıları

Şekil 1.9: Toprak teli bağlantıları

1.3. İzolatör, Borular, Montaj Tipi ve Ölçüleri

İzolatörler konsol, hoban izolatörleri, kuvvetli veya normal izolman olarakseçilmelidir. Deniz ve kirli fabrika yanlarında kuvvetli izolman izolatörü seçilir.

Konsol, hoban boru boyları, direk ray arası mesafe bası – çeki durumu vedezeksemana göre hesaplanarak bulunur. Boru çapları ise konsola gelen momente göre tespitedilir. Boru boyu ve tipleri daha önce hesaplanarak tablolar oluşturulur, montaj karnesihazırlanırken bu tablolardan istifade edilir.

Örnek: Konsol, hoban, antibalansan boru tablosu

a : Konsol izolatörü dâhil tam konsol boyub : Konsol izolatörü başından hobanın bağlantı yerine olan mesafec : Hoban izolatörü dâhil tam hoban boyud : Konsol izolatörü başından antibalansan bağlantı yerine olan mesafee : Antibalansan boyui : Direk yüzü ray arasıf : Dezekseman

Page 15: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

11

i f b a c d e

160 -40 234 240 172 57 129

160 40 300 330 254 72 309

200 -40 266 270 213 63 129

200 40 334 360 295 81 349

220 -40 283 300 233 68 169

220 40 351 360 315 86 369

260 -40 317 330 275 76 169

260 40 389 400 356 97 329

300 -40 351 360 315 86 209

300 40 425 430 396 108 369

340 -40 389 400 356 97 249

340 40 462 490 436 117 369

Tablo 1.1: Konsol, hoban, antibalansan boru tablosu ( birim cm’dir.)

Şekil 1.10: Basit direk montaj şeması

Page 16: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

12

Şekil 1.11: Tek konsollu normal izolmanlı basit direk

Page 17: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

13

Şekil 1.12: Konsol montaj tipi

Page 18: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

14

Şekil 1.13: Ekipman ara direk çift konsollu

Page 19: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

15

Şekil 1.14: Ankraja sapan çift konsol ve üçlü konsol montaj sistemi

Page 20: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

16

Şekil 1.15: Dar gabarili tünel montaj sistemi

Page 21: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

17

Şekil 1.16: Dar gabarili tünel montaj sistemi

Page 22: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

18

1.4. Y Halatı ve Anti Balansan Askı Pandülü Uzunluğu

Y halatı TCDD tesislerinde 25 mm² örgülü bakır telden yapılır. Boyları ise hıza göredeğişmektedir. 140 km hızda Y halatı boyu 10 m; 160 km hızda 12 m; 200 km hızda isebasıya çalışan konsolda 14 m çekide 18 m seçilmelidir.

Antibalansan askı pandülü Ø7 mm bakır telden yapılmıştır. Bazı bölgelerde yüklenicitarafından askı pandüllerinde değişik malzemeler kullanılmıştır. Askı pandülü boyları sistemyüksekliğine göre değişmektedir. Antibalansandan seyir teline olan mesafe 27 cm’dir. Bunagöre askı pandül boyu hesaplanıp tablolar yapılarak askı pandülleri tablodan seçilir.

1.5. Dezekseman (Zikzak )

Seyir teline sürten pantografın aşınmasının bir noktadan değil de kömürlü bölgenineşit oranda aşınmasını sağlamak amacıyla seyir teline pantograf eksenine göre verilensapmalardır. Seyir telinin düzgün asılmasını sağlamak için portöre de dezekseman uygulanır.Aliğmanda 1950’lik pantograf kullanılacak hatlarda seyir teli yol eksenine göre sağa ve solasırayla + 400, -400 mm kaydırılır. 1600’lük pantograf kullanılan hatlarda ise + 200, -200mm, hızın az olduğu kurplu yollarda 240 mm, seksiyonman bölgelerde +,- 250 mm, servisyollarında ise max. 300 mm dezekseman uygulanabilir.

Page 23: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

19

UYGULAMA FAALİYETİDirek üzerindeki parçaların montajını aşağıdaki işlemleri yaparak öğreniniz.

İşlem Basamakları Öneriler Montaj karnesindeki değerlere göre

parçaları tespit ediniz. Parçaların yerlerini direk üzerinde

belirleyiniz. Seyir teli ve sistem yüksekliklerini

belirleyiniz.. Parçaları değerlerine göre monte

ediniz. Portör ve seyir teli dezeksemanlarını

ayarlayınız.. Parçaların ayarlarını yapınız.

Çalışma ortamınızı belirleyiniz. Yapılacak araştırmanın kaynaklarını

belirleyiniz. Ölçme işlemi için gerekli malzemelerin

tespitini yapınız. Malzemelerin kullanım kılavuzunu

inceleyiniz. Çalışmalarınızı öğretmeninizin yardımıyla

yapınız.

