de handreiking roerend religieus erfgoed in nederland
DESCRIPTION
Presentatie door Marc de Beyer (Museum Catharijneconvent Utrecht) op het Expertenforum van het CRKC op 22 november 2011.TRANSCRIPT
![Page 1: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/1.jpg)
![Page 2: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/2.jpg)
De situatie in Nederland
• Het religieuze landschap verandert; toenemende secularisatie
• Demografische veranderingen in het noorden en zuiden
• In heel West-Europa het geval; in Nederland gaat het hard
![Page 3: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/3.jpg)
De situatie in Nederland
• Het religieuze landschap verandert. Toenemende secularisatie
• Demografische veranderingen in het noorden en zuiden
• In heel West-Europa het geval. In Nederland gaat het hard
• Veel gemeente- en parochiefusies. Soms van 9 parochies naar 1
• Hervormde en gereformeerde kerken gaan samen. Nu vooral in middelgrote steden
• Eindhoven: 10 RK-kerken aan eredienst onttrokken
![Page 4: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/4.jpg)
De situatie in Nederland
• Het religieuze landschap verandert. Toenemende secularisatie
• Demografische veranderingen in het noorden en zuiden
• In heel West-Europa het geval. In Nederland gaat het hard
• Veel gemeente- en parochiefusies. Soms van 8 parochies naar 1
• Hervormde en gereformeerde kerken gaan samen. Nu vooral in middelgrote steden
• Eindhoven: 10 RK-kerken aan eredienst onttrokken
• Het ledental van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) en Rooms-katholieke Kerk (RKK) neemt af met 170.000 per jaar
• Als het zo doorgaat: einde PKN in 2050
einde RKK in 2075
![Page 5: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/5.jpg)
De situatie in Nederland
De situatie van de ordes en congregaties is nog schrijnender.
• In de jaren 1950 ongeveer 2500 kloosters in Nederland
• Op dit moment nog slechts 165
• Gemiddelde leeftijd kloosterling: 85
![Page 6: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/6.jpg)
De situatie in Nederland
De situatie van de ordes en congregaties is nog schrijnender.
• In de jaren 1950 ongeveer 2500 kloosters in Nederland
• Op dit moment nog slechts 165
• Gemiddelde leeftijd kloosterling: 85
• Verwachting: 8 tot 12 kloosters over
![Page 7: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/7.jpg)
De situatie in Nederland
Dit heeft grote gevolgen. De verwachting is dat:
• Twee kerken (of kloosters) per week hun deuren sluiten
• 150.000 religieuze voorwerpen overbodig zullen zijn
![Page 8: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/8.jpg)
Wat doen we met deze voorwerpen?
![Page 9: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/9.jpg)
Geloof in de Toekomst!
2008 Jaar van het religieus erfgoed
Geloof in de Toekomst!Strategisch Plan voor het Religieus Erfgoed (prof. dr. N. Nelissen)
• Aandacht voor onroerend en roerend religieus erfgoed
![Page 10: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/10.jpg)
Geloof in de Toekomst!
