De Wereld van Wolvenburgverslag van een architectuur-avontuur

II

een uitgave vande Werkgroep Veíraaiing B reedstraatbu urt

@Werkgroep Verfraaiïng BreedstraatbuurtISBN 90-801096-2-2, apÍil 199s

^J1

-'{'''r, Li:r,-i ,,jii_

DE WERELD VAN WOTVENBURGverslag van een architectuur-avontuur

ilnn

r.g

uitgave van de Werkgroep Verfraaiïng Breedstraatbuurt

INHOUD

Het bolweÍk wolvenburg

VoorwoordEen BuuÍtinitiatiefPerspectief van de bewonersvan plan tot voorbereidingDe Workshop

Persoonlilke belevingHet huis van bewaringAspecten van stedebouw

De expeditie &aat van walAan het werk

Het Laatste Bolwerkweefseltekker VrijQuatÍo StagioniLupusWdfPerlaHet oordeel van de jury

Andere ldeeènPieleÍ van der ReeRob van Dam

Een vleugje toekomstVerantwoord ing

een stLrkje geschiedenis vdn UIpchl_lll

de Werkgroep Verfraaiïn&_wat ons vooí open staat

van ,an Jansen

1

3479

door Has Seulijn11I519door Laurens-Jan

naar het Huis vanontwerpteams en

g-2 3__2 3

ten KateBewaÍinplannen

25

37454955646768727779

l

1

I

-:-.,,**.1

:#iriëà

^§"\€

t:

(Ia

IIthEId!e

.thbfa

I \1 ri

\\\ \'lb\

)Àtui§

ffiffiffiffiÀ

HISTORIE VAN WOLVENBURG

Dit sak uas onderdeel aan het ídom.atíepakket dan dedeelnemers

0e vesring Ul re( h I is ooir uirgel onden door de Romehen. €rnterdedlgbare oremteekd-t" op het puntie wn een heulelrugmooi paiseod in een r€ekr forten ais bescheÍming tegen&(leite inboorlinsn n de drassige Riird€ta-Van de ouóte constructie is njet veel terugge\oÍden; het zaleen la.liisade ziin geweest zrls de forten lrn hnd\eÍhuizes inNood Ameril(a.

Um zich re seren tepen al te ulóundige gezinshereniging vangasuöeilende Fra*en, expa$iedÍifiige Friezen enronÈuchtige Noormannen z$n er un liercrlede beoelerdediging;wed<en nodigIn de loop r2n de KIe en XIle eeuw wordt om de helebinneÍstxd een buitengrÀÍt g€graien, de tegenqoordige sin-gslr. Op de aaden vedrogrng die door het uitgrartrt ontitaaibouwt men rechte muren en hoge arltorcns.Er heel§I &n in de stad een smÍ Romeins regent, een gehar'rBstc kerkrcÍst, die zijn gewilde rok pas aantrek wor deplerhtige bevienr king binner zlin anbtsgebouw: de bischop\zn de Domkerk

Aao het eind !m de Miidel€euwen rodt de eclte lorst Karelvbaai in de 5ud Hij L niet re\,reden over de rrded{ings .

*erken oant in die tijd i,s cnk de t«hnologie rm aanrzlsvapensBink verbeterd. In plaats r,zn srenen kogels hrdt men ziin

ln

geiciut met buskruit ge\'ulde ízeJen ball€n, tr?aÍm€e iuisthoge wJtorens vaxrefÈlijk in puin pan. Ook rÉlt enan zohtoren niet te schieten langs de sta&muuÍ, waar juiÍ de liiandzici zl gmag plcegt op te houden.Daarom verbagt men de hogc toÍens en bouwt er §rt legere bï,die dil(wijls diercnameÍr k!'gen.

vanaf de vltterrcuwenpoon hrd ie eest de toren De Hondongeveer tegenover de Molenstm2t; dan de toren IÈ volf terhógte lEn de huklige ge!9ngeÍt§, de toren De Vos op de plaats

ran het zogauamde pand lan Verwoohe, dal de Plompetoren

met lerderop nog de toren De Beer, De Ireuw en De BohNaar Iuliaans model komen e. viihoekige bastion§, waaruit hetdoeltreffender schieten is langs de stadsmuren.lÈ Ploir,petoren, vemrx{eliik dateÍend wn ca. 138,0, wed als

vedediginsbfir in de muur opgenomen. VeÍraf 1470 functioneerde de toren als gewngenis.

Tídens de RcfoÍmatie blilft UÍecht ee,ï trouw aim de Spaanse

koning rnaar temlotte erkent men de pdfls un Oranie s'ctr als

§tadhouder.Nu worlt de stadsverd«liging uitgóÍeid met arnienbrlwrken. wznt seeÍ 6 de kii$re.hn loÉie rcoruí gegarn.

À{en heeft gemerk dar iiz.e.en kogels stenen boluerkengeducht kunnen beschadigen, maar dat het efect rordtgesmoord ab ze in aarde plofcn.Daxöli komt nog een iÉer laderland5 motieí dc gon&tofisvolop voor hzriden en dus goedkoper dzn schuiten vol sÉÍten.

IV

hi.:.t1h:':r,

.

In de late XVIe eeuw ontwerpt de Alkmaarse buÍgemeestet envestingbouwlomdigeMriaanÀnthonisz. vijf ,alden boheden,nzarorder ha bolrcrkttríohenburg in het ncudoosten ran de

§ad.Daanoor m€ten enkele molens wïlan die borcrcp de wlgurrstig de wind \zngen. Een daan an wordt weer opgebowdten zuiden lzntifohenbuÍg, en hoenel ook die hng veirJwenen

is heet de straat die r€n de Plompetorengricht nzu hetWohenphin loopt nog atïd de À{olenstràt.

Het earden boheÍk vohenbqg alleen toeganke§k via een

bÍugje, &eÍd in 157&79 a2ngelegd. Het lag tussen de rzltorensDe Vos en De 'Níolfen ras nar die laatste ioren genoend.

op de toreÍs met diererumen stoÍden ops.hriften die de

vijand schdk moeiten inhr€zeme[ Zo sicnd op de toÍen De

voln \íaffreer de lecpe 'iflolf het otuschuldige lam niet spaaÍ,

zt hii qlk u, o vijand, niet sp4en; verwildcÍ u du§ \EÍl d€ze

muuÍ,r

De Plompetoren, die het Íx»rden van de Nieuwe Gncht (nu

Plompe toÍengracht) moesi bes(}lemen, stond bí dc toÍen DeVrx. Daar woonden de onder§{hou en ziin nlí€Ís, bewake6laÍr de leiligheid in de buuÍ. Van de PlomtrÉtoen nzaÍvoheÍr-bur8 liep devossensteeg, dÈ dan ook de n2rm DÈnde6 steeg

keeg maar nu is omgedoopt tot voh€Ístraat.

In dexvl e eeuw was het wel zo'n beetje afgelopen met defunctie mn de verdedigin!§werken.

In l-58 kÍeegeen zckcR uJ. rEn Diik t(}'rtem ming',m op\Yolvenburg een 'hknoesmakcrij' op te zetterL l.akmoes ellscen khunroldie gcbruik werd \'"nr su i]€rwerk wiJn en papier.

ln de Xfie eeuw kqamen er betere ldenÍstofen en de lak-mcrslóriek ran líolven burg rcrd afgeboken.Ha onderhoud lzn de staómuren werd een steeds groterelatenpost loor het gemeentebestuu[In 1&, was er in een raadivergdering een bdefbehandeUflaarin st?at dal tot ÍedÍes vrn Stads FiMnciën mede moetenworden gerekend den verkoop tof aÍbraak !2n de oude Torensen Bohedan mitsgders het amoreren geheel ofgedeelteliikrzn Stads Vallen en Val'muren bii publieke Veilin&

Op lilolvenburg vestigde zich dc gemccnte-ontlzngeÍ HJ. r2nder H«rp. De ovedevering wil dat deze belas tinggaader zichc»k als gadenier c,nderscheiddq hii l$Ëekte aledei planten

en gewas sen raudol de tuin bii zlh woning (oo6pmnl€lijk dÈmn de laknoeshbriek?) op Iiíolvenburg alg«neen bekend was.

ln 1844 wnd een wiling plzats ran die phnten en blÉmen. lnhet nidden rzn de eeuw wed het heb boheÍk \(x)r ÍL 14.0mvcrkocht aan ho rijk. dar ook undrag nog de eigenaar is.

N'a de drxi ru de tuinierende onnanger wirilenvoorbereideíde werlsaamheden aaíb€steed voor de bouw \'?neen ge\angenis en rcg in hetzelflc iaar rch de sloop rzn de als

roonhujs gebruike *2ltorcn De wo[ A]s @k het grachtje

tursen dc Íal en het bolwerk is gdempt hiigt het plein datdzadoor onstaat de n?2m vblvenphiÍr

In de z,omer lzn 18í woRlt dc gel?nge nii un de Utrcchtse 2r'chitect Chr. Kramm op VohenbuÍg in góruik ger k

En zo voltrok ích tcrt na het milden un de 19e eeuw dealbraak izn de w?lÍnulen. Het g«leelte ien nocrden !m deVinevrouwenpoon w?5 al in l82l gesllopl en_Jan tbvidZrtrcrJr onnouMe lin pbnÍFn vooÍ een nieuee phntsoen.aadeg langs de singels.

Behahe de toren De Vofwerden cnk de plompetoren, detolen [È V(6 eÍl de torcn De Hond afgebroken, alles pasendin Zcrlels plan ter lerfraaihg Ian de stad. Daarin gaan alle oude.a& m urcn regen de grond ^m plrds re maken lqrr sií -gelphntsoenen en aanzienliike huizeÍr loor de gegoede

burgedj. Ook de noodrjde wn de y/ofuensr,zt fiLrdt g(5lmpr.In de Volvenbuun' is nret het Zocherplan echter nooÍ iets ge,daa[ Ncrh dure huizen ziin er gBbor,,ad, noch een pbntsoenur,gehgJ.ln pY s dutuÀn smat er een gelzngenisi de oudjtenog in beddjfninde vhugekerangenis lrn ons land.

vooRwooRD ALS DE GEVANGENIS VERDW|'NT VAN HETWOLVENPLEIN}vAT KAN DAAR DAN WËUNIET KOMEN?

ln elke v,rlik bestam eeÍtsen voor leÍhetering \,?n buurten l€eÍldimazt. Iíe.nsen, eaafl?n steedi meer bewoner§viÍden dat ze niet aleen zinnigen nuttigzi,n maardat de hele sad er mc»ier en beter lan rordt.

HOE GEEF 'E

DIE YVENSEN EEN GEZICHT?

In okober 1994 nodigde de werkgroep Verhraiilg Brced,{ É2lbu uÍt een jrlEl an-h irmen uir om hun decëndaarover vorm teger,en ri|,Cers de

WORKSHOP WOLVENBURG.

Daaruit oírtstrond e€n rcelheid mn phnnenw?zÍuit de geíneente n ar haÍteluJt lon kiaen.

HOE }YI'S 'E

DE GEMEENTE DE VYEG?

Ihor die ideeën in de feestverpald{ing rm een k)ehearn te bieden aan de gemeente.In de hnop dat de werlgnxp &armee een

VINGERAFDRUK

flug achtedÍen bí het offsaan \4n

EEN }vONDERMOOI NIÉUW YYOLVENBURG.

It,t1.'.'; "., fïï"-". r,iurulI ra l,..,.u.,.' u.? t,,. ,:: , :::,. " , *: !:,::..,,. ! "'tillt)' r'r!§r.rqt|r \'I tJtt /.:.rr.+Ira.L rtrrrs,rL,tLtrt ,, .,r tt,1.i .1itttt!!t riIrr'rr;t,1'itttt!!t riIrr'rr;t,1''ttt lllttlltt." {111a-.r1 r "JqqL'llttt ' t .ttttt ,' , ,ir'rll,J\1i r\,rlll\..tllrtl!rtlllt rtf \rr1, \\§.r

r ttL 'tr'! _ \r'r!q r' lt ,uJrJrrrr.r i !,\f11!t.t1t, t. ,r ru!t;.,

,.. J,,!,}'} -"{ïu ;l -!r,]qi;ïq9''r.1. Í:"-. ".ï""ï, "r.ri r". t", t-......

EEN BUURTINITIATIEFWaarom de werkgroep Verfraaiing?

De Verkgruep Verfmaiing BreedsÍraatbuurt in UtÍecht is on,ge\ccr licn iaren Aeleden nnt'tarn u't oqwcdc t n ergemi'met het beleid van dc gemeente.Het is pmchtig dat er zoiets besiaet als INSPRMK \.'an buurt-bewoneÍs. Elkc rcchtgeaarde omwonende zalzich dan ookgrarg bemoeien met de toekomstige amblik van zijn wijk Degemeente heeft op zo'n moment naar beste oveÍtuiging ietsin nette brokjes verpakt en voorgekookt, waaÍna dc buurtmag komen venellen wxt ze er \.tn vindt. Me kan zich daar nuover bcklagen?Vaarsóijl]lijk is dit §"ar we ons zo aan ergerden: gedwongcnre woÍdcn om op het stoeltje van de klallers te gaan zitten,om te sputteren tcllen alle bedenksels van bezjgeamblenJrcn en ha/Ap prnipflnnnlkk(la!N. udlmdn wetnigbriljants te ontdckkcn viel. Om in eindeloos veNelendevergaderingen els onderste uit de kan hooguit eencompromis op de neus te krijgen, waar je als buurt niet crhttlois op kon zijn.

We beslotcn dat het maar eens anders moestlSindsdien vetzinncn wc lic'vcr zclihoe onze buun etuit maÉtkomen te zien Is er immeÍs iemand die betcrwcct wat ermankeen dan de buunbewoners zelPViihnuden Ur.li.rcr bczlg mcr hel organi\eÍen \rn Íno.teen lcuke dingen in onze omgeviog, zoals kunstq,crkcn, mani-íestaties en fcstivitejten. We geloven niet dat íle buufibewoners hct aliijd eens zijn met rvat we willen, daarvoor hebben$e binnen de wcrkgrocp al tc vaak discussies. Maar rve zijnen.lr.rrcnuigd t[r het lmeelremen r.n huu'1rr ljJti.vunvoor alle buuÍbewoncrs lnlchthaardcr is dan het innemen

n een afwachtcnde houding en een l,iiroogeliikte p$itie

Zo hebbcn we in de loop der rijd van alles bedachr.Bijvooóeeld in i988 de tentoonstelling 'de Ideale Buurr', dietegelijk en in samenweÍking plaatsvond met de tentoonstel-ling 'de Idede Sud' in het Centn l Museum.in 1992 x,aren het de fesrïnen rond '400 jaar lapjesmarkC dieook inteÍlocaal een succes was. Vm bride proiecten gavenwe ecn boekie uit evenals tweemaal een set van 12 prent-brieÍkaartefl

In 1994 was de opzet aanvankelijk nog veel ingewikkelderdan in dc vorige jaren, al l«mr de aaÍ eidmg weer uit de buuÍzelf. Dit keer wcrd het Volvenburg, hci en8e hrstoÍischebolwerk in de stad dat nog 0iet totaal onhe*eobaar js

vcrarderd.

Itrij gngen uit !"n de niet onwaarschijnlijkc situxtie dat hetHuis n Bewering op den duur uit de binnensad verdwijntDat opent mogclijkheden voor een nieuwc architectonischejnrulling !11n het Volvenplein. Ook op andere locaiies in dcbinnenstàd is dat al gebeurd, helaas niet altijd tot onze ver-rukking.Het leek ons nutdg het Gemeentebestuur eens ongevraagdeen voorbeeld ean te Íeiken n minder beperkt Íximtelijkdenken

Oorspronkelijk wilden we ovcï dit onderq,erp een brochuÍemaken om internationaal tc verspreiden onder architectcnvm wereldfaam Het werd echter ons al gauw duidelijk dat zo,veei pretenties onze oÍganisatiecapaciteit ver te bovcnzruden pprn.

Ondanks dic beperking wilden we ons plan toch op kleincresch,ul uiNoeÍeo: een armtal architecten uit eigen land werduitnodigd om een onNcrp te maken voor het ,nieuwe \Volv-Pnh-rj{'. DaJn1or /oudm nc een wnrk.huo orgrnrt ren on.der leiding \1u een gcrcnommecde bouwmcester

Ve besloten eeni zoveel mogclijk desl-undige mad in te win-nen, en 7-o lívamen wc terecht bij Herman HcruberyeÍ, dieop zijn elleminst in llrecht wereldnrem heeft verkcgen metzijn MuTiekcenrrum op hetVrc.lenburg. Hii behoedde onsnict alleen !'oor eyentuele miskleunen en gafons voofireffe,lijke suglicsties. ma?Lr lcende ons bovendien zijn medewerkcrhurcnsJan teo lfute als oppcrhoofd van de dagelijkse lcidng.

Daamaast rverd cen aantd vooraensuandc deskundrgcn be-rrrd q(v-roen zl.rtrtll te nrm(n in ien 'L.rmiree \"nAínbe\eling'. Zij openden naar allerlel richitngen onzc ogenen evenzovele noodzakelijkedcuren.

Oo . Fn lo uktooe- \unJ Jc v.Ík.hol inderLl.,rd I I |,b. tdeweten Trker det nict alleen de werkgroep de2r intcns plezerheeft beleefd. Als de resultaten aan de dcelnemendc archr-tcctcn (en dc beide deelnemende projectontwikkelaa$l)een nieurv perspccÍefhebhn gcopend en ook aan het gemeentebcstuur, drm zijn de inspanningcn van de \r,erk!Íoepllcloond.

É'Ë

PERSPECTIEF VAN DE BEWONERS

Bewoners !m oude stadswijken besraan in het algemcen uitvercclxllendc categorian, }"n mensen die er geboren en ge,togen zijn tot degenen, die bewxst gekozen hebbe0 om zichjuist in zo'n historische omgeving te vestigen.Allemaal wordeo ze af en toe oyer.!,,rlen dooÍ gcmeentelijkeplannen dic een Ílinke ingreep hmnen betckenen in hun ver-trouwde woonomgeving, z,elfs aLl die tot stand komcn met devoorgeschreven mate lan bewoners-mspraak.

In het ergste geval is er \,"n de wensen r,fi buurtbexroneffnauwelijks mecr iels terug te vinden in her uitcjndelijkgemeentebesluit. Het resuÍaat ?alvoor sommigen een zo dicp-gaande aantasting van de omgevlng zijn, dat zc maar lievergran verhuizen.

In de meeste gelallen komt er ecn reeks min of meer aan-wurdhdar compromissen uit de bus, waaóij het duidelijk is datnicmand zijn zin heelt gekregen. De gemecnte heeft heaÍplrn moeten wijzigen marr ook de bewoners hebbcn nlet ge-kegen wat hun vmr ogm stond.

In het bcste gevel kan het gemecntevoorstel worden aange-ruld met allc verlangens uit de buuft en pakr de vcnnderingftet ,Llleen uit als een verbetering voor dc bewoners, maar aisvervolmaking \an de hcle stad. Zozeer zelfs dat cr een voorbecldwerking vtn kan urtgaaa, det,ae urtcindelijk zelft als toe,rislischc att?clie woÍdt eivaren (Hoervel daarmee de gensvaLn 'beste geval' rel overschreden lijk.)

À{aar zo'n 'bestc geval-proccdure' kan oatuurlijk ook omge-

keerd worden. Om het anden te z-c1gen en mct cen voor-beeld uit de Utrcchtse architectuurgerchiedenis: 'Eersr e?Ser Fjctveld en toen was eÍ de gemc'cnte. Tocn was er de ge-mcente én Rietveld... eo nu is er de Rietveldgefleente.'Konom: hct initjatief hoeft niet altijd lan de gemeente uit tcSrn. In dit ge\'"I zijn hct bc§/oncrs van de oude binnenstaddie beginncn, met zich af te \Íagen: w,larom njet gezocht naarhet bestc bouwplan voor het welbevinden !"n toekomstigebuurtbe!r'oners én bewoners, gemaakt door de meest vindinj.$itke ar( hirefl . a:rnteJ ragen door d iÉ huun bí\r L,nLn rirnde gemeente?

DE SITUATIE VOL!'ENBURG

!'latuurlljk zijn er voor zorn $pecifieke plek enigebeperkingen; de gedroomdc inwlling zal in elk gelzl ook aande trhocftcn van omwonenden en nieuwe bev"onem moetenroldoen. Het is niet waarso\ijnlijk dat ienand daar snak oaaÍeen càsinoof een gigantischc parkeergarage...Belrngdjk is ook te bepalen ofin het gegeven geral uit moetworden gegaan van heöcstcmming ofvan nieuwbouw, dan{d e€n combinatie daanan.

De buunbewonem hebben alle belang bii een hoge Isditerti"n iN,lllling, het is hun omgeviog.De rchitccten hebben direct beleng bij de demonstratic !"an

hun nÀdighcden, het s hun gelegedreid.Rest 0og de !ÍJag $rut de liemeente e. voor belang bij kanhehhenr

een infotmatiepakket gezofiden- Hetwas daar em ctderdeel uan.

VAT ONS ÀIS BUURTBEIí'ONERSSTAAT

uolgewle tukje

VOOR OGEN

Het is nict ondenkbaar dat het Huis v,an Bewaring ooit verdwjjnt lrn het Volvenplein. Per slot sraet het daar 150 jaar enhoe men er in die Íjd ook aan vcr, of bijgebouwd heeft, her is

on regenzegg( liik vcroudeÍd. De heide diRr rcurswoningenwerden al opgeslokt door de ge ngenis, terwijl her rijrje be,rakenwoningcn (op Rijkgrond) bijna gehec'l verkoór is aznpenicllieren.Over de dr t um !"arl die aan.lrrnde lerh urz ng ràil geen z nflSwood tc zeggen; het is bovendien cen Rijlsgebous/, dat mis,schien eerst nog een ol andere onvemr'achte fuoctie moetven ullen r,oor het wordt a-ftestoten.

Toch wagen we het als werkgroep om ons nu al te verdiepenin de ruimtelijke en architectonische mogelijkheden die danontstaan. Ve hebben onze spontanc ideeèn over de ifi,ullingran de denkbeeldig \'rijgckomen ruimre glohal llctoetst aandie van direct omwonenden wn hetriíolvenplein Soms kwx-mco er rcacties v{àar wij niet opgekomen waren. Dat vcr,sterkte ons denkbeeld dat er nog veel meer mogeljjkhedenmoeten ajn.

\ve vj0den het zinnig om de fantasie xen het wc.k te zetten,nict alleen de onze maar ook !"n gasren die in de mogelijkheid een uitdagng zien. We hopen dat allcs bijelkaar aanleiding mag zijn tot een interessante discussie, een !ÍlchtbaÍewoÍl$hop en een positieve bezinÍnng bij de gemeente.,lan dc gegadigde deelnemers wercl door de werkgroep

VAN PIAN TOT VOORBEREIDING

IDEÈEN o}TR AANPAK PLAN IIus vAN Bf,vÀRING

Begin brainstorïnen ussen Noni cn Frits I intemationa2lgesprekken met Matthias: (te) ambitieus;conclusicr door or$ (ou) niet te realiseÍen.

