Điều tra tình hình sử dụng dexamethason trong một số mẫu thuốc Đông dược trên...

8/18/2019 Điều tra tình hình sử dụng Dexamethason trong một số mẫu thuốc Đông dược trên thị trường hiện nay

http://slidepdf.com/reader/full/dieu-tra-tinh-hinh-su-dung-dexamethason-trong-mot-so-mau-thuoc 1/54

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA CÔNG NGHỆ

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

ĐIỀU TRA TÌNH HÌNH SỬ DỤNG

DEXAMETHASONE TRONG MỘT SỐMẪU THUỐC ĐÔNG DƢỢC TRÊN THỊTRƢỜNG HIỆN NAY

CÁN BỘ HƢỚNG DẪN SINH VIÊN THỰC HIỆN TS. Nguyễn Thị Thu Thủy Lê Ngọc Bích

MSSV: 2092118Ngành Công Nghệ Hóa Học Khóa 35

Tháng 9/2012

WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUYNHON

WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPOT.COMóng góp PDF bở i GV. Nguy ễ n Thanh Tú



BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ

KHOA CÔNG NGHỆ

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

ĐIỀU TRA TÌNH HÌNH SỬ DỤNG

DEXAMETHASONE TRONG MỘT SỐMẪU THUỐC ĐÔNG DƢỢC TRÊNTHỊ TRƢỜNG HIỆN NAY

CÁN BỘ HƢỚNG DẪN SINH VIÊN THỰCHIỆN

TS.

Nguyễn Thị Thu Thủy Lê Ngọc Bích

MSSV: 2092118

Ngành Công Nghệ Hóa Học

Khóa 35

Tháng 5/2013





TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

KHOA CÔNG NGHỆ Độc Lập – Tự Do – Hạnh Phúc

Cần Thơ, Ngày....Tháng.....Năm......

PHIẾU ĐỀ NGHỊ ĐỀ TÀI TỐT NGHIỆP CỦA SINH VIÊN

(Năm học: 2012 – 2013)

1. Họ và Tên Sinh Viên: Lê Ngọc Bích, MSSV: 2092118 Ngành Công Nghệ Hóa Học, Khóa 35.

2. Tên đề tài luận văn tốt nghiệp: Điều Tra Tình Hình Sử Dụng Dexamethason

trong một số mẫu thuốc đông dƣợ c trên thị trƣờ ng hiện nay.

3. Địa điểm thực hiện:

- Phòng thí nghiệm Bộ Môn Hóa Khoa Sƣ Phạm

- Phòng thí nghiệm Khoa Khoa Học Tự Nhiên

- Phòng thí nghiệm Trƣờng Đại Học Khoa Học Tự Nhiên TP.HCM

4. Họ Và Tên Cán Bộ Hƣớ ng Dẫn: TS. Nguyễn Thị Thu Thủy

5. Mục tiêu của đề tài:

Kiểm tra thành phần dexamethason (corticoid) cũng nhƣ hoạt tính đối vớ isức khỏe của ngƣờ i sử dụng của dexamethason trong một số mẫu thuốc đông dƣợ cthu thập đƣợ c từ các nhà thuốc đông dƣợ c.

Áp dụng phƣơng pháp sắc ký lỏng để xác định hàm lƣợ ng của dexamethason

(corticoid) và dẫn xuất của chúng trong thuốc đông dƣợc, cũng nhƣ khảo sát các

quá trình chiết tách phân tích mẫu để định tính cũng nhƣ định lƣợng hàm lƣợ ng

dexamethasone (corticoid), trong một số mẫu thuốc đông dƣợ c thu thập đƣợ c trên

thị trƣờ ng hiện nay.





6. Các nội dung chính và giớ i hạn của đề tài:

Nội dung chính:

Chƣơng 1: Đặt Vấn Đề

Chƣơng 2: Tổng Quan

Chƣơng 3: Thực Nghiệm

Chƣơng 4: Kết Luận và kiến nghị

Giớ i hạn đề tài: Do điều kiện còn hạn chế, nên số lƣợ ng mẫu thu đƣợ c và

kiểm tra còn khá ít so vớ i thị trƣờ ng hiện nay. Ngoài ra, đề tài chỉ mớ i thực hiệnkiểm tra đƣợ c thành phần dexamethason, trong khi trong các mẫu còn có thể có mặt

của các thành phần tân dƣợc khác, nhƣ diazepam vẫn chƣa có điều kiện để phân tích.

SINH VIÊN ĐỀ NGHỊ

Lê Ngọc Bích

Ý KIẾN CỦA CÁN BỘ HƢỚ NG DẪN

TS. Nguyễn Thị Thu Thủy

Ý KIẾN CỦA BỘ MÔN Ý KIẾN CỦA HỘI ĐỒNG LV & TLTN





TR ƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

KHOA CÔNG NGHỆ Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

BỘ MÔN : CÔNG NGHỆ HÓA HỌC

NHẬN XÉT VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ HƢỚ NG DẪN

1. Cán bộ hƣớ ng dẫn: TS. Nguyễn Thị Thu Thủy

2. Đề tài: Điều Tra Tình Hình Sử Dụng Dexamethason trong một số mẫu thuốc

đông dƣợ c trên thị trƣờ ng hiện nay

3.

Sinh viên thực hiện: Lê Ngọc Bích4. Lớ p: Công nghệ hóa học

Khóa 35

5. Nội dung nhận xét:

a. Nhận xét về hình thức của tậ p thuyết minh:

.................................................................................................................................................

b. Nhận xét về nôi dung của luận văn (đề nghị ghi chi tiết và đầy đủ)

Các nội dung và công việc đã đạt đƣợ c (so với đề cƣơng luận văn):

.................................................................................................................................................

Những vấn đề còn hạn chế:

.................................................................................................................................................

c. Nhận xét đối vớ i từng sinh viên thực hiện đề tài:

.................................................................................................................................................

d. K ết luận và đề nghị:

.................................................................................................................................................

6. Điểm đánh giá:

Cần Thơ, ngày……tháng……năm 2013

Cán bộ hƣớ ng dẫn





TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

KHOA CÔNG NGHỆ Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

BỘ MÔN : CÔNG NGHỆ HÓA HỌC

NHẬN XÉT VÀ ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ CHẤM PHẢNBIỆN

1. Cán bộ chấm phản biện:

2. Đề tài:. Điều Tra Tình Hình Sử Dụng Dexamethason trong một số mẫu thuốc

đông dƣợ c trên thị trƣờ ng hiện nay

3. Sinh viên thực hiện: Lê Ngọc Bích

4. Lớ p: Công nghệ hóa học K35

5. Nội dung nhận xét:

a. Nhận xét về hình thức:

.................................................................................................................................................

b. Nhận xét về bản vẽ:

.................................................................................................................................................

c. Nhận xét về nôi dung của luận văn (đề nghị ghi chi tiết và đầy đủ)

Các nội dung và công việc đã đạt đƣợ c (so vớ i đề cƣơng luận văn):

.................................................................................................................................................

Những vấn đề còn hạn chế:

.................................................................................................................................................

d. Nhận xét đối vớ i từng sinh viên thực hiện đề tài:

.................................................................................................................................................

e. K ết luận và đề nghị:

.................................................................................................................................................

6. Điểm đánh giá:

Cần Thơ, ngày……tháng……năm 2013

Cán bộ chấm phản biện





Trang i

LỜ I CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tậ p và hoàn thành luận văn này tôi đã nhận đƣợ c sự hƣớ ng dẫn và giúp đỡ quý báu của các thầy cô, các anh chị và các bạn. Vớ i lòng

kính tr ọng và biết ơn sâu sắc tôi xin đƣợ c bày tỏ lờ i cảm ơn chân thành:

Trƣớ c hết với gia đình, con xin cảm ơn cha mẹ đã luôn quan tâm, động viên

và tạo mọi điều kiện tốt để con có thể học tập và hoàn thành đƣợ c luận văn

Em xin chân thành cảm ơn Cô Nguyễn Thị Thu Thủy ngƣời đã tận tình

hƣớ ng dẫn, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợ i cho em trong suốt thờ i gian học

tậ p và hoàn thành luận văn. Xin cảm ơn Cô Nguyễn Thị Diệ p Chi – Khoa Khoa Học Tự Nhiên cũng đã

hết lòng giúp đỡ cho em trong quá trình tìm hiểu học tậ p trong thờ i gian thực hiện

luận văn.

Cô Huỳnh Hoa cùng các anh chị – Trƣờng Đại Học Khoa Học Tự Nhiên

Thành Phố Hồ Chí Minh đã giúp tôi rất nhiều trong quá trình phân tích và thu thậ pk ết quả để hoàn thành luận văn này.

Và cuối cùng xin cảm ơn các anh chị và bạn bè cùng những ngƣờ i thân luôn

bên cạnh nhiệt tình giúp đỡ và ủng hộ tôi trong những lúc khó khăn để tôi có thể

hoàn thành đƣợ c luận văn này.

Tôi xin đƣợ c gửi lờ i chúc sức khỏe đến tất cả mọi ngƣờ i. Tôi xin chân thành

cảm ơn!

Cần thơ, ngày 17 tháng 04 năm

2013

Sinh viên thực hiện

Lê Ngọc Bích





Trang ii

LỜ I TÓM TẮT

Mục tiêu của đề tài kiểm tra thành phần dexamethason (corticoid) cũng nhƣhoạt tính và tác dụng của nó đối vớ i sức khỏe ngƣờ i sử dụng của dexamethason

trong một số mẫu thuốc đông dƣợ c thu thập đƣợ c từ các nhà thuốc đông dƣợ c.




dexamethasone (corticoid), trong một số mẫu thuốc đông dƣợ c thu thập đƣợ c trên

thị trƣờ ng hiện nay.

Qua k ết quả phân tích sơ bộ có 16/19 mẫu chiếm tỉ lệ 84,21% mẫu điều tra phát hiện có pha trộn trái phép dexamethason (có một mẫu phát hiện có

dexamethason acetat) với hàm lƣợ ng khác nhau, cao nhất là 254,52 ppm, mẫu thấ p

nhất thì dƣới ngƣỡ ng phát hiện của máy nên không thể xác định đƣợ c.

Qua đó có thể thấy thuốc đông dƣợ c bị pha tr ộn tân dƣợ c là khá nhiều, đặc

biệt là các mẫu thuốc tễ và những mẫu thuốc không có nguồn gốc xuất xứ.





