den beste hausten er etter monsun

Den beste hausten ferdig_Layout 1 17.06.14 13.52 Side 1

Mette Karlsvik

Den beste hausten er etter monsun

Roman

SamlagetOslo


i. Sierra Indigo


Eg finn transittfart. Jagaren flyg parallelt med havyta, berretrettisju tusen fot over. Eg trekker pusten inn, ein, to, tre-grensa sluttar. Strandlina fortset. Følgjer Austersjø-grensa.Eg tar sør, tøtsjar Baltikum. Borte, Baltikum. Hundre mil,om lag, til Kviterussland. Elvene er tynne årer gjennom lan-dets kropp. Rundt alt blått kjem grønt. Farge generererfarge. Grøne område blir gule, gule brune, brune grå. Gren-ser på kartet er kunstige samanlikna med naturlege over-gangar mellom sjø, sand, eng, granitt. Men éi menneske-skapt grense kjenner eg på kroppen: Eg kjenner trygg leikenav å komme inn i NATOs kommando- og kontrollsystem.Så snart grensa er kryssa, ser eg tryggleik på skjermen. Sig -lar under NATO-vengen. Er du der, seier eg. Eg er her, seierbakkekontakten. Ser du meg? Eg ser deg. Sjølv ser eg stein,industri, ser Kviterussland i nord. No held eg fjorten tusenfot. Ground? Godt, seier bakkekontakten, då går dettevegen. Berre å halde fram, seier han. Ein transportetappeventar. Eg kan like gjerne by litt på meg sjølv, og seier at egtok av ganske akkurat etter planen, klokka to GreenwichMean Time. Og sidan har det gått smidig, seier radio-stemma. Landskapet under sklir over frå stein til industri,veg. Ved seksten tusen fots høgd. Har Europa på skjermen,Russland på venstrehanda, Søraust-Europa på høgre hand.Har verda i handa. Verda er eit teppe av lappar. Lappane blirstørre, fargane meir like kvarandre. Men Ukraina, som egkjenner som eit kart fullt av strekar, blir eit optisk puste-


rom. Ovanfrå, og utan delstatsgrenser, er Ukraina ryddig. Egjusterer retninga, gir litt meir gass igjen. Er framleis overUkraina. Er landet verkeleg så stort. Flyg eg i rett fart. Eg erslått av kor heilt det er, ovanfrå, når det ikkje er kartlinerteikna inn. Når delstatar og språkområde ikkje er markerte,når Ukraina berre er landskap, geologi og vegetasjon.

Gravitasjonskrafta kjennest, transportetappen synest. Ende -leg opp frå subsonisk til supersonisk fart. Større fart krev liteav meg. Mindre fart krev meir av meg. Kan du forstå det,Ground? Eg forstår, seier bakkekontakten. Eg ser det somdu ser, seier han, seier at han har dei same bilda, frå skjer-mane mine. Ni, ni og ein halv G, står det der. Åtte gongargravitasjonskrafta pressar mot bringa. Eg dyttar mot.


Sol er soner av tid. Tidssoner er stakkato mot solas glid. Solgår forbi, så sakte og mjukt at eg ikkje ser det med auget.Men eg ser på instrumenta mine kva som er sola sin fart.Solfarten er ikkje mykje høgare enn flyfarten. Farten miner større enn luftfarten. Luftfarten er °F� knop, ’’’ ’’’ º SE º NW. Skjermen min omset luft og lys til tal.Maskina som eg flyg, endrar sola og lufta. Kvar liter jetfueleg slepper ut, endrar klimaet litt. Tala er nedslåande. Snarttanking, Ground. Det går bra, seier flygeleiaren. Ground,seier eg. Srdjan, seier Ground og seier noko av det same somhan før har sagt, men som er fint å høyre igjen. Roande in-formasjon, om farten og høgda, om at det er godt, alt. Far-ten er som han skal vere på dette tidspunktet, seier bakke-kontakten, Srdjan. Tanking om ein halvtimes tid. Tre, to,ein, puste inn, ein, to, tre, puste ut. Ut frå kroppen går kar-bondioksid, vatn og andre avfallsstoff. Får sola inn frå sida.Aukar skjerminga, Srdjan. Roger, Venor. Auga slappar av.


