Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜNHazırlayan: Merve YILDIZ

Bu sunum BTÖ 711 – İnsan Bilgisayar Etkileşimi dersi kapsamında hazırlanmıştır. (Hacettepe BÖTE 2013-2014 Güz Dönemi)

ETKİLEŞİM

2

ETKİLEŞİM Etkileşim Modelleri

Kullanıcı ve sistem arasındaki aktarımlar Ergonomi

Etkileşimin fiziksel nitelikleri Etkileşim Türleri

Kullanıcı/sistem diyalogunun doğası Bağlam

Sosyal, örgütsel, motivasyonel

3

Etkileşim Nedir?

Kullanıcı-Sistem iletişimi, etkileşim olarak tanımlanır.

4

ETKİLEŞİM MODELLERİETKİLEŞİM TERİMLERİ HEDEF (GOAL)

Bir görev sonucunda ortaya koyulması beklenen çıktı GÖREV (TASK)

Alanla ilgili kavramları manipule etme ÇEKİRDEK DİL (Core Language)

Sistemin dili ALAN (DOMAIN)

Uzmanlık ve bilgi alanı NİYET (INTENTION)

Hedeflere ulaşmada gerekli olan özel eylem GÖREV DİLİ (Task language)

Kullanıcı dili

5

ETKİLEŞİM MODELLERİDONALD NORMAN MODELİ Norman’ın etkileşim modeli insan bilgisayar etkileşimi için en

etkili model olarak kabul edilmektedir İnsan-bilgisayar etkileşimi ile ilgili sezgilerimize yakın bir

modeldir Model, kullanıcıların arayüz ile ilgili görüşlerine

odaklanmaktadır Bazı arayüzlerin kullanıcılara neden sorun oluşturduğunu

göstermek amacıyla kullanılmaktadır

6

ETKİLEŞİM MODELLERİUYGULAMA-DEĞERLENDİRME DÖNGÜSÜ

UYGULAMA

HEDEF

SİSTEM

DEĞERLENDİRME

1. Hedefi belirlemek2. Amacı şekillendirmek3. Yapılacak eylemlerin sırasını belirlemek4. Eylemleri gerçekleştirmek5. Sistemin durumunu kavramak6. Sistemin durumunu yorumlamak7. Amaç ve hedef doğrultusunda sistem durumunu değerlendirmek.

7

ETKİLEŞİM MODELLERİ Kullanıcı sistemi iyi anlamasına rağmen

yanlış bir eylem gerçekleştirirse buna KAYMA (slip) denir.

ÇÖZÜM: Daha iyi bir ekran tasarımı

Kullanıcı sisteme hakim değilse, ne yapacağını tam olarak kestiremiyorsa, bu duruma HATA (mistake) denir.

ÇÖZÜM: Düzeltilmesi daha zordur, sistemin iyi anlaşılması vb durumları gerektirir.

8

ETKİLEŞİM MODELLERİETKİLEŞİM ÇERÇEVESİ

SSistem

Dili

UKullanıcı

Dili

ÇÇıkış

GGiriş

Sunum (Presentation)

Gözlem (Observation)

Söyleme,Bildirme (Articulation)

Performans (Performance)

Dört temel unsur vardır:• Sistem• Kullanıcı• Giriş• Çıkış

Bileşenler arasında 4 temel aktarım türü vardır: • Sunum• Performans• Bildirim • Gözlem

9

ETKİLEŞİM MODELLERİETKİLEŞİM ÇERÇEVESİ Kullanıcı yapmak istediklerini giriş birimine bildirir Giriş birimi sistemin anlayacağı dile çevirir ve işlem

gerçekleştirilir Sistem çıkış biriminin anlayacağı dile çevirir Çıkış birimi kullanıcı diline aktarım yapar Kullanıcı sonucu görerek değerlendirme yapar

Diller arası aktarım önemlidir. Aktarım hataları sorunların yaşanmasına sebep olur. Karşılıklı iletişim kolaylaştırılmalıdır.

10

ERGONOMİ Ergonomi etkileşimin fiziksel faktörü olan insanı temsil

etmektedir. Arayüzün insan performansını nasıl artırdığı ve azalttığı üzerine

odaklanmaktadır. Kontrollerin , etkileşim ortamının, ekranın nasıl tasarlanacağı

ve düzenleneceğiyle ilgilenmektedir. İnsan psikolojisini ve sistemin sınırlılıklarını da göz önünde

bulundurmaktadır.