UYGULAMA FAALİYETİ

Page 24: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

20

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEA- ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki çoktan seçmelisorularını cevaplandırarak belirleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi montaj karnesinde bulunması gereken bilgilerden değildir?A ) Kurp yarıçapı ve deverB ) Açıklık, pandül ve besleme tipleriC ) Temel ebatlarıD ) EmplantasyonE ) Ray kalınlığı

2. Hoban bağlantı yeri konsol ayağından ne kadar yukarıdadır?A ) 55cm B ) 100cm C ) 150cm D ) 180cm E ) 185cm

3. Antibalansan askı pandülü kaç mm’lik bakır telden yapılır?A ) Ø8 mm B ) Ø7 C ) Ø9 mm D ) Ø6 mm E ) Ø5 mm

4. Y halatı TCDD tesislerinde hangi malzemeden yapılır?A ) 20mm² örgülü bakır telB ) 30mm² örgülü bakır telC ) 15mm² örgülü bakır telD ) 35mm² örgülü bakır telE ) 25mm² örgülü bakır tel

5. Antibalansandan seyir teline olan mesafe ne kadardır?A ) 25cm B ) 26cm C ) 27cm D ) 28cm E ) 29cm

6. 140 km hızda Y halatı boyu ne kadardır?A ) 16 mB ) 18 mC ) 14 mD ) 12 mE ) 10 m

7. Aliğmanda 1950’lik pantograf kullanılacak hatlarda seyir teli yol eksenine göre nekadar sağa ve sola kaydırılır?A ) + 400 - 400 mmB ) + 200 - 200 mmC ) +.300 - 300 mmD ) + 250 - 250 mmE ) + 450 – 450 mm

DEĞERLENDİRMECevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınızsorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz uygulamalı teste geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Page 25: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

21

B- UYGULAMALI TEST

Yaptığınız uygulamayı aşağıdaki kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veyahatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

Değerlendirme Ölçeği Evet Hayır

Çevrenizdeki raylı sistem kullanım alanlarını ziyaret ettinizmi?

Ziyaretinizde montaj karnesini sordunuz mu?

Yetkilinin size verdiği montaj karnesini yetkiliye sorularsorarak incelediniz mi?

Montaj karnesi üzerindeki teknik çizimleri ve bilgilerianlamakta zorluk çektiniz mi?

Direk üzerine montajlanacak malzemeleri incelediniz mi?

Konsol ve hoban bağlantılarını incelediniz mi?

Dar gabarili tünel montajları konusunda bilgi edindiniz mi?

Y halatı ve antibalansan bağlantılarını incelediniz mi?

Yaptığınız araştırmanın sunumunu hazırladınız mı?

Hazırladığınız sunumu sınıf ortamında gösterip tartıştınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikleriniziaraştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Cevaplarınızın tamamı “Evet” ise bir sonraki faaliyete geçiniz.

Page 26: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

22

ÖĞRENME FAALİYETİ-2

Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında; derulaj planında gösterilen parçalaraait teknik bilgileri inceleyerek öğrenecek ve bu parçaların montajını yapabileceksiniz.

Bölgenizde bulunan TCDD istasyon şefliklerini ve varsa tramvay metro gibiişletmeleri ziyaret ederek portik sistemler konusunda araştırmalar yapınız.

İnternet sitelerinden portik rijit ve portik supl konusunda araştırmalar yapınız. Topladığınız bilgi ve dokümanları rapor hâline getiriniz. Hazırladığınız raporu atölyede tartışınız.

2. PORTİK SİSTEMLERİ

2.1. Portik Supl Sistemler

Portik supl sistemler , maksimum süratin 120 km/h aşmadığı istasyonlarda, çok yolluhatlarda kullanılır. Bütün yolların araya alındığı bir sistem kurularak bütün yollarenerjilendirilir. Portik supl sistemler günümüz teknolojisinde pek az kullanılan sistemlerolmakla birlikte süratin az olduğu metro veya tramvay sistemlerinde kullanılmaktadır. İki yada üç halatlı sistemler olarak tasarlanmakla birlikte 6-7 yola kadar besleme yapabilmektedir.Direkler en uçtaki yolların boşluk tarafına dikilir. Eğer yol sayısı az ise 3 yol gibi 2 halatlıbir sistem de kurulabilir. Ama çoğunlukla 3 halatlı bir sistem kurulur. En üstteki halattaşıyıcı halat olup katanerin meydana getirdiği yükleri taşıyan halattır. Ara halat veya üstdoğrultucu halat portör tellerinin asıldığı zincir izolatörleri tutar. Alt halat veya altdoğrultucu halat rapel kolları vasıtasıyla seyir tellerini pantograf eksenine göre yerindetutmayı sağlar. Taşıyıcı halatın her iki başında izolatör bulunmakla birlikte diğer halatlardaizolatörler yolların birbirinden izolasyonuna göre yerleştirilir. Sistem kurulması aşamasındaverilen portik montaj karnesine göre halat boyları ayarlanır. İzolatörlerin yerleri belirlenerekyerleştirilir. Sonra iki direk arasına kaldırılarak asılır ve gerilir.

