dijital kültür ve sorunları
TRANSCRIPT
Dijital Kültür ve
Sorunları Tanol Türkoğlu
03.05.2011
Ġstanbul Üniversitesi
Program
• Internet
• Dijital Kültür ve Dijital Kuşaklar
• Dijital Ögeler ve Sorunlar
1950ler – 60lar
Sputnik (1957)
“Bir nükleer savaşta
ayakta kalabilecek
bir telekomünikasyon
şebekesi kurmak
mümkün mü?”
Rusya (SSCB) tarafından
uzaya gönderilen ilk insan
yapımı uydu...
... Amerikalılara şunu
düşündürdü:
“Büyük Telekomünikasyon
ġebekelerinde Bilgi AkıĢı”
Makale Yazarı:
Leonard Kleinrock, MIT, 31 Mayıs 1961
“Çevrim-Ġçi Ġnsan Bilgisayar ĠletiĢimi”
Makale Yazarları:
J.C.R.Licklider & W. Clark, MIT
Ağustos 1962
Neee beyaz çoraplar mı?
Bu bir kahve makinesi DEĞĠLDĠR
Pentegon’un Finanse
Ettiği Bir Proje
İleri Araştırma Projeleri Ajansı (ARPA)
Tek Bilgisayarlı Internet(1969)
1970ler
em@il : Ray Tomlinson (1971)
Tomlinson, epostayı bir meslektaşına gösterdiğinde şu tepkiyi aldı:
“Bunu kimseye söyleme! Burada çalışma sebebimiz bu değil!”
İlk e-posta aynı
odada bulunan
Bilgisayar-1’den
Bilgisayar-2’ye
gönderildi.
1971’de Internet
Intel 4004 – “Bilgisayar yongada”
(1971)
Bilgisayardan Bilgisayara ilk
Chat - UCLA (1972)
John Postel
Steve Crocker
Vint Cerf
Ġlk Uluslararası Bağlantı –
University College of London
(1973)
“INTERNET” Teriminin Ġlk Kez
Kullanılması (1974)
Ġlk KiĢisel Bilgisayar - Altair 8800
(1975)
Kraliçe Elizabeth’in Ġlk e-Postası
(1976)
Ġlk Süper-Bilgisayar : Cray-1
(1976)
Apple 1 (1976)
S Jobs – S Wozniak
Aaa, iPad’i yapan adam!
Apple II (1978)
USENET (1979)
Günümüzde
Yahoogroups
Googlegroups
vb
Ġlk Emoticon -)
Kevin MacKenzie (1979)
“Eski
parçalarımdan
bir tanesi!”
1980ler
1980’de Internet
Ġlk Virus (1980)
“Bir virüs ödevimi yedi”
Ġlk IBM PC (1981)
Gördünüz mü, fare yok !!!
Ġlk TaĢınabilir Bilgisayar
Osborne 1 (1982)
Ekran Nerede ?
1984’te Internet : 1,000 Bilgisayar
(1984)
Macintosh (1984)
Ġlk Kayıtlı Web Site Adı
SYMBOLICS.COM (1985)
1987’te Internet : 10,000
Bilgisayar (1987)
IRC-Internet Relay Chat (1988)
O günlerin MSN’i
“Mantık değilse
sihirdir. Sihir
değilse kadın
mantığıdır.”
1989’da Internet : 100,000
Bilgisayar (1989)
1990lar
World Wide Web
Tim Berners-Lee (1991)
1991’de Internet - 1 Milyon
Bilgisayar (1991)
“Internette Sörf Yapmak”
Jean Armour Polly (1992)
Ġlk Web Tarayıcısı - Marc
Andreessen (1993)
“Mosaic” daha sonra “Netscape” adını aldı
Türkiye Internete Bağlanır
(12 Nisan 1993)
Wired Dergisi
(1993)
Internetten Ġlk Radyo Yayını
(RT-FM) - Las Vegas (1994)
Ġlk e-Posta Spam (1994)
Webde ilk Banner Reklamı (1994)
AT&T reklamı
www.HotWired.com sitesinde
yayınlandı
Yahoo (1994)
Jerry Yang David Filo
Internetten ilk SipariĢ
Pizza Hut (1994)
The Dot-com Balonu (1995-2001)
“Karın tokluğuna
HTML Kodu yazarım”
Dot.Com yıkımından kurtulmamın tek yolu, limonatının bardağını 150 $’a satmak
Internet Ticarete Açılır (1995)
Internet2 Kurulur (1996)
Ticari-Olmayan Faaliyetler için
1997’de Internet : 22,5 Milyon
Bilgisayar, 50 Milyon Kullanıcı
(1997)
E-Ticaret, Müzayede (1998)
2000ler
Napster (2000)
Müzik bedava !...