Det er ein god del overskotsvarme, seier eg. Og nokosveitte. Air Traffic Control? seier eg. Srdjan her, seier han.Eg blæs flydrakta opp. Opp med temperaturen, for nokresekund. Så ned, fort. Frykta veks med flydrakta. Når fly-drakta blir større, kjenner eg meg mindre. Men eg er nes-ten førti tusen fot over havet. Det er ganske svært, seier eg.Srdjan seier ikkje noko. Eg får anna surstoff enn djupvass-dykkarar. Dei er ulike former for risiko, seier eg. Dei erikkje så ulike i grad, seier Srdjan. Oksygensvolt er ein ri-siko for begge yrka. Eg drar pusten inn, ein, to, totalt av-hengig av denne maska. Må halde stoffskiftet på dette ni-vået no. Halde levande av teknologi. Transitt er ei super -sonisk kuvøse. Alt i alt er ikkje teknologien det verste. Egmå berre halde frykta frå hovudet, seier eg.


Eg knip nevane saman. Slepper grepet. Grip tak i stikka,igjen. Sirkulasjonen går heilt ut til lemmane. Eg sirklar medsola, tar att solnedgangen og stoppar tida. Sitringa gjennomkroppen. Den blir ikkje stoppa av noko, ikkje av trykket frågravitasjonskrafta, ikkje av G-drakta, gassmaska eller mas-sen av instrument som er som støypt kring beina. Ilingarav spenning rekk ut til det ytre av lemmane. Lem for lem,kjensle for kjensle. Eg kjenner beina, kjenner at eg harokler, føter, tær. Lirkar i beina, bankar lett på låra. Må fåblodet i rørsle. Autonomt nervesystem som avslått. Knipnevane saman igjen. Slepper grepet. Srdjan? Adrenalinettærer på overskotslager. Når alt kjem til alt, handlar vans -kelege operasjonar om rutine. Vanen kan gjere sjølv dentyngste børa muleg å bere, seier eg. Eg er her, seier Srdjan.


Kirgisisk lågland liknar det kviterussiske. Eit lappeteppe avgult, grønt, grønbrunt, brungrått. Frå det grågrå renn tusenelver frå himalayais. Sørover blir årene breiare. Breie årerkler på seg grønt. Jo breiare årene er, jo tjukkare graskappekler dei på seg. Tynnare årer har mindre grønt rundt seg. Breie årer er som dei store folka eg kjenner, Srdjan. Dei

ser polstra ut, utanfrå. Men store folk kan ha store kjensler.Sårbarheit har ikkje noko med storleik å gjere, seier eg. Jau,seier Srdjan. Det hjelper med haldningsmusklar, seierSrdjan: Haldninga gjer noko med kjenslene, seier han. Eg setmeg opp i stolen. Føtene mine framleis frosne fast mellominstrument. Frå skrevet står stikka opp. Over stikka einblank skjerm. Skjermen stirar, og strålar – sjølv i svart.Straumar av luft. Lufta har mange sett av spenningar. Mag-netiske felt bidrar til framdrifta. Rundt føtene mine er radarar. Står mot vinden, mot lufttrykket, mot ni, åtte G,gradvis klar til tanking. Høgd, Venor? Flyhøgda er god. Frykta forsvinn. Lufta verkar meir klår. Lufta deler opp

kondensstripa attom flyet. Flystripa vatnar ut himmel, skit-nar til kviten på skjermen. Ein del kuldegradar, noko luft-fukt. Vind, så klart. Men ikkje uvanleg mykje. Eg senkarfarten litt. Lufttrykket får ikkje tak. Femten tusen fot, ogstigande, Srdjan. Sju, åtte G, og ein god del kjensler om tan-kinga som nærmar seg. Tjue, nitten minutt til eg skal vere