Bu sistemler yüksek hızlarda kullanılmazlar. Çünkü yaz ve kış sıcaklıklarınındeğişiminde halatların sehimini kontrol etmek mümkün değildir. Sarkma fazla olacağı içinsürat yapılması durumunda pantografla tellerin iletişiminde hata olacağı için arızayaratacaktır.

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ

ARAŞTIRMA

Page 27: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

23

Resim 2.1: Portik supl sistem

2.2. Portik Rijit Sistemler

Rijit, kuvvet ya da moment etkisi altında şekil değiştirmeyen, formunu koruyandemektir.

Süratin fazla olduğu, sistemin arızasız olmasının son derece önemli olduğu, arızaanında diğer yolların hat dışı kalmaması gereken yerlerde portik rijit sistemi kullanılır.Direkler portik supl sisteminde olduğu gibi -en son- yolların boşluk olan kısımlarına dikilir.İki türlü portik supl sistem vardır. Birincisi kafes direklerle oluşturulmuş ve her iki direğibirbirine bağlayan, direklerle aynı malzeme ve modelde olan sistemdir.

Resim 2.2: Portik rijit sistemler

Page 28: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

24

Şekilde görüldüğü üzere iki yolu bir istasyonun besleme tipi portik rijit sistemi ileyapılmış, yollardan birinde bir arıza olması durumunda diğer yolun bu arızadanetkilenmemesi sağlanmıştır. Böyle bir sistemle 6 adede kadar yol beslenebilir. Her yol içinkullanılacak sistem müstakil bir direkmiş gibi düşünülür. Bu nedenle de aperey sistemlerirahatlıkla kurularak etapların gerilmesi sağlanır. Sonucunda da tren sürati artar.

İkinci bir portik rijit sistemi vardır ki , bu sistem iki beton direk arasına kurulankafes direk şeklinde olan ve belirli noktalarından halatlarla bağlanan bir sistemdir.

Resim 2.3: Beton portik rijit sistem

Sistemde görüldüğü üzere direkler kendine en yakın hattın sistemini taşır, diğer yollarıise rijit üzerine asılı dikmeler taşır. Bu tip bir sistem diğer rijit sistemine göre biraz dahaucuzdur. Ama besleyeceği yol sayısı azdır.

Her iki sistem de proje aşamasında yol ve malzeme durumuna bağlı olarak seçilir.Montaj şekli birbirinden farklı olmakla beraber her iki sistemin ayar olayı portik suplsistemlere göre daha kolaydır.

Portik rijit sistemlerde kataner hattı montajı, normal direk üzerine montaj gibiolduğundan her ayarı yapmak mümkündür. Süratin artması için yapılan her şeyi bu sistemdede kullanabilirsiniz.

Page 29: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

25

UYGULAMA FAALİYETİ

Derulaj planın okunmasını aşağıdaki işlemleri yaparak öğreniniz.

İşlem Basamakları Öneriler

Montaj karnesine uygun parçalarıbelirleyiniz.

Portik supl sistemini yerde monteediniz.

Sistemi direk üzerine monte ediniz.

Çalışma ortamınızı belirleyiniz.

Yapılacak araştırmanın kaynaklarınıbelirleyiniz.

Özel araç ve gereçlerin kullanılmasıhakkında mutlaka bilgi sahibi olunuz.

UYGULAMA FAALİYETİ

Page 30: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

26

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEA- ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki çoktan seçmeli sorularıcevaplandırarak belirleyiniz.

1. Aşağıdaki sistemlerin hangisinde portik supl kullanılmaz?A ) Hızlı trenler B ) Tramvay C ) Metro D ) Raybüs E ) Banliyö

2. 140 km/sa. olan hızlarda hangi portik kullanılır?A ) Rijit B ) Supl C ) Beton D ) Demir E ) Ağaç

3. Portikler kaç yola kadar kullanılır?A ) 3 B ) 5 C )4 D ) 6 E ) 7

4. Kuvvet ya da moment etkisi altında şekil değiştirmeyen, formunu koruyan terimin isminedir?

A ) Portik B ) Supl C ) Rijit D ) Kataner E ) Moment

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınızsorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Page 31: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

27

B- UYGULAMALI TEST

Yaptığınız uygulamayı aşağıdaki kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veyahatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

Değerlendirme Ölçeği Evet Hayır

Çevrenizdeki raylı sistem kullanım alanlarını ziyaretettiniz mi?

Ziyaretinizde portikleri sordunuz mu?

Potik supl sistemini incelediniz mi?

Portik rijit sitemini incelediniz mi?

İki sitem arasındaki farkları tespit ettiniz mi?

Portik supl montajı konusunda çalışma yaptınız mı?

Portik rijit montajı konusunda çalışma yaptınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklikleriniziaraştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Page 32: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

28

ÖĞRENME FAALİYETİ-3

Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında; derulaj planında gösterilenparçalara ait teknik bilgileri inceleyerek öğrenecek ve bu parçaların montajınıyapabileceksiniz.

Bölgenizde bulunan TCDD istasyon şefliklerini ve varsa tramvay metro gibiişletmeleri ziyaret ederek derulaj planı konusunda araştırmalar yapınız.