Trang iii

MỤC LỤC

Chƣơng 1. Đặt Vấn Đề ........................................................................................ 1

1.1. Đặt Vấn Đề ................................................................................................... 1

1.2. Mục đích ...................................................................................................... 1

1.3. Yêu cầu ........................................................................................................ 1

Chƣơng 2. Tổng Quan ......................................................................................... 3

2.1. Giớ i thiệu sơ lƣợ c về corticoid ...................................................................... 3

2.2. Các tác dụng chính đƣợc dùng trong điều tr ị ................................................. 3

2.3. Tác dụng phụ ................................................................................................ 4

2.3.1. Các tác dụng phụ thƣờ ng gặ p ..................................................................... 4

2.3.2. Các tác dụng phụ ít gặ p .............................................................................. 5

2.3.3. Các tác dụng phụ r ất hiếm gặ p ................................................................... 5

2.3.4. Các tác dụng phụ cần lƣu ý ........................................................................ 6

2.3.4.1. Loãng xƣơng ........................................................................................... 62.3.4.2. Nhiễm khuẩn .......................................................................................... 6

2.3.4.3. Suy giảm tuyến thƣợ ng thận ................................................................... 7

2.3.4.4. Hội chứng cai thuốc ................................................................................ 8

2.4. Một số loại corticoid thƣờ ng dùng ................................................................ 8

2.5. Giớ i thiệu về dexamethason .......................................................................... 9

2.5.1. Dexamethason ........................................................................................... 92.5.1.1. Tính chất vật lý ...................................................................................... 10

2.5.1.2. Dƣợc tính và cơ chế tác dụng ................................................................. 10

2.5.1.3. Tác dụng phụ ......................................................................................... 11

2.5.2. Dexamethason acetate ............................................................................... 11

2.5.2.1. Giớ i thiệu về Dexamethason acetate ...................................................... 11

2.5.2.2. Tính chất vật lý ...................................................................................... 11





Trang iv

2.5.3. Tính chất hóa học ..................................................................................... 11

2.5.3.1. Phản ứng do nhóm α-ceton .................................................................... 112.5.3.2. Phản ứng do nhóm – CO ở C3 ................................................................. 12

2.5.3.3. Phản ứng do nhóm ceton ở C17 ............................................................... 13

2.5.3.4. Phản ứng với acid sunfuric đậm đặc ....................................................... 13

2.6. Các phƣơng pháp phân tích dexamethason .................................................. 13

2.6.1. Phƣơng pháp phổ hấ p thu tử ngoại ............................................................ 13

2.6.2. Phƣơng pháp so màu ................................................................................. 13

2.6.2.1. Thuốc thử tetrazolium ............................................................................ 13

2.6.2.2. Thuốc thử isoniazid................................................................................ 13

2.6.3. Phƣơng pháp sắc ký lỏng cao áp (HPLC) .................................................. 13

2.6.3.1. Nguyên lý hoạt động .............................................................................. 14

2.6.3.2. Cấu tạo của hệ thống máy HPLC ........................................................... 14

2.6.4. Phƣơng pháp ly trích làm giàu hoạt chất trên pha r ắn SPE ........................ 16

2.6.4.1. Nguyên tắc ............................................................................................. 16

2.6.4.2. Các điều kiện của chiết pha r ắn .............................................................. 17

2.6.4.3. Cột SPE ................................................................................................. 17

2.6.4.4. Nguyên tắc vận hành cột SPE ................................................................ 18

Chƣơng 3. Thực Nghiệm .................................................................................... 20

3.1. Phƣơng pháp thực hiện ................................................................................ 20

3.2. Địa điểm thực hiện ...................................................................................... 23

3.3. Hóa chất ...................................................................................................... 23

3.3.1. Chuẩn ....................................................................................................... 23

3.3.2. Hóa chất ................................................................................................... 23

3.4. Dụng cụ và thiết bị thí nghiệm ..................................................................... 23

3.5. Xây dựng phƣơng pháp tiến hành thí nghiệm ............................................... 24

3.5.1. Quy trình phân tích mẫu ........................................................................... 24





Trang v

3.5.2. Mô tả phƣơng pháp .................................................................................. 24

3.5.3. Phƣơng pháp ly trích bằng pha r ắn SPE .................................................... 243.5.4. Sắc ký lỏng cao áp (HPLC-UV) ................................................................ 25

3.5.4.1. Điều kiện tiến hành sắc ký ..................................................................... 25

3.5.4.2. Định tính ................................................................................................ 25

3.5.4.3. Định lƣợ ng ............................................................................................. 25

3.5.5. Đánh giá độ tin cậy của phƣơng pháp phân tích ........................................ 25

3.6. Xác định hiệu suất thu hồi ........................................................................... 26

3.6.1. Tiến hành thí nghiệm ................................................................................ 26

3.6.2. Đƣờ ng chuẩn ............................................................................................ 27

3.6.3. Xử lý k ết quả ............................................................................................ 27

3.6.4. Nhận xét ................................................................................................... 27

3.7. Áp dụng phân tích trên mẫu thật và xác định độ lặ p lại ................................ 27

3.8. K ết quả xác định hàm lƣợ ng dexamethason trong mẫu thƣơng mại .............. 28

Chƣơng 4. Kết Luận và Kiến Nghị ..................................................................... 33

4.1. K ết luận ....................................................................................................... 33

4.2. Kiến nghị ..................................................................................................... 33

TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 34

PHỤ LỤC........................................................................................................... 36





Trang vi

DANH MỤC HÌNH

Hình 2.1. Tuyến thƣợ ng thận ................................................................................... 7 Hình 2.2. Một số công thức hóa học của các chất thuộc nhóm corticoid .................. 9

Hình 2.3: Sơ đồ hệ thống máy sắc ký lỏng cao áp HPLC ...................................... 14

Hình 3.1. Hình ảnh một số mẫu thuốc thu đƣợ c từ các nhà thuốc ........................... 22

Hình 3.2. Sơ đồ khối cho quá trình trích ly bằng SPE và định lƣợ ng bằng HPLC .. 24

Hình 3.3: Đƣờ ng biểu diễn sự phụ thuộc của diện tích peak vào nồng độ của

dexamethason ........................................................................................................ 27

Hình 3.4: Đƣờ ng biểu diễn nồng độ của dexamethasone có trong mẫu điều tra có

nhãn hiệu và không nhãn ở Thành Phố Cần Thơ và Cà Mau .................................. 31

Hình 3.5. Hình biễu diễn nồng độ dexamethason có trong mẫu thuốc tễ và thuốc tán

.............................................................................................................................. 31





Trang vii

DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1: Các mẫu thuốc thu đƣợ c ở các cửa hàng thuốc đông dƣợ c ..................... 21Bảng 3.2. Bảng k ết quả cho 6 mẫu chuẩn .............................................................. 26

Bảng 3.3. K ết quả phân tích của mẫu D9 trong 3 lần định lƣợ ng dexamethasone, và

thêm chuẩn để xác định độ lặ p lại và độ đúng ........................................................ 28

Bảng 3.4: K ết quả phân tích mẫu ........................................................................... 28





SVTH: Lê Ng ọc Bích 1

CHƢƠNG 1: ĐẶT VẤN ĐỀ

1.1. Đặt vấn đề Từ xƣa đến nay vấn đề sức khỏe của con ngƣời luôn luôn đƣợc đặt lên hàng

đầu, chính vì thế mà nền y học cả Đông và Tây y vẫn luôn tồn tại và phát triển

không ngừng. Vớ i sự phát triển của khoa học k ỹ thuật, lĩnh vực nghiên cứu về hợ pchất thiên nhiên, các nhà khoa học luôn tìm ra các phƣơng thuốc mớ i có nguồn gốc

từ thiên nhiên đễ chữa bệnh nhằm giảm bớ t tác dụng phụ khi điều tr ị bệnh và nâng

cao sức khỏe con ngƣờ i.

Thuốc Đông dƣợ c đƣợ c xem là thứ thuốc tốt và an toàn từ bao đờ i nay, đƣợ c

dân gian truyền miệng nhau từ bao đời nay, do đƣợ c bào chế và phối tr ộn từ nhữngthành phần có trong động, thực vật r ất tự nhiên. Tuy nhiên, thời gian qua các cơ

quan quản lý dƣợ c phẩm đã phát hiện nhiều trƣờ ng hợ p thuốc Đông dƣợ c tr ộn Tân

dƣợ c vớ i mục đích làm tăng tác dụng của thuốc và lợ i nhuận kinh tế, một số ngƣờ i

sản xuất thuốc Đông dƣợc đã bất chấ p tác dụng phụ nhƣ thuốc tr ị cảm cúm cho

thêm paracetamol, thuốc tr ị bệnh khớ p có mặt thành phần kháng viêm corticoid nhƣdexamethasone, những loại thuốc này thƣờ ng gây ảnh hƣở ng không tốt đến sức

khỏe ngƣờ i sử dụng. Chính vì lí do trên, chúng tôi thực hiện đề tài “Điều tra tình

hình sử dụng dexamethasone (corticoid) trong các loại thuốc Đông dƣợ c hiện nay”,vớ i mục đích tìm hiểu các thành phần của thuốc đông dƣợc để bƣớc đầu tìm kiếm

phân loại các thành phần nào có lợ i, thành phần nào độc hại, giúp ngƣờ i tiêu dùng

cẩn thận hơn trong việc sử dụng thuốc Đông dƣợ c, ý thức đƣợ c vấn đề bảo vệ sức

khỏe cho mình, cho cộng đồng.

1.2. Mục đích

Kiểm tra hàm lƣợ ng dexamethason (corticoid) có trong một số mẫu thuốc

Đông dƣợ c điều tra đƣợ c trên thị trƣờ ng.




dexamethasone (corticoid), trong một số mẫu thuốc đông dƣợ c thu thập đƣợ c ở một

số địa phƣơng thuộc Thành phố Cần Thơ và Cà Mau.

1.3. Yêu cầu

Điều tra tình hình sử dụng các loại thuốc đông dƣợ c ở một số địa phƣơng

thuỗc thành phố Cần Thơ, tỉnh Cà Mau. Từ đó khuyến cáo mọi ngƣờ i không nên sử






dụng thuốc đông dƣợ c có chứa corticoid trong thờ i gian dài, nhằm bảo vệ sức khỏe

mọi ngƣờ i và nâng cao chất luộng cuộc sống.






CHƢƠNG 2: TỔNG QUAN

2.1. Giớ i thiệu sơ lƣợ c về corticoidCorticoid (hoocmon cortico – steroid) là những nội tiết tố do hai tuyến thƣợ ng

thận tiết vào trong máu, giúp cơ thể chống lại những tình huống nguy k ịch nhƣ đauđớ n, nhiễm trùng... là yếu tố cần thiết cho sự phát triển bình thƣờ ng của cơ thể, giúp

cơ thể duy trì hằng định của nội môi trong tr ạng thái stress. [1]

Cortico -steroid đƣợ c tiết ra từ vỏ thƣợ ng thận có ba nhóm glucocoticoid (có

tác dụng chống viêm), mineralocorticoid (chuyển hóa nƣớc và điện giải làm giữ

nƣớ c) và corticoid androgen (nội tiết tố nam testosteron). Các Mineralocorticoid

thay đổi cân bằng nƣớ c – điện giải bằng cách giúp tái hấ p thu natri và bài tiết hydrovà kali ở ống thận xa gây phù và cao huyết áp, còn các glucocorticoid cũng có một

số tác dụng của mineralocorticoid nhƣng cũng tham gia vào một số chu trình

chuyển hóa khác nhƣ chuyển hóa đƣờng, protein…

Trong lâm sàng ngƣờ i ta sử dụng glucocorticoid tổng hợ p có tác dụng chống

viêm mạnh và ít tác dụng phụ trên chuyển hóa nƣớc và điện giải hơn.[10]

Các glucocoticoid chịu sự điều tiết của hoocmon ACTH tiết ra từ tuyến yên,

khi cơ thể không đủ hoocmon thƣợ ng thận glucocorticoid thì tuyến yên nhận biết vàchuyển tín hiệu bằng hoocmon ACTH đến ra lệnh cho tuyến thƣợ ng thận sản sinh

thêm glucocorticoid cho đủ đáp ứng nhu cầu cơ thể. Khi nhu cầu đã đƣợc đáp ứng

đầy đủ, tuyến yên sẽ ngƣng chuyển tín hiệu. Còn mineralocorticoid thì không chịuảnh hƣở ng của ACTH[2]

Ngoài tác dụng chống viêm nhanh và mạnh, các cortico – steroid còn có vai

trò điều hòa quá trình chuyển hóa các chất, và điều hòa chức năng của hệ thần kinh

trung ƣơng

Ở điều kiện sinh lý bình thƣờ ng nồng độ cortico-steroid trong huyết tƣơngthay đổi theo nhịp ngày đêm. Nồng độ đạt đỉnh cao từ 8 – 10 giờ sáng và giảm dần,

thấ p nhất vào khoảng 21 – 23 giờ . Sau đó tăng trở lại từ khoảng 4 giờ sáng hôm sau.

