Demir

Kkaydn

Avrupa

Merkezcilik

Dou ve Bat zerine

Yaynlar

AAvvrruuppaa MMeerrkkeezzcciilliikk

DDoouu vvee BBaatt zzeerriinnee

DDeemmiirr KKkkaayyddnn

BBiirriinnccii SSrrmm

KKaassmm 22000077

DDiijjiittaall YYaayynnllaarr

nnddiirr OOkkuu OOkkuutt -- ooaalltt DDaatt

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr.

Kar amac olmadan, okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak

basmak ve datmak serbesttir.

Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

YYaayynnllaarr

Avrupa Merkezcilik, Dou, Bat zerine Yazlar

indekiler

Konferans lan ....................................................................................................................... 4

Dou ve Bat ........................................................................................................................... 5

Dou Toplumlar ve topya................................................................................................... 9

Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk Veya ok Kltrl Toplum Slogan Niin

Gericidir? .............................................................................................................................. 15

Marksist Kltr ve Uygarlk Kavramlar ve Uygarlklar/Kltrler atmas ..................... 31

Marksizm ve Bat D Toplumlar ........................................................................................ 39

Demokratik Cumhuriyet zerine ......................................................................................... 43

Giri .................................................................................................................................. 43

-I- Demokrasiler Neden Krallktr? Ve Cumhuriyetler Neden Demokratik Deildir? .. 47

Konferans lan

12 ubat 2000'de Basel'de ve 13 ubatta Zrich'te yapacam konumann konusu:

Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk

Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk ilk bakta birbiriyle eliiyor gibi grnyor. Hatta

bir oklarnca ok kltrllk Avrupa merkezciliin bir eletirisi ve almas olarak

grlyor. Avrupa Merkezcilii deil miydi, dier kltrleri kendi deerleriyle yarglayan ve

onlara daha alt bir deer bien. ok kltrllk ise, btn kltrleri eit deerde gryor.

Bu ztln grnd gibi olup olmad. ok Kltrllk veya ok Kltrl Toplum

kavramlarnn Avrupa Merkezciliin gnmze uyarlanm bir versiyonu olup olmad gibi

sorulara cevap aramaya allacaktr.

Demir Kkaydn

Nernsweg 33

22765 Hamburg

Tel: + 49 (040) 39 66 84

El: + 49 (0172) 45 83 160

e-mail: demir@comlink.de

Dou ve Bat

Bu gn kullandmz anlamyla Dou ve Bat kavramlar kapitalizmin Avrupada zafer

yryne balamasyla doduundan, burjuva uygarlna gre bir koordinat ekseninden

tanmlanmlardr. Orta Dou, Uzak Dou gibi kavramlar hep Avrupaya gre

tanmlanmtr. Bu ideolojik karakterini unutmadan, Dou ile Bat arasndaki temel farka

baktmzda ne grrz? Birinde zengin lkeler ve demokratik rejimler vardr, dieri

yoksuldur ve anti demokratik rejimler vardr. Doudakilerin en parlamenter biimlerinde

bile, halkn seilmi temsilcilerinin gerek bir iktidar, gerek zgrlkler yoktur.

Peki niye byledir? Batda kapitalizmin doup geliti, Douda ise modern bir kapitalizm

hibir zaman domamtr. Peki Douda niye olmad? Bunun srr Douda Devletin gl

olmasndadr. Yani Demokrasidedir batdaki refah ve kapitalizmin srr. Sanlr ki, demokrasi

kapitalizmin rndr, aksine kapitalizm demokrasinin rndr.

Burada yle bir itiraz yaplabilir: Peki Japonya dounun dousunda, orada pek ala kapitalizm

gelimi ve tpk Batdaki gibi bir lke ortaya nasl olmu da km? Bu bize, dou ve bat

kavramlarn daha dakik olarak tanmlamamz gerektiini gsterir. Dou denenin ayrc

zellii nedir? Eski uygarlk beikleri olmas. Yani in, Hint, ran ve Orta Dou, bunlarn

hepsi, eski uygarlk beikleridir. Binlerce yl boyunca buralar, bu gn dnyada Avrupa ve

Kuzey Amerikann bulunduu yerlerdeydiler. Dounun bu zelliinden hareket edersek,

Dounun corafi deil bir sosyolojik kavram olarak, eski uygarlklara bulamlk veya eski

uygarlk beikleri olarak tanmlanabilecei ortaya kar. Eski uygarlk beikleri Avrupaya

gre Douda olduklar iin, onlara dou denmektedir. Eski uygarlk beii olmak ne

demektir? Uygarlk demek ticaret, yani tefecilik ve bezirganlk demektir. Uygarlk demek ok

gl bir devlet demektir.

Douyu byle sosyolojik olarak tanmlayp bu kriterler asndan baktmzda, Japonyann

istisna olmad kural dorulad grlr. Japonya corafi olarak Doudadr ama tarihsel ve

sosyolojik olarak Batl bir lkedir. in uygarl Japonyaya, Tpk Akdeniz Uygarlnn

ngiltereye fazla ileyememesi gibi, hibir zaman fazla ileyememitir. Japonyann antik

tefeci bezirgan uygarlklarla ilikisi, tpk Kuzey ve Bat Avrupann Orta dou ve Akdeniz

uygarlklaryla ilikisi gibidir. Yani Japonya, sosyolojik olarak doulu deil batl bir lkedir.

Tersinden de rnek verilebilir. rnein, Fas, Tunus, Cezayir, Arap uygarlnn Magrep

dedikleri, Batnn batsndadrlar corafi olarak ama tarihsel ve sosyolojik olarak

douludurlar. Fenikelilerden beri, boazlarna kadar Akdeniz ve orta dou uygarlna

batmlardr.

Hatta bu lt bizzat, Batnn kendi iinde bile grlebilir. Gney Avrupa, uygarla ok

daha fazla bulamtr. Kuzey ise ok daha az. Bu antik uygarlklara bulamlk, Katolik

Protestan snrn bile belirler. Tpk dou ve Bat Romann Ortodoks, Katolik snr gibi.

Eski Romla imparatorluunun iyice iine iledii alanlar Katolik, uygarla yeterince

bulamam alanlar Protestandr. Yani Avrupa llerinde, Gney Dnyadaki Dounun

benzeridir, Kuzey Batnn. Btn bu sonulara baktmzda, medeniyete az bulamlk, yani

komnal ilikilerin gll ile demokrasi ve modern kapitalizm arasnda ok yakn bir

iliki olduu grlr. Btn Kuzey Avrupa lkeleri Krallktr, ama o Krallarn, her hangi bir

doulu lkenin bir ky jandarma karakolundaki en sradan jandarma kadar bile yetkisi yoktur.

Japonyada bir istisna oluturmaz. Japon mparatorunun ad imparatordur, yaksa konumu

ngiliz krallarndan farkl deildir. Bunun nedeni, bat krallarnn, hibir zaman dou

firavunlar gibi her eylere kadir tanrlar olamamasdr, yani komnn yaayan etkileridir.

Onlar hibir zaman firavunlaamamlar, dier asiller (komn efleri) karsnda, eitler

arasnda birinci olabilmilerdir. Magna Karta bu gerek ilikinin yazya dklmesinden baka

bir ey deildir.

Bu fark sadece dou ve bat siyasi ve iktisadi sistemlerini belirlemez, insan malzemesini de

belirler. Dou insan binlerce yl, kadiri mutlak krallarn, keyfi devletlerin basks altnda

yaamtr. nsanlktan km bir insan posasna dnmtr. Be yz yllk kleciliin,

Afrikadaki siyahlarn ruhunda yaratt derin tahribattan ok sz edilir ama nedense be bin

yllk devletiliin yaratt tahribattan kimse sz etmez. 12 Eylln tahribatndan ok sz

edilir ama bu tarih boyunca binlerce 12 Eyll yaand ve bu binlerce 12 eylln

tahribatlarnn dou insannn ruhunda brakt tortulardan sz edilmez. Kuzeylinin veya

Avrupalnn doululara saf grnmesinin, politik kltrde bile yansyan binlerce farkl

dnce ve davran kotlarnn ardnda hep bu Bat veya Kuzey Avrupada Komn

araclyla yaam, douda veya Gney Avrupada devlet araclyla yok olmu eit

kandalk vardr.

Batda doan kapitalizmin, bir kere doduktan sonra, bir ya lekesi gibi yaylarak, zamanla

douyu da batllatrabilecei dnlebilirdi. Ne var ki, bu ya lekesinin yayl esnasnda,

yirminci yzyln balarnda, Bat Uygarlnn kendisi doululamaya balad. Sermayenin

kendisi tefecileti. Demokrasi dmanl, gl devlet eilimi burjuva uygarlnn da alnna

vurulu bir tarihsel lanet damgas oldu. Bylece, Bat uygarl Dounun devletiliinde ve

tefeci bezirganlnda, bir dman deil, kendisinin iine girdii eilimin modelini ve idealini

grd. Batnn doululat dnyada, Dounun batllamas, yani o tefeci bezirganlktan,

devletilikten kurtulmas, demokratiklemesi ve rekabeti giriimcilie ynelmesi

olanakszlat.

Bir tek, modern ii snf, Douyu Doululuktan, Douyu Dou yapan sermayeyi ve o

binlerce yldr mkemmellemi devlet ve devletilii tasfiye ederek, sosyalist bir devrimle

kurtarabilirdi. Ekim Devrimi, ayakta kalabildii ilk birka ylda bu alanda hi

kmsenmeyecek admlar da att. Ama bu arada bizzat Douya batl olma perspektifi veren

ii snf, olaanst zor tarihsel koullarda fiilen tasfiye olduu ve Bat lkelerindeki

devrimler yardma gelmedii iin tecrit olup yenildi. Ve tpk binlerce yllk dou

devletiliinin bir benzeri bu yenilginin zerinde ve yok ettii devrimin bayrayla ykseldi.

Bylece Douyu doululuktan kurtarabilecek biricik yol da bizzat modern bir doulu

versiyonun kurban oldu.

Bylece, artk btn dnya Doudur. Bat yoktur artk. Bat da dou olmutur. Globalizm

hayranlar, globalizmi, kapitalist yaylma araclyla dounun batllamas olarak gryorlar;

Globalizm Dounun batllamas, yani o douya doru yaylan batl ya lekesi deildir;

Doululam Batnn yaylmasdr. Yani daha ok tefecilik, daha gl devletin zaten bunun

vatanlarnda pekimesidir.

nsanl doululuktan kurtarabilecek, yani u kahredici brokratik, militer; baskc devletleri

tasfiye edecek, paralayacak; kendisi tefecilie dnm sermayeyi tasfiye edebilecek

potansiyele sahip biricik g, ii snf yani cretliler ise darmadan, demoralize, programsz

ve de stne stlk, dnyann zengin ve fakir lkeleri arasnda korkun bir blnmeye

uram durumda. Zengin lkelerdeki kltive iilerin zmre karlar ile dnya apndaki bir

eitliki dzen eliiyor. Yoksul lkelerdeki bunu isteyebilir ama yapacak maddi ve kltrel

temelden yoksunlar. Amerika ve Avrupada iiler sosyalizm istemeden dnyaya sosyalizm

gelemez, yani dnya doululuktan kamaz. Ama Avrupa ve Amerikann iileri iin yeryz

apnda eitliki bir dzen bu gnk refah ve tketim dzeyinden bir geriye gidi demektir.

kmaz buradadr.

Bu koullarda, sadece corafi anlamda deil, tarihsel anlamda da, en batl Dou olan, Orta

Douda bir Demokratik Cumhuriyet projesinin ans var mdr? Bir yanyla, Orta Douda

komnden uygarla son gei olan, Krt Ulusal Hareketi, dnya dengeleri baar iin baka

hi bir olanak sunmadndan, tam bir kuatlmlk iinde, kuatlmlktan kurtulmak,

kendini kuatanlar arkadan kuatmak iin bu burjuva uygarlnn henz batl olduu

dnemin projesi olan Demokratik Cumhuriyet projesine yneldi. Bu dnyann genel gidi

eilimine aykr ama yine de kendine zg dinamikleri olan bir gelimeydi.

Bu program sadece burjuva uygarlnn batl olduu dnemin deil, ii hareketinin de

programyd, brokratik deformasyonlara uramad zamanlar. i Devleti tasfiye olunca,

onu tasfiye eden devletilik, bu program, sosyalistlere unutturmutu. Bylece burjuvazi artk

doululat, sosyalistler ise kltrel olarak binlerce yllk dou devletiliiyle; ideolojik

olarak, bu kltrel kotlara denk gelen doulu devletiliin benzeri brokratik ideolojiyle

ekillendikleri iin, Demokratik Cumhuriyet program, ne Krt ve Trk burjuvazisinden, ne

de Krt ve Trk sosyalistlerinden bir yank grmedi, etkisiz ve tecrit kald. Ama yine de uzun

vadede, en azndan blge iin, doululuktan kurtulma iin bir olanak olmaya devam ediyordu.