UÍVERXIN vÀN rDEËm EN RrsrrarÀT[N

Gesprek met architect van tucadcr n.a.v. publicatie werk-gmep Vcrlmaiing op de voorpagina in Stadsblad begin 1994

twee reactics van ?rchitectenj waaNan een uit de buuÍt.G€sprek gehad met GeÉrd cn Selóme.-> Meerarchitectefl een plan laten màken in de vom vaneeo Vorkshop.Eind juni pcrsbericht en brodiuÍe maken en aÍchitecten bc.ÍEdcren.

Toen eenmaai besloten was dat de workhop plaats zou heb-ben begonnen we iun dc vooócrciding.Ve begonnen onze idcten op papicr tc zrttcnve namen contact op met de dlÍectie van het Huis vanBe${ing om ze ex1?n te yerzekeren dat we geen aanval in deÍug lrn plen wrÍen. Vc k.clp'n allc mogclijkc medcwerking.ve stuurden brieven aan een aantal ons bekende ol aanlle'rolen architcctcnbureaus om te peilen of er belangstellingbestond vmr ons plm. Det bleek inderdaad het gelel.\ia het wijk-voorTicningcnbudgct'leeÍbaarhcid' lrocgcn wc$hsidie rrn

Voor het begin van de workshop mochten enkele ledenvan de werkgroep en de leiding foto\ màken van het

tit spraken mct HcÍmrm l-IertzbcqeÍ, die ons aanmoedigde

en goede Éad !ial. Bijvoorbecld om ook stedcbouwkundigenen prujectont$,lkkelxars uit te nodLgen.

\\'írel/n,hrpneL, urLJ he.arg" jkí Je'qu nd ;.'r rrirnn.Comitcc mÍl Aanbeveling te komen Tlttcn en \\e veiEdedenmet ze.

Vc stuurden allerlei inlormatie naar de eÍchilectcn cn pro-ject-ontrlikkchars diebelan8stcrlllnghxddcn getoondv/e stelden.le datum vast voor dc ÍoÍkshop: hctweekend\an 15 en 16 okoller.En (le plaalsrin het íjdelljke buurthuis aan dc Oudegracht,het aloudc Hcftenhuis, §aaNan de cnorme §edkcldeÍvoldocndc rulmte bood om tekcningen en maquettes te

ve bcspmken een Íondvaertbool voor een uhsllpie lerplckke\i'e nuakten fersberichten enreamposters en vc§prciddendie\Í'e verzonncn Lle rituelcn van de dxgcn en maaktcn ereenprogr.Lmma \oor,\(1e \,ellondcn uitnoc1lgrngcn.

\Í? orlpniscerden kkcnmeteriml cn llijzen\Íc orgtLrNeerdcn met nensen uit de buufi de catcring.

\\e besteldcn hotelkamcs en blocmen.Al mer xl \,ccl voorbereidend serk.

Na veel vegen en poeisen was de kelder van hetbuurthuÈ veranderd in een prachtige werkrulmte. Er

war-.n tlidens de workshop foto s en tekeningen van hethuidige gevangenisgebouw op hei wolvenpleln tebezichllgen.

.

DE WORKSHOP BECINT

< Ter inspirÍie ven een maquctte vrn openvokendebouBsqbn opgesrekl.

Ec, stukie pÍogremma zaredag 15 ol!:rokr

9.J0u. kolïc, cake en kennismaking10.00u. s,elkomsm,mrd lan de we-rlgep10.10u. perqrnlijkelnleidingdrxxJanJansen

h@fd Dicn$ Monumenten gcmeente lltÍecht10.10 u. historische ideiding dGrr Has Seul,n

direiïic Hui5 \zn B€§rÍing11.00 u. stedcbouwkundige inlciding door laulrÍls Jan ren Ierc

van Heman Hertzbergel1l.l0u. semenitellingontiÀeÍpternu cnhuishoudelijkezken

tÈ leiding ran de workshop betusne bij hrens J:n ten Mte uitRrïterdam, archÍe(t op hel burau un Hernan Hetzbergcr

I

DEEIÀTMFRS

De volgende deelnemers waren utt diltNe richtlngcngearivecrd:

{Ë

F*q

Matthias Aahers - knhemHan van Adenoe -Àmhem\íalter de Boer yan het Bou\\,londs vastsoed - Amersfoort

Mieke Bossc Den Haa!!

Dick Bruiine - UtrcchtRuth ven Eck'Rotholz - AmsterdaflSjo van den Eerenbecmbt - NÍeaslricht

Tyco Fenverda ' ÀmhemHans Hammlnk - Amsterdam

Jcllc Hekstra - UtrechtMarco Henssefl - AmsteÍdamRoben \rn den Hout - UtrcchlClemens Koemans - Utrecht.lÍs. Johxn \?n der lean ran de Onrrikkeling Mij 'ApeldoomCc'rhaÍd Meedcr UtreótCarlMöllcl UtrechtAaÍ Oosting - Utrec'htMachiel Spaan Amsterdam

Timmic'Ihio - Den Haag

Erikviersma Amsterdam

Het huis ven hewaÍlngrPersoonli jkc belevinglA,spectcn ven stedcbouwl

HÀs Suelijn

JanJansenLaurens'Jan ten Krtc

Nx dc ccrste kennismaking r"olgdc een rvelkomstwoordje ran

dc \\'erkgrocp. Drrrop begon hct weekcnd mel ccn drietal

inlei.lingcn.

10

PERSOONTUKE BELEVING VAN\,VOwENBURGvan lan jansenhoofd van de Dienst Monumenten Utrecht.lLs ,e rvrlt paten over een persoonlijke beleving len iets beIekent het dat je cr intensielgcbruik r,ur gemruk hcbt.Om aan alle misverstanden een eind te maken, in miin geldgeldtdat nict n binnen uit.lli heb eÍ iercnlang tcgcnlun moctcn kjkcn.{\ architect in opleidlng werkte ik direct tegenover dege-l"ngeois bij architcctcnburcau Sjocrd Vouda aan de\ltten\,Touwe[§ingel.\ anaf mijn wcrkplek werd elke wanhoplge poging om vanafrrujn werkplek inspiratie \'2n buiten te krijgen direct onderd.ukt.In mijn beeld was de gevangenis een dusdanig afstotende\erichijningsvoÍm dat onbewust het bekende psychologi,Ífre prcccs vzm sublimxtle zich begon te onfirikkelen en het,ch als een blindc vlck in mijn herinnering begon alte tckc.Ílilt./.oals hct mij\'eÍging Talditstuk singel voor veel Utrechters.en plekzijn waaÍje zo snelmogclijk langs \Iih. Alleen nogmet kcÍstmis ofin het voorjaxr als de zon zijn warmrc laat\oelen heb ie enigsTins te doen mct de onbekende en on'uiivllige bewoners.

\Í?ar hoc ie er ook regcnaan kijkt hct blijkt ccn stukjc per'joonlijke geschiedenls.Dc gevangenis soÍdt uijwel aitijd r'anafde slngel beoordeeldrgezicn ranaf .le buurt is hct een vnendclijk gcbouw mct vcclgoen

ln heL voorste gedeelte van cle werkruimte dat omgebouwd was tot vergaderplaats en kroeg, rverden deinleidingen gehouden.

11

Zoals het vakeÍ gaal als iets gaat vcÍandercn ga je er anders

tegcoaan kijken. Vooral iels wàt drel$ te verdrviinen roept

een weemoedig gevnel op; er sterft dan een stukje penoon-

lijke geschiedenis.

Je gaat het op zo'n moment beschouweliiker bekijken cn

hebt wat meer afstand genomen mn de negatieve k'nten

Hoc sta ik nu tegenoveÍ dezc gevangenis?

lnmidclels heb ik ecn baan waar ik door het gemeentc'be-

stuur ingehuutd ben om eangesproken te worden op de vcr_

annvoordeliikheid voor dc historische kwaliteiten van deze

stad.

Dat zal rcker mljn gevoel en betrokkenheid b€invloeden

lk beleefhct complcx nog net zo gcsloten als 25 tot

30 lear geleden. Maur nu met een andere gevoels&eardc'

lk zie het als een !2n de laatste echt gesloten boh'eÍken van

UtrechtEen bolwerk in cle letteÍliike betekenis van het wooÍd met het

logisdlerwi jze doclgerichte afu erende karakter.

Iegenwoodig ]s bijna xlles vooÍ iedereen townkelik.Als ie wilt loop je door kastelen, paleizen, regentenlqmeJs ofzelfs door hct heil8e der heil8en van cglptische tempels.

Open ilagen zorgen cnoor dat jc doorintiemc onderdelenran gebouwen kunt lopen als operatiekarneÍs in ziekcnhui-

zen. kaz-emes enzovoofiHer eoige dat nog fier en cxclusiefovc.eind §taat in zjjn striid

tegen dit exhillrtionisme is de gevangeds, met volvenburgals meesr kuisc voorbeeld.

Ik bcn benieuwd n,ar uwidccan en plennen voor de gcvan-

gcnis

12

Het is nu ook zo'n beelic de eerstc keer dat dezc plek zich

màg verheugcn op enige publiekc belangstclling. Er is nooitechte ,andacht voor geweest.

In het plan Zochcr uit 1827 (na de afuÉ?k \3n de ve^'Jllensuilsmuur) word! in het oosten cn zuiden van de stad een

park arngelegd door werkeloz: invaliden na de Belgisóe op'stJnd in 1u30.

'gezieri vanafde buurt is heteen vriendeliik Sehouw met

veel groen.'

Bolwcrken als Zonncnburg, StemenbuÍg en Manenburg Tijn

als lmdschapselenem in het palk ingepasl

In het nooralcn en wcsten ran de stad werden handclskadcn

aengclegd.

\íohcnhurg hg er nct tusseni0 en was zoals we dlt nu noe_

men ecn verhten tcrrein cn lvas gelukkig met cen maat

schaf peli jk diencnde bc§temming.

De gemcente heeft grote waardcring voor het complcx

volvenburg cn hel voorged gen bii het Íijk voor plaat§ing op

i RijlsmonumenterÍijst un jonge bouwkunst uit de peÍiode1850,1930.Het bolweÍk wordt beschouwd als zrer waardevol omdat hetnog het enigc jn Utrecht is dat door een rirrqmuur en dffir dearnwezjgheid van de gevangenis nog veclvan het oude de-fensieve karaktcr heeft behouden.De ge ngenis is een q,?isch vooóecld vaa een cellulaire ge-Ímgenis zoals ze \,?naf 1810 in Ncderland zijn gebousrd. Hetis de oudstc nog in gebruik zijnde Sersngenis un dit s)6teemin Nederland en de enige die in bijna ongewijz8de staat be-naad is gebleven

Voor mij is vemnderba?rheid de meest essc'ntiëlc monumcn,tale waarde. Vemnderbaarheid met respect voor het be-staande en de geschiedenis.h mijn beeld zalbii toekomstige functies de ringmuur\an degevangenis intact gelaten worden. De muur volgt in zijn ge-heel de oude lijn lm het bolwuk.De muur zou op sommigc plaatsen doorzichtig gemaaktkunnen worden zonder het gesloten kari {er arn te tasten.Hct bolwerk karakter kan worden ve$terkt door langs demuur bepl2ntinll aan te bÍengen. Een originele beplrnting ltnecn bolwerk bestà1t uit doornstruiken a2n de voet van dcmuur en tvr'ee Íijen bomen: een ri] aan de voet \,Jn het taluden een op het talud.

TDwelhet extcricur als hct interieurvan de gevangenis heb,ben monumentale waffden.\ï/at betreft hct exterieur vind ik dat het oorspronkelijkc'kruisgebourv' met de kar.ikteristickc tolievensters ge-respecteerd moet worden.De hui.ligc vooóouw is in schaal aangepait aan de stcdclijkeomgeving. Het bohrcrk wrs ccn oorspronkeljk eiland. Her isnu wat dichtgeslbd.Bijeen sterlebouwkundigc aanpak zou het oorspronkeliikeelland kamkter met doorzichten weer yersterkt kunncn \,-or,den.

Het kicrcn van een functie zxl er een \'m stedelijk belang zijnde door .le buuft wodt hcrkcnd cn geaccepteerd

lk nens u veel slerkte en inspiratic bij deze uitdagendewod$hop.

13

t-

14

HUIS VAN BEWARING AtSïTING VAN JUSTITIErs Seulijnrvangcnd directeur in de unitplein van de Penitentiaire lnrichtingen'rt te Utrecht.

tc'nprcgamma aan, wrarin -tl een strakkc orde en regelmaat-bezighcden a.ls aÈeid, spoÍ, onder$,lis, hulprrlelxng, bezoekcn ontspanrung ccnftul shan.

\Ye hebben daarvoor, veelmeer dan in het verleden. behoefieaan ruimte. In de loop van de jaren is het rerrein op het\(olvenburg steeds veÍder volgebouwd. Er kwamen o a.

$erlizalen, een magaztjn vooÍ de arbeid, een sportT2al, eenbez-oekgebouw, meer kantooruimte en ecn personeelskfitine Het rcsulhat is een !r'ifivar van biigebouwen, met elkaarverbonden door tallozc gangen Het lleheel is onoverzichte-li1k gewoÍdcn en men kan zlch ai!'ragen of het gcbou\\, nogroldoct aan de eisen \"an modeme detcntie

Tcmidden \,Ín dit alles is her oorspronkelijke gellouw, zoalsdat in de jarcn 1E5JIB56 werd gebouwd, nog v.ijwelgeheelinlact.l[etname het ccllengedeelre is nooit ingrijpend ver,anderd en wie in deze hoge hallen met ijzeÍen balustradesrondloopt len zich met cnige lanr$ie ln de 19c eeuw wanen.Bezoekers komen ersnelrerug op de gedachre dat alle ge-vangoissen tegenwoordig nel hotels z.iin.

Hct'\ïolvenplein', zoals UtrechreÍs sinds mensenheugenishet geboun- noemen, is oorsprcnkeliik gebouwd als cellulairegö,"ngerxs. De indchdng wes bedoeld als \ervmging vooÍ hetoude Huis van Verzekering in her vooÍmaligc St.Nico-laasklooster op de hoek van de Nicola$dwzrsstr.iat en deTuchthuissteeg Dat gebouw werd toen, nct zoals het\\ nlver-[ n nu hr" hn rqLl aL |JUur. rrj il er ri.l mrr' bt.schik voor dctcntle Nlaar ook 150 iaar geleden k\\,am denleuwbourv vxn de Ullcchtse gerangenis niet sneltot sund.Veertien j cn plannenmakeni grngcn erran voomf. De pln rt-

lan Be$adng aan het Vohenplein \eÈliiven 151

ltn $,ie dc mccstcn nos nieÍ ver-

acl heet Tegenwoordlc geloycn wc cr niet

ccrstc opdncht \eD een HuiS van Bewaringuitvoerlc'Rqing \an pre\cntjeve hechtenis,

delinqucntcn allcen, hen ial n eerde louC tegaan. Vc bicden de ge-

i de lnrich ng dearom een uirgebreld ectivitci-

t5

seliike enlxndeliikc ovcrhcdcn en de gerechtelijke autonteitcn konden màaÍ niet tot overccnstcmming komen oler depleats, het a!,rtd cellcn, clc bouwkoÍen, dearchiteat en wetdics mccrzij.7D was er ean\,ankcliik ecn tcrrei0 op het Oudwiikeneld bij

dc N{alicbxiL,'i aangekochr, ma.tr het Provinciaal Gercchtsholen de Arrondissemcnisrcchtbank maakten hienegen be

^vrxr, \'ooralomdat men het terein te ,fgelcgcn vond In de

rlinter cn bijslcchtrvcer zouden de zandwegen er naxr toebijvoorbeeld neu§,elljks begaànbad zijn. Ook vrccsde menontsnappinljcn ondclweg. De keuze van de architect was$rcr een ander hristpunt. $"erbijde pro\inci2le ar(hltcctCKramm na vcrloop ran tijd plaats moest maken voor deoliiciële gevangenisarchilect L Vlmsinck. Dc gcschattebouwkostcn ylnëcrden al naar gelang het djdsdp, de pl&ts enher aaotalgewenste cellen van J 108.000,- tot J 387.000,-.Illtcindclijk bleken de kosten zo'n kleine J00 000 gulden tebcdragen

...

Hetln 1856 gcopcndcgebourv had aanvankeliik 136 cellenDe IÀgc Ílcugel in de richting vrn de Slngel wcrd cchtcr al in1877 verlengd voor een uitbrclding met nog eens 70 cellenHct oude Huis ven Vezekenng ln het St.Nicolaaskloostcrblcef onclanks cle slechte staat in gcbruik en zou pas in 1897rvorclcn rcnangcn door nieuwbouw arn de Gensstrritt.

Het gcbouw op het \íolvenburg leek sterk op hetAmsterdamse Huis van Àrrest cn Justitic urt 1849 bij hct(huidigc) leidseplein, eveneens ontworpen doorVamsinckcn de Ingenieur van de Weterstalt van Gendt. Dit gcbouwh..t.r. ;.JLL t \ r :g. m.rar'. nie meer,rl. peniren'iai-pinrichting in gebruik De inrichtingen in Amslerdam enLitrecht Nàren rlc eerstc \,leugclge\.nngcnisscn in ons land c0§'arcn ger'nspireerd op de lnge]se gev2ngenisbouÍ

t6

ln het begin van dc jaren veertig wàÍen zowel KÉmm als

wamsinck en \,2n Gendt op studiereis in Engeland gcrr'ccst,\7rr ze bcwondeong kegcn \,oor dc londense modelSeqn-genis in Pentonville uit 1842.In Engeland wcrdcn oaar ditrooóeeld tussen 1842 en 1848 maar liefst 54 inÍichtingengóouwd. Ook cldcrs in Europa en in de U.S.A. vond dit tlpege1rlngenis veel navolging.

Deze gewgenisbouw vond wcer haar oorsprong in de sL.af-

ÍÉ:chtheÍvormingen \,Jn de late 18e en de woege 19e eeuw.Doodstraffen, lijfstraffen en verbanning namen aan het eindrzn de 18e ctuw nog cen belmgrijke plaars in. De pleidooienrl)oÍ eenzame opsluiling als altemaÍef warcn wcldegelijk in'eiegeven door humane motieven. [én van de[Jclijkc heÍvor-oen was de Enlielsman John Howerd (1726-1790). Hijboekc succes, toen zjjn ldeeën vorm krcgcn in een wet vanl-8 die ronru:S rn Lle houn ran,ellulaire qelangenissenEeozame opsluiting, al dan niet gecombincllrd mct geza-

fi€Í ijke aóeid waerbij gezq,egen moest woden, weÍd gezien

xb een vemicuwing dic tcn doel had enerljds de gerengenen-"-1t inleer te brengen (penitentie) en andezijds hcn tc \rijwa-ran Ïcxl kwade invloeden r,?Jr lotgenoten (segrelptie).

De Engelse heívormer Jeremy Bentham (17481832) be-àchl een bou\wvijze voor cellulairc gcyangenissen waarbijtrnuit éón ccntr.al punt alle cddeuren overzen konden wor-Jen. Efficicncystond hierbijvoorop. Zjn ontrelp voor eenzg.'Panopticon' uit ongeveer 1790 is nooit uitgevoerd, mrarile n'errl de basis voor dc latcre ontwerpen van vleugel' enloepelgozngcnisscn. Steeds wes het uitgxngspuntom metËn minimum ean personeel ccn maximum àan gedetineer-den te ben.akcn.

H^Lr'A-^lTm'Paxoprtcon'-*-,.'-:h.

Tot in de jaren dertig van de 20e eeuw heeft men geloofd inde eenzame opsluiting als middel ter verbetering van delin'quenten. Daarna heeÍ men gaandeweg dit idee losgelaten enwerd onderling contact meer toegestaan. Op het volven-plein zijn pas in 1959 de houten hokjes jn de kapel af'gebroken dic de kerkgangers veÍhindeÍden met elkear incontact te komen. Groepsactiviteiten als arbeid, sport, on-de.wijs en groepsgesprekken l«cgcn lanlpamerhand meeraandacht

Vanaf de jaren zeventig werden aan de Gansstraat en elders inhet land nleuwe gelzngenissen gebouwd, wiur klernere ver-bliihafdelingen met B tot 24 gedetineerden werden ingericht.

17

Het Volvenplein heeft tot nu toe alle on§ikkelingen weteo

te doo$t?an. In de jaren dertig is de inrichting eoige tijd ge-

sloten geweest en deed toen o.a. djenst àls opslaBuilnte voor

de rechthnk. In 1939 ontstond echter weeÍ een cellentekon

cn de jnrichting werd na cnkele gebouweliike veóeteringenin 1940 opnieuw in gcbÍuik genomeo.

Tiidens de bczetting brak een duisteÍe tiid aan voor Hetvolvenplein, vooral toen de inrichting ranaf 1942 in fa§en

dmr de Duisers werd o!'ergenomen en de naafi 'Deutslhes

Untcrsuchungs- und Strafgctingnis' kreeg. Vele polideke ge'

virngenen 7.aten er va§t, Íuast 'gcwone' gedctineerden. Het

aantal ingeslotcnen steeg tot meer dan 600, hctgeen bete'kent dat cr 3 ofzelfs 4 gedetineeÍden op cen cel zatefl. Kort

na dc bevriiding werden dc rollen omgedmaid e0 werden cr

collabomteurl lastgcztt.

Tussen 1976 en 1990 vonden diverse kleine en grotere Íeno-yJties plaats, wrurbii de ruimte ten behoeve Yao pe§oneel en

xcti\4teilen voortdureod werd uitgebreid. In totaal weÍden 8

Llienstwoningen in en voor hel gebouw bii de inrichting ge

trokkeo. Dc 6 bewaarderswooingen uit 1896 aan dc ingang

\rn hct tenein !rcden aan particulieren l€Ikocht.

Onlan$ is, liczien hct cellentckon, het plan geopperd om hctgebouw wau nodig te herslellen en in gebruik tc houden, olkrvanncer elden nieutöouw zou ltÍijzen. líat er zal gcbeuren

hangt d!"m de maats(iappeljke en politieke onf,ïikkelingcnen cLe zich wi)zigcnde inzichlen ten aanzien vao derc0tie

lntussen bliift de toekomst lan het gebouw onzekcrl6 màart 1995.

$.

18

ASPECTEN VAN STEDEBOUWdoor Laurens lan ten Katemedewerker architectuurstudio Hertzberger

De vraag $,et ie zou kunnen Lloen met een zo speclfiekbousvcrk ds dc gevxngenis op het bolserk is een boeiendemaal ook ccn gccompliceerde opgavc. Ilct lorukter \,'Jn eenge\"angems lijkt niet .lirckt ilcschikt voor een andcr ilcbnLik0f is die mogelijl(heid eriuistwel?Ook dc lohtic op hd v1n)rmaligc bolwcrk is nict rllcdargsEcr vdie plek nidden rn dested. Eell soofi schiereiland detl \nfc., r ,-\\. J- r,rPn.rrJb.\rrlt.f \.,r .moeilijk kunL komcn KofioÍn ccn icu k ondcÀvcrp roor ccnstudie. Hoe kun ie dlr gebouw Innslomercn en zin geslotenkaraktcr doorbreken rvaldool het Íel onderde€l 8aatvomco r.lJ] dc \riik cn de Stlld?

