DIAGNOZA ROZWOJU SPOŁECZNO – EMOCJONALNEGO

DZIECI DO SZÓSTEGO ROKU ŻYCIA

dr Magdalena Czub Zespół Wczesnej Edukacji

Poznań, 13.11.2014.

Program

1.  Kompetencje społeczno – emocjonalne jako podstawa funkcjonowania w okresie nauki szkolnej i dorosłości

2.  Projekt “Standaryzacja i normalizacja narzędzi do diagnozy rozwoju społeczno – emocjonalnego dzieci w wieku od 18 do 66 miesięcy”

3.  Przesiewowe narzędzia do diagnozy rozwoju społeczno – emocjonalnego. (Kwestionariusz „Styl Adaptacji”, Skala „Reakcja na Nowość”, Skala „Koncentracja”)

4.  Diagnoza kompetencji społeczno – emocjonalnych

Projekt “Standaryzacja i normalizacja

narzędzi do diagnozy rozwoju społeczno – emocjonalnego dzieci w wieku od 18 do 66

miesięcy”

Diagnoza społeczna 2013 (Czapiński, Panek, 2013): ­  Polska nie spełnia ani jednego kryterium

społeczeństwa obywatelskiego, co wyraża się głównie w braku zaufania:   90% badanych deklaruje, iż nie można ufać

innym   niska wiara w dobre intencje innych ludzi   niska tolerancja dla mniejszości / inności   niskie zaufanie do instytucji społecznych

Od 1992 r. stan ten nie ulega zmianie

Kontekst badania

Kontekst badania Diagnoza społeczna 2013 (Czapiński, Panek, 2013):

  niski procent udziału w wolontariacie (26%)   bardzo niski procent zrzeszania się i współpracy

(10%)   bardzo niski procent pracy na rzecz społeczności

lokalnej (15%)   brak utożsamiania się ze sceną polityczną (ponad

2/3 osób nie znajduje swojej reprezentacji)   akceptacja dla naruszania prawa (powyżej 50%)   akceptacja dla naruszania dóbr publicznych

•  40% młodzieży między 16 a 18 r.ż. (51% dziewcząt i 29% ch łopców) odczuwa podwyższony poziom st resu psychologicznego a zgłaszane trudności dotyczą min. zdolności do koncentracji uwagi, stawiania czoła problemom, podejmowania decyzji i wiary w siebie (ogólnopolska, reprezentatywna próba - Oblacińska, Woynarowska, 2006)

•  samobójstwa stanowią jedną z głównych przyczyń zgonów młodzieży w Polsce, a wśród osób między 15 a 24 r.ż. była to przyczyna prawie co piątego zgonu (GUS, 2011)

Kontekst badania

  Raport HBSC (Health Behaviour in School-Aged Children – badania prowadzone przez WHO)

  w rankingu dzieci, które deklarują, iż mają troje i więcej przyjaciół tej samej płci, Polska znajduje się na 36 miejscu (na 39!).

  Niemal najniższy w tym zestawieniu jest też odsetek naszych dzieci, które zgadzają się ze stwierdzeniem, że większość uczniów w ich klasach jest miła i pomocna.

Kontekst badania

  Brak zrozumienia i wzajemnej akceptacji w relacjach nauczyciel – uczeń (Raport Młodzi 2011)

  Wzrastający odsetek dzieci i młodzieży, z trudnościami w zakresie zdrowia psychicznego (Raport Młodzi 2011)

  Wzrastający odsetek dzieci i m łodzieży stosujących przemoc i naruszających prawo (Raport Młodzi 2011)

Kontekst badania

  Nieuwzględnianie tzw. kompetencji miękkich (np. empatia, zdolności komunikowania się, umiejętności rozwiązywania problemów w relacjach z innymi, zdolność do współpracy, zdolność do przyjęcia krytyki, respektowanie zasad, poczucie odpowiedzialności, poczucie własnej wartości) w programach kształcenia (Raport Młodzi 2011)

  Niedopasowanie oferty edukacyjnej do wymogów wspó łczesności – przygotowanie do życia w społeczeństwie ponowoczesnym (Raport Młodzi 2011)

Kontekst badania

Podstawy teoretyczne projektu

Kontekst badania

ZDROWIE I ROZWÓJ FIZYCZNY

•  higiena • wzrost • waga •  odporność

na choroby •  kontrola

ciała •  sprawne

zmysły • motoryka

KOMPETENCJE POZNAWCZE

•  wiedza o świecie

•  wiedza o sobie

•  rozumowanie (rozwiązyw. problemów, logiczne myślenie)