Ġlk Kablosuz Cihazlar (2000)
Wikipedia (2000)
Blogosfer (2002)
Flickr (2002)
Myspace (2003)
Skype (2003)
Ücretsiz
Telefon/Video
görüĢmesi
Estonya’da geliĢtirildi
Second Life (2003)
Facebook (2004)
“Ananı
Facebookladım”
“Web 2.0” Teriminin Ġlk Kullanımı
- O’Reilly (2004)
Youtube (2005)
Twitter (2006)
2008’de Internet : 450 Milyon
Bilgisayar, 1,4 Milyar Kullanıcı
(2008)
2009’da Sanal Dünya
E-Posta : 90 Trilyon Mesaj
Blog : 126 Milyon Adet
Facebook : 350 Milyon Üye
Twitter : 27,3 M tweet/gün
2010’da Internet :
800 Milyon Bilgisayar, 2 Milyar
Kullanıcı (2010)
Program
• Internet
• Dijital Kültür ve Dijital Kuşaklar
• Dijital Ögeler ve Sorunlar
Siberuzay
ss.69-70
“Siberuzay. Matematiksel kavramların öğretildiği
çocuklar tarafından, her milletten milyarlarca
yasal operatörün deneyimlediği, her gün
yaşanan işgüdüsel ve tepkisel bir halüsinasyon...
İnsan sistemindeki tüm bilgisayar kümelerinden
oluşturulmuş verilerin grafiksel gösterimi.
Düşünülemez bir karmaşıklık. Belleğin
mekansızlığında, verilerin kümelerinde ve
takımyıldızlarında gezinen ışık çizgileri. Şehir
ışıkları gibi, geri çekilen...”
William Gibson
Neuromancer (Matrix Avcısı) - 1984
Siberuzay
ss.69-70
“Siberuzay kelimesini ilk kullandığımda
bildiğim tek Ģey, bana etkili bir terim olarak
görünmesiydi.
“Hem aĢinalık duygusu yaratıyordu hem de
anlamsızdı.
“Bir Ģey çağrıĢtırıyordu ama herhangi bir
anlamı olan bir kelime değildi. Benim için
bile...”
Siberkültür
• Alice Mary Hilton
– “Siberkültür zamanında, tüm pulluklar kendi
kendini çeker, tüm kızarmış piliçler
tabaklarımıza uçarak gelir” – 1963; “Logic, Computing Machines & Automation”
Siberkültür
• “Otomasyon ve bilgisayarlaşma
sonucunda meydana getirilmiş olan sosyal
durumlar”
• “Bilgisayar ağlarının, iletişim, eğlence, iş
ve çalışma amacıyla kullanılması
sonucunda ortaya çıkan kültür” – American Heritage Sözlüğü
Kültürün Dijital Olması Ġçin
• Bilgisayar (ya da diğer elektronik cihaz)
ağlarının kullanıcıları arasında
• Tamamiyle çevrim içi veya ç. içi + ç. dışı
• Bilgisayar ya da ağ kullanımı aracılığıyla
oluşması gerekir.
Kültür
• Latince “colere”, İngilizce “cultivate”
• “De Agri Cultura” – Cato (MÖ 234 – MÖ 149)
• Cultura Agri Cultura Animi – Çiçero (MÖ 106 – MÖ 43)
• Biyolojik bir varlık olan insan kültür sayesinde sosyal bir varlık haline gelir
Dijital Kültür
• Dijital ortamdaki/yaşamdaki kültürel
ögelerin toplamı
• Sosyal varlık olan insanı dijital [sosyal]
varlık haline getiren ögeler
Dijital Kültür YapıtaĢları
• Dijital Platformu oluşturan ekipman (BİT) • Bilgisayar, mobil telefon, PDA, internet vb
• Kültürel ögeler • Dijitalize edilmiş ögeler (orijin:analog)
• Dijital ögeler (orijin:dijital)
• Dijital okur-yazarlık (Bilgi Toplumu)
YapıtaĢları
Dijital Platformlar
Dijital
Ögeler
Dijitalize
Ögeler Kültürel
Ögeler
Kültürel
Ögeler
Okur-Yazarlık Dijital Okur-Yazarlık
KÜLTÜR
KuĢaklar
1922 – 1945
“Sessiz” “Geleneksel” Time Dergisi 05.11.1951
1946 – 1964
“Baby-Boom” “68”
Landon Y. Jones 1980
1965 – 1980
“X Kuşağı” “Sandviç”
“Baby-bust” Frank Cappa (50ler) Douglas Coupland
1991
1981 – 2000
“Y Kuşağı” “Milenyum”
“Next”, “Net” “Echo Boom”
Ad Age Dergisi 08.1993
2001 – 2021
“Z Kuşağı” “I - Kuşağı” “@ Kuşağı”
“ALFA”
Sessiz Kuşak Baby-Boom Kuşağı
X Kuşağı (1980 öncesi)
Y Kuşağı Z Kuşağı
(1980 sonrası)
DİJİTAL GÖÇMENLER DİJİTAL YERLİLER
“Sen benim web sitemi yap. Ben de senin ödevini...”