Ne var ki, ABDnin Irak igali, orta dounun doululuktan kurtulabilmek iin bu son

ansnn nn ciddi biimde kesiyor. Krtlerin ulusal baskdan kurtulmalar iin, arkl,

baskc, militer, brokratik keyfi devletlerin yklmas koulu ortadan kalkyor. Krtler pek

ala, bu devletler yklmadan, kendileri de byle devlete veya devletlere sahip olarak da ulusal

baskdan kurtulabilirler yeni durumda. Yani btn orta dou iin o arkl devletilik yaamaya

devam eder; Orta Dou doulu kalr. Krtler de, tpk, Araplar, Farslar, Trkler gibi, keyfi,

baskc, brokratik ve militer bir doulu devlete sahip olabilir. Bir Demokratik Cumhuriyete

deil, bir brokratik cumhuriyete. Bu elbette onlar iin ulusal basknn sonu demektir. Ama

ulusal baskdan kurtulma otomatik olarak demokrasi ve doululuktan kurtulma anlamna

gelmez. Artk Bats kalmam bir dnyada artc da olmaz bu. Ama tpk Bat Avrupada

bir sosyalist devrim olsayd, kapitalizme bulamam halkalarn kapitalist olmayan yoldan

sosyalizme geii gibi, Orta Dounun bu son batllama olana da, tarihsel olarak yitirilmi

bir frsat, karlm bir ans olarak kalr.

nmzdeki dnem Orta dou halklarnn bu tarihsel ansn kullanabilmeleri iin

uzatmalarn oynanmasdr. Bu uzatmalarda hala bir gol atma ans var. Trkiyedeki

Brokrasi ve Devletilik ylan, yani be bin yllk doululuk, yeni dnya dengelerine kendini

uyarlamak iin gmlek deitirmek zorunda kalacaktr. Ylanlarn gmlek deitirdikleri anlar

en zayf anlardr.

13 Mays 2003 Sal

Dou Toplumlar ve topya

Dou Toplumlar ve topya ilikisini anlamak iin nce Dou Toplumu ve topya

kavramlarn netletirmek gerekmektedir. nk bu kavramlar, sanldnn aksine, tarihin

burjuva uygarlnca gelitirilmi metafizik bir kavranna bal olan zaman ve mekan

kavramlarna dayanrlar.

Dou nedir? Corafi olarak gnein doduu yn demektir. Birok dilde dou zaten gnein

doduu lke ya da taraf anlamna gelen szcklerle karlanr. Bizzat Anadolu szc de

byledir. Eski an Grekleri iin gne kk Asya yarmadasndan doduu iin, buraya

Gnein Doduu Yer diyorlard.

Ama dnya yuvarlaktr. Bu demektir ki, dnyann her yeri doudur. Amerikann Uzak Bats

da Uzak Doudaki Japonyaya gre Uzak Doudur. Demek ki dou szc, ancak

bulunulan yere gre bir anlam tamaktadr. Bu da bir yn olarak deil ama bir yer olarak

Dounun ancak belli bir koordinat sistemine gre var olabileceini gsterir.

Bu gn dilimize yerlemi Dou ve Dou Toplumu kavramlar, ok aktr ki, Avrupada

doup gelien Kapitalist burjuva uygarlnn kavramlardr. Dou, Orta Dou, Uzak Dou,

Bat, Orta Bat, Uzak Bat gibi corafi adlandrmalarn hepsi, znde bat Avrupann

Koordinat sisteminin bak asndan kullanlan birer mekn adlandrlmasdr ve corafi bir

kavram olarak bile ntral adlandrmalar deil, corafyann Avrupa merkezli bir kavrann

ierirler. Dou kavram, corafi bir kavram olarak bile masum, tarafsz bir kavram deildir.

Ama Dou, sadece corafi bir kavram deil, ayn zamanda sosyolojik ve tarihsel bir

kavramdr. Btn kapitalizm ncesi uygarlklar, in, Hint, Pers, Dou Akdeniz

uygarlklarnn hepsi, Kapitalizmin doduu Bat Avrupaya gre Douda olduu iin, Dou

szc ayn zamanda, bu uygarlklarn tarihinden gelen, bu uygarlklara ilikin anlamnda da

kullanlr. Bu uygarlk alanlar, tam da prekapitalist uygarlk alanlar olduklar iin daha sonra

kapitalizm karsnda geri kalp smrgeletiinden, Dou szc aalayc bir anlama da

sahiptir. Daha sonra Kurtulu savalarnn ykseliinin bir yansmas olarak, buralarda

yaayan halklarn dilinde Dou, bu sefer, var olan durumda pek vnlecek bir yan

olmadndan, eski uygarlk beii gemie bir gnderme ierir ve olumlu bir anlam ykyle

kullanlr olmutur.

Bu deer ykl anlamlardan soyutladmzda, Dou, Prekapitalist uygarlklarn yayld

yerler anlamna gelir. Ne var ki, bunun yerine Dou szcnn kullanlmas, sk sk anlam

kaymalarna ve karklklara yer aar. Corafi Dou kavram, bu sosyolojik Dou kavramnn

yerini alr. En tipik rnek Japonyadr. Japonya, corafi olarak Dounun dousundadr, ama

sosyolojik ve tarihsel olarak bir Dou Toplumu deildir. nk Japonya, tpk Britanya

Adalar gibi uygarla ok ge girmi, Doulu olma frsat bulamam ve tam da bu sayede

Doulu olamad iin batl olmu bir lkedir.

Yirminci Yzyln banda, Japonyann arlk Rusya'sna kar kazand askeri zaferi,

Dounun Batya kar bir zaferi olarak selamlayan Lenin gibi Marksistler bile, ezilenlere

sempatilerini belirtmek iin bu corafi ve sosyolojik anlamlar arasnda kayma yaptklarn

fark etmezler. Japonyann Rusyaya kar zaferi, Dounun Batya deil; yine Batnn

Douya kar; Kapitalizmin Asyalla kar bir zaferiydi. arlk Rusyas, corafi olarak

daha Batda olmasna ramen; sosyolojik olarak, Japonyaya gre ok daha Doulu ve

Asyatik bir lkeydi. Ve de tam bu nedenle yenilmiti Japonya karsnda.

Fas ve Cezayir, bu gn Batl denen birok lkeden ok daha batdadrlar corafi olarak, ama

onlar tarihsel ve sosyolojik olarak, ta Fenikelilerden beri, prekapitalist uygarlklar emberine

girdiklerinden douludurlar.

zetle, dou demek, sosyolojik olarak, prekapitalist uygarlk demektir.

*

O halde Dou Toplumlar ve topya konusunu ele alabilmek iin, soruyu, sosyolojinin

diline evrilmi olarak, nce yle sormak gerekir: Prekapitalist Uygarlklarda topya var

myd?

Ama bu soruda aklanmay bekleyen bir de topya kavram bulunmaktadr. nk topya

kavramnn kendisi de bizzat tarihin ok zel bir dnemine ilikin bir tarih ve zaman

kavrayn yanstan bir kavram olarak domutur ve bizzat kendi burjuva uygarlnn ve

toplumsal mcadelelerin gidii iinde deimitir ve deimektedir.

topya kavram gnmzde genellikle, gereklemesi mmkn grlmeyen, ayaklar yere

basmayan, gereklikle ban yitirmi anlamlarnda, siyasi veya toplumsal programlar ve

projeleri tanmlarken kullanlmaktadr. Bu kullanmda byk lde gerekinin ztt gibi

olumsuz bir anlam vardr.

Realpolitikerlerin dilinde devrimci ve kkl deiiklere dayanan bir mcadeleyi aalamann

bir aracdr bu kavram bu anlamyla.

Ama topya ayn zamanda, bir program, kendisi iin mcadele edilmesi gereken ve

edildiinde ulalabilecek bir hayal anlamnda da kullanlr olmutur son yllarda. Bu

anlamda, kendisine ulalamasa bile uruna mcadele edilmeye deer, yol gsterici bir hedef

anlamna sahiptir. Bu anlamda, umutsuz Zeitgeistn bir da vurumudur.

topya ayrca, sosyalist gelenekte, insan ardan ayran, yapaca eyi nceden kafasnda

tasarlamas olduundan, insan olmann ve eylemin olmazsa olmaz koulu olarak, yaplacak

bir eyin hayalini kurmak, onu kafada canlandrmak anlamnda da kullanlmaktadr. Burada

vurgu gereklii deitirmeye yneliktir, gereklikle ban kayb, ya da onun

deitirilemeyecei gibi bir ima yoktur. Leninin Ne Yapmaldaki Hayal grmeliyiz diye

balayan satrlar bu tr bir kullanma rnek olarak gsterilebilir1.

1 "Rya grmeliyiz!" Bu szckleri yazyorum, ve birdenbire bir korkudur beni alyor. Kendimi "Birlik (sayfa:

207) Konferans"nin bir oturumunda gryorum ve karmda Raboeye Dyelo'nun editrleri ve yazarlar

oturuyorlar. Martinov yolda ayaa kalkyor, ve bana dnerek serte yle diyor: "zninizle unu soraym, zerk

bir yazkurulunun, daha nce parti komitesinin grn almadan rya grmeye hakk var mdr?" Onun

ardndan Krievski yolda dikiliyor (Plehanov yolda oktan beri derinletirmi olan Martinov yolda, felsefi

bakmdan daha da derinletirerek) daha da sert bir tonla: "Daha ileri gideceim, diyor, size soruyorum: bir

topyann bu anlamda kullanlna bal olarak, son yllarda, solun ve sosyalistlerin bir

topyasnn olmadndan, bir topyaya ihtiyac olduundan sz edildiinde, topya

kavram, onlarn bir program olmad anlamnda kullanlmaktadr.

Ama topya, tam bu anlamyla da, son yllarda, zellikle post-modern dnrler arasnda

olumsuz bir anlam kazanmtr. Bu kullanmda topyalarn gerekleemezliklerinden sz

edilmemektedir artk. Hayr onlar gerekleebilirler, ama gerekletikleri takdirde, toplumu ve

insanlar bir cendereye sokarak, byk aclara ve hakszlklara neden olurlar denmektedir.

Byk anlatlarn sonu deyii, bu tr bir topya, hayal ya da toplum tasavvuru kavranna

dayanmaktadr. Burada, artk toplumu dzeltmek iin, modeller, programlar, hayaller

kurmann kendisi kategorik olarak yanl bulunmaktadr.

Elbette bunlar felsefi bir elbise giymi yzeysel ve ideolojik aklamalardr. Sovyetler birlii

ve dier devletlerdeki rejimlerin aklamasn toplumsal ve tarihsel koullarda deil, fikirlerde

ve hayallerde grdnden; ciddi tarihsel ve sosyolojik analizler yerine; kestirmeden

dncelerin varl belirledii trden bir tarih anlayyla szde bir aklama sunmay ifade

ederler.

Ne var ki, bu anlamda topya, ister kategorik olarak reddedilsin, isterse insani ve politik

eylemin ayrlmaz koulu olarak ele alnsn, daima gizli bir varsaym olarak gelecekle

ilikilidir. topya ile gelecek arasnda zorunlu ve ayrlmaz bir ba varm gibi dnlr.

Ama topyann imdiye veya gemie deil, gelecee ait olduu gizli varsaym, daha genel

bir gizli varsayma dayanr. Bir gelecek olduu ve bu gelecein bu gnknden daha farkl

olduu ve olaca.

Ama bu iki kabul de olduka yenidir.

marksistin, Marx'a gre insanln kendisine her zaman zebilecei grevler yklediini ve taktiin partiyle

birlikte byyen parti grevlerinin bymesinin bir sreci olduunu bile bile, rya grmeye hakk var mdr?"

Bu korkun sorular dnmek bile beni titretiyor, ve bir tek eyi dnyorum: nereye saklanacam.

Pissarev'in arkasnda siper alsam nasl olur?

Rya ile gereklik arasndaki ayrlk konusunda Pissarev yle yazar: "Ayrlk vardr, ayrlk vardr. Benim

ryam, olaylarn doal aknn tesine geebilir, ya da olaylarn doal aknn hi bir zaman gitmeyecei bir

dorultuya sapabilir. Birinci halde, ryadan hi bir ktlk gelmez; alan insann enerjisini destekler,

glendirir bile. ... Byle ryalarda alma gcmz arptacak ya da felce uratacak hi bir ey yoktur. Tam

tersine, eer insan byle rya grme yeteneinden tamamen yoksun olsayd, arasra zihni ilerilere atlayarak

ellerinin henz biim vermeye balad rnn tam ve eksiksiz tablosunu gznn nnde canlandramasayd, o

zaman insani, sanat, bilim ve pratik aba alannda byk ve zahmetli ilere girimeye ve tamamlamaya hangi

itici gcn srkleyeceini dnemem bile. ... Eer rya gren kimse, ryasna ciddi olarak inanrsa, yaam

dikkatle gzler, gzlemlerini gkte kurduu atolarla kyaslarsa (sayfa: 208) ve eer, genel olarak sylemek

gerekirse, ryasnn gereklemesi iin bilinli olarak alrsa, rya ile gerek arasndaki ayrln hi bir zarar

olmaz. Ryalarla yaam arasnda bir ba varsa, her ey yolundadr."[78]

Ne yazk ki, bizim hareketimiz iinde, bu trden rya grme ok azdr. Ve bundan en ok sorumlu olan

kimseler, aklbanda grleriyle, "somuta" "yaknlklaryla" nenler, legal eletiriciliin ve illegal

"kuyrukuluun" temsilcileridirler. (Lenin, Ne Yapmal?)

Bir gelecek dncesi, btn toplumlarda ve her zaman olmamtr. rnein bat Ortaanda

insanlar, byk lde zamann sonunda yaadklarn dnyorlar ve srekli kyamet

bekliyorlard. Byle bir zaman tasavvurunun olduu bir dnemde topyalar var olsa bile,

bunlar ile gelecek arasnda zorunlu bir ba olmas bir yana bunlar birlikte bile dnlemez.