Trong tr ạng thái stress có biểu hiện tuyến thƣợ ng thận đáp ứng bằng tăng tổng

hợ p và giải phóng các cortico – steroid vào máu: các kích thích gây viêm thƣờ ng

kèm vớ i việc giải phóng các cytokin nhƣ interleukin 1,6, yếu tố hoại tử. Các cytokin

kích thích tr ục đồi thị- tuyến yên – tuyến thƣợ ng thận tổng hợ p cortico- steroid k ết

quả là gây ức chế quá trình giải phóng cytokin do đó giảm quá trình viêm.





Chương 2: Tổ ng quan


Khi tổng hợp không đủ cortico – steroid sẽ dẫn đến không phản ứng đƣợ c phản ứng viêm gây tổn thƣơng tổ chức lan r ộng, tiế p tục gây giải phóng nhiều chất

trung gian hóa học có tác dụng gây viêm. Mất khả năng thông tin ngƣợ c giữa hệ

thần kinh trung ƣơng và các cơ chế gây viêm ngoại vi có thể là yếu tố quan tr ọngtrong cơ chế bệnh sinh của một số bệnh khớ p.[9]

2.2. Các tác dụng chính đƣợc dùng trong điều trị

Có 3 loại tác dụng chính của glucocorticoid đƣợ c áp dụng trong điều tr ị làchống viêm chống dị ứng và ức chế miễn dịch:

Corticoid tác dụng trên nhiều giai đoạn khác nhau của quá trình viêm, không

phụ thuộc vào nguyên nhân gây viêm nhƣ cơ học, hóa học, nhiễm khuẩn, dị ứng.

nên đƣợc dùng đặc tr ị nhiều loại bệnh nhƣ viêm khớ p do thấ p khớ p, bệnh thoái hóakhớ p, viêm các khớ p ngoại vi, những tình tr ạng bệnh lý do chấn thƣơng khớ p, tr ị

sẹo lồi, viêm mắt, mũi..[3]

Corticoid còn đƣợc dùng để điều tr ị các bệnh dị ứng da, dị ứng đƣờ ng hô hấ p,

hen suyễn nặng… Ngoài ra thuốc còn đƣợc dùng để chữa các bệnh ngoài da nhƣvảy nến, pemphigut, bệnh giảm tiểu cầu thứ phát vô căn của ngƣờ i lớ n, bệnh thiếu

máu tán huyết do tự miễn.

2.3. Tác dụng phụ

2.3.1. Các tác dụng phụ thƣờ ng gặp

Corticoid tuy chữa đƣợ c nhiều bệnh nhƣng những tác dụng phụ của nó cũngkhông thể bỏ qua:

- Gây suy giảm tuyến thƣợ ng thận: do khi dùng thuốc corticoid từ ngoài vào

cơ thể sẽ làm ức chế tuyến thƣợ ng thận bài tiết ra corticoid, dẫn đến tình tr ạng suy

giảm khả năng bài tiết corticoid của chính cơ thể ngƣời đó. Lúc đó cơ thể hay mệt

mõi, nôn ói, nặng hơn nữa có thể gây huyết áp thấ p hay tụt huyết áp.

- Tăng cân do giữ muối nƣớc, cơ thể bệnh nhân mậ p ra, bụng to, chân tay teolại, da mỏng dễ bầm máu, nứt da bụng.

- Tăng huyết áp

- Đái tháo đƣờ ng

- Tích lũy Natri, thải kali, làm cho cơ thể tích nƣớc gây tăng cân và hạ kali

trong máu: bệnh nhân sẽ bị yếu cơ, có thể loạn nhị p tim.

- Loét dạ dày tá trà







- Làm giảm sức đề kháng của cơ thể, dẫn đến dễ bị nhiễm trùng: lao phổi, nấm

da

- Loãng xƣơng: uống corticoid lâu ngày làm cho xƣơng bị mất chất vôi, mỏng

dần nên r ất dễ bị gãy xƣơng.

- Hoại tử xƣơng vô trùng: thƣờ ng ở đầu xƣơng đùi

- Teo cơ: cơ mông, cơ tứ đầu đùi

- Đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp

- Tâm thần kinh: mất ngủ, nóng nảy, kém chú ý

2.3.2. Các tác dụng phụ ít gặp

- Kiềm chuyển hóa

- Hôn mê đái tháo đƣờ ng

- Loét ống tiêu hóa, thủng dạ dày, chảy máu tiêu hóa

- Thủng ruột

- Tăng áp lực nội sọ, giả u não

- Gãy xƣơng tự nhiên

- Loạn thần2.3.3. Các tác dụng phụ rất hiếm gặp

- Chết đột ngột khi dùng nhiều quá cao

- Tổn thƣơng van tim ở bệnh nhân bị luput ban đỏ hệ thống

- Suy tim ứ máu ở bệnh nhân có bệnh van tim từ trƣớ c

- Viêm lớ p mỡ dƣớ i da (sau khi giảm liều)

- Chứng r ậm lông, nam hóa ở nữ, mất kinh nguyệt thứ phát, liệt dƣơng ở namgiớ i

- Gan to do nhiễm mỡ

- Viêm tụy

- Co giật

- Tích mỡ ngoài màng cứng

- Lồi mắt







- Mề đay, phù mạch.

2.3.4. Nhữ ng tác dụng phụ cần lƣu ý

2.3.4.1. Loãng xương Tất cả các cortico- steroid đều gây ức chế quá trình tạo xƣơng dẫn đến mất cân

bằng giữa quá trình tạo xƣơng và hủy xƣơng – gây mất chất xƣơng. Thƣờ ng gặ ploãng xƣơng cột sống gây lún, xẹ p, gãy đốt sống. Có thể gây chèn ép dây thần kinh

và tủy sống.

- Loãng xƣơng thƣờ ng xảy ra khi dùng liều cao, kéo dài

- Ở bệnh nhân lớ n tuổi, phụ nữ sau mãn kinh, các bệnh có liên quan đến mất

chất xƣơng nhƣ viêm khớ p dạng thấ p là những yếu tố nguy cơ cao gây loãng xƣơng

khi dùng cortico- steroid.

- Cortico- steroid gây loãng xƣơng còn do ức chế các hoocmon sinh dục nhƣ

estrogen, testosteron gây ảnh hƣởng đến chuyển hóa xƣơng.

- Cortico-steroid làm giảm hấ p thu canxi từ ruột gây cƣờ ng cận giáp tr ạng thứ

phát làm tăng hoạt động của hủy cốt bào, ức chế tạo cốt bào.

Dự phòng loãng xƣơng do cortico- steroid có thể cho canxi phối hợ p vớ ivitamin D, dùng estrogen cho phụ nữ sau mãn kinh, androgen cho nam giớ i, và

biphosphonat cũng có thể dùng để đề phòng và điều tr ị loãng xƣơng do cortico-steroid.

2.3.4.2. Nhiễ m khuẩ n

Khi thiếu hụt cortico-steroid sẽ làm cho ngƣờ i bệnh dễ bị tổn thƣơng tổ chức

năng, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng khi bị nhiễm khuẩn vì r ối loạn đáp ứng

viêm. Ngƣợ c lại, khi quá trình cortico-steroid (dùng liều cao kéo dài) dẫn đến ức

chế phản ứng viêm, ức chế miễn dịch làm tăng tỉ lệ và tăng mức độ nặng do nhiễm

khuẩn. Nhiễm khuẩn trong quá trình điều tr ị phụ thuộc liều lƣợ ng, thờ i gian dùng

thuốc:

- Prednisolon liều 2-10mg/ngày r ất ít khi gây biến chứng nhiễm khuẩn

- Prednisolon liều 20-60mg/ngày làm giảm cơ chế thích ứng bảo vệ tăngnguy cơ nhiễm khuẩn say 2 tuần điều tr ị.

- Tổng liều >700mg làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn. Những vi khuẩn nhƣ vi

khuẩn lao, nẫm là những nguy cơ cao gây nhiễm khuẩn khi dùng cortico-steroid.







- Ngoài ra bệnh nhân có thể bị nhiễm khuẩn gây mủ cấp tính nhƣ: áp xe,

nhiễm khuẩn huyết.

2.3.4.3. Suy tuyến thượ ng thận

Hình 2.1. Tuyến thƣợ ng thận [13]

Khi dùng cortico- steroid liều cao kéo dài gây ức chế tr ục đồi thị - tuyến yên – tuyến thƣợ ng thận và có thể gây suy tuyến thƣợ ng thận thứ phát

- Suy tuyến thƣợ ng thận có thể xảy ra khi dùng prednisolon liều từ 20-30

mg/ ngày ít nhất phải kéo dài > 5 ngày.

- Chức năng trục đồi tuyến yên – thƣợ ng thận có thể phục hồi nhanh sau khi

dùng thuốc. nhƣng ở bệnh nhân dùng thuốc kéo dài có khi phải sau 12

tháng mớ i hồi phục chức năng của tr ục tuyến trên.

-

Những bệnh nhân dùng liều > 20mg prenisolon/ngày kéo dài trên mộttháng đều có khả năng bị suy tuyến thƣợ ng thận vớ i mức độ khác nhau.

Thời điểm xuất hiện suy chức năng tuyến thƣợ ng thận hay xảy ra khi bắt đầu

giảm liều thuốc. Nguy cơ gây suy thƣợ ng thận cấ p ở bệnh nhân đang dùng cortico-

steroid là khi có các stress nhƣ gây mê, phẫu thuật, chấn thƣơng, nhiễm khuẩn cấ ptính. Trong tình huống này đôi khi phải tăng liều cortico- steroid hoặc dùng

hoocmon kích thích tuyến thƣợ ng thận (ACTH).







