demir kücükaydin_avrupa merkezcilik Üzerine
TRANSCRIPT
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
1/51
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
2/51
Konferans lan
12 ubat 2000'de Basel'de ve 13 ubatta Zrich'te yapacam konumann konusu:
Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk
Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk ilk bakta birbiriyle eliiyor gibi grnyor. Hatta
bir oklarnca ok kltrllk Avrupa merkezciliin bir eletirisi ve almas olarak
grlyor. Avrupa Merkezcilii deil miydi, dier kltrleri kendi deerleriyle yarglayan veonlara daha alt bir deer bien. ok kltrllk ise, btn kltrleri eit deerde gryor.
Bu ztln grnd gibi olup olmad. ok Kltrllk veya ok Kltrl Toplum
kavramlarnn Avrupa Merkezciliin gnmze uyarlanm bir versiyonu olup olmad gibi
sorulara cevap aramaya allacaktr.
Demir Kkaydn
Nernsweg 33
22765 HamburgTel: + 49 (040) 39 66 84
El: + 49 (0172) 45 83 160
e-mail: [email protected]
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
3/51
Dou ve Bat
Bu gn kullandmz anlamyla Dou ve Bat kavramlar kapitalizmin Avrupada zafer
yryne balamasyla doduundan, burjuva uygarlna gre bir koordinat ekseninden
tanmlanmlardr. Orta Dou, Uzak Dou gibi kavramlar hep Avrupaya gre
tanmlanmtr. Bu ideolojik karakterini unutmadan, Dou ile Bat arasndaki temel farka
baktmzda ne grrz? Birinde zengin lkeler ve demokratik rejimler vardr, dieri
yoksuldur ve anti demokratik rejimler vardr. Doudakilerin en parlamenter biimlerinde
bile, halkn seilmi temsilcilerinin gerek bir iktidar, gerek zgrlkler yoktur.
Peki niye byledir? Batda kapitalizmin doup geliti, Douda ise modern bir kapitalizm
hibir zaman domamtr. Peki Douda niye olmad? Bunun srr Douda Devletin glolmasndadr. Yani Demokrasidedir batdaki refah ve kapitalizmin srr. Sanlr ki, demokrasi
kapitalizmin rndr, aksine kapitalizm demokrasinin rndr.
Burada yle bir itiraz yaplabilir: Peki Japonya dounun dousunda, orada pek ala kapitalizm
gelimi ve tpk Batdaki gibi bir lke ortaya nasl olmu da km? Bu bize, dou ve bat
kavramlarn daha dakik olarak tanmlamamz gerektiini gsterir. Dou denenin ayrc
zellii nedir? Eski uygarlk beikleri olmas. Yani in, Hint, ran ve Orta Dou, bunlarn
hepsi, eski uygarlk beikleridir. Binlerce yl boyunca buralar, bu gn dnyada Avrupa ve
Kuzey Amerikann bulunduu yerlerdeydiler. Dounun bu zelliinden hareket edersek,
Dounun corafi deil bir sosyolojik kavram olarak, eski uygarlklara bulamlk veya eskiuygarlk beikleri olarak tanmlanabilecei ortaya kar. Eski uygarlk beikleri Avrupaya
gre Douda olduklar iin, onlara dou denmektedir. Eski uygarlk beii olmak ne
demektir? Uygarlk demek ticaret, yani tefecilik ve bezirganlk demektir. Uygarlk demek ok
gl bir devlet demektir.
Douyu byle sosyolojik olarak tanmlayp bu kriterler asndan baktmzda, Japonyann
istisna olmad kural dorulad grlr. Japonya corafi olarak Doudadr ama tarihsel ve
sosyolojik olarak Batl bir lkedir. in uygarl Japonyaya, Tpk Akdeniz Uygarlnn
ngiltereye fazla ileyememesi gibi, hibir zaman fazla ileyememitir. Japonyann antik
tefeci bezirgan uygarlklarla ilikisi, tpk Kuzey ve Bat Avrupann Orta dou ve Akdenizuygarlklaryla ilikisi gibidir. Yani Japonya, sosyolojik olarak doulu deil batl bir lkedir.
Tersinden de rnek verilebilir. rnein, Fas, Tunus, Cezayir, Arap uygarlnn Magrep
dedikleri, Batnn batsndadrlar corafi olarak ama tarihsel ve sosyolojik olarak
douludurlar. Fenikelilerden beri, boazlarna kadar Akdeniz ve orta dou uygarlna
batmlardr.
Hatta bu lt bizzat, Batnn kendi iinde bile grlebilir. Gney Avrupa, uygarla ok
daha fazla bulamtr. Kuzey ise ok daha az. Bu antik uygarlklara bulamlk, Katolik
Protestan snrn bile belirler. Tpk dou ve Bat Romann Ortodoks, Katolik snr gibi.
Eski Romla imparatorluunun iyice iine iledii alanlar Katolik, uygarla yeterincebulamam alanlar Protestandr. Yani Avrupa llerinde, Gney Dnyadaki Dounun
benzeridir, Kuzey Batnn. Btn bu sonulara baktmzda, medeniyete az bulamlk, yani
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
4/51
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
5/51
Doululam Batnn yaylmasdr. Yani daha ok tefecilik, daha gl devletin zaten bunun
vatanlarnda pekimesidir.
nsanl doululuktan kurtarabilecek, yani u kahredici brokratik, militer; baskc devletleri
tasfiye edecek, paralayacak; kendisi tefecilie dnm sermayeyi tasfiye edebilecek
potansiyele sahip biricik g, ii snf yani cretliler ise darmadan, demoralize, programszve de stne stlk, dnyann zengin ve fakir lkeleri arasnda korkun bir blnmeye
uram durumda. Zengin lkelerdeki kltive iilerin zmre karlar ile dnya apndaki bir
eitliki dzen eliiyor. Yoksul lkelerdeki bunu isteyebilir ama yapacak maddi ve kltrel
temelden yoksunlar. Amerika ve Avrupada iiler sosyalizm istemeden dnyaya sosyalizm
gelemez, yani dnya doululuktan kamaz. Ama Avrupa ve Amerikann iileri iin yeryz
apnda eitliki bir dzen bu gnk refah ve tketim dzeyinden bir geriye gidi demektir.
kmaz buradadr.
Bu koullarda, sadece corafi anlamda deil, tarihsel anlamda da, en batl Dou olan, Orta
Douda bir Demokratik Cumhuriyet projesinin ans var mdr? Bir yanyla, Orta Doudakomnden uygarla son gei olan, Krt Ulusal Hareketi, dnya dengeleri baar iin baka
hi bir olanak sunmadndan, tam bir kuatlmlk iinde, kuatlmlktan kurtulmak,
kendini kuatanlar arkadan kuatmak iin bu burjuva uygarlnn henz batl olduu
dnemin projesi olan Demokratik Cumhuriyet projesine yneldi. Bu dnyann genel gidi
eilimine aykr ama yine de kendine zg dinamikleri olan bir gelimeydi.
Bu program sadece burjuva uygarlnn batl olduu dnemin deil, ii hareketinin de
programyd, brokratik deformasyonlara uramad zamanlar. i Devleti tasfiye olunca,
onu tasfiye eden devletilik, bu program, sosyalistlere unutturmutu. Bylece burjuvazi artk
doululat, sosyalistler ise kltrel olarak binlerce yllk dou devletiliiyle; ideolojikolarak, bu kltrel kotlara denk gelen doulu devletiliin benzeri brokratik ideolojiyle
ekillendikleri iin, Demokratik Cumhuriyet program, ne Krt ve Trk burjuvazisinden, ne
de Krt ve Trk sosyalistlerinden bir yank grmedi, etkisiz ve tecrit kald. Ama yine de uzun
vadede, en azndan blge iin, doululuktan kurtulma iin bir olanak olmaya devam ediyordu.
Ne var ki, ABDnin Irak igali, orta dounun doululuktan kurtulabilmek iin bu son
ansnn nn ciddi biimde kesiyor. Krtlerin ulusal baskdan kurtulmalar iin, arkl,
baskc, militer, brokratik keyfi devletlerin yklmas koulu ortadan kalkyor. Krtler pek
ala, bu devletler yklmadan, kendileri de byle devlete veya devletlere sahip olarak da ulusal
baskdan kurtulabilirler yeni durumda. Yani btn orta dou iin o arkl devletilik yaamayadevam eder; Orta Dou doulu kalr. Krtler de, tpk, Araplar, Farslar, Trkler gibi, keyfi,
baskc, brokratik ve militer bir doulu devlete sahip olabilir. Bir Demokratik Cumhuriyete
deil, bir brokratik cumhuriyete. Bu elbette onlar iin ulusal basknn sonu demektir. Ama
ulusal baskdan kurtulma otomatik olarak demokrasi ve doululuktan kurtulma anlamna
gelmez. Artk Bats kalmam bir dnyada artc da olmaz bu. Ama tpk Bat Avrupada
bir sosyalist devrim olsayd, kapitalizme bulamam halkalarn kapitalist olmayan yoldan
sosyalizme geii gibi, Orta Dounun bu son batllama olana da, tarihsel olarak yitirilmi
bir frsat, karlm bir ans olarak kalr.
nmzdeki dnem Orta dou halklarnn bu tarihsel ansn kullanabilmeleri iin
uzatmalarn oynanmasdr. Bu uzatmalarda hala bir gol atma ans var. Trkiyedeki
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
6/51
Brokrasi ve Devletilik ylan, yani be bin yllk doululuk, yeni dnya dengelerine kendini
uyarlamak iin gmlek deitirmek zorunda kalacaktr. Ylanlarn gmlek deitirdikleri anlar
en zayf anlardr.
13 Mays 2003 Sal
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
7/51
Dou Toplumlar ve topya
Dou Toplumlar ve topya ilikisini anlamak iin nce Dou Toplumu ve topya
kavramlarn netletirmek gerekmektedir. nk bu kavramlar, sanldnn aksine, tarihin
burjuva uygarlnca gelitirilmi metafizik bir kavranna bal olan zaman ve mekan
kavramlarna dayanrlar.
Dou nedir? Corafi olarak gnein doduu yn demektir. Birok dilde dou zaten gnein
doduu lke ya da taraf anlamna gelen szcklerle karlanr. Bizzat Anadolu szc de
byledir. Eski an Grekleri iin gne kk Asya yarmadasndan doduu iin, buraya
Gnein Doduu Yer diyorlard.
Ama dnya yuvarlaktr. Bu demektir ki, dnyann her yeri doudur. Amerikann Uzak Bats
da Uzak Doudaki Japonyaya gre Uzak Doudur. Demek ki dou szc, ancakbulunulan yere gre bir anlam tamaktadr. Bu da bir yn olarak deil ama bir yer olarak
Dounun ancak belli bir koordinat sistemine gre var olabileceini gsterir.
Bu gn dilimize yerlemi Dou ve Dou Toplumu kavramlar, ok aktr ki, Avrupada
doup gelien Kapitalist burjuva uygarlnn kavramlardr. Dou, Orta Dou, Uzak Dou,
Bat, Orta Bat, Uzak Bat gibi corafi adlandrmalarn hepsi, znde bat Avrupann
Koordinat sisteminin bak asndan kullanlan birer mekn adlandrlmasdr ve corafi bir
kavram olarak bile ntral adlandrmalar deil, corafyann Avrupa merkezli bir kavrann
ierirler. Dou kavram, corafi bir kavram olarak bile masum, tarafsz bir kavram deildir.
Ama Dou, sadece corafi bir kavram deil, ayn zamanda sosyolojik ve tarihsel birkavramdr. Btn kapitalizm ncesi uygarlklar, in, Hint, Pers, Dou Akdeniz
uygarlklarnn hepsi, Kapitalizmin doduu Bat Avrupaya gre Douda olduu iin, Dou
szc ayn zamanda, bu uygarlklarn tarihinden gelen, bu uygarlklara ilikin anlamnda da
kullanlr. Bu uygarlk alanlar, tam da prekapitalist uygarlk alanlar olduklar iin daha sonra
kapitalizm karsnda geri kalp smrgeletiinden, Dou szc aalayc bir anlama da
sahiptir. Daha sonra Kurtulu savalarnn ykseliinin bir yansmas olarak, buralarda
yaayan halklarn dilinde Dou, bu sefer, var olan durumda pek vnlecek bir yan
olmadndan, eski uygarlk beii gemie bir gnderme ierir ve olumlu bir anlam ykylekullanlr olmutur.
Bu deer ykl anlamlardan soyutladmzda, Dou, Prekapitalist uygarlklarn yayld
yerler anlamna gelir. Ne var ki, bunun yerine Dou szcnn kullanlmas, sk sk anlam
kaymalarna ve karklklara yer aar. Corafi Dou kavram, bu sosyolojik Dou kavramnn
yerini alr. En tipik rnek Japonyadr. Japonya, corafi olarak Dounun dousundadr, ama
sosyolojik ve tarihsel olarak bir Dou Toplumu deildir. nk Japonya, tpk Britanya
Adalar gibi uygarla ok ge girmi, Doulu olma frsat bulamam ve tam da bu sayede
Doulu olamad iin batl olmu bir lkedir.
Yirminci Yzyln banda, Japonyann arlk Rusya'sna kar kazand askeri zaferi,
Dounun Batya kar bir zaferi olarak selamlayan Lenin gibi Marksistler bile, ezilenlere
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
8/51
sempatilerini belirtmek iin bu corafi ve sosyolojik anlamlar arasnda kayma yaptklarn
fark etmezler. Japonyann Rusyaya kar zaferi, Dounun Batya deil; yine Batnn
Douya kar; Kapitalizmin Asyalla kar bir zaferiydi. arlk Rusyas, corafi olarak
daha Batda olmasna ramen; sosyolojik olarak, Japonyaya gre ok daha Doulu ve
Asyatik bir lkeydi. Ve de tam bu nedenle yenilmiti Japonya karsnda.Fas ve Cezayir, bu gn Batl denen birok lkeden ok daha batdadrlar corafi olarak, ama
onlar tarihsel ve sosyolojik olarak, ta Fenikelilerden beri, prekapitalist uygarlklar emberine
girdiklerinden douludurlar.
zetle, dou demek, sosyolojik olarak, prekapitalist uygarlk demektir.
