DİLEK KİPLERİDİLEK KİPLERİ

• Ödevini yemekten önce Ödevini yemekten önce yapasın.yapasın.• Ödevini yemekten önce Ödevini yemekten önce yapyap..• Ödevini yemekten önce Ödevini yemekten önce yapmalısın.yapmalısın.• Ödevini yemekten önce Ödevini yemekten önce yaparsanyaparsan, diziyi izleyebilirsin., diziyi izleyebilirsin.

• Yukarıdaki cümleleri anlam bakımından Yukarıdaki cümleleri anlam bakımından inceleyiniz.Eylemlerdeki hangi ekler cümlede inceleyiniz.Eylemlerdeki hangi ekler cümlede anlam değişikliğine sebep olmuştur?anlam değişikliğine sebep olmuştur?

• Bu cümlelerde belli bir zaman kavramı var mı?Bu cümlelerde belli bir zaman kavramı var mı?

• Bu sınavı kazanmalıyım.Bu sınavı kazanmalıyım.• Bu gece yola çıkacaklar.Bu gece yola çıkacaklar.• Sana mektup gönderdim.Sana mektup gönderdim.• Odasında ders çalışıyor.Odasında ders çalışıyor.

• Yukarıdaki eylemlerden hangisinin yapılış zamanı Yukarıdaki eylemlerden hangisinin yapılış zamanı belli değildir?belli değildir?

• Bu eylemde zaman bildiren ek yerine hangi ek Bu eylemde zaman bildiren ek yerine hangi ek gelmiştir?gelmiştir?

• Bu ek cümleye nasıl bir anlam yüklemiştir?Bu ek cümleye nasıl bir anlam yüklemiştir?

…………………………:-Buradaki bütün dosyaları :-Buradaki bütün dosyaları inceleincele.Sonra bunlarla ilgili olarak .Sonra bunlarla ilgili olarak bana rapor bana rapor ver.ver.

…………………………: -Önce yemeğe : -Önce yemeğe çıksamçıksam, sonra söylediklerinizi , sonra söylediklerinizi yapsamyapsam olmaz olmaz mı?mı?

………………………….:-Hayır.Bu söylediklerimi şimdi .:-Hayır.Bu söylediklerimi şimdi yapmalısınyapmalısın.Toplantı iki saat .Toplantı iki saat sonra.sonra.

…………………………..:-Peki, hemen dosyaları incelemeye ..:-Peki, hemen dosyaları incelemeye başlayayımbaşlayayım.Size raporu .Size raporu sunayımsunayım.Sonra da öğle yemeğine .Sonra da öğle yemeğine çıkayımçıkayım..

Yukarıdaki diyaloğu inceleyiniz. Sizce konuşanlardan Yukarıdaki diyaloğu inceleyiniz. Sizce konuşanlardan hangisi patron, hangisi işçidir?hangisi patron, hangisi işçidir?Bunu hangi ifadelerden anladınız?Bunu hangi ifadelerden anladınız?Altı çizili eylemlerin aldıkları ekleri ve bu eklerin cümleye Altı çizili eylemlerin aldıkları ekleri ve bu eklerin cümleye kattığı anlamı inceleyiniz.kattığı anlamı inceleyiniz.

O halde eylemde zaman bildirmeyen, O halde eylemde zaman bildirmeyen, eyleme istek, emir, şart ve gereklilik eyleme istek, emir, şart ve gereklilik anlamlarını yükleyen bu eklere ne isim anlamlarını yükleyen bu eklere ne isim verebiliriz?verebiliriz?

DİLEK KİPLERİDİLEK KİPLERİ

İSTEK KİPİ EMİR KİPİ DİLEK ŞART

KİPİGEREKLİLİK

KİPİ

İSTEK KİPİİSTEK KİPİ

• Seni hiç unutmayacağımı bilesin.Seni hiç unutmayacağımı bilesin.• Biraz daha oyalanırsan okula geç kalacaksın.Biraz daha oyalanırsan okula geç kalacaksın.• Bu formu hemen doldurmalısın.Bu formu hemen doldurmalısın.• Boş vakitlerinde annene yardım ediyormuşsun. Boş vakitlerinde annene yardım ediyormuşsun.