“Hayır, sen indirilmedin. Doğuruldun!”
Dijital Yerli & Dijital Göçmen
• Dijital Yerliler • Dijital dünyanın içine doğdular (>1980 doğumlular)
• Teknoloji dilini aksansız kullanırlar
• Siberuzayın kullanıcıları, şimdilik
• Dijital Göçmenler • Geriye Kalanlar (<1980 doğumlular)
• Teknoloji dilini aksanlı kullanırlar
• Bugünkü siberuzayın yaratıcılarıdır
Dijital Yerli & Dijital Göçmen
• Bilgi, birçok multimedya ortamdan hızla gelsin ister
• Aynı anda birçok işi yapabilir
• Metin yerine, resim, ses ve video kaynaklarını tercih eder
• “Yeri geldiğinde”
• Anlık başarı/ödül
• Bilgi sınırlı ortamlardan yavaş ve kontrollü gelsin
• Aynı anda tek bir iş yapmak ister
• Resim, ses, video kaynakları yerine yazılı kaynakları tercih eder
• “Her durumda”
• Zamana yayılmış başarı/ödül
Program
• Internet
• Dijital Kültür ve Dijital Kuşaklar
• Dijital Ögeler ve Sorunlar
YapıtaĢları
Dijital Platformlar
Dijital
Ögeler
Dijitalize
Ögeler Kültürel
Ögeler
Kültürel
Ögeler
Okur-Yazarlık Dijital Okur-Yazarlık
KÜLTÜR
• Kütüphanelerdeki tüm kitapların
• Müzelerdeki tüm eserlerin
• Tüm medya arşivlerinin
• Tüm müzik arşivlerinin
• ... dijitalize edilmiş olduğunu hayal et
• Ve hayal et tüm insanlığın bunlara
evlerinden erişebildiğini...
Dijitalize
Ögeler Kültürel
Ögeler
Dijitalizasyon
“Dijitalizasyon”
Soru(n)lar
• Neden?
• Kültürel ögelerin tümü de dijitalize edilmeli
midir?
• Bir öge dijitalize edildiğinde orijinali artık
gereksiz/işlevsiz hale mi gelir?
Dijitalize
Ögeler Kültürel
Ögeler
Dijitalizasyon
Dijital Ögeler
• Blog dünyası (blogosfer)
• Sosyal Ağlar ... Sosyal Medya
• Dijital Ekonomi
• Dijital Medya
• Dijital Eğlence
• Dijital Uçurum
Blogosfer
Etimoloji
• “weblog” kelimesini ilk kez Jorn
Barger kullandı – 17 Ara 1997
• Peter Merholz onu “we blog”
haline getirdi – Peterme.com, 1999
• weblog we blog blog – ağ kütüğü ağ günlüğü
Tanımlar
• “Kullanıcıların belli bir konu hakkında mesajlar yayınlandığı, aynı konuya ilgi duyan diğer kullanıcıların da bu mesajları okuduğu, cevap yazdığı web sitesi” (Cahill)
• “Teknik bilgi gerektirmeden, kendi istedikleri şeyleri, kendi istedikleri şekilde yazan insanların oluşturabildikleri, günlüğe benzeyen web sitesi” (Wikipedia)
Ġlgili Kavramlar
• Blogosfer
• Blogging
• Blog Entry (or “post”)
• Blogger
• “Bir blogcu, blogosferin bir parçası olan bloguna yeni yazı yazıp asarak, bloglama yapmış olur”
Blog Türleri
• Genel Olarak • Kişisel Bloglar
• Kurumsal Bloglar
• İçerik Açısından • Vlog
• Linklog
• Fotoblog
BENİ İZLE : http://OoofOffLine.Wordpress.com
Blog Türleri
• Konusuna Göre • Savaş Blogları
• Seyahat Blogları
• Politik Bloglar
• Moda Blogları