•  język •  umiejętności

„szkolne” na starcie szkolnym

ROZWÓJ W PIERWSZYCH SZEŚCIU LATACH ŻYCIA

KOMPETENCJE SPOŁECZNO – EMOCJONALNE

•  efektywna regulacja emocji

•  zdolność do poszukiwania pomocy

•  przekonanie o własnej wartości

•  pozytywna atrybucja zdarzeń i intencji innych

BAZOWE ZAUFANIE

•  samodzielność i współpraca

•  decentracja (ja-inni) •  samoorganizacja •  kończenie zadań •  własne zdanie i

zdolność do kompromisu

AUTONOMIA

•  aktywne podejście do rozwiązywania problemów

•  potrzeba osiągnięć •  pracowitość,

wytrwałość i poczucie dumy

•  ciekawość

INICJATYWA

è è

è è

Kontekst badania

Zdolność do zaspokajania potrzeby pozytywnych relacji z innymi, czyli doświadczania autentycznej akceptacji w dużej mierze powstaje w pierwszych latach życia podczas kszta ł towania s ię relacji przywiązaniowej z głównym opiekunem.

Wysoka jakość opieki nad małym dzieckiem prowadzi do:

  swobodnej eksploracji   dobrego kontaktu z otoczeniem   zdolności do poszukiwania pomocy   przekonania o własnej wartości   pozytywnej atrybucji zdarzeń i intencji innych   adekwatnej i skutecznej regulacji emocji

Rozwój w pierwszych latach życia: przywiązanie è bazowe zaufanie

Kontekst badania

Wczesne doświadczenia z opiekunem zostają uwewnętrznione i stają się umysłowymi, dynamicznymi i operacyjnymi modelami siebie (self) i figury przywiązania, które służą do regulacji, interpretacji i przewidywania zachowań, myśli i uczuć własnych i innych osób

Te umysłowe reprezentacje wpływają na:   przekonania na własny temat è samoocena, poczucie własnej wartości   sposób postrzegania innych è interpretacja intencji   sposoby osiągania bliskości i akceptacji è zwracanie się

po pomoc, zdolność do współpracy  

Mechanizm wpływu relacji przywiązaniowej

Kontekst badania

Kształtujące się w 2-3 roku życia poczucie autonomii wynikające z szanowania przez opiekunów odrębności oraz indywidualności dziecka przejawia się w jego zdolności do:   rozróżniania swoich motywów od motywów innych ludzi   samodzielnego podejmowania decyzji   odmowy w sposób akceptowany społecznie   samodzielnego działania lub działania w zespole   kontynuowania raz podjętego działania i ukończenia go   samodzielnego decydowania co jest dobre, a co złe   decentracji i uwzględniania zdania oraz potrzeb innych   samoorganizacji

Autonomia

Kontekst badania

Inicjatywa Okres przedszkolny to okres twórczości i inicjatywy i, co za tym idzie kształtowania się poczucia kompetencji dziecka. Możliwość swobodnego realizowania swoich pomysłów / inicjatyw to w efekcie:

  wysoki poziom energii   aktywne podejście do rozwiązywania problemów   akceptacja dla zmienności okoliczności działania   samodzielność w stawianiu sobie celów   zdolność do podejmowania inicjatywy i roli lidera   szybkie rozpoczynanie działania   zdolność czerpania radości z działania   zdolność czerpania radości z uczenia się i ciekawość   wysoka potrzeba osiągnięć   pracowitość, wytrwałość i poczucie dumy z osiągnięć

Kontekst badania

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ZAUFANIE do innych ludzi, świata i siebie

AUTONOMIA, samostanowienie

INICJATYWA, poczucie kompetencji

Produktywność

OSIĄGNIĘCIA W ROZWOJU INDYWIDUALNYM

W PIERWSZYCH LATACH ŻYCIA

Kontekst badania

Misja • pierwsze lata życia jako podstawa funkcjonowania społeczno – emocjonalnego (bazowe zaufanie, zdolność do samoregulacji, autonomia, inicjatywa) • konieczność rozpoczęcie badań dotyczących podstaw funkcjonowania społeczno – emocjonalnego dzieci w Polsce

Cele •  konstrukcja, adaptacja i normalizacja baterii narzędzi

diagnostycznych, w obszarze rozwoju społeczno – emocjonalnego małych dzieci

•  eksploracyjna analiza wyników dotyczących funkcjonowania społeczno – emocjonalnego dzieci od 1,5 roku do 5,5 lat w Polsce

Misja i cele projektu

Narzędzia do diagnozy rozwoju społeczno-emocjonalnego małych dzieci

Podręcznik

„Diagnoza funkcjonowania społeczno-emocjonalnego dziecka w wieku od 1,5 do 5,5 lat.”