Tcr inlciding van de sorkshop heb ik een moSeliike straregie

tF.ral.ee'd..e mu.le/e o1q2vc op v1rA, hllenJe maniÈrenkunnen benadercn. MzLar bji alles $at je doet z)u je een sooÍt"economy ol meens' in gedachten moeten houden.Natuurlijk is he! ahrckcn lzn het gebouw een logische Íap,$aardoor er een unieke cnvrijc lokatie ontataat. Dit gamndeerd een zo optlmaal mogeliik ontwery mrrr is tegeliikedjdcen echte "architecten" oplossing. Op een blanco Ícl kun jc

le eigcn visic o|timarltot zijn.echt laten komen. Omdit revemxjden heb ik voorÍ rcr ovenvcging gegeren dat deze op-gave eigenlijk els hoofdthema het transfomeren van hct gc-boulv 7ou rnoetefl írndeÍzoeken. Dt is waaschijnlijk ccono-mischcr cn ccn i+oterc uitdaging.

DE SIÀD

t-n.L.d:eer nend n8ar\irc sJraal c ke liJ ljn -.9, n

bijdÍage leveri Dji leidt \.rek tot conftontaries cn dat is mis-schien wel het wezen van ccn stad De poging om l,im €ensud een harmomeus geheel te meken is daarom een anti-.rFde ike houding cr nl \.D.h,r/ sr,2n. hr nljl' ï, ir iË. r,

cesvol.Juist op de plekken wear ycrschillende svstemen,lunklies en belxngen elkaaa tegenkomen en confrontadesontst an vindt je \,?ak de boeiend.ste plekken in een srad. DitSegeven zou ie moeten uitbLrÍcn cn vormgeven,De laatste decennia worden de steden he! licft! opgedeeld inÍnonofu nktionele gebieden. Woonvr'iiken, kantooNijken,vcrkeer, e.t c. Hierdoorwo(len de conlronaties vemedenmlur \Lodl ook de sad om zeep geholpen. Hct lcidt tot bc'kcnde p.oblemen Vïiken die vergdizen ol die na vijf uur ro-taal uitgestoNen zijn. Bij dci.e opgavc zoudcn wr juist optuek moeten gaan naar een veel nikere benadering Hoc kunjc\an cen deryelijke lokatie een gebied maken dar een echtondcrdccl v2n dc stad rvoralt.

t9

ftANSFoRMÀm vAN GEBouwEN, ENKETT ANALoGIEEN

Na de verwocsting van hct paleis in Split (1) is he! veroved

door de sÍad, lolgebouwd. Maar nog steeds kom ie op di\cͧe

plekken de rcstanten vrn de oude glorie tegen. Het oude is

niet wegge\zagd maxr vcrg(rid met de nieuwe ifi'ullln8. l]csmd hceft zich gefanslomecrd, heeft cen nieuw gcbruik

Niet venvoest mr2i wel lolSebouwd is het vooóeeld \2n de

arena in klcs (2). De àrcna krccg een nieuwe funkÍie en

\Íerd dc omudng van een klein sadie da! daar in dc lmp !2n

dc tijd io is onLíaan.20

In Kowloon in Hong Kong had jc de "Ioóidden City", een

sad die gegroeid was binncn de oude stadsmffen Hier had

zich in dc loop mn de tijd een zeer comlrce sad ont$dkkeld

\rzer een ze eÍ spcciale groep zich hed gevestigd, cn er had

zich eefl eigen sameoleving oniwikkeld die voor de overhejd

rcEal oncont"oleeÍl»rrwas. Dit is uiteindeliik ook de reden

geweeÍ dat men de stad heeft afgebroken. De "IorhidrlerlCiq/' I!?s her ventiel\an de sad. Hier konden dingen die vcr'

der niet Ínogelijk L1ren. Een strd vmr gokpaleizen, bordelen,

drxgshandcl en criminele orpdsaties. Afgezien %n de funk'ties is dit gegeren zecr iascinerend. Vaarom zou een sude hamonicus geheel m(Éten zijn?

Deze voorbeelden geven aan dat er vaak een grote potentie

!e vindm is in &tDuwen m sÍuhurcn uii het ltrleden. Juistdoor gebnrik te maken van deze polentie kun ie tot inspire'rende oplcssingm komen.

DE GEVANGINIS

Dc gevaflgcnis doet denken aan de bovengenoemde voor-beelden vao boutrsrcrken die een zeeÍ gesloten kamkterhadden mzar in de loop ran de tiid door de omliggende stad

zijn ingenomen.I)e7€ geungenis is een bijnà industrieël gebouw met een wat

wonderljk produkt misschien. De opzet van het gebouw is

puur funktioneel. Gangen met galeriien wr ,rn zich de cel'len bevindcn. De gaogen zijn zodanig georFniseerd dat ze

vanuit één cenÍaal punt te cofltoleren ziin. Door dcze hel-

derc en funkdonele opbouw biedt het gebouw ook veel mo_

gelijkheden. Ih rypologie mn het gebouw doet denkcn aan

het GUM rarenhuis in Moskou(4). Hier zijD de binnen§tmten

met glas overdckt, met aan bcide ziiden winkcl§ in plax§ }tncellen.

liE-r:=:rl: : r_1LI: :L Ift:r::1

ll

I

i-"i-,fll:::i=l:ll=rlr l'írE:i

q:-'t:

Tï:r'HÉ

[,,Ju..: Jlrà:lL::!

Ëflt:: rl***

mtF"r[.ilfrÉffi

ffi*§È

FËX

E!E=$;5['ffiffi

F.,,ï[,;{

ffiffi]FLirl [:-:]1ffi;:ï.

l!!1,

rHLEE

,+ CUMDE o!cÀ!T

Dc vraeg wrar hct in deTe workshop volgens mil om gaxr isnoe jc dit gesloten bournverk kunt vcrovcren en ondedeelliunt latcn rvorden v1lr de srad (un jc cli! ilcbouw trxnsloirne-iEn cn zodan8 arntÀstcn da1 hct een nieu\Le funktie moge]iik$i*t

ffi

!a

WeeÍdsiilgeWordt V/eer srngel

Catherjnebaanv/ordt weer slnqe

-

f- GÍiftpaÍk

SieÍenburg

))

SINGELPARK

i.leëen op p.tDier te ze el1.

DE EXPEDITIE GMT VAN WAttocht naar het Huis van Bewaring

Na de qlge%ene inleídingen scheepten de deelnemerszicb in op eefi ronduataïtbaot t)oor een tachtje auer deStadsbuitensingel rond bet Huis ,an Beuqing Meteigtn ogen knnl,tt z, hct buiLprlemin Ln de onget inlibehijken en daarLtan J'oto's nemen, aluórens hun eígen

AANHETWERK

Dit wr-s het moment waarop de diverse teams zich lomeer-clcn en een wcrkplek zorhten aan een ven dc tafels. IedeÍeenwerd roo\zien ,,all onderlcggers en tekcnmateriaa]. Dc werk-groep zorgde voor snelle beschikbaarheid %n de genomenfoto's. Op de verschillcnde expositicpanelen hing ter infor-matie een goot aantal foto's t"n het interieur.

Aan het eind van de middag namen dc leden lan de wcrk,groep clk een stoel, waarmee ze ,als generale rcpetitie voorde beoordeling \'"n de jury op zondag, y.tn ontwerp nrr ont,werp trokken. Daarop gczeten luisterden ze neaÍ dc toelich-ting die door de yerschillende teams werd gegeven, steldcn\Íasen en gaven hun kitiek.

18.00 u. sluiting gevolgd door wandeling doorde oude stad19.00 u. borrel en maaltijd in restaurantSweetie

HEI VIRK VORDIRT

Het weer werke mee om vfi de wcrfeen plezierlgc plaats temaken waar de noeste werkers uit de werfl(elder zich even inde buitenlLrcht kondcn vertreden

1'1.30 u. rondvaart om locatieWolvenburg inclusieÍ lunch en gelegenheid totÍoto's maken

13.30 u. aanvang workshop17.00 u. toelichting op ideevorming doorverschillende ontwerpteams

ln en uit de rondvaarlboot

zondag l6 oktober9.30 u. hervatting workshop13.00 u. lunch14.00 u. laatste ronde workshop16.00 u. uiteindelijke presentatie van deonLwerDen

de juryOp zondagmiddag w'as fl een ir oop voor alle belangstellen-dt:n

Ook dc juryleden krvamcn kijken en maakten mct clkaarkennis

I,l

Datweren:

dc voozitto Ha'rman Hertzberger;MevrouwJ M. Breedveldt Boer, Llocente Uflversitcit Utrecht;Mevrouw Mxaijkc Kijper, ex-consen'etor van het CentmalMuscum, (die destijds dc RrcFcld tentoonstelling lnric'htte)iMelrouw P.M. Van.ler Linden-dc Fciiter, wethoudcr van

\vVC enMart mn Schijndel, 2Lrchitect in Utrecht.

#d

I(Itl]

I_laÍ

de buurt, althans dc bewoners

24

HET LMTSTE BOTWERK

Op zonddg 16 okbher nd een uur oJ' der uds eï eerstcen korLe belicbtillg uooï het publiek, daama audende gemaakte pldnnen gepresanteenl aan de werhgroep,de h urt et1 de jury. Bij a uanzelJiprekentl giry4 ertiden de twrhrbop ook wel eens ieÍs gena.leloos mis;zo bleek de SieLuidsapparatuur tlog niet te t&rken- DebeLicbting udn het eerste tedm aeftl tl.tn ook niet ophand uasLgelegl.

:let ak de tuerkgroel op de eerste dag ba.l gedddn, trckde .jury bij cle einrlpresattatíe meL sbel en al langs deterscbillende ontuerptedms om te luisterell naar buntaelicbtitlgBegannetl trcrd hÍj:

HTT LAATSTE BOTWERKontwerpers:Machiel SpaanMarco HenscnHans HamminkPatrick Fransen

Dit team bestoltd uÍt drie metletl)erkers Mn heL Jonge.\rcblt. , tt tiLttt-li(t in 4m,lt.rdltm tn icn lontjcdrchitect uit tltrecht. Gercrd llíh\ r.tn de \Yerhgoeplterlraaiihg beschrcef zijn tudrukken mn deze groep.

VOORBEREID AAN DE SL{GZatcrdegmorgen lang voor dc rïorkshop zou beglnnen.trokken ddc var de jongens lmgs de singcls, al fotok nukendlan deanderc bolwcrkcn. De bedoelng was Volvenburg ineen logrschc gedachtengang te berÍekken bij Lucasbol$,erk.Zonnen , Mancn', Stcffcn' cn l,epelenburg. Geyàriëebcbouwde stukken van de stad. Uitgangspunt om eenstedebouwkundge hamorue te krijgen.

E

SÏRAK PLANHct Volvenburg als onbebouwde plek, mct alleen de muurer nog omheen en op hct open terrein een pariochtigesituatie.Dàt zou het mooist zijnlHet bolwerk op zich is al aÍchitectuur. Het hele Huis \anBewaring wordt gesloopt en opgeruimdl O\tr de muur wordtdan nog de 'singelwaldelroute' doorgetrokken. IC-AARI

Toch was dit niet het resuh:ut ran twee dagen wcrken endenken, wanr Machiel, Marco, PaÍrick en Hrns begrepenmaar al te goed dat er een rendabele bouwmassa Geld)tegenover de ruimtc moest worden gezet.

GRENS TUSSEN BUURT EN BOLWERKTot hier en niet verdel leek het plan te worden. In principeveranderde er tuets, immers een immèns hek van vierkanteIorens sluit het terein \lsuc€l af\,rn cle Íest r"an de buuft.Dc ara'hitecten bedachten een rij torens, zeer staak van vomwaarin wonen, winkelen, cxposcren, kortom aLlle gertaagdedisciplines aan bod komen.Tussen de toÍens is ruimte genoeg om ccn transparantheidte wearborgen (hek-effect). Qua i0houd venangt hetcomplo( het aantal klrbieke meters dat bii sloop verdwccn.

vat mij betrelir het ws even wennen, dic reuze-tmlic§. Maar

de cenvoudige architectuur levert een Ílsdge wand op. Daar

is wrEnlering vooí op te bÍengen

HOE ZIET EEN Vf,RKENDE ARCHITECTERUIT?De fwee dagen dat er gewerk werd kreeg ik zo nu en dan de

indruk dat dc jongens nics deden, behahe verveeld hangen

op hun stoelen, papienjes scheuren en plakken

Maar... het oog bedriegtl EnÍin, oordeel z€lf maaÍ als u de

collages en maquettes bekijkt. Daaruit blijkt wel dat de

jongens zeer harmonisch hebben samengcwerkt

JURERINGJury èn ontwerpteam floesten dc spits aÍbiiten.

onder andere of het strakke dtme van deveranded kon worden.

Ja, geen pÍobleem', an§,mrdde het team.

len andere k.itische vrarg gir\g over de windgc\oeligheid \80het gebied als er zo'n muur van gebouwen wordt opge-Íokken. ln abstracte zin is het trxlie'hck \rn hetvolvenpleingebleven.

we moesten dooÍ naar de groep die het ontwerp weelsclhad bedacht. De djd wcrd goed bewaakt en de klok was

streng.

De jury\Ío€g\Íalies' nog

t26

dí! is d" heLicbtingdíe oiia Luingefi t@t het team tanE ETIAA'ISTT-ru.W,RK

7 Het Íaatste Bolwerk

sen horbestemmingsplan voor !Yolvsnburg t6 Utrochlstedo bouwk undig a s itua tie

ln Ljlrechl is een aantal van de oude Bolwelken noq steeds zichtbaar. Welhebben ze allemaal hun oorspronkelijke karakter aLs eiland in de grachr tosvan de slad ' veíoren. De oorspronkeiijk sotitaire ruimte is in bezir genomendoor de srad (woningen, parken, poiitiebuÍo, schouwburg)Het verboÍgen karakleÍ van hel bolweÍken is verloren gegaafHet boLw€Ík Wolvenburg is door het langdLrrig gebru k als gevangenis atsenige myslek eír onloeganke ik g€bleven Aan de zlde van deBreedstraalbuurl s de grens tussen stad en Bolwerk door eenaanaanschake ing van kleine gebouMjes onduidelijk.

da buurtluncneVanuil de Breedstraalbuud wodl een gÍoot aaniat mogetijke gebouwdeÍrncties aangegeven vooí het Bo werk:winkets, bedriltjes, woningbouw, eenjeugdholel , kinderopvang. etc.. DaaÍnaast wordt een ptein en/ot park voorallerhande aktivileilèn voorgesleld.

exibiliteitVanwège de onduidelijke ioekomst van hel gebied (wanneergaat degevangenis weg, wordt een deel van het gebouw monumënt?) is het vanbelang bijdo planonlwikkellng reker ng le houden met een hoge mate vanÍlexibilite(. N el aleen programrnatisch, maaÍ ook lunclioneeten u lvoerings

d-,:

:- -:{th,elI

Thet laatst€ Bolw€rkDe hierboven goÍormuleerde uilgangspunten teiden tot lwee ingrepen diebeidè de "ommuring" €n heteig€nznnige karaklervan hel Bowerk moerenverslerken; de rand \,\,ordl versredetik1, lerw jt het Botwork zetf zo teegmogelijk bl(tt De ruimte wordt6en bewust onr^/orpen tege ptek in de slad melpotenles voor vele akuvlteiten

in pakken bestaan de nuu r-Aan de singelgÍachlzijde kr(gt de muureen groen karakterdoorer ptantentegenople lAten groeien.-Aan de boLweÍkzijde worden ln en aan de muur gebrutksÍuncljes gekoppet{jd e rrer op 1el ao,we'- le realrseren pàri/p e n tL'rner voedel \loite er,berg ngen k oskies, )'Op de muurwoÍdl de locproule langs de singetgracht herstetd.

ÍoÍentjes tussen BreedstraatbuuÍ en BolwerkDe huidige lysieke grenslussen BolweÍk sn buun wordt omgevonnd tot eenvisuele grens Doorjuist dez€ grens inlensieÍ te beboulryen, b ijÍt her Botwerkvan verdere invullingen gevrijwaard Doorde ruinie die daardoor onlsiaarwordl de inlensieve bebouwing gelegilimeerd.D€ lorentjes die als een ritssluiling lussen de Breedslraatbuurt en hetBolwerk staan, vormen hel lilter dre hel Bolwelk ruimtetijk vril holdl(bescheÍmen tsgen hel in bezll nemen doorde slad) maar Íunctioneet bil de

Hel inlensreve pÍogramma van de torentles (alle gewensre Íuncries kunnenerin wordgn ondergèbÍacht) en de als pood werkende open ruimtèn iussen delorentjes maken van de zone een inlermedlaÍ lussen buurr en pa*

I

I

tIií

l,

Het ontwerp WEEFSELontwerpers:Ruth van Eck RotholzDick BruijneMatthias Aalbers

De drie on \erleïs hmden eLkaar niel, uel hadÍlen zeallc dic cc t tft.h'p u hl4Ltond l:,71 utaont cr cmuoanl en ueïkl er e de deïde heeÍt er jarenlanggeuoand en ,geaerkt

LImt taetichtillg bij de eindpïesefiaííe aan de jury

RUTH VAN ICK'ROTHo]Z: Vij gaan uit van de wandelroulc doordc sod, làlgs de sirgels. Erg belanSri,k ziin dezichlassen.

Oan de schouwbxry na het Griltperk, van dc Bhuwkapel'

seseg over'líokenburg naa de wetertorcn, red.)Eón 2ichdijn gaat naar de Molenstraat, dit is een mooie gele,gcnheidom de buurt te yerbinden met Wolvenburg. Dit is

een brug over hct water r"an het Griftpark en een parkeergamge daar, naar Volvenburg en biivooóeeld de lapiesmark.

dc ontwerpers in overlc8linksboven is Rob van deir Hout

nog nette zien, laterzou hijalleenverdcr gaan in het proje.t'lekker vrij'

Het plen wordt zo iri€cwerkti er komen woningcn afi eenplein in de bestaande bcbouwing. DaaNan wordr óén deelopcngemeakti de kant aan heÍ zuiden, vxnal de beganegrond.F- 4leím u"rcrun-de1 ràipc'eed ner rrn mrenhui. mctrcsuumnt. De groene plekmet Hollandsc koeien enve15emelk voor de capuccino. Terrei met daonder winkch enwerktuimte voor aÍlesteo in en op dc mLtur. De oude muurbliilt. In de muur moeten openlngen komen voor mmen enL.àppen die doo. het gebouw heengaan. Op de as met de rva-

teÍorcn steat een toren. Dl wordt een gem€enschappelijkc27

I

I

I

mimle vmr gmte gmepen, biilooóeeld vriidag, zatedag enzondag. Een kerk voor islam, iood en christen. Het pro_

l+allma is een voorbereiding op de 21ste eeuw.

HERMAN HERTZBERGERT Dit is een agora, hè?

(Onhnoeíingsp lein, red )

Mw BREED\TLDT BOER: Waarom die brug oveÍ het\!zter?

NGTTHIAS ÀÀLBERST we hebben het in ecrste inslantieopgevat als een stedebouwkundige opgave. Een belangrijkgegcvcn in de Breeótnatbuurt is een aparte hoek die dood-loopt op het wolveoburg. Eoerzijds willen \Íe debcslotenheid \2n het bolwerk Tichtt8zr houden, anderzijds i§

cr grote behoefte van de buuÍ het Gdftpark te bezoeken.Vandaar die nieuwc lijn near het Griftpad( De bnrg m(Ét ookover de Weerdsingel-fleg hccnleiden, in een kcer in heI park

komcn- Andersom kan daar geparkeeÍd worden voor de

binnerlsad - een aangcname $ancleling.

À,IART VIN SCHINDEL: Het hele verhaal is een aanbeve-

ling tot ftrgulenng cn ordening, gezicn dat verkal ran Àssen

enmvlnn. war is denk je dc werkeliike berckcnis en impactvnn ral'n as? k het ,llcen absL%ct op papier ol is het ook wel

visueel ru betekenis?M À: Het heeft heeL duideliik tc maken met dc zichtlijoenHet is niet alleen mrar een abstrectie maar tegelijkeÍijd gaat

het (xrk om 7-ichÈ en looplijncn, die uilermatc «rncrcet ziin.

Mw KLIIER: Als ic dan over die aisen pnat waarom heb iedan dié asscn genomen? want je zegt dat dat conespondecÍmet dc Watefiorcni

M A: Ja, maar er is nog cen ander aspccl. we hadden hct net

28

cven over die Molenstmat. Die heet niet voor niksMolenstraat, want die liep vroeger in de richting van demolen. ve hebben dit gebruik als zichdijn, want da! heb je

ook in de Wolvenstraat. \Ye willen dan ook dat de

'!(ol!€0straat een blik biedt op de toren en de toren moetherimeringen oplepen aan de oude sadsorens.

Mv B Br Ma?I de Molenstraat is een heel klein straatje datdoodloopt op de Plompetotengmcht met die bebouwingdaar. Hoe loopt die zichdiin drn?

M A: Goed voorbeeld is de Birgittensuzat. Een smal stm2tje

met a2n beide kaflteo wi[te gestucte huizen, weliets diquerdan de Molenstaat. Daar Ek ie op het lepeleÍÈurg uit. Jebeflt in de binnenstad en ie ziet dat prachtige uitldikie.

M v S: Moeten dle assen en die lij0en dienen als elementenvoor een stedelijke oriirtalie?

M A: Dat lijk me de spijker op de kopl

M'{i v D INDEN: vraag over de functie van de agora. wetheeft die voor een functie en hoe wordt die iD iullic optiekvoor ongewenst gebnrik besóemd?

M A Het is in ieder gelzl een gebied dar hier ( ..) open komtte liggen en omdat er mogelïkerwiis belrngriike looproutenkomeni hier parkeren. (Griftpark, red.) Er ontsuat dan dxar

een winkclcenLum en horeca<xploitatie, misschicn wel be-

drij{rn en wonen. Dat wonen is misschien een anlsulÍd opulr u"ag, Het is een aanzet tot ecn plein ol een tenÀs. Jekunt jc voo$tellen dat je hier op zondag mcl ie kinderenhcen l\ïnt gean; het lijkt een beetje op heÍ Biltse-8rift ten'ein,

w'aar je (Dk een deryelljke functie heb|

L

i{,r,l*'i

H H: Ik neem ean dat jullie met de àgora uhgran van hct be-staandc gcbouw?

l\4 {:J-. \]]cbr qíbouwer vrn,lr ^

5t.dere1 7eve, tsrr j"Íerziin weggepoetst; dan houdr jc dc gebouwen ovcr met be-langdike dala Toals 1865, 1876 en 1904.