Ama gelecein imdiden ve gemiten farkl olduu ve olaca dncesi de son derece

yenidir. Bu dorusal, gemiten gelip gelecee giden zaman tasavvuru, kapitalizm ve

aydnlanmayla birlikte geliip zihinlerde egemenliin kurmutur. Ondan nceleri, zaman

dorusal deil, dairesel, deien deil, tekrarlayan; akan deil, dnen bir zamand.

nsanlar doup, byyor lyorlard; doada hep ayn mevsimler tekrarlanyordu. nsanlar

gibi medeniyetler ve devletler de kuruluyor, geliiyor, olgunlua eriyor, ryor ve

yklyorlard. Hsl devran dnyordu. Dolaysyla gelecein gemiteki geleceklerden

daha farkl bir gelecek olabilecei ynnde bir tasavvur da bulunmuyordu.

Gelecein farkl olaca tasavvuru btnyle kapitalist geni yeniden retim yordamna, ve

ona bal olarak ortaya kan, dorusal ve deiken bir zaman tasavvuruna baldr.

Dolaysyla tpk Dou kavram gibi topya kavramnn kendisi de, en azndan bugnk

yaygn kullanmlarnda Burjuva Uygarlna ait kavramlardr. Her ikisi de burjuva uygarl

ile birlikte ortaya kmlardr.

O halde, dou toplumlar ve topya ilikisini, bu kavramlarn tarihsel ve burjuva uygarlna

bal, o uygarln ideolojik egemenliinin arac olmalar niteliklerini gz nne olmadan, bir

sorun, bir konu olarak ortaya koymann kendisi bizzat, burjuva uygarlnn ideolojisinin

yaygnlatrlmasnn bir aracdr. sterseniz, byle bir kavray iinde, Douyu savunun,

savunduunuz sadece ii dna evrilmi biimiyle burjuva uygarl ve onun ideolojisi

olmaktan teye gitmez.

*

Batya ve burjuva uygarlna balanan topya dncesi, klasiklemi topya olarak ele

alnan kitaplar gz nne alndnda, tarihsel gereklie uymaz ve btnyle bir

yanlsamadr. Yani topya kavram burjuvaziyle birlikte domutur ama bu kavrama adn

veren kitap ve benzerleri gz nne alndnda gerein pek yle olmad, burjuvazinin

gereklii tahrif ederek byle bir anlay yerletirdii grlebilir.

Bu gn en klasik topyalar gz nne getirdiimizde, onlarn, sanlann aksine Kapitalizme

deil, belki onun afana has olduklar grlr.

topyalar burjuva uygarlnn afanda doarlar:

Campanellann Civitas Solisi (Gne lkesi) 1602 tarihini tar.

Thomas Morusun (1478- 1535) topyas neredeyse bundan yz yl nce, 1516da

yazlmtr.

Baconun Yeni Atlantisi 1624 tarihlidir.

Dikkat edilirse, en yeni tarihli olan Baconunki bile, henz Ticari kapitalizm dneminin,

burjuva uygarlnn henz Prekapitalist uygarlklar karsnda kesin bir stnlk salamad

bir dnemin rndr.

Bu u demektir onlar aslnda Batnn rnleri, yani kapitalizmin rnleri saylmazlar. Uzak

d ticaret ile bir ilgileri vardr ama bu d ticaretin modern kapitalizme bir srama yapp

yapmayaca henz belirsizdir.

Bu anlamda, klasik topyalar aslnda henz batl deildirler. nk henz ortada tam bir bat

yoktur.

Bu onlarn zaman ilikisinde de grlebilir. Henz ilerleyen bir zaman ve tarih kavram pek

yoktur bunlarda. Bu bakmdan topya, douunda bu gnk gibi gelecee gbek bayla

bal deildi. Bu nedenle o topyalar temporal deil lokal (zamansal deil mekansal) bir

gnderme ierirler. Hemen hepsi bilinmeyen denizlerde bir adadadr. Bu onlarn uzak d

ticaret ile ilikisini gsterdii gibi, ayn zamanda henz burjuva uygarl ile oluacak zaman

ve mekan kavraylarna uzakln da gsterir. Kapitalizmin gelimesinden sonra, o

okyanuslarn bilinmeyen adalar kalmam ve onlar, bir topyaya ilham vermek bir yana

giderek smrgelemeye bal olarak aalayc bir anlam kazanmlardr. Bu nedenle henz

Dounun dolaysyla Batnn da olmad bir dneme aittirler. Ayn zamanda gelecee deil,

yaanan dneme ilikindirler, gelecek gndermeleri yoktur.

O halde, topyalar aslnda Dounun rnleridirler; ama bu Dounun rnleri olanlar,

aslnda Bu gn batnn olduu kabul edilenlerdir. Bunlarn iinde belki sadece Yeni Atlantis,

Batnn, burjuva uygarlnn daha ak bir damgasn tar. Gerisi, tamamen Dounun

rndr. Dounun topya geleneinin devamdr.

Peki Dounun topya gelenei nedir?

Dounun dnen zaman kavray iinde, gelecee ilikin bir topya yoktur. Hele gelecein

gemiten daha iyi olaca ynnde bir inan ve kabul de pek yoktur. O halde, Douda, yani

kapitalizm ncesi uygarlklarda, topyann kayna Gemite olabilir ve de yledir.

Ama bu gemi, snf elikileri iinde paralanm ryen medeniyet olamaz. Komnn

Cahiliye denen snfsz toplumu da olamaz. O zaman, snfsz toplumdan snfl topluma

geilen Kent (Cite, Medine); Kvlcmlnn deyiiyle Barbar (snfsz toplum, Komn)

kurdunun, medeniyet kelebeine dnt koza olan Kent olabilir topyalara ilham

verebilecek gemi. Orada henz snfsz toplumun erdemleri yaamaktadr ama ayn

zamanda Uygarln zenginliine de ulalmtr.

Bu nedenle, aslnda btn topyalar genellikle bir Kentden tesini hayal edemez, Kral olsa

Soann ccnden baka eyi yemeyi akl edemeyen oban gibi.

Platonun Devleti, bir Kenti anlatr. Ona lham veren Isparta kentidir.

Farabinin Medinetl Fadlas (Erdemli ehir) da bir Kenti anlatr.

Campanellann Gne lkesi de aslnda bir Kenti anlatr.

Morusun topyas da, bir ada sz konusu olmakla birlikte, toplumsal rgtlenme olarak bir

Kentin rgtlenmesine sahiptir.

O halde, btn bu topyalar, bu gn Dou denen kapitalizm ncesi uygarlklarn rndrler.

Gelecein toplumunu deil ideal toplumu anlatr ve bu toplum, henz uygarlamam,

uygarln eiindeki Kentten baka bir ey deildir.

Klasik uygarlklarda, bir de dinlerin iine szm bir topya daha vardr. O da, gelecee deil,

gemie aittir: snfsz toplum, tarih ncesi, yani Cennet.

O halde, toparlarsak, bu gn batllara ait olduu dnlen topya kitaplar aslnda tamamen

klasik uygarlklarn damgasn tarlar, yani onlar douludur.

Dounun topyas, yani klasik kapitalizm ncesi ticarete ve tarih ve tarm temeli zerinde

retime dayanan toplamlarn topyalar, ilhamn gemiin Kentinde bulur

21 Haziran 2004 Pazartesi

Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk

Veya

ok Kltrl Toplum Slogan Niin Gericidir?

yle genel geer bir yarg var: "ok kltrllk Avrupa merkezciliin almasdr. Avrupa

Merkezcilik dier kltrleri, aa gryor, onlar kendi llerine gre yarglyordu. imdi

ise, hi bir kltr dierinden stn veya aa deil, hepsi ayn deerde grlyor. Artk

slogan, eitlenme ve birbirine benzeme deil, ok renklilik, eitlilik. Bu anlay iinde elbette

Avrupa Merkezcilik yer bulamaz."

lk bakta her ey ok ak! Tpk gnein douu ve bat gibi. Nasl gnein douunun ve

batnn ahidi gerekmiyorsa, yle. ok kltrllk de, btn kltrleri eit dzeyde

grdne gre, Avrupa kltrn dierlerinden stn gren; her eyi Avrupa'nn aynasnda

deerlendiren bir anlay, bu ok kltrllk dnyasnda yaayamaz.

Bu gizli varsayma dayanarak konumalar, karsamalar yaplyor; programlar oluturuluyor;

makaleler, kitaplar yazlyor.

Ne var ki bizim ihtiyar Marks veya diyalektik, her eyden phe et demi. Hele bizim

yaam deneylerimiz gsteriyor ki, hi phe uyandrmayanlardan, yanll akla hi

gelmeyenlerden, zellikle phe etmek gerekiyor.

Biz de bu ihtiyar Marksist diyalektiin dn izleyelim.

Evet ilk bakta gne doudan doan batdan batar ama, onun hi "doup" "batmad",

aksine hep yerinde durduu, buna karlk, dnyann kendi etrafnda dn nedeniyle yle

grnd artk kimse iin bir sr deil. Yani gerek aslnda tam da kendine zt bir biimde

grnmektedir. Gne yerinde dururken hareket ediyormu gibi grnmekte, biz ise hareket

ediyorken sanki yerimizde duruyormuuz gibi.

Demek ki, binlerce yldr bilginin ve tecrbenin birikmi z olan halk bilgeliinin dedii

gibi, yle hemen grne aldanmamak gerekiyor. Ya da Marksn deiik ifadesiyle:

Eer z ve grnm ayn olsayd, btn bilim gereksiz olurdu.

Biz de, bu Avrupa Merkezcilik, ok Kltrllk kavramlarnda bu dersleri ve ilkeleri bir

doruluk snavndan geirelim. Bakalm gerekten yle mi? Gerekten, ok Kltrllk

Avrupa Merkezciliin almas m? Yoksa Bizzat Avrupa Merkezciliin ta kendisi mi?

Son sylenmesi gerekeni ilk nce sylersek, bizim tezimiz, "ok Kltrllk" ya da "ok

Kltrl Toplum" gibi siyasi slogan ve projelerin bizzat Avrupa Merkezciliin ta kendisi

olduudur. Ama bu tezi kantlamak iin nce, uzun bir yolculua kmak; ileriye doru

frlayabilmek iin bir yay gibi gerilmek gerekiyor.

*

Avrupa Merkezcilik nedir?

Bu kavramn ilk kelimesi olan Avrupa'dan balayalm.

Avrupa nedir?

Bir yeri tanmlayan corafi bir kavram olarak Avrupa son derece yeni bir kavramdr. Bir

bakma kapitalizm ile birlikte domutur. Kapitalizm ncesinde Avrupa yoktu. Avrupa adnn

kaynakland mitolojideki Avrupann ve Greklerin Avrupa dedii blgenin bu gnk

Avrupa ile bir ilgisi yoktu. Bu gn Avrupa diye bilinen yerler, Grekler iin brakalm Avrupa

kavramnn iinde olmay bir yana, var olduu bile bilinmeyen, sylencelerin ardnda, bilinen

dnyann tesindeki yerlerdi. Romallar iin de bir Avrupa deil, Galler, Germanya, Britanya

vard, ama bu gnk gibi bir Avrupa yoktu. slam Uygarl iin de ayn durum sz

konusuydu.

Belli bir blgeye Avrupa adn verenler ve onun bir ktann corafi ad olarak kullananlar yine

bizzat Avrupallardr.

Ama bu adlandrmann kendisi bizzat, o Avrupal denenlerin tarihsel ve toplumsal

eilimlerini yanstr ayn zamanda. Avrupal da Avrupa gibidir. Avrupa gibi

Avrupaly da Avrupal yaratmtr. Ama bu Avrupal nedir? Bunu anlamak iin

Avrupay anlamak gerekiyor.

yle dnlebilir. Modern bilimler, dolaysyla da Corafya Avrupada doduundan,

Avrupaya Avrupa adnn verilmesi de, bu balamda grlmelidir, tpk dier ktalarn

adlandrlmas ve tanmlanmas gibidir ve o srecin bir paras olarak anlalmaldr. Bu

bakmdan, bu gnk Avrupaya Avrupa denilmesi, btnyle, o adlandrmalar yapanlarn

Avrupallndan bamsz olarak, bilimin, jeoloji ve corafyann kendisiyle ilgilidir.

Ne var ki, corafya asndan baktmzda Avrupann bir kita olarak tanmlanmasnn hi de

masum olmad grlr.

Avrupa, corafi bir kavram olarak, Asya ktasnn Ural dalarnn batsnda kalan ksmna

keyfi olarak verilmi bir isimdir. Dnyadaki adlandrmalarn hepsi keyfidir. Avrupa yerine

Mavrupa da denebilirdi. Asya yerine Masya da. Sorun burada deil. Bu isimle tanmlanan

alnn kendisindeki keyfilikte.

Eer Ktalar jeolojik veya tektonik kriterlere gre tanmlanyorsa, btn Ktalar ayr bir

plakadan olumaktadrlar. Bir zamanlar kocaman bir Pangaea ktasnn paralanmasndan

olumu plakalara kta deniyorsa, ki btn Ktalar bu byk plakalardan oluurlar, Avrupa

ktalar iinde tek byle olmayandr. Gney ve Kuzey Amerika bile ayr plakalardr. Afrika,

Avustralya, Antartika, Hindistan hep ayr plakalardr. Avrupa ise ne Asyadan byle ayrlr ne

de Afrikadan. Pireneler ve Alplerin gneyi de bu gn Avrupa saylmaktadr ama baka bir

plakaya aittirler. Yani Jeolojik kriterler geerliyse eer, rnein talya Avrupaya dahil

deildir.