2.3.4.4. H ội chứ ng cai thuố c

Thiếu hụt cortico-steroid điển hình ở trong cơn khủng hoảng kiểu addison,

biểu hiện: sốt cao, buồn nôn, nôn, tụt huyết áp, giảm glucose máu, tăng K + giảm

Na+. Ngoài ra còn có thể gặ p các triệu chứng khác nhƣ đau lan tỏa các cơ, khớ p,đau đầu, chán ăn. Tình trạng hội chứng cai thuốc xuất hiện khi giảm liều nhanh.

Tình tr ạng bệnh diễn biến xấu đi. Định lƣợ ng nồng độ cortico-steroid trong máu

thƣờng không tƣơng ứng vớ i mức độ biểu hiện lâm sàng.

Khi có hội chứng cai thuốc cần phải tăng liều thuốc sau đó giảm liều từ từ và

thận tr ọng. Ví dụ:

- Nếu dùng >40mg prednisolon/ngày khi giảm liều có thể vớ i mức độ 10 mg

trong vòng một tuần.- Nếu dùng liều 20- 40 mg/ ngày có thể giảm vớ i mức 5mg trong vòng một

tuần

Biện pháp sử dụng cortico- steroid cần đƣợ c cân nhắc cẩn thận chỉ định và

chống chỉ định, dự phòng các tác dụng phụ liên quan đến cả tình tr ạng thiếu hụt

nồng độ cortico- steroid và tình tr ạng dùng liều cao kéo dài các cortico- steroid .

2.4. Một số loại corticoid thƣờ ng dùng

Corticoid r ất đa dạng, nhiều chủng loại và mỗi loại có tên thƣơng mại khác

nhau: Hydrocortison, Prednison, betamethason, dexamethason, Prednisolon…

Các liều corticoid tƣơng đƣơng:

- Cortison 25mg

- Hydrocortison 20mg

- Prednisolon 5mg

- Methylprednisolon 4mg

-

Betamethason 0,6mg

- Dexamethason 0,75mg







O

O

CH3

CH3

OH

C O

CH2OH

O

CH3

CH3OH OH

C O

CH2OH

Prednison Prednisolon

O

CH3

CH3

OH

F

CH3

OH

C O

CH2OH

O

CH3

CH3

OH

F

CH3

OH

C O

CH2OH

Dexamethason Betamethason

OH

C O

CH2OH

O

CH3

CH3

O OH

C O

CH2OH

O

CH3

CH3

HO

Cortison Hydrocortison

Hình 2.2. Một số công thức hóa học của các chất thuộc nhóm corticoid

2.5. Giớ i thiệu về Dexamethason

2.5.1. Dexamethason

Công thức phân tử: C22H29FO5 – Khối lƣợ ng phân tử: 392







O

CH3

CH3

OH

F

CH3

OH

C O

CH2OH

Tên gọi theo danh pháp quốc tế: 9α-flouro-11β,17α, 21-trihydroxy-16α-methyl

pregana-1,4-dien-3,20dion.

2.5.1.1. Tính chất vật lý

Dexamethasone: ở dạng tinh thể tr ắng, nóng chảy ở 250oC – 225oC và bị phânhủy, không tan trong nƣớ c, tan ít trong ethanol tuyệt đối, tan r ất ít trong chloroform,

λ = 239nm (trong methanol). [2]

2.5.1.2. Dƣợc tính và cơ chế tác dụng

Dexamethasone là một glucocorticoid tổng hợ p, có tác dụng bằng cách gắn k ết

vào thụ thể ở tế bào, chuyển vị vào nhân tế bào và ở đó đã tác động đến một số gen

đƣợ c dịch mã. Các glucocorrticoid cũng còn có một số tác dụng tr ực tiế p có thể

không qua trung gian gắn k ết vào thụ thể.

Dexamethason chống lại các quá trình viêm, sƣng là một trong những chất

kháng viêm mạnh nhất hiện nay, hơn hydrocortisone 30 lần, và prednisolone 7 lần.

Dexamethasone đƣợ c dùng uống, tiêm bắ p, tiêm tại chổ, hít hoặc bôi tại chổ

để điều tr ị các bệnh mà corticoid đƣợ c chỉ định (tr ừ suy giảm tuyến thƣợ ng thận)

nhƣ sốc do cháy máu, do chấn thƣơng, do phẫu thuật hoặc do nhiễm khuẩn, phù não

do u não, các bệnh viêm khớ p và mô mềm nhƣ viêm khớ p dạng thấp, điều tr ị ngắn

ngày dị ứng cấ p tính tự khỏi, nhƣ phù thần kinh – mặc hoặc các giai đoạn cấ p, nặng

lên của các bệnh dị ứng mạn tính, nhƣ hen phế quản hoặc bệnh huyết thanh.Vớ i liều tác dụng dƣợ c lý, dexamethasone dùng toàn thân gây ức chế tuyến

yên giải phóng corticotropin (ACTH), làm cho vỏ tuyến thƣợ ng thận ngừng tuyết

hormon corticosteroid nội sinh, nếu cần thiết phải điều tr ị corticoid lâu dài, chỉ dùng

vớ i liều thấ p nhất có thể và thƣờ ng chỉ dùng nhƣ một thƣớ c hỗ tr ợ cho điều tr ị khác.

[4].







2.5.1.3. Tác dụng phụ

Tác dụng phụ nguy hiểm mà dexamethasone gây ra là nó gây r ối loạn điện giải,

giữ nƣớc và natri, gây tăng huyết áp và tình tr ạng phù nề. Trong cơ thể, bình thƣờ ng

tuyến thƣợ ng thận cũng tiết ra dexamethasone để điều hòa chuyển hóa và nội tiết.Do đó, nếu lạm dụng thuốc này sẽ gây cho ngƣờ i dùng thuốc hội chứng cushing, ức

chế hoạt động, làm teo tuyến thƣợ ng thận, làm loãng xƣơng, hoại tử xƣơng, gây xố pxƣơng, dẫn đễn gãy xƣơng bệnh lý, làm nứt đốt sống.

Dùng kéo dài còn có nguy cơ loét dạ dày, thủng dạ dày, viêm tụy cấ p. Thuốc

cũng gây teo da, ban đỏ, bầm máu và r ậm lông. [5]

2.5.2. Dexamethasone acetate

2.5.2.1. Giớ i thiệu về Dexamethasone acetate

- Công thức phân tử Dexamethasone acetate: C24H31FO6

- Khối lƣợ ng phân tử: 434

- Công thức cấu tạo:

OH

O

CH3

CH3

HO

H

F H

CH3

COCH2OCCH3

O

- Danh pháp quốc tế: 9α-flouro-11β,17α-dihydroxy-16α-methyl pregna-1,4-

dien-3,20dion-21-acetat monohydrat.

2.5.2.2. Tính chất vật lýTinh thể tr ắng, nhiệt độ nóng chảy khoảng 225oC và bị phân hủy, không tan

trong nƣớ c, tan r ất ít trong ether, tan ít trong chloroform, trong ethanol, tan tốt trong

aceton và methanol, λ = 239nm, ε = 14900

2.5.3. Tính chất Hóa học

2.5.3.1. Phản ứng do nhóm α-ceton

Do nhóm α-ceton nên dexamethasone có tính khử







- Phản ứng tráng gƣơng: vớ i thuốc thử Tollens (AgNO3/NH4OH) tạo k ết tủa

Ag màu đen

- Vớ i thuốc thử Fehling tạo k ết tủa đỏ gạch Cu2O

- Vớ i các muối tetrazolium: tạo các Formazan màu tím hồng:

C

N

N N

N

Cl

[H]

C

N

N N

N

H

Formazan (màu tím hồng)

2.5.3.2. Phản ứ ng do nhóm – CO ở C3.

- Vớ i thuốc thử izoniazid (INH)/ môi trƣờ ng acid cho màu vàng

- Phƣơng trình phản ứng:

N C NH NH2

O

N C

O O

CH3

CH3

OH

F

CH3

OH

C O

CH2OH

+

CH3

CH3

OH

F

CH3

OH

C O

CH2OH

NN C NH

O

N C

O







2.5.3.3. Phản ứ ng do nhóm ceton ở C17

Vớ i iodur kép K-Hg trong môi trƣờ ng kiềm: dung dịch đục ngay và có k ết tủaxám do thủy ngân bị khử.

2.5.3.4. Phản ứ ng với acid sunfuric đậm đặc

Cho màu đỏ có huỳnh quang lục.

2.6. Các phƣơng pháp phân tí ch Dexamethasone

2.6.1. Phƣơng pháp phổ hấp thu tử ngoại

Phƣơng pháp này đƣợ c mô tả trong Dƣợc điển, vớ i nguyên tắc so sánh độ hấ p

thu của dung dịch mẫu và dung dịch chuẩn của hoạt chất ở một bƣớ c sóng nhất địnhvớ i:

- Dexamethasone có λ = 239nm ở dạng nguyên liệu

- Dexamethasone Acetat có λ = 239 nm ở dạng nguyên liệu

2.6.2. Phƣơng pháp so màu

2.6.2.1. Thuốc thử tetrazolium

Muối tetrazolium đƣợc dùng để định hƣớ ng các chất có chứa nhóm α-cetol

nhƣ hoạt chất dexamethasone theo phản ứng oxy hóa khử. Tetrazolium bị khử oxy

cho các formazan màu tím hồng.

Phản ứng phải đƣợ c thực hiện trong ethanol không có chứa chất nhiễm bẫn

acetaldehyd và trong điều kiện tránh ánh sáng vớ i nguyên tắc so sánh độ hấ p thu

của dung dịch chuẩn và dung dịch mẫu ở một bƣớ c sóng nhất định: dexamethasone

có λ = 525 nm ở dạng bào chế nhƣ khí, gel và λ = 485 nm ở dạng nguyên liệu.

2.6.2.2. Thuốc thử isoniazid

Isoniazid phản ứng vớ i nhóm ceton ở vị trí 3 của dexamethasone trong môitrƣờ ng acid cho màu vàng, dựa trên độ hấ p thu ở bƣớ c sóng thích hợ p của dung dịch

chuẩn và dung dịch mẫu với dexamethasone có λ = 405 nm, dexamethasone acetatcó λ = 410 nm.

2.6.3. Phƣơng pháp sắc ký lỏng cao áp (HPLC)

HPLC là một phƣơng pháp tách và phân tích các hợ p chất đƣợ c sử dụng r ộng

rãi và phổ biến nhất hiện nay vì nhiều lí do: có độ nhạy tƣơng đối cao, có khả năng

định lƣợ ng tốt, thích hợ p cho việc tách các hợ p chất khó bay hơi hoặc dễ bị phân







hủy nhiệt, có phạm vi ứng dụng r ộng rãi trong nhiều lĩnh vực từ nghiên cứu khoa

học trong các phòng thí nghiệm đến công nghiệ p và một số lĩnh vực khác.

Tùy theo độ phân cực pha tĩnh và dung môi pha động mà ngƣờ i ta phân biệt

sắc ký lỏng pha thƣờ ng và sắc ký lỏng pha đảo

- Sắc ký lỏng pha thƣờng: pha tĩnh có độ phân cực cao hơn độ phân cực của

dung môi pha động dùng để tách và phân lậ p các hợ p chất có độ phân cực cao vớ i

phân tử lƣợ ng không lớ n lắm.