• Yukarıdaki cümlelerin hangisinde bir şeyin Yukarıdaki cümlelerin hangisinde bir şeyin olmasına dair istek söz konusudur?olmasına dair istek söz konusudur?

• Bu cümlede “istek” hangi ekle sağlanmıştır?Bu cümlede “istek” hangi ekle sağlanmıştır?

• İstek Kipi : İstek Kipi : Eylem kök ya da gövdelerine “-a, Eylem kök ya da gövdelerine “-a, -e” eki getirilerek yapılır. -e” eki getirilerek yapılır.

1. Getirildiği eyleme istek anlamı verir.1. Getirildiği eyleme istek anlamı verir.

• Örnek :Örnek : Akşama ben de size ge Akşama ben de size geleleyim.yim.2.2. İsteğin yanı sıra öğüt ve gereklilik anlamı verir. İsteğin yanı sıra öğüt ve gereklilik anlamı verir.

• Örnek : Örnek : Kimsesizlere yardım edKimsesizlere yardım edeelim. (Öğüt)lim. (Öğüt)Derslerimize düzenli çalışDerslerimize düzenli çalışaalım. (Gereklilik)lım. (Gereklilik)

• İstek kipinin kişilere göre çekimi şöyledir.İstek kipinin kişilere göre çekimi şöyledir.

Al-a-larAl-a3.

Al-a-sınızAl-a-sın2.

Al-a-lımAl-a-(y)-ım1.

ÇOĞULTEKİLKİŞİ

DİLEK ŞART KİPLERİDİLEK ŞART KİPLERİ

• Sen gülersen ben de gülerim.Sen gülersen ben de gülerim.• Muhakkak onu aramalısın.Muhakkak onu aramalısın.• Bu sabah trene biniyor.Bu sabah trene biniyor.• Geleceğini sana söylemedi mi?Geleceğini sana söylemedi mi?

• Yukarıdaki cümlelerin hangisinde bir şeyin olması Yukarıdaki cümlelerin hangisinde bir şeyin olması şarta bağlıdır? şarta bağlıdır?

• Bu şart anlamı eylemdeki hangi ek ile Bu şart anlamı eylemdeki hangi ek ile sağlanmıştır?sağlanmıştır?

Dilek – Şart Kipi : Dilek – Şart Kipi : Eylem tabanlarına “-sa, -se” Eylem tabanlarına “-sa, -se” ekinin getirilmesiyle yapılır. ekinin getirilmesiyle yapılır.

1. Eyleme dilek anlamı verir.1. Eyleme dilek anlamı verir.

• Ben de seninle gelBen de seninle gelsesem.m.• Tiyatroya değil de, sinemaya gitTiyatroya değil de, sinemaya gitsesek.k.

2. Koşul anlamıyla kullanılır.2. Koşul anlamıyla kullanılır. • Bu işi başarırBu işi başarırsasa, güvenimi kazanır., güvenimi kazanır.• GiderGidersese, bir daha dönmez., bir daha dönmez.

Dilek-şart kipinin kişilere göre çekimi şöyledir Dilek-şart kipinin kişilere göre çekimi şöyledir

Gör-se-lerGör-se3.

Gör-se-nizGör-se-n2.

Gör-se-kGör-se-m1.

ÇOĞULTEKİLKİŞİ

GEREKLİLİK KİPİGEREKLİLİK KİPİ

• Birlikte sinemaya gitmişler.Birlikte sinemaya gitmişler.• Bu sene bahar erken gelecek.Bu sene bahar erken gelecek.• Sesini bir kez daha duysam. Sesini bir kez daha duysam. • Emniyet kemeri takmalısınız.Emniyet kemeri takmalısınız.

• Yukarıdaki cümlelerin hangisinde eylemin Yukarıdaki cümlelerin hangisinde eylemin kesinlikle yapılması gerektiği belirtiliyor?kesinlikle yapılması gerektiği belirtiliyor?

• Bu anlam eylemdeki hangi ekle sağlanmıştır.Bu anlam eylemdeki hangi ekle sağlanmıştır.