Hindistan, Asya Ktasndan ok daha belirgin corafi ekillenmelerle ayrlm olmasna; ayn

zamanda ayr bir plakadan olumasna ve Himalaya dalar bu plakann Asyaya arpmasyla

olumasna ramen ve bunlar kltrel bir ayrla da denk dmesine ve neredeyse bir kta

kadar byk olmasna ramen, yani bir ayr kta olarak saylmann btn kriterlerine sahip

olmasna ramen, Hindistan'a bir Kta denilmemektedir.

Avrupann ise, byle bir zellii yoktur. Onu Asyadan ayrd sylenen Ural dalar ok

eski dalardr ve rnein bir Himalayalar gibi almaz bir engel deildirler. Urallar kltrel

bakmdan da bir ayrc snr oluturmazlar. Bu dalarn batsnda ya da dousunda yaayan

Ruslar ya da Slavlar birbirinden ok farkl da deildir. Avrupadan saylan Pirene ve Alplerin

gneyi ise, aslnda Avrupann iinde bulunduu plakaya dahil deildirler.

Yani Avrupa Ktas, tamamen keyfi olarak, bir kta olmann kriterlerine uymamasna ramen,

gneyinde ve dousunda bu kriterler ayaklar altna alnarak snrlar izilmi, ktala terfi

ettirilmi bir blgedir corafi olarak. Dousunda, Asyadan ayrmak iin; gneyinde, Akdeniz

veya Afrikay Avrupaya katmak iin, bir kta olmann kriterleri ayaklar altna alnarak

yaratlm bir ktadr Avrupa.

Eer ktalar plakalara gre tanmlanyorsa veya jeolojik anlamda ktalar byle ise, ktalar

iinde bir tek Avrupa byle tanmlanmay hak etmemektedir. Byle tanmlanmay hak eden

Hindistan ve Amerikalar bile ayr ktalar olarak tanmlanmazken, Avrupa hi hak etmedii

halde kta kabul edilmitir.

Grld gibi, Avrupa kavram, bu corafi kavram ve bu kavramn kapsad alan, corafi

kriter ve kayglara gre belirlenmemitir.

*

O halde u soru hala ortada durmaktadr: Niin Asya'nn bu, bat ucundaki yarmadada

yaayan insanlar, bulunduklar yere rnein Bat Asya gibi bir isim vermemilerdir de, yani

corafi olarak gerei daha iyi yanstan bir isim vermemiler, o ktann bir uzants olduklarn

belirtmemilerdir de, corafi ya da jeolojik bakmdan hi de kta kriterlerine denk dmeyen

bir blgeyi ayr bir kta olarak, Avrupa olarak; Kendilerini de Avrupal olarak

tanmlamlardr ve tanmlamaktadrlar?

Peki acaba, corafi olmamakla birlikte, kltrel, tarihsel snrlar ve ayrm izgileri mi vardr

da, corafya bu snrlar kabartlandrmak iin ona kta dedi? O halde kltrel ve tarihsel

snrlara bakalm.

Tarihsel ve kltrel snrlar arandnda ise keyfilik zirveye ykselir. Alp dalarnn veya

Pirene dalarnn gneyi veya Balkanlar ve Gneyi, Kltrel ve tarihsel olarak Avrupaldan

ok Akdenizlidir. Zaten tarih boyunca, Akdeniz uygarl Fenikelilerden beri kltrel ve ticari

bakmdan ve byk imparatorluklarn ortaya kyla birlikte de siyasi bakmdan bir btn

olagelmitir. Roma, Bizans, Osmanl ayn uygarlk blgesinin siyasi ve styap birliini

salamlardr veya bu yndeki abalardr. Hatta, Hristiyanlk ve slamiyet bile, bu uyarlk

alannn farkl aamalardaki styaplar olarak grlebilirler. Bunlarn ortaklklar, Kuzey

Avrupa'da yaayanlarla ortaklklarndan ok daha fazladr. Bir skenderiyeli ile bir Yunanlnn

tarihsel, kltrel ortaklklar, bir Yunanlnn bir Almanla ortaklklarndan ok daha fazladr.

Bir Endlslnn bir zmirli ile tarihsel ve kltrel ortaklklar, bir Endlsl ile bir

Parisliden ok daha fazladr. Aa yukar ayn yemekleri yerler; ayn mziklerden zevk

alrlar. Bu takdirde, niin Yunanistan Avrupa'dr da, Asya deildir veya skenderiye Niye

Afrikaldr da Avrupal deil?

Bunun da tarihsel, kltrel veya toplumsal bir ls yoktur. Demek ki, eer Ktalar Kltrel

ya da tarihsel ortaklklara gre tanmlanacaksa, Avrupa, burada da btn kurallar ayaklar

altna almaktadr.

Bu kltrel snrlardaki keyfilik karsnda da Avrupa, Avrupann ve Avrupalln corafi

bir kavram olduunu syler.

Ama yukarda deinildii gibi, corafi bir kavram olarak da geerlilii yoktur ve orada da

sknca, bu amazdan kurtulmak iin tarihsel ve kltrel bir kavram olduu sylenmektedir.

Deve Kuu gibidir Avrupa kavram. Deve misin? Kuum. Ku musun? Deveyim. Tarihsel ve

kltrel misin? Corafiyim. Corafi misin? Tarihsel, Kltrelim.

Demek ki, daha, Avrupa Merkezcilik kavramnn iki szcnden esas nemli olannn

kendisinde ok ciddi bir sorun var. Avrupa nedir? Neye denk der belli deildir? Ne corafi

ne de tarihsel veya kltrel bir ayrma denk gelmez. Tamamen keyfi olarak belirlenmi

grnmektedir.

*

Bu keyfilii tespit etmek, bir olgu olarak belirlemek yetmez. Onu anlamak, aklamak gerekir.

Niin byle bir keyfilik vardr, niye byle btn ktalardan farkl olarak Avrupa ktas ya da

Avrupa denen ey, tm nesnel ller ayaklar altna alnarak suni ve keyfi olarak yaratlmtr.

Bu keyfilii yaratan zorunluluk nedir?

Ayrca bir kavram gereklii aklamann arac deilse, aksine onu arptyorsa, bu onun

sosyolojik deil ideolojik; yani belli karlar korumaya yarayan, onlara hizmet eden, onlar

gizleyen bir ilevi olduu anlamna gelir. Peki, bu karlar veya imtiyazlar nelerdir? imdi bu

keyfiliin ardndaki zorunluluu aratralm.

Avrupa kavram, Corafi, kltrel ya da tarihsel kriterler ayaklar altna alnarak ortaya

ktna gre, Avrupa aslnda neyin karldr? O bir baka eyin karl olmaldr ki, o

baka ey corafi ya da kltrelmi gibi grnebilsin.

Peki, nedir bu "ey"? Bunu anlamak iin Avrupa kavramnn kullanmndaki hileleri iyi

anlamak gerekir.

Yukarda grld ki, Avrupa ne jeolojik, ne de kltrel bir kavram olarak bir bilimsel deere

sahip deildir. O bu anlamlarda, ideolojik bir kavramdr. Aslnda hep, corafi ya da kltrel

anlamlar olduu sylenerek, fiilen siyasi bir kavram olarak kullanlmaktadr. Yani aslnda

siyasi olan bu kavram, yani ideolojik olan bu kavram, hep corafi ve kltrelin ardna

gizlenerek, bir bilimsellik postu giymektedir; yani corafi veya kltrel olduu yolundaki

gndermeler, bu siyasi ve ideolojik kavramn sosyolojik bir kavram olduu izlenimi

yaratmasn salamaktadr.

Halbuki, Avrupa denen blge, dier ktalar gibi, corafi ya da kltrel snrlara sahip olsayd

bile bu Avrupann sosyolojik bir kavram olduu anlamna gelmezdi. Kald ki, Avrupa bu

snrlara da denk gelmemektedir.

Bunu anlamak iin, sosyolojik bir kavram olarak Avrupann ne anlama gelebileceine ve

geldiine bakalm.

Sosyolojik bir kavram olarak Avrupa demek kapitalizm demektir. Avrupa demek,

sosyolojik olarak Modern Burjuva uygarl demektir.

Modern Burjuva uygarl, bugn Avrupa denen blgenin, Kuzey batsnda doup, ncelikle

orada yayld ve oradan dnyaya egemen olduu iin, Kapitalizm, Modern burjuva uyarl

karl olarak Avrupa kavram sosyolojik bir kavram olarak kullanlabilir ve Avrupann

biricik sosyolojik karl bu anlamdr.

Avrupa aslnda burada, bu kullanm iinde, bir kavram da deil, bir koddur. Modern burjuva

uygarlnn, kapitalizmin karl olarak kullanlan bir kod. Bir tr ksa yaz, bir ksaltma

gibi grlmelidir. rnein Modern Burjuva Uygarl diyeceinize, ksaca MBU diyecek

yerde, MBUnun karl olarak Avrupa da denebilir. Avrupann bilimsel tek anlam budur.

Bir kavram bile deildir, bir Koddur ve anlam kartrlmad srece, kolay anlalrlk ve

tasarruf salayabileceinden bir sorun oluturmaz.

Ama tam da burada Vehbinin kerrakesi ortaya kyor. Bu modern burjuva uygarl, bu

uygarln burjuvazisi ve ulusal devletleri, onu bu anlamda, sosyolojik bir gereklii anlamay

kolaylatran bir kavramn, bir kod olarak karl anlamnda kullanmyorlar. Onlar onu

bilimsel olarak kullandklarn sylerken, hep kltrel ya da corafi olduundan hareketle

bilimsel, dolaysyla sosyolojik bir kavram olarak kullanld gibi bir izlenim yaratyorlar,

bylece aslnda politik balamlarda kullandklarn, ideolojik bir kavram olduunu gizliyorlar.

Yani Corafi veya Kltrel olduu imalarnn ardna gizlenerek onun ideolojik olduunu

gizleyip, gereklii arptan deil, gereklii aklayan bir kavram kullandklar izlenimi

yaratyorlar.

Tekrar edelim. Avrupa, sosyolojik bir kavram olarak, kapitalizm karlnda bir kod olarak

kullanlabilir. Burada sadece bir adlandrma sorunu sz konusudur. Her hangi bir eyi

adlandrmak iin A szc yerine B szc, Kapitalizm yerine Avrupa veya Bat

kullanlabilir. Burada kavram corafi ya da kltrel deil, sosyolojik bir anlama sahiptir.

Sosyolojik olarak Avrupa, kapitalizm kavramnn karlnda kullanlmaktadr, sadece ve

sadece bu anlamyla Avrupa ya da Bat ideolojik bir kavram deildir. Gerei arptmaz,

aksine onu anlamann bir aracdr.

Avrupa sosyolojik bir kavram olarak Kapitalizmin karl bir Kod olarak kullanldnda;

Asya da sosyolojik bir ayrmn karl olan bir Kod olarak kullanlabilir.

Sosyolojik bir kavram olarak Avrupa'nn ztt Asya'dr.

Peki, Asya nedir, sosyolojik bir kavram olarak? Avrupa Modern kapitalizm demek ise, Asya

da, klasik, kapitalizm ncesi Antik Uygarlk demektir.

Bu kavramlara bir ncs, Afrika da eklenebilir. Afrika da, bir bakma, klasik uygarla

veya modern kapitalist uygarla gememi veya geememi toplumlara denk der. Yani

Komnn karl bir kod olarak kullanlabilir.

Yani bu kta adlandrmas, insanlk tarihindeki temel retim biimine; dolaysyla

styapnn veya dinin temel biimine karlk der. Komn veya lkel sosyalizm ve bunun

st yaps olan, totemcilik veya amanizm karl olarak Afrika; Klasik tarihin, tarm

retimi; art rne ekonomi d cebir ile el koymaya ve Tefeci-Bezirgan Sermayeye dayanan

Klasik Uygarlklar ve bunlarn styaps tanrl ya da tanrsz Semavi dinler karl olarak

Asya; Modern gc smrsne ve art deerin dorudan retim srecinden elde

edilmesine, geni yeniden retime dayanan modern kapitalist Uygarlk ve onun, uygarlk

ncesi ve klasik uygarlklarn styapsn, dindir, din de inantr, kiiseldir diyerek, politik

alann dna atan ve dini ya da styaps; bizzat bu politik ve zel ayrmna dayanan din, ya

da dier bilinen adyla ulusuluk olan Avrupa.

Sorun byle koyulduunda, btn kafa karklklarna yol aan kavram kargaalarna son

verilebilir.

Dou'nun dousundaki Japonya sosyolojik olanak batldr. Batnn batsndaki, Portekiz veya

Fas Sosyolojik olarak Douludur. Asya'nn dousundaki Japonya, Avrupaldr; Avrupa'nn

gneyindeki balkanlar veya talya'nn Gneyi Asyaldr. Sahrann Kuzeyindeki Afrikann

Akdeniz ky eridi ve Yemen ve eski Msr zerinden medenilemeye uram Afrikal

Habeistan, Asyaldr. Sibirya Tundralarndaki; Orta Asya Bozkr veya llerindeki;

Himalayalarn sapa vadilerindeki Asyal halklar Afrika'ldr. Corafi olarak ayr bir kta olan

Latin Amerika sosyolojik olarak Asyaldr veya Asyadr; yine Jeolojik ve corafi olarak

baka bir Kta olan Kuzey Amerika Avrupaldr veya Avrupadr. Beyazlarn yerlemedii

Okyanusya adalar Afrikaldr. Amerika ve Avustralya'nn yerlileri Afrikaldr. Oralara

yerleen beyazlar, kken anlamnda deil, sosyolojik anlamyla Avrupaldr. Bu nedenle Yeni

Zelanda ve Avustralya Avrupadr. Oralardaki rezervatlar Afrika.