- Sắc ký lỏng pha đảo: ngƣợ c vớ i sắc ký pha thƣờng, pha tĩnh có độ phân cực

thấp, pha động có độ phân cực cao hơn. Phƣơng pháp này dùng để phân tích các

hợ p chất từ không phân cực đến phân cực vừa. Dung môi sử dụng là dung môi phân

cực, trong đó nƣớc đóng vai trò quan trọng mà lại r ẻ tiền, do đó sắc ký lỏng pha đảothƣờng đƣợ c sử dụng nhiều hơn.

2.6.3.1. Nguyên lý hoạt động

Mẫu sau khi đƣợ c tiêm vào cột sẽ đƣợ c pha động lôi kéo qua cột. Dựa vào khả

năng tƣơng tác khác nhau giữa các chất có trong nền mẫu với pha tĩnh và pha động

mà chúng đƣợ c tách ra khỏi nhau và sau khi ra khỏi cột sẽ đƣợ c ghi nhận bở i bộ dò

cụ thể.

2.6.3.2. Cấu tạo của hệ thống máy HPLC

Thiết bị sắc ký lỏng cao áp gồm các bộ phận chính: bơm, bộ phận tiêm mẫu,

cột sắc ký phân tích, đầu dò, bộ phận điều khiển và xử lý số liệu [5],[7].

Hình 2.3: Sơ đồ hệ thống máy sắc ký lỏng cao áp HPLC







a. Bơm cao áp

Để bơm pha động vào cột tách, thực hiện quá trình sắc ký. Bơm này phải

điều chỉnh đƣợ c áp suất (250 – 400 bar) để tạo ra đƣợ c những tốc độ nhất định của

pha động qua cột tách phù hợ p cho quá trình sắc ký nằm trong vùng 0.1 – 10ml/phút.

b. Bộ phận tiêm mẫ u

Để đƣa mẫu vào cột phân tích vớ i thể tích bơm có thể thay đổi. Có hai cách

đƣa mẫu vào cột bằng tiêm mẫu thủ công và tiêm mẫu tự động (autosamper).

c. C ột phân tích sắ c ký

Cột này chứa pha tĩnh, là một bộ phận quan tr ọng của hệ thống. Thông thƣờ ng

cột đƣợ c làm bằng thép không r ỉ, chiều dài cột từ 5 – 25 cm, đƣờ ng kính trong 1-

10mm, hạt nhồi cở 0.3 – 5 µm. Chất nhồi cột phụ thuộc vào loại cột và kiểu sắc ký.

d. Đầu dò

Là bộ phận phát hiện các chất khi chúng ra khỏi cột và cho tín hiệu ghi trên

sắc ký đồ để có thể định tính và định lƣợ ng. Tùy theo tính chất của chất phân tích

mà ngƣờ i ta lựa chọn loại đầu dò phù hợ p.

Sắc ký lỏng có thể ghép vớ i nhiều loại đầu dò khác nhau nhƣ đầu dò phổ tử

ngoại khả kiến UV-Vis, đầu dò huỳnh quang FLD, đầu dò chỉ số khúc xạ RID, đầudò ECD, đầu dò khối phổ MS… Hiện nay đầu dò khối phổ đƣợ c ứng dụng r ộng rãi

trong phân tích vết và các hợ p chất nhận danh chính xác.

- Đầu dò UV – Vis: đầu dò có gắn đèn UV (thƣờng là đèn deuterim 190 – 360nm) và đèn Vis(đèn tungsten, 360 – 800nm). Vì vậy các hợ p phần ánh sáng từ

khoảng 190 – 800nm sẽ đƣợc đầu dò phát hiện. Chất phân tích sau khi r ửa giải ra

khỏi cột chuyển qua một tế bào cảm biến hình tr ị. Ánh sáng trong vùng UV – Vis

truyền qua tế bào tới màng quang điện. Nếu chất phân tích hấp thu đƣợ c ánh sáng ở

1 bƣớc sóng nào đó, màng quang điện sẽ phát hiện ra sự thay đổi. Tín hiệu phát ratừ màng quang điện sẽ chuyển tớ i bộ khuếch đại đến bộ ghi đo và hệ thống thu dữ

liệu.

e. Bộ phận điề u khiể n và xử lý số liệu

Bộ phận này ghi tín hiệu do đầu dò phát hiện. Đối vớ i các hệ thống HPLC hiện

đại, phần này đƣợ c phần mềm trong hệ thống ghi nhận, lƣu các thông số, sắc ký đồ,

các thông số liên quan đến peak nhƣ tính đối xứng, hệ số phân giải,… đồng thờ i

tính toán, xử lý các thông số liên quan đến k ết quả phân tích.







2.6.4.Phƣơng pháp ly trích làm giàu hoạt chất trên pha rắn SPE

2.6.4.1. Khái niệm

Chiết pha r ắn (SPE) là một phƣơng pháp chuẩn bị mẫu để làm giàu và làmsạch mẫu phân tích từ dung dịch bằng cách cho các chất cần phân tích hấ p phụ lên

một cột pha r ắn sau đó chất phân tích sẽ đƣợ c r ửa giải bằng dung môi thích hợp. Cơchế của quá trình lƣu giữ bao gồm phân bố pha đảo, pha thƣờng và trao đổi ion.

Ƣu điểm của phƣơng pháp SPE là khả năng làm giàu mẫu cao, giúp loại bỏ

ảnh hƣở ng của các chất gây nhiễu, phù hợ p vớ i phân tích sắc ký và giảm lƣợ ng

dung môi sử dụng so với phƣơng pháp chiết lỏng – lỏng

2.6.4.2. Nguyên tắc

Chiết pha r ắn là quá trình phân bố các chất giữa hai pha trong đó lúc đầu chất

mẫu ở dạng lỏng (pha nƣớ c hay hữu cơ), còn các chất chiết ở dạng r ắn, dạng hạt

nhỏ, và xốp đƣờ ng kình từ 25 - 70µm. Vì thế nên có tên là chiết pha r ắn (Solid

Phase Extraction, SPE), hay chiết r ắn lỏng.

Chất chiết đƣợ c gọi là pha tĩnh và đƣợ c nhồi vào cột chiết nhỏ, cột chiết kích

thƣớc 6 x 1cm, hay dung lƣợ ng chiết 100-600mg, hoặc dạng đĩ a chiết có kích thƣớ cdày 1- 2mm và đƣờ ng kính 3- 4cm. Chất chiets là các hạt Silica trung tính các hạt

oxit nhôm, hay các silicagen trung tính đã bị alkyl hóa nhóm – OH bằng nhóm mạch

cacbon thẳng – C2, -C4, -C8, -C18… Hay nhân phenyl. Nó đƣợ c chế tạo trong điều

kiện giống nhƣ pha tĩnh của sắc ký HPLC, và các hạt này có độ xố p lớ n, vớ i diện

tích bề mặt xốp thƣờ ng từ 50 – 300m2/g.

Khi xử lý mẫu, dung dịch chất mẫu đƣợ c dội lên cột chiết. Lúc này pha tĩnh sẽ

tƣơng tác vớ i các chất và giữ một nhóm chất phân tích lại trên cột (trên pha tĩnh),

còn các nhóm chất khác sẽ đi ra khỏi cột cùng vớ i dung môi hòa tan mẫu. Nhƣ thế

là chúng ta thu đƣợ c nhóm chất cần phân tích ở trên pha tĩnh (chất chiết r ắn).

Sau đó dùng một dung môi thích hợ p hòa tan tốt các chất phân tích để r ửa giảichings ra khỏi pha tĩnh (cột chiết), và chúng ta thu đƣợ c dung dịch có chất phân tích

để xác định chúng theo một cách đã chọn.

Sau đó dùng một dung môi thích hợ p hòa tan tốt các chất phân tích để r ửa giải

chúng ra khỏi pha tĩnh (cột chiết), và chúng ta thu đƣơc dung dịch có chất phân tích

để xác định chúng theo một cách đã chọn.

Phƣơng pháp này sử dụng các cột ly trích trên pha r ắn SPE, có ƣu điểm là

nhanh, ít tốn dung môi dễ làm, có tỉ lệ thu hồi thƣờ ng khá cao.







- Loại chứa các chất tách nhƣ silic SiO2, florisil, alumin silic có ghép các

nhánh phân cực nhƣ OH, NH2 dùng chủ yếu để tách các chất phân cực. Phần lớ n

các chất này đƣợ c sử dụng để tách chiết trong điều kiện tƣơng tự nhƣ cột pha

thƣờ ng (cột CN cũng có thể đƣợ c sử dụng trong điều kiện pha ngƣợ c) – loại cột nàythƣờng đƣợ c dùng để tách các hợ p chất tƣơng đối khá phân cực.

- Loại chứa các loại nhựa trao đổi ion để tách các hợ p chất ion (cột SAX để

tách các anion, cột SCX để tách các cation)

2.6.4.5. Nguyên tắc vận hành cột SPE

Bƣớ c 1: Hoạt hóa pha tĩnh

Cho dung môi thích hợ p chảy qua pha tĩnh để thấm ƣớ t vật liệu nhồi và để

solvat hóa các nhóm chức của chất hấ p phụ, đồng thờ i loại tr ừ không khí và cácchất bẩn có thể có trong cột để cho cột đạt đƣợc điều kiện tƣơng hợ p vớ i pha dung

dịch sắp đƣa vào để tách chiết hoạt chất từ hỗn hợ p

Để hoạt hóa cột ngƣờ i ta có thể dùng 2 dung môi có khả năng tách chiết mạnh:

Dung môi 1 có khả năng tách chiết mạnh hơn hay bằng khả năng tách chiết

của dung môi sẽ đƣợ c sử dụng cuối cùng để tach chiết hết các hoạt chất ta khỏi cột.

Tiế p theo là dung môi 2 có khả năng tách chiết yếu hơn, hòa tan dễ dàng trong

dung môi ban đầu đã đƣợ c sử dụng. Dung môi thứ hai này có khả năng tách chiếtkhoảng bằng dung môi 3 hòa tan hỗn hợ p hoạt chất.

Trong quá trình thao tác, không để cột bị khô dung môi.

Bƣớ c 2: Nạ p dung dịch hỗn hợ p mẫu chảy qua cột

Hòa tan mẫu phân tích vào dung môi 3 (dung môi phải có khả năng tách chiết

yếu đối vớ i chất phân tích đƣợ c giữ lại trên cột SPE) r ồi dội mẫu qua cột.

Trong quá trình này chất phân tích đƣợ c giữ lại trên cột. Dung môi và phần

lớ n tạ p chất đƣợ c rút từ từ ra khỏi cột dƣớ i tác dụng của áp suất thấ p tạo bởi bơmchân không vớ i vận tốc khoảng vài ml/phút. Nói chung dung môi hòa tan hỗn hợ p

phải có khả năng tách chiết yếu đối vớ i hoạt chất đƣợ c giữ lại trong cột SPE sử

dụng, nếu không khi dung môi ra khỏi cột, nó sẽ lôi theo hoạt chất, tỉ lệ thu hồi sẽ

tr ở nên thấ p.

