de rol van stress en verwachtingen bij chronische lichamelijke

Andrea W.M. Evers Henriët van Middendorp

30 maart 2012

De rol van stress en verwachtingen bij chronische lichamelijke klachten:

Op weg naar innovatieve therapievormen

Pijn, jeuk, vermoeidheid …. verschillende

klachten, één behandeling?

Recente ontwikkelingen in de diagnostiek en

behandeling van chronische lichamelijke

klachten

Symposium 30 maart 2012

Shedler, American Psychologist, 2010

Behoefte aan nieuwe therapievormen?

Effectiviteit van klinisch-psychologische interventies

Effectiviteit van klinisch-psychologische interventies bij chronisch lichamelijke aandoeningen

Psychische problemen modale tot grote effecten bv. angst, depressie Cohen’s d = 0.60 – 1.00

Lichamelijke problemen kleine tot modale effecten

bv. pijn, vermoeidheid, jeuk Cohen’s d = 0.20 – 0.60

Biologische maten inconsistente effecten bv. autonoom, endocrien en immuun functioneren

Behoefte aan nieuwe therapievormen?

De richting voor nieuwe therapievormen

Automatische en niet bewuste

psychobiologische reacties

Bewuste reacties en cognities

Twee centrale concepten voor innovatie:

Veranderen van psychofysiologische mechanismen op gebied van

stress

verwachtingen

Meer dagelijkse stressoren voorspellen jeuk in de volgende

maand bij psoriasis

De rol van stress bij chronisch lichamelijke klachten

week 1 week 2 week 3 week 4

Matig tot

veel boosheid

Weinig tot geen boosheid

3.0

3.2

3.4

3.6

3.8

4.0

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28

Pijn


0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

Cold pressor test

VAS pijn

Negatieve emotie Positieve emotie conditie

p < 0.05

0,0

1,0

2,0

3,0

4,0

5,0

6,0

7,0

Histamine iontophoresis

VAS jeuk

p < 0.05

Negatieve emotie Positieve emotie conditie

Van Laarhoven et al., Br J Dermatol, in press


Verdriet Boosheid

Pijndrempelrespons (in mA)

Verdriet Boosheid

Pijntolerantierespons (in mA)

-0.1

-0.2

-0.3

0.0

-0.1

-0.2

-0.3

0.0

Fibromyalgie

Geen fibromyalgie


Fibromyalgie

Geen fibromyalgie

FM: Minder hartslag-reactiviteit bij boosheid hing samen met een lagere pijndrempel

Verdriet Boosheid

9

6

3

12

0 Verdriet Boosheid

-1.0

-2.0

1.0

0.0

2.0


Benedetti, Ann Rev Pharma Tox 2008

Lichamelijke reacties conditioneren

in dierexperimenten en mensen, bijv. immuunreacties


Lichamelijke reacties conditioneren

Conditioneerbaarheid van cortisol?

Invloed van geconditioneerde cortisol op de psychobiologische stressrespons?


Farmacologische toepassing gedurende psychologische behandeling

bijv. pre-cortisolbehandeling bij posttraumatische stress en fobieën


Farmacologische toepassing gedurende psychologische behandeling Wat is de rol van herhaalde pre-cortisol behandeling bij stress- exposure en stress-management? bijv. bij chronisch lichamelijke aandoeningen?


Van stress naar verwachtingen

“Minder

klachten” “Interventie”

De rol van verwachtingen bij chronisch lichamelijke klachten


“Minder

klachten” “Interventie”

Placebo-effect

Gunstige behandeleffecten

niet toe te schrijven aan behandelmechanisme

Geïnduceerd door verwachting t.a.v. verbetering

bijv. pijn vermindert al bij het zien van de pijnstiller


Benedetti 2008; Price 2008

Nocebo-effect

Ongunstige behandeleffecten

niet toe te schrijven aan behandelmechanisme

Geïnduceerd door verwachting t.a.v. verslechtering

bijv. ik reageer altijd overgevoelig op medicijnen


Benedetti 2008; Price 2008

Leerprincipes

verbale suggesties

conditionering


Benedetti, Ann Rev Pharma Tox 2008


95% van de gezonde mensen ervaart jeuk (pijn) door deze stimuli

Lage verwachting Hoge verwachting

5% van de gezonde mensen ervaart jeuk (pijn) door deze stimuli


Overlappende hersengebieden geactiveerd bij pijnprikkel of enkel pijnverwachting

Verwachtingseffecten gaan gepaard met HPA-as- en immuunactiviteit


Parkinson patiënten produceren dopamine in dorsale motor stratium na toediening placebo-medicatie


Verwachtingsinterventies: positieve imaginatie


“Best possible self

exercise” (King)

Positive toekomst-

verwachtingen

Verminderde

pijnsensitiviteit

Verlaagd cortisolniveau

en meer adaptieve

respons

Verwachtingsinterventies ten aanzien van chronisch lichamelijke klachten: (pijn, jeuk en vermoeidheid) Verbale suggesties tav placebo interventie Positieve imaginatie (‘best possible health’)


Verwachtingsinterventies ten aanzien van medicijnen Hoge therapie-ontrouw (bv. DMARDs bij reumatoïde artritis of anti-hypertensiva bij hoge bloeddruk)


Verwachtingsinterventies

ten aanzien van medicijnen

Nog niet toegepast bij reguliere klinische behandelingen

Wat zijn de effecten van een training gericht op impliciete en expliciete behandelverwachtingen gekoppeld aan medicatiebehandeling?


Angst voor

bijwerkingen

Therapietrouw/

geloof in de

behandeling

Conditionering

fysiologische

reacties

Leerbaarheid: Persoonlijkheidskenmerk optimisme te beïnvloeden door kortdurende psychologische interventie

Ethiek: Veranderingen die door de patiënt en behandelaars wenselijk worden geacht

Op weg naar innovatieve therapievormen: Grenzen?

Arts-patiënt communicatie

Vertrouwen

in zorg

Informatie in bijsluiters

Mogelijke implicaties voor zorg

Innovatieve multidisciplinaire therapiemethoden gericht op alle responssystemen



Innovatieve E-health zorg voor optimaliseren “personalized care” en “patient-centered care”

BEDANKT voor de AANDACHT

Vragen?

de rol van stress en verwachtingen bij chronische lichamelijke

Documents