• Müzik Bloglar
• Spam Blogları (splog)
BENİ İZLE : http://OoofOffLine.Wordpress.com
Mikro Blog
• Her blog mesajı 140 karakterle sınırlı
• SMS, email, web vb yoluyla
• Twitter ile popüler oldu (2006)
• Daha ziyade • Şu an neredesin
• Şu an ne yapıyorsun
BENİ İZLE : @Tanol ya da @OoofOffLine
Nefret Söylemi
• “Bireylere; ırkları, ten renkleri, etnik
kökenleri, toplumsal cinsiyetleri,
milliyetleri, dinleri, cinsel tercihleri,
yetersizlikleri ve diğer bireysel ayrımcılık
biçemleri temelinde yöneltilen, nefreti
içeren ve teşvik eden söylemler” • Yaman Akdeniz (Racism on Internet, 2009)
Nefret Söylemi
• “Irkçı, nefret, yabancı düşmanlığı,
antisemitizm ve hoşgörüsüzlük ifade eden
saldırgan milliyetçilik de dahil olmak üzere,
hoşgörüsüzlüğe dayalı diğer nefret
biçimlerini yayan, teşvik eden, savunan ya
da haklı gösteren her türlü ifade biçimi” • Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi (30.10.1997)
Nefret Söylemi
• Konuşma imkanı olmayan bireylerin
• Konuşulma imkanı olmayan konuların
• Aynı tonda konuşanların gettolaşması
• Gettoların birbiri ile kavgası
Kitap Önerileri
Sosyal Ağlar
Ortak Özellikleri
• Kullanıcı profili oluşturmak
• Sanal bir kimlik yaratmak
• Diğer (tanıdık) kişileri tespit etmek
• Diğer (tanıdık) kişilerle etkileşim kurmak
• (Sanal) Sosyalleşmek
(Sanal) SosyalleĢme
• Paylaş
• Mesajlaş
• Yorumlaş
• Gruplaş
Sosyal Ağ Eğilimleri
1) Sosyal Reklam (KK Pazarlama)
2) Kurum-içi Sosyal Ağ
3) Sosyal e-Posta, Sosyal Tarayıcı
4) Sosyal Web, Semantik Web
5) Sosyal-Medyalaşma
Sosyal MedyalaĢma
• Sosyal Medya = Internet ?
• Sosyal Medya = Dijital Kültür ?
• Blogosfer + Sosyal Ağ + Wiki
Sosyal Medya ve Sorunlar
• Sanal Kimlik (avatar)
• Bireyin Gelişimine Etkileri
• Enformasyonun Doğruluğu
• Ekonomik Kazanç
Dijital Ekonomi
Evrim
• 1995 Öncesi
– Dijital ekonomi yok
• Dot-com Balonu (1995-2001)
– B2C (perakende)
– B2B (toptan)
– C2C, B2G, B2E, vb
• 2001 Sonrası
– Vikinomi
Global Internet Ekonomisi
$ 12,400
$ 1,200
$ 13,600
2012
Vikinomi
• Etkileyici Unsurlar
– Erişim, OpenSource, Web 2.0, Y-Kuşağı
• Yapıtaşları
– Açıklık, Peering, Paylaşmacı, Global
• Katalizör Olgular
– Ideagora, prosumer
Dijital Ekonomi - Sorunlar
• Paradigma Sıçraması
– Aracıların katma değeri
• Telif ve Patent
• Yeni Pazarlama
Dijital Medya
Dijital Medya – Medya 2.0
• Radyo 2.0
• Televizyon 2.0
• Basılı Medya 2.0
– Gazete 2.0
– Dergi 2.0
Temel Özellikler
• Zaman-Bağımsız
• Mekan-Bağımsız
• Cihaz-Bağımsız
• Etkileşimli
• Sosyal Ağ Destekli
Radyo 2.0 – TV 2.0
• 5 – 10 yıl içinde
• Talep-Bazlı (on-demand)
• Geniş-Ağ Internet üzerinden
• Reyting ne olacak?
• Canlı Yayın ne olacak?