Bướ c 3: R ửa các tạ p chất gây ảnh hƣở ng ra khỏi cột

Quá trình này sẽ loại bỏ tạ p chất ra khỏi cột nhƣng vẫn giữ lại chất phân tích.

Nếu mẫu hòa tan trong nƣớ c thì nên sử dụng dung dịch đệm hoặc hỗn hợp nƣớ c –







dung môi hữu cơ. Nếu mẫu hòa tan trong dung môi hữu cơ thì khi rửa cột có thể sử

dụng chính dung môi đó, mục đích là loại ra những vết chất không mong muốn còn

đƣợ c giữ phần nào nếu có ở cuối cột, làm sao cho hoạt chất đƣợ c tách ra sau này

không bị tr ộn lẫn quá nhiều các chất khác có trong hỗn hợ p, khiến cho việc phântích định hƣớ ng sẽ tr ở nên khó khăn.

Bướ c 4: R ửa giải và cô lậ p hoạt chất phân tích ra khỏi cột

Tách từ từ cấu tử chất phân tích ra khỏi cột bằng dung môi 1 hoặc những dung

môi thích hợ p có khả năng tách chiết mạnh dần lên. Trƣờ ng hợp dung môi dùng để

giải hấp không tan trong dung môi đã sử dụng để r ửa tạ p thì phải rút chân không

nhẹ để làm khô cột trƣớ c khi cho dung môi giải hấ p vào.

Về nguyên tắc không nên sử dụng dung môi có khả năng tách chiết quá mạnhvì có thể lôi kéo theo cả những chất không mong muốn trong quá trình giải hấ p là

điều mà ngƣờ i thao tác không muốn vì khi phân tích hỗn hợ p bằng sắc ký lỏng cao

áp, sẽ có nhiều peak chậ p lên nhau khiến phân tích định lƣợ ng kém chính xác

Ngƣợ c lại nếu khả năng chiết tách quá yếu thì sẽ phải sử dụng một lƣợ ng dung môi

lớ n mớ i có thể giải hấ p hết các chất phân tích trên cột hoặc lôi ra quá chậm, khiến

lƣợ ng dung môi sử dụng sẽ quá nhiều, làm mất ƣu điểm của phƣơng pháp là sử

dụng r ất ít dung môi.

Tóm lại việc dùng dung môi nhƣ thế nào là tốt nhất cũng tùy thuộc vào kinhnghiệm thao tác căn bản, là thao tác ít tốn kém thờ i gian và nhất là peak của hoạt

chất muốn định lƣợ ng không bị trùng lấ p vào các pha khác.[2]

Phân tích định lượ ng bằ ng sắ c ký l ỏng cao áp

Ở giai đoạn này nếu dung môi tách chiết khác pha động đƣợ c sử dụng trong

phép đo bằng sắc ký lỏng cao áp thì ngƣờ i ta làm cô cạn dung môi chứa hoạt chất

muốn đo dƣớ i luồng khí nhẹ argon (nếu cần và trong trƣờ ng hợ p hóa chất bền nhiệt

thì có thể đặt ống nghiệm đựng dung dịch trong một lỗ của khối sấy kim loại có

nhiều lỗ và sấy âm ấm, hoặc có thể dùng một máy sấy tóc sấy nhẹ bên ngoài ốngnghiệm), sau đó định mức lại bằng pha động sẽ sử dụng trong thiết bị sắc ký lỏng

cao áp. Có thể đặt ống nghiệm vào bể siêu âm cho tác dụng siêu âm để hòa tan tr ọn

vẹn đồng thời đuổi bọt khí, ly tâm lấy phần trong hoặc tốt nhất cho qua một màng

lọc 0.2 – 0.45 µm để chặn lại các hạt chất bẩn nhỏ không tan trong dung môi.

Dung dịch lúc bấy giờ đã sẳn sàng để đƣợc định lƣợ ng bằng sắc ký lỏng caoáp.






CHƢƠNG 3: THỰ C NGHIỆM

3.1. Phƣơng pháp thự c hiệnMẫu thuốc đƣợ c lấy ngẫu nhiên ở các tiệm thuốc bắc ở địa bàn thành phố Cần

Thơ và Cà Mau:

- Thành phố C ần thơ:

Cửa hàng thuốc đông dƣợc phƣờ ng Xuân khánh: 3 mẫu

Cửa hàng thuốc đông dƣợc phƣờ ng An lạc : 3 mẫu

Cửa hàng thuốc đông dƣợc Phƣờ ng An hòa : 3 mẫu

- Thị xã Cà Mau:

Chợ huyện Tr ần Văn Thờ i ở Cà Mau: 5 mẫu

Nhà Thuốc bắc Cà mau 5 mẫu.





Chương 3: Thự c Nghiệm


Bảng 3.1: Các mẫu thuốc thu đƣợ c ở các cửa hàng thuốc đông dƣợ c

STT Tên thuốc Ký hiệu Dạng thuốc

1 Viêm thấ p khớ p Mẫu D1 Viên

2 Không tên Mẫu D2 Bột (tán)

3 Ly Khảm Hoàn Mẫu D3 Viên (tể)

4 Lin chee tan Mẫu D4 Viên (tể)

5 Không Tên Mẫu D5 Bột (tán)

6 Yêu thống Hoàn Mẫu D6 Viên (tể)

7 Phong thấ p tê bại tán Mẫu D7 Bột (tán)

8 Viêm Thấ p Khớ p Mẫu D8 Viên

9 Tr ị Viêm Mũi Mẫu D9 Bột (tán)


11 Không tên Mẫu D11 Viên



14 Không tên Mẫu D14 Viên (con cờ )












Hình 3.1. Hình ảnh một số mẫu thuốc thu đƣợ c từ các nhà thuốc

Tiến hành phân tích định tính định lƣợ ng vớ i những dụng cụ và hóa chất ở

phòng thí nghiệm.







3.2. Địa điểm thự c hiện

- Phòng thí nghiệm Bộ Môn Hóa – Khoa Sƣ Phạm- Phòng thí nghiệm Khoa Khoa Học Tự nhiên- ĐHCT

- Phòng thí nghiệm trung tâm ĐH Khoa Học Học Tự Nhiên- TP HCM

3.3. Hóa chất

3.3.1. Chuẩn

- Chuẩn dexamethasone 99% Sigma, Pháp

- Chuẩn dexamethasone acetat 99% Sigma, Pháp

3.3.2. Hóa chất

- Methanol, Acetonitril, Dicloromethan tinh khiết dùng cho HPLC

- Nƣớ c cất 2 lần

- Na2SO4, Pestinorm

- KH2PO4, 99% RG, Riedel de Haen

- H3PO4 85% RG, Riedel de Haen

3.4. Dụng cụ và thiết bị thí nghiệm

- Các dụng cụ thủy tinh nhƣ bình định mức, pipet.

- Màng lọc Milipore 0.2 µm

- Cột SPE C18 500mg, 6ml của hãng Varian.

- Hệ thống máy sắc ký lỏng cao áp (HPLC)

- Máy đuổi dung môi dƣớ i chân không

- Bể siêu âm có gia nhiệt

- Máy lắc tr ộn mẫu Vortex Prolabo OSI

- Máy ly tâm lạnh Hettich

- Ống ly tâm

- Cân vi phân tích

- Cân, có thể chính xác đến 0,01g

- Dụng cụ lọc chân không







bình định mức 250 ml cho thêm nƣớ c cất 2 lần vào đến vạch đậy nắ p và cho vào

máy siêu âm trong 15 phút.

V ận hành cột SPE:

Bƣớ c 1: Hoạt hóa cột SPE C18 bằng 20ml Methanol, và 20ml nƣớ c cất, sau đórút chân không cho đến khi nƣớ c chảy vừa hết qua cột

Bƣớ c 2: Cho các dịch chiết trong bình thu đƣợ c từ việc chiết ở trên vào từ từ

vào cột SPE đã đƣợ c chuẩn bị ở trên dùng bơm chân không và điều chỉnh tốc độ

chảy không quá 2 ml/phút, tráng bình bằng 15ml methanol và chuyển hết vào cột

SPE hoạt chất sẽ bị giữ lại trên cột. Lƣu ý tránh để khô cột trong giai đoạn này.

Bƣớc 3: Cho 20ml nƣớ c cất 2 lần qua cột, r ồi rút khô cột dƣớ i chân không

Bƣớ c 4: Cho 3ml Methanol qua cột để r ửa giải cột và hứng hoạt chất vào một

ống nghiệm. Sau đó đuổi cạn dung môi (bằng khí ni tơ hoặc đun cách thủy) r ồi định

mức lại bằng 1ml CH3CN:H2O tỉ lệ 4:6, lắc đều dung dịch cho vào máy siêu âm

trong 15 phút, sau đó lọc qua màng lọc 0.45µm trƣớ c khi phân tích bằng HPLC.

3.5.4. Sắc k ỷ lỏng cao áp (HPLC-UV)

3.5.4.1. Điề u kiện tiế n hành sắ c ký

Cột Gemeni C18 (250 x 4.6mm; 5µm), detector UV, pha động ACN:H2O

45:55 (v/v) tốc độ dòng 0,9 ml/phút, thể tích bơm mẫu 20 µl, bƣớ c sóng 240nm.

3.5.4.2. Định tính

Dựa trên việc so sánh thời gian lƣu của các chất có trong mẫu phân tích vớ i

thời gian lƣu của các chất chuẩn khi tiến hành trong cùng điều kiện sắc ký.

3.5.4.3. Định lượ ng

Phƣơng pháp đƣờ ng chuẩn: bơm một lƣợ ng thích hợ p của các dung dịch chuẩn

có nồng độ thích hợ p biết trƣớ c. Vẽ diện tích peak của dung dịch chuẩn tƣơng ứng

vớ i nồng độ ppm. Kiểm tra độ tuyến tính của đƣờ ng chuẩn.

3.5.5. Đánh giá độ tin cậy của phƣơng pháp phân tí ch

Đánh giá độ tin cậy của phƣơng pháp phân tích dựa trên cơ sở xác định độ

lệch chuẩn σ và sai số tƣơng đối RSD% của 6 phép thử song song trên đối tƣợ ng

mẫu chuẩn RSD < 2%, và hiệu suất thu hồi trung bình phải lơn hơn 90%

100(%)

tb x

RSD

Trong đó:







σ là độ lệch chuẩn

xtb là giá tr ị trung bìnhĐƣờ ng chuẩn phải có độ tuyến tính tốt, hệ hố tƣơng quan hồi quy tuyến tính

R 2 ≥ 0,99.

3.6. Xác định hiệu suất thu hồi

Do hiện nay vẫn chƣa có phƣơng pháp cụ thể để kiểm nghiệm dexamethasone

nên để chính xác ta cần thẩm định lại phƣơng pháp đã nêu trên bằng cách xác định

hiệu suất thu hồi dexamethasone trong các mẫu chuẩn.