Politikada, bu anlamnn dnda, Avrupa ya da Asyallktan; Avrupa ya da Asyadan sz

etmek; Bat ve Doudan; Batllk ve Doululuktan sz etmek, ona burjuva uygarlnn,

kendi stnln ve egemenliini gizlemek iin, karlarn korumak iin ykledii; aslnda

kullanld politik balamlarda hibir bilimsel deeri ve anlam olmayan; aksine gereklii

arptan bir anlam yklemek olur.

Dolaysyla Avrupalnn, yani modern burjuva uygarlnn, Avrupa veya Avrupalla verdii

anlam kabul ederek, yani Avrupalln corafi veya kltrel bir olgu olduu veya snra

tekabl ettii varsaymna dayanarak Avrupa merkezcilie veya Avrupalla kar kmak,

aslnda ayn varsaymlar; ayn gerici ideoloji yeniden retmektir.

Avrupaya, Avrupalla ya da Avrupa merkezcilie Kapitalizm veya Burjuva Uygarl

anlam dnda bir anlamla kar kmak, bizzat Avrupa Merkezciliin ta kendisidir ve onu

yeniden retir.

Yani Avrupa Merkezcilik kavramnn kendisi problemlidir ve gerei arptr, bu

kavram, Avrupalnn (Burjuva uygarlnn ya da kapitalizmin) ona ykledii anlamda,

yani kltrel ya da corafi bir ayrma tekabl ettii anlamanda eletirilemez. Yani

kltrel ya da corafi bir ayrma denk den bir kavram olarak kullanldnda, kar

olsanz bile onun klesi olur, yanl yeniden retmi olursunuz.

Avrupa Merkezcilik, Avrupa Kapitalizm demek olduuna, dolaysyla da Kapitalizm

Merkezcilik olduuna gre, Kapitalizm Merkezcilie tekabl etmeyen bir anlamda Avrupa

Merkezcilie kar kmann kendisi bile o ideolojik tahrifat yeniden retir.

Yani kapitalizme tarihsel ve politik olarak kar kmadan Avrupa Merkezcilikle mcadele

olanakszdr ve Avrupa merkezcilik yenden retilir.

Avrupa merkezciliin eletirisi, kapitalizmin eletirisi olmak zorundadr.

Kapitalizmin eletirisi ise, Ekonomi Politiin eletirisidir.

Kapitalizm geni ve yaygn meta retimi demektir. Meta retimiyle birlikte, Metann tabi

olduu deer yasas, insan toplumunun karsna bir doa yasas gibi kar. Ekonomi Politik

bu yasalar inceler. Ona kar mcadelenin silahlarn sunar iilere. Ama ayn zamanda, kendi

konusunu, yani meta retimini yok etmeye alr. Bu nedenledir ki, Marksn temel eserinin

alt bal Ekonomi Politiin Eletirisidir.

Avrupa, yani kapitalizme kar mcadele edilmeden, Avrupa merkezcilik, yani Avrupa

kavramnn burjuva uygarlnn bir ideolojik egemenlik arac olarak kullanmna kar

mcadele edilemez.

O halde, Marksn Kapitali, yani Ekonomi Politii Eletirisi, Avrupann ve Avrupa

merkezciliin eletirisinin temelidir.

Kapitalizm dnda bir Avrupa veya Bat kavram, sadece baka lkelerdeki kapitalizmin ve

burjuvazinin karlarn savunmann aracdr ve ayn Avrupa Burjuvazisinin kralarn

kullanmak iin kulland anlamlara sahiptir2. Yani Avrupa ve Avrupalln ya da batlln,

corafi ya da kltrel bir ayrmn karl olduu var saymna dayanr. Byle olsayd bile,

yani Avrupa, rnein Hindistan gibi, farkl corafi ve kltrel snrlara denk gelseydi bile, bu

onun ideolojik niteliini gizlemi olurdu. nk corafi kavramlar sosyolojik kavramlar

deildirler.

Avrupa kavramnn, sosyolojik olarak kapitalizm anlamna gelmesi, ama burjuvazinin onu

hep kltrel veya corafi anlamlarna atf yaparak bilimsel bir kavram gibi kullanyor olmas,

tpk, aslnda biyolojik bir kavram olan, sosyal bir hayvan olarak insan kavramn, sanki

sosyolojik bir kavram gibi kullanmasna ve onun ideolojik niteliini gizlemesine;

Epistemolojik olarak inan kavramnn ardna gizlenerek dinleri sosyolojik olarak inan

olarak tanmlamasna benzemektedir.

Btn bunlar burjuva uygarlnn ve ideolojik egemenliinin ke talardr ve bunlarn

hepsinde ayn hile yaplmaktadr. Kavramn baka bir balamdaki anlamna gnderme

yaplarak, bilimsel veya sosyolojik bir kavram olduu yanlgsna yol almaktadr. Dine

nan denirken; nsana sosyal hayvan denirken; Avrupaya Kta denirken, hep

nann Epistemolojik; nsann Biyolojik; Avrupann Corafi anlamlarnn ardna

gizlenerek, onlarn bilimsel bir kavram olduu, dolaysyla sosyolojik kavramlar olduu

yanlsamas yaratlarak, onlarn hukuki, politik ve ideolojik kavramlar; yani burjuva

uygarlnn styapsnn dayand kavramlar olduu gizlenmekte ve egemenlik

pekitirilmektedir.

Tam da bu gizleme eyleminin kendisi, kapitalizmi ya da burjuva uygarlnn egemenliini

kurmakta, bizleri kapitalizm veya burjuva uygarl merkezli, tam da bu anlamda Avrupa

Merkezli (dikkat edilsin burada Avrupa kapitalizm anlamndadr) bir bak asna

hapsetmektedir.

i hareketi ve sosyalizm bu kanallardan teslim alnd. Bylece i hareketinin ve

sosyalizmin Burjuva uygarlna ve onun styapsna kar baka bir uygarlk ve styap

tasavvuru gelitirilmesinin nne geildi.

Toparlarsak, corafi ya da kltrel olarak var olduu imasna dayanan bir Avrupa merkezcilik

eletirisinin kendisi, sosyolojik olarak Avrupa merkezci, yani kapitalizm veya burjuva

2 Bu gn rnein Trkiyede Asyallk, Doululuk, Avrupa Merkezcilie kar k, aslnda ayn gerici anlay

yeniden retmekte ve Trkiyeye egemen brokratik Oligarinin karlarn ve egemenliini savunmann arac

olarak ilev grmektedir.

uygarl merkezci olur. Avrupa merkezciliin btn eletirisi, znde Avrupa merkezcidir.

Bu gne kadar kullanld anlamyla Avrupa Merkezcilik, Avrupa Merkezci bir kavramdr.

*

imdi ayn hilenin Kltr dolaysyla da ok Kltrllk kavramnda nasl tekrarlandn,

Kltr kavramnn da, bu gn burjuva uygarlnn ona ykledii anlamla nasl bir ideolojik

kavram haline dntn, bu uygarln temel bir kavram olduunu ve ok kltrlln

ve bunu savunmann aslnda burjuva uygarln; yani Avrupa Merkezcilii savunmak

olduunu gsterelim. O zaman Avrupa merkezcilik ve ok Kltrlln birbirine zt

olmad; ok kltrlln bizzat kendisinin Avrupa merkezcilii, yani kapitalizmin

egemenliini nasl rettiini ve onun temel talarndan biri olduunu grelim.

Kltr Nedir?

Kltr sosyolojik olarak, insann doaya katt her eydir. Yani, toplumsal olan, insan insan

yapan, dier hayvanlardan ayran ey demektir.

Elbette, yksek memelilerin srler halinde olduka karmak bir ilikiler sistemi iinde

yaayanlarnda da bir Kltrn tohumlar, en ilkel biimleri grlmektedir. Bunun iin yle

bir rnek bir fikir verebilir.

Afrikadaki rezervatlardan birinde, fillerin soyu tkenir. Fakat soylar tkenmeden nce

oradaki filler gergedanlarla ayn alanlar paylamalarna ramen gergedanlara saldrmazlar,

bir bakma Bar iinde bir arada yaarlar.

Filler tkendikten sonra, iinde gergedan olmayan, fillerin gergedanlar tanmad, baka bir

rezervattan, gen filler, soyu tkenmi fillerin yerine getirilir ve braklrlar. Ancak yeni

getirilen filler srekli olarak gergedanlara saldrmaktadr.

Bunun zerine, yine gergedanlarla fillerin bar iinde bir arada yaadklar baka bir

rezervattan, bir yal fil getirildikten sonra, gen filler de, gergedanlara saldrmay brakrlar.

Yal ve tecrbeli fil, onlara fillerin gergedanlara saldrmamas gerektiini, gergedanlarla

bar iinde bir arada yaamalar gerektiini, fillerin tarihsel tecrbesinin bu dersini, bu

bilgisini aktarmtr. Gergedanlara saldrmamak, genetik ya da igdsel deil; renilen bir

zelliktir.

Bu gzlem, en azndan, yksek memeliler arasnda, genlerle aktarlandan te, baka bir

eylerin de aktarldn gstermektedir: Bu anlamda ok ilkel biim iinde olsa da, yksek

memelilerde de kltrn bir tohumunun varlndan, ok ilkel bir biiminden sz edilebilir.

Tersinden rnek de Kurt ocuklar olutururlar. Olaanst rastlantlar sonucu ok kk

yata, kurtlar, aylar, maymunlar vs. tarafndan bir ekilde bytlm insan yavrular;

genlerinde tm olanaklar olmasna ramen, konumay, hatta iki ayak zerinde yrmeyi bile

becerememekte; tam anlamla, bir kurt, bir ay, bir maymun gibi davranmaktadrlar. Bu

bakmdan Tarzanlar olanakszdrlar ve Afrikay smrgeletiren beyaz adamn imgesinden

baka bir eye denk dmezler.

Bu nedenle, insan doduunda, aslnda toplumun rahmine dm bir tohum olarak da

tasavvur edilebilir. nsan ancak erikin bir insan olduunda, (bu erikinlik genellikle biyolojik

erikinlikte akmasna ramen onunla kartrlmamaldr) yani toplum binlerce yllk

birikimini rahmine dm insan yavrusuna aktardnda, insan insan olarak doar.

O halde, sosyolojik olarak, bizi insan yapan her ey Kltr oluturduundan, aa yukar

Kltr ve Toplum ayn eyi karlayan kavramlardr.

Dolaysyla bu anlamda, Kltr ideolojik, politiki de ierir bu sosyolojik anlamyla.

Leninler ann tartmalarnda rnein aa yukar byle anlalyor ve bu anlam veri

kabul edilerek tartlyordu.

rnein Lenin, tam da Kltr denen eyin iinde politik ve ideolojik olan da bulunduu iin,

bunu ayrmak mmkn olamayaca iin ve tam da bu gerekeyle, kltrel zerklik

talebine kar kyor, bu ayrm mmkn olmadndan; Kltrel zerkliin ideolojik

zerklik anlamna gelecei; bir toplumda egemen snfn ideolojisinin egemen ideoloji

olduu; dolaysyla; Kltrel zerkliin fiilen egemen snfn ideolojik egemenliinin bir arac

olaca noktasndan hareketle, Kltrel zerklik talebini reddediyordu.

Yani Leninler, Kltr, aa yukar, tam da sosyolojik anlamyla kabul ettikleri iin ve tam

da bu nedenle Kltrel zerklik talebini reddediyorlard. deolojiden ayr, Politikadan ayr

bir kltr kavram veya kavray yoktu.

Bu onlarn, bu gn ok kltrllk kullanmnda Kltr szcne yklenen anlamdaki

talepleri desteklemedikleri ya da savunmadklar anlamna gelmiyordu. Aksine, bu gn ok

kltrllk ya da kltrel zenginlik balamnda savunulan haklar ok daha esasl olarak

savunuyorlard.

rnein bu gn, Krtenin de tannmas, insanlarn Trkenin yan sra ana dillerini de

renmesi trndeki talepler, ok kltrllk balamnda savunulmaktadrlar.

Leninler bu hakk, ok daha radikal olarak, hi de ok kltrllk balamnda deil,

demokrasi ve demokratik cumhuriyet balamnda savunuyorlard. Ve bu savunu bu

gnknden bin kat daha ileri ve doruydu ve bu gn de dorudur.

Leninler ann ii hareketi iin, btn dillerin eitlii talebi vard. Onlar iin,

demokratik bir cumhuriyet, bir ulusu, her hangi bir dil, din, etni, soy ile tanmlamazd,

burjuva devriminin ve aydnlanmann program ve ideallerine bal olarak. Dolaysyla dil

ulusu tanmlamann bir arac deildi. Bu nedenle, Leninlerin ann talebi, btn dillerin

eitlii idi3.

Bu ayn zamanda u da demektir, hibir dil dierinden imtiyazl olmayacandan, demokratik

bir Cumhuriyetin ulusu tanmlayan resmi bir dili olmaz. Herkesin ana dilinde eitim yapma

hakk, onu gelitirme, istedii dili ana dili seme hakk olur. Dolaysyla byle bir cumhuriyet,

bir dil ile bir ulusun tanmlanmasn, tpk bir soyla, bir rkla tanmlanmasn reddettii gibi

3 "Ulusal sorunda ii demokrasisinin program da udur: hangi ulus ve hangi dil iin olursa olsun her trl

ayrcaln ortadan kaldrlmas; (...) uluslardan birine herhangi bir ayrcalk tanyacak olan (zemstvonun (yani

belediyenin), topluluun vb. ) uluslarn hal eitliini bozacak olan ya da bir ulusal aznln haklarn

baltalayacak olan her trl davran yasaya aykr ve geersiz sayan ve devletin her yurttana, anayasaya

aykr olan bu tr tasarruflarn geersiz saylmasn talep etme hakk tanyan ve ayn zamanda byle hareketlere

giriecek olanlar cezalara uratan genel bir yasann kabul." (Lenin)

reddetmelidir.