H H: Het is dus wel de bedoeling der hcr 'schip' un her oudeding wordt gehxikr

M AJr.H H: Dat woo.d ';EoÍa' suggereert dat er een open w.lnd is, isdie constructic zo, dat het voor de hand ltgt om dal open tebrcken ol moet je da2fl,LDr gi$antische !@stxnden ulthrlcn?

MAJa, ch...

Voor de fenbonsíellíng 'De Werelal t)an Woll)enburlmaakten Dick Bruíjne en Ruíh Dan Eck-Roíholz eenuitg.bretlc naquetp tn a"n aantLtL tchepingenbaarbij de l)olgalde be\cbijuing u)as geuaegd.

PLAN WEETSBL

Het Volvenburg in Iltrccht is een van de oude bolwerkenaan dc Singel. l oen men in het midden \,zn de vorige eeuwundc'lLidin6 ran lor hpr ue oudc.tad,sr c1 in prnlanggerckt park veranderde, vormden de ovcrige bolwerkendezr cen onderdeel un. Op het Vohenburg echter bouwdemen in diezelfde tiid geen pxrk, maar cen ge\"ngenis. Eengevangenis is natuurlijk geen groen voor het publiektoegankelijk gebied, en anno 1995 onderscheidt hel'liíolyenburg zich dan ook dutdelijk van hcr groene,landschappelljke, grÍk elde§ langs de Singel.De Singel vemndeft bij her \íolvenburg sterk \2n richting, enhierdorr wordt het mogelijk in r$re richtingen, in zuidelijkecn inwestelijke, over he! water uit te kiiken. Dlt maakt hetwdvcnbug tot een bijTrnder punt, tot de uirl<ijkpost \,zn hernoordoosteliik deelvan het Utrechtse centrum. Zonderdj-rekte verkeersverbindlngen met de stad buiten de Singel, js

J'r .rdn.deri,, h,eÍ (atbrr eÍ de bcr. Loa"rrrrd ern uiL-hoel. rler .rad.Je, I rdert d.n onk cc, rJc.ige Lrmisschien zelfs doryse sièe.

Dn &{slsc[DAcr EVAN HffpLAN

De basisgedachre van ons plan is om ook dit bolwerk open-ba2r en tffgankelitk te makcn, zodat het sradsdeel mccr vcr,wcven raakr met de omgeving. We dchten ons met ons plandan ook allereelst op de inbedding vrn het ge.lzngenisterreinin de rcst vrn de shd.

HH:lert

E

l

L

Doo. op het terrein openbare gebieden, zoels een plein, temaken en die te koppelcn aen opcnbare lunkties, zoals bij'voorbeeld een cafélrestaur.mt, kriigt het Wolyenburg meerbetekenis, ook voor de sted buiten de buun.len beterc inhedding willen we bovendien bereikeo dcr)r opgerichte wiize bepaalde onderdelen te slopen, enkele anderegebouwen aan te passen) en enkele nieuwe te bouwen,Bovendien willenwe plaatselijk ingÍilpen op eflkele plekkenhuitcn hc!volvcnburg. Zo mocten twee nieuwe bruggen!,un de voetgznger de veóinding met de omgeving leggen.

IwEx NI[u'wE BRUGGEN

1. Ecn nicuwe brug ovcr dc llompetorengncht maàkt hetmogeiijk om van de Breedsf,'aat, dftrr het groen binnm hetbourölok op het binnenterein, (tussen Vijde BegijnenstÍaaten Plompetorengracht, red.) via de Molenstraat naa. het\íolvcnplcin tc Iopcn.2. In her yerlengde \.in de liin Lucasbolweík-Mttev.ouwen,dus in het verlengde vrn de Singcl nuit zuidelijke richtrng,moctcen brug komen over de Singel, van helVolvenpleinnàar hct HiFghicmstmplcin en het Gdftpark. Zo onÍaat ercen voergangersveóinding tu§sen de binnensud efl het ge-

bied buiten de Singel. De Breedstraaóuurt kijgi zo hetG.ift paÍk binnen handbereik.

PÀaIGERGAnAGE

In de zuidoost hoek van het G.iftpark aan hetHooghiemstftplein, (?, rcd.) stellen \re voor een pffkeega-mge te bouwen, Op deze manier wordt het aulovcrkecr zoveel mogelijk buiten de Singcls gchouden.Dc nieuwe pukccllengc komt vff]l de helft onder de gond,zodat her perk door middel van een gmsdak over dc gamgc

doork)opt. Het middeogedeelte van het gffagedak, de nok

l0

als heI ware, steekt boven de grond uit De beide uiteindenlzn het gamgedak, die dus (r)k boven het oppeNlak uitko-men, vomen de in'en uitgangen voor de auto's en de voetgangcrs. Dc hjn tussen de fwee toegangen, de nok,looptdiagonaal en geeft de looprichting door de parkeergarage

aan. Boven dit 'loetgaflgenjpad' komt een glaze0 dak zodatmen vanaf het gehele pad de watertoren in deDrce6traaóuun k n zien als oriënfiiepunt.De parkeergarage zelf bestaat uit een geknikt, licht hellendvlak waafllp de auto's gc[arkccrd worden. Dit parkeervlakbcvind! zich dcels onder en deels op hef nivo !%n het maai-veki. De galxge be t 690 parkeerplaatsen, in óón larg- vla denieuwe voetgangersbrug over de Singel k n men dan vrnuitde grrkeerfprage direct de binnensted b€reiken.

DE GEBoUVEN - slooP / trRBouw

Het gelEngenisterrein is op dit moment een donkere vlekaan de Singel, onrcegrnkelijk en aan het oog ontrokken dffJrde gevangenismuur, De ge%nSenisgebouwen steken welboven de murcn uit, mrar tonen door de gesloten, gcmetselde gevels weinig lan wat er zich binnen afspeelt.

In het plan worden eren deel\,2n de oude ge@genisgcbou'uen. en enkelegrhounen burrn her ge\,angen iJremin 8r.sloopt. iro onsaan er pleinen en stukjes gfllen die efioe bij'draËrn dr hd gebied \eNe\,en mall ne( dc orgc\ i1B.

Het ccnL%lc deel rzn de gevrngenis en heI toegangsgebouwblijven lu veÍbouwing gewoon staan. Dit deel van de ge\zn-

Snis is ,l yàn rcr rJ te zicn door zijn hoogre, en met ziin rich-ting merkeert het de richdngsaemndering \.an de Singel. Dcgevel aan de noodoostzijde van de ge@gcnis blijfr geheel

suxn, net eh een gfilot deel vtn dc muur langs de Singel Vande zuidgevel echter wordt het metselwerk 'afgeschaafd', zGdat de dmagsmkuur wn het gebou$r en de individuele ccl'

len in het gebouw\'2n buitenal te zien zijn. Binnen in het gebouw kan op deze manicr gcprofiteerd worden van hct uit-zicht over dc Singel en yan de uitstckende li*rng op de mn.Hct dak van de oudc cellulaifti ge!"ngenis willcn we tot bijoabovcr hct bestaandc rocgangsgebou\r, doonrckken.HierdLDr ontstaai er een oyerdekte ruimte tussen het teIundhoen gerzngcnisdeel, het oude trrganpgebouw en dehiergeplande nieuwc bcbouwing. Deze ruimte vcóindt dusoud met nicuw, en binnm mer huitcn.Ihorde ruimte steektbovcndien een doorgaande loopbrug, die her vcrbindendehmkrr \'m de ruimte nog {trdcr \.cstcÍkt.Tusscn de oude muur roncl het bohverk en wat nu hct cen-Íalc dcclr.àn de gevangmis is wodt een lrfioogd plcin fle,maakt, een vcdieping h)ven her maaivcld.

De ruimte onder het plein is dan bestemd vcnrwinkels en(Ïp(xtienrimten.Via tnppen langs de muu. lnnal de zuidlonl, en via trappeor"/naf het ricuwe plein aan het cind l/an de Volvenstraat kanmen op het plcin kornen.Vanal het plein hebbcn bswoners en bezoekers rccgang totJe riFn nieu\ctron'ngrn in her audc .cnl ?lc ge\ JngÈnicfbouw De lndcling lan deze woningen is hccl bijzonderi iederc woning besaat uit dric lagen llln F\re aan ellcrr gckop-pclde ccnheden (de cnÍspronkcliike gevangeniscellen), dusiederc woninil bes@[ uit twee eenhcdcn op het nho vrn hetplein, twee ccnheden opdeee$te vcrdicping, en twee eet-hedcn crp de zolderVm,rÍdc c(\r v n iening !"n dc \rnning kr1,le brsunerviaecn lichtdoodatcndc gl'rcn loopbrug de hoge middcngangin het gchouw ovenjteken, en m r\r'cc ccnheden op dezelfde!cr( irp.nl r,rn d.,,-d,,riJr b,re:k,n Old,7, n"r1'erhehbc. rlle woningcn, hocwcl ze voornameliik op hc!ffxndc0 ligqc. toch zonnlge, lichlc ruimtcs.

NrEtrvtsorJv

Arn hct nieuue !,efio,cgic plein florden dric ateliemoningenop de oude muur geboll\vd. Deze woningen kunncn eventu-eelin veóinding starn met de expositietuimtes onder hetplein.Er komt cen klein appa(emcntengebouw (zcven appaÍementen) met cen toren tegen de blinde kopse k nr \.m de albeírrnde huizeffij azn dc woh,enstraar.Tussen de oudc ge ngenis en het oude toegangsgcbouwkomt cen nieuw gebouw rc staan, dat er cen beetie tussen,gcschoven Iiikt. Dit nieuwe gebouw heeft de vorm van eenhalve cilinder en heeft bovenop een torentje met een kope-rcn dak en eeD vlaggestok, als tegenhanger vixlr de i"reÍ(}ftrn aan de l2urvelshof. Het is een belalgrijk wijkgebouw datvanuit alle hocken te zien zalzijn, en dat gewicht geeft aanhet nieuwe Wolvcnburg. In het gcbouw zijn ruim1es voorhijëenkomsrcn. Dat kunnen biivoorbeeld culturele zijn zralseen optrcden dff)r efn toneelvereniging, als írok rel8ieuzcbiiëenkomsten.Arn het Wolvmplein komt een nielw bouEölok mer vic.en,twintig gcstapelde maisonet[es, wat gebogen van vorm. Degebogen vonn volgt de gebogcn lijn v,m de besrernde laxg-bouw-woningen Op de hoek l,lan de Molensrrear kiigr hcÍgebouw een v{at hoger bouwdeel met de zclfde hcxrgte alshet tegenovcr gelegen schoohebouw. Beide hogerc bouw-delen (besteand en nieuw) vormen ccn intiem plein aan dcMolenstmrt Het hogerc deel v2n het nieuwbouwblok vo.mt'leHemeenn lupfei krinlre\ditdcoo!e, grleten mdr.(!nettcs. Een liftontsluir de individuele enÍees op de viedeve iepinS.

Dc nieuwbouw he1stek de doo. sloop rcrlorcn gegane geslGl.nheid vm hclbouqolirk en drardooÍonnoàt ef .lriLurveen beschermd cn rustig binnengebied 0p dir binnengebicd

31

Ligt een school, die besteat uit een deel bestaand schoolgebouw en een deel nieuwbouw. Het binnengebied is te berei-ken via een pmn in het nieuwboLrwblok. Dczc paDÍt Ii$ in dcas \rJn het tíregangsgebouw en heI centmle deel van het ge-vangenisgebouw. He! binncngebied is ook te bereiken doorde 'kop' vrn het nieuwe bourvblok, via een diagonale door-sniiding, zodat de entree van de school vanaf het intieneplein ern de MolensL%at zichhrrr is.

Tenslotte willen rve gmxg ecn crfélr'estaur:urt en botenhuisaan dc Singcl bouwcn. Di! gebouw moet den komen aan he!pleintje zllr het einde van de MolensÍxat m een de oevervande Singel. Omdat de oever nu te hoollis en eenbotenhulsdaar nu droog zoLr liggen, moet de oever daar uitgegmvenworden. Her restaurant, ccn lwee verdiepiDgen hoge glazenruimte, heeft een mooi uitzichr over de Singcl. Dc dircclcomgevingr"n dit gebouÀ, rnoei landeliikÍ,orden ingencht,zodat het axnsluit bii de rest van de parken lengs de Sr,rgel.

Lcr §{1dL'lr-r?4-rthel Len 1-r lu_ n \JnJldL nirLsrbnrg over de Plompetortngmcht naar het koÍnehuis wandelen, en dzL:rr genieten r"an een heerlijk kopje koffie met uit-zicht ovrr hct watcr en de landclijkc omgcving.Dric stadskocien begrezen het i+as van hct bolwcrk cn ver'7oryen de rcmige verse melk in de opuccino Ien het kolïe-huis.

UÍecht, februari 1995

cnspmnkelijkwodshop onmep

met dank ain Bert Bruijne) Jos Wline\ 'lheo lzn de Vathost,1bdld, À,lida,r, kLchel, Suznne, Myriam en Ben.

Í*

72

Het ontwerp LEKKER VRU!ontwerper:Rob van den Hout

De ontu)erper tan bet rclgencle pldn aerkteoorsprankelíik samen met enhele anderen, maar nelclezich (Ltdr niet at) zijn gendk- ]n orcrleg met det,.tl"gr'c1, t",,t,,lc lli ta al -onldg.ar!,'t t aU,

eentje ziik elgen rednt Bij de .ítrybeaarlelinÍl gal bij deLolgende uiLleg

ROB VAN DEN HOUT Her nro o dilr ik heb gebruik! slaxroP Íi,ec on(bdelen daan àr:1 - (lie gelengcnis mag ryat mii beturfi $cgi

2 - lk hcb dit onsvery alleen gemeakt, vr'aardoor ik me dusniet h{refde arn tc pÀ{sen zLan meningcn ur inderrn.

(de rcï lzn de telst is zeer slccht te v.-6t 2n. rcd.)

SAIOME: Het gebouw st xt víx)r een groot deel in het watcr,maar ik zie negens een ,rnlcgsteige. (an ie ergeos aa,t $1rl?

R V D H r Hicr zitten Íappen, dat is een openbaargebied.Hier kom je nari de parkeerkelder. Het hooldgebouw saetrn het water, hier ziin vier, daar wr'ee bouwlagen. Als je hetuitrekent 125 woningen, een buu.tvoorziening, theateÍenjcugdhotel.

N{AÀT V SCHUNDIL: Ik probeer jouw vcrhatl samen levdlrcr \1 ,'merel[.- Jrn heb ]k dc "drxk or.t, cLicontraÍ vormt (of wilt zerren) met alles wat e. is Datbetekcnt dat je de histonsche sÍuctuurals xanleiding zieivoor je plan. Alleen enticipeer jc op de ueag en verlangensdie LÍ qu /.in'er,"ízcr ran nr r gehl 0'r -,sJnt:utierc /-.Er ligt wel een beeld op talel. (un ie daar ie$ meer over,rggen We?rom ie vindt dat je zo moet dLrn en eigcnlijk dieaÀviizjng tot dlc bcstarnde structuur hcbt gemaakt?

RVDH.:Dat is.iet helemael zo Ditheeli de rorn van dehuldigc as van her gelang cn die heb ik geacccntueed ( . )

H HIRIZBERGER: Ik $eer dar er veel hisrcrici in de zaalzijn Meg lk dle en dc jury vragen olze dau, op die rweeplanncn, \\,at ze darr van vindcn. $(/e hebben het ovcr A en B,\Lzxvm À hct meeJt dgorcuze is.

À{I( RREED\'ELDT BOER] Je kunr hcl wcl hlsrorischveftlarcn maa. ik uelg me eI of dar drijd norltg is, ik vind dniet.

FI H: Je, wat is nodig, her gaal meer omr heb je denlogelijkheid om hct te docn, ofis het noodzaak Je kan zo,ngelegenheid scheppen om op een bijzonderaantrekkeliike

. .- atdll!

MWB ts:Ik heb gcwoon het idee dat we d3ar misschien opkunnen urtkomen mxxr als zovecl mensen dic historielre]angdik vindcn dan k2n dar her juisr zo aanrrckkeltikmakcn,

trI V S: Zeg maar een L.ominuedng \.an het p.oces, dm is dhcen hrcuk. Den is flcmen 7'n vraag ven: als je %nuit diecontinuering derk, hoc pzlst jouw plan daar .lan in?

ÀÍ\í (UPEn: Maar welkc hisroric mocr ie terughzden? ToenZocher dic plantsoenen ging aa.leggcn weralen ook delvatcls russen dc bolwcrken en de stad gedempt. De historic'rln,l oe ol,.ie 'rn.le ls,. Èe t! 1_l r' \ rr in FtJLideIJk14

(geen antwoo«l)

M\í. V D LINDEN: War is dar btokje daar?

R V D H. I Dar ziin die vicr woningen die in een lijn voor dcMolenstmat saan. Eigeilijk zouden we dat moeten slopen.

H Hr Dar q,iÍe blok, dar is dus geinspireerd op het oudeschip van de ge\,"ngenis. Maar heeft het er nog iets \zn?(aon u)eikelike r*tantm bedoelt hïj, rcrl.)

RV D H.i Nee.

Voor de publicatie schreeí Rob t)an den Hout dezetaelícbting bij zin ontueÍp

,,LEKK[R VRIJ.,

Àzn de workshop, urn 15 en 16 oktober 1994 is een briefiogvan de Verkgroep Vcri.aaiing BreedstmatbuuÍ yooraËSegaaD. De bclangrijkste aspecten die hierin genoemd

LIc !Í cp v/r ,Je huLn np mogcl ke .oiknm.tige orrsr'ik.keLngrn op het bOlweÍk!de hjstorie vall \íol(rburgi

- de buurm,,ensen ais andvoru,aaden.

Ten &Mien van de stcdebouwkundige aspecten heb ik deopdracht ruimer gelhterpreteerd; door cle ligging van herWolvenburg aan de rand \.zn de oude stxd, omvat haír,rrekenic írprr orl her bu tal.ctng. W,r dc becremll.ng

hctrcft kan ik mijin grcte lijneo vinden in de wcnsen \zn dehurnIntemadonalc kvr'alitcit is waar architecrcn per definjtic naar

WAT NRÀ{N IIET ONTIIIRP VOORÀFGINc

Tiidcns de vonning v1]n de ontweeteams arn het begin vende workshop heb ik mij aangesloren bij her onNerpteemVeefsel'. In de lcx4 r"an de eerstc dag flerd duidelijk dar erqua conseptuele ideëen nogalgrote verschillen bestondentu§sen mij en de rest van hct !eam. Aan her cind rrrn de dagwerd dat duidclijk aan de hand van het gepresentcerdebeeldmateriaal De tweedc dag heb ik besloren nier in dirteam door tc gran. Aansluiíng bij cen andere groep §rs Lritpmktisch oogpunt niet rca€l dmr de kone tijd die nog resne.Ik heb b€slolen dc ideèen lzn de eerstc dag allem verdcr uitte rverken,

BESTAANDN §ITIBÏlE

Hct huidrSe bolwerk is niet toeg:nkeljk \«r buurtbewone6.Deze uniekc lokatie aan de sradsbuiiengrachr zou eenhoogwaardig wmn,, lccf, en werkldlmaat kunnen herbergenDe huldigc bebouwingbiedr onYoldoende ruimrc vooreenontwerp met intemationde aliure, ncrh loor de dcxl de buungewenstc fitnciies. Daaromishctdenk iknodig de huidigeb€bouwing tc veÍvangen.

Verkeersaspectetr

De binnenstíd ondeNindr yeel ovcrlast van durrgaand enbestemmingsverkccr. Ook in de bekomst zr1 de druk \,rÍ deaulo's zerr grïrot blivm Niet in dc ]aalste plrats door die venJÈ be\\ .reA i' dc. he, re ul gdin!. 5r"li_q,\m.icn'ngen\o^f J.rp, I be.a1ghe.,c'dc' z in roor mi l'nn,r'.cvoomEenlen om lot een autolus,e bímensad G komcn.Onder het bohverk is ruimtc voor ca. 280 auto's Deze grrirgcheeft haaÍ ontsluiting aan de andere ziide van destadsbuitengncht, de Vitter,rouwensingel. Voor het il1- enL'rd."1,1e ve-«cÍ L^clr , e hen/on.., vÈ*cer(:iurriL niel

gewijzigd te woden. Op deze wiirc hoeli de klcinschaligc

omgeving un hct Volvenplcin niet belast tewodcn metintensieve vcrkeesafu/ikkclngen en ken het gebied aan de,.§uidev,rn' r llor|lelL,nngmJr rurL,lus worder.

STXDIBOI]'WKUNDIGE ISPECTEN

Her nicuwe hurfdgcbouw heeft dezellde richling gekegcn

-. hcr he'rarnde g, h^u\À. D.or oe L,Dl'Ín2lt hezorlrntcmogeLiikhedcn en het duideliike begin en eind van dcbouwmassa is die .ichtrng een Soede keus. ln z'n ruimtelijke

uitwcrking is het oniwerp zich gaao aflekenen als een

mocde$chip mctarngemecdeumnboten.Aan Lle kadcs bevifldt zich de bedrijvlgheid cn de mogc'liikheid tot rec.eatic gericht op het wxter. Kofiom: ccnunieke lokatie met eeo muhi'functionele inurlling op enkele

minutcn lopen YJn hct sta.Lshar!.

FUNCI'IES & ACTIVMITTN

De functies in he! hoofdgebouw ziin ,ls vol$ ondcrgebnchtl- in de noordkop ecn kleinschalig restlLtrant tuet cenrhflte$.rnclicl- in dc zuidkop ccn ieugdhotel dxt ccn directe relatie

ondcrhoxdt met hel l'ooíliggende Wolvenplein cn het s"arcr

van de stadsbuitengracht (aclivitelten in relade mel het

- in dc eemte leag \"n het 'moederschip' win kcl , werk- cnateliemrimtcni

de ovcngE lagen zijn primair v.ff rroningen.

llc nagenoeg haaks op hcl hooldgebouw gclegen blokken

í!.Dnbotcn) ziln gehcel hedoeld ,L§ \Loningen

Aen de zui.l oostzijde vrn dc bol§'erkbebouwing is ler:Lfsluiting van het Wolvenplein een woontorcn gepqiecteerd

dic tc{ens de fllnctie vcrvuh van 'baken' in een grotcre

omge\,ing.36

Ten aanzien vao de woningdilferentiatie zou ie moeten

stIcl,eo naaa een menSing !2n woningcn in zowel de soaiale

als de vrijc seclor. Het 2rnd soningen is bii benadering 125.

TIID§À§PECT

Twee dagen is eÍreem kort om een goed doodacht plan tcmaken cn zeker om het goed le visuxliseren onderhoogspan0ing heeft het Seleid lot ecn stedebouwkudige

situatieschets,eentweclalvogehluchtpempectrcven en*atrckengegevens.