Mẫu chuẫn là mẫu tr ắng (mẫu ko có dexamethasone) đƣợ c cho thêm vào 1mlchuẩn dexamethasone vớ i nồng độ biết trƣớ c.

3.6.1. Tiến hành thí nghiệm

Chuẩn bị 5 mẫu chuẩn và một mẫu tr ắng vớ i nồng độ dexamethasone cho các

mẫu lần lƣợ t : C1 = 0ppm, C2 = 1ppm, C3 = 5ppm, C4 = 20ppm, C5 = 50 ppm, C6 =

100ppm. Sau đó thực hiện ly trích nhƣ phần mô tả ở trên ta đƣợ c k ết quả cho trong

bảng:

Bảng 3.2. Bảng k ết quả cho 6 mẫu chuẩn

Stt Nồng độ ppm

Diện tíchpeak

Nồng độ dexamethasonsau phân tích

Tỉ lệ thu hồi

(%)

Xử lýk ết quả

1 0 0

σ = 0,2

RSD =

0,2

2 1 18369 0,9933 90,33

3 5 95893 4,968 90,36

4 20 3733678 19,91 91,55

5 50 9433752 49,91 93,82

6 100 1925286 99,83 93,83







3.6.2. Đƣờ ng chuẩn

y = 19221x - 4309.1

R2 = 0.9999

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

0 20 40 60 80 100 120

Nồng độ C (ppm)

D i ệ n t í c h p e a k

Series1

Linear (Series1)

Linear (Series1)

Hình 3.3: Đƣờ ng biểu diễn sự phụ thuộc của diện tích peak vào nồng độ củadexamethason

3.6.3. Xử lý k ết quả

Kiểm tra hệ thống thiết bị và dung môi hóa chất đạt tiêu chuẩn trƣớ c khi sử

dụng. Tiến hành tiêm 6 mẫu vào hệ thống sắc ký lỏng cao áp ở các điều kiện đãchọn. Ghi diện tích peak thu đƣợc. Độ ổn định của hệ thống sắc ký đƣợ c biểu thị

bằng sai số tƣơng đối (RSD%) của k ết quả sau 6 lần tiêm mẫu.

3.6.4. Nhận xét

Qua k ết quả phân tích sơ bộ cho thấy:

- Hiệu suất thu hồi dexamethasone ở nồng độ trong khoảng (1 – 100 ppm)

bằng phƣơng pháp SPE đƣợc đảm bảo khá tốt. Vì vậy phƣơng pháp SPE có thể

đƣợ c sử dụng để ly trích dexamethasone trong các mẫu thuốc.

- Độ lặ p lại nhỏ hơn 1%, đƣờ ng chuẩn có độ tuyến tính tốt, hệ số R 2 ≥ 0,99chứng tỏ hệ thống sắc ký đã chọn trên phù hợp và đảm bảo sự ổn định của phƣơng

pháp đã xây dựng.

3.7. Áp dụng phân tích trên mẫu thật và xác định độ lặp lại

Cân 4 mẫu thuốc của cùng một mẫu D5, thực hiện quy trình trích nhƣ trong

phần phƣơng pháp rồi đem định tính, định lƣợ ng bằng hệ thống HPLC 3 mẫu xác

định có mặt dexamethasone. Mẫu còn lại cho thêm chuẩn dexamethason có nồng độ

1,5 ppm ta đƣợ c k ết quả cho trong bảng:







Bảng 3.3. K ết quả phân tích của mẫu D9 trong 3 lần định lƣợ ng dexamethasone, và

thêm chuẩn để xác định độ lặ p lại và độ đúng

Stt Loại mẫu Nồng độ dexamethonetrên mẫu (ppm)

1 Mẫu D9 25,62

2 Mẫu D9 25,62

3 Mẫu D9 25,62

4 Mẫu D9 chứa

thêm 1.5ppmdexamethasone

27,15

(lý thuyết 27,12)

Nhận xét :

Độ lặ p lại của k ết quả đo rất tốt trên các lần đo, cho thấy độ đúng của phƣơng

pháp khá cao trên nền mẫu thuốc thật. Nhƣ vậy ta có thể sử dụng phƣơng pháp lytrích SPE và hệ thống HPLC để tiến hành định lƣợ ng dexamethasone trong các mẫu

thƣơng mại.

3.8. K ết quả xác định hàm lƣợ ng dexamethasone trong mẫu thƣơng mại

Dựa trên phƣơng pháp đã xây dựng, các mẫu thuốc thƣơng mại đƣợ c tiến hành

phân tích và cho k ết quả trong bảng sau:

Bảng 3.4: K ết quả phân tích mẫu

Stt Tên Mẫu Ngày

lấymẫu

Nơi lấy mẫu Diện

tíchpeak

Nồng độ

dexamethason (ppm)

Ghi chú

1 Viêm thấ p

khớ p

(Mẫu D1)

26/12

/2012

Khánh Hƣng –

Tr ần Văn Thờ i-Cà Mau

4.3 Có thành

phần

dexameth

asone

acetat

2 Mẫu D2 24/02

/2013

Cà Mau … < 1





Chương 4: Kế t Luận và kiế n nghị

29

3 Ly Khảm

Hoàn

(Mẫu D3)

25/11

/2012

Nhà Thuốc

Trƣờ ng Thọ

Đƣờ ng-Cần Thơ

… <1

4 Lin chee

tan

(Mẫu D4)

21/12

/2012

Chợ Xuân

Khánh – Cần

Thơ

282543 15

5 Mẫu D5 25/12

/2012

Nhà Thuốc

Minh Tinh

Đƣờ ng – Cà

Mau

108745

2

56,82

6 Yêu thống

Hoàn

(Mẫu

D6)

21/12

/2012

Nhà thuốc bắc

Ngô Quyền Cần

Thơ

0 <1

7 Phong thấ p

tê bại tán(Mẫu D7)

21/12

/2012

Nhà thuốc bắc

Ngô Quyền CầnThơ

780882 40.89

8 Viêm Thấ pKhớ p

(Mẫu D8)

10/11

/2012

Nhà thuốc bắc

Ngô Quyền Cần

Thơ

115128

7

60

9 Tr ị Viêm

Mũi

(Mẫu D9)

25/12

/2012

Nhà thuốc Minh

tinh Đƣờ ng Cà

Mau

487053 25.62

10 Mẫu D10 23/12

/2012

Chợ Khánh

Hƣng – Tr ần văn

Thờ i- Cà Mau

239784 12,77

11 Mẫu D11 23/12

/2012

Chợ Khánh

Hƣng – Tr ần văn

Thờ i- Cà Mau

643980 33,86







12 Mẫu D12 25/11

/2012

Nhà thuốc bắc

đƣờ ng Ngô

Quyền Cần Thơ

128392

3

67,12

13 Mẫu D13 21/12

/2012

Nhà Thuốc

Minh Tinh

Đƣờ ng – Cà

Mau

224519

8

116,98

14 Mẫu D14 24/02

/2013

Khánh Hải –

Tr ần văn Thờ i-Cà Mau

291834

5

151,95

15 Mẫu D15 26/12

/2012

Chợ Đá Bạc – Cà Mau

459230 24,18

16 Mẫu D16 26/12

/2012

Chợ Đá Bạc –

Cà Mau

489232

0

254,52

17 Mẫu D17 10/11

/2012

Nhà thuốc bắc

Cần Thơ 298167

34

155,24

18 Mẫu D18 10/11

/2012

Nhà thuốc bắc

Cần Thơ 328653

0

171,08

19 Mẫu D19 10/11

/2012

Nhà thuốc bắc

Cần Thơ

765390

1

116,30

Nhận xét:

Qua k ết quả điều tra 19 mẫu, số mẫu bị nhiễm là :16/19 mẫu, trong đó:

- Cà Mau 9/10 mẫu.

- Cần Thơ 7/9 mẫu.







-

0 0 4.3 15

25.6240.89

60

012.77

116.98

155.24

254.52

24.1833.86

56.82

67.12

116.3

171.08151.95

0

50

100

150

200

250

300

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Mẫu

N ồ n g đ ộ ( p p m )

Có nhãn hiệu

Không nhãn hiệu

Hình 3.4: Biểu đồ biểu diễn nồng độ của dexamethasone có trong mẫu điều tra có

nhãn hiệu và không nhãn hiệu ở Thành Phố Cần Thơ và Cà Mau

Qua hình 3.4 ta thấy:

Những mẫu thuốc có nhãn hiệu thì nồng độ dexamethason trung bình vào

khoảng 22,83 ppm, còn những mẫu không có nhãn hiệu khoảng 96,735 ppm.

Điều này cho ta thấy đƣợ c những mẫu thuốc không có nhãn hiệu thì nồng độ dexamethason trong đó cao hơn các mẫu thuốc có nhãn r ất nhiều.

Hình 3.5. Biểu đồ biễu diễn nồng độ dexamethason có trong mẫu thuốc tễ và thuốc

tán

0 12.77

116.3

171.08

0 0 0 4.3 15 24.18

60

116.98

151.95

254.52

56.82

40.8925.62 33.86

155.24

0

50

100

150

200

250

300

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19

Mẫu

N ồ n g đ ộ ( p p m )

Tán

Tễ (Viên)







Qua hình 3.5 ta thấy đƣợ c nồng độ trung bình của dexamethason trong những

mẫu thuốc tán ở khoảng 60,5 ppm còn trong thuốc tễ khoảng 90,67 ppm. Chứng tỏ

những mẫu thuốc tễ bị pha tr ộn tân dƣợ c nhiều hơn những mẫu thuốc tán khá nhiều.

Nhận xét:

Từ k ết quả phân tích và hình 3.4, 3.5 cho ta thấy tình hình pha tr ộn corticoid

trong thuốc đông dƣợ c (nhất là đối vớ i những mẫu thuốc tễ và những mẫu không có

nhãn hiệu) hiện nay là đáng lo ngại, cần có phƣơng hƣớ ng quản lý chặt chẽ hơn nữa

của cơ quan nhà nƣớ c và cần có phƣơng hƣớ ng về việc tuyên truyền cho ngƣờ i dân

(nhất là đối với ngƣờ i ở vùng sâu vùng xa) đƣợ c hiểu hơn về tác hại của những loại

thuốc đông dƣợ c có pha tr ộn tân dƣợc nói chung và corticoid nói riêng, để có sự

cảnh giác nhiều hơn khi sử dụng thuốc đông dƣợc đặc biệt là những loại thuốc

không rõ nguồn gốc. Đừng vì hiệu quả nhất thời mà để lại những hệ lụy không đángcó về sau cho sức khỏe của mình.






CHƢƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

4.1. K ết luận

Qua thờ i gian nghiên cứu đề tài đã thực hiện đƣợ c các công việc nhƣ sau: - Điều tra 19 mẫu thuốc Đông dƣợ c ở một số địa phƣơng thuộc Thành phố

Cần Thơ và Cà Mau gồm các loại:

+ Thuốc không có nguồn gốc dạng viên (tể)

+ Thuốc không có nguồn gốc dạng bột (tán)

+ Thuốc có nguồn gốc dạng viên

+ Thuốc có nguồn gốc dạng bột

- Sử dụng phƣơng pháp HPLC đầu dò UV để định lƣợ ng dexamethasone trong

đó có sử dụng phƣơng pháp chiết pha r ắn SPE trong việc chuẩn bị mẫu.