*
O halde Dou Toplumlar ve topya konusunu ele alabilmek iin, soruyu, sosyolojinin
diline evrilmi olarak, nce yle sormak gerekir: Prekapitalist Uygarlklarda topya var
myd?Ama bu soruda aklanmay bekleyen bir de topya kavram bulunmaktadr. nk topya
kavramnn kendisi de bizzat tarihin ok zel bir dnemine ilikin bir tarih ve zaman
kavrayn yanstan bir kavram olarak domutur ve bizzat kendi burjuva uygarlnn ve
toplumsal mcadelelerin gidii iinde deimitir ve deimektedir.
topya kavram gnmzde genellikle, gereklemesi mmkn grlmeyen, ayaklar yere
basmayan, gereklikle ban yitirmi anlamlarnda, siyasi veya toplumsal programlar ve
projeleri tanmlarken kullanlmaktadr. Bu kullanmda byk lde gerekinin ztt gibi
olumsuz bir anlam vardr.
Realpolitikerlerin dilinde devrimci ve kkl deiiklere dayanan bir mcadeleyi aalamann
bir aracdr bu kavram bu anlamyla.
Ama topya ayn zamanda, bir program, kendisi iin mcadele edilmesi gereken ve
edildiinde ulalabilecek bir hayal anlamnda da kullanlr olmutur son yllarda. Bu
anlamda, kendisine ulalamasa bile uruna mcadele edilmeye deer, yol gsterici bir hedef
anlamna sahiptir. Bu anlamda, umutsuz Zeitgeistn bir da vurumudur.
topya ayrca, sosyalist gelenekte, insan ardan ayran, yapaca eyi nceden kafasnda
tasarlamas olduundan, insan olmann ve eylemin olmazsa olmaz koulu olarak, yaplacak
bir eyin hayalini kurmak, onu kafada canlandrmak anlamnda da kullanlmaktadr. Burada
vurgu gereklii deitirmeye yneliktir, gereklikle ban kayb, ya da onun
deitirilemeyecei gibi bir ima yoktur. LenininNe Yapmaldaki Hayal grmeliyiz diye
balayan satrlar bu tr bir kullanma rnek olarak gsterilebilir1.
1 "Rya grmeliyiz!" Bu szckleri yazyorum, ve birdenbire bir korkudur beni alyor. Kendimi "Birlik (sayfa:
207) Konferans"nin bir oturumunda gryorum ve karmda Raboeye Dyelo'nun editrleri ve yazarlar
oturuyorlar. Martinov yolda ayaa kalkyor, ve bana dnerek serte yle diyor: "zninizle unu soraym, zerk
bir yazkurulunun, daha nce parti komitesinin grn almadan rya grmeye hakk var mdr?" Onun
ardndan Krievski yolda dikiliyor (Plehanov yolda oktan beri derinletirmi olan Martinov yolda, felsefi
bakmdan daha da derinletirerek) daha da sert bir tonla: "Daha ileri gideceim, diyor, size soruyorum: bir
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
9/51
topyann bu anlamda kullanlna bal olarak, son yllarda, solun ve sosyalistlerin bir
topyasnn olmadndan, bir topyaya ihtiyac olduundan sz edildiinde, topya
kavram, onlarn bir program olmad anlamnda kullanlmaktadr.
Ama topya, tam bu anlamyla da, son yllarda, zellikle post-modern dnrler arasnda
olumsuz bir anlam kazanmtr. Bu kullanmda topyalarn gerekleemezliklerinden szedilmemektedir artk. Hayr onlar gerekleebilirler, ama gerekletikleri takdirde, toplumu ve
insanlar bir cendereye sokarak, byk aclara ve hakszlklara neden olurlar denmektedir.
Byk anlatlarn sonu deyii, bu tr bir topya, hayal ya da toplum tasavvuru kavranna
dayanmaktadr. Burada, artk toplumu dzeltmek iin, modeller, programlar, hayaller
kurmann kendisi kategorik olarak yanl bulunmaktadr.
Elbette bunlar felsefi bir elbise giymi yzeysel ve ideolojik aklamalardr. Sovyetler birlii
ve dier devletlerdeki rejimlerin aklamasn toplumsal ve tarihsel koullarda deil, fikirlerde
ve hayallerde grdnden; ciddi tarihsel ve sosyolojik analizler yerine; kestirmeden
dncelerin varl belirledii trden bir tarih anlayyla szde bir aklama sunmay ifade
ederler.
Ne var ki, bu anlamda topya, ister kategorik olarak reddedilsin, isterse insani ve politik
eylemin ayrlmaz koulu olarak ele alnsn, daima gizli bir varsaym olarak gelecekle
ilikilidir. topya ile gelecek arasnda zorunlu ve ayrlmaz bir ba varm gibi dnlr.
Ama topyann imdiye veya gemie deil, gelecee ait olduu gizli varsaym, daha genel
bir gizli varsayma dayanr. Bir gelecek olduu ve bu gelecein bu gnknden daha farkl
olduu ve olaca.
Ama bu iki kabul de olduka yenidir.
Bir gelecek dncesi, btn toplumlarda ve her zaman olmamtr. rnein bat Ortaanda
insanlar, byk lde zamann sonunda yaadklarn dnyorlar ve srekli kyamet
marksistin, Marx'a gre insanln kendisine her zaman zebilecei grevler yklediini ve taktiin partiyle
birlikte byyen parti grevlerinin bymesinin bir sreci olduunu bile bile, rya grmeye hakk var mdr?"
Bu korkun sorular dnmek bile beni titretiyor, ve bir tek eyi dnyorum: nereye saklanacam.
Pissarev'in arkasnda siper alsam nasl olur?
Rya ile gereklik arasndaki ayrlk konusunda Pissarev yle yazar: "Ayrlk vardr, ayrlk vardr. Benim
ryam, olaylarn doal aknn tesine geebilir, ya da olaylarn doal aknn hi bir zaman gitmeyecei bir
dorultuya sapabilir. Birinci halde, ryadan hi bir ktlk gelmez; alan insann enerjisini destekler,
glendirir bile. ... Byle ryalarda alma gcmz arptacak ya da felce uratacak hi bir ey yoktur. Tam
tersine, eer insan byle rya grme yeteneinden tamamen yoksun olsayd, arasra zihni ilerilere atlayarak
ellerinin henz biim vermeye balad rnn tam ve eksiksiz tablosunu gznn nnde canlandramasayd, o
zaman insani, sanat, bilim ve pratik aba alannda byk ve zahmetli ilere girimeye ve tamamlamaya hangi
itici gcn srkleyeceini dnemem bile. ... Eer rya gren kimse, ryasna ciddi olarak inanrsa, yaam
dikkatle gzler, gzlemlerini gkte kurduu atolarla kyaslarsa (sayfa: 208) ve eer, genel olarak sylemek
gerekirse, ryasnn gereklemesi iin bilinli olarak alrsa, rya ile gerek arasndaki ayrln hi bir zarar
olmaz. Ryalarla yaam arasnda bir ba varsa, her ey yolundadr."[78]
Ne yazk ki, bizim hareketimiz iinde, bu trden rya grme ok azdr. Ve bundan en ok sorumlu olan
kimseler, aklbanda grleriyle, "somuta" "yaknlklaryla" nenler, legal eletiriciliin ve illegal
"kuyrukuluun" temsilcileridirler. (Lenin, Ne Yapmal?)
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
10/51
bekliyorlard. Byle bir zaman tasavvurunun olduu bir dnemde topyalar var olsa bile,
bunlar ile gelecek arasnda zorunlu bir ba olmas bir yana bunlar birlikte bile dnlemez.
Ama gelecein imdiden ve gemiten farkl olduu ve olaca dncesi de son derece
yenidir. Bu dorusal, gemiten gelip gelecee giden zaman tasavvuru, kapitalizm ve
aydnlanmayla birlikte geliip zihinlerde egemenliin kurmutur. Ondan nceleri, zamandorusal deil, dairesel, deien deil, tekrarlayan; akan deil, dnen bir zamand.
nsanlar doup, byyor lyorlard; doada hep ayn mevsimler tekrarlanyordu. nsanlar
gibi medeniyetler ve devletler de kuruluyor, geliiyor, olgunlua eriyor, ryor ve
yklyorlard. Hsl devran dnyordu. Dolaysyla gelecein gemiteki geleceklerden
daha farkl bir gelecek olabilecei ynnde bir tasavvur da bulunmuyordu.
Gelecein farkl olaca tasavvuru btnyle kapitalist geni yeniden retim yordamna, ve
ona bal olarak ortaya kan, dorusal ve deiken bir zaman tasavvuruna baldr.
Dolaysyla tpk Dou kavram gibi topya kavramnn kendisi de, en azndan bugnkyaygn kullanmlarnda Burjuva Uygarlna ait kavramlardr. Her ikisi de burjuva uygarl
ile birlikte ortaya kmlardr.
O halde, dou toplumlar ve topya ilikisini, bu kavramlarn tarihsel ve burjuva uygarlna
bal, o uygarln ideolojik egemenliinin arac olmalar niteliklerini gz nne olmadan, bir
sorun, bir konu olarak ortaya koymann kendisi bizzat, burjuva uygarlnn ideolojisinin
yaygnlatrlmasnn bir aracdr. sterseniz, byle bir kavray iinde, Douyu savunun,
savunduunuz sadece ii dna evrilmi biimiyle burjuva uygarl ve onun ideolojisi
olmaktan teye gitmez.
*
Batya ve burjuva uygarlna balanan topya dncesi, klasiklemi topya olarak ele
alnan kitaplar gz nne alndnda, tarihsel gereklie uymaz ve btnyle bir
yanlsamadr. Yani topya kavram burjuvaziyle birlikte domutur ama bu kavrama adn
veren kitap ve benzerleri gz nne alndnda gerein pek yle olmad, burjuvazinin
gereklii tahrif ederek byle bir anlay yerletirdii grlebilir.
Bu gn en klasik topyalar gz nne getirdiimizde, onlarn, sanlann aksine Kapitalizme
deil, belki onun afana has olduklar grlr.
topyalar burjuva uygarlnn afanda doarlar:
Campanellann Civitas Solisi (Gne lkesi) 1602 tarihini tar.
Thomas Morusun (1478- 1535) topyas neredeyse bundan yz yl nce, 1516da
yazlmtr.
Baconun Yeni Atlantisi 1624 tarihlidir.
Dikkat edilirse, en yeni tarihli olan Baconunki bile, henz Ticari kapitalizm dneminin,
burjuva uygarlnn henz Prekapitalist uygarlklar karsnda kesin bir stnlk salamad
bir dnemin rndr.
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
11/51
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
12/51
Klasik uygarlklarda, bir de dinlerin iine szm bir topya daha vardr. O da, gelecee deil,
gemie aittir: snfsz toplum, tarih ncesi, yani Cennet.
O halde, toparlarsak, bu gn batllara ait olduu dnlen topya kitaplar aslnda tamamen
klasik uygarlklarn damgasn tarlar, yani onlar douludur.
Dounun topyas, yani klasik kapitalizm ncesi ticarete ve tarih ve tarm temeli zerinderetime dayanan toplamlarn topyalar, ilhamn gemiin Kentinde bulur
21 Haziran 2004 Pazartesi
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
13/51
Avrupa Merkezcilik ve ok KltrllkVeya
ok Kltrl Toplum Slogan Niin Gericidir?
yle genel geer bir yarg var: "ok kltrllk Avrupa merkezciliin almasdr. AvrupaMerkezcilik dier kltrleri, aa gryor, onlar kendi llerine gre yarglyordu. imdi
ise, hi bir kltr dierinden stn veya aa deil, hepsi ayn deerde grlyor. Artk
slogan, eitlenme ve birbirine benzeme deil, ok renklilik, eitlilik. Bu anlay iinde elbette
Avrupa Merkezcilik yer bulamaz."
lk bakta her ey ok ak! Tpk gnein douu ve bat gibi. Nasl gnein douunun ve
batnn ahidi gerekmiyorsa, yle. ok kltrllk de, btn kltrleri eit dzeyde
grdne gre, Avrupa kltrn dierlerinden stn gren; her eyi Avrupa'nn aynasnda
deerlendiren bir anlay, bu ok kltrllk dnyasnda yaayamaz.
Bu gizli varsayma dayanarak konumalar, karsamalar yaplyor; programlar oluturuluyor;
makaleler, kitaplar yazlyor.
Ne var ki bizim ihtiyar Marks veya diyalektik, hereydenphe et demi. Hele bizim
yaam deneylerimiz gsteriyor ki, hi phe uyandrmayanlardan, yanll akla hi
gelmeyenlerden, zellikle phe etmek gerekiyor.
Biz de bu ihtiyar Marksist diyalektiin dn izleyelim.
Evet ilk bakta gne doudan doan batdan batar ama, onun hi "doup" "batmad",
aksine hep yerinde durduu, buna karlk, dnyann kendi etrafnda dn nedeniyle yle
grnd artk kimse iin bir sr deil. Yani gerek aslnda tam da kendine zt bir biimdegrnmektedir. Gne yerinde dururken hareket ediyormu gibi grnmekte, biz ise hareket
ediyorken sanki yerimizde duruyormuuz gibi.