İnternet sitelerinden piketaj konusunda araştırma yapınız.

Topladığınız bilgi ve dokümanları rapor hâline getiriniz.

Hazırladığınız raporu atölyede tartışınız.

3. ANKRAJ SİSTEMLERİ

3.1. Kataner Ankraj Çeşitleri

Ankraj, telleri direklerde sonlandırmak için kullanılan yöntemdir. Sabit ve ayarlıolmak üzere iki çeşidi vardır.

3.1.1. Sabit (Fiks) Ankrajlar

İletkenlerin sonlandırma amacıyla direğe bir izolatör yardımıyla sabitlenmesi içinkullanılır. Sabit ankrajlar kendi aralarında beşe ayrılır.

Portör fiks: Direğe taşıyıcı iletkenin, bir izolatör vasıtasıyla direğesonlandırılmasıdır.

Seyir teli fiks: Seyir telinin bir izolatör vasıtasıyla direğe sonlandırılmasıdır. Portör ve seyir teli müşterek fiks ve ayarlı: Seyir teli ve taşıyıcı telin beraber

izolatör vasıtasıyla direğe sonlandırılmasıdır. Toprak teli ankrajı:Sadece toprak telinin izolatör vasıtasıyla direğe

sabitlenmesidir. Fider teli ankrajı:Besleme telinin izolatör vasıtasıyla direğe sabitlenmesidir.

ÖĞRENME FAALİYETİ–3

AMAÇ

ARAŞTIRMA

Page 33: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

29

3.1.2. Ayarlı Ankrajlar

Portör ayarlı: Direğe taşıyıcı iletkenin bir izolatör vasıtasıyla bağlanması vebağlantı noktasındaki yükün ağırlıklarla dengelenmesi demektir.

Seyir teli ayarlı: Seyir telinin bir izolatör yardımıyla, direğe ağırlıklarladengelenmesi demektir.

Portör ve seyir teli müşterek fiks ve ayarlı: Seyir teli ve taşıyıcı telin beraberizolatör vasıtasıyla direğe ağırlıklar yardımıyla dengelenmesidir.

Fiks kataner ankrajları zorunlu olmadıkça kullanılmamalıdır. Ancak hızın az olduğuservis yollarında kullanılmalıdır. Fiks katanerlerde yaz aylarında sarkmalar fazla oluppantografın bu noktalarda hatta takılmasına sebep olmaktadır.

Şekil 3.1: Ankraj tip resimleri

Page 34: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

30

3.2. Lentelerin Montaj Tipleri

Kataner direklerinin tepe kuvvetinin kuvvetlendirilmesi amacıyla direklere bağlananhalatlara denir.

Lentenin özellikleri şunlardır: Lente halatı olarak sıcak galvanizli, içinde lifli bölüm bulunmayan çelik halatlar

kullanılır. Çelik lente halatının kuramsal (teorik) kopma emniyeti 2,5'tan küçük

olmamalıdır. Ancak hesap sonucu ne olursa olsun lentenin zemin üzerindebulunan bölümünün kesiti 25 mm'den, zemin içinde kalan bölümünün kesiti ise50 mm'den az olmayacaktır. Zemine giren bölüm, çapı en az 10 mm olanyuvarlak demirden de olabilir

Lente bağlantı parçalarında etkin kopma ya da kayma yükü, halatın maruzkalacağı maksimum yükün 2,25 katından küçük olamaz.

Lente halatları tekrar gerilmeyi sağlayacak düzenlerle donatılacaktır. Budüzenler yerden ulaşılabilecek yükseklikte bulunacaktır.

Bağlantı parçaları çözülmeye karşı güvenlik altına alınmalıdır. Lenteler ancak zarar görmeyecekleri ve trafiği güçleştirmeyecek yerlerde

kullanılır. Lenteler bağlandıkları direkteki iletkenlerin fazlar arası anma geriliminin en az

iki katına eşit kuruda atlama ve bir katına eşit yaşta atlama gerilim değeri olanizolatörler ile yalıtılmalıdır. İzolatörlerin mekanik dayanımı, en az lentenindayanımı kadar olmalıdır. İzolatörün tespit edildiği yer, üzerinden geçeniletkenlerin yatay izdüşümlerinin açığında kalmalıdır. İzolatörün yerdenyüksekliği en az 2,40 m olmalıdır.

Lenteler; topraklanmış veya ağaç direkli alçak gerilim hatlarının en altiletkenlerinin en az 50 cm. altında bağlanmış ise yalıtılmayabilir.

Lente tipleri aşağıdaki gibidir: Normal tekli lente (direk – lente arası 7.00 m) Normal çiftli lente (direk – lente arası 7.00 m) Yükseltilmiş tekli lente (direk – lente arası 4.00 m) Yükseltilmiş çiftli lente (direk – lente arası 4.00 m)

Resim 3.1:Lenteli kataner direği

Page 35: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

31

UYGULAMA FAALİYETİ

Derulaj planın okunmasını aşağıdaki işlemleri yaparak öğreniniz.