- Qua k ết quả phân tích sơ bộ có 16/19 mẫu bị nhiễm Dexamethason chiếm tỉ lệ 84,21% mẫu điều tra vớ i nồng độ cao nhất là 254,52 ppm, nồng độ thấ p nhất <1

ppm. Bên cạnh đó còn phát hiện một mẫu có vừa có dexamethason và

dexamethason acetat (một dẫn xuất của dexamethason) và có nồng độ khá lớ n31,9ppm.

Từ những kết quả đa t đƣơ c cho thấy phƣơng pha p HPLC vơ i chế đô tiêm mâ utrƣ c tiêp là m ột phƣơng pháp hữu dụng, đơn gia n và đáng tin c ậy trong việc xác

định các chất pha tr ộn trái phép trong các chế phẩm thuốc đông dƣợ c.

4.2. Kiến nghị

Mặc dù đã có sự can thiệ p của các cơ quan nhà nƣớ c, nhiều mẫu thuốc Đông

dƣợc đã bị thu giữ và cấm sử dụng nhƣng hiện nay khi điều tra sợ bộ chúng tôi vẫn

phát hiện thuốc Đông dƣợ c có tr ộn corticoid vớ i một con số đáng ghi nhận là 16/19

mẫu bị nhiễm chiếm tỉ lệ 84,21% số mẫu điều tra.

Và với điều kiện hạn hẹ p của đề tài thì chúng tôi không thể nào xác định đƣợ c

trong số thuốc thu đƣợ c (những mẫu có dexamethason và k ể cả những mẫu không

có) thì trong thuốc, còn có những thành phần nào khác có thể gây hại cho sức khỏe

con ngƣời nhƣ diazepam hay không nên nếu có điều kiện thì ở đề tài nghiên cứu

tiế p theo cần nghiên cứu thêm về nhiều thành phần có hại khác trong thuốc.

Việc kiểm tra chất lƣợ ng thuốc Đông dƣợ c và có chế độ xử phạt thích hợp để

hạn chế việc pha tr ộn thuốc kháng viêm không hợ p lý vào thuốc Đông dƣợ c nhằm







đảm bảo sức khỏe ngƣờ i tiêu dùng và phục hồi ý nghĩa khoa học của các loại thuốc

Đông dƣợ c truyền thống của Việt Nam.






TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.BS.Tr ầnQuangNam;

http://www.medinet.hochiminhcity.gov.vn/ttyh/bshkhkt/tachaicuacorticoid.htm;

25/03/2013.

2. Nguyễn Thị Vân Hải; Xác định dexamethason và d ẫ n xuấ t dexamethason acetat

dexamethason natri photphat trong một số mẫu thương mại; 1999; trƣờng Đại Học

Khoa Học Tự Nhiên TP. HCM.

3.DS. Trƣơng Tất Thọ; http://www.ykhoa.net/duoc/sudungthuoc/27_094.htm;

25/03/2013.

4.Dƣợc Thƣ Quốc Gia; http://tusach.thuvienkhoahoc.com/wiki/dexamethasone;

25/03/2013

5.https://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:AJd6WkzQYZoJ:www.nsl.hcmus.

edu.vn/greenstone/collect/thesiskh/index/assoc/HASH01d8.dir/10.pdf+&hl=vi&gl=

vn&pid=bl&srcid=ADGEESgQ2cgdd38Kzz0WigCPkiMv_N3ZibKBJY7Ze_x7x-

fB3EgpsZRlKqV-

kSOSiWEcBfqXDVusx2C3IWbXcu0fjxSa1VJv2dpbUvsn7Fd8obYIXT1kvDBsYa

wcmrFiG4Pa2yyPJYBl&sig=AHIEtbSlIR02CPUkjS3y1jtwR9BTEHPk8Q;

25/03/2013.

6. DS. Nguyễn Thúy Dần, Trƣơng Thị Hải Yến; Giáo trình hóa dượ c – dượ c lý

(phần 1); sở giáo dục và đào tạo Hà Nội; Nhà xuất bản Hà Nội.

7. Trung tâm dịch vụ phân tích thí nghiệm TP.HCM; http://www.case.vn/vi-

VN/87/88/117/details.case; 25/03/2013.

8. Nguyễn Thị Diệ p Chi; Giáo trình các phương pháp phân tích hiện đại; 2008;

Trƣờng Đại Học Cần Thơ.

9. http://ukata.divivu.com/Tin-tuc/2451189/41378/Su-dung-corticoid-prednisolone-

methylprednisolone-dexamethasone.html.

10. Thƣ viện y học; http://thuvien.yhvn.vn/đại-học-y-hà-nội/thuốc-chống-viêm-

corticosteroid-trong-khớ p-học; 26/03/2013.

11. Xét nghiệm đa khoa;http://xetnghiemdakhoa.com/diendan/printthread.php?tid=290; 26/03/2013.

12. Đào văn Đôn, Nguyễn Hoàng Hải, Nguyễn Thị Thủy, Nguyễn Thị Thanh

Phƣơng; Định lượng đồng thờ i dexamethason acetat betamethason và prednisolon







bằ ng sắ c ký l ỏng hiệu năng cao để kiể m tra một số chế phẩm đông dượ c; tạ p chí y – dƣợ c học quân sự ; 2013; 1; trang 25.

13. GS.BS. Nguyễn Chấn Hùng; http://alobacsi.vn/2012030508304961p0c160/mu-

bere-tren-chop-than-giup-co-the-ung-pho-voi-stress.htm; 30/04/2013.







PHỤ LỤC







TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẨN THƠ CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

KHOA CÔNG NGHỆ Độc Lập – Tự Do – Hạnh Phúc

BỘ MÔN: CÔNG NGHỆ HÓA Cần Thơ, ngày 13 tháng 1 năm 2013

**********

ĐỀ CƢƠNG LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP

Năm học : 2012 – 2013

1. Tên Đề Tài

Điều tra tình hình sử dụng corticoid trong các loại thuốc đông dƣợ c hiện nay.

2. Họ và tên cán bộ hƣớ ng dẫn

Cô Nguyễn Thị Thu Thủy – Khoa sƣ phạm – Trƣờng Đại Học Cần Thơ

3. Họ và tên sinh viên thự c hiện

Lê Ngọc Bích

Mã số sinh viên: 2092118

Lớ p Công Nghệ Hóa Học K35

4.

Đặt vấn đề

Từ xƣa đến nay vấn đề sức khỏe con ngƣời luôn luôn đƣợc đặt lên hàng đầu,chính vì thế cho dù xã hội có văn minh hiện đại hay nghèo nàn lạc hậu thì nền y học

cả đông và tây vẫn luôn tồn tại và đƣợ c phát triền không ngừng. Vớ i sự phát triển

của khoa học k ỹ thuật, lĩnh vực nghiên cứu về hợ p chất thiên nhiên, các nhà khoa

học luôn tìm ra các phƣơng thuốc mớ i có nguồn gốc từ thiên nhiên để chữa bệnh

nhằm giảm bớ t tác dụng phụ khi điều tr ị bệnh và nâng cao sức khỏe con ngƣờ i.

“Thuốc Nam – Đông dƣợ c là thứ thuốc tốt và an toàn”- đƣợ c dân gian truyền

miệng nhau từ bao đời nay nó đƣợ c bào chế và phối tr ộn từ những thành phần có

trong thực vật động vật một cách tự nhiên. Tuy nhiên, vì lý lợ i nhuận kinh tế , một







số ngƣờ i sản xuất thuốc đông dƣợc đã cho thêm các loại hóa chất dạng thuốc nhƣ

corticoid, diazepam … gây ảnh hƣở ng không nhỏ đến sức khỏe ngƣờ i sử dụng.

Chính vì lý do trên, chúng tôi thực hiện đề tài “Điều tra tình hình sử dụng

corticoid trong các loại thuốc đông dƣợ c hiện nay” , vớ i mục đích tìm hiểu các

thành phần của thuốc đông dƣợc để bƣớc đầu tìm kiếm phân loại các thành phần

nào có lợ i, thành phần nào độc hại, giúp ngƣờ i tiêu dung cần thận hơn trong việc sử

dụng thuốc đông đƣợ c, ý thức đƣợ c vấn đề bảo vệ sức khỏe cho mình, cho công

đồng.

5. Mục đích yêu cầu

Nghiên cứu những thành phần hóa học cũng nhƣ hoạt tính của các hợ p

Chất có trong một số loại thuốc đông dƣợc, đặc biệt là thành phần corticoid đối vớ isức khỏe của ngƣờ i sử dụng.

6. Địa điểm, thờ i gian thự c hiện

Thực hiện lấy mẫu ở thành phố Cần Thơ và Thành Phố Cà Mau

Thờ i gian thực hiện đề tài : 25/08/2012 đến 30/03/2012

Phòng thí Nghiệm: BM Hóa khoa sƣ phạm- Trƣờng ĐHCT

7. Các nội dung chính

CHƢƠNG 1: Tổng Quan

1.1. Tình hình sử dụng thuốc đông dƣợ c hiện nay

1.2. Thực tr ạng về tác dụng phụ của thuốc đông dƣợ c

CHƢƠNG 2: Giớ i thiệu về corticoid

2.1. Công dụng Corticoid đối vớ i sức khỏe

2.2. Tác dụng phụ (ảnh hƣở ng sức khỏe con ngƣờ i)

CHƢƠNG 3: Thực nghiệm

3.1. Lấy mẫu: Lấy mẫu ngãu nhiên ở các hiêu thuốc đông dƣợ c gồmn

các loại thuốc tễ,. thuốc tán, thuốc viên

3.2. Phƣơng pháp chuẩn bị mẫu

3.3. Phân tích mẫu

CHƢƠNG 4: Kết quả và thảo luận






CHƢƠNG 5: kết luận và kiến nghị

8. Phƣơng pháp thự c hiện đề tài

Tách chiết các thành phần và tìm hiểu hoạt tính của các hợ p chất đó bằng phƣơng pháp sắc ký lỏng.

9. K ế hoạch thự c hiện

Thờ i gian NỘI DUNG25/08/ – 14/01 - Lập đề cƣơng

- Tìm kiếm mẫu

14/01 – 15/03 - Tìm kiếm tài liệu- Thực hiện đề tài

15/03 – 30/03 - Thực hiện đề tài

- Viết bài báocáo

30/03 – 15/04 - Kiểm tra, chỉnh sữa bài viết

(15/04 – 21/04) K ết thúc thờ i gian thực hiện LVTN

SINH VIÊN THỰ C HIỆN CÁN BỘ HƢỚ NG DẪN

Lê Ngọc Bích TS. Nguyễn Thị Thu Thủy

DUYỆT CỦA BỘ MÔN DUYỆT CỦA HỘI ĐỒNG LV &TLTN


Điều tra tình hình sử dụng dexamethason trong một số mẫu thuốc Đông dược trên...

Documents