Demek ki, binlerce yldr bilginin ve tecrbenin birikmi z olan halk bilgeliinin dedii
gibi, yle hemen grne aldanmamak gerekiyor. Ya da Marksn deiik ifadesiyle:
Eer z ve grnm ayn olsayd, btn bilim gereksiz olurdu.
Biz de, bu Avrupa Merkezcilik, ok Kltrllk kavramlarnda bu dersleri ve ilkeleri bir
doruluk snavndan geirelim. Bakalm gerekten yle mi? Gerekten, ok Kltrllk
Avrupa Merkezciliin almas m? Yoksa Bizzat Avrupa Merkezciliin ta kendisi mi?
Son sylenmesi gerekeni ilk nce sylersek, bizim tezimiz, "ok Kltrllk" ya da "ok
Kltrl Toplum" gibi siyasi slogan ve projelerin bizzat Avrupa Merkezciliin ta kendisi
olduudur. Ama bu tezi kantlamak iin nce, uzun bir yolculua kmak; ileriye doru
frlayabilmek iin bir yay gibi gerilmek gerekiyor.
*
Avrupa Merkezcilik nedir?
Bu kavramn ilk kelimesi olan Avrupa'dan balayalm.
Avrupa nedir?
Bir yeri tanmlayan corafi bir kavram olarak Avrupa son derece yeni bir kavramdr. Birbakma kapitalizm ile birlikte domutur. Kapitalizm ncesinde Avrupa yoktu. Avrupa adnn
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
14/51
kaynakland mitolojideki Avrupann ve Greklerin Avrupa dedii blgenin bu gnk
Avrupa ile bir ilgisi yoktu. Bu gn Avrupa diye bilinen yerler, Grekler iin brakalm Avrupa
kavramnn iinde olmay bir yana, var olduu bile bilinmeyen, sylencelerin ardnda, bilinen
dnyann tesindeki yerlerdi. Romallar iin de bir Avrupa deil, Galler, Germanya, Britanya
vard, ama bu gnk gibi bir Avrupa yoktu. slam Uygarl iin de ayn durum szkonusuydu.
Belli bir blgeye Avrupa adn verenler ve onun bir ktann corafi ad olarak kullananlar yine
bizzat Avrupallardr.
Ama bu adlandrmann kendisi bizzat, o Avrupal denenlerin tarihsel ve toplumsal
eilimlerini yanstr ayn zamanda. Avrupal da Avrupa gibidir. Avrupa gibi
Avrupaly da Avrupal yaratmtr. Ama bu Avrupal nedir? Bunu anlamak iin
Avrupay anlamak gerekiyor.
yle dnlebilir. Modern bilimler, dolaysyla da Corafya Avrupada doduundan,
Avrupaya Avrupa adnn verilmesi de, bu balamda grlmelidir, tpk dier ktalarnadlandrlmas ve tanmlanmas gibidir ve o srecin bir paras olarak anlalmaldr. Bu
bakmdan, bu gnk Avrupaya Avrupa denilmesi, btnyle, o adlandrmalar yapanlarn
Avrupallndan bamsz olarak, bilimin, jeoloji ve corafyann kendisiyle ilgilidir.
Ne var ki, corafya asndan baktmzda Avrupann bir kita olarak tanmlanmasnn hi de
masum olmad grlr.
Avrupa, corafi bir kavram olarak, Asya ktasnn Ural dalarnn batsnda kalan ksmnakeyfi olarak verilmi bir isimdir. Dnyadaki adlandrmalarn hepsi keyfidir. Avrupa yerine
Mavrupa da denebilirdi. Asya yerine Masya da. Sorun burada deil. Bu isimle tanmlanan
alnn kendisindeki keyfilikte.
Eer Ktalar jeolojik veya tektonik kriterlere gre tanmlanyorsa, btn Ktalar ayr bir
plakadan olumaktadrlar. Bir zamanlar kocaman bir Pangaea ktasnn paralanmasndan
olumu plakalara kta deniyorsa, ki btn Ktalar bu byk plakalardan oluurlar, Avrupa
ktalar iinde tek byle olmayandr. Gney ve Kuzey Amerika bile ayr plakalardr. Afrika,
Avustralya, Antartika, Hindistan hep ayr plakalardr. Avrupa ise ne Asyadan byle ayrlr ne
de Afrikadan. Pireneler ve Alplerin gneyi de bu gn Avrupa saylmaktadr ama baka bir
plakaya aittirler. Yani Jeolojik kriterler geerliyse eer, rnein talya Avrupaya dahil
deildir.
Hindistan, Asya Ktasndan ok daha belirgin corafi ekillenmelerle ayrlm olmasna; ayn
zamanda ayr bir plakadan olumasna ve Himalaya dalar bu plakann Asyaya arpmasyla
olumasna ramen ve bunlar kltrel bir ayrla da denk dmesine ve neredeyse bir kta
kadar byk olmasna ramen, yani bir ayr kta olarak saylmann btn kriterlerine sahip
olmasna ramen, Hindistan'a bir Kta denilmemektedir.
Avrupann ise, byle bir zellii yoktur. Onu Asyadan ayrd sylenen Ural dalar ok
eski dalardr ve rnein bir Himalayalar gibi almaz bir engel deildirler. Urallar kltrel
bakmdan da bir ayrc snr oluturmazlar. Bu dalarn batsnda ya da dousunda yaayan
Ruslar ya da Slavlar birbirinden ok farkl da deildir. Avrupadan saylan Pirene ve Alpleringneyi ise, aslnda Avrupann iinde bulunduu plakaya dahil deildirler.
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
15/51
Yani Avrupa Ktas, tamamen keyfi olarak, bir kta olmann kriterlerine uymamasna ramen,
gneyinde ve dousunda bu kriterler ayaklar altna alnarak snrlar izilmi, ktala terfi
ettirilmi bir blgedir corafi olarak. Dousunda, Asyadan ayrmak iin; gneyinde, Akdeniz
veya Afrikay Avrupaya katmak iin, bir kta olmann kriterleri ayaklar altna alnarak
yaratlm bir ktadr Avrupa.Eer ktalar plakalara gre tanmlanyorsa veya jeolojik anlamda ktalar byle ise, ktalar
iinde bir tek Avrupa byle tanmlanmay hak etmemektedir. Byle tanmlanmay hak eden
Hindistan ve Amerikalar bile ayr ktalar olarak tanmlanmazken, Avrupa hi hak etmedii
halde kta kabul edilmitir.
Grld gibi, Avrupa kavram, bu corafi kavram ve bu kavramn kapsad alan, corafi
kriter ve kayglara gre belirlenmemitir.
*
O halde u soru hala ortada durmaktadr: Niin Asya'nn bu, bat ucundaki yarmadada
yaayan insanlar, bulunduklar yere rnein Bat Asya gibi bir isim vermemilerdir de, yanicorafi olarak gerei daha iyi yanstan bir isim vermemiler, o ktann bir uzants olduklarn
belirtmemilerdir de, corafi ya da jeolojik bakmdan hi de kta kriterlerine denk dmeyen
bir blgeyi ayr bir kta olarak, Avrupa olarak; Kendilerini de Avrupal olarak
tanmlamlardr ve tanmlamaktadrlar?
Peki acaba, corafi olmamakla birlikte, kltrel, tarihsel snrlar ve ayrm izgileri mi vardr
da, corafya bu snrlar kabartlandrmak iin ona kta dedi? O halde kltrel ve tarihsel
snrlara bakalm.
Tarihsel ve kltrel snrlar arandnda ise keyfilik zirveye ykselir. Alp dalarnn veya
Pirene dalarnn gneyi veya Balkanlar ve Gneyi, Kltrel ve tarihsel olarak Avrupaldan
ok Akdenizlidir. Zaten tarih boyunca, Akdeniz uygarl Fenikelilerden beri kltrel ve ticari
bakmdan ve byk imparatorluklarn ortaya kyla birlikte de siyasi bakmdan bir btn
olagelmitir. Roma, Bizans, Osmanl ayn uygarlk blgesinin siyasi ve styap birliini
salamlardr veya bu yndeki abalardr. Hatta, Hristiyanlk ve slamiyet bile, bu uyarlk
alannn farkl aamalardaki styaplar olarak grlebilirler. Bunlarn ortaklklar, Kuzey
Avrupa'da yaayanlarla ortaklklarndan ok daha fazladr. Bir skenderiyeli ile bir Yunanlnn
tarihsel, kltrel ortaklklar, bir Yunanlnn bir Almanla ortaklklarndan ok daha fazladr.
Bir Endlslnn bir zmirli ile tarihsel ve kltrel ortaklklar, bir Endlsl ile bir
Parisliden ok daha fazladr. Aa yukar ayn yemekleri yerler; ayn mziklerden zevk
alrlar. Bu takdirde, niin Yunanistan Avrupa'dr da, Asya deildir veya skenderiye Niye
Afrikaldr da Avrupal deil?
Bunun da tarihsel, kltrel veya toplumsal bir ls yoktur. Demek ki, eer Ktalar Kltrel
ya da tarihsel ortaklklara gre tanmlanacaksa, Avrupa, burada da btn kurallar ayaklar
altna almaktadr.
Bu kltrel snrlardaki keyfilik karsnda da Avrupa, Avrupann ve Avrupalln corafi
bir kavram olduunu syler.
Ama yukarda deinildii gibi, corafi bir kavram olarak da geerlilii yoktur ve orada dasknca, bu amazdan kurtulmak iin tarihsel ve kltrel bir kavram olduu sylenmektedir.
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
16/51
Deve Kuu gibidir Avrupa kavram. Deve misin? Kuum. Ku musun? Deveyim. Tarihsel ve
kltrel misin? Corafiyim. Corafi misin? Tarihsel, Kltrelim.
Demek ki, daha, Avrupa Merkezcilik kavramnn iki szcnden esas nemli olannn
kendisinde ok ciddi bir sorun var. Avrupa nedir? Neye denk der belli deildir? Ne corafi
ne de tarihsel veya kltrel bir ayrma denk gelmez. Tamamen keyfi olarak belirlenmigrnmektedir.
*
Bu keyfilii tespit etmek, bir olgu olarak belirlemek yetmez. Onu anlamak, aklamak gerekir.
Niin byle bir keyfilik vardr, niye byle btn ktalardan farkl olarak Avrupa ktas ya da
Avrupa denen ey, tm nesnel ller ayaklar altna alnarak suni ve keyfi olarak yaratlmtr.
Bu keyfilii yaratan zorunluluk nedir?
Ayrca bir kavram gereklii aklamann arac deilse, aksine onu arptyorsa, bu onun
sosyolojik deil ideolojik; yani belli karlar korumaya yarayan, onlara hizmet eden, onlar
gizleyen bir ilevi olduu anlamna gelir. Peki, bu karlar veya imtiyazlar nelerdir? imdi bukeyfiliin ardndaki zorunluluu aratralm.
Avrupa kavram, Corafi, kltrel ya da tarihsel kriterler ayaklar altna alnarak ortaya
ktna gre, Avrupa aslnda neyin karldr? O bir baka eyin karl olmaldr ki, o
baka ey corafi ya da kltrelmi gibi grnebilsin.
Peki, nedir bu "ey"? Bunu anlamak iin Avrupa kavramnn kullanmndaki hileleri iyi
anlamak gerekir.
Yukarda grld ki, Avrupa ne jeolojik, ne de kltrel bir kavram olarak bir bilimsel deere
sahip deildir. O bu anlamlarda, ideolojik bir kavramdr. Aslnda hep, corafi ya da kltrelanlamlar olduu sylenerek, fiilen siyasi bir kavram olarak kullanlmaktadr. Yani aslnda
siyasi olan bu kavram, yani ideolojik olan bu kavram, hep corafi ve kltrelin ardna
gizlenerek, bir bilimsellik postu giymektedir; yani corafi veya kltrel olduu yolundaki
gndermeler, bu siyasi ve ideolojik kavramn sosyolojik bir kavram olduu izlenimi
yaratmasn salamaktadr.
Halbuki, Avrupa denen blge, dier ktalar gibi, corafi ya da kltrel snrlara sahip olsayd
bile bu Avrupann sosyolojik bir kavram olduu anlamna gelmezdi. Kald ki, Avrupa bu
snrlara da denk gelmemektedir.
Bunu anlamak iin, sosyolojik bir kavram olarak Avrupann ne anlama gelebileceine vegeldiine bakalm.
Sosyolojik bir kavram olarak Avrupa demek kapitalizm demektir. Avrupa demek,
sosyolojik olarak Modern Burjuva uygarl demektir.
Modern Burjuva uygarl, bugn Avrupa denen blgenin, Kuzey batsnda doup, ncelikle
orada yayld ve oradan dnyaya egemen olduu iin, Kapitalizm, Modern burjuva uyarl
karl olarak Avrupa kavram sosyolojik bir kavram olarak kullanlabilir ve Avrupann
biricik sosyolojik karl bu anlamdr.
Avrupa aslnda burada, bu kullanm iinde, bir kavram da deil, bir koddur. Modern burjuva
uygarlnn, kapitalizmin karl olarak kullanlan bir kod. Bir tr ksa yaz, bir ksaltmagibi grlmelidir. rnein Modern Burjuva Uygarl diyeceinize, ksaca MBU diyecek
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
17/51
yerde, MBUnun karl olarak Avrupa da denebilir. Avrupann bilimsel tek anlam budur.
Bir kavram bile deildir, bir Koddur ve anlam kartrlmad srece, kolay anlalrlk ve
tasarruf salayabileceinden bir sorun oluturmaz.