Basılı Medya Evrimi
BM 1.0
BM 1.5
BM 2.0
Gazetecilik 1.0 vs 2.0
• Salt – Oku
• Nutuk At
• İletişim
• Elite
• Tiraj
• Pazar Başarısı
• Pahalı Arz
• Sınırlı Alan
• Okur Kitlesi
• Oku – Yaz
• Dialog Kur
• Etkileşim
• Herkes
• Meslektaş Saygısı
• Reputasyon, imaj
• Ucuz Arz
• Sınırlı Konsantrasyon
• Sosyal Ağ
Internet Gazeteciliği
Öldürecek mi?
Yoksa...
“YaĢanan Ģeyin muadilini bulmak
için, yaygın medyanın kurulduğu,
matbaanın bulunduğu 500 sene
öncesini incelemek gerekir...
“Teknoloji, gücü medya elitlerinin,
editörlerin, yayıncıların, kurulu
düzenin elinden alıyor. Artık kontrol,
halkın elinde”
– Rubert Murdoch
Wired Magazin, Temmuz 2006
http://www.wired.com/wired/archive/14.07/murdoch.html
Dijital Eğlence
Müzik 2.0
Kitap 2.0
Sorunlar
• Telif Hakları
• Nitelik vs Nicelik
Dijital Uçurum
Tanım
• Dijital ya da bilgi iletişim teknolojilerine
etkin erişimi olanlarla sınırlı erişimi olan ya
da hiç erişimi olmayanlar arasındaki fark
• Dijital ya da bilgi iletişim teknolojilerine
erişen insanlar arasındaki eşitsizlik
• Dijital teknolojilerden istifade edenlerle
edemeyenler arasındaki uçurum
Çok Boyutlu
• Altyapısal
• Dijital Okur-Yazarlık
• Yaş
• Finansal
• Coğrafik Bölgesel (bir ülke içinde)
• Global (ülkeler-arası)
Dijital Fırsat Indeksi (DOI)
• Uluslararası kabul görüş IBT
göstergelerinden oluşan bir e-indeks
• Üç grupta toplam 11 IBT göstergesi
– Fırsat
– Altyapı
– Kullanım
• 181 ülke için oluşturulmuş
Dijital Fırsat Indeksi
Kaynak : www.itu.int
DOI ve Türkiye
2001 2002 2003 2004 2005 2006
Türkiye 0.37 0.39 0.41 0.41 0.45 0.52
Dünya - - - 0.35 0.37 0.40
Türkiye 2005 2006
Fırsat 0.97 0.97
Altyapı 0.30 0.31
Kullanım 0.08 0.27
DOI TR Ortalama 0.45 0.52
Kaynak : www.itu.int
DOI ve Türkiye
Kaynak : www.itu.int
BĠT GeliĢme Indeksi (IDI)
• 2006’da DOI’nin yerini almasına karar
verildi
• Yine 3 grupta toplam 11 IBT göstergesi
– Erişim (%40)
– Kullanım (%40)
– Beceri (%20)
• 154 ülke için oluşturulmuş
IDI ve Türkiye
2002 (63) 2007 (59)
Türkiye Dünya Türkiye Dünya
Erişim (58 53) 2.46 2.68 4.43 3.91
Kullanım (53 68) 0.37 0.54 0.88 1.43
Beceri (75 74) 6.38 5.95 6.85 6.31
Genel (63 59) 2.41 2.48 3.49 3.40
Kaynak : www.itu.int
Türkiye’de Dijital Uçurum
Kaynak : DPT – Haziran 2010
Bilgisayar & Internet Kullanım
Son Üç Aydaki Kullanımlar
Internet ve YaĢ Grupları
Kaynak : DPT – Haziran 2010
Internet ve Öğrenim Durumu
Kaynak : DPT – Haziran 2010
Internet ve ĠĢgücü Durumu
Kaynak : DPT – Haziran 2010
Hanelerde Internet EriĢimi
Kaynak : DPT – Haziran 2010
Hanelerde BIT Ekipmanı
Kaynak : DPT – Haziran 2010
Internet – AB ve Türkiye
Kaynak : DPT – Haziran 2010
Hanelerde Internet
(AB ve Türkiye)
Kaynak : DPT – Haziran 2010
e-Devlet Kapısı
Kaynak : DPT – Haziran 2010
e-Devlet Kullanmama Nedeni
Kaynak : DPT – Haziran 2010
TartıĢma Konuları
• Dijital Uçurum nasıl kapanır ?
• Bilgi Toplumu ve “Eğitim”
TeĢekkür Ederim
www.Faceboo.com/TanolTurkoglu
http://OoofOffLine.Wordpress.com
@Tanol
@OoofOffLine