Verheugd door de mogelijkheid om nog wat te ktrnnen

'bijsche-ven' aan het ontwerp, heb ik het pÍoject op de

computer be-werki Met als rcsultaal een slcdebouwkudigeuirwerking !,rn her p,rn cn een d rieul .om nuler_l r p-e§'ir.\'rn het ruimtelijke beeld.

ttuechi 5 janueri 199t

Bij de gekleurule pagiw\ aan dit boehie is de cnmp íer'ifipressie te àm.

l.Ikè, v,ij

li

\i1

1Ïtll

Iilt

ti

IIt,

Ii

d-q

-q&E]tE

ontwerpers:Timmie Thiolohan van der LaanTyco FerwerdaCarl Möller

DÍL Leem, bestadnde u togels uan diuerse pLuimage - erw1s ook eert proiectontuikkelaat bij - kullnetl ue bethtt z.l[a u.1.... u nnrJ Ld]cn Ap de , olf"rdn ndnir ,,.tïoduceerLlen zi zicb bij dejury

IYCO FERMRDA; \íe hebben een veelhcid aan vjsies, veelmecr dao je in één plan kwiit kunt. En zoals u weetTijn veelgrote s(heppingen veelle.Ug; een symfonic, de trilogie, hetdric-dcliggnis.\llcm",l, rlIr "ur'.nqen,lrcrrcl[.Ir' Erznl,^prg.rge\leest om det tc reduceren. Bii SchubeÍ leiddc dat tot deUe symlonie'Die tlnfuÍmigen'. BiidcVcnus van Ntilo. heb jcloch ook het idcc det ze handen en voeten miÍtrÍxàr dc Italiaznse kunst rijkt ons dc middelen aan om cenvceiheid yrn smakcn tot één kunsFverk te \,eÍenigclr.

Dat is dc pi77-r de piraae Quartro Sra$one.

Het ontwerp QUATTROSTAGIONI

Timmie Thio

)7

tlierhij boden ze iury en luhLiek een stuh.ie aan uan eetl

pi a qu.itra stdgiani: Loen dezc onder rcel hiLdriLeit

,erorberal u)as Pasle hun ndEette precies in de tloas

IEÀ4,AND: Dxt is pure omkopenjl Ha, he, ha'

l F Hi! is mn gistercn hoorl

Ilzilnu de cerste maquctte op te ctcn.

JURY: Nt'rrtl hct sma!trt §cll

'M,Íear duidelijk is \\xxr hel motio lin ons ontwery Mn

ontlccnd is

I{-A.RT V SCHIINDEL: Nu begin ik toch onderhand be'

nicu$d niur het dm te woden.

T F: Dat heeft u net opgegctenl

Het hangt hieÍ bii elkxar. De veÍgelijking met de pi:za is dat

hct onNcÍp bestaxt uil vier quadmnten En dic vier quadnn-

ten vcrtegenwoordlgen allemaai een visie Meer wat blijkt?

Zoals ile stàd pluriform is en veel vormen en veel smekcn

heeft wa2r i«lereen z'n gadlng vindt, m i§ het ook in dit plan

De vrer thcfllx's ziin: de !olI, dc mLlur, de torens en hel wàter'

Devctschillcnde euteurs zullen heelkoÍt zelfiets over hun

on§verp venellen.

\vat is het idee erachter oljuisl de mecÍdere ldeeèn? Laten

we niet één plan maken maar lxtcn we probercn idceèn te

gencrefen op een plek wxaÍ de buult er wat zan hceft En ze

Lxnnen het ook in één plan kil8cn, mar dan moetcn we de

prullenbak r.ullen met alle goecle idceën. Ve hebhen dus een

pogng geilarn om alles §rl bii ons opboneldc aen icleeën bij

clkaar tc doen. \(e hebben een pi7za gemlakt.

En $,at is nu het aardige. Het is géón allegeartic geworden

maar ecn conceptwaarals rodc draad een murrr doorhcen

loopt clie dc delen naadloos aar ellqarveóindt'

IFttItatDEttItIldq

T!t-ri

t.38

§re bcginnen met dc wol[

IIMMY THIO: Ik heb hcr vrij makkelijk omdar de anderclfoepcn eigenlijk allc relaties met de assen al hebbcn uitge-Iegd. Dat sla ik dus oveÍ. Het bolwedi het karukcr daanan, wilik handhaven. Als jc nu kjjkt naar de gcvangenis en al debijgcbouwen en je breekr een dcel af, dan heb jc wat stenenovea Darr kan je dan io de rest \.?n het ontwerp weeÍ wat meedoen.De bedoeling is dat onder andcre naast de muur, als het wuceachter, je woningen kunr maken met bedrijven. Àan de bui-renk nt kan ie dan ramcn in de muuÍ makcn. Axn de binncn-kant in tegensrelling tot de bujtcnlqnt moet veel licht komenmct gÍote mmen. Van hct dcel van de ger.angenis dat je bc,$afft l(an je een leuk hotel, een buuÍhuis, atelieÍs ofwinkelsmaken

-{an de andcre kanr heb ic twee torens; die hcbben we hunplrnts teruggegcven. Het paÍkercn moet ondeÍ hct geheleromplcx phrlslindcn.

TY4EDE ïE{MtlD Het enige Ícstant van het gevang inmrin nnF,Lrp ic in Íeitr Ll( -1UuÍ Oe tuersuJl. ne gevJngent.§ ver(fuenen want die vind ik eigenlijk geen kwalireit hebbenVanaf de muur r,zn het oude bolserk, inderdrrd daar kan je je

lckker achter verschanscn, heb je ecn goed uitzicht op desingel en zou je ook kulnen wonen. Dat zic je in de doorsne-den. Parkcren onder de grond, v,,on!ïr in de muur met uiEiótop de singel. Uitzicht cn tevens grcnzend aao heÍ bin-nenterrcin wat v{e groen bedacht hadden. Met een promc-nade over de muur heen; je l(j1n hem helema?] rond en je gatweer de wijk in. Ilan kunnen daar nog een paar woningcn dieverschillend lzn voÍm ziin soÍns met balkons voor de woningen. Ik zoek hct eigenlijk mecr in de kleinc deails.

DERDE TEAMIID: Het derdc voorbeeld stelt voor een deel\"0 de ge ngenis te laten staan als een ruihe. Breek wat alhet lijk histoÍisch, maar doe cr verder niets aan. Men rvjlde detrrceger all \Yaamm drn nu ook nietT

HERtr4AN HEMBERGER 7-i ik je dar even uirleggen? Ha,lu, ha

DERDE T&AMLID: Ik hcb begrepen dar de buurt graag eenpllÍk wil met een paar ruincs erin. Her voorbeeld dat src hieraarEeha.rd hebben is $?t je in B?Ícciona km zien. Ihar heb jeonder andere iabrieken wJrr 7-e ruines van gemaakt hebben;dat is een fantastisch gerchtl WareÍ dat er erover hcen loopr,her is lc mooiom q21Íte zir. Dar mner rlx. i6s6 n24-In;;nmening. laat het gcbou$, voor wat het jr, brcek het af, gedcelte voor gedeelte en laat een ruine oo$Aen. Bouw dan inleite óp die muren die overblijvcn een paar willekelrrige to-reos om in te wonen met een mooi ui?icht

VIERDE TF"{MUD: Voortbouwend op die muur, waar deecrstc drie onFverpen op zijn gebaseerd, heeft dit stuk gccnmuur mq('r íwrl/enJ 1ur de \onrkJnt vfl de gu\angeni(.

red ). VrcegeÍ liep daar ook water, dat moct terug maar dan

mccr uitflebreid. Hier woÍdl dan evenccns een deel i'iin degelangenis gebruikt. We hebbcn dat genoemd 'de remini-cc1lle \"an de detenttc'.(wijzend naar het noorden. red.) Nu zou ic 7e8[len daar kan je

niet wonen want daar zit je helemaal ,un het noorden. Geef ze

dan toch dat water en dan woon ie daar haÍr§tikke mooi En

wat zie ie daaÍl Tegen die bestaandc bajes i§ iets gebouwd,

iets glasachtigs. Het gaat me cÍ niet om ol hct er zo uitziet;

het gaat cr om dat je daar iels voortzct, zodat je ianuit diemiddc'n$ng lan de besBande gcvaagenis doorgaat, door die

donkere cel hccn narr woningen die aan dat haventje lifgcn.'wat doen we met die muUI hier, waamn rcg €cn stukie azn'

wezig is en dan ophoudt?Die muur staat in het eersle idec nog op het groen, maar

daama zciten we hem nog even door, desnoods met geheel

eigentiidse middelen. we latcn hem een beetje a-ftrrokkelen

en ccn steigenje lpat darr lang om door te lopen nlar de an'

dcÍc kànt. Je kao ook nog dit voortz etten naar de overkant,

naar het Griftp!Ík. Maar lct opl Dit is óén idee; er zijn cr veel

meer mogelijk.

H H: Wat is dat den? t-yàt is nog nict uitgelegd.

LTEAMUDIT Àh ie het bestaande gcbouw nu in ccn kas zou

zetten, ccn soon glazcn overlopping, dan is dat hel effect Je

g!'bruikl delen r.Jn hel best rnde Sebouw om in dic woningen

te komen Dan bouw ic de woningen in het gc\'&g verder uitin dic gl2Lzen kas. Dat is ook atn vm de idceën

N(\RTV\,\ TLHUNDtL. [L rrrJJS me Jlo[lr looÍccn przaook cen kok nodig hebt. En in analogic op die rTaag, heb ie

40

voor jullie plan nog wcl architecten nodig?

[ïIAMllD]r Ja zekerl Het is nameliik oog Seen plan, maar

slcchts tekeningen en schetsen met een veelheid aan

ideeën. En de architccten die er nu mee aan het wcrk Saankunnen met dezr ideeèn een mooi plan mxken.

IANDER ïIAMtlD]: ve hebben het stedebouwkundig be'naderdi hct Sat hier nict om de vormpjes rtn de arhitectuur.latcn we eerst maaÍ eens nadenkcn wat we willen met hetgebiedl

Vaor de tentoonstelling fiaakte hel ledm nrg een aan'rullatde beschtijuing met teheningen.

QUÀÏRo STAGIONI

Als je er op uit bent om idccen te veramelen, dan moei je 7il

niet te gàuw wqgooien.Dat ongevceÍ wÀs de iÀ,rlshoek van het hctcrogeen samcn-

gestclde te?m dat zich pÍesenteerde onder de naam 'Quattro

Sagionl.Voor hcn stond het pÍesenteren van één uitgewerkte visie

niet vooropi zij kozen ervoor om de orgrÍÍsaflc dher§e ideaen

aaa tc reiken voor mogelijke iNullingcn \€ri hel gebied.

Omwille ian de eindprescntatie (\\,aar per team slechts éénplxn v$wacht werd) balten zii hun vcrsc'hillende visie§ tiide-

liik arneen tot één 'piza quattro stagionl.De ve$chillende ingrediënten vxn de pi,za ziin ook afzon-

do[Jk srhelsnung on papierB(/el in de vom vJn \aer pfln'ipeplannetjcs,

' de watoloÍens- de muuri]uizen

S#1q^^n

- de woekerende wereld \,rn volvenburg'dc rvatcóurcht.

DE VATERTORENS

uitgansDu!!luxe wmotoremop de &d \,m het VohenbuÍg

uimerkingde gevangenis wodt gesloopthier komt het timenwater'(anclschappeli jk, ecologisch)daaromheen komen de torens op een plintwearin wordt geparkeerdde gevangenismuur blijft bestaannet als dc groene oever eromheen

DE MUURHUIZIN

LritSISDUUwonen aan de binnenlqni lxn de gc,engenismuurÍondom cen lfoen binnentenein

uit$r'erking

dc ge ngenis wordt geslc,opt

op een paar fiagmenten nadie blijven st rn ieÍ heÍinneÍingdc ommuring b1ijft wel besuande huizen wo«icn hJcr tcgenaan gebouwdlanp de muur komt een omlcnpondcr de woningen wordt geparkeerd

lp, wo%utou.ra'--PYW\ev,^dtJ

-..-7,r-:Vt'fi( \1)/yA

11

D[ \TOEKERNNDE WERELD VANVOI,VENBIIRG

j,z',.t ruk<ra^de '^nnJà 'o^ Valur^h,nj

d'r, 5t' À'^n6J

cle rvockerende l,erckl un wolven & piz:t's

uitgangsounthet gebou!r' Ívordt \,rn de wiiken vormt een vruchtbare voedingsbodem

rcor cm nieuwe woon'cn wer&wereld

uih,crkingdoor vergaving wordt de wolvenbutgweer ecn schiereiliurdeen eigen wereldjehet gebouw vrodt eeÍsttot zijn essentie terusiebrichtjn, op en aan dit c2§co

wonlcn nieurve woon' en werkuimten gernaakt

in de lorm vm sencs, totrins, daktuinenen \Lat al niet mctrzo oÍdt de wolvenbury op den duurovc.sockcd dqlr louter bijzondoe bourvsels

DE IVÀTERBURCHT

uitpngspunteen nieuw gcbouw in de vorm van het oude omgevcn doors,eter

uimcrhngop de pb2ts \11n dc ge\€ngenis

komt een nicuw gelnuwde wateöurchtdat bestaat uit vier villa's

rood een wintetauinin de ondeöouw wordt gegarkcerd

het gebouw wordt omgeven door $'xter

vnu YN.{-3

42

Ide contour r,an de oudc stadswalhcÍhrstionwordt gcvonnd door crn avonruuÍliiknrtuudiil( \\.rtur.lumdeln. fu vmk fuaíc,[h uo{"hbw"

/

Àsbvttt^qw)''r-

nkrtui^

W

hÀ,[t,rIVO,AWrtd(lq!Ào{

ffi*,

44

I

WHet ontwerp LUPUSontvverpers:Clemens KoemansSjo van den EerenbeembtHan van Ardenne

Dit team bestond uil vier archirccten uitvcschillcndcsteden: Utrccht, Mrrstdcht, Àrnhem en den Haag.

Bij .le presenLatie adn de jury gaum zij beÍ u,:)lgende

t{tu\ VAN ARDENNET \Yii hebben gezegd dar hcr meesrmarkante van het gebouw de muu. is en niet zozeer het sc,bouw, want d.rt 7.ic jebiina niet. De muurh alom zichtbaar.Vo( )r zovcÍ we \r,iurdering hebben voor het gcbouw betrefthet vooralde inlrestructuur; dc gangen, de mppen, de lift ende stiLlen tusscngangen. Op her moment dat ie zcgt: de situatiebestael dus uit murcn cn cventlleeluit de gebouwen,ctn is dc volgcnde constatering dat die plek wcinig ontsluit tghceft, iets wat ooit typcrend yoor een bàstion is geweest. \vcznl.'cn nu hír cel'teJ klnrer kolp! Ln J:tn deomge\tn!.Towel met .lc zuidkant als de noordkant. V/e wrllcn duseigenliik hetparkeren \an binnen (de singels, rcd.) uitbret-clcn nat buitcn or,,r:r hct water

,t5

Dan is hcl zo dat wc hel ruimtelijk nu eÍg chxotisch vinden

Ve willen hct weter dat cr oorspronkclijk was weer teÍus-brengcn met kadewand en een bruS daarover' Vc willen axn

dc buurt een funcie teruggeven die vroegeÍ huiten de

stadsrval wns, z.odat de buurt hier een park heeft

Er zijn vcrschillende uifiverkingcn aan gegeven. Op sommige

schctsen meer gcdeuilleerd, zoals bijvooÖeeld hier waat we

de kapelvoor een gedcelte laten st m Ook zou er een deel

gercscNeerd mocten worden van het oude Sebou$I voor een

thc?ter aan hct water. Dc muur kan gcbruikt wofilen om te'gena:Ln tc bouwen, bijvoorbeeld voor atelier'woningen, be

ddjfsruimten en nog een eppafiementengebouw En dm ziin

cr nog die Fvce torens rde volf en tle Hond'. Die hebben wc

een wàt andere lokatie gcgeven omdat er zovccl in de

structuur gc\\,iizgd is Nu staan zc op de hoekcn \2n de infrà

st,llcnmÍ.

Deze torens worden in de mxquctte gesymboliseerd doormce bonbons.

l:,r uolgde nog een lantal uragen dat aLs geuolg uan bet

t)eeh)uldig boeslen en door elkaaï praten uan ?nensett

helaas niet meer le ue$taan t\as- Clemens KoemafisschreÈÍ uaor dít boekje de \olgeflde toelicbting

Uitganspunt voor hl]t ontwerp LUPUS waJ:

de herimering arn het historische bolwerk VolvenburS, met

iin rlcdebnuwklrndrge konlekn lc \le.hÍen in c(n nieuwe

stedebouwkundige en aÍchitectonische visie.

Het gebied Volvenburg, eeo dccl yan de noordelijke binnen-stad, hecft met zijn omsluiting door de Stxdsbuitengracht iunde noord- oost- en zuidziide en hel volvenplein aan de

westTi jde, een enclart'kafl }ter.

Voor ons was de ultdrging, het bchoudcn viÍr zo'n karakerigtiek ingesloten gebied (de historische invulling) enhet ma'

ken ran cen nieuw programma. Daarbij kooden respcd voolhet verleden en ccn nieuwe kijk op de loekomst als vertrek-punt wordcn genomen

Het onffiery 'LLIPUS' wijst naar de historie o.a. door dc ruim-

telijkc siedeliike opzet. Bijvooóeeld hel dooÍzetten !2n hetwater als gracht arn de westkant, !r'aarbii gctrac'ht is ecn aan_

sluiting te vinden op de bestaende omgeving en tevens het'bolwerlvenclave kerakter' te versterken. Ook enkele img-

mentcn van de bestaande bebouwing zullen getransformeerd

in het planworden opgenomen.

Voor de archrtectonische inlulling van her gebjed hebbenhistorie, programma en bezonning een belangrjjkc rolge,speekl. Door de concentratic van de bebouwing aan denoordzijde Ím de líolveobuB-as re leglen vcrd her mogelijkde zuidzijde ecn open cn speelse inwlling te geren.In relatie mer hun functic hebben bebouwingsdichtheden,hoogten en zchtlijnen een optimaal gebruik van de rximteEema.rl,r.

§'i:i

Uit deze keuze volgt een ma{imale benutÍing %n lucht, lichten bczonning die het teÍeio en de bouwing een aangenaÍnecn open uit§!,aling zrl geven.Door de ommuring \,"n het teÍein in stand te houden maardeze wel b,edacht te pedoreren zal het eigen lqrakteÍ lzn hetgebied e0 ziln omgeving herkenhar bliivrn.

In de programmatische inlrlling is gedacht aan wonen, ate-liers, open werkplaatsen, kleine winkeljes en een cafél,resÍaurant met een theater op de kop rzn het gebied (noord,oo§t punt).Aan de ruidzijde in het open gebied: een recreaíeve ruimtemet klein open zwcmbadic. Dit gebied voor de buun l(an opvcrschillende manieren woÍdcn ingericht. Bjivoorbeeld eentijdelijke beeldentuin, cultureel info{entrxm vcxlr de buurtetccm,

Al§ 'bonbon'js jn de Sadsbuitenlfacht een klein rond woon-torcntje gedacht, tevens als visuele schakel tussen hetriíolvengcbied en het Griftpark meÍ zijo omgeving.De ontsluiting !"n het gebied a?n de westzijde is met zoÍg inde bestaande situatie ingebracht, zodat de gc,wenste beslo_tenheid \"n her gebied, maar ook de roegankelijkheid van deomgeving optimral plaats vinden.

Met veel kreativiteit en lienoegen hebbcn lvij aan dezeworlshop deelgenomcn. Mj danken de oryanjsatie voor defantastische omstandigheden die zijgecreterd hebben. Mjkiiken met piezier terxg naar een zeer gesleagd workshop-wcekend.

maarr 1995

H3

C)e

$

Het ontwerp WOLFontwerpers:Aart OostingCerhard Meederlelle Hekstra

Dit team onderscheidde zicb doar zijlt merkuaardige,4t.,t.ttll1,t tu,t rti,crt ur'htrctt, ,rt,inL ;nierieurotacr?a' e17 een Projectontaikkeldatr, ctllenaall trecbkts Eei u.tn h n ideëel|, de Ldtdle uerkdrclingltt uitgiJie in houupercelen L)an het kdle \Yalren-

hurgterrein, kon al cle eelste d.ag bij de werkgroepaefuig geu e \inrlen-

AART OOSïNG: \Ye hebbcn naar het bolwerk gekeken enons afge-lraagd: zit er nu een bepaald systeem in? Dat is inrelatie tot de omgeving natuurlijk onzfl want dat bolwcrk isg.'bousrd in een djd om miliaire Íedcnen toen de ovedant inwezen niet bestond. Er wrs geefl Ver]tterein cn er was geenbcbouwing langs de singel, dus ikdenkdatie kunt zeggen:zitten cr assen in?

Ja, yia een omweg naar hct Griftpark. \írj de.Ien dat dat bol,wcrk met die assen een verhaal is nr je hebt een teffein enin de negcntiende eeuw is dat oodig voor een gc\,mgelxs F,n

de tuintjes dle er dan zijn verdwijnen, de gracht dic hicr nogaanwezig was is gedempt en ff ontstxxt gewoon een gev,ut,genis P.imaDc volgende \,Íarg i§. Komt dic gevangenis ooir ydj? Verdiljnrhii2 En wet gebeurt cr danT Vat wil Utrechr en war wil debuufi?Dat zijn nàtuurlijk toch tÍ!ec vcrschjllende dingen.Je hebrUtrccht cn architeclen en stedebouwkundigen en andereserieuia mensen maar je hebt natuurlljk ook de buun.Àch, hebben we gezegd, je zou dat gebied kunncn vcrkavc-len op een hele eenvoudrge manier. Je deelt het hele bolweÍkin, je geeft iedereen een tereintjc !3n tien bij fi\dntlg metercn ic bouwt daar bungalorvs

Je krijgt clan een bcpaaldc verdichmg wearvan je zou kunnenzcg:ien, hé... die hadden we 2d;detrlesde ge!"ngenis Is hetrlan nodig om clic geyangenis al tc breken en die teneinet teverdclen? Kun je iets met de gebouwen beginnen, kun je zeuitbreiden, vcundcrcn cn dclcn yenEngen door rieuwhouw?lk denl, d.r d"r e lngr), \ rrcr,[bounlrunLlig pr..r, es i.

we hcbben dus een bolweÍk dat ziin militaire funclie heeft

ve oÍen en we hebben een hele eenvoudigc hlpothesc van

L(n verdering. uLn verkÀ eling Jie nok:b'.rlute onzin I'.Maar we hebben ook cen gevangcnis Dat kost zóveel geld,

/(Igen we. un we verkufen deler vrn de scvJngenFBijvoofteeld meters en situare§. [n je Seeft de bcwo-ners^opem de \Íijheid om daar aan tc wetken.

lkdenk daterdan icts desastreus ontstaat. ve hebben cen

bouwbesluit, een monumentenzorg en alle ellende bij elkaar

opfieteld. Dat srcd{t natuudijk niet. Dus als ie dxt doet moet jc

hefivel goed pan slucturerenA [.n, houd iL L|P ge\angcni. wel) lk Llenk dar iummiPcdelen bcst bÍuikbaar zijn want ie hoeft nict àlles weg tegooien. Je 7ou met die gevmgenis iets kuturen doen.

líat willer bewoneÍs nog mcer? wij hcbben verondeÍstelddxt mcosc'n die daar komen best in een soort eigen dorp wil-

lcn wonen I ecn eigen kasteei, een cigen weet ik wat voor emomgeving Dus we hcbben gez.egd: we gebruiken de basis,

we $an in discussic strak mct de kopersr welk deel rc willen

hebben en hoe ie dat iMcht.Jc z-ou op zo'n momcnt ook de historische betekenis van het

bolwerk kunnen toetsen. Hoe lang is hel er al? Kun ie dat

bolwerk veranderen? Hceft het enige zin om dat bolwerk, wat

ooit ccn keer is gcmaakt, onverkort te hàndhavcn of kun iehet ook een nieuwe betekcnis ge\€n, een nieuwe rol?

lk denk dat ie er hicÍ geen jachÈnvens l?n moet maken, God

bewarc dat er xllerlei 'iuppeÍ{are' li$ ofwat dan ookl Hel is

natuurlijk onzin om te verondc§tellen dat ie in UtÍechtbe-hoeitc heht axn dcze jachthaven l\'ÍaaÍ het waler heelt lrelccn lletekenis.