Ama tam da burada Vehbinin kerrakesi ortaya kyor. Bu modern burjuva uygarl, bu
uygarln burjuvazisi ve ulusal devletleri, onu bu anlamda, sosyolojik bir gereklii anlamaykolaylatran bir kavramn, bir kod olarak karl anlamnda kullanmyorlar. Onlar onu
bilimsel olarak kullandklarn sylerken, hep kltrel ya da corafi olduundan hareketle
bilimsel, dolaysyla sosyolojik bir kavram olarak kullanld gibi bir izlenim yaratyorlar,
bylece aslnda politik balamlarda kullandklarn, ideolojik bir kavram olduunu gizliyorlar.
Yani Corafi veya Kltrel olduu imalarnn ardna gizlenerek onun ideolojik olduunu
gizleyip, gereklii arptan deil, gereklii aklayan bir kavram kullandklar izlenimi
yaratyorlar.
Tekrar edelim. Avrupa, sosyolojik bir kavram olarak, kapitalizm karlnda bir kod olarak
kullanlabilir. Burada sadece bir adlandrma sorunu sz konusudur. Her hangi bir eyiadlandrmak iin A szc yerine B szc, Kapitalizm yerine Avrupa veya Bat
kullanlabilir. Burada kavram corafi ya da kltrel deil, sosyolojik bir anlama sahiptir.
Sosyolojik olarak Avrupa, kapitalizm kavramnn karlnda kullanlmaktadr, sadece ve
sadece bu anlamyla Avrupa ya da Bat ideolojik bir kavram deildir. Gerei arptmaz,
aksine onu anlamann bir aracdr.
Avrupa sosyolojik bir kavram olarak Kapitalizmin karl bir Kod olarak kullanldnda;
Asya da sosyolojik bir ayrmn karl olan bir Kod olarak kullanlabilir.
Sosyolojik bir kavram olarak Avrupa'nn ztt Asya'dr.
Peki, Asya nedir, sosyolojik bir kavram olarak? Avrupa Modern kapitalizm demek ise, Asya
da, klasik, kapitalizm ncesi Antik Uygarlk demektir.
Bu kavramlara bir ncs, Afrika da eklenebilir. Afrika da, bir bakma, klasik uygarla
veya modern kapitalist uygarla gememi veya geememi toplumlara denk der. Yani
Komnn karl bir kod olarak kullanlabilir.
Yani bu kta adlandrmas, insanlk tarihindeki temel retim biimine; dolaysyla
styapnn veya dinin temel biimine karlk der. Komn veya lkel sosyalizm ve bunun
st yaps olan, totemcilik veya amanizm karl olarak Afrika; Klasik tarihin, tarm
retimi; art rne ekonomi d cebir ile el koymaya ve Tefeci-Bezirgan Sermayeye dayananKlasik Uygarlklar ve bunlarn styaps tanrl ya da tanrsz Semavi dinler karl olarak
Asya; Modern gc smrsne ve art deerin dorudan retim srecinden elde
edilmesine, geni yeniden retime dayanan modern kapitalist Uygarlk ve onun, uygarlk
ncesi ve klasik uygarlklarn styapsn, dindir, din de inantr, kiiseldir diyerek, politik
alann dna atan ve dini ya da styaps; bizzat bu politik ve zel ayrmna dayanan din, ya
da dier bilinen adyla ulusuluk olan Avrupa.
Sorun byle koyulduunda, btn kafa karklklarna yol aan kavram kargaalarna son
verilebilir.
Dou'nun dousundaki Japonya sosyolojik olanak batldr. Batnn batsndaki, Portekiz veyaFas Sosyolojik olarak Douludur. Asya'nn dousundaki Japonya, Avrupaldr; Avrupa'nn
gneyindeki balkanlar veya talya'nn Gneyi Asyaldr. Sahrann Kuzeyindeki Afrikann
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
18/51
Akdeniz ky eridi ve Yemen ve eski Msr zerinden medenilemeye uram Afrikal
Habeistan, Asyaldr. Sibirya Tundralarndaki; Orta Asya Bozkr veya llerindeki;
Himalayalarn sapa vadilerindeki Asyal halklar Afrika'ldr. Corafi olarak ayr bir kta olan
Latin Amerika sosyolojik olarak Asyaldr veya Asyadr; yine Jeolojik ve corafi olarak
baka bir Kta olan Kuzey Amerika Avrupaldr veya Avrupadr. Beyazlarn yerlemediiOkyanusya adalar Afrikaldr. Amerika ve Avustralya'nn yerlileri Afrikaldr. Oralara
yerleen beyazlar, kken anlamnda deil, sosyolojik anlamyla Avrupaldr. Bu nedenle Yeni
Zelanda ve Avustralya Avrupadr. Oralardaki rezervatlar Afrika.
Politikada, bu anlamnn dnda, Avrupa ya da Asyallktan; Avrupa ya da Asyadan sz
etmek; Bat ve Doudan; Batllk ve Doululuktan sz etmek, ona burjuva uygarlnn,
kendi stnln ve egemenliini gizlemek iin, karlarn korumak iin ykledii; aslnda
kullanld politik balamlarda hibir bilimsel deeri ve anlam olmayan; aksine gereklii
arptan bir anlam yklemek olur.
Dolaysyla Avrupalnn, yani modern burjuva uygarlnn, Avrupa veya Avrupalla verdiianlam kabul ederek, yani Avrupalln corafi veya kltrel bir olgu olduu veya snra
tekabl ettii varsaymna dayanarak Avrupa merkezcilie veya Avrupalla kar kmak,
aslnda ayn varsaymlar; ayn gerici ideoloji yeniden retmektir.
Avrupaya, Avrupalla ya da Avrupa merkezcilie Kapitalizm veya Burjuva Uygarl
anlam dnda bir anlamla kar kmak, bizzat Avrupa Merkezciliin ta kendisidir ve onu
yeniden retir.
Yani Avrupa Merkezcilik kavramnn kendisi problemlidir ve gerei arptr, bukavram, Avrupalnn (Burjuva uygarlnn ya da kapitalizmin) ona ykledii anlamda,
yani kltrel ya da corafi bir ayrma tekabl ettii anlamanda eletirilemez. Yanikltrel ya da corafi bir ayrma denk den bir kavram olarak kullanldnda, karolsanz bile onun klesi olur, yanl yeniden retmi olursunuz.
Avrupa Merkezcilik, Avrupa Kapitalizm demek olduuna, dolaysyla da Kapitalizm
Merkezcilik olduuna gre, Kapitalizm Merkezcilie tekabl etmeyen bir anlamda Avrupa
Merkezcilie kar kmann kendisi bile o ideolojik tahrifat yeniden retir.
Yani kapitalizme tarihsel ve politik olarak kar kmadan Avrupa Merkezcilikle mcadele
olanakszdr ve Avrupa merkezcilik yenden retilir.
Avrupa merkezciliin eletirisi, kapitalizmin eletirisi olmak zorundadr.Kapitalizmin eletirisi ise, Ekonomi Politiin eletirisidir.
Kapitalizm geni ve yaygn meta retimi demektir. Meta retimiyle birlikte, Metann tabi
olduu deer yasas, insan toplumunun karsna bir doa yasas gibi kar. Ekonomi Politik
bu yasalar inceler. Ona kar mcadelenin silahlarn sunar iilere. Ama ayn zamanda, kendi
konusunu, yani meta retimini yok etmeye alr. Bu nedenledir ki, Marksn temel eserinin
alt bal Ekonomi Politiin Eletirisidir.
Avrupa, yani kapitalizme kar mcadele edilmeden, Avrupa merkezcilik, yani Avrupa
kavramnn burjuva uygarlnn bir ideolojik egemenlik arac olarak kullanmna kar
mcadele edilemez.
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
19/51
O halde, Marksn Kapitali, yani Ekonomi Politii Eletirisi, Avrupann ve Avrupamerkezciliin eletirisinin temelidir.
Kapitalizm dnda bir Avrupa veya Bat kavram, sadece baka lkelerdeki kapitalizmin ve
burjuvazinin karlarn savunmann aracdr ve ayn Avrupa Burjuvazisinin kralarn
kullanmak iin kulland anlamlara sahiptir2. Yani Avrupa ve Avrupalln ya dabatlln, corafi ya da kltrel bir ayrmn karl olduu var saymna dayanr. Byle
olsayd bile, yani Avrupa, rnein Hindistan gibi, farkl corafi ve kltrel snrlara denk
gelseydi bile, bu onun ideolojik niteliini gizlemi olurdu. nk corafi kavramlar
sosyolojik kavramlar deildirler.
Avrupa kavramnn, sosyolojik olarak kapitalizm anlamna gelmesi, ama burjuvazinin onu
hep kltrel veya corafi anlamlarna atf yaparak bilimsel bir kavram gibi kullanyor olmas,
tpk, aslnda biyolojik bir kavram olan, sosyal bir hayvan olarak insan kavramn, sanki
sosyolojik bir kavram gibi kullanmasna ve onun ideolojik niteliini gizlemesine;
Epistemolojik olarak inan kavramnn ardna gizlenerek dinleri sosyolojik olarak inanolarak tanmlamasna benzemektedir.
Btn bunlar burjuva uygarlnn ve ideolojik egemenliinin ke talardr ve bunlarn
hepsinde ayn hile yaplmaktadr. Kavramn baka bir balamdaki anlamna gnderme
yaplarak, bilimsel veya sosyolojik bir kavram olduu yanlgsna yol almaktadr. Dine
nan denirken; nsana sosyal hayvan denirken; Avrupaya Kta denirken, hep
nann Epistemolojik; nsann Biyolojik; Avrupann Corafi anlamlarnn ardnagizlenerek, onlarn bilimsel bir kavram olduu, dolaysyla sosyolojik kavramlar olduu
yanlsamas yaratlarak, onlarn hukuki, politik ve ideolojik kavramlar; yani burjuva
uygarlnn styapsnn dayand kavramlar olduu gizlenmekte ve egemenlikpekitirilmektedir.
Tam da bu gizleme eyleminin kendisi, kapitalizmi ya da burjuva uygarlnn egemenliini
kurmakta, bizleri kapitalizm veya burjuva uygarl merkezli, tam da bu anlamda AvrupaMerkezli (dikkat edilsin burada Avrupa kapitalizm anlamndadr) bir bak asna
hapsetmektedir.
i hareketi ve sosyalizm bu kanallardan teslim alnd. Bylece i hareketinin ve
sosyalizmin Burjuva uygarlna ve onun styapsna kar baka bir uygarlk ve styap
tasavvuru gelitirilmesinin nne geildi.
Toparlarsak, corafi ya da kltrel olarak var olduu imasna dayanan bir Avrupa merkezcilik
eletirisinin kendisi, sosyolojik olarak Avrupa merkezci, yani kapitalizm veya burjuva
uygarl merkezci olur. Avrupa merkezciliin btn eletirisi, znde Avrupa merkezcidir.
Bu gne kadar kullanld anlamyla Avrupa Merkezcilik, Avrupa Merkezci bir kavramdr.
*
imdi ayn hilenin Kltr dolaysyla da ok Kltrllk kavramnda nasl tekrarlandn,
Kltr kavramnn da, bu gn burjuva uygarlnn ona ykledii anlamla nasl bir ideolojik
kavram haline dntn, bu uygarln temel bir kavram olduunu ve ok kltrlln
2 Bu gn rnein Trkiyede Asyallk, Doululuk, Avrupa Merkezcilie kar k, aslnda ayn gerici anlayyeniden retmekte ve Trkiyeye egemen brokratik Oligarinin karlarn ve egemenliini savunmann arac
olarak ilev grmektedir.
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
20/51
ve bunu savunmann aslnda burjuva uygarln; yani Avrupa Merkezcilii savunmak
olduunu gsterelim. O zaman Avrupa merkezcilik ve ok Kltrlln birbirine zt
olmad; ok kltrlln bizzat kendisinin Avrupa merkezcilii, yani kapitalizmin
egemenliini nasl rettiini ve onun temel talarndan biri olduunu grelim.
Kltr Nedir?Kltr sosyolojik olarak, insann doaya katt her eydir. Yani, toplumsal olan, insan insan
yapan, dier hayvanlardan ayran ey demektir.
Elbette, yksek memelilerin srler halinde olduka karmak bir ilikiler sistemi iinde
yaayanlarnda da bir Kltrn tohumlar, en ilkel biimleri grlmektedir. Bunun iin yle
bir rnek bir fikir verebilir.
Afrikadaki rezervatlardan birinde, fillerin soyu tkenir. Fakat soylar tkenmeden nce
oradaki filler gergedanlarla ayn alanlar paylamalarna ramen gergedanlara saldrmazlar,
bir bakma Bar iinde bir arada yaarlar.
Filler tkendikten sonra, iinde gergedan olmayan, fillerin gergedanlar tanmad, baka bir
rezervattan, gen filler, soyu tkenmi fillerin yerine getirilir ve braklrlar. Ancak yeni
getirilen filler srekli olarak gergedanlara saldrmaktadr.
Bunun zerine, yine gergedanlarla fillerin bar iinde bir arada yaadklar baka bir
rezervattan, bir yal fil getirildikten sonra, gen filler de, gergedanlara saldrmay brakrlar.
Yal ve tecrbeli fil, onlara fillerin gergedanlara saldrmamas gerektiini, gergedanlarla
bar iinde bir arada yaamalar gerektiini, fillerin tarihsel tecrbesinin bu dersini, bu
bilgisini aktarmtr. Gergedanlara saldrmamak, genetik ya da igdsel deil; renilen bir
zelliktir.
Bu gzlem, en azndan, yksek memeliler arasnda, genlerle aktarlandan te, baka bir
eylerin de aktarldn gstermektedir: Bu anlamda ok ilkel biim iinde olsa da, yksek
memelilerde de kltrn bir tohumunun varlndan, ok ilkel bir biiminden sz edilebilir.