ved Stratotankar. Tankstasjonen, seier Srdjan: Bensinsta-sjonen, det blir fint, det, med ein liten stopp der. Ei pølsemed brød og ein smultring. Kaffi, blir bra det, seier Srdjan,og høyrest ut som om han sit med beina på bordet. Drarpusten inn, pustar ut, åtte, ni G, tre, to, ein, puste inn, haldefarten, flytte skjermbildet frå framfor flyet til satellittbildet.Sett framanfrå, nedanfrå, frå stor avstand. Eg er eit lite in-sekt på min eigen skjerm. Syg litt saft frå røyret ved oksy-genmaska. Må tørke unna ei tåre, samstundes, sikkert nokosyrleg i den safta. Ser lyset særleg godt no. Sol er berre sonerav tid. Tre, fire, fem, halde pusten inne, ein, to, puste ut.Berre bildet av Fighter Falcon reiser fortare enn flyet sjølv.Frå satellitt til Fighter til Stratotankar til Srdjan, frå Srdjanog attende til meg er ei reise på nesten º. Ein loop fråkloden til ytre rom og ned att. Eg set fingrane på skjermenog drar dei mot kvarandre. Eit anna insekt blir synleg påskjermen. Stratotankar i aust. KC- rundt hundre milesnordaust. Stratotankars fart ein tredjedel av farten din,seier Srdjan, og gjer også Stratotankar til eit tal. Tankartalein tredjedel av mitt tal, tre, to, ein, puste inn, og på ut-pust: Passere Stratotankar. Førstegongspassering, sju minutt.Så ein dryg turn right, report Base, og attende. Byter tilskjerm D: F- lagar ei løkke. To løkker, som teiknarkronblada på ein luftblome. Byte bilde igjen. Fighter flygi loop, legg att ei tredje løkke. Flyg opp på sida av fuelflyet.Srdjan spør kva eg treng for å roe meg. Roe meg? seier eg.Eg er vel roleg. Eg skal vel ikkje bli heilt roleg, seier eg. Eispenning skal ein ha, seier eg, og glir gjennom lufthavetmed spente bein, ei hand på stikka. Gravitasjonskraft søkkfrå ni, åtte, sju, seks komma ni. Nitten tusen fot. Foton fråsola treffer auget. Eg synest fotona er sterkare her. Dei kjemliksom endelaust. Men sola er ikkje endelaus. Sola har ei


grense. Ingen brann varar evig. Eg er klar, seier eg. Stolerpå deg, seier Srdjan. Eg stoler på meg når Srdjan seier detslik.


Å sjå rett på Stratotankar gir adrenalin. Det sest som puls,ei banking i auget. Eg stirar inn i adrenalinet. Auge på skjer-men. Mitt fly ei lita bie. KC- ein blome av metall. Tan-karen ein sølvpoppel, eg kryp opp på sida av han. Heldpusten. Puste ut, tre, ein, inn att, to, tre, fem. Lufttrykketaukar. Stikka frå kroppen. Trykket forsvinn frå kroppen.Surstoff ut av systemet. Tankenæring, oksygen, inn i syste-met, ein, to, tre gradar mot venstre. Trykket endrar seg såvidt. Det er berre ei ørlita endring, som har stor effekt. Måutlikne. Normalfart for tanking er lik farten til Stratotan-kar. Strato tankars normalfart er lik farleg låg fart for Figh-ting Falcon. Fly med same fart no, seier Srdjan, i same ret-ning, same høgd. Hald høgda, hald farten, seier Srdjan.Halde fram i fire, tre minutt før neste action, ikkje sant?Trekke stikka til og frå, frå og til. Fighter finn plassen sinved sida av metallveggen. På skjerm D ser det ut som omjagaren kviler mot tankaren. Tankaren liknar ei pute. Purtpotensial. Sjanse for eksplosjon Hiroshima-stil! Srdjan sva-rar med tørr stemme, med store tal. Tilbakelent i stilen.Srdjan veit meir enn meg. Men stikka dirrar under handami. Mekanikken prøver å seie noko. Noko anna enn tala?Tanking startar, seier Srdjan. Sonden kjem ut. Luka endrarlufttrykket. Eg justerer, og Jagaren sig inntil Stratotankar.Sonden finn fuelslusa. Eg ser forbi fuelflyet og over til horisonten. Skumringa går frå ein mørk kvelving til ein lysbotn. Over alt: ein glorie. Han er lysare i aust enn i vest.


Vengen min er på line med horisonten. Alt vel. Skjermenmin har plass til alt, til Kirgisistan, Stratotankar, til fighter.Der ser eg at alt skjer akkurat etter planen, som eg berrehar sett på skjermen før. Tankaren er ein uroleg følgjesvein.Horisonten er for langt unna til å gi eit svar. Sjølv om eg serinn i han, ser eg ikkje kven av tankar og jagar som skiftarfart. Om nokon drar frå, eller om nokon drar etter.

Skjermen min teiknar denne hendinga: Stratotankar berrehundre meter frå flyvengen. Jetfuel D driv gjennomsonde. Sju liter i sekundet. Some sixty seconds to go. Grepetom stikka krampaktig. Justerer med lufta. Jamt, høgt luft-trykk. Luftrom er eit uføreseieleg hav. Raudt på skjermen.Støkk i kropp. Rykk i jagaren, som om han er stungen ellerstikk. Sju og ein halv prosent av alle ulykker, i transitt, medF-, skjer under tanking. Fjelltoppane er lyse. Fuelflyetlagar skugge.