İşlem Basamakları Öneriler

Montaj karnesine uygun parçalarıbelirleyiniz..

Direk üzerine ankraj parçasının yerinitespit ediniz.

Temel üzerindeki parçayı monte ediniz.

Temel ve direk arasındaki parçaları monteedip ayarlarını yapınız.

Çalışma ortamınızı belirleyiniz.

Yapılacak araştırmanın kaynaklarınıbelirleyiniz.

Özel araç ve gereçlerin kullanılmasıhakkında mutlaka bilgi sahibi olunuz.

UYGULAMA FAALİYETİ

Page 36: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

32

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

A- ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki çoktan seçmeli sorularıcevaplandırarak belirleyiniz.

1. Telleri direklerde sonlandırmak için kullanılan yöntemin ismi nedir?A ) Portik B ) Ankraj C ) Hoban D ) Dezekseman E ) Seksiyonman

2. Aşağıdakilerden hangisi ayarlı ankrajdır?A ) Fider teli ankrajıB ) Toprak teli ankrajıC ) Fider teli ankrajıD ) Portör ayarlıE ) Portör fiks

3. Fiks kataner ankrajlarının sakıncası aşağıdakilerden hangisidir?A ) Yazın telin sarkmasıB ) Tellerin ince olmasıC ) Tel kuvvetinin az olmasıD ) Direk momentinin az olmasıE ) Dengeleme ağırlıklarının olmaması

4. Kataner direklerinin tepe noktasının kuvvetlendirilmesi için kullanılan halata ne denir?A ) Portik B ) Supl C ) Lente D ) Kataner E ) Moment

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınızsorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Page 37: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

33

B- UYGULAMALI TEST

Yaptığınız uygulamayı aşağıdaki kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veyahatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

Değerlendirme Ölçeği Evet Hayır

Çevrenizdeki kataner direklerini incelediniz mi?

Kataner direklerindeki denge ağırlıklarının ne içinkullanıldığını öğrendiniz mi?

Çevrenizde bulunan kataner direklerindeki ankrajlarıincelediniz mi?

Fiks kataner ankrajlarının sakıncalarını öğrendiniz mi?

Ankrajlar arasındaki farkları ayırt edebiliyor musunuz?

Lentelerin niçin yapıdığını öğrendiniz mi?

Lente halatlarının özelliklerini öğrendiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikleriniziaraştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Page 38: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

34

ÖĞRENME FAALİYETİ-4

Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında; topraklama prizlerini monteedebileceksiniz.

Bölgenizde bulunan TCDD istasyon şefliklerini ve varsa tramvay metro gibiişletmeleri ziyaret ederek topraklama konusunda araştırmalar yapınız.

İnternet sitelerinden topraklama konusunda araştırmalar yapınız. Topladığınız bilgi ve dokümanları rapor hâline getiriniz. Hazırladığınız raporu atölyede tartışınız.

4. TOPRAKLAMA SİSTEMLERİ

4.1. Koruma Topraklaması

Elektrik tesislerinde iyi bir topraklamanın amacı arıza anında işletme personelinin canemniyetini sağlamak, elektrikli cihazların tahrip olmasını engellemek ve sistem toprak katsayısının 0.8 ve daha aşağı değerlere düşmesini sağlamaktır. İyi bir topraklama sayesindetoprak kat sayısını 0.8 ve daha aşağı değerde tutarak yüksek gerilimle enerji naklitesislerinde izolasyon seviyesini, parafudr değerlerini küçülterek büyük tasarruflar sağlanırve bazı aşırı gerilim titreşimleri önlenir.

İşletme akım devresinde bir toprak kısa devresi veya bir toprak kaçağında arızanoktasından toprağa yayılan akım, gerilim altında olmaması gereken tesisat kısmında vetoprak kitlesi direncinde bir gerilim düşümü meydana getirir. Bu gerilim canlılar içinöldürücü olabilir. İzolasyon arızasında işletme akım devresinden , gerilim altında olmasıistenmeyen tesisat kısmına akan akımın bir gerilim düşümü meydana getirmeden toprağailetilmesi ve toprak içerisinde düşük bir potansiyel meydana getirmesini temin etmek içintopraklama yapılır.

Topraklama, gerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının uygun iletkenlerle yerkitlesi içerisine yerleştirilmiş bir iletken cisme bağlanmasıdır.Bu iletkenin yer kitlesiiçerisinde yayılma direnci ne kadar küçük olursa topraklama o kadar mükemmel olur.Canlıların emniyetini sağlamak amacı ile işletme akım devresine ait olmayan iletkenkısımların topraklanmasına “koruma topraklaması’’ denir.

Topraklama Planlarının Hazırlanması

Elektrifikasyon tesislerinde yüksek gerilime yakın enerjisiz metal aksamlarınendüksiyondan veya direk temas dolayısıyla yüksek potansiyele maruz kalabileceğindenbunların korunması için koruma topraklaması yapılır. TCDD kataner tesislerinde bukorumalar havai hat veya ray devreleri üzerinden topraklama prizlerine yapılmaktadır.