Kortom, je zou de gerugenis in pÍincipe k1lnnen hÀrdhaveÍI

en daaÍlanuit kunnen werkcn. Sommigc delen kan je,unwl-len en andere wegbreken. Je kuot het uitbouwen in dcze

richtjog, of deien veÍvangen vooÍ een hoger eLement zo ont-

staat er een heeleiSen stadsdeel.

Dat is e8erÍijk ons veÍheall

MART VIN SCHIJNDEL: lk wil eeo vraagjc stellen als ik een

samenvatting mag makcn? Ik begrijp dus det je een kavel'structuur ontworpcn hebt als een mogeliik toekomstigeplanning, een soort regelmodelvoor cen stuk sad En dan

venolgens een stedebouwkundlg modelletie.En nu is de vraag: hoe regclje dat? Ordco ie dat nuit een

stedebouwkundig moíef of doe je dat omdat cr iets onmik'keld moet rvoÍden in termen lan een onttrikkelaar cn het ka'pitaal? Hebben dat sooft achtergÍonden bjj iullie meegc'

speeld?

A O Nee absoluut niet, wanl dit model is natuurliik voor een

onNikkJ:uÍ een onmogelirk mod(l thl l'Jn nrel.

HERMAN HERTZBERGER: Ik heb begrepen dat iullie begonnen zijn dat heel theoÍetisch te stcllen, m wnrwe hebbcn

dat gcbouw en kunnen we niet gewoon dat als een stuk rots

bcschouwen dat ie kan uithollen m aanbouwen?

A Or U r.ukl de kern aanl Dit is het verhaal ral veel groen en

icdereen hccft z'n droom. Het gehcelzal natuurli)k gerela

teerd woÍden Íra4r het modelim een ge\ungenis en een lx'sÍrand gebouw en welk deel k n ie gcbÍliken

H H: Oké, ik wil dat torcotje well

.{ O:_Nee dat kan niet. Die hebbcn we net verkoc.ht iun éénrzn de buunbert:nm.

Eierc*ler uolgt een ruqezonden k)elicbli1lg op beta uerp door.lelle Íleksrq, een Lan de arcbilectell ,andít project.

Df, V'ERIID YAN IVOI}TNBT]RG.SET OMSÏAAN VAN EEN STAI, IN EEN VIJK

Intioductie

Hel, huilltle ;e\rnucni.-terrern knmr leeg: planologcn cn\leLlebnuu k-unui8(n huiAun zich uvqr ltfl jesgqsk.r..,..Ded. A( ecn roeJcl uttgrhnnqerdp $.hen \toren le,/i, h ulhun prooi cn zien een hcstiand gebouw met cen hecl ei-8en\rjjz( en Ll\rtnpmrltsL. vojm.,\lupen en \erntrtisun,,vord LrArÍnulrn 'i:rren \rher oLqnoren cn rr e<n nreunewtlk rn Tettcn met L'en p.Ltr hnnded woninaen,Wr Lunncn vo,r r1c hr*rnnrng dan mo,,j ,lr. hr,okla*unhandhrrcn cn gehruikcn Jh urtgrnA.pLnt \, of oni ,t(de.bouu ['unr]ig plan.H(1 lcpteekumcn jr{ r ri !.ld strrd: v|.,elgerJ \i.ldr depruie, tonrurkj\eldí| {, !,. het.lnpcn k.rn Jeboel\er|a\eld$nrLlen en /oveelrno8(liik Lenur orn effe, tierL ml te rerli-seÍÈn met uen zo hoos moqel ike ol)brcngsr.Dc Xcmr pnte,

'l hL I nlk i, ,rllrun m,urgelnrere(5Lerd in ditlllo, ,, ]l l, , nicr5 ot wernig ko\r cn vcnojcEn. getll nf-hrcnsr.VctLl(r,,Lr rn,,( h- w.rkcrcrtten!nanLlcÍen

"h,2

§§,

t1'

.ia:41,...,..r.-.. t :, : ,i

Mo8cl;Í(è :n\ullinB èn \prkd\FtinB. de vritheid.jrn debur8èr ip.v Jàn de Semeen,è oÍproJerjonirrlteld"Í

51

De wljk- oi buunbewonen kijken met argusogen naar de \rij-komende plek in hun wijk en willen allemaal maaÍ één ding:cen e8en plekie met veel groen aar hct water waar al hunwensen uil kunnen komcn. Zj houden !"n hun rvtjk en stadmet hlur oude en nieuwe onderdelen.

Het plaÍl

0p de deg r"n het rÍijkomcn van hct gevangenis-tenein trekeen stoeÍ mensen het tefiein op, zet eÍ een muur omhc'en en\rÍdeelt de total.. oppenlal(c in snrkkcn van 5 x 5 m2. Als datgebeurt is kunnen geiïteresseerde wrjk- ol stadbewonersr,nnaf een plattegrond stukken tenein met ol zonder gebouwkopenDe nieuwe eigenaren hebben allemaal een deelvan het ge-bouw en de grond. D,wmee mogen z,e doen wet ze willen als

ze zich maar houden aan een zrntal regels die zo r.dnzelfspÍe-

kcnd zijo dat zc al ceuwen besaan.

In de herop volgende maanden en jaren zullen er een hele-boel activjtcitcn plaatsvinden op het tcncin, dat alsncl denaam Vdf draagl Omdar iedere 'wolvmaar' een eigen doelen i.lee heeft voor zjn plelqe ontstaat er een soort collectiefidee en kijgen ze een hechte band met elkaar. Vewolgens

^llcn 7c gc?amenlijk trachten dat te beschcrmen en hun

gcbied alsluiten voor invloeden en bemoeienis \ln buitenef.Dit zalgebeuren door het opwerpen \1xr $,allen, het gmvcnvan grachten, het plaatsen van muren met poorten cn heibouvcn van cco toren. Er ontstaat een burcht of klooster-achtige immuniteit met eigen regels en wetten. Deze burchtzÀ1, wxnneer de tijd rijp is, hanr pootren openen en zich ter be-

schikkiog stellen }tn de omringende sad.

a2

;/Í]'n plan is alleen rc bcdenken maar oiet tc makeni de uit'voering gaat vanzell Eigemren \en grotcre stukken zullen

misschien lFoteÍe plannen willen rcaliseren en drar een archi'

tefi bii inschakelen. val we eigcnli)k met'Volf willen is het

zcllde als wat er overalio steden gebeuÉ de georyaniseerde

chaos, de wildgroei en de anaÍchie binnen een stedelijk ge-

bied. Vxn binnenuit sreer een lecfbare stad laten ontstaan,

zondcr dat claar \,an bovenaf opgelegd wonlt hoe er gewoond

moet wordcn. Zonder een stedebouwkundlg planologisch

plan met 'sociale' woonverhoudlngen en dvaigmali8e archi-

tectonische vormgeving-

ziiaanzicht !"an een un de mogelijkc oplossingen

53

LríírLt

Duw,

5'l

Het ontweÍp PERIAontwerpers:Laurens Jan ten KateErik Wiersma

li1dit Ledl zdl de eige stc aduiseur uan de u)erkglaep,sdmetl met eell studiegelloat el1 gae(le tietld. EiSenlijkslaegeti ze dus meteen al buiLeit nededlngiltg .t.lit het

aerk, waauloor ze zicb een torenboog ctbsurditeitsgehalte kanden pennitteren. l'och trerden ze oak íloorde jury zo seieus mogelijk beoorcleeld.ERIK MERSMA We beschouwen onszelf els een beetjebuiten dc mededinging. líc zijn cigcnliik op deze workhopom de ,.rul een beetie te begeleiden maar het leek ons beterdat tc doen door zelf een plan te maken. vandaar dat we demoeite doen om dat ook even te preseflteÍer1

Ons uitgangspunt is geweest: denken over de stad. Dus min-der gericht zijn op de plek en de befeffende huurt en meeruitgesprokcn zjn ovcr hct stcdelijkc nivcau. Je kunt het pLmbeschouwen als fivee onderdeleni een onder en een bovenbouw. De onderbouw moet een uitspraak zijn van hoe je zoumoeten omgaan mct monumcntcn, gcsteld datje de geran-genis els een monument beschouwt. Als ie de binnenkant undic gelungenis bekikt moet ie constateren dat dat niet goedbtuikbear is. wat er misschien intercssenr arn is, is de buiten-l(lnt. Dat hebben we als uitganspunt genomen.In plaas van een nieuwe in\'ulling rEn de binnenk it hebben$€ besloten een nieuwe iNullng ean de buitenlont te geven,

zodat ecn totalc omkcring r"n de lokatie en situatic ontstaat.Een soon menfoor die zich op allerlei fronten afspeelr. Het is

nu ecn gcsloten gcllicdistraks gut hct opcn, dan worclt heteen openbaar Sebouv waar ledereen nair binnen lon.De bovenbouw is een heel ander verhaal; det is zeg maarr cc'n

uitspraak die veelverder gaat dan dc plck cn datgcne wat erarnwezig is

\íijhebben geprobecrd om de plek clgenlijkhiieen groterstedebouwkundig rnveau re betrekken. Daarbrj ligt de relatiemet het eigenlijke monument van Utrcchr, namclijk Ho(ECatharijne Dat is niet zozeer als gebouw een monument maarwel ak cen punt waar de stad het neest optimaal functio-

neeÍt. En d?ar spcrh zich hct programma af drt het meest in'teres§ant is in oÍvf ogen.Dan hebben we als formele aanleiding genomenr het puntw?rr je Hoog CatlEriine uitkomt als standpunt. Ve wilden eengcbouw in elkaar zetten daf gc?ien lznuit dat standpunt evenhoag wÀs a-ls een ander monummt in de stad, de Domtoren.Vandaar dat we op een gebouw komen dat op z'n hoogstcpunt 186 meter is. Aan dc voorkant loopt het schuin alzodanig dat rJnaf het dak, dat openbaar is, de volledigeOldegraót te zien is.

Vc.do is hct zo dat het gebourv via een luótbrug verbondenis met het gebied buiten het bolwerk. Daarnaast stellen wijons voor daÍ auto's ruur binnen kunnen rijden en dat je op hethoogste oivEàu nog met de auto voor de deur kan parkeren.'lcr uitleg van de bez()nning hcbbeo we nog even in beeldgebracht wat de schadu\wlek is die het gebouw maakt.

(Op de eerste dag werd door de werkgroep Bevaagd ofhet team een prognose wilde tekenen van deschaduwslag op de stad bijhun hilatisch plan)

À4ART V SCHIJNDELT Dit is utopische aÍchitectuuÍ, zou je

kunnen zeggen. \íant ik denk niet datveelmensen dit als

een aÍchitectonische vorm kunncn Tjen clie pasl in hun refe-

rentiekederl wat is dan dc dÍijfveeÍ bij julie plen om utopisdlte willen zijn?

E \(: Het is een idee dat dieper ingaat op de gedachte ranhoc ccn stad functioneert, fascinatic vooÍ zoiets als je bijHoog Calharijne ziet, w,rar een heleboel mensen samcnko'men. Hoc jc ccn levensvetbare stad kojgt en hoe dat eÍ pre-, rc. urui(t J,,(l er evennier roe D'.scbour8;ateronin

56

door te zeggen dàt is een mogelijkheid om in een hoogbouwheel wd pÍog.rmma'§ bij elk 2r te brengen; veel mensen dieJaarwonen en wer{<cn. Da{door lcijg je ailerlei Íueuwe mGgelijkheden voor at in de onderbouw zou kunnen gcbeuren

en dat is dus een hele afldere manier van denken crvcr eenstad den wanneer je zegt dat we het larg eÍl voozidlÍig moe'tcn houden.

M V Sr Dat wil dus wel zeggen dat je in een stad als Utrechteen rcel grotere meropool ziet en dat dat een architectuur isdie bij stedelijke op\atti0gen, stedeli,k wonen en /in hoon? Is

Utrecht daar wel geschik voor?

E \YrJx, zo zou je het kunnen zetrgen. Hoe je dat op en be-paalde plek zou kunnen realiseÍen is een van de vragen. Datstedeiijke karakter, ik denk dat dàt voor veel mensen die insteden willen wonen de esseÍrtie is vrn een sad; dxt pragma'tische, die dus niet dat romantische beeld van een stad h€b-ben.

Mv KiiPBR: DLrs jij bent gewoon gefascineerd door degrootsóaligheid ran Hoog Caöarijnel Het feÍ dat drrr allerleidingen samenkomen en gebeuren. Dat heb je in dat gebouwook tot uitdrxkking willen brengen. À,Íaar dan maakt het joutoch niet uit warÍ dat gebouw steal?

E vr Ia, oou..., het is zo dat het een belangijke plek is voor dcstad. Ve worden als archiÍcctcn gc'lraagd om het idee tevoÍmen olrÍ rvat de stad is en dat is de stellingname hieÍ: dat

de stad meer is den allecn maar behoudzucht en groen. Als je

dat wilt bereikcn, en dat gebeurt aan de buitenkant van desteden, darr woÍden hele wooowiiken gebouwd maar daar kan

,IaIIdIIiIdih

EIEetirI!bfiIrq

u

r

je nooitinteÍcssantestedebowrkundigeprogramma\ rerlise-ren zors in de binnenstad. De drxkte langs de Oudegrachr,die bestaat d2nkzii een enormc hoeveelheid mcnsen die daarnaartoe komen. En dus zou je kunnen ondeaoeken: als jevoor de opgxve staaÍ om iets nieuws te bouwcn, hoe kan ikdan Inaliteit darraan leveren die voorbijgaat arn de concretevonn die ic daarvoor kicst?Maff een andere jnteressaote vÍaag is dan ookr hoeveel massaheb ik nod8 om die stedelijkhcid re bereiken?

MV S: Maar je zet cigenlijk het idcale van her modcrnismedoor, door ecn gebouw als ccn stad te makeol \íaar alles in-dr? C(h,oite Jaer rog echr in aJ' Llu k-walireit r4or sonen inhet modernismc?

E VrJa.

HER\,tl\ Hgp zg6p5pp. lk drnk Jar dxt ie kernv-ra8 i§

Vat levert hct eigenlijk voor een woonkw,aliic'it op?

E \(:Ja dat is dus ook iets, dat is een kwestic van uirweÍkingen je moetclingen accepteren ds je pmat over sreden. Dat jeinlcven op woookualiteit, maar dat je dazr stedclijke l«valteitvooÍ tcrugkilgtlJe moct je uiterste bcst doen els architect om niet (?, rcd.)dje Nvee zo oprimad mogclijk re krjjgen, maar ik denk dar iealtijd waar ie sredelijkheid wllr bcrciken iers inleveft op dewoonl§raliteit.

M!í KiiPER: \I/ar is dm dc sredelijke kw;Llireir van je plan?

B v,/: De hoop oflerwachting dat je op z)'n ldeine plek zoveelme$en bii elk 2r lqn laten komen.

M V SrV.Dr hem is dót modem leveo, maeÍ dat is andes danlerrn in een oude sadl

E Vr À,laaÍ laat het wel duidelijk zijn dar het dan ook onze peÍ,soonljke faicinatie is, die t"n laurens Jan en Ínj.

aanuullmd werd door Eik \Yiersema nog de uolgendetekst opgetekend:

PERLA

Dt plan is een ontwerp voor zowel de plck ihet bolwcrk) alsvoor de sad als geheel.

Uuren\ had een rLlcc en ik l.ad rcn idee D( iJceën srrenheel vercchillend, maxr conflicfeerden niet met elkar, dushebben we besloten om beide ideeën compromisloos samente voegen in één onfiverp.De één had het idee om een sooÍ negaíef\an dc huidige si,tuaÍc te m?kcï; datgene vr'at nu màlsa is wordt open ruimteen omgekeerd. De ander wilde ecn zo groot cn hmg moge,lijk geboLrw.

Df, oNDmBot]v

Dit plan is opgebouwd uit ecn onderbouw cn een hlvenbouw.

57

Dc ondcrbouw toont een vrsie ovcr hoc mcn om krn gaan

met de huidige se\.angenis.

De ge\,Àgenis is ongeschikt voor endere funkties cn daarom

is de binnenkant gesloopt. De buitenmuren ran de gevalge-nis íjn cchter gcha,'rdhurfLl en er ]s mn buitenef tegenaan ge'bouwd: de oude gebouwen zijn als het rvarc binnenste buitengekeerd .

Dc onclerbouw sluit in hoogte aan bij de aanliÍenzende bin-nensud (3 verdieplngcn), cn net zoals de binnensmd is deopcnbarc nrimte als het ware uit de stad gcsncdcn. De uitge-sneden ruimtes lifficn prccies op de pLats waar de oudc gc'bouwcn \"an de geungenis stonden.

In de onderbouw hevjndcn zich loornameliik bedrijhruimtes.langs de gevels van dc buitcnkent en de patio's kunnen kan-

toonuimtes komen.In verband met dc dagllchttoetredingzijn de kxntoren nict dlcpcrdan 6 meter. Doorde gustigcvcrclcling van de patio's zijn er weinig rximtes die verder dan 6

n (re n'r een Ae\elbggcn. DJrr bdirllen r, h bergingcn

De buitcnmuur ran de onderbuw volgt dc vorm rm het bolrverk. Zo wordt het bctld r"an de stxdsmuur die hieÍ ooit stond

hemtcld cn krijgt Urec'ht voor een dccl h,ulr loràker mn een

vcsringsrad retug.

DE BowNBoTÀv

Dit pLm is opgebou\d uit cc'n ondeÈouw en ecn llovcnbouw.De bovcnbousr toont een vlsie ovcr hoe men om kxn ga,ln

mct de stad Ulrecht.Dc kNisvomige gevangenis is in de onderbouw een klxis'vormige paiio gewordcn. Di]lll bovenop steat een 180 meterhoge trcchtcr. Stcdebouwkundig uitgangspunt voor dc

58

voÍmgeving ven dc trcchteÍ was de constatering dat Hoog

Cathcriinc het waÍe ,,waartepunt lrn de stacl Utftcht is van

waxruit men dc sad ontdekt. Het te onffierpen gebouw zou

daaÍom vanuit dit punt even hoog moeten lijken als deDomtoren (Hct historisrh z!r'aartepunt van Utrccht).Àangez-ien het bolwerk op grotere afstand van HoogCatherijne ligt dan de Domtoren, moet de tÍechter veel hogerziin. Ileamec ontsarn er drie ,Naartepunten in de siad die inrelxtie tot elkaar staan.

Dc trcchter is dubbelwandig, daar tussen bcvinden zich dewoningen. In totaal kunncn eÍ 1600 mensen in dit gebouwwonen. Al die me[sen guo via de onderbouw niur boven. Dekuisvormige patio z2l daarom een soon piara met cafés cnkiosken zjn, vraar mensen ellaar ontmoeten.Hct ncgaticve karakteÍ \an de gelengenis is lettedijk en figuuÍliik omgekeerd in een plejnruimte die gcruld rvordt doorccn constante stÍo{)m van mensen mnuit de trechtcr eÍboven,

I

Í lII{

1

Í

Iaurens-Jan ten KatcEíik Xíienem,

IttqaàqhIo

II

De jury geeft haar oordeel

-Aan dc uitnodigng va,'r de vooÍzitteÍ om te komcn meeluiste-Íen werd muwelijks Éjchoor gegeven. Blijkbaar was iedereen ,lte moe yan het mndechtig luisteren ftur dc toelichtingen \,rnde teams.

Tentlotte maakte de jury bekend uelk plctn de prijs badgeao1|nefi,Hien)an bestaqt fiaar een gehrchkige geluidsïegistratie;oP tlit Punt was de uoorbereiding uan de ue*groepmeer adhoc dan proJbssioneel Daor hel grote dantalbelangstellenden ging de klt)alitek uan de tolgentleopnamell ueelal in heL leeslgeaoel ten o der. Tijdenshet beraarl trok de jury àch niet terug ap een gebeimepleh, maar tergaderde Lemíddelt uan het publiek. DeotuersL^^nbaqrhedellzíjn aangegercn ak: (. .)

vn-rNtL

de jury wik en weegtterwijlde restvan de aanwezigen zich lààft

HERLÍAN HERZBERGER: Het publiek heefr oos mer rusrgeleten, terwijl ik &cht dat iedeÍeen er achter mu gaan staanluistercn. WanneeÍ dat wèl was gebeurd, dar had je kunnenTjcn dat we in fwce rondes hebben gewerkt. In eerste instantie hebbcn we toch een iets andere score gehad in dc ce6teronde dan in dc §7eede ronde. Het is toch aardig om beiderondes cven Íe noemen

Zijn )uJle (oueige juryLed,e11,/el, het daar mce eensT wantdt is vcrschovel (.... ) dat jlj op een beparh moment een planhad, en even latcr kwam toch een ander plan. Dat zijn noud rlr r die kunnen gebt Jel. Maar he Tnu Jemmer/i,r u-lden toch nict de L:waliteir nog even tc noemen, die we in eenbepeald plan hebbcn gezien, dat in cle rweedc ronde er rochwccr uitschool

18.00 u. beoordeling door de jury, onthullingprijs en Íeestelijk slot

59

In ccrstc instrntie had dit plan een wij grote bij!81. En mis-.i.hien wil rrn vrn iullie N(e JJ.lr nog een \(rklaring op g(-

MEVROUI(/ KUPERT Ik hcb zelf als uitgangspunt genomendat ljtrecht een bijzondeÍ specifieke kwaliteif heeft cn datniet alle stcdcn cr hetzelfde uit hoeven te zien, en dat daar-door sommige punten wegvielen. En dat één van dic kcn,merken i$: dc bolwcrken. En dat jc deze zoveel mogelijk instand moet houden. Bii ctt plan sprak me dat ,un. \Yat me ook:unspmk waren al die losse torentjes. Een negatief punt is: detocg,nkclljkheld. Je hcbt dat door de losse torentjes (en niette groot verband natuurlijk) voor een deelprobeÍen te voor'komen, dat isolement. Van de andere kant was het duidelijkdat \\,e ook aan dc ziikant ccn soon tocgangkclijkhcid zgendie voor een deel toch weeÍ dat isolement voorkomt. (. ....)