Tersinden rnek de Kurt ocuklar olutururlar. Olaanst rastlantlar sonucu ok kk
yata, kurtlar, aylar, maymunlar vs. tarafndan bir ekilde bytlm insan yavrular;
genlerinde tm olanaklar olmasna ramen, konumay, hatta iki ayak zerinde yrmeyi bile
becerememekte; tam anlamla, bir kurt, bir ay, bir maymun gibi davranmaktadrlar. Bu
bakmdan Tarzanlar olanakszdrlar ve Afrikay smrgeletiren beyaz adamn imgesinden
baka bir eye denk dmezler.Bu nedenle, insan doduunda, aslnda toplumun rahmine dm bir tohum olarak da
tasavvur edilebilir. nsan ancak erikin bir insan olduunda, (bu erikinlik genellikle biyolojik
erikinlikte akmasna ramen onunla kartrlmamaldr) yani toplum binlerce yllk
birikimini rahmine dm insan yavrusuna aktardnda, insan insan olarak doar.
O halde, sosyolojik olarak, bizi insan yapan her ey Kltr oluturduundan, aa yukar
Kltr ve Toplum ayn eyi karlayan kavramlardr.
Dolaysyla bu anlamda, Kltr ideolojik, politiki de ierir bu sosyolojik anlamyla.
Leninler ann tartmalarnda rnein aa yukar byle anlalyor ve bu anlam veri
kabul edilerek tartlyordu.
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
21/51
rnein Lenin, tam da Kltr denen eyin iinde politik ve ideolojik olan da bulunduu iin,
bunu ayrmak mmkn olamayaca iin ve tam da bu gerekeyle, kltrel zerklik
talebine kar kyor, bu ayrm mmkn olmadndan; Kltrel zerkliin ideolojik
zerklik anlamna gelecei; bir toplumda egemen snfn ideolojisinin egemen ideoloji
olduu; dolaysyla; Kltrel zerkliin fiilen egemen snfn ideolojik egemenliinin bir aracolaca noktasndan hareketle, Kltrel zerklik talebini reddediyordu.
Yani Leninler, Kltr, aa yukar, tam da sosyolojik anlamyla kabul ettikleri iin ve tam
da bu nedenle Kltrel zerklik talebini reddediyorlard. deolojiden ayr, Politikadan ayr
bir kltr kavram veya kavray yoktu.
Bu onlarn, bu gn ok kltrllk kullanmnda Kltr szcne yklenen anlamdaki
talepleri desteklemedikleri ya da savunmadklar anlamna gelmiyordu. Aksine, bu gn ok
kltrllk ya da kltrel zenginlik balamnda savunulan haklar ok daha esasl olarak
savunuyorlard.
rnein bu gn, Krtenin de tannmas, insanlarn Trkenin yan sra ana dillerini derenmesi trndeki talepler, ok kltrllk balamnda savunulmaktadrlar.
Leninler bu hakk, ok daha radikal olarak, hi de ok kltrllk balamnda deil,
demokrasi ve demokratik cumhuriyet balamnda savunuyorlard. Ve bu savunu bu
gnknden bin kat daha ileri ve doruydu ve bu gn de dorudur.
Leninler ann ii hareketi iin, btn dillerin eitlii talebi vard. Onlar iin,
demokratik bir cumhuriyet, bir ulusu, her hangi bir dil, din, etni, soy ile tanmlamazd,
burjuva devriminin ve aydnlanmann program ve ideallerine bal olarak. Dolaysyla dil
ulusu tanmlamann bir arac deildi. Bu nedenle, Leninlerin ann talebi, btn dillerin
eitlii idi3.
Bu ayn zamanda u da demektir, hibir dil dierinden imtiyazl olmayacandan, demokratik
bir Cumhuriyetin ulusu tanmlayan resmi bir dili olmaz. Herkesin ana dilinde eitim yapma
hakk, onu gelitirme, istedii dili ana dili seme hakk olur. Dolaysyla byle bir cumhuriyet,
bir dil ile bir ulusun tanmlanmasn, tpk bir soyla, bir rkla tanmlanmasn reddettii gibi
reddetmelidir.
Yani Klasik Marksist Demokratik Cumhuriyet program, bu programn ayrlmaz bir esi
olan, tm dillerin eitlii talebi ve hedefi, bu gnk, dile gre tanmlanm egemen bir ulusun,
kendisine zenginlik katmak iin, bu devleti glendirmek iin, dier dillerin de reniminiistemesinden veya dier dillerin, resmi dilin yan sra, kendilerinin de renilmesini
istemelerinden, bir kat daha radikal ve devrimciydi ve bu gn de hala devrimcidir.
Birinde, bu gnknde, bir dile, tarihe, soya gre tanmlanm egemen bir ulusun tolerans,
kendi karlarn bu ekilde daha iyi savunmu olaca anlay yatarken; Leninlerin anda
3"Ulusal sorunda ii demokrasisinin program daudur: hangi ulus ve hangi dil iin olursa olsun her trl
ayrcaln ortadan kaldrlmas; (...) uluslardan birine herhangi bir ayrcalk tanyacak olan (zemstvonun (yani
belediyenin), topluluun vb. ) uluslarn hal eitliini bozacak olan ya da bir ulusal aznln haklarn
baltalayacak olan her trl davran yasaya aykr ve geersiz sayan ve devletin her yurttana, anayasaya
aykr olan bu tr tasarruflarn geersiz saylmasn talep etme hakk tanyan ve ayn zamanda byle hareketlere
giriecek olanlar cezalara uratan genel bir yasann kabul." (Lenin)
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
22/51
ya da Klasik i hareketinin programnda, tm dillerin eitlii ile, ulusun bir dile, soya, tarihe
gre tanmlanmas reddedilmektedir. Tm dillerin eitliidir talep.
Ne yazk ki, bu temel dorular ve gerekler sosyalistler tarafndan bile unutulmu
bulunmakta, btn sosyalistler ok kltrlln faziletleri zerine sosyalist geviler
getirmektedirler.Biz ii hareketinin ve sosyalist hareketin, aydnlanmann tamamlanmam projesini;
Demokratik Cumhuriyeti bayrana yazmas gerektiini sylerken, bu gnknden bin kat
daha ileri, ama unutulmu ve Stalinist kar devrimden sonra gerici bir ulus kavramna batm
olan sosyalist hareketi bundan karmaya alyoruz.
Demokratik Cumhuriyetin tarihin p tenekesine atldn ve aldn syleyenler ise,
bizlerin bu talebi karsnda, gerici ulusuluun, kendini bu gnk globallemi dnyaya
adapte etmesinin bir aracndan baka bur ey olmayan ok kltrllk gibi kavramlarla
oyalanp; bu demokratik grevlerden kalarn; emek eksenli mcadele gibi,
enternasyonalizm, Anti emperyalizm gibi, ilk bakta ok snf ve anti emperyalist ve deenternasyonalist sloganlarn ve durularn ardnda gizliyorlar.
Ve bir hareket, demokratik bir cumhuriyet yerine, emek eksenli ya da ABDye kar
hedef, eylem ve sloganlar esas hedef olarak koyduunda ve yakalanacak ana halka olarak
bunlar aldnda, sadece iileri ekonomist bir mcadeleye hapsetmi olmaz; onlar ayn
zamanda mttefiklerinden de tecrit etmi olur.
rnein, Krt hareketi, tm dillerin eitlii talebinin, devletin Trklkle tanmlanmasna,dilinin Trke olmasna; adnn Trk devleti olmasna kar mcadelenin en byk destekisi
olur. Byle bir talep ayn zamanda iileri blen ayrlklara kar mcadele olduundan, tm
iilerin birliinin koullarn da yaratr. Keza, byle bir mcadele, bizzat Krtlerin
mcadelesi iinde, devrimci demokrasinin glenmesine yol aar. i snfn da ekonomist
taleplerden ve tecrit olmaktan kurtarr. Bylece snfn snf olarak rgtlenmesinin ve bir
politik hareket oluturmasnn koullarn yaratr.
Bir devlet veya ulus, kendini bir dille, bir soy, bir tarih, bir etni ile tanmlamsa, bir
sosyalistin savunmas gereken, tm dillerin eitlii talebi her zamankinden ok daha acil
olarak ortada duruyor demektir.
Bir ulusu bir dille tanmlamak sadece gerici bir milliyetilik deil; ayn zamanda rklktr.
Irkn ve Irkln sadece biyolojik zelliklerle dayandn sanmak, 19. yzylnsmrgeciliinin rklndan baka bir rklk tanmamak demektir. Eski biyolojik
zelliklere dayanan klasik smrge dnemi rklnn yerini, oktan kltre, dile dayanan
bir rklk alm bulunmaktadr. Dolaysyla, Trkiye Cumhuriyeti de, ayn zamanda rk bir
devlettir. Tpk dnyadaki dier benzer devletler gibi.
Bunun karsnda bir sosyalistin savunmas gereken, uluslarn kendi kaderini tayin hakk
vardr parolasnn ardna gizlenerek, bunun karsnda sesini karmamak ve emek eksenli
mcadele diyerekten ileri kamak deil; uluslarn bir dile, bir etniye, bir tarihe gre
tanmlanmas hakkn reddetmek, tpk bir zamanlarn kuzey eyaletlerinin gney
eyaletlerinin ayrlarak, siyahlar yurttalk haklarndan mahrum eden ulus tanmlamashaklarn reddetmeleri ve onu yok etmek iin onunla savamalar gibi, bu hakka kar
savamaktr.
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
23/51
Uluslarn kendi kadirini tayin hakk, ama bu hak o kendi kaderini tayin etmek isteyen, ulusu
bir dil, bir etni, bir soy, bir din, bir kltr ile tanmlamad takdirde bir hak olabilir. Ulusu bir
dil, bir din, bir etni, bir soy, bir kltr, bir din ile tanmlama hakkn tanmaz demokratik
cumhuriyet. Ancak tm dillerin eit olduu bir ulus, yani bir dili olmayan, bir dile gre
tanmlanmam bir ulus; yine bir dile gre tanmlanmam bir ulus; bir Kltre gretanmlanmam, bir kltr olmayan bir ulus; Bir dine gre tanmlanmam, bir dini olmayan
bir ulus; tm dinlere, kltrlere; dillere ayn hakk tanyan; bunlarn hibir politik anlamnn
olmad bir ulus; yine ayn ekilde kendini hibir dil, din, soy, kltrle tanmlamam bir
ulustan ayrlabilir.
Zaten bu hakk garanti eden de, Engelsin de ifade ettii gibi, bir tek kyn bile, ayrlma
hakk olmas; ulusun zgr komnlerin birlii olmasdr. Eer o ky, ky veya ulusu, her
hangi bir soy, boy, etni, dil, tarih, din vs. ile tanmlyorsa, bu uluslarn kendi kaderini tayin
hakk deil; ulusu gerici ve rk bir ayrmla tanmlama hakk olur ki, bu hakk tanmaz
demokratik bir cumhuriyet.Lenin znde soruna byle yaklayordu. O bu anlamda demokratik cumhuriyetin bu hakk
ierdiini sylyordu4. Ama ayn zamanda ulusun ne olduu konusundaki belirsizlik ve
ulusularn ulus kavramn kabul etme bu elikili durum, demokratik cumhuriyetin iine
giren bir mikrop gibi nce onu hastalandrd, sonra da yok etti.
Grld gibi, Kltr kavram, yirminci yzyln hayaleti olan ulus kavramyla, dolaysyla
burjuva toplumunun dini ve styapsyla yakndan ilgi iinde bulunmaktadr. Kltr
kavramnn u veya bu ekilde tanmlan ve kavran, btn bir siyasi program ve stratejiyi
belirlemektedir.
imdi tekrar Kltr ve ok Kltrllk kavramlarnn analizine geri dnelim.
Bu gn ok kltrllkten, kltrel renklerden ve zenginlikten sz edilirken acaba kltr
hangi anlamda kullanlmaktadr. Kltr kavramna nasl bir anlam verilmektedir? Ve bu
anlam hangi snfn karlarn korumann aracdr? Bunu aratrmaya ve analizimize devam
edelim.
Kltrn ok Kltrllk Balamndaki Anlam
Kltr neyi kapsyor bu gnk kullanmda?
Bu gn en ok kltrllkten yana olana bile, eer yle denirse, o bu ok kltrll kabul
etmeyecektir.rnein bir Alevi vatanda kyor ve diyor ki, benim kltrme gre, ben devlet ve vergiyi
tanmyorum. Devletin mahkemelerinin de yeri yoktur benim kltrmde. Keza bu gnk
okullarn da yeri yoktur. Benim Kltrme gre, bilgi yallar araclyla iir, saz mzik
eliinde ve gnlk hayat iinde yeni kuaklara aktarlr. Bizde mahkemeler ve yazl baka
bir hukuk da yoktur. Bir kyn ahalisi toplanr, bir sorun ya da sulu varsa, geleneklere ve
aklna gre hep bir arada, bir karar verir ve verilen karar ortaklaa uygulanr. Eh okul ve
hkimlere ihtiyacmz olmadndan, bu retmen ve yarglar eitecek okullara bunlarn
4 "Uluslarn kaderlerini tayin hakk, demokratik bir dzeni zorunlu klar; yle ki, bu dzende yalnzca genel
olarak demokrasi ile yetinilemez, burada, zel olarak ayrlma sorununun demokratik olmayan yoldan zme
balamak olanakl deildir. Demokrasi genel anlamyla, sava ve ezici bir milliyetilikle badaabilir."