ÖĞRENME FAALİYETİ–4

AMAÇ

ARAŞTIRMA

Page 39: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

35

4.2. Havai Hat Topraklaması

Açık hatta ( hattı caride ) karoma topraklamaları 62,44 mm² kesitindeki Al/Ç Raveniletkenle yapılır. Toprak iletkeni direkler üzerinden çekilerek nihayet direklerine ankrajlanır.Direkler üzerinde bulunan tüm metal parçalar ve direk, topraklama iletkenine Ø 8 mm’likAlm. telle irtibatlanır. Havai hat max. 1000 m’de K3 tipi tek yaprak izolatörle izole edilir.İzole edilmiş bu etabın ortasındaki direkten priz grubuna irtibat yapılır. TCDD tesislerindegenellikle Ø 10 mm’lik galvanizli çelik tel ile direkten prizlere irtibat yapılmıştır.

Toprak hattı da bölge bölge birbirinden ayrılmıştır. Bu bölgeler genellikle seyir telideğişimiyle aynı yerdedir ve birer izolatörle birbirinden ayrılmıştır.

Şekil 4.1: Ankara-Sincan arasındaki yeni hattın toprak bağlantısı

Raylar Üzerinden Topraklama

İstasyon içlerinde koruma topraklamaları sinyalizasyonun bilgi taşımadığı raylarvasıtasıyla direkten raya irtibat yapılır. Raylar ise max. 250 m’de priz gruplarına irtibatlanır.Bu topraklama Ø 10mm çapında galvanizli çelikten yapılmaktadır.

Şekil 4.2: Toprak teli olmayan direkler yere yakın bir noktadan raya bağlanmıştır

Page 40: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

36

Şekil 4.3: Raylardan yapılan topraklama

4.3. Topraklama Direnci Değerleri ve Ölçümü

Kataner tesislerinde enerjisiz bütün parçaların topraklanması gerekmektedir. Direklerüzerinde bulunan parçalar direğin arkasından geçen toprak teline sabitlenir. Toprak telide her1000 m’de bir topraklama iniş iletkeni ve topraklama prizleri sayesinde üzerinde oluşacakgerilim ve akımları toprağa iletir. Bu topraklama çeşidi 3 adet 3.25 m uzunluğunda galvanizve ucu sivriltilmiş boruyla yapılır. Topraklama kazıkları çakıldıktan sonra toprak direnciölçülür. Bu direnç eğer 10 ohm’un altında değilse aynı kazıklardan belitilen toprak direncinedüşülene kadar çakılır. Topraklama çubukları ile topraklama iniş iletkeni çok sıkı bir şekildebirbiri ile irtibatlandırılır. İrtibat noktalarının oksitlemesinin engellenmesi gerekmektedir.

Page 41: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

37

UYGULAMA FAALİYETİ

Direkler üzerindeki parçaların montajını, aşağıdaki işlemleri yaparak öğreniniz

İşlem Basamakları Öneriler

Montaj karnesindeki değerlere göreparçaları tespit ediniz.

Parçaların yerlerini direk üzerindebelirleyiniz.

Seyir teli ve sistem yüksekliklerinibelirleyiniz.

Parçaları değerlerine göre monte ediniz.

Portör ve seyir teli dezeksemanlarınıayarlayınız.

Parçaların ayarlarını yapınız.

Çalışma ortamınızı belirleyiniz.

Yapılacak araştırmanın kaynaklarınıbelirleyiniz.

Özel araç ve gereçlerin kullanılmasıhakkında mutlaka bilgi sahibi olunuz.

UYGULAMA FAALİYETİ

Page 42: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

38

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEA-OBJEKTİF SORULARI

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki çoktan seçmeli sorularıcevaplandırarak belirleyiniz.

1. Canlıların emniyetini sağlamak amacı ile işletme akım devresine ait olmayaniletken kısımların topraklanmasına ………………………….denir.

2. TCDD kataner tesislerinde bu korumalar havai hat veya ray devreleri üzerinden………………………………yapılmaktadır.

3. Toprak iletkeni direkler üzerinden çekilerek ………………………..ankrajlanır.4. Bu topraklama Ø 10mm çapında …………………………….yapılmaktadır.5. Direkler üzerinde bulunan parçalar direğin arkasından geçen ……………….

sabitlenir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınızsorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Page 43: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

39

B- UYGULAMALI TEST

Yaptığınız uygulamayı aşağıdaki kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veyahatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

Değerlendirme Ölçeği Evet Hayır

Çevrenizdeki raylı sistem topraklama sitemleriniincelediniz mi?

Topraklamanın önemini araştırdınız mı?

Koruma topraklamasının niçin yapıldığını öğrendinizmi?

Topraklama planlarını incelediniz mi?

Havai hat topraklamasını incelediniz mi?

Raylar üzerinden topraklama şeklini incelediniz mi?

Topraklama direnci değerini ölçtünüz mü?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklikleriniziaraştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

Page 44: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

40

ÖĞRENME FAALİYETİ-5

Bu faaliyet sonunda gerekli ortam sağlandığında; gerdirme cihazlarının montajınıyapabileceksiniz.