11

ERGONOMİKONTROLLERİN VE EKRANIN DÜZENLENMESİ Kontrol ve göstergeler kullanıcıların kolay erişebileceği şekilde

mantıksal olarak gruplandırılmalıdır. Basit uygulamalar için çok önemli görülmeyebilir ancak hayati

önem taşıyan sistemler için çok önemlidir. Örn: hava kontrol kuleleri, uçaklar, …

Kritik önemi olmayan sistemlerde de bu tarz gruplamalar yapılması daha iyidir, çünkü kullanıcının işini kolaylaştırmak, kullanıcıyı uğraştırmamak esastır.

12

ERGONOMİKONTROLLERİN GRUPLANDIRILMASI İşlevsel : Birbirleriyle ilgili işlevleri olan kontrollerin

gruplandırılmasıdır.

Sıralı : Sıralı yapılması gereken işleri gerçekleştiren kontroller ve göstergelerin gruplandırılmasıdır.

Sıklık: Kontrol ve göstergelerin kullanım sıklıklarına göre gruplandırılmasıdır. En sık kullanılanlara kolay erişilebilmesi sağlanmalıdır.

13

ERGONOMİKONTROLLERİN GRUPLANDIRILMASI Gruplama işlemlerine ek olarak sistem kullanıcının

pozisyonuna uygun olarak düzenlenmelidir. Kullanıcı gerekli bütün kontrollere ulaşabilmeli ve ekstra bir

hareket yapmadan bütün göstergeleri görebilmelidir. Önemli göstergeler göz seviyesinde olmalıdır. Işık parıltı ve yansımaları engelleyecek şekilde

düzenlenmelidir. Kontroller gerekli uzaklıklara yerleştirilmelidir.

14

ERGONOMİETKİLEŞİMİN FİZİKSEL ÇERÇEVESİ Sistem nerede kullanılacak? Sistem kim tarafından kullanılacak? Kullanıcı oturacak mı, ayakta mı duracak? Kullanıcının fiziksel boyutu önemlidir. Kullanıcı fiziksel olarak

küçükse tüm kontrollere ulaşabilmeli, fiziksel olarak büyükse ortama sıkışmamalıdır.

Uzun süreli kullanmalarda rahatlık ve denge sağlanmalı. Sırta destek sağlanmalı. Ayakta durmayı gerektiriyorsa hareket edecek boş alan olmalı

15

ERGONOMİSAĞLIKSağlık ve güvenlik sorunları dikkate alınmalıdır. Fiziksel pozisyon: Kullanıcılar tüm kontrollere ulaşabilmelidir,

ayakta fazla durmamalıdırlar, oturacaklarsa sırtlarında destek olmalıdır vs.

Sıcaklık: Çok sıcak ve çok soğuk sıcaklıklar kullanıcıların konsantrasyonun etkilemektedir.

Işıklandırma: Kullanıcıların gözlerini yormayacak, ekranı rahat görmelerini sağlayan yeterli ışıklandırma sağlanmalıdır.

Ses: Aşırı yüksek ses rahatsızlık vereceği gibi ağrı ve duyma kaybına neden olabilir.

Zaman: Kullanıcıların sistemi kullanırken harcadıkları zaman kontrol edilmelidir.

16

ERGONOMİRENKLERİN KULLANIMI Göstergelerde renk kullanımı bir ergonomi sorunudur. Göstergelerde kullanılan renkler mümkün olduğunca belirgin

olmalıdır. Belirginlik kontrastlıktaki değişimden etkilenmemelidir. Renk kullanımında kültür ve geleneklerin özellikleri de göz

önünde bulundurulmalıdır.

17

ETKİLEŞİM TÜRLERİ Komut satırı arayüzü Menüler Doğal dil Soru-cevap ve sorgu Form doldurma ve tablolama WIMP İşaretleme ve tıklama 3 boyutlu arayüzler

18

ETKİLEŞİM TÜRLERİKOMUT SATIRI ARAYÜZÜ Sistem fonksiyonlarına direkt

ulaşmada etkilidir. Kullanımı ve öğrenmesi zordur. Komutların hatırlanması gerekir. Aynı zamanda esnektir.

(komutların çok fazla parametreleri vardır aynı anda birçok farklı alt komut işletilebilir.)