2008 Jaar van het religieus erfgoed
• Reactie minister: eenmalige ondersteuning oplossing uit het veld
• Niet vanzelfsprekend: strikte scheiding tussen kerk en staat in Nederland
Verschil met bijvoorbeeld België, Frankrijk of Duitsland
![Page 11: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/11.jpg)
Handreiking roerend religieus erfgoed
• Museum Catharijneconvent initiatief tot oplossing
• Museum is wetenschappelijk kerninstituut voor het religieus erfgoed• Spreekt beide talen: kerkelijk en erfgoed
![Page 12: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/12.jpg)
Handreiking roerend religieus erfgoed
• Museum Catharijneconvent initiatief tot oplossing
• Museum is wetenschappelijk kerninstituut voor het religieus erfgoed• Spreekt beide talen: kerkelijk en erfgoed
• Samen met:- Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland (SKKN)- Nederlandse kerkgenootschappen- erfgoedinstellingen
• Betrokkenheid kerkgenootschappen belangrijk
• Verschillende werkgroepen
![Page 13: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/13.jpg)
Handreiking roerend religieus erfgoed
Twee doelen:
1. Waardevol religieus erfgoed bewaren
2. Minder waardevol religieus erfgoed zorgvuldig afstoten
![Page 14: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/14.jpg)
Handreiking roerend religieus erfgoed
Twee doelen:
1. Waardevol religieus erfgoed bewaren
2. Minder waardevol religieus erfgoed zorgvuldig afstoten
Twee instrumenten:
1. Waarderingskader roerend religieus erfgoed
2. Stappenplan voor herbestemmen en afstoten van religieuze voorwerpen
Samen: Handreiking roerend religieus erfgoed
![Page 15: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/15.jpg)
Handreiking roerend religieus erfgoed
• Belangrijk: praktisch instrument, te gebruiken door kerkelijke eigenaren én erfgoedspecialisten
• Hoofdstuk 1: Stappenplan• Hoofdstuk 2: Waarderingskader (onderdeel stappenplan)
![Page 16: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/16.jpg)
Waarderingskader
• Belangrijk:voorselectie van waarschijnlijk waardevolle voorwerpen
![Page 17: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/17.jpg)
Waarderingskader
• Voorselectie waarderen met waarderingsformulier
• Uitgebreide testbijeenkomsten met kernwerkgroep
• Praktische opzet: - aanvinken - hulpvragen
![Page 18: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/18.jpg)
Waarderingskader
• Drie soorten criteria:
A. Actuele waarde
B. Historische waarden
C. Vergelijkende criteria
![Page 19: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/19.jpg)
Waarderingskader
A. Actuele waarde
Wat betekent het religieuze voorwerp voor de geloofsgemeenschap?
B. Historische waarden
C. Vergelijkende criteria
![Page 20: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/20.jpg)
Waarderingskader
A. Actuele waarde
B. Historische waarden
1. Kerkhistorische waarde
2. Kunsthistorische waarde3. Algemeen historische waarde
C. Vergelijkende criteria
![Page 21: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/21.jpg)
Waarderingskader
A. Actuele waarde
B. Historische waarden
C. Vergelijkende criteria
1. Zeldzaamheid
2. Fysieke staat3. Ensemblewaarde4. Presentatiewaarde5. Documentatiewaarde
![Page 22: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/22.jpg)
Waarderingskader
A. Actuele waarde
Hulpvragen:- Heeft het voorwerp devotionele betekenis?- Illustreert het voorwerp bepaalde gebruiken binnen de
kerkgemeenschap?- Hecht de gemeenschap belang aan het voorwerp?
• Belangrijk voor kerkelijke eigenaren• Sluit aan bij erfgoedinzicht: inbreng erfgoedgemeenschap• Nieuw: eigenaar vult zelf in
![Page 23: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/23.jpg)
Waarderingskader
B. Historische waarden
- Geven primaire betekenis- Meest relevant voor religieus erfgoed- Betrokkenheid erfgoedspecialist- Scoren op lokaal/regionaal en/of
nationaal belang (nieuw)
![Page 24: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/24.jpg)
Waarderingskader
B1. Kerkhistorische waarde
Hulpvragen:- Staan er op het voorwerp belangrijke gegevens over de
kerkgeschiedenis?- Illustreert het voorwerp bepaalde gebruiken van een
kerk/orde/congregatie?- Is er een associatie met een belangrijke figuur/groep binnen de
kerkgeschiedenis?
Voorbeeld:Predikantenbord Poortugaal
![Page 25: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/25.jpg)
Waarderingskader
B2. Algemeen historische waarde
Hulpvragen:- Getuigt het voorwerp van een historisch thema/ontwikkeling/stroming?- Is er een associatie met een belangrijke figuur/groep binnen de
geschiedenis?
Voorbeeld:Ivoren corpus zilvervloot Piet Hein (1628)
![Page 26: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/26.jpg)
Waarderingskader
B3. Kunsthistorische waarde
Hulpvragen:- Getuigt een voorwerp van artisticiteit, creativiteit of oorspronkelijkheid?- Is het voorwerp op een bijzondere manier ontworpen of vormgegeven?- Is het voorwerp gemaakt door een relevant geachte kunstenaar?