Bölgenizde bulunan TCDD istasyon şefliklerini ve varsa tramvay metro gibiişletmeleri ziyaret ederek gerdirme cihazları ve montajı konusunda araştırmalaryapınız.

İnternet sitelerinden gerdirme cihazları konusunda araştırmalar yapınız. Topladığınız bilgi ve dokümanları rapor hâline getiriniz. Hazırladığınız raporu atölyede tartışınız.

5. GERDİRME CİHAZLARI

5.1. Gerdirme Apereyleri

İki ankraj arasında kalan ve birbirini takip eden bölümler poz bölgelerini meydanagetirir. Bölge sonlarında iletkenler doğrudan doğruya sabit bir noktaya ankre edilebildiklerigibi gergi cihazıyla da ankre edilebilirler.

Bu cihazı koymaktan amaç kendisine bağlı iletken ve iletkenlerin mekanik gerilmesinideğişmez bir değerde tutmayı sağlamaktır. Gerdirme teçhizatı araları, esas olarak 1300m’dir. İki ankraj arası mesafe 650 m’den az veya buna eşit ise iletkenlerin yalnız bir ucunaotomatik gerdirme apereyi takılır.

Şekil 5.1: Gerdirme apareyleri sembolleri

Bitişik iki bölgenin iletkenleri aksi yönde yer değiştirir. Bu karşılıklı yer değiştirmelerizorlamak için her katanerin diğerinden bağımsız olması gerekmektedir.

ÖĞRENME FAALİYETİ–5

AMAÇ

ARAŞTIRMA

Page 45: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

41

5.2. Makaralar ve Palanga Sistemlerinin İncelenmesi

5.2.1. Makaralar

Sabit bir eksen etrafında dönebilen cisimlerdir. Üç farklı makara türü vardır.

Sabit makaralar: Bir yere sabitleştirilmiş makaralardır.Yalnız dönme hareketiyaparlar.Bu makaralarda kuvvetten ve yoldan kazanç yoktur.Kuvvet yönü ve doğrultusunudeğiştirerek, iş yapma kolaylığı sağlar.

Kuvvetin yaptığı iş=Yükün yaptığı iş

Sekil 5.2: Sabit makaralar

Hareketli makaralar: Dönme eksenine bağlanan yükle birlikte hareket edenmakaralardır. Bu makaralarda kuvvetten kazanç vardır.Yoldan ise kaybedilir.

Şekil 5.3: Hareketli makaralar

Page 46: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

42

5.2.2. Palangalar

Sabit ve hareketli makaralardan oluşan makaralar sistemidir. palangalarda kuvvettenkazanç sağlanır. Bu kazanç palangaları oluşturan hareketli makaralardan geçen ip sayısınabağlıdır.

Kuvvet=Yük:hareketli makaralardaki ip sayısı

Şekil 5.4: Palangalar

5.3. Gerdirme Cihaz Halatlarının X ve Y Boylarının Hesabı

Kataner telleri ankraj noktasına (hat regülerize ise)bir gerdirme apereyi ile bağlanır.Gerdirme apereyinin ucuna da hattın germe kuvvetini karşılayacak bir kütle asılır. Bukütlenin ağırlığı takılan cihazın karşılama oranına eşittir. Örnek olarak verilirse 2000 kggerme kuvvetiyle gerilmiş bir kataner hattının 1/5 oranı olan bir makaralı sistemlekarşılanması sonucu kütlenin ağırlığı 400 kg’dır. Kataner hattı çeşitli sıcaklıklarda gerilmeve fleş yapma sonucu ya kopabilir ya da sarkabilir. Bunu önlemek için karşılama ağırlığı vegerdirme teçhizatı konarak hattın her türlü hareketi kolaylaştırılır. Şekilde görüldüğü üzerekarşılama ağırlığının yere olan mesafesine Y , gerdirme cihazının ekseninin kataner bağlantınoktasına uzaklığına X denir.

Page 47: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

43

Şekil 5.5: Tel gergi cihazı

Hesaplama yönteminden de görüleceği üzere orta noktasında antişöminman bölge olanhatlarda L uzunluğu mesafesinin yarısı alınır. Formüllerde görülen 17 x 10-6 bakırın lineeruzama kat sayısı, q ise ortam sıcaklığıdır. Sıcaklık artışı maksimum 600C olarakdüşünüldüğünde X değeri 85 cm, Y değeri ise sıfır olur.

Page 48: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

44

UYGULAMA FAALİYETİDerulaj planın okunmasını aşağıdaki işlemleri yaparak öğreniniz.

İşlem Basamakları Öneriler

Montaj karnesindeki değerlere göregerdirme teçhizatı parçalarını tespitediniz.

Makara sisteminin montajını yerdeyapınız.

Hazırlanan makara sistemini veağırlıkları direk üzerine monte ediniz.

Portör ve seyir telini gerdirme teçhizatınabağlayarak, sistemin ayarını yapınız.

Çalışma ortamınızı belirleyiniz.