• Gereklilik Kipi : Gereklilik Kipi : Eylem kök ya da gövdelerine Eylem kök ya da gövdelerine ““-malı, -meli” ekinin getirilmesiyle yapılır.-malı, -meli” ekinin getirilmesiyle yapılır.• Eylemin yapılması, olması gerektiğini bildirir. Bu anlam, Eylemin yapılması, olması gerektiğini bildirir. Bu anlam,

“gerek, lazım, icap etmek” sözcükleriyle de sağlanır. “gerek, lazım, icap etmek” sözcükleriyle de sağlanır.

• Onunla hemen konuşOnunla hemen konuşmalımalıyım.yım.• Bu işi yarına bitirBu işi yarına bitirmelimeliyiz. yiz.

Gereklilik kipinin kişilere göre çekimi şöyledir.Gereklilik kipinin kişilere göre çekimi şöyledir.

Gül-meli-lerGül-meli3.

Gül-meli-sinizGül-meli-sin2.

Gül-meli-(y)-izGül-meli-(y)-im1.

ÇOĞULTEKİLKİŞİ

EMİR KİPİEMİR KİPİ

• Burada sigara içmemelisiniz.Burada sigara içmemelisiniz.• Ödevini yapsın.Ödevini yapsın.• Seni görseydim,selam vermez miydim?Seni görseydim,selam vermez miydim?• Öğretmenini dikkatlice dinleyesin.Öğretmenini dikkatlice dinleyesin.

• Yukarıdaki cümlelerin hangisinde emir Yukarıdaki cümlelerin hangisinde emir anlamı vardır? anlamı vardır?

• Beni Beni dinle.dinle.• Beni Beni dinlesin.dinlesin.• Beni Beni dinleyin.dinleyin.• Beni Beni dinlesinler.dinlesinler.

• Yukarıdaki cümleleri anlamları açısından Yukarıdaki cümleleri anlamları açısından inceleyiniz.inceleyiniz.

• Altı çizili eylemlerin aldıkları ekleri inceleyiniz.Altı çizili eylemlerin aldıkları ekleri inceleyiniz.

• Emir (Buyurma) Kipi : Emir (Buyurma) Kipi : Emir kipinin eki yoktur. Bu Emir kipinin eki yoktur. Bu nedenle I. ve çoğul kişilerde emir kipinin çekimi olmaz. nedenle I. ve çoğul kişilerde emir kipinin çekimi olmaz. Çünkü kişiler kendi kendilerine emredemezler. Emir Çünkü kişiler kendi kendilerine emredemezler. Emir kipine II. Tekil kişi dışında kişi ekleri getirilebilir.kipine II. Tekil kişi dışında kişi ekleri getirilebilir.

1. Eylemin yapılmasını emir biçiminde belirtir.1. Eylemin yapılmasını emir biçiminde belirtir. • Derslerini bitirir bitirmez yat. (Olumlu emir)Derslerini bitirir bitirmez yat. (Olumlu emir)• Eve zamanında gelin. (Olumlu emir)Eve zamanında gelin. (Olumlu emir)• Dışarı çıkmayın.Dışarı çıkmayın. (Olumsuz emir) (Olumsuz emir)2. Bazen dilek anlamıyla kullanılır. 2. Bazen dilek anlamıyla kullanılır. • Tanrım, bana yardım et.Tanrım, bana yardım et.• Dünyada hiç aç insan olmasın.Dünyada hiç aç insan olmasın.

Emir kipinin kişilere göre çekimi şöyledir.Emir kipinin kişilere göre çekimi şöyledir.

Yürü-sünlerYürü-sün3.

Yürü-yün(ünüz)Yürü2.

----------------------------1.

ÇOĞULTEKİLKİŞİ

• Örnek Soru: Örnek Soru: Aşağıdaki fiillerin hangisi Aşağıdaki fiillerin hangisi emir kipindedir? (1987-FL)emir kipindedir? (1987-FL)

• A) Yazasın B) YazsınA) Yazasın B) Yazsın

• C) YazmalıC) Yazmalı D) Yazsa D) Yazsa

• Çözüm: Çözüm:

• Yaz – a – sın (İstek kipi) Yaz – a – sın (İstek kipi)

• Yaz – malı (Gereklilik kipi) Yaz – malı (Gereklilik kipi)

• Yaz – sa (Şart kipi)Yaz – sa (Şart kipi)

• Yaz - sın (Emir kipi) Yaz - sın (Emir kipi)

• Cevap BCevap B