Maar §,e vinden het wel een leuk plan. Dat in ieder ge!11l.

H H: Toen Isr'aÍnen we bij plan twee. En dat vinden !r'e heelmoejlijk, om daar naar toe door te dringen... In principe kun-nen we to(h wel e.gens pÍoberen... edoor te komen...(Dii sla2t op het feit dat het publiek opgepakt staat orn de juryen het plan, Írd)Dit werd door iedereen als een aardig plrn gezien. Er wa.s ei-genlijk weinjg op aan te merken. En het heeft ook wel in deeerste ronde een paar kÍujsjes gekegen.

En tocn Lwam plan drie. En daar werd wel wij sterk gediÍfe-rencieerd oveÍ gedacht, toch wel. (Iot dc anderc juryleden,rcd) Ja, wat vonden we hier eigenliik !En?

(Onverstaanhre reactie v,n andeÍ jurylid)

H H: Je, dat vond ik ook jammer. Heei crg bclzurgrijk wru deroutc om het bolwerk, (.....) wat ik halverwege heb ingevoerd.En ook de openlraÍheid, dat rc'n stuk sad nict heleÍnaal eenstuk privé+ad blijft.

ME\ROWB B (?): (.....) Dit plen dat wordt weltoesnlclijk,(.)

HET LAATSTE BOLWERK

LEKKER VRl]

WFFFSFI

@

QUATTRO STACIONI

H Hr Toen kwam dit plan en daar hebbcn we allemaaleenbeeiL uitíeniLrpendr m(ningen ^v(r. F,r) toen kwaÍten sc inde moeilijkheden. (.....)Hetenige dat cruitblcckis dat hct niet helemaal soepel opelka?ringcsteld is cn dat hct voor de jury heel erg moeilijkwordt.Ilant ook al zílu je bepàdde dngen faniasÍisclt vinden,dan wordt her ook door dc andere dingcn, cle minder hntas,tisch zijn al glLrw weer omlazg gehaald.Bij een dergelilk sooll vrn werkcn moet jc toch proberen omals Srocp met ecn uitgcsproken idcc tekomcn.want andcrsweet de jury het niet meer. (.....) Heel lcuk, ma2r to{h had hctin crrste instantie wdn8 biilal.

H H: Mart, wil jij er ies over zeggen ?

M V S: riíat iedcreen js opge\,"llen is dai de kwantitaticve as-pecten binnen ecn groep (.....) omhoog dreel (... .) M.ur erwaren eigcnliik ook kwalitatieve aspecten !?n hct plan waariederecn wel wat op had aan te merken. De een zci er watover en dc ander zei weer qiat ande§. Het plan, dat beloofleen helebocl, maar dc mag is ofhet plan dat ergens gaat i0,r'triien. Ik heb over het plan gezegd dar her eigenlijk eenbcclie eer produlí van her b(gin rEn de,/e\enliger jeren t,,lzn stedebousr en planologsch fenomeen, inplaas \1ln arctl,tcctonisch denken. Zoals bijvooöeeld de roÍens in het wateren dc wjjze waarop dc btug js aangepakt cn het geboufije datdaar op de grens staat. Hct zit nog oiet uirvoerig in elLaar zir,marr qua concept vinden we het wel heel erg a2ntrekkelijk

H Hi Ve rtrc'n ioch aan de zesde ronde hè? De ze;de roncle,daar hadden we dus eigenlijk ongelofelijk r,eel waardcringenvoor. En toen L:wamen eigenlijk daarna toch een paarbcdenkingcn. Ve gun even door.

(Gejoel var het publiek, gelach, on€nitranbaaÍ rumoer)

H H:Leuk (.....) Vaar is de rrommel?

'Ioen krvam dit plan cn dit plan werd merecn dus ds zcergoed...

À,IART VAN SCHIINDEI: Favorier, hè?

I

WOLF

WL U Pt,IS

61

ME\R.(?)rVat rve hier van vinden was de vergankelijkheidmn het groeo hè, (.... )

H H: Dit plan gooide in eerste instantie ook redelijk hogeogen. Iedereen vond het wel een axrdig idee. Ik vofld hethcel goed als gedachte. Alleen, rvij hebbcn gczcgdr hct pro'ces, hè. (.. ..) Dat geeft een moole suggestie van een heelmooi plen, merrik denk dathethelema allangt noljedanccn proccsmatigc aanpal kuni \,lnden. Van: eerst gebeun erdet en drn gebeun dat en den heel logischer \\iize kxnnen wedaar icts aanbouwcn. En kunncn we dat dan een bepaalded.hting op kriigen.

M V Sr Vrt is dc krachl !1in het concept? Is het in staat om bijeen eindresult ;1t te komen dat de opzct bclooft? (.....) Dat\\as eigcnliik onze twijfel.

H H Het laatste proiectLs dus e8cnlijk al heel ste* becÍitiseerd tiidens de gewone toclichtin!]. Ik persoonLijk wou ertoch iets over zeggcn. ve hebben dus eigenlijk in de iurygediscussiëerd. Eris gezegd hè, door jou, (ot aoderjurylid,red.) met name ran: hé, ]k vind toch dat de ogenhejd van dcsad bcw&d moet blljven. Dat het niet zo moct Tijn dat stràks

alle steden gelijk wordcn. En hè, zo'n ding heeft netu urhjk op

b;2

zich niet iets specifiek Utrechts. Dxt is natuurlijk een be'paalde waardering, om te zeggen dat Utrccht Utrccht moetblijven. lk zie het als DomtoÍen en eiger ijk wel wat Utreóts.(gelàch)Het is natuurlijk zo,- en den ga ik cr nog cvcn op door, datuireinJelijl d. 'ull eitenheid , ldi[en doorar'n..

STEM PUBUEKT Kofffefilterl (gelach)

H H: Als ie dit bouwt, dan is er behalve de Domtoren nog ictsw:Lardoorjeweet dat ic in Utrcchtbent Maar ik heb er een

,ndeÍe kntlek op. Het is dus, gesteld dat je het acceptecrt cnik prear even niet o\€r Utuht cn ,ln cigcnheid. Nhir gesteld

L

PERI,A

dat je hct ook voor elkaaÍ krijgt technisch, want wc leven !r'el,iswaar in dc tijd dal tcchnisch alles mogelijk is. MaaÍ om debalans !!n haalbaarheid en woningbouw enzovoorls en dcte.hniek dic hier voor nodig is, om her voorclkaxr re krijgerldat is nog geen peuleschjl. Dan vind ik eigenlijk het eerstemodel toch veel berer dan her t{,eede. En dan gaan jullie mis-schjen lachen omdat dit een beetje cr uitziet alsof het lang-zamerhmd degndecrt.De Ícden da2rvan is dat ikelf wat §/oonkwaiitcit betreft oietveel zie in zo'n volkomen gesloten ding. Afgezien yJn dat wein de paperclip ,l allerlei problemen hcbben met akoestiek,lijkt het mij ecn opgesloten gevoel geven en ik denk dat errch enorm gat in moet zitten, dat het zo open mocl zi,n dat jeinderdaad ook alrijd lrn binnen nog uiuichr hebr. (.....)

Toen zijn sre weer bij elka?r 6rran zirrcn In de eerste Íondekrceg gÍocp 'll1jf (Iupui, red.) cen Íchte meerderhcid.ledereen vood het wel het plur waar ie eigenlijk toch wc:l zo,nbeetje van rllcs wat in vond. En tocn zijn we 0og eens rondgarn lopen. En dat hrdden qe natuurlijk niet moeten dcren.

(Glach uit hct publiek)

fn to(n kwam (r hetvnlg(nde heelLl uit. Inen Lrccg ineen.een heel zmd« plan cen geweldige waardering en dat uas- endat is dus dan het plan dat wij het beste vjnden, omdat tochdic tweede ronde uiteindeliik beíissend is. Want wiimoeten

ook in het proces komen en langzamerhand alle diogen afwegen, en toen zijn we eigenlijk terecht gekomen op groeptwee. fiVecfsel, red.)

(Applaus)

Het Sat nou niet om de §/innaaÍ. Ve hebben troen gestemd,we hebben gezegd: icder jurylid mag zran één plan één puntgeven en aan een ander plan een halve punt. En toen is dus al§dujdelijke eerste plan twee eÍxit gekomen... Heelgek, maarniet dus groep vijf die er in eerste insande 7_o ongelofelijkgeprononceerd uitkwam, maar toen kwam grocp 6 1volf,rsd. ) enorm on. Du. eigenlijk \a.,or on\ de tr"eede.

(Applaug

Concludercnde dus is eige0lijk vooÍ een groot aanral $oepenveel war(deíng en ik weet niet ol we deze lijst moeten uit_werken. Er is hi« dus een lijst gem?ak met een nutrix waar jeheÍ op kunt terugvinden.

Iilust.arie: beoordelingspapier.!"n de juryl

Ik hoop dat we onzc mak zo goed mogelijk hebben gedaan.Het $?s erg moeiliik. Ik weer dar dar elrijd geegd wordr a?nhet eind vzn een 1urv. omJa eÍ erg veel rrilcria jin wrnr.e olmoet letten en uiteindeljik hebben we dus inderdaad in goeptwee toch gezicr: een rriendelijk plan, !Íieodeliik in de zin lznplezier8 voor de burger§. Dat werd ook meteen al gezien,daar hebben {ie geen ju4, voor nodig wii daóten: ja kom nouevcnl VaaÍ dus een groot stuk openbaarheid in zit, een helcduidelijk". stempel op het kunnco rondlopen. En wat heelbelangdjk isr het is een \,zn de plannen- (overigens ook gÍoep

?a

ziis en dxt heeft toch tenslottc waarschiinli,k fi{ec cn z.es bo-

ven gebÍacht) dje iets mel dàt beslaxndc gcllouw gedaan

hcbbcnHet idee lan of det nou cen àgon rvordt oiniet, het idee is

hicÍ dus loch niet verdweneo om hct schip \an hct Scbouw tegebruikenIk vond dàt op het laatst toch vln groep vijiccn beeije ]am-mer. Dat het daar cigcolljk }ud gekund maar er niet is uitgchaald. Al had ie me,r een dwa,§beuk of hoe hoc heel dat, (.... )$ in laten zitten.

Dil is dus cen plan, dat twee, dat je volgens ons nadxt je det

gaat uitwe&en zou kunnen bouwm. Mct nog een opmerking

lan.ie wethoulcr erbij: kan datstuk steenwat daar iun de\,llorkant 7.it, d2t iefixs, zou dat daË ook niet wat grcener kun-

nen?En dàrÍ slut ik me bij arn.

(Gelxch)

,!h

oEari

IrL:EUl'et

van zijn taak ah juryvoorzitter

Dmrna wcrri dc jurv door de wcrkgoep en uilgenodlgd voor-

aan plats te nemen en bedxnkt met luid applaus en cham'pagne. De prijswinnaas kegen geiuk:wcnsen mmr nog gcen

prils r voorlopig was er ellccn een vmÈeeld lun hoe die prijs cruh 7ru komen tc zicn.

\o! Lierely'rr I .', Rurhr,]nf,\rrDi'k Bruijr(.neem! ! 13 r.. \.rmt]lcnF \rr iul|e\flicenvu. rl,fr!nogqc.npriF. we rvlstcn nameiiik absoluul nlet hoe groot het team

zou Tijn dat ds wimaiu uit de bus kwam, cn hoeveel exempla

ren we moeslen aanmaken. we hcbben er alleen ccn voof-beeldvan. (....) Dit prijspanecl al in het voorja$ in drievoud

\::.,

Hernràn nà de \,erlo5eende woorden

&

aan jullic worden uitgereikt. Hct worden d.m wel drie stukiesv cen gehecl, 7ndar jullie naer ik hoop nog yàrk bijoll«ar opbezoek mocten orn tc onthouden hoe het gehééler uit íct.

Onder applaus lan allc omstanders wcrd her prociexemplaarvan de prijs ungeboden aan Herman HcrtzbergeÍ, die zijnniiveÍc assistent Iaurens Jan tcn f\zte dc onthulling lict yer-richren.

Tenslotte rvas cr de aankondiging dat dc werkgroep eenLrockje en ccn tentoonstelling zou maken. Een t an de archjtecten bcdankte dc werllq(rep voor de goedc zorgen. Er wa,ren boekjes cn llessen wijn voor ilLlle dcelnemers q r nog meerbloemen. LaurensJan ten Kate kreeg een komjsch boekjcover architecten met de handtekeningen len de wcrkgroepcn alle mcdewerkcrs.

1:

/1"a_-

,"4

I

x t c), x

65

De deelnemor waren t"àn bcgin tot eind zecr enthousiÀst.

h6

ANDERE IDEEEN

In het jaar 1939 werd al eens een plan gernaakt voor eennieuwe gebouw op het \VolvenbnÍg. (uit maíeriaal studieRob tan Darn)DiÍ zor bestemd ziin voor iustitie en debelötingdiensr.

mlMi! *.., qloou -",,r" rc,llof.i! m{l,l - ,1,, h.t(,l rdi.ort r" utre.lrt

)L{dr$fH

I

o§V

\\\u

67

was dit doorgegàan, dan zouden we nu een heel andergebouw te bewerken krijsen oí misschien wisten wegewoonnietbeteÍ.....

Tijdcns de voorbereiding van de woÍkshop kwam deweÍkgroep in contact met een architect, die ooit als

afstudeeÍproject een ootivcrp had gemaak voor het holwerkrvaarop de gevangenis volvenplein is gebouwd. Dit fcitvonden we interessant gcnoeg om zijn plan hier te publi-ceren.

EEN STEDEBOUWKUNDICE STUDIE VANHËT WOI.VENPTEINdoor Pieter van der Ree,architecfenbureau ORTA

,]i .i

II!I

(

I(Ít((t

68

De aanlciding tot het maken r,an deze stedebouwkundigestudie voor het Volvenplein te Utrccht vormden devcrhuisplamen voor hct thans gevestigde Huis \an Bewarjng.Met dcze verhuizing zou een unicke lokatie \.Íiikomen a,u deranrl van de oude stad. Het gebied is momenteel cen watdode en verpauperde hoek rran het cmrum.De ctntrale vraag is: hoe kar dit gebied nieuw leven wordeningeblucn en hoe kan het weer in het weelsel ran de stadwoaden opgcoomen?Door dc historischc context en de markante ligging aan herwàter is het cen gevoelige plek die om cco zorg\.rldigeaanpak \,rJagt.

In tegcnstelling tot de westzijdc van het centfllm die doorhet Cenrraal Station en Hoog Carharijnc grotendeels zijnhistoÍisch leraker heeft verloren, is de oosEijdc van de sradr«lelijk gral bewad geblcven.

DE STEDEBOIIWKUNDIG CONTEXÏStedcbouwkundig maakt her Iíolvenburg deeluit van eenrceks bdwcrken dje io de 17e eeuw zijn aangelegd alsverdedigings-gordcl voor de srd. Nadat de betckenis alsverdedigingslinic veíoÍen was gegaan, wed aan het begin \ande 19e eeuw een llarkachtige wrndehoute over de bolwerkenaangelegd naar een onnvcrp lznJ.D. Zochcr.Hct Wolvenbuq voÍnt dc overgang tussen dc bolwerken aandc zuid-oost lde van de stad die deel uitmakcn van dezeparkachtige wandclroute en de noordeliike bolwerken diebcbouwd ziin gera*r.Op hct Volvenburg z-ou door een parkaótige aaalcg en eenopcn bebouwings-srtukfiur ccn verbinding tot sand kunnenworden gcbracht nrsscn deze beide elementen

De !r'andelrcute uit het zuiden die nu abrubt eindigt zoukunoen worden doorgetrokken tot op en rond hetheringerichte bolwcrk. Door middel van een fiets, cnvoetgàlgesbrug l<an dEze route zelfs woÍden vedlonden methet aan de noordzijde r,en de Stadsbuitengracht gelegenGnlipark.Dc»r de verweving ran bebouwing en groen en de li&rng aznheÍ water kan een voor de binnenstad unieke woonsituatieon§taan.DE RUIMTELIJKE STRUCTUUR

De kwaliteit yan histodsche binnensteden wordt niet alleentxpadd door de bebouwing maar evmzeer drrcr het karaktervan de buitenruimte. In deze studie is dan ook niet alleenaanclacht he.tced aan d( bebouwing maar er i, eveneenrgcprobeerd een ruirntelijke structuur tot stand te brengendie e2nsluir bij her besraande sredeliike weefsel djegeke0merk wodt dooÍ een rijke afwisselir\g.

Langs de brede Stadsbuitengracht is gekozen voor eenhogere, grorendecls gesloren rxg van bebouwing; aan debeschutte binnenzijde n het teffein tegenover de kleinehuisjes aan het \íolvenplein is de bebouwing laÉler cninticmer. In de opeeÍvolging lan de vcrschillende ruimten iseen zckere afwiseliqg en dl,namjek nagcstreefd.

Vanneer wc denkbeeldig door het plaa heen waadelen voende route, vanuit het zuiden komend. cerst langs deStadsbuitengracht. Links hebben we de begrenzing van debehouwing, rech6 tussen de bomen dooÍ dc rujmte lln hetwater. Bjj hct bolwerk aangekomen splitsen de weg en deyoetgangersroute zich.

De voetgangeÍsÍoute buigt rechtsafom het bolwerk heeo olvoert re.htdoortussen hetrestauranren de bibliotheek. Delreg buigt naar links af tussen de bebouwing doo.. Devcmauwing van dc bocht opent echter snel wcer in deveÍbrcding van herWolvenplein. Rcchts zijn er rwee smalled.nrkijkjes nrar het goene bionenreffein op hct bokerk zelf.

In dc bocht volgt de doorsteek nrur dc fietsbrug die debinnensted mct hct Griftpark verbindt. Daerna gaat dc wegvreer tussen de bebouwing door wa!,ilij de hogen bebouwingaen de rechterhand de stadsrand markeert. De Volvenstraatgaat dan tenslotte over in de Van Àsch van Vijckkade,w';urbij links ccn prachtig zicht over de PlompetorcngÍachtop hct centnrm optreedt. Rechts is cr tussen de bebouwingdoor nog cvcn ccn glimp van de SradsbuirenÍlracht op Íevàngen.

Ecn dergelijke opeenvolging !1rn ruimtelijke kwaliteiten enblikrichtingen ontstaai ook wanneer men bijvoorbeeld dewandclroute rond het bolwerk zou volgen of op een andcrenvuier het gc'bied doorkruist Steeds is er gestreefd nru eenafuisseling van ruimten en een spanning tusscn kÍ"liteitenals opcnheid en beslotenheid.

Een apa,Í probleem in de binnenstad vormt de auto. i4onder.pr, i. i m"erregelen domineeÍ de xurode hulentuimleenm.er he n,,ncn zi,'h ttruÉtrqkkcn brnncn Jc bcgrenlng vJn

het huis. Dc buitcnruimte wordt tot verkeers- enparkeerruimte. Een ven de bijzondere chrtrmes n dc bio-ncostad is echter juist dat ook de buitenruimte een lnterieuÍkaràktcr' hccfi. Door hct schcppcn rJn veilige speelruimten

m

voor kinderen en parkachtige buitenruimten zou dczeI!:waliteit versterk kunnen worden.

De oplos$ing voor het autoprobleem is hjer gevonden dooraan dc noordzijde van het holwerk in het talud een halfverdiepie parkcerstrook te maken. Het kicine pleinÍje aan deVolvenstraat, het groene binnentenein op het bolweÍk en dewandelroute om het bolwerk heen zijn daardoor autow engeschikÍ gemaakt als verblÍfs, en speelÍuimte.

In het buitengebied js lrder geprobeed een zoneÍing arn tebrengen tuiscn privé en openbaar. Het wandelpad )engs hetwater en de Volve0sÍrat ziin openllaar gebied. De beslotenhof op het bolwerk is bedoeld als gemeenschappelijkbinnenteffein voor de omwonenden. Daarnaast hebben dewoningcn op de begrne gÍond een kleine, \"ak wat hogcrgelqen, privétuin bij de v"oning.

DB BEBOIIMNGVoorwaaÍde v«)r ecn levendig binnenstadklimaat is een

ArLIflerentiëede behouurng. Er i. Jan ook een vermengrngnagestreefd vao woonbebouwing mct winkeltjes,kl.in\ halige bedrijven en enkch 'ociaal-ruhurele tuncire'.De winkels e0 bcdriiven bevinden zch langs de doorgaaoderoule aan de volver§tnat.

Boven de winkel. hevinden /i,'h dpparÍementen en mtison.nettes. Dc socieal{ulturele functies bevinden zidt eveneens,an de doorgaande route, marr dan aan de zuidzijde \."n hetbohrelk. Gedacht is aan cen restaumnt met teÍras aan hetwater, een kindercrèche en cvcntueel een bibliotheek ofbuurthuis. De bebouwing op het bolwcrk zelf bestaat

I

t

t

Iz

!iIII!§aI

__t

uitsluitend uit woningen. EÍ zijn verschillende typen cngÍoolle\ \d/sl 2-. J. 4-. cn s.kamcr woningen /ijn erappartementen en maisonnettes, woningen met een tuin enwoningcn met een dak- terró.

B.venJicn ts tu,\en de wL,nií\gen een wis,elk m(r vooÍziendie naar wens bij dc ene of dc anderc woning getrokken kanworden. Ook zijn kleinere wooneenhedcn te koppelcn totgrotere, of omgekeerd grotere te splitsen in kleinere. Ditma2kt hct ook door de jarcn heen mogelijk te voldocn axneen wisselende woningbehoefte

De toegangen tot de wodngen op het bolwerk bevinden zichaan de buitcnnnd. De enrrees ligflen verdiept, warÍdoor erplötiek in de gcvei ontstaat en de woningen a-al de voorzijdchoekamen kijgen, waardooÍ men diagonaal over het waterkan uitlijken.

71

Het ht)eede plan werd get qakt door een bouukunligstudenl, die in de loap uan 1996 boopt aÍte studerell

HET WOTVENBURGdoor Rob van Dam

INLDIDINGA1s alstudccrprojcct voor dc oplciding StcdcbouwkundigMicromilieu aan de Hogeschool yoor de Kunsten Utrechtmoet ie een zell gekozen ruimte (her-)inrichten. Ik hebhietvoor het Wolyenburg gekozen. Ilet vak Stedebouw'

12

_Ii

I trnatg Àa,,,'riu"u touJr zj, h he.,rg mer her onrwcrpen enI inrj( h rcn \,rn dc openhJe ru im re.

I

I unlr<nburg i\ Ju oude narm van hel tencin wnar dcI gerangenrs zrr h bevindt. Hct li,kt me c(n goede ialk dcTeI naam wecr nieuw lcr,r,n in te bhzcn.