Monografia „Rozwój społeczno-emocjonalny dziecka przed szóstym rokiem życia.”

Rezultaty projektu

Spis treści 1. Rozwój kompetencji społeczno-emocjonalnych dziecka (M. Czub)

2. Diagnoza rozwoju społeczno-emocjonalnego (M. Czub)

3. Charakterystyka projektu badawczego (K. Piotrowski)

4. Narzędzia do diagnozy rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecka (K. Piotrowski)

• „Styl Adaptacji” • „Reakcja na Nowość” • „Koncentracja” 5. Diagnoza rozwoju społeczno – emocjonalnego. Analiza przypadku. (K. Piotrowski, M. Czub)

Spis treści 1.  Problematyka analizy zjawisk

rozwojowych – ramy teoretyczne

2.  Obszary rozwoju społeczno – emocjonalnego

3.  Konsekwencje rozwoju społeczno – emocjonalnego w pierwszych latach życia

4.  Środowisko wczesnego rozwoju społeczno – emocjonalnego

5.  Rozwój społeczno – emocjonalny małych dzieci w Polsce. Wyniki badań.

6.  Rozwój społeczno-emocjonalny w niemowlęctwie, wczesnym dzieciństwie i w wieku przedszkolnym

7.  Współczesne zagrożenia dla rozwoju społeczno-emocjonalnego

Magdalena Czub

Joanna Matejczuk

Rozwój społeczno-emocjonalny

w pierwszych sześciu latach życia.

Perspektywa jednostki, rodziny i społeczeństwa.

•  Skonst ruowane w pro jekc ie metody mają charakter przesiewowy – dają jedynie możliwość określenia obszarów rozwoju, w których mogą już występować lub pojawić się w przyszłości, trudności w funkcjonowaniu dziecka.

•  Wyniki uzyskane za ich pomocą winny stanowić jedynie przyczynek do dalszych, pogłębionych badań umożliwiających weryfikację wstępnych hipotez na temat przebiegu rozwoju społeczno – emocjonalnego dziecka.

•  Normy (skala staninowa) – grupy dużego i małego ryzyka trudności rozwojowych – w grupie mogą się znaleźć dzieci o bardzo zróżnicowanych wynikach è konieczność analizy jakościowej odpowiedzi i dalszej, pogłębionej diagnozy

Narzędzia badawcze / diagnostyczne

•  Skala „uspołecznienie” (8 pozycji) kompetencje umożliwiające angażowanie się dziecka w nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów społecznych

•  Chętnie bawi się z innymi dziećmi •  Potrafi wyrażać swoje upodobania •  Spontanicznie zwraca się o pomoc do dorosłego

rzetelność: 0,72 – 0,78 •  Skala „eksternalizacja” (7 pozycji) zachowania buntownicze, negatywizm i agresja

•  Zdarza się, że rzuca zabawkami, gdy mu się czegoś odmówi •  Szybko się niecierpliwi i denerwuje •  Stawia silny opór, gdy mu się coś nie podoba

rzetelność: alfa Cronbacha 0,81 – 0,83 •  18 pozycji (3 nieuwzględniane w obliczaniu wyników: 1, 9, 14)

KWESTIONARIUSZ STYL ADAPTACJI

SKALA REAKCJA NA NOWOŚĆ

Skala służy do oceny tempa adaptacji dziecka do nowych warunków oraz sposobu reagowania przez dziecko na nowe bodźce: osoby, miejsca, przedmioty. •  rzetelność: alfa Cronbacha 0,72 – 0,76 •  konieczność interpretacji w zależności od wieku

dziecka •  1,5 – 3 lat (większa potrzeba poszukiwania

bliskości z opiekunem) •  3 – 5,5 lat

SKALA REAKCJA NA NOWOŚĆ

SKALA KONCENTRACJA

Skala służy do oceny zdolności dziecka do wykonywania zadań wymagających skupienia uwagi i wytrwałości oraz utrzymania uwagi w obecności dystraktorów. •  rzetelność: alfa Cronbacha 0,71 – 0,75 •  zdolność do koncentracji to kompetencja z

pogranicza rozwoju poznawczego i społeczno-emocjonalnego (wspiera rozwój poznawczy, u w a r u n k o w a n a r o z w o j e m s p o łe c z n o -emocjonalnym)