Yapılacak araştırmanın kaynaklarınıbelirleyiniz.

Özel araç ve gereçlerin kullanılmasıhakkında mutlaka bilgi sahibi olunuz.

UYGULAMA FAALİYETİ

Page 49: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

45

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEA- ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki çoktan seçmelisorularını cevaplandırarak belirleyiniz.

1. Tel gerdirme teçhizatları arası, esas mesafe olarak kaç metredir?

A ) 650 m B ) 1300 m C ) 1000 m D ) 750 m E ) 1500 m

2. Bir yere sabitleştirilmiş makaralara ne denir?

A ) Sabit B ) Hareketli C ) Palanga D ) Dönen E ) Üç makaralı

3. Gerdirme cihazının ekseninin kataner bağlantı noktasına uzaklığına ne denir?

A ) Z B ) L C )X D ) Y E ) U

4. Ortam sıcaklığı hangi harfle gösterilir?

A ) L B ) X C ) Y D ) t E )q

5. 1000 kg germe kuvvetiyle gerilmiş bir kataner hattının 1/4 oranı olan bir makaralısistemle karşılanması sonucu kütlenin ağırlığı kaç kg olur?

A ) 400 kgB ) 250 kg.C ) 100 kg.D ) 300 kg.E ) Palangalarda harcanan kuvveti artırmak gerekir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınızsorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrar inceleyiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Page 50: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

46

B- UYGULAMALI TEST

Yaptığınız uygulamayı aşağıdaki kontrol listesine göre değerlendirerek, eksik veyahatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz.

Değerlendirme Ölçeği Evet Hayır

Kataner sistemi bulunan yerlerdeki gerdirme cihazıgereçlerini incelediniz mi?

Makara sistemleri hakkında bilgi edindiniz mi?

Gerdirmede kullanılan ağırlıkların önemi hakkında bilgiedindiniz mi?

Gerekli olan ağırlık miktarının ayarlamasını öğrendinizmi?

Gerdirme apereyi sembollerini öğrendiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözdengeçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklikleriniziaraştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz

Page 51: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

47

MODÜL DEĞERLENDİRME

mmm

Değerlendirme Ölçeği Evet Hayır

Montaj karnesindeki değerlere göre parçaları tespit edebildinizmi?Parçaların yerlerini direk üzerinde belirleyebildiniz mi?Seyir teli ve sistem yüksekliklerini belirleyebildiniz mi?Parçaları değerlerine göre monte edebildiniz mi?Portör ve seyir teli dezeksemanlarını ayarlayabildiniz mi?Parçaların ayarlarını yapabildiniz mi?Montaj karnesine uygun parçaları belirleyebildiniz mi?Portik supl sistemini yerde monte edebildiniz mi?Sistemi direk üzerine monte edebildiniz mi?Montaj karnesine uygun parçaları belirleyebildiniz mi?Direk üzerine ankraj parçasının yerini tespit edebildiniz mi?Temel üzerindeki parçayı monte edebildiniz mi?Temel ve direk arasındaki parçaları monte edip ayarlarınıyapabildiniz mi?Piketaj planına bakarak topraklama yapılacak yeri tespitedebildiniz mi?Topraklama iniş bağlantılarını yapabildiniz mi?Topraklama prizlerini uygun yere monte edebildiniz mi?İniş bağlantılarını prizlere bağlayabildiniz mi?Montaj karnesindeki değerlere göre gerdirme teçhizatıparçalarını tespit edebildiniz mi?Makara sisteminin montajını yerde yapabildiniz mi?Hazırlanan makara sistemini ve ağırlıkları direk üzerine monteedebildiniz mi?

Portör ve seyir telini gerdirme teçhizatına bağlayarak, sistemininayarını yapabildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Modüldeki yeterliği kazanıp kazanmadığınızıölçmek için öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçları uygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişimegeçiniz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

Page 52: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

48

CEVAP ANAHTARLARIÖĞRENME FAALİYETİ -1’İN CEVAP ANAHTARI

1 E2 D3 B4 E5 C6 E7 A

ÖĞRENME FAALİYETİ -2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 A2 A3 D4 C

ÖĞRENME FAALİYETİ -3’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 B2 D3 A4 C

ÖĞRENME FAALİYETİ -4’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 koruma topraklaması2 topraklama prizlerine3 nihayet direklerine4 galvanizli çelikten

5 toprak teline

ÖĞRENME FAALİYETİ -5’İN CEVAP ANAHTARI

1 B2 A3 C4 E5 B

CEVAP ANAHTARLARI

Page 53: DİREK ÜZERİ DONANIMLAR

49

KAYNAKÇA

TCDD Genel Müdürlüğü Eğitim Dairesi öğretmenlerinin hazırlamışoldukları ders notları

TCDD Genel Müdürlüğü Eğitim Dairesi tanıtım içerikli yayınları

TCDD Genel Müdürlüğü Eğitim Dairesi slayt ve seminer ders notları

http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/20599.html direk lenteleri

BERBER Metin, Yayımlanmamış Ders Notları

KAYNAKÇA