Deneyimli kullanıcılar için uygundur.

19

ETKİLEŞİM TÜRLERİMENÜLER Menü tabanlı arayüzlerde,

kullanıcılar tarafından ulaşılabilen seçenekler ekranda görünür ve mouse yada klavye tarafından seçilir.

Seçenekler anlamlı ve mantıksal olarak gruplandırılmış olmalıdır.

Gruplama yada menü seçeneklerinin ismi kullanıcılara gerekli seçeneği bulmada yönlendirme ve kolaylık sağlamalıdır.

20

ETKİLEŞİM TÜRLERİDOĞAL DİL Kullanıcıların kullandığı dile benzer. Bir çok nedenle bilgisayarın anlaması zordur, örn: bazı

kelimelerin anlamlarının cümleye göre değişmesi Kullanıcılar sistemin tanıdığı sözcükleri öğrenerek o şekilde bir

iletişim sağlanmalıdır.

21

ETKİLEŞİM TÜRLERİSORU CEVAP / SORGU KUTULARISoru-Cevap (anketler) Kullanıcıya sorular sorulur ve alınan cevaplara göre etkileşim

sağlanır. Yeni kullanıcılar için uygundur.

Sorgu Veri tabanından gerekli bilgileri çekmek için kullanılır. Özel sözdizimleri vardır. Veri tabanı yapısını anlamayı gerektirir.

22

ETKİLEŞİM TÜRLERİFORM VE TABLOLARTablolar Tablolar form doldurmanın

daha gelişmiş ve daha karmaşık bir çeşididir.

Hücrelerden oluşur, bu hücreler; değerler yada formüller içerir.

Kullanıcı istediği gibi verileri girip değiştirebilir.

23

ETKİLEŞİM TÜRLERİFORM VE TABLOLARFormlar Veri girişi için kullanılmaktadır. İlgili boşluklara gerekli bilgiler

yazılarak kullanılırlar. Form içerisinde kolay hareket

sağlanmalıdır. Kullanıcıya düzeltme olanağı

tanınmalıdır

24

ETKİLEŞİM TÜRLERİİŞARETLEME VE TIKLAMA Birçok çoklu ortam sistemleri ve web tarayıcıda tüm eylemler

sadece farenin butonuna tek tıklamayı gerektirir. İşaretleme ve tıkla stili fare tabanlı arayüzlere bağlı değildir,

dokunmatik ekran bilgi sistemlerde de kullanılmaktadır. İşaretleme ve tıklama stili www tarafından yaygınlaştırılmıştır.

Örn: Haritada bir şehrin adına tıklayınca açılan pencerede şehir hakkında turistlik bilgi görüntülenmesi

25

ETKİLEŞİM TÜRLERİÜÇ BOYUTLU ARAYÜZLER En yaygın örneği sanal

gerçekliktir. Gölge vermek ya da

kabartma gibi basit tekniklerle üç boyutlu görünüm verilir.

26

WIMP ARAYÜZÜ Günümüzde özellikle PC’lerde karşılaştığımız standart

arayüzlerdir: Windows, Icons, Menus, Pointers Pencereler İkonlar İşaretçiler Menüler Butonlar Araç çubukları Paletler İletişim pencereleri

27

WIMP ARAYÜZÜPENCERELER Bir pencere genelikle metin

ve grafikerlerden oluşmaktadır, hareket ettirilebilir yada yeniden boyutlandırılabilir.

Farklı görevlerin aynı anda görülebilmesini imkan sağlar.

Kaydırma çubuğu gibi kullanışlığı arttıran nesnelere sahiptir.

28

WIMP ARAYÜZÜİKONLAR Kapalı olan pencereleri

temsil etmede küçük resimler kullanılmaktadır.

İkonlar sayesinde birçok pencere ekranda aynı anda ulaşılabilir olmaktadır .

29

WIMP ARAYÜZÜİŞARETÇİLER Kullanıcılar ekranda sunulan imleci giriş aracı ile kontrol

etmektedirler. İşaretçiler farklı durumlar için farlı şekiller alırlar. İşaretçiler

kullanıcılara sistem faaliyetlerini anlatır.

30

WIMP ARAYÜZÜMENÜLER Menü verilen zamanda sistem

tarafından gerçekleştirilen işlem ve hizmetlerin seçimini sunar.