VoorbeeldKelk, Leo en Joanna Brom, 1956
![Page 27: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/27.jpg)
Waarderingskader
C. Vergelijkende criteria
• Hoe onderscheidt een voorwerp zich van vergelijkbare voorwerpen?• Kunnen de historische waarden nuanceren
1. Zeldzaamheid2. Fysieke staat3. Ensemblewaarde4. Presentatiewaarde5. Documentatiewaarde
![Page 28: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/28.jpg)
Waarderingskader
C2. Fysieke staat
![Page 29: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/29.jpg)
Waarderingskader
C3. Ensemblewaarde
![Page 30: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/30.jpg)
Waarderingskader | weging
Tussenscore historische waarden (B) is gelijk aan de hoogstgescoorde waarde bij B1, B2 en B3
![Page 31: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/31.jpg)
Waarderingskader | weging
Tussenscore vergelijkende criteria (C): middeling scores, tenzijeen score van uitzonderlijk belang is
![Page 32: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/32.jpg)
Waarderingskader | weging
Eindscore | waardebepaling
• Actuele waarde (A) gescheiden van historische waarden (B) en vergelijkende criteria (C)
• B + C krijgen eindscore op lokaal/regionaal en/of nationaal niveau
• Hoogste score op historische waarde (B) is bepalend - vergelijkende criteria (C) kunnen historische waarden (B) positief of negatief nuanceren (en niet wezenlijk veranderen)
• Meestal komt eindscore overeen mettussenscore op historische waarden (B)
• In Handreiking uitleg op waarderings-formulier
![Page 33: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/33.jpg)
Waarderingskader
Samenvattend
• Praktische opzet van waarderingskader en -formulier• Belangrijk: voorselectie maken om uitgebreider te waarderen• Actuele waarde is van belang• Erfgoedspecialist inschakelen• Beperking in criteria: wat is relevant bij religieus erfgoed?• Wegingsysteem: 1. actuele waarde gescheiden
2. zekere mate van vrijheid (puntensysteem lastig)• Waarderen van erfgoed blijft moeilijk
![Page 34: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/34.jpg)
Stappenplan voor herbestemming en afstoting van religieuze voorwerpen
Kort:
• Doel: op transparante wijze waardige bestemmingen vinden• Aansluiten bij kerkelijke regelgeving en richtlijnen• Lastig: grote verschillen tussen RKK (toestemming bisdom) en
PKN (lokale autonomie)
![Page 35: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/35.jpg)
Stappenplan
![Page 36: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/36.jpg)
Stappenplan
Verkoop
Verschillende opties:
1. Openbare verkoop door veilinghouder2. Openbare verkoop door eigenaar3. Schenken aan derden4. Onderhandse verkoop
• Transparantie: vermijd emoties• Verkoop reële optie bij protestantse gemeentes, lastig bij RKK• Doordat verkoop lastig is bij RKK zijn opties beperkt
![Page 37: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/37.jpg)
Stappenplan
Vernietiging
• Reële optie, wel altijd laatste optie• Transparantie en zorgvuldigheid staan voorop• In aanmerking komen onder meer:
- voorwerpen die in slechte staat zijn- voorwerpen zonder of met een lage waarde
• Nieuw: paragraaf over vernietiging
Suggestie:
• Liturgisch vaatwerk: gemeenschapsbindend kunstwerk
![Page 38: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/38.jpg)
Evaluatie gebruik Handreiking
• Handreiking is pas paar maanden geleden gelanceerd• Bisdommedewerkers zijn verheugd ‘oplossing’ mee te kunnen nemen• Kerkelijke vrijwilligers tevreden over praktische en beknopte opzet• Waarderingskader/-formulier hebben we extern laten testen door
erfgoedspecialisten en kerkelijke vrijwilligers. Conclusies:
- heldere opzet waarderingsformulier- juiste waarderingscriteria- begrip ‘vergelijkende criteria’ is lastig- ensemblewaarde werd als moeilijk ervaren- erfgoedspecialist: duidelijk formulier, voor sommige erfgoedspecialisten te uitgebreid: verkorte versie- kerkelijke vrijwilligers: actuele waarde belangrijk
• Over anderhalf jaar uitgebreide evaluatie met projectpartners
![Page 39: De Handreiking Roerend Religieus Erfgoed in Nederland](https://reader035.vdocuments.mx/reader035/viewer/2022062405/55579d56d8b42aa3378b51ba/html5/thumbnails/39.jpg)
www.HandreikingRoerendReligieusErfgoed.nl