(Lenin)
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
24/51
maa ve eitimleri iin vergilere; vergi vermeyenleri tutuklayacak askerlere ve polislere;
dolaysyla bu asker ve polisleri eitecek okullara ve retmenlere ve de bunlara verilecek
maalara, hsl devlete de ihtiyacmz yoktur. Dolaysyla bizim askere gitmemiz, vergi
vermemiz de gerekmez. Mademki ok kltrl olmaktan; kltrel zenginlikten sz ediliyor;
bunlar bizim kltrmzn en esasl blmn olutururlar. ok kltrllk varsa, bizimaskere gitmeme, vergi vermeme, okula gitmeme hakkmzn olmas gerekir.
Ya da baka bir rnek verelim. Birisi kp diyebilir ki, benim kltrmde kadn ve erkein
birbiriyle grp anlaarak evlenmesi diye bir ey yoktur ve ayptr. Birisi ailesinin rzas
dnda baka biriyle evlenir veya ona kaarsa ldrlmesi gerekir. Bu da bizim kltrmz.
Mademki ok kltrlyz, bizim bu kltrmzn tannmas gerekir.
Byle yzlerce binlerce rnek verilebilir. u ok kltrlln en byk taraftarlar bile, size
kar, bunlarn kltrn bir esi olmadn, bunlarn baka bir ey olduunu
syleyeceklerdir.
Ama siz de burada, ama o da senin kltrnn kltr tanm; benim kltr tanmma gre debunlar kltre dhildir dediinizde, sylediklerinizi uygulamaya kalktnzda ne olacaktr?
O zaman, ok kltrlln, bu gnk burjuva toplumunun ve gerici ulusal devletlerin kltr
kavramnn diktatrl olduu grlr. ok kltrllk, kltrn, politik ve hukuki
alann dna ilikin olduu eklindeki bir kltr tanmnn diktatrl olarak ortayakar.
O zaman, ok kltrl toplumun, ok kltrlle saf saf inanp, vergi vermeyen, askere
gitmeyen, mahkemeleri tanmayan; okula gitmeyenleri hapse tktn grlecektir. Hatta ok
kltrllk masalna inananlar toplu halde davranrlarsa, zerlerine askeri birliklerin
geldiklerini ve kendilerini imha ettiklerini greceklerdir.
Demek ki, ok kltrllk aslnda Kltrn belli bir anlaynn dier kltrlerzerindeki diktatrldr. Siz kltr kavramna, devleti, vergiyi, askerlii, yani bu gnkburjuva devletinin, politik olann alanna giren eyleri katmaya kalktnzda, tanklar ve
bombalarla; polis ve jandarmalarla kltrn bunlar kapsamad size retilir.
renmezseniz de imha edilirsiniz.
Bylece ok kltrlln aslnda ok kltrllk olmad, bir kltr kavramnn
diktatrl olduu ortaya kar.
Ama biz yazmzn banda Kltrn bilimsel tanmnn insan toplumsal yapan her eyikapsadn; hatta geen yzyln banda sosyalistlerin de Kltr bu anlamda kabul ettikleri
iin, Kltrel zerklik gibi talepleri reddettiini falan sylemitik.
Ama imdi, Kltrn hi de bilimsel olmayan, tamamen keyfi yaplm bir tanmnn, bizlere
silah zoruyla dayatldn gryoruz.
Bu silah zoruyla dayatlan anlamnda kltr tpk din gibi, politik olmayan, kiisel olanla
tanmlanmaktadr.
Burjuva toplumu, din, inantr der. nan demek, kiisel, zele ilikin, politik olmayan
demektir.
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
25/51
Bir din kp, hayr ben inan deilim, zele ilikin deilim, politik olmayan deilim, tm
toplumsal hayata ilikinim, rnein ayn zamanda hukukum derse ve bunu uygulamaya
kalkarsa, dinin inan olduu ilkesinin diktatrln grr.
Bylece dinin inan olmad; toplumda inan diye sosyolojik bir kategori bulunmad; dine
inan demenin aslnda modern toplumun dini ve rgtlenme ilkesi olduu; dine inandemenin aslnda hukuki, ideolojik bir tanm olduu ortaya kar.
te Kltr iin de olan, tam tamna ayndr.
Ama dine inan demek, aydnlanma anda, kapitalizm ncesi toplumlarn st yapsnn
tasfiyesi anlamna gelirken; ilerici ve demokratik bir karakteri varken; Kltr balamnda ayn
eyi yapmak; kendini dil, din, etni, tarih, kltr ile tanmlam gerici ulusuluun ve ulusal
devletlerin korunmas ve yaatlmas gibi anti demokratik ve gerici bir karaktere sahiptir.
Burjuva devrimleri anda, kapitalizm ncesinde toplumlar din ya da soy ilkesine gre
rgtlendiinden onlar politika dna itip, yepyeni bir toplumu rgtlemenin ilkesiydi
dinlerin inan ve zele ait olduu ilkesi. Yani Modern toplumun dini, dinin inan olduunu;dolaysyla zele ait olduunu kabul eden dindir, daha da dorusu dinin zele ait olduun
kabul etmek iin; zel ve politik diye bir ayrm n koul olduundan; zel ve politik diye bir
ayrmn toplumsal rgtlenmenin temeli olduu dindir.
Bu gn ayns, Kltr alannda yaplmaktadr. Aydnlanma balangta, ulusu bir dil, din
etniyle tanmlamyordu. Bizzat yurtta ve insan kavramlar zde olduundan; ulusun
tanmnda her hangi bir dil, din, soy ayrm ve ayrcal; dolaysyla da ulusun bir dine, dile,
soya gre tanmlanmas reddediliyordu. Vatanm yeryz milletim insanlk aydnlanmann
bir slogan ve idealiydi.
Ancak burjuvazi daha ilk anda, buradan geri adm atarak, bunun tehlikelerini grerek, ulusu,
yani yurttalar, bir soy, tarih, kltr, etni, din ile tanmlamaya balad. Ama ulus byle
tanmlannca, bu gerici ulusuluun, dier soy, etin, dil, din ve kltrlerin zerindeki basks
balad.
Bylece bu baskya kar hareketler de kendilerini ayn ekilde tanmlamaya baladlar. Yani
ulusu her hangi bir dil, etni, soy, kltr, tarih ile tanmlamay reddetmek yerine, baka dil, din,
etni temelinde yeni uluslarn tanm yaplmaya baland. Bylece gerici ulusuluk, tpk bir
DNAnn kendini retmesi gibi, tm yeryzn kaplad.
Devrimci dnemin, ulusu, yani politik olan, bir dil, din etni, soy ile tanmlamay reddeden;vatanm yeryz milletim insanlk diyen dnemin ulusuluu, burjuvazinin ondan yz
evirmesi karsnda i Hareketi ve sosyalist hareket tarafndan Demokratik Cumhuriyet ve
Enternasyonalizm biiminde savunulmaya devam etti. Ama Leninin yazlarnda da
grlecei gibi, modern toplumun dinin ve ulusun ne olduunun kavranmamas, bunun nce
uluslarn kaderini tayin hakk biiminde anmasn, (nk burada artk ulusun dile, dine,
etniye gre tanm fiilen kabul edilmi oluyordu); Sovyetlere bir brokratik kastn
egemenlii ile de, tm sosyalist hareketin, tpk burjuvazi gibi, gerici, ulusu, dile, dine, etniye
balayan gerici bir ulusuluu savunmasna ve bunun tm sosyalist ve ii hareketine egemen
olmasna yol at.Ulusu bir etni, dil, din; soy ile tanmlamay reddeden, Devrimci Demokratik dnemin
ulusuluu, sadece anaristlerin geleneklerinde yaad. i ve sosyalist hareketin ulusu bir dil
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
26/51
ve etniyle, dinle, soyla, tarihle tanmlamas enternasyonalizm ilkesinin bile ieriinin
burjuvazinin devrimci dneminden daha da gerilere dmesine yol at.
Aydnlanma dneminde, vatanm yeryz milletim insanlk diyenler ya da ilk
enternasyonalleri kuranlar, bundan kendini bir dil, din etin, soy ile tanmlamam zgr
komnlerin birliini; bu demokratik cumhuriyetin tm dnyay kapsamasn anlarlarken;gerici ulusuluu kabul etmi sosyalist ve ii hareketinin enternasyonalizmi, bunu her biri
kendini bir dil, etni, soy, kltr, tarihe gre tanmlam uluslarn, dayanmas olarak
anlyordu. Bu anlamda enternasyonalizm kavramnn ierii bile deiti; gerici bir
ulusuluun ve ulus anlaynn dnya apndaki dayanmas anlamn kazand.
Bu gnk dnyann durumu budur. Gerek burjuvazi gerek ii hareketi, modern toplumu,
gerici, soya dile, dine, tarihe, kltre dayanan uluslarla tanmlamak bakmndan birbiriyle
yarmtr ve bu gn yeryzne bu uluslar ve devletler egemendir.
te byle bir dnyada, muazzam i gc gleri ve globalleme bir yandan; elektroniin
salad olanaklar bir yandan; Avrupa Birlii gibi her biri dile, tarihe, kltre gretanmlanm uluslarn birleme giriimleri bir yandan ve bu devletler iindeki ezilen dil, din.,
etni, kltrlerin direnileri bir yandan, dile, dayanan ulus tanmn zorlamaya balad. Bu
durumda, hem gerici ulusuluu ayakta tutabilmek, hem yeni ekonomik ilikilere uygun daha
esnek bir sistem oluturabilmek iin, ok kltrllk parolas ve Kltrn politik olmayanla,
zellikle de dille tanmlanmas gerei ortaya kt.
ok kltrllk, demokratik cumhuriyetin tm dil ve kltrlerin eitlii ilkesinin aksine,
ulusun beli bir dil ya da tarihle tanmlanmasn reddetmemekte, bunu kabul etmekte, ama
kltrel zenginlik, eitlilik, aznlk haklar gibi kavramlarn ardnda bunu esnetmekte; gerici
ulusuluu globalizm anda yaatmak ve savunmak iin yeni bir mevziye yerletirmektedir.
Aydnlanma ann burjuvazisi veya 19 Yzyln ii hareketi, bu gnk gibi, kltr zel
olanla, politik olmayanla tanmlamak gibi bir eye gerek duymamt. nk dillerin ve
kltrlerin eitlii, bunlara gre ulusun tanmlanmamas; bunlarn bir politik anlamnn
olmamas, demokratik cumhuriyet kavramnn iinde bulunuyordu. Bu nedenle Kltr az
ok bilimsel olarak, tm toplumsal olanla tanmlyordu o zamann sosyalistleri5.
Zaten ulus bir dille, tarihle, etniyle, dinle tanmlamadnz bir dnemde, kltr byle
politika dyla keyfi olarak tanmlama ihtiyac ve sorunu olmaz. Bir devlet, dini tmyle
kiinin zel sorunu olarak grrse; dillerin hepsi eit ve herkese ana dilinde eitim yapma
hakk var ise, bu gnk anlamyla kltre ve ok kltrlle ihtiya olmaz. Dillerin eitlii
ve laiklik zaten byle bir eye gerek brakmaz.
Ancak gerici ulusuluun tm uluslara egemen olduu bir dnyada, byle bir kltr
kavramna ihtiya vardr. Dolaysyla, ulus kavramnn, bir dille, dinle, tarihle, etniyle,
kltrle tanmlanmas ile; kltr kavramnn byle politik olmayanla tanmlanmas arasnda
ayrlmaz bir iliki bulunmaktadr. ok kltrllk, gerici ulus anlaynn ayrlmaz parasdr.
Bir ulusu, bir dil, din, etni, soy ile tanmlamay reddeden bir ulusuluk iin, ok kltrllk
5 Veya daha ziyade, sanatn, yksek bir eitimin karl olarak da kullanyordu baka balamlarda. Ama bu
baka bir sorundur.
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
27/51
gibi bir kavrama ihtiya yoktur. Devletin dili yoksa, etnisi yoksa, tarihi, dini yoksa, o zaten
suda yaayan ve suda yaadn bilmeyen balk gibi ok kltrldr.
O halde, ok Kltrllk kavramndaki Kltr, aslnda Kltrn belli bir tanmnn; kltrn
siyaseti, hukuku, ideolojiyi kapsamad eklindeki, hukuki, siyasi ve ideolojik bir kavramn
diktatrl demektir.Ve bu diktatrlk, Aydnlanman ve devrimci ii hareketinin gericilik karsndaki
diktatrl gibi de deildir. Elbette, Aydnlanmann ulus anlay, demokratik bir
cumhuriyet, rnein din zeldir derken, dini zel olarak kabul etmeyen veya zel diye bir
ayrm kabul etmeyen dinler karsnda bir diktatrlktr. Ama bu diktatrlk, tarihsel olarak,
ilerici, kurtuluu karakterde bir diktatrlktr.
Ama Kltr zel olarak tanmlamann diktatrl, uluslarn kltrlere, dilleredayanaca varsaymnn diktatrldr, gerici ulusuluun diktatrldr. Bu gericiulusuluk iinde, ona dayanarak bir dzenleme getirir.
Tekrar edelim. Bu gn kltr, byk lde, din kavramnn benzeri, zel olanla snrlgibidir. Ama aydnlanma din zeldir derken; eski sistemin rgtlenme ilkesini, politik alann
dna atyor; onlar paralyordu. Bu anlamda, devrimci bir ilev gryordu.
Bu gnk sistem ise, ok kltrllk derken, bu gn dnyaya egemen olan gerici ulus
devletleri paralamyor; aksine onlar yaatmaya alyor. ok kltrllk ulusun dille, dinle
tanmlanmasn reddetmemekte; aksine bunu var saymaktadr.
Bizlerin slogan, devrimci demokratik ii hareketinin slogan ok kltrllk olamaz.