Menüler bilgi göstergeleri sağlar. Bu nedenle menülerde kullanılan isimler anlamlı ve bilgi verici olmalıdır.

Menülerle ilgili asıl problemler hangi nesneleri içereceği ve bunların nasıl gruplandırılacağıdır.

31

WIMP ARAYÜZÜBUTONLAR Butonlar bireyseldir ve

kullanıcılar tarafından özgün bir işlemi başlatmada kullanılırlar.

Butona basma bir komutu başlatır. Bunlar metin etiketi yada küçük ikonlar tarafından gösterilirler.

32

WIMP ARAYÜZÜARAÇ ÇUBUKLARI Birçok sistem pencerenin

üstünde yada yan tarafından yer alan küçük buton topluluklarına sahiptir.

Bazen araç çubuklarının içeriği sabittir ama sık sık kullanıcılar onu duruma göre düzenleyebilir.

33

WIMP ARAYÜZÜPALETLER Paletler mümkün yöntemlerin

dizisini oluşturan bir mekanizmadır ve kullanıcıya aktif olan yöntemi gösterir.

Örneğin çizim paketi renk piksellerini gösteren ikonlar topluluğudur.

34

WIMP ARAYÜZÜİLETİŞİM KUTULARI İletişim kutuları sistem tarafından kullanıcıların dikkatini

önemli bilgilere çekmede kullanılan bilgi pencereleridir. Bu bilgiler muhtemel hataları önlemedeki uyarılardır.

35

ETKİLEŞİMKonuşmaya dayalı arayüzlerde; Ses tanıma oranı çok düşük olduğundan sisteme girdi sağlamak

çok zordur. Uçak rezervasyonlarındaki gibi “evet” ve “hayır” cevabı isteyen

yerlerde bu sistem işler. Konuşmaya dayalı etkileşim daha kolaydır.

36

ETKİLEŞİM Etkileşim WIMP çevrelerinde hissetmeyi sağlamak için oldukça

önemlidir. Her WIMP arayüzünde genel olarak aynı nesneler

kullanılmaktadır: pencereler, ikonlar, menüler,butonlar… gibi. Eski bilgisayarlarda inisiyatif bilgisayarlarda iken yeni WIMP

sistemlerde kullanıcıya geçmektedir. Etkileşim hatalar ile de ilgilenir. Hatalar kullanıcıya

bildirilmelidir. Eğer kullanıcı hatayı algılarsa onları düzeltebilir.

37

ETKİLEŞİM Etkileşim sosyal ve örgütsel bağlamdan etkilenmektedir.

Diğer insanlar rekabet, başaramama korkusu

Motivasyon korku, sadakat, hırs, kendini beğenme Yetersiz yada uygunsuz sistemler

Sistemin reddedilmesi, kullanıcıların motivasyonsuz olması ve kendi gereksinimleri için tasarlanmış etkileşimi benimsemesi

38

ETKİLEŞİMDENEYİM Tanımlanması ve tasarlanması zordur. Eğitimde buna benzer bir olgu bulunmaktadır. The Zone of Proximal Development (Vygotsky):Öğrenci kendi

başına yapmayacağı şeyleri çevresinden destek alarak, arkadaş grubuyla çalışarak, elektronik veya fiziksel birtakım materyallerden yararlanarak başarabilir.

39

ETKİLEŞİM

fill in web form

To: wxvFrom: ..

senderreceive email

recipient

closedcracker page

openmessage

jokelinks

opencracker page

web toymask

recipient clickscracker opens ...

very slowly

sender

watchesprogress

41

ETKİLEŞİMFİZİKSEL TASARIM Ergonomi : Küçük ya da yakın düğmeler Fiziksel : Olması gereken boyutlar (yüksek voltaj düğmeleri

küçük olamıyor.) Yasal ve güvenlik: Fırın düğmelerinin sıcak yüzeyden uzak

olması Bağlam ve çevre: Kolay temizlenebilir olması Estetik: Güzel görünüyor olması Ekonomi: Çok pahalı olmaması

42

ETKİLEŞİMDEĞER YÖNETİMİ Bir kişiden bir aygıtı kullanmasını istiyorsak, o kişinin kişisel

değerlerini anlamamız gereklidir. Neden kullanmak istesin? Kullanınca ne kazanacak? Burada kazanılacak şey para dışındaki şeyleri de içermektedir;

örn: başarılı bir kariyer ya da ekoloji dostu olması gibi…