Yani Klasik Marksist Demokratik Cumhuriyet program, bu programn ayrlmaz bir esi

olan, tm dillerin eitlii talebi ve hedefi, bu gnk, dile gre tanmlanm egemen bir ulusun,

kendisine zenginlik katmak iin, bu devleti glendirmek iin, dier dillerin de renimini

istemesinden veya dier dillerin, resmi dilin yan sra, kendilerinin de renilmesini

istemelerinden, bir kat daha radikal ve devrimciydi ve bu gn de hala devrimcidir.

Birinde, bu gnknde, bir dile, tarihe, soya gre tanmlanm egemen bir ulusun tolerans,

kendi karlarn bu ekilde daha iyi savunmu olaca anlay yatarken; Leninlerin anda

ya da Klasik i hareketinin programnda, tm dillerin eitlii ile, ulusun bir dile, soya, tarihe

gre tanmlanmas reddedilmektedir. Tm dillerin eitliidir talep.

Ne yazk ki, bu temel dorular ve gerekler sosyalistler tarafndan bile unutulmu

bulunmakta, btn sosyalistler ok kltrlln faziletleri zerine sosyalist geviler

getirmektedirler.

Biz ii hareketinin ve sosyalist hareketin, aydnlanmann tamamlanmam projesini;

Demokratik Cumhuriyeti bayrana yazmas gerektiini sylerken, bu gnknden bin kat

daha ileri, ama unutulmu ve Stalinist kar devrimden sonra gerici bir ulus kavramna batm

olan sosyalist hareketi bundan karmaya alyoruz.

Demokratik Cumhuriyetin tarihin p tenekesine atldn ve aldn syleyenler ise,

bizlerin bu talebi karsnda, gerici ulusuluun, kendini bu gnk globallemi dnyaya

adapte etmesinin bir aracndan baka bur ey olmayan ok kltrllk gibi kavramlarla

oyalanp; bu demokratik grevlerden kalarn; emek eksenli mcadele gibi,

enternasyonalizm, Anti emperyalizm gibi, ilk bakta ok snf ve anti emperyalist ve de

enternasyonalist sloganlarn ve durularn ardnda gizliyorlar.

Ve bir hareket, demokratik bir cumhuriyet yerine, emek eksenli ya da ABDye kar

hedef, eylem ve sloganlar esas hedef olarak koyduunda ve yakalanacak ana halka olarak

bunlar aldnda, sadece iileri ekonomist bir mcadeleye hapsetmi olmaz; onlar ayn

zamanda mttefiklerinden de tecrit etmi olur.

rnein, Krt hareketi, tm dillerin eitlii talebinin, devletin Trklkle tanmlanmasna,

dilinin Trke olmasna; adnn Trk devleti olmasna kar mcadelenin en byk destekisi

olur. Byle bir talep ayn zamanda iileri blen ayrlklara kar mcadele olduundan, tm

iilerin birliinin koullarn da yaratr. Keza, byle bir mcadele, bizzat Krtlerin

mcadelesi iinde, devrimci demokrasinin glenmesine yol aar. i snfn da ekonomist

taleplerden ve tecrit olmaktan kurtarr. Bylece snfn snf olarak rgtlenmesinin ve bir

politik hareket oluturmasnn koullarn yaratr.

Bir devlet veya ulus, kendini bir dille, bir soy, bir tarih, bir etni ile tanmlamsa, bir

sosyalistin savunmas gereken, tm dillerin eitlii talebi her zamankinden ok daha acil

olarak ortada duruyor demektir.

Bir ulusu bir dille tanmlamak sadece gerici bir milliyetilik deil; ayn zamanda rklktr.

Irkn ve Irkln sadece biyolojik zelliklerle dayandn sanmak, 19. yzyln

smrgeciliinin rklndan baka bir rklk tanmamak demektir. Eski biyolojik

zelliklere dayanan klasik smrge dnemi rklnn yerini, oktan kltre, dile dayanan

bir rklk alm bulunmaktadr. Dolaysyla, Trkiye Cumhuriyeti de, ayn zamanda rk bir

devlettir. Tpk dnyadaki dier benzer devletler gibi.

Bunun karsnda bir sosyalistin savunmas gereken, uluslarn kendi kaderini tayin hakk

vardr parolasnn ardna gizlenerek, bunun karsnda sesini karmamak ve emek eksenli

mcadele diyerekten ileri kamak deil; uluslarn bir dile, bir etniye, bir tarihe gre

tanmlanmas hakkn reddetmek, tpk bir zamanlarn kuzey eyaletlerinin gney

eyaletlerinin ayrlarak, siyahlar yurttalk haklarndan mahrum eden ulus tanmlamas

haklarn reddetmeleri ve onu yok etmek iin onunla savamalar gibi, bu hakka kar

savamaktr.

Uluslarn kendi kadirini tayin hakk, ama bu hak o kendi kaderini tayin etmek isteyen, ulusu

bir dil, bir etni, bir soy, bir din, bir kltr ile tanmlamad takdirde bir hak olabilir. Ulusu bir

dil, bir din, bir etni, bir soy, bir kltr, bir din ile tanmlama hakkn tanmaz demokratik

cumhuriyet. Ancak tm dillerin eit olduu bir ulus, yani bir dili olmayan, bir dile gre

tanmlanmam bir ulus; yine bir dile gre tanmlanmam bir ulus; bir Kltre gre

tanmlanmam, bir kltr olmayan bir ulus; Bir dine gre tanmlanmam, bir dini olmayan

bir ulus; tm dinlere, kltrlere; dillere ayn hakk tanyan; bunlarn hibir politik anlamnn

olmad bir ulus; yine ayn ekilde kendini hibir dil, din, soy, kltrle tanmlamam bir

ulustan ayrlabilir.

Zaten bu hakk garanti eden de, Engelsin de ifade ettii gibi, bir tek kyn bile, ayrlma

hakk olmas; ulusun zgr komnlerin birlii olmasdr. Eer o ky, ky veya ulusu, her

hangi bir soy, boy, etni, dil, tarih, din vs. ile tanmlyorsa, bu uluslarn kendi kaderini tayin

hakk deil; ulusu gerici ve rk bir ayrmla tanmlama hakk olur ki, bu hakk tanmaz

demokratik bir cumhuriyet.

Lenin znde soruna byle yaklayordu. O bu anlamda demokratik cumhuriyetin bu hakk

ierdiini sylyordu4. Ama ayn zamanda ulusun ne olduu konusundaki belirsizlik ve

ulusularn ulus kavramn kabul etme bu elikili durum, demokratik cumhuriyetin iine

giren bir mikrop gibi nce onu hastalandrd, sonra da yok etti.

Grld gibi, Kltr kavram, yirminci yzyln hayaleti olan ulus kavramyla, dolaysyla

burjuva toplumunun dini ve styapsyla yakndan ilgi iinde bulunmaktadr. Kltr

kavramnn u veya bu ekilde tanmlan ve kavran, btn bir siyasi program ve stratejiyi

belirlemektedir.

imdi tekrar Kltr ve ok Kltrllk kavramlarnn analizine geri dnelim.

Bu gn ok kltrllkten, kltrel renklerden ve zenginlikten sz edilirken acaba kltr

hangi anlamda kullanlmaktadr. Kltr kavramna nasl bir anlam verilmektedir? Ve bu

anlam hangi snfn karlarn korumann aracdr? Bunu aratrmaya ve analizimize devam

4 "Uluslarn kaderlerini tayin hakk, demokratik bir dzeni zorunlu klar; yle ki, bu dzende yalnzca genel

olarak demokrasi ile yetinilemez, burada, zel olarak ayrlma sorununun demokratik olmayan yoldan zme

balamak olanakl deildir. Demokrasi genel anlamyla, sava ve ezici bir milliyetilikle badaabilir."

(Lenin)

edelim.

Kltrn ok Kltrllk Balamndaki Anlam

Kltr neyi kapsyor bu gnk kullanmda?

Bu gn en ok kltrllkten yana olana bile, eer yle denirse, o bu ok kltrll kabul

etmeyecektir.

rnein bir Alevi vatanda kyor ve diyor ki, benim kltrme gre, ben devlet ve vergiyi

tanmyorum. Devletin mahkemelerinin de yeri yoktur benim kltrmde. Keza bu gnk

okullarn da yeri yoktur. Benim Kltrme gre, bilgi yallar araclyla iir, saz mzik

eliinde ve gnlk hayat iinde yeni kuaklara aktarlr. Bizde mahkemeler ve yazl baka

bir hukuk da yoktur. Bir kyn ahalisi toplanr, bir sorun ya da sulu varsa, geleneklere ve

aklna gre hep bir arada, bir karar verir ve verilen karar ortaklaa uygulanr. Eh okul ve

hkimlere ihtiyacmz olmadndan, bu retmen ve yarglar eitecek okullara bunlarn

maa ve eitimleri iin vergilere; vergi vermeyenleri tutuklayacak askerlere ve polislere;

dolaysyla bu asker ve polisleri eitecek okullara ve retmenlere ve de bunlara verilecek

maalara, hsl devlete de ihtiyacmz yoktur. Dolaysyla bizim askere gitmemiz, vergi

vermemiz de gerekmez. Mademki ok kltrl olmaktan; kltrel zenginlikten sz ediliyor;

bunlar bizim kltrmzn en esasl blmn olutururlar. ok kltrllk varsa, bizim

askere gitmeme, vergi vermeme, okula gitmeme hakkmzn olmas gerekir.

Ya da baka bir rnek verelim. Birisi kp diyebilir ki, benim kltrmde kadn ve erkein

birbiriyle grp anlaarak evlenmesi diye bir ey yoktur ve ayptr. Birisi ailesinin rzas

dnda baka biriyle evlenir veya ona kaarsa ldrlmesi gerekir. Bu da bizim kltrmz.

Mademki ok kltrlyz, bizim bu kltrmzn tannmas gerekir.

Byle yzlerce binlerce rnek verilebilir. u ok kltrlln en byk taraftarlar bile, size

kar, bunlarn kltrn bir esi olmadn, bunlarn baka bir ey olduunu

syleyeceklerdir.

Ama siz de burada, ama o da senin kltrnn kltr tanm; benim kltr tanmma gre de

bunlar kltre dhildir dediinizde, sylediklerinizi uygulamaya kalktnzda ne olacaktr?

O zaman, ok kltrlln, bu gnk burjuva toplumunun ve gerici ulusal devletlerin kltr

kavramnn diktatrl olduu grlr. ok kltrllk, kltrn, politik ve hukuki

alann dna ilikin olduu eklindeki bir kltr tanmnn diktatrl olarak ortaya

kar.

O zaman, ok kltrl toplumun, ok kltrlle saf saf inanp, vergi vermeyen, askere

gitmeyen, mahkemeleri tanmayan; okula gitmeyenleri hapse tktn grlecektir. Hatta ok

kltrllk masalna inananlar toplu halde davranrlarsa, zerlerine askeri birliklerin

geldiklerini ve kendilerini imha ettiklerini greceklerdir.

Demek ki, ok kltrllk aslnda Kltrn belli bir anlaynn dier kltrler

zerindeki diktatrldr. Siz kltr kavramna, devleti, vergiyi, askerlii, yani bu gnk

burjuva devletinin, politik olann alanna giren eyleri katmaya kalktnzda, tanklar ve

bombalarla; polis ve jandarmalarla kltrn bunlar kapsamad size retilir.

renmezseniz de imha edilirsiniz.

Bylece ok kltrlln aslnda ok kltrllk olmad, bir kltr kavramnn

diktatrl olduu ortaya kar.

Ama biz yazmzn banda Kltrn bilimsel tanmnn insan toplumsal yapan her eyi

kapsadn; hatta geen yzyln banda sosyalistlerin de Kltr bu anlamda kabul ettikleri

iin, Kltrel zerklik gibi talepleri reddettiini falan sylemitik.

Ama imdi, Kltrn hi de bilimsel olmayan, tamamen keyfi yaplm bir tanmnn, bizlere

silah zoruyla dayatldn gryoruz.

Bu silah zoruyla dayatlan anlamnda kltr tpk din gibi, politik olmayan, kiisel olanla

tanmlanmaktadr.

Burjuva toplumu, din, inantr der. nan demek, kiisel, zele ilikin, politik olmayan

demektir.

Bir din kp, hayr ben inan deilim, zele ilikin deilim, politik olmayan deilim, tm

toplumsal hayata ilikinim, rnein ayn zamanda hukukum derse ve bunu uygulamaya

kalkarsa, dinin inan olduu ilkesinin diktatrln grr.

Bylece dinin inan olmad; toplumda inan diye sosyolojik bir kategori bulunmad; dine

inan demenin aslnda modern toplumun dini ve rgtlenme ilkesi olduu; dine inan

demenin aslnda hukuki, ideolojik bir tanm olduu ortaya kar.

te Kltr iin de olan, tam tamna ayndr.

Ama dine inan demek, aydnlanma anda, kapitalizm ncesi toplumlarn st yapsnn

tasfiyesi anlamna gelirken; ilerici ve demokratik bir karakteri varken; Kltr balamnda ayn

eyi yapmak; kendini dil, din, etni, tarih, kltr ile tanmlam gerici ulusuluun ve ulusal

devletlerin korunmas ve yaatlmas gibi anti demokratik ve gerici bir karaktere sahiptir.