I De keuze on hcr \\ohrnburgal, aÍsrurlcerproject te kiczen

I i' gcba.eerd.,p gronJen ah de al.rualil(it van de h(rin-

I rirhring hergebrurk van her rrrÍcin. de mooie ligginp. J(I rclatie mrrhcrwrteren dc bijzondere plekII Herls Je hcJocllnSJr ik in ianuari lo0(,aÀtudeer Hrtplan! i' dur mrg nier J. Du anallAe mn hd gehied is s(l rced klrrÍ.t Hct

"rarlium walnn h(l L,qtwern l.h nu bevindt i, ,n de

I phnr,'rm;ngsn., hc,tsnnrwetp..n V/t alet betrei.lU hciI Soed aan bijLJc workshop.

II H--*.r"rr, r,,n.r"I D" \t irre'.nuncnk.rJe^I/ul\cn'rraat en hct bolwerk

I Yolrenburg /itn nu her eindpunr vdn de ,ingel.I r nLls,mdelng. lk wil hel V olvLnburg zdeni! um\ ormen rtlI hct e.n gcocehe w,,rL1t van her 'inFclpark. Drr knjgr in de

I rnekor.r mrr. wa;rcle $annrcr de Cr,hentnrbaan en rle

I !íeenfun8( I nederon grarht rvorden. men krn dan rameJrjk

I wccrgeheel rund uendelcn cn ofvrren.

I Znals biinr orur.rl in \ederlrncl heerÍ nnk d(/( plel, \eel

I ,lesrhieJ<rrs Hoe it rlc ge', hredenr. vrn diÍ sebieLl kan

! vorng, ven z 'n,Jcr r e ver\zllen In nabooÍ.ing nf inlumatje\ e

I bonlie' ir cen an.te. br hnpriik nndercl( I \5n miin ofqrvc

IIIIIL

UITGANGSPT]NTFX.Hct sirgelpark woÍdt gebruikt door alle Utrechters; ookmijn on§,erp mfft daar aan voldoen..Het ontwerp moet rekening houden met en gekopp€ld zijnaan zijn omgcving.. Het gebied moet ook 's avonds functionercn.. ehalve het visuele zintuig wil ik ook aan de andere zintu8enspeciale aandacht besteden (horen, voelen, ruiken); en bijhet visuele aandacht schenken ,rn rle kler rr.Flexibilireit is bij elk ontwerp in meer of minderc matebelangÍijk, ook dir plan zet een zekere mare n flexibjljreirmoeten kennen.. Veel hondenuidaters lopen over het singelpark, er moet dusrekening mce worden gehouden dat het geen honden-poepl"*wordt.

73

ANAIYSE GTBIEDUit een analyse van het gebied en zijn geschiedenis komeneokclc belangrijke kenmerken naar voren. Deze wil ikgebrxiken cn somsvc$ierkc0. Hct uitciodelijkc onmcrp iseen resuh2at \'?n deze ana\§e.De belangdjkste kenmerken zijn:Hct nicuwe ontq,erp intcgrcrcn in hct Singclpark. ihchcrheefr in 1Í150 een plan gemaakt voor de omvorming van destxdswallen tot stadspark. Dit op cle lmdschàpsstijl geentteontricrp is nog steeds terug tc vindcn. Dc bolwcrkcn zijnenerzijds hieÍ een onderdeel van, anderzijds hebben zij alle

ccn eigen karxkter of functie. Het moet geen park in de trantmn ZocheÍ worden. \vel wil ik een prÍka(ht8e plek maken,

die op een hedendaagse manier omgaat met de hoofd-kenmerken mn het onNerp ran T.ocherr

schilde..(htigheid hoogteverschillen,esthetiek.ontinriiteit - relaÍ1e met de omgeving

.ontmst 'open'dicht, smalllÍeed, hoog-laag,

licht-donkerom'oonpelbaarfuid -veÍnssingen

Dc bolwcrkcn zijn dc plaatsen waer het sjngelpaÍk zichvcrbrccdt. op allc bolwerken bevinden zich culturele functies

zoals de sterrenwacht. een manifestatictc[cin cn dcstadsschouwhrg. Hct VolvcnbuÍg dient ook een onderdeel\"an LlcT-e kettin!! te woralen.Het Wolvenburg is cen van de hoeken van Utrecht; destadsbuirensingel mankt er een hoek \,Jn 90 gridcn. Dit moetin hct onfilcrp vcsterkt woÍden. Meo moet zich bewust zjn

dat je de hoek omgrat: een hoek Íoept rcÍrósinli op, wat is erom de hoeklHet volvenburg is altijd een veÍborgen plek geweest,vÍoeger als militair bastion, later als gevangcnis. Eengeheimzinnig stuk !r.n de stad, dat wil ik behouden.Door de ommuring en het afgesloten keÍakter is het eenplaats mct een heel duidelijk interieur en e{erieur; ook datmoet behouden bliiven. Muur en ge\,r'ngcnis ziin met ruÍne inde fijnmÀzige binnensad grote structuren.

Het bolwcrk is gcricht op verdediging; het bolwerk zcll, dctorcns, het wat«, de tralies, de stalen deuren.AndeÍe punten die gekoppeld zijn a.rn de plek:' Bereikbaerheid overwateÍ vergÍoten.Hindcr lzn drukke verkeer siogel verkleiner.

' Reletie mct siogelpark vcryfoten.' Een gelangenis is een onaantÍekkelijk instituut: zondeÍ hetverleden te ontkennen, wil ik het ccn andcrc slcer gcr.cn' Hoogteverschillen gebruiken (stad-bolwerk-muur-singel-stad).

CoNcIPTHet líolvenburg moet een waterplein of waterpark worden.ln het waterpaÍk kunnen (water)beelden worden tentoongesteld.

Hct n'aterplein wordt ommuurd door dc huidigc gcrangenismuur en de woningm aen het volvetrplein. Het park is

allcen bereikbaar via ceo brug orcr hct watcr voor het huidige

entreegelruw.Het terrein voor het park, het huidige volvenplein, wordt\,.rgro.r doorde \loop !11n de woningen oÍ- her 8e\angcnr\-tenein. Dt tqrcin wordt $asvcld voor dc hondcnuitlaters

74

Binnen de muÍen worden alle aan- en uitbouwen gesloopt.Van de gevangenis blijver behalve de entreegebouwen alleen

de kopgevcls stun. Dcze kopgevels inclusiefraamparÍijcnznrgen e.\oor dJ de huidige ruimte van LIe geqngeni"bchoudcn blijft. De structuur is ook te zien aan de vlo.cr van

de geungenis, die eveneens behoudcn blijftDe muur krijgt aan dc binnenkant een talud naar het water(voor dc duidelijkheid: dit water is niet de stadsbuitengracht

maar het water dat om dc gcvangenisvloer ligt en dus 3.5meter boven het water len de stxdsbuitensingel loopo. Uitgaten in dc muurcn tussen de poortgebouwen stroomthetwlter mn het \lolvenhurg in de singcl.

onder het alud bevinden zich xteliers en oefenruimten, deze

zi]n run de noordzijde bereikbaar via de buitenkaot van demuur, daar is een groenstrook. De ateliers Íjn herkenbMrdoor allcrlci aanbouwtjes iun de muur. Aan de oosÍzijde zijnde ateliers bereikLder via de brnncnkznt v2n de muur. Ven delluitcokant ziin cleze ruimten enkel herkcnbaar door ramen

en balkons.Op dc plaats waar de muur zijn ronding maakt wordl hijwegqebroken. De vroegcre scherye punt wordt hersteld; nictdoor vccr ccn muur te bouwen nuar doot dc nchtlng a2n tegeven (bijvoofteeld door het plaatsen van palen). Dit zor$ erte\en( \nn-d/t ner rercin cn J< kopgerelvan de qelrnguru.

vanal de vitrelrouvensingcl te zien ziin.

Men kan dan over de vloer van de ge\angenis lopen en overde muren. Op de murcn komt een wandelpad mct bomen,hct is de bedoeling dat je in de toekomst weer in het rond l(1n

lopen.

Het teffein is ook te gebrujken vooÍ optredens cn defgelijkeactjvitcitcn. Op het talud kan gezeten, en op de gevange-

nis!,loer opgetreden worden.

^lvorens het hele binnenweÍk van de gevrngenis te slopen

wordt een \an de cellefl nu volgegooid met \4oeihar plerdglas

zodat deze vooÍ ahid na de sloop behouder blijft, indusiefposters, kleding etcetera.ln Lle en[eegebousen knmen een , íe en lwee wonjn8envmr de opzióters.

de wcrl mct zon,

m.6 .o d róru, 6i ! riÈ&s. Ei d, jrËi Maldilen! hè1'llmpjè hpol d@. hu lrop 'I8 buitD !.rtoÍe Eèn teheír s b.hÉi; m hlijlèí

3t p.tt n vo[. mld Oftd.r dilns Ís dà én bll enlm,,6. .r @n sédè Edèn bij-sch..ld. E. jc Lo m*clijke buis. 's Mol3d ,ocft z. j..odt, , Àtuíd, lÈfi È j. nodig.í j. ku. .èi te nou mmaalni.l oénmcÀ MaSdll.ia .rps *iiir 6i to hei on ,jta*èD hrctjH. D.selijks vijatisliÉ %rd, vijr.mcÉ, .n àlsMa8&lcM dcb vcft.ld. s@id.&iacm.'oitr Bcr6eij! v.noD4 ..D hècrjè .trisltkind. Z. &t he horcs ond.rhèr plittèldtud .É lichr. c.nh.ktultj. un d. grcrd. Dosim e ,@ d. t6i.' vm ..trud*. Ol do E6bin Ym dè

Un iddèlijk d..n Z.óu beow o i.mii uii hot doe,

holdsiudddd 8fregcn b@&d3è ócÈn zo í 8ei. *ekod.n hcbb.o. lco ià!i. heíirsios, óe d. :lsgd m b..íÈtn ! diht l a t..d g.Pgt.

' XdntrZd.E

I

EEN VTEUGJE TOEKOMST

Bij ceo proje(.lat gericht is op de onvoorspelbare toekomst,is het moeilijk om r,1 enig stadium conclusics te trekl(en. Ofhet zou moeten zijn dat hci tot nu toe welliswaar niet allemaal'!,m een leien drkje, mear dan toó vcrrspocdig is vedopen

líe zijn eerlijk gezegd best trots op het resultaat lan onzeworkshop en op , les wat zich daaromheen is gaan afspelen.Niet elleen zijn we leweden over het plzlÍr dat door de jury be-

kroond werd, ook al die andere ideëen hebben ons vcelgeleerd en veel plezier gedaan. Vat ecn inzet \an zoveel aÍ-r hirr,'.<n i Hur lrunnrn e, r LlrrÍ ddld"àrJ genoeg voor /ijr. .

McrL:waardig is ook dat zells de 'Andere Ideëen', die nietmeer met onze workshop te maken hebbcn drm dat 7.e overhct zclfdc ondcrwcrp gaan, somr de zelfde uitgangspuntenvertonen zls ciie wijzell hadden opgcstcld als buumvensen.

'iíu onr her idLegech dar$(updcAoeLlesegzijn

Hoe zal het nu verder verlopcn mct het project volvenburg?De weÍkg()ep zalzlch niet beklagen als tenslottc hct plan

'ritreefsel'zou worden uitgevocrd, zoals dat in de feestma-quette Llie het team voord.. tentoonstelling gcmaakt heeftop talelstaet.Als altijd hebben we wcl cen p?ar vragen en axnmerkingen;Í\( bh v(n (/u"l) rrmrnL lere. ht opmtrktr'r urn ,lroefrtenonprolit anuteurs met pretenÍqi.Bijvoorbccld: als ik van líolvenburg die njeuwe bruli nccmover de Shdsbuitenlpcht en ik wil narÍ Hooghiemstra, Illn ikdan crgcns ccn tnp aP

En: die drie stadskoeien, rvordt dat niet een beetje veelvoorhet groene veldje bÍ de Vittelrouwenkade? Blijft er nog plektussen de plakken vooÍ onze kindeÍties om te spelen? Enmar komt hun stal of slapen ze h nach$ altijd buiten?

v

Of rvorden ze iedere avond over de brug naar dekinderboerderij in het GriftpaÍk gebracht?

Ol kunncn jullie ook wat 'sokkels' a;u'rwijzen (of toevoegen)wrrÍ lre llij een volgende actie een aantal bcelden op kunnenz,cttenT Misschicn willen we dan wat opdrachten aar omwo'nendekunstenaars organiseren, bijvoorbeeldeen monumentvooÍ de positieve knker, de oudste buumbewoner, de onbe-kende gedetineerde ofdc crcaticve ambtenaer.

Konom: we zien het het djk rtteo met dat plan, maar wij (en

een grotc schare omrvonendenl) zullen er wcl kriti§L'h om_

heen blijven sBan.

Natuudijk is het nog lang niei zo ver dat !rc ons over derge-

lijke deails druk mogen meken. Op het moment dat we ditscMjven dmait hei Hujs \an Bcs"adng nog op volle toercn a2n

hct Volvenplc'in cn is de grond rijkeigendom. En àLls de ge-

meente het teÍein aankoopt, dan moet er nog iels aan hetl.Éstemmingsplan gcwijzigd worden en dan (zo hebben des

L'undige relatics ons voorspeld) moeten er n(E duizend-en-één onbegÍijpelijke burokmtlsche baÍières gepasseerdwor-den voor je de eerste steen kunt le&len.

Toch hebben we goedc hoop. Het Huls van Bew"Jring is uitgemodemisccrd op zijn huidigestckeen wjllieÍer vandaag

dan moÍgen een nieuw modelgebouw betrekken. Dc dlenstRuimtelijke Ordcning van de gemccnte Utrecht heeft eenlcuk plan gepubliceerd voor een parkeergaragc aan hetCdftpark. I,furr misschien \dt hct wel duurdeÍ uit dan de par'kcergr.ige van 'Veefscl', zodat die er tenslottc komt. .

De Stichting velzijn Utrccht Centrum heeÍI een concept-beleidsplan gepubliceerd, waaÍin een voorstel saxt voor een

speelteÍrein in de noordelijke binnenstad. Gedacht wordtaan... het volvenpleinlProjectmnd De Lauwer, de bestuurder ran ons eigen bLrurt-huis schrjift dMrover in een eerste spontane reactie aan deStichting: '. . Vat zou hct fraai zijn als in hetVijkjongcrenpeÍspectief voor Utrecht Centrum een basis'voorlening wordr aanscboLlen arn de krnderen en iongerenr.an Centrum'NooÍd aan het volvenplein, samen met diespeeltuin. we denken daarbij o.a. aan peuterspeelzaal (.) kin'dewerk, na'schoolse opvang, ouder- en huiswerkbegeleidingen jongeÍenwerk.'

Kennelijk zijn er behocftcn in dc buuÍ.ve willen (speciazl voor omwonenden lan het Volvcnplein)daar nog graag ccn enquëte aan wijden.

Toch rocpcn wrj ahast: belanghebbende gelederen van degemeente Utrecht, scha4rt u echtcr onsl Oi liever: ga ons

voor, naar de oplossing, opdracht en oplevering van de opti'male inwlling lln volvenbuq.

Werkgroep Veíraaiïng Breedstraatbuurt

Thya vrn Berkel, Noni ljchtvcld, Gemrd MiIc(, Salómc

willemscn cn buitenlrijkse inspirator Marc de VÍiei.

Utrccht, april 1»5

:

I

I

I

t

Mer dank *"*ffiiHet acekend uan de uorksbop uas em succa uoor allebeírchhe en. Moge de gezamenlijke ínspulmíngbijdragen tot een Ítaaie etx befiedígende inríchting 0a11

bet hishiscbe bohterk Woh)efib ïgAEe bartelijke dank roor het aehlagen gLldt aar:

het COMITEE VAN AANBEVETINCJanJansen, DieÀst Monumenten gemeente UÍrechtJosien StehouweÍ (op peÍsoonlijke titel) UtrechtGc.ard Smelt, aanneeomij. UOS UtredltCoeo Temmiock Groll, Technische UniveNiteit DclftF.its n Voorden, Rijkdienst v.d. Monumentenzorg ZeistNico de Vos, Denst Stadsbeheer llemeente UtÍecht

de JURYMw.J.M. Brccdvcldt Boer, do{cnÍc Unive6itcit UtrechtHermeo Henzberyer, architect te AmsterdamMa.rijke Kiiper, ex-corNeNator Cenlral Museum UÍechtMw. P.M. !"n der linden de Feiiter, wethoudeÍ voor lflelrjn,Volkgcz.ondhcid & Cultuur gemeente UtÍechtMart ltn Schiindcl, architefi te UtÍecht

de DEELNEMERSlvlatthias Aa-lbers, knhemHan nn kdenne, Àmhem\íalteÍ de &)er, AmersiooftMieke Bosse, Den HaagDick Btuijne, Utrechtsjo \,rn den Eerenbeembt, L{aastrichtRuth !"n Eck Roöolz, UtrechtTyco Femerda, AmhemParrick Frdnsen, UtrechtHans Hammink, Amslerdam

Jelle Hel6tra, UtrechtMarco Hensen, ÀinsterdamRobcrt \,?n den Hout, UtreótCad Möl]eÍ, Uft(htClemens Koemans, Utrecht

Johan \En der ll2n, ÀFldoomGeÍhard Mceder, UtrechtAart Oosting, Utrechtl',Íachiel Spaan, An$terdamTimmie Thio, Den HaaS

Erik Mersma, Amsterdam

de MEDEWERKERS, allen uit UtrechtNicolette EeÍensGmKruisbrinkLErxie MeijerN(]orllnMiedooHan'reke \,an deÍ Pol

Rein lan der Pol

Silvia Schliekelmann

Jan Zonderland

de LEIDINGHemao HcÍzberger, AmsterdamIaurensJan ten I&te, Rotteadam

*-trr.

I

voor hun ADVIEZEN en medeweÍking

Jos van den Broek en Has Seuljndirectie Huis lan Bewanng UtrcchtDollde Maar, arclxtect UtrechtAnthonie Nicland, archrtcct Utrecht

de SPONSORS

ia. Snaak, teken/schilderbenodigdhedenUtreótSweetie, Chinecs,6urin,xms rcsieurant Utrcchtix. Gijtenheek, gralues/4ichtrecl2me Utrecht\llOS bv, Bouw cn AanncmersbedriilutrechtSchuttci,,er, rondvaartbedn jí rederi j UtrechtP Koem1r,.r§, proiectont$'ikkelMr RhencnCÀ,crlcg Noordclijke Oudc Stad UtrechtCxtch pro,eclen, Kunsthmdel, Utrecht

yOOR EUN BUDRAGEN ÀAN TENTOONSÏILLING !NBOErg[

Rob van Dam, U[cchtPi..ter \an der Ree, Utre.ht

vooR TL{{R MÉDEWERKING À{N EET BoEIgE

N4,ujoliln DcivcrÀstrid M. I.'ntft

ook de medewerkers genoten zichtbaar

s

teksten IícÍkgroep Verfr,raiLng Brccdsr,zatbuurtJan JansenHas SeuleijnI-aurcnsJan tcn I&teOnfiverptear[s VorkhopRob rzn DàmPieter van Ree

'thyr r"an Ber'kelNoni ]ichtveldGerard MikxSalóme Villcmsen

redactie

jllustraties GemeenrelijkekchiefdienstUtrechrOntuerptcams VorkshopNoni l,ichrveld

omsiag en lay outMerc de VriesM. Mígan Smit

i lotoh verkgíocp Verfra,]lhg BÍecdsraatbuurtI Gemcentelijke Fotoclicnsti Noor ZonderlmclII

I drk VJn À4idden. BensLhopI

i Dcgener van nru in J- haa:r rar rlcze ur.xave zonJcr rurI srhusrnc oI vcrÍrrlJing aÍb(cldinAer ol rekslqn zi1. *.-i bruikt, hebben tenminste recht op een excmplaff \,rn djti boekjc. Meldcn bij ile Verkgroep Verlraàrng Breedstrart-buurt rel. 030-332007

I

Dit boekje werd op i3 april 1995bij de opening van de tentoonstelling'De Wereld van Wolvenburg'in het Huis van Bewaring uitgereik aanburgemeester l.W. Opstelten van Utrecht

Opmerking van een bezoeker: ,Eén cling is inieder geval zeker: voor de toekomst va-n hetWolvenburg heeft de buurt op zijn manier deeersÍe stap gezet_'

81

.Vr'OLVENBURC ]5 EN 16 BUro 5 Ma6trichtARCHITFCTFNWORKSHOP

6428 KW ARNHTMm5-425371 Íd 085-459859

BuÍeau: VclpcMeg 936424 HH ARNHEMd-08s-636398

BdMfoods Woningbouw BVPdbus 1 3800 AAAMERSFOORTd- 033-s61t60

r,AtA Lutherse Bur8wal 1 1

25I2 CB DEN HAAC(rG]63876

Did BruijneBureau: Corneillelaan 24]5]3 CW UTRECHÏ0rG965:106 020,s961 636

Sjo van den EerenbeembtBureau: Stadhoudelslaan s4]583IK UTRECHT03G516498

Dls. lohan van der taanontwikkclings Maarschappij

Loolaan 11

T3l4AAAPELDOORNo55 224777

Cerhard MeederArchitectenbuÍo Stadhoude6laan

]583 JC UTRECHT03G545881517A37

Aart Oosting B.V. De CombinatieAÍchitectuur cn Beeldende KunstAcht$ de Dom 16/183512 ]P UTRECHT030-31163s fax03G31166l

Mach,el Spaan, Marco Hensen,

Jongc Architecten AtelierBaroniestraàt 171079 PB AMSTERDAM020{161681

.].immieThio

Architeclen Ruijters en ThioVivicnstGat 212582 RR DEN HAACtel. o7Íj3503726

Quellijnstraat 1s41O7l XM Amíerdam

oKroBER 1995

TTIDINCH€rman HcrrzbcrgerEureau: CeraÍd Douwitraat 2201073 XB Amsterdàmo2M7 6s 88Al kx O2o -67 3 s 51 o

tàurenslan ten KateMiddcllandstraat 2363021 WL Rotterdam01047718l.0

DETLNTMERS

6221 AK Maastrichru3 253223

Ruth van Eck-RotholzDuinker, van der TorreSamcnwcrkende ArchitectenHaarlcmmcBllaat 126c1013 EXAMSTERDAM

Kuipcr & CompaSnonsBuÍeau voor R.O. cn Architectuur 35u.v.

Eureau:Boull. Hcuvclin8l3413a, 6800 AZ ARNHEM085 517060

Buíeau: VosscSatsclaan 19 bis3583 RN Utrecht01G543068

AÍchitectonische VorÍngevinSWittcvrouwcnstraat 30]512 CV UTRECHTolGl13/99

Robcrtvan den HoutArch itcctcn buro Oudcgracht 31/3511 PB UTRECHT03G110192

CarlMöllerDc Klcinc Stàdoudegracht 3403G314716