Bizlerin slogan; ulusun tanmndan her trl dil, din, etni, soy , tarih, kltr hatta corafya
paras tanmlamasn reddetmek; yurttalk ve insan haklarn zdeletirmektir.Bizim sloganmz; tm dillerin eitlii; herkese ana dilinde eitim, isteyenin istedii dili ana
dil kabul etmesidir. Bizim sloganmz, devletin dinlerden tmyle elini eteini ekmesidir.
Bizim sloganmz, devletin veya ulusun dili, dini, etnisi, soyu, sopu tarihi, kltr
olmamasdr.
Bunlarn olmad bir ulusta ok kltrllk anlamsz bir kavram olarak kalr.
*
imdi tekrar baa gelelim.
Avrupann tek doru sosyolojik karlnn kapitalizm ya da burjuva uygarl olduunu
grmtk.
Sonra, Kltrn, ok Kltrllk kullanmndaki tanmnn da, bilimsel kltrn tanmyla
ilgisi olmadn ve aslnda btnyle hukuki, ve ideolojik bir kavram olduunu grdk. in
ilginci bu hukuki, politik ve ideolojk kltr kavramnn iddias ve zorla dayatt, Kltrn
hukuk, ideoloji ve politii iermediidir
Bundan baka ok kltrllk kavramnn ancak, ulusun gerici tanmyla bir arada var
olabileceini; yani burjuva uygarlnn en gerici biiminin var oluuna bal olduunu ve o
var oluu yaatmaya ynelik olduunu grdk.
O halde ok kltrllk burjuva uygarln ve kapitalizmi ve onun en gerici biiminiyaatmann ilkesi olduuna gre; burjuva uygarl ve kapitalizmin karl bir kot olarak da
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
28/51
Avrupa kullanlabileceine gre, ok kltrllk kapitalizm merkezli bir bak demektir.
Kapitalizm de Avrupa demek olduundan; ok kltrllk, Avrupa merkezciliktir.
ok kltrllk gerici kapitalizm veya Burjuva uygarl merkezli dnmek demektir. Kot
olarak kullanld takdirde: ok kltrllk Avrupa Merkezciliin ta kendisidir.
Grld gibi, gerek tam da kendi zdd biiminde grlmektedir.Eh, zaten z ve grn ayn olsayd, ihtiyar Marks ya da diyalektiin dedii gibi, tm bilim
gereksiz bir ey olurdu.
17 Ocak 2006 Sal
Demir Kkaydn
http://www.koxuz.org
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
29/51
Marksist Kltr ve Uygarlk Kavramlar ve Uygarlklar/Kltrler
atmasDanimarkada yaynlanan rk karikatrler ile birlikte bir sredir gndemden dm olan
Uygarlklar/Kltrler atmas teorisi (ki buna Doktrin demek daha doru) tekrar okduyulur oldu. Bu yazda ksaca bu kavramlarn Tarihsel Maddeci ya da Marksist karlklarn
ve aktel - yaygn kullanmnn somut anlamn ele almay deneyelim.
Irk Karikatrlerden sonraki gelimelerde bunu bir uygarlk veya kltr atmas olarak
tanmlayanlar, genellikle Kltr ve Uygarlk kavramlarn birbirlerinin yerine kullanyorlar.
Marksizm yani Tarihsel maddecilik ise Kltr ve Uygarl kesin olarak birbirinden ayrr.
Kltr, daha nce Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk balkl yazmzda da
gsterdiimiz gibi, insann doaya katt her eydir. Dolaysyla Kltrsz bir toplum yoktur
ve olamaz.
Ama uygarlk demek, devlet, snfl toplum demektir. Dolaysyla uygar olmayan toplumlar
vardr.
Nerede, para, ticaret, devlet, yaz, snflar varsa orada uygarlk vardr. Ancak btn bu
uygarlk alameti farikalarndan ou, aslnda daha uygarlama olmadan ortaya kmtr.
Ticaret, para, yaz henz snflar ve devlet ortaya kmadan da ilkel biimleriyle de olsa
biliniyordu. Medeniyetin (Uygarln) keif beratn elinde tuttuu tek ey Devlet ve
Snflardr. Uygarlk demek, devletli ve snfl toplum demektir.
*
lk uygarlk, demir kefedilmeden ok nce, Tun ve Obsidyen ta temelinde, aaMezopotamyada, balklar iinde ortaya km, oradan, eski dnya karalar topluluundaki
benzer zellikler gsteren, dier subtropikal Irmak boylarna (inde Sar Nehir, Hindistanda
ndus, Msrda Nil) sramtr.
Bu gne kadar insanlk sadece iki trl uygarlk grmtr. Klasik Prekapitalist Uygarlk ve
Modern Kapitalist Uygarlk.
5000 yldan beri var olan Klasik uygarlklarn ortak zellii, art rne, ekonomi d zorla el
koyulmasdr (Hara, vergiler, ganimet vs. ).
Bu klasik uygarlklarda, Sermaye vardr Tefecilik ve Bezirganlk yoluyla bir art deer elde
eder ama bu olduka arzidir ve art deer elde edildiinde toplumun toplam zenginliinde bir
deime olmaz. Yani sermayenin retimle bir ilgisi yoktur ve retimin gelimesi veya
yntemleri onu ilgilendirmez.
Modern kapitalist uygarlk ise, 500 yl kadar nce, sisli ve souk ngilterede dodu.
Kapitalist smr iin ekonomi d zora gerek yoktur. Sermaye, retimle, dolaysyla onun
gelimesi ve yntemleriyle dorudan ilgilidir, art deeri retim srecinin kendisinde elde
eder. Kapitalist uygarlkta, klasik uygarlktan farkl olarak, art deer elde edildiinde
toplumda toplam bir zenginleme ortaya kar. Onun klasik uygarlklardan temel fark budur.
Gerek anlamda, bir Uygarlklar atmas 17. ve 20. yzyllar arasnda, klasik ve modernuygarlklar arasnda yaand. Bunlarn hepsinde, modern kapitalist uygarlk bu klasik
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
30/51
uygarlklar yerle yeksan etti ve son kalntlarn birinci dnya savann sonunda, bir daha
geri gelmemek zere yeryznden sildi.
O halde, birici dnya savann bitiminden beri, dnyada bir tek uygarlk vardr. Modern
Kapitalist Burjuva uygarl. Bundan baka hi bir uygarlk yoktur bu gn yeryznde. Bu
bakmdan gnmzde bir uygarlklar atmasndan sosyolojik olarak sz edilemez.*
Kapitalizm ncesi uygarlklarda, farkl uygarlklardan sz edilebilirdi. Neredeyse her
subtropikal rmak boyunda, ayn ekonomi temeline dayanmakla birlikte birbirinden farkl
styap ekillenmelerine (dinlere) de denk den farkl bir uygarln varlndan sz
edilebilirdi. Bu bakmdan in, Hint, Msr ve Mezopotamya farkl uygarlklar olarak
grlebilirdi.
Keza klasik uygarlklar esas olarak, bni Haldunun uygarlk kuaklar biiminde de
snflandrlabilir.
Birinci Kuak Uygarlklar: Esas olarak Tuna dayandklarndan zorunlu olarak Subtropikal
Irmak boylarna hapsolmu bulunuyordu. Bunlara Kvlcml Bitkisel Uygarlklar
demektedir.
kinci Kuak Uygarlklar: Demirin kefinden sonra, uygarlk bu rmak boylarndan kurtulup,
ran ve Anadolu yaylarna, in ve Hindistann daha geni ve yksek alanlarna yaylma
olana buldu. Demirin Kefi, ran ayr bir uygarlk alan olarak ortaya karrken,
Mezopotamya ve Msr da bir Akdeniz ve Ortadou uygarlnn iinde eritti.
nc Kuak: slamiyet ile klasik uygarlklarn bir nc kuana geildii dnlebilir.
Hristiyanlk, Akdeniz ve Orta Douyu Romann birletirmesine uygun bir yapysunuyorduysa, slamlk da, Akdenizden, in ve Hinte kadar tek bir dnya ticaretinin
styapsn sunuyordu. Ne var ki, slamiyetin yayld klasik uygarlk alanlar, daha
yaylmasnn banda onu da rttler ve gericiletirdiler. Bundan sonra slam ancak,
Trkmenler, Ouzlar, zbekler, Berberiler gibi henz yeterince uygarlamam halklarn
genlik alaryla Hindistan, Balkanlar ve spanyaya doru bir yaylmayla sonulanabilen
canlanmalar gsterebildi.
Kapitalizm doduunda, btn uygarlklar, dierlerine gre en gen ve dinamik slam
uygarl bile, genliini yitirmi lm dnemine girmilerdi kendilerini ldrecek, merhamet
vuruu yapacak olan; genliini yitirmi nceki klasik uygarlklar gibi Barbarlarn gelipkendisini ykmasn bekler durumdayd.
Bu bakmdan, Kapitalizmin klasik uygarlklarla karlamas ve onlar kesin kendi egemenlii
altna almas ve yok etmesi, bir uygarlk atmasndan ziyade lmn bekleyen klasik
uygarlklarn iinin bitirilmesidir. Ortada kelimenin gerek anlamnda doru drst
uygarlklar atmas bile olmamtr.
*
Bu gn btn dnyada, esas olarak smrnn temeli modern kapitalist art deer retimidir.
Dolaysyla baka uygarlklardan ve bunlarn atmalarndan sz edilemez. Btn klasik
uygarlk alanlar modern uygarln, politik ve zeli ayran temel ilkesini; ulus devletlerikabul ederler. Eski uygarlklarn styaps olan dinler, birer kiisel sorun olarak, inan olarak
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
31/51
vardrlar. Artk onlar, modern uygarln politik ve zeli ayran dininin basit bileenleri
halindedirler. Yani bir Hristiyan, bir Budist, bir Konfys, bir slam uyarlndan sz
edilemez. Yoktur byle bir ey. slamiyet, Hristiyanlk ya da baka dinler, birer inan olarak,
modern uygarln diniyle simbiyoz bir iliki iinde birer parazit gibi yaarlar.
Benim inancm slamiyet, Ben Hristiyanla inanyorum, ben Budaya inanyorumdiyen insanlar, aslnda farkl inanlar deil, ayn ortak inanc paylatklarn; yani dinlerin
inan, yani kiisel, zel bir sorun olduu inancn kabul etmi olduklarn ifade etmi olurlar.
Ama bu, kiisel bir inan sorunu deil, modern toplumun rgtlenmesinin temelidir. Yani
onlarn hepsi ayn modern toplumun dinindendirler. Onun iindeki farkl tarikat veya
merepler olarak grlebilirler. Onlar bunu derken, Hristiyanlk, slam veya Budizm modern
toplumun ihtiyalarna daha uygun bir zel inan alan oluturur demektedirler.
eriat, devlet dzeni olarak isteyenler de aslnda, (olanaksz bir ey olan) bir slam
uygarln deil, ulusal olan slam ve eriat ile tanmlamay savunurlar ve bu anlamda politik
olan bir dil, bir soy ya da rk ile tanmlamaya kalkanlardan, yani modern uygarln en gericibiimini savunanlardan hi bir farklar yoktur.
*
Peki, bu gnk u manzara nedir? Bir yanda Hristiyan Bat, Dier yanda Mslman Dou.
Bir yanda fikir zgrlne toz kondurmayanlar, dier yanda peygamberime laf sylettirmem
diyenler. lk bakta sanki farkl deerlerin, uygarlklarn, slam ve Hristiyanln veya Akl
dokunulmaz tutan burjuva uygarl ile Allah ve Muhammeti dokunulmaz tutan slam
Uygarlnn, iki deer sisteminin atmas gibi grnyor. yle mi gerekten? Bu hangi
gerek atmann grn? Eer ortada farkl kltrler ve uygarlklar yoksa bu nedir?
nce u Dou Bat; Hristiyan ve Mslman gibi kavramlarn ne anlama geldiine bakalm.
Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk adl yazmzda, Avrupa kavramnn tek bilimsel
kabul edilebilir karlnn kapitalizm olduunu aklamtk. Kapitalizm Avrupada doduu
ve yayld iin, bir kot olarak kapitalizm karl kullanlabilirdi.
Bunun aynen Dou ve Bat kavramlar iin de geerli olacan sylemitik. Yani Bat
Kapitalist, Dou Prekapitalist uygarlk anlamnda bir kot olarak kullanlabilirdi. Byle bir
kotlamada da Komnn, uygarlk ncesinin karlna Afrika dyordu.
Afrikay Komn, Asyay Klasik uygarlklar, Avrupay modern Kapitalist Uygarlk karl
kullanrsak (ki sosyolojik olarak, biricik bilimsel karlklar bunlardr bu kavramlarn) usonu grlr. Tarih boyunca sosyolojik olarak Avrupa yoktur. Tarih boyunca, 500 yl
ncesine, kapitalizm douncaya kadar, sadece Afrika (Komn, barbar halklar, lkel
sosyalizm) ve Asya (Klasik Uygarlklar) vardr.
Kavramlar bu gerek ve doru karlklaryla kullandmzda, Kapitalizme corafi olarak
Avrupada ama Avrupadan deil (ki Avrupa Kapitalizm anlamna geldiinden bu
kapitalizmden kapitalizme gemek anlamna gelir) Afrikadan (Komnden) geilmitir.
Kapitalizme geilmedii dnemde, ngiltere Avrupada deil Afrikadayd. Corafi olarak
Avrupa denen topraklar, o zamanlar sosyolojik olarak Afrikaydlar. ngiltere Kapitalizme
getikten sonra Avrupa ortaya kt. Keza Ouzlar, Trkmenler, zbekler veya Moollar,corafi olarak Asyal ama sosyolojik olarak Afrikalydlar (yani ilkel sosyalisttiler). O
zamanlar, spanya rnein sosyolojik olarak Asyadayd.