Burjuva devrimleri anda, kapitalizm ncesinde toplumlar din ya da soy ilkesine gre

rgtlendiinden onlar politika dna itip, yepyeni bir toplumu rgtlemenin ilkesiydi

dinlerin inan ve zele ait olduu ilkesi. Yani Modern toplumun dini, dinin inan olduunu;

dolaysyla zele ait olduunu kabul eden dindir, daha da dorusu dinin zele ait olduun

kabul etmek iin; zel ve politik diye bir ayrm n koul olduundan; zel ve politik diye bir

ayrmn toplumsal rgtlenmenin temeli olduu dindir.

Bu gn ayns, Kltr alannda yaplmaktadr. Aydnlanma balangta, ulusu bir dil, din

etniyle tanmlamyordu. Bizzat yurtta ve insan kavramlar zde olduundan; ulusun

tanmnda her hangi bir dil, din, soy ayrm ve ayrcal; dolaysyla da ulusun bir dine, dile,

soya gre tanmlanmas reddediliyordu. Vatanm yeryz milletim insanlk aydnlanmann

bir slogan ve idealiydi.

Ancak burjuvazi daha ilk anda, buradan geri adm atarak, bunun tehlikelerini grerek, ulusu,

yani yurttalar, bir soy, tarih, kltr, etni, din ile tanmlamaya balad. Ama ulus byle

tanmlannca, bu gerici ulusuluun, dier soy, etin, dil, din ve kltrlerin zerindeki basks

balad.

Bylece bu baskya kar hareketler de kendilerini ayn ekilde tanmlamaya baladlar. Yani

ulusu her hangi bir dil, etni, soy, kltr, tarih ile tanmlamay reddetmek yerine, baka dil, din,

etni temelinde yeni uluslarn tanm yaplmaya baland. Bylece gerici ulusuluk, tpk bir

DNAnn kendini retmesi gibi, tm yeryzn kaplad.

Devrimci dnemin, ulusu, yani politik olan, bir dil, din etni, soy ile tanmlamay reddeden;

vatanm yeryz milletim insanlk diyen dnemin ulusuluu, burjuvazinin ondan yz

evirmesi karsnda i Hareketi ve sosyalist hareket tarafndan Demokratik Cumhuriyet ve

Enternasyonalizm biiminde savunulmaya devam etti. Ama Leninin yazlarnda da

grlecei gibi, modern toplumun dinin ve ulusun ne olduunun kavranmamas, bunun nce

uluslarn kaderini tayin hakk biiminde anmasn, (nk burada artk ulusun dile, dine,

etniye gre tanm fiilen kabul edilmi oluyordu); Sovyetlere bir brokratik kastn

egemenlii ile de, tm sosyalist hareketin, tpk burjuvazi gibi, gerici, ulusu, dile, dine, etniye

balayan gerici bir ulusuluu savunmasna ve bunun tm sosyalist ve ii hareketine egemen

olmasna yol at.

Ulusu bir etni, dil, din; soy ile tanmlamay reddeden, Devrimci Demokratik dnemin

ulusuluu, sadece anaristlerin geleneklerinde yaad. i ve sosyalist hareketin ulusu bir dil

ve etniyle, dinle, soyla, tarihle tanmlamas enternasyonalizm ilkesinin bile ieriinin

burjuvazinin devrimci dneminden daha da gerilere dmesine yol at.

Aydnlanma dneminde, vatanm yeryz milletim insanlk diyenler ya da ilk

enternasyonalleri kuranlar, bundan kendini bir dil, din etin, soy ile tanmlamam zgr

komnlerin birliini; bu demokratik cumhuriyetin tm dnyay kapsamasn anlarlarken;

gerici ulusuluu kabul etmi sosyalist ve ii hareketinin enternasyonalizmi, bunu her biri

kendini bir dil, etni, soy, kltr, tarihe gre tanmlam uluslarn, dayanmas olarak

anlyordu. Bu anlamda enternasyonalizm kavramnn ierii bile deiti; gerici bir

ulusuluun ve ulus anlaynn dnya apndaki dayanmas anlamn kazand.

Bu gnk dnyann durumu budur. Gerek burjuvazi gerek ii hareketi, modern toplumu,

gerici, soya dile, dine, tarihe, kltre dayanan uluslarla tanmlamak bakmndan birbiriyle

yarmtr ve bu gn yeryzne bu uluslar ve devletler egemendir.

te byle bir dnyada, muazzam i gc gleri ve globalleme bir yandan; elektroniin

salad olanaklar bir yandan; Avrupa Birlii gibi her biri dile, tarihe, kltre gre

tanmlanm uluslarn birleme giriimleri bir yandan ve bu devletler iindeki ezilen dil, din.,

etni, kltrlerin direnileri bir yandan, dile, dayanan ulus tanmn zorlamaya balad. Bu

durumda, hem gerici ulusuluu ayakta tutabilmek, hem yeni ekonomik ilikilere uygun daha

esnek bir sistem oluturabilmek iin, ok kltrllk parolas ve Kltrn politik olmayanla,

zellikle de dille tanmlanmas gerei ortaya kt.

ok kltrllk, demokratik cumhuriyetin tm dil ve kltrlerin eitlii ilkesinin aksine,

ulusun beli bir dil ya da tarihle tanmlanmasn reddetmemekte, bunu kabul etmekte, ama

kltrel zenginlik, eitlilik, aznlk haklar gibi kavramlarn ardnda bunu esnetmekte; gerici

ulusuluu globalizm anda yaatmak ve savunmak iin yeni bir mevziye yerletirmektedir.

Aydnlanma ann burjuvazisi veya 19 Yzyln ii hareketi, bu gnk gibi, kltr zel

olanla, politik olmayanla tanmlamak gibi bir eye gerek duymamt. nk dillerin ve

kltrlerin eitlii, bunlara gre ulusun tanmlanmamas; bunlarn bir politik anlamnn

olmamas, demokratik cumhuriyet kavramnn iinde bulunuyordu. Bu nedenle Kltr az

ok bilimsel olarak, tm toplumsal olanla tanmlyordu o zamann sosyalistleri5.

Zaten ulus bir dille, tarihle, etniyle, dinle tanmlamadnz bir dnemde, kltr byle

politika dyla keyfi olarak tanmlama ihtiyac ve sorunu olmaz. Bir devlet, dini tmyle

kiinin zel sorunu olarak grrse; dillerin hepsi eit ve herkese ana dilinde eitim yapma

hakk var ise, bu gnk anlamyla kltre ve ok kltrlle ihtiya olmaz. Dillerin eitlii

ve laiklik zaten byle bir eye gerek brakmaz.

Ancak gerici ulusuluun tm uluslara egemen olduu bir dnyada, byle bir kltr

kavramna ihtiya vardr. Dolaysyla, ulus kavramnn, bir dille, dinle, tarihle, etniyle,

kltrle tanmlanmas ile; kltr kavramnn byle politik olmayanla tanmlanmas arasnda

ayrlmaz bir iliki bulunmaktadr. ok kltrllk, gerici ulus anlaynn ayrlmaz parasdr.

Bir ulusu, bir dil, din, etni, soy ile tanmlamay reddeden bir ulusuluk iin, ok kltrllk

gibi bir kavrama ihtiya yoktur. Devletin dili yoksa, etnisi yoksa, tarihi, dini yoksa, o zaten

suda yaayan ve suda yaadn bilmeyen balk gibi ok kltrldr.

O halde, ok Kltrllk kavramndaki Kltr, aslnda Kltrn belli bir tanmnn; kltrn

siyaseti, hukuku, ideolojiyi kapsamad eklindeki, hukuki, siyasi ve ideolojik bir kavramn

diktatrl demektir.

Ve bu diktatrlk, Aydnlanman ve devrimci ii hareketinin gericilik karsndaki

diktatrl gibi de deildir. Elbette, Aydnlanmann ulus anlay, demokratik bir

cumhuriyet, rnein din zeldir derken, dini zel olarak kabul etmeyen veya zel diye bir

ayrm kabul etmeyen dinler karsnda bir diktatrlktr. Ama bu diktatrlk, tarihsel olarak,

ilerici, kurtuluu karakterde bir diktatrlktr.

Ama Kltr zel olarak tanmlamann diktatrl, uluslarn kltrlere, dillere

dayanaca varsaymnn diktatrldr, gerici ulusuluun diktatrldr. Bu gerici

ulusuluk iinde, ona dayanarak bir dzenleme getirir.

Tekrar edelim. Bu gn kltr, byk lde, din kavramnn benzeri, zel olanla snrl

gibidir. Ama aydnlanma din zeldir derken; eski sistemin rgtlenme ilkesini, politik alann

dna atyor; onlar paralyordu. Bu anlamda, devrimci bir ilev gryordu.

Bu gnk sistem ise, ok kltrllk derken, bu gn dnyaya egemen olan gerici ulus

devletleri paralamyor; aksine onlar yaatmaya alyor. ok kltrllk ulusun dille, dinle

tanmlanmasn reddetmemekte; aksine bunu var saymaktadr.

Bizlerin slogan, devrimci demokratik ii hareketinin slogan ok kltrllk olamaz.

Bizlerin slogan; ulusun tanmndan her trl dil, din, etni, soy , tarih, kltr hatta corafya

paras tanmlamasn reddetmek; yurttalk ve insan haklarn zdeletirmektir.

Bizim sloganmz; tm dillerin eitlii; herkese ana dilinde eitim, isteyenin istedii dili ana

dil kabul etmesidir. Bizim sloganmz, devletin dinlerden tmyle elini eteini ekmesidir.

Bizim sloganmz, devletin veya ulusun dili, dini, etnisi, soyu, sopu tarihi, kltr

olmamasdr.

5 Veya daha ziyade, sanatn, yksek bir eitimin karl olarak da kullanyordu baka balamlarda. Ama bu

baka bir sorundur.

Bunlarn olmad bir ulusta ok kltrllk anlamsz bir kavram olarak kalr.

*

imdi tekrar baa gelelim.

Avrupann tek doru sosyolojik karlnn kapitalizm ya da burjuva uygarl olduunu

grmtk.

Sonra, Kltrn, ok Kltrllk kullanmndaki tanmnn da, bilimsel kltrn tanmyla

ilgisi olmadn ve aslnda btnyle hukuki, ve ideolojik bir kavram olduunu grdk. in

ilginci bu hukuki, politik ve ideolojk kltr kavramnn iddias ve zorla dayatt, Kltrn

hukuk, ideoloji ve politii iermediidir

Bundan baka ok kltrllk kavramnn ancak, ulusun gerici tanmyla bir arada var

olabileceini; yani burjuva uygarlnn en gerici biiminin var oluuna bal olduunu ve o

var oluu yaatmaya ynelik olduunu grdk.

O halde ok kltrllk burjuva uygarln ve kapitalizmi ve onun en gerici biimini

yaatmann ilkesi olduuna gre; burjuva uygarl ve kapitalizmin karl bir kot olarak da

Avrupa kullanlabileceine gre, ok kltrllk kapitalizm merkezli bir bak demektir.

Kapitalizm de Avrupa demek olduundan; ok kltrllk, Avrupa merkezciliktir.

ok kltrllk gerici kapitalizm veya Burjuva uygarl merkezli dnmek demektir. Kot

olarak kullanld takdirde: ok kltrllk Avrupa Merkezciliin ta kendisidir.

Grld gibi, gerek tam da kendi zdd biiminde grlmektedir.

Eh, zaten z ve grn ayn olsayd, ihtiyar Marks ya da diyalektiin dedii gibi, tm bilim

gereksiz bir ey olurdu.

17 Ocak 2006 Sal

Demir Kkaydn

demiraltona@hotmail.com

http://www.koxuz.org

Marksist Kltr ve Uygarlk Kavramlar ve Uygarlklar/Kltrler

atmas

Danimarkada yaynlanan rk karikatrler ile birlikte bir sredir gndemden dm olan

Uygarlklar/Kltrler atmas teorisi (ki buna Doktrin demek daha doru) tekrar ok

duyulur oldu. Bu yazda ksaca bu kavramlarn Tarihsel Maddeci ya da Marksist karlklarn

ve aktel - yaygn kullanmnn somut anlamn ele almay deneyelim.

Irk Karikatrlerden sonraki gelimelerde bunu bir uygarlk veya kltr atmas olarak

tanmlayanlar, genellikle Kltr ve Uygarlk kavramlarn birbirlerinin yerine kullanyorlar.

Marksizm yani Tarihsel maddecilik ise Kltr ve Uygarl kesin olarak birbirinden ayrr.

Kltr, daha nce Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk balkl yazmzda da

gsterdiimiz gibi, insann doaya katt her eydir. Dolaysyla Kltrsz bir toplum yoktur

ve olamaz.

Ama uygarlk demek, devlet, snfl toplum demektir. Dolaysyla uygar olmayan toplumlar

vardr.

Nerede, para, ticaret, devlet, yaz, snflar varsa orada uygarlk vardr. Ancak btn bu

uygarlk alameti farikalarndan ou, aslnda daha uygarlama olmadan ortaya kmtr.

Ticaret, para, yaz henz snflar ve devlet ortaya kmadan da ilkel biimleriyle de olsa

biliniyordu. Medeniyetin (Uygarln) keif beratn elinde tuttuu tek ey Devlet ve

Snflardr. Uygarlk demek, devletli ve snfl toplum demektir.

*

lk uygarlk, demir kefedilmeden ok nce, Tun ve Obsidyen ta temelinde, aa

Mezopotamyada, balklar iinde ortaya km, oradan, eski dnya karalar topluluundaki

benzer zellikler gsteren, dier subtropikal Irmak boylarna (inde Sar Nehir, Hindistanda

ndus, Msrda Nil) sramtr.