SKALA KONCENTRACJA

POZOSTAŁE NARZĘDZIA W PROJEKCIE

Kwestionariusz Rozwoju Dziecka w Rodzinie (KRDR)

•  status społeczno-ekonomiczny rodziny dziecka, •  rozwój w okresie prenatalnym •  rozwój w okresie perinatalnym, •  środowisko rozwoju dziecka, •  rozwój w okresie dzieciństwa

•  rozwój fizyczny: zdrowie, motoryka duża i mała •  rozwój emocjonalny: autonomia, samoregulacja (sen, jedzenie,

reguły)

POZOSTAŁE NARZĘDZIA W PROJEKCIE Kwestionariusz

Ocena Zachowania i Kompetencji Społecznych (polska adaptacja – Social Competence and Behavior Evaluation Inventory; LaFreniere, Dumas, 1996)

3 skale: Kompetencje społeczne: współpraca, pomoc dla innych, dostosowanie zachowania do sytuacji społecznej, elastyczność w zachowaniu i przekonaniach; Lęk-wycofanie: wstyd, lęk, obawy, zakłopotanie, skłonność do pozostawania na marginesie grupy rówieśniczej, wycofywanie się z relacji społecznych; Złość-agresja: trudności z tolerowaniem frustracji, krzyk, bicie, rzucanie przedmiotami, konflikty z dziećmi i dorosłymi.

1. Badanie pilotażowe •  wrzesień – grudzień 2013

•  reprezentatywna dla całego kraju, losowa próba rodziców dzieci między 18 a 66 miesiącem życia

•  osoba, która spędza najwięcej czasu z dzieckiem – 90% kobiety

•  784 osoby badane 2. MODYFIKACJA NARZĘDZI 3. Badanie główne •  styczeń – czerwiec 2014

BADANIE

Grupa badana

•  reprezentatywna dla całego kraju, losowa próba dzieci w wieku 18-66 miesięcy (od 1,5 do 5,5 roku życia) wylosowanych z operatu PESEL

•  4156 osób (rodzice lub opiekunowie prawni wylosowanych dzieci)

•  90% (3744) respondentów stanowiły kobiety, czyli matki lub opiekunki prawne

953  

933  927  

931  

Chłopcy  (18-­‐42  m.  ż.)  

Dziewczynki  (18-­‐42  m.  ż.)  

Chłopcy  (43-­‐66  m.  ż.)  

Dziewczynki  (43-­‐66  m.  ż.)  

AUTONOMIA

Czy dziecko chce robić wiele rzeczy samodzielnie?

3%

33%

64%

Nigdy | prawie nigdy Czasem Zawsze | prawie zawsze

1%

23%

76%

18-42 msce 43-66 mscy

Czy dziecko wymaga, żeby ciągle nim kierować?

57% 38%

5%

Nigdy | prawie nigdy Czasem Zawsze | prawie zawsze

64%

32%

4%

18-42 msce 43-66 mscy

Czy dziecko „walczy o swoje”, chce robić różne rzeczy „po swojemu”?

3%

48% 49%

Nigdy | prawie nigdy Czasem Zawsze | prawie zawsze

3%

49% 48%

18-42 msce 43-66 mscy

SAMOREGULACJA

Czy dziecko używa zrozumiałych określeń, aby wyrazić to, czego chce lub potrzebuje?

6% 19%

75%

Nigdy | prawie nigdy Czasem Zawsze | prawie zawsze

1% 5%

94%

18-42 msce 43-66 mscy

Czy dziecko używa zrozumiałych określeń, aby powiedzieć co czuje?

18-42 msce 43-66 mscy

13%

23%

64%

Nigdy | prawie nigdy Czasem Zawsze | prawie zawsze

2% 9%

89%

Czy dziecko, kiedy jest zdenerwowane, potrafi wyciszyć się w ciągu 10-15 minut?

28%

16% 56%

Nigdy / prawie nigdy Czasem Zawsze / prawie zawsze

14% 15%

71%

18-42 msce 43-66 mscy

Czy dziecko podporządkowuje się podstawowym zasadom domowym?