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
32/51
Vikingler, hal seferlerini yapan Franklar, Germenler, Saksonlar; Trkler, Moollar hepsi
Afrikalydlar. Bu Afrikallarn bir blm Batdan bir bolm Doudan Asyay (Klasik
Uygarlklar) feth etmeye alyorlard. Yani hallar Afrikalyd, Avrupal deil. Trkler ya
da Moollar Afrikalyd Asyal deil. Vikingler Kuzeyden geliyordu ama o zamanlar
dnyada kuzey yoktu. Onlar da Afrikalyd.Yine bu kotlarn gerek ve doru sosyolojik karlklaryla tarihi ele aldmzda, unu
grrz. On altnc yzylda Avrupann ortaya kndan, birinci dnya savana kadar olan
dnemde, Avrupa btn dnyay Avrupa yapt. Ondan sonra dnyadaki Afrika (komnler,
uygarlk ncesi toplumlar) ve Asya (Klasik Uygarlklar) Avrupa (Kapitalizm) oldu. Dnyada
nasl eskiden Avrupa yok idiyse, artk bu gnk dnyada da Asya ve Afrika yoktur. Bir tek
kapitalist uygarlk vardr. Bir tek Avrupa vardr. Btn dnya Avrupadr (Kapitalisttir).
Ama bu Avrupa iinde, bir gelimi ve zengin Avrupa, bir de geri ve smrge Avrupa vardr.
Yani bir tek kapitalizmde, u Merkez evre diye de ifade edilen iki dnya vardr. Buna
Kuzey ve Gney de denmektedir.Kuzey ve Gney de, birer yn olarak deil, Merkez ve evrenin; gelimi ve az gelimiin
karl olarak kullanlabilir sosyolojik bir kot olarak. Bu bakmdan corafi olarak Gneyin
de gneyinde bulunan yeni Zelanda veya Avustralya, Kuzeyde; corafi olarak Kuzeyde
bulunan Meksika, Grcistan veya Kazakistan sosyolojik olarak Gneydedir.
En kr gz bile grr ki, Avrupann ortaya kndan btn dnyann Avrupa oluundan
sonra, eski Afrika ve Asya, bu gnk Gney olmulardr. Ve bu Gney, artk dnya bir tek
Avrupa (Kapitalizm) olduundan, Avrupann Gneyidir. Bunu yle de ifade edebiliriz.
Artk btn dnya Avrupadr. Bu Avrupann Gneyi de eski Asya ve Afrikadr.
Ama bu gney, Kuzey ile mcadelesinde bir bayrak olarak veya Kuzey Gney ile
mcadelesinde, gerek rkln ve ayrmcln gizlemenin bir arac olarak, ortada bir Dou
ve Bat; bir Avrupa ve Asya, Bir Hristiyanlk ve slam; bir Aydnlanma ve Gericilik
mcadelesi varm gibi gstermekten karl olabilir.
te bu gnk durum tam da byledir. Gerekte var olan mcadele ile onlarn bayraklar
arasnda hibir iliki yoktur. Bizler mcadelelerin hangi gler arasnda olduunu,
bayraklaryla deil onlarn ardndaki gerek glere bakarak anlayabiliriz. Bu gerek glerin
neler olduu ise ekonomik temelden kar.
Tarihten bir rnek verilebilir. ok rnek verilen hal seferlerinde, Hristiyan ve slamuygarlklar atmyordu. Hal seferlerinde Hristiyanlk bayrayla Bizans ve slam
devletlerine saldranlar, sosyolojik olarak Afrikal, henz uygarlamam bu gnk kuzey
Avrupallard. Hal seferleri bir Uygarlklar Sava deil, bir Barbar Akn idi.
Ya da Tersinden bir rnek verirsek, Ouzlarn Bizans ykmas ve balkanlara doru yayl
bir uygarlklar atmas deil, Uygarla yaplan bir barbar aknyd. Bu aknn slam veya
Hristiyanlk bayrayla yaplm olmas onun gerek sosyolojik ve tarihsel anlamn
deitirmez.
Bu gn de, biz savaan gleri onlarn bayraklaryla deil, o bayraklar kullanan glerle
deerlendirebiliriz. Ve bunlar kendi iddialarnn aksine ayr uygarlklar veya kltrleri deil,bu gnn kapitalist dnyasnn somut blnmelerini ifade eden somut glerdir.
*
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
33/51
Politik slamn veya Ulusuluun gstermek istediinin aksine, bir Hristiyan ve slam
Uygarl ve bunlar arasnda bir atma yoktur.
Gerici Modern ulusuluu savunanlarn iddialarnn aksine de modern burjuva uygarlnn
aydnlanmas ile aydnlanma ncesinin uygarlnn bir atmas da yoktur.
nk bu gler yokturlar artk. Ama olaylar ve atmalar byle gstermekten karlgler vardr. Kuzeyin zengin lkelerinin burjuvazisi, atmay byle gsterebilmelidir ki,
zengin lkelerin emekilerini, modern uygarln deerlerini savunma adna savaa srebilsin
veya uzaktan ataca bombalarla ileyecei cinayetler onaylansn.
Ayn ekilde, geri ve yoksul lkelerin egemenleri de byle gsterebilmelidir ki, geni
kitlelerdeki memnuniyetsizlii kendi gcn ve iktidarn koruyup pekitirebilmek ve pazarlk
gcn arttrabilmek iin kullanabilsin.
Aydnlanmay savunduunu syleyenler yalan sylyorlar. Aydnlanma insanlar u veya bu
devletin yurtta olarak tanmlayarak haklardan yoksun etmeyi savunmuyordu. Yurtta ve
insan zde kavramlar olarak grlyor ve tm dnya lsnde bir tasavvur bulunuyordu:Vatanm Yeryz, illetim nsanlk idealiydi aydnlanmann ideali.
Bu gn Kendilerini Batl, Aydnlanmann deerlerini savunmakla tanmlayanlar ulusal devlet
ve snrlarn bir numaral savunuculardrlar ve bu ayrmlar sayesinde dnya Kuzey ve Gney
olarak blnmektedir.
Keza slam savunduunu syleyenler, slamn ulusal devletlerle bir arada olamayacan
unutmu bulunuyorlar. slam, bu gnn putlar olan ulusal bayraklar ve onlarn devletlerine
kar bir cihat demektir her eyden nce. Her hangi bir ulusal bayran dalgaland her yer,
hatta bu ulusal bayrak eriate gre tanmlanm bir slam Ulusunu bile temsil etse, Kafir
Topradr, Dar l Harptir..
Yani her ikisi de doularndaki insancl ve yeryz lsndeki ideallerini terk etmi,
zddna dnm; kurtuluun deil basknn arac olmu, gericilemi dini savunuyorlar
ideolojik olarak.
deolojik dzeyde, gerek slam Uygarln, gerek Burjuva Uygarln ve onun deerlerini
savunduunu iddia eden taraflarn ikisi de aslnda burjuva uygarlnn gerici biimini
savunmakta; dnyay ulus devletlere blnm olarak tutmakta anlayorlar ve bunda bir
sorun grmyorlar.
Tam da savunduklar uluslara gre dnyann blnmldr bu zengin ve yoksul farklarnyaratan. Irkla kar mcadele ancak ulusal snrlara ve uluslara kar mcadele ile
mmkndr. Bunu da ancak i hareketi ve Sosyalizm gerekletirebilir. O halde sosyalist
mcadele, iilerin mcadelesi bundan sonra burjuva uygarlna kar bir sava, bir
uygarlklar sava, henz domam sosyalist uygarln burjuva uygarlna kar sava
olmak zorundadr.
Evet, bizler uygarlklar savandan yanayz ama bu gn uygarlklar savandan sz
edenlerin hi birisi uygarlklar sava yapmamakta; gerek bir uygarlk savan; sosyalist bir
uygarlk tasavvurunun bu gnk gerici burjuva uygarla kar savan engellemek iin i ve
g birlii iinde bulunmaktadrlar. Uygarlklar sava doktrinleri ya da teorileri gerekuygarlklar savan engellemenin; sosyalist uygarla kar savan bir silahdr.
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
34/51
Bir uygarlklar atmas sadece burjuva uygarlnn dayand btn varsaymlar
sorgulayan, onu yok etmeye ynelik bir sosyalizm ile olabilir. Ortada bu anlamda hibir
hareket olmadndan ve var olan sosyalistlerin hepsi, zel ve politik ayrmn; politik olann
ulusal olana gre tanmlanmas ilkesini sorgulamay bile akla getirmediklerinden aslnda
burjuva uygarlnn, ou kez en gerici biimlerinin sradan bir mezhebidirler. Bu anlamdada bir uygarlklar atmas yoktur.
*
Ama biz biliyoruz ki, dinler ayn zamanda farkl snfsal ve toplumsal glerin arasndaki
atmada birer bayrak da olurlar. Bu bakmdan farkl snflar ve toplumsal gler arasndaki
atma dinsel bir atma gibi grnebilir. Bu dinsel biimlerdeki atmay bir uygarlklar
atmas gibi gstermek, taraflarn karlarna uygun olabilir. Bu gn tam da olan budur.
Aslnda Merkez ve evre blnmesi ya da Avrupann Kuzeyi ve Gneyi ya da dnya ii
snfnn Siyah Beyaz blnmesi Hristiyan bat uygarl ile slam uygarl blnmesi gibi
yansmakta ve yanstlmaktadr.Geri lkelerin neredeyse, (Afrikann Gneyi ve Gney Amerika hari) tamam, ayn
zamanda slamiyetin yaygn olduu lkelerdir. Ayrca Avrupa ve Amerikada yaayan
gmen ve siyahlarn nemli bir blm de Mslmandr. Buna karlk, zengin lkelerin,
Yani Avrupann Kuzeyinin, beyazlarn, neredeyse tamam Hristiyan, hatta Protestandr.
Bunun yan sra, geri lkelerdeki egemen snflarn byk lde yaam tarzlar da bu
beyazlarnkine benzer.
Bu durumda, olaylarn zne inmeyen yzeysel bir bakn, tpk gnei dnyann etrafnda
dnyor grmesi gibi, bu gnk dnyadaki atmay bir Hristiyanlk slamiyet atmas gibi
grmesi mmkndr. Buradan da kolaylkla Hristiyanlk Bat, slamiyet Dou; Hristiyanlk
Maddiyat slamiyet Maneviyat trnde paralelliklere ve Uygarlklar atmas gibi kavramlara
varlabilir. Bu anlalr bir durumdur. Geni kitleler asndan da durum aa yukar byle
kavranmaktadr.
Ne var ki sorun sadece olaylarn zne inememekten, gerek gleri grememekten
kaynaklanmamaktadr, bu ayn zamanda belli karlar savunmann arac bir ideolojidir.
Uygarlklar atmas teorisinin ABDden kmas bir rastlant deildir. Bu aslnda, geri
lkelere ynelik saldrgan bir politikann ideolojik hazrldr. Nasl geen yz ylda, kimi
rklarn veya kltrlerin stn olduu teorileriyle smrgeciliin ve faizmin ideolojik yollaraldysa, bu gnk uygarlklar atmas teorileri de daha sofistike olarak ayn ilevi
grmektedir.
Bugn Dnyadaki btn nemli petrol reten lkeler Venezella ve Rusya hari nfusunun
ou Mslmanlardan oluan lkeler olduu iin ve bu lkelerin halklar da slamiyeti
smrlmelerine ve uradklar baskya kar mcadelede bir bayrak olarak kullandklar iin,
Uygarlklar atmas teorisi, bu haklara kar cezalandrma ve ezme seferlerinin ideolojik alt
yapsn oluturmaktadr.
Ne var ki, bu uygarlklar veya kltrler veya Hristiyanlk slam atmas teorileri ayn
zamanda bizzat o nfusunun ou Mslman olan lkelerdeki egemenlerin de iinegelmektedir. Bunlar Trkiyede olduu gibi slamiyeti bayrak yapm, palazlanm
burjuvalar; randaki gibi geleneksel bir Molla oligarisi; bir askeri diktatrlk ya da bir
-
8/14/2019 Demir Kckaydin_Avrupa Merkezcilik zerine
35/51
monari olabilir. Bu teori onlarn da ayn zamanda geni kitlelerin memnuniyetsizliini
kapitalizmden ve kendilerinden uzaklatrmalarnn da bir arac olarak ilev grr. Bylece o
kitlelerin memnuniyetsizliklerini kendi pazarlklarnda bir tehdit arac olarak kullanrlar.
Dolaysyla ortada bir kltrler veya uygarlklar atmas olduu savndan yola kanlar, ister
bu atmay yumuatmak istesinler, ister kkrtsnlar, z itibariyle karlkl bir su ortakliindedirler.
Bu tpk souk sava dneminin brokratik Stalinist diktatrlklerinin de, dier kapitalist
lkelerin de atmay bir sosyalizm kapitalizm atmas gibi gstermekten ortaklaa olarak
karl olmalar ve o lkelerin sosyalist olmadn syleyen devrimci Marksistler karsnda
su ortakl iinde bulunmalar gibidir.
*
Bu su ortakl somut olarak Karikatr zerine gelimelerde ok ak grlmektedir.
Karikatrlerin rk olduu ok aktr. Zengin lkelerin ne yneticileri ne aydnlar ne de
sosyalistleri yle bir davran gstermedi:
Bu karikatrler rkdrlar, Muhammeti sembol olarak kullanarak, slama inanan yoksul
lkelerin insanlarn ve onlarn ahsnda da bu yoksul lkelerin halklarn, insanlk dman
terristler olarak gstererek, zengin lkelerin ii ve emekilerini bu halklara kar psikolojik
ve ideolojik olarak sefere hazrlamakta, rklk yapmaktadrlar, bunu proteste ve mahkm
ediyoruz. Irkl savunan ideolojilere kar yasaklamalarla mca