Refuel fullført! Tanken full! Dra pusten djupt, no, puste ut,tre, to, ein, puste inn, puste ut. Ut i luftrommet framformeg svingar sonden. Han spring saman og er vekke. Vind-auga doggar av spenninga mi. Sol skyt små lysskot. Jagarener fylt opp, er purt potensial – rein kraft. Små eksplosjonarfrå enden av flyet. Først fer eg rett ned. Får luft mellomstratotanking og fly. Tida akselererer liksom, mens jagarstig rett opp, lagar utropsteikn av kondens og gjer vegenned att til ein loop, til ei sløyfe av kondens. Kondensbandbind Tibet til India, India til Nepal.

Eg løftar blikket. Senkar flysnuten. Ser innsjøens svarteauge. Issyk stirar attende. Instrumentpanelet ser på meg.Iris på målarar snurrar rundt og rundt. Blodsukkeret,Venor? Lågt, Srdjan. Sjekk det, seier Srdjan. Eg stikk meg ifingeren. Rundt fem, seier eg. Så skal du ete, seier Srdjan. Erikkje svolten, seier eg. Du er svolten. Og skal ete, seierSrdjan. Når autopiloten er på, lever instrumenta sitt eige liv.Livet på bakken er på autopilot. Kvitt landskap, her. Der, eitmånelandskap av krater og svarte auge. Kraftverka blirfærre. Stratotankaren titals mil unna. Ground Control endålenger unna. Likevel veit han betre enn meg kva eg treng.

Fuelteljaren står på fullt. Autopiloten står på. Meistrings-kjensla er høg. Høg i hovudet, høg i kroppen. Farlegkjensle. Lirkar ut ein konvolutt frå venstresida. NATOs logo


i blått. Konvolutten er av matpapir. Visir opp. To skiverkvadratisk brød med sjokoladepålegg. Eg tar av oksygen-maska, seier eg. Greitt, seier Srdjan. Sjokoladepålegget sma-kar Noreg. Det er søtaste sort. Eg syg meir saft. Ser K ienden av alt. Eit bit i himmelen, på horisontlina, mot luft-rommet over Himalaya. Eg skyl munnen snart og setmaska på att. Pustar jamt.


Kirgisisk Himalaya, og så sør, for å halde meg innom ven-neland. Om Nord-Iran, til pakistansk til indisk Himalayaog nordover: Eg er glad for å sette kursen nordaust. Detbeige, gule sandlandskapet er ikkje det finaste vi har. Hel-dig, eg, som flyg over, og berre drar på sanden med auga.Eg slepp å få han i auga. Isbrear er lappar av tid sydd samanav frost. Ein collage av historie, av opp- og nedtur av is.Økologikunst knipsa av auga mine. Fin, kvit snø smeltarover til gråbrune sølevidder. Viddene forvandlar seg tilfrose grått, grått til gråkvitt, og det kvite er aldri heilt kvitt.Konstant endring, heile tida overgang frå eitt til eit anna,Srdjan. Du har sett det sjølv, men sakte. Når ein ser end -ringane i lysets fart, får ein eit ganske føkka forhold til fuelog forureining, seier eg. Og så, lakonisk frå Srdjan: Du kjemtil å klare alt dette veldig godt. Klare kva, seier eg. Det du vilklare, seier Srdjan. Han høyrest ut som far. Eg stirar påkartet. Ser nepalsk India frå vest. Herfrå er det eit andlet,eitt med andletshår. Eg kjenner meg som i ein animert, populærvitskapeleg dokumentar. Discovery Channel ellerNational Geographic. Nokon har gjort bakken under megmenneskeleg. I nord er ein augeforma is, og i sør det is-dekte vatnet Sikkim over dalen Sikkim i denne delstatenSikkim. Liner av åsar, grøne, brune, blir til dette andletet.Eit tredje auge, som kartet kallar Tigertoppen. Og der borte:Base Sierra Indigo; ei bekymra rynke over auga. Eg vinkarmed vengene til Sikkim. Leiren er små firkantar. Rektang-


ulære hovudhus. Hagar, små grøne firkantar – mellomstørre bygg. Overalt, mellom bygga: store, opne asfaltplas-sar. Nokre er gule, sikkert sand. Flystriper, dei svarte,stramme linene mellom alt. Små prikkar av menneske er åsjå. Fleire enn oppe i Noreg, men færre enn rundt flysku-len, Texas. Tigertopp igjen, og så basen, på tjue sekund.Snur flyet, landar frå sør mot nord. Transportetappe av-runda. Zoome ut, sjå kor i verda eg eigentleg er, og så slåreg kartfunksjonen av. Animasjonane blir bytte av kjenslaav flyhjul mot asfalt. Flyhjula får straks tak på asfalten. Detkjennest som å lande i Noreg.


den beste hausten er etter monsun

Documents