18-42 msce 43-66 mscy

3%

37%

60%

Nigdy / prawie nigdy Czasem Zawsze / prawie zawsze

1%

29%

70%

Koncentracja

Zdolność dziecka do utrzymania uwagi na zadaniu mimo występujących w otoczeniu dystraktorów oraz kontynuowanie działania mimo

pojawiających się trudności

18 – 42 msce 42 – 66 mscy

Duże ryzyko trudności

22%

19%

Małe ryzyko trudności

78%

81%

USPOŁECZNIENIE 18 – 42 msce

43 – 66 mscy

DUŻE RYZYKO

15%

17%

MAŁE RYZYKO

85%

83%

EKSTERNALIZACJA 18 – 42 msce

43 – 66 mscy

DUŻE RYZYKO

16%

14%

MAŁE RYZYKO

84%

86%

Adaptacja (KSA)

Podsumowanie / Pytania 1.  AUTNONOMIA

„Chce robić wiele rzeczy samodzielnie” – przyrost z wiekiem „Walczy o swoje” – brak różnic między grupami wiekowymi

2. SAMOREGULACJA

„Wyciszenie powyżej 15 min.” – 15% czasem i 14% nigdy „Podporządkowanie zasadom” – 30% czasem i nigdy

3. KONCENTRACJA – 20% trudności 4.  USPOŁECZNIENIE – 17% trudności (rosną z wiekiem)

èproblem „cichych dzieci” 5.  EKSTERNALIZACJA – 14% trudności (spada z wiekiem) è

efekt interwencji / dojrzewania?

20% è 5 dzieci w 25-osobowej klasie

Adaptacja (KSA) Uspołecznienie - Eksternalizacja

Związki z innymi zmiennymi:

•  chłopcy uzyskują wyższe wyniki w skali Eksternalizacji

•  dzieci z rodzin o trudnej sytuacji finansowej uzyskują niższe wyniki na skali Uspołecznienie od dzieci z rodzin o dobrej sytuacji finansowej

•  dzieci, które potrafią się szybko uspokoić uzyskują wyższe wyniki na skali Uspołecznienie

•  dzieci, które mają trudności z zasypianiem uzyskują niższe wyniki na skali Uspołecznienie oraz wyższe na skali Eksternalizacja

•  dzieci, których matki po porodzie odczuwały przygnębienie i wątpliwości co do swoich możliwości rodzicielskich, uzyskują wyższe wyniki na skali Eksternalizacji

Związki z innymi zmiennymi:

•  Dzieci wychowujące się w rodzinach o lepszej sytuacji finansowej odznaczają się bardziej pozytywną reakcją na nowość niż dzieci z rodzin mających trudności finansowe

•  Dzieci, które często doświadczają trudności z zasypianiem odznaczają się mniej pozytywną reakcją na nowość

•  Dzieci, które potrafią szybko się uspokoić gdy są zdenerwowane odznaczają się bardziej pozytywną reakcją na nowość niż dzieci z trudnościami w uspokajaniu się

•  Dzieci pozytywnie reagujące na nowość odczuwają mniejszy lęk w relacjach społecznych niż dzieci z trudnościami w tym zakresie

Reakcja na Nowość

Koncentracja

Związki z innymi zmiennymi:

•  dziewczynki uzyskują wyższe wyniki niż chłopcy

•  dzieci, które mają trudności z zasypianiem uzyskują niższe wyniki na skali Koncentracji niż dzieci bez takich trudności

•  dzieci zdolne do podporządkowania się zasadom oraz do szybkiego uspokajania się uzyskują wyższe wyniki

•  dzieci, których matki po porodzie odczuwały przygnębienie i wątpliwości co do swoich możliwości rodzicielskich, uzyskują niższe wyniki

•  dzieci o wyższych wynikach na skali Koncentracji uzyskują wyższe wyniki na skali Uspołecznienie

Wiedza o przebiegu i efektach rozwoju we

wczesnym dzieciństwie oraz o roli otoczenia społecznego

to PODSTAWA trafnej diagnozy

Teorie psychologiczne Wyniki badań Doświadczenie

„Techniki”

pracy

DIAGNOZA

SZEŚCIOLATEK

RODZINA zasoby vs potrzeby

PRZEDSZKOLE wyniesione zasoby vs trudności

ŚRODOWISKO LOKALNE

zasoby vs obciążenia

ZDROWIE I ROZWÓJ FIZYCZNY

KOMPETENCJE SPOŁECZNO -

EMOCJONALNE

KOMPETENCJE POZNAWCZE

DIAGNOZA

WARUNKI SZKOLNE ŚRODOWISKO

ZASOBY DZIECKA

ZASOBY RODZINY

ZASOBY PRZEDSZKOLA

NOWE WYZWANIA

ROZWÓJ DZIECKA W

PIERWSZYCH LATACH ŻYCIA

DIAGNOZA

Dziękuję za uwagę

m.czub@ibe.edu.pl