Bu gne kadar insanlk sadece iki trl uygarlk grmtr. Klasik Prekapitalist Uygarlk ve

Modern Kapitalist Uygarlk.

5000 yldan beri var olan Klasik uygarlklarn ortak zellii, art rne, ekonomi d zorla el

koyulmasdr (Hara, vergiler, ganimet vs. ).

Bu klasik uygarlklarda, Sermaye vardr Tefecilik ve Bezirganlk yoluyla bir art deer elde

eder ama bu olduka arzidir ve art deer elde edildiinde toplumun toplam zenginliinde bir

deime olmaz. Yani sermayenin retimle bir ilgisi yoktur ve retimin gelimesi veya

yntemleri onu ilgilendirmez.

Modern kapitalist uygarlk ise, 500 yl kadar nce, sisli ve souk ngilterede dodu.

Kapitalist smr iin ekonomi d zora gerek yoktur. Sermaye, retimle, dolaysyla onun

gelimesi ve yntemleriyle dorudan ilgilidir, art deeri retim srecinin kendisinde elde

eder. Kapitalist uygarlkta, klasik uygarlktan farkl olarak, art deer elde edildiinde

toplumda toplam bir zenginleme ortaya kar. Onun klasik uygarlklardan temel fark budur.

Gerek anlamda, bir Uygarlklar atmas 17. ve 20. yzyllar arasnda, klasik ve modern

uygarlklar arasnda yaand. Bunlarn hepsinde, modern kapitalist uygarlk bu klasik

uygarlklar yerle yeksan etti ve son kalntlarn birinci dnya savann sonunda, bir daha

geri gelmemek zere yeryznden sildi.

O halde, birici dnya savann bitiminden beri, dnyada bir tek uygarlk vardr. Modern

Kapitalist Burjuva uygarl. Bundan baka hi bir uygarlk yoktur bu gn yeryznde. Bu

bakmdan gnmzde bir uygarlklar atmasndan sosyolojik olarak sz edilemez.

*

Kapitalizm ncesi uygarlklarda, farkl uygarlklardan sz edilebilirdi. Neredeyse her

subtropikal rmak boyunda, ayn ekonomi temeline dayanmakla birlikte birbirinden farkl

styap ekillenmelerine (dinlere) de denk den farkl bir uygarln varlndan sz

edilebilirdi. Bu bakmdan in, Hint, Msr ve Mezopotamya farkl uygarlklar olarak

grlebilirdi.

Keza klasik uygarlklar esas olarak, bni Haldunun uygarlk kuaklar biiminde de

snflandrlabilir.

Birinci Kuak Uygarlklar: Esas olarak Tuna dayandklarndan zorunlu olarak Subtropikal

Irmak boylarna hapsolmu bulunuyordu. Bunlara Kvlcml Bitkisel Uygarlklar

demektedir.

kinci Kuak Uygarlklar: Demirin kefinden sonra, uygarlk bu rmak boylarndan kurtulup,

ran ve Anadolu yaylarna, in ve Hindistann daha geni ve yksek alanlarna yaylma

olana buldu. Demirin Kefi, ran ayr bir uygarlk alan olarak ortaya karrken,

Mezopotamya ve Msr da bir Akdeniz ve Ortadou uygarlnn iinde eritti.

nc Kuak: slamiyet ile klasik uygarlklarn bir nc kuana geildii dnlebilir.

Hristiyanlk, Akdeniz ve Orta Douyu Romann birletirmesine uygun bir yapy

sunuyorduysa, slamlk da, Akdenizden, in ve Hinte kadar tek bir dnya ticaretinin

styapsn sunuyordu. Ne var ki, slamiyetin yayld klasik uygarlk alanlar, daha

yaylmasnn banda onu da rttler ve gericiletirdiler. Bundan sonra slam ancak,

Trkmenler, Ouzlar, zbekler, Berberiler gibi henz yeterince uygarlamam halklarn

genlik alaryla Hindistan, Balkanlar ve spanyaya doru bir yaylmayla sonulanabilen

canlanmalar gsterebildi.

Kapitalizm doduunda, btn uygarlklar, dierlerine gre en gen ve dinamik slam

uygarl bile, genliini yitirmi lm dnemine girmilerdi kendilerini ldrecek, merhamet

vuruu yapacak olan; genliini yitirmi nceki klasik uygarlklar gibi Barbarlarn gelip

kendisini ykmasn bekler durumdayd.

Bu bakmdan, Kapitalizmin klasik uygarlklarla karlamas ve onlar kesin kendi egemenlii

altna almas ve yok etmesi, bir uygarlk atmasndan ziyade lmn bekleyen klasik

uygarlklarn iinin bitirilmesidir. Ortada kelimenin gerek anlamnda doru drst

uygarlklar atmas bile olmamtr.

*

Bu gn btn dnyada, esas olarak smrnn temeli modern kapitalist art deer retimidir.

Dolaysyla baka uygarlklardan ve bunlarn atmalarndan sz edilemez. Btn klasik

uygarlk alanlar modern uygarln, politik ve zeli ayran temel ilkesini; ulus devletleri

kabul ederler. Eski uygarlklarn styaps olan dinler, birer kiisel sorun olarak, inan olarak

vardrlar. Artk onlar, modern uygarln politik ve zeli ayran dininin basit bileenleri

halindedirler. Yani bir Hristiyan, bir Budist, bir Konfys, bir slam uyarlndan sz

edilemez. Yoktur byle bir ey. slamiyet, Hristiyanlk ya da baka dinler, birer inan olarak,

modern uygarln diniyle simbiyoz bir iliki iinde birer parazit gibi yaarlar.

Benim inancm slamiyet, Ben Hristiyanla inanyorum, ben Budaya inanyorum

diyen insanlar, aslnda farkl inanlar deil, ayn ortak inanc paylatklarn; yani dinlerin

inan, yani kiisel, zel bir sorun olduu inancn kabul etmi olduklarn ifade etmi olurlar.

Ama bu, kiisel bir inan sorunu deil, modern toplumun rgtlenmesinin temelidir. Yani

onlarn hepsi ayn modern toplumun dinindendirler. Onun iindeki farkl tarikat veya

merepler olarak grlebilirler. Onlar bunu derken, Hristiyanlk, slam veya Budizm modern

toplumun ihtiyalarna daha uygun bir zel inan alan oluturur demektedirler.

eriat, devlet dzeni olarak isteyenler de aslnda, (olanaksz bir ey olan) bir slam

uygarln deil, ulusal olan slam ve eriat ile tanmlamay savunurlar ve bu anlamda politik

olan bir dil, bir soy ya da rk ile tanmlamaya kalkanlardan, yani modern uygarln en gerici

biimini savunanlardan hi bir farklar yoktur.

*

Peki, bu gnk u manzara nedir? Bir yanda Hristiyan Bat, Dier yanda Mslman Dou.

Bir yanda fikir zgrlne toz kondurmayanlar, dier yanda peygamberime laf sylettirmem

diyenler. lk bakta sanki farkl deerlerin, uygarlklarn, slam ve Hristiyanln veya Akl

dokunulmaz tutan burjuva uygarl ile Allah ve Muhammeti dokunulmaz tutan slam

Uygarlnn, iki deer sisteminin atmas gibi grnyor. yle mi gerekten? Bu hangi

gerek atmann grn? Eer ortada farkl kltrler ve uygarlklar yoksa bu nedir?

nce u Dou Bat; Hristiyan ve Mslman gibi kavramlarn ne anlama geldiine bakalm.

Avrupa Merkezcilik ve ok Kltrllk adl yazmzda, Avrupa kavramnn tek bilimsel

kabul edilebilir karlnn kapitalizm olduunu aklamtk. Kapitalizm Avrupada doduu

ve yayld iin, bir kot olarak kapitalizm karl kullanlabilirdi.

Bunun aynen Dou ve Bat kavramlar iin de geerli olacan sylemitik. Yani Bat

Kapitalist, Dou Prekapitalist uygarlk anlamnda bir kot olarak kullanlabilirdi. Byle bir

kotlamada da Komnn, uygarlk ncesinin karlna Afrika dyordu.

Afrikay Komn, Asyay Klasik uygarlklar, Avrupay modern Kapitalist Uygarlk karl

kullanrsak (ki sosyolojik olarak, biricik bilimsel karlklar bunlardr bu kavramlarn) u

sonu grlr. Tarih boyunca sosyolojik olarak Avrupa yoktur. Tarih boyunca, 500 yl

ncesine, kapitalizm douncaya kadar, sadece Afrika (Komn, barbar halklar, lkel

sosyalizm) ve Asya (Klasik Uygarlklar) vardr.

Kavramlar bu gerek ve doru karlklaryla kullandmzda, Kapitalizme corafi olarak

Avrupada ama Avrupadan deil (ki Avrupa Kapitalizm anlamna geldiinden bu

kapitalizmden kapitalizme gemek anlamna gelir) Afrikadan (Komnden) geilmitir.

Kapitalizme geilmedii dnemde, ngiltere Avrupada deil Afrikadayd. Corafi olarak

Avrupa denen topraklar, o zamanlar sosyolojik olarak Afrikaydlar. ngiltere Kapitalizme

getikten sonra Avrupa ortaya kt. Keza Ouzlar, Trkmenler, zbekler veya Moollar,

corafi olarak Asyal ama sosyolojik olarak Afrikalydlar (yani ilkel sosyalisttiler). O

zamanlar, spanya rnein sosyolojik olarak Asyadayd.

Vikingler, hal seferlerini yapan Franklar, Germenler, Saksonlar; Trkler, Moollar hepsi

Afrikalydlar. Bu Afrikallarn bir blm Batdan bir bolm Doudan Asyay (Klasik

Uygarlklar) feth etmeye alyorlard. Yani hallar Afrikalyd, Avrupal deil. Trkler ya

da Moollar Afrikalyd Asyal deil. Vikingler Kuzeyden geliyordu ama o zamanlar

dnyada kuzey yoktu. Onlar da Afrikalyd.

Yine bu kotlarn gerek ve doru sosyolojik karlklaryla tarihi ele aldmzda, unu

grrz. On altnc yzylda Avrupann ortaya kndan, birinci dnya savana kadar olan

dnemde, Avrupa btn dnyay Avrupa yapt. Ondan sonra dnyadaki Afrika (komnler,

uygarlk ncesi toplumlar) ve Asya (Klasik Uygarlklar) Avrupa (Kapitalizm) oldu. Dnyada

nasl eskiden Avrupa yok idiyse, artk bu gnk dnyada da Asya ve Afrika yoktur. Bir tek

kapitalist uygarlk vardr. Bir tek Avrupa vardr. Btn dnya Avrupadr (Kapitalisttir).

Ama bu Avrupa iinde, bir gelimi ve zengin Avrupa, bir de geri ve smrge Avrupa vardr.

Yani bir tek kapitalizmde, u Merkez evre diye de ifade edilen iki dnya vardr. Buna

Kuzey ve Gney de denmektedir.

Kuzey ve Gney de, birer yn olarak deil, Merkez ve evrenin; gelimi ve az gelimiin

karl olarak kullanlabilir sosyolojik bir kot olarak. Bu bakmdan corafi olarak Gneyin

de gneyinde bulunan yeni Zelanda veya Avustralya, Kuzeyde; corafi olarak Kuzeyde

bulunan Meksika, Grcistan veya Kazakistan sosyolojik olarak Gneydedir.

En kr gz bile grr ki, Avrupann ortaya kndan btn dnyann Avrupa oluundan

sonra, eski Afrika ve Asya, bu gnk Gney olmulardr. Ve bu Gney, artk dnya bir tek

Avrupa (Kapitalizm) olduundan, Avrupann Gneyidir. Bunu yle de ifade edebiliriz.

Artk btn dnya Avrupadr. Bu Avrupann Gneyi de eski Asya ve Afrikadr.

Ama bu gney, Kuzey ile mcadelesinde bir bayrak olarak veya Kuzey Gney ile

mcadelesinde, gerek rkln ve ayrmcln gizlemenin bir arac olarak, ortada bir Dou

ve Bat; bir Avrupa ve Asya, Bir Hristiyanlk ve slam; bir Aydnlanma ve Gericilik

mcadelesi varm gibi gstermekten karl olabilir.

te bu gnk durum tam da byledir. Gerekte var olan mcadele ile onlarn bayraklar

arasnda hibir iliki yoktur. Bizler mcadelelerin hangi gler arasnda olduunu,

bayraklaryla deil onlarn ardndaki gerek glere bakarak anlayabiliriz. Bu gerek glerin

neler olduu ise ekonomik temelden kar.

Tarihten bir rnek verilebilir. ok rnek verilen hal seferlerinde, Hristiyan ve slam

uygarlklar atmyordu. Hal seferlerinde Hristiyanlk bayrayla Bizans ve slam

devletlerine saldranlar, sosyolojik olarak Afrikal, henz uygarlamam bu gnk kuzey

Avrupallard. Hal seferleri bir Uygarlklar Sava deil, bir Barbar Akn idi.

Ya da Tersinden bir rnek verirsek, Ouzlarn Bizans ykmas ve balkanlara doru yayl

bir uygarlklar atmas deil, Uygarla yaplan bir barbar aknyd. Bu aknn slam veya

Hristiyanlk bayrayla yaplm olmas onun gerek sosyolojik ve tarihsel anlamn

deitirmez.

Bu gn de, biz savaan gleri onlarn bayraklaryla deil, o bay