david easton’un sİyasal sİstem kurami ba laminda s … · 2013. 1. 4. · david easton siyasal...

Türk Eğitim Bilimleri Dergisi Bahar 2009, 7(2), 237-

İletişim 2003/18

DAVID EASTON’UN SİYASAL SİSTEM KURAMI BAĞLAMINDA SİYASAL KATILMA: ERZURUM SEÇMENİ

ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Hasan TOPBAŞ1

ÖZET Toplumsal yaşam içerisinde vatandaşlar çeşitli amaçlar doğrultusunda ve çeşitli şekillerde siyasetle ilgilenmekte ve siyasal sisteme siyasal katılma yoluyla girdi sağlamaktadır. Seçmenlerin, siyasal karar mercilerini etkilemeye yönelik davranış ve eylem türlerini içeren siyasal katılma “kişinin otonom olarak yaptığı tercihler ve verdiği kararlar sonucunda siyasal karar mevkilerine gelecek olanları veya bu mevkileri ellerinde bulunduranları etkilemek üzere yaptıkları eylem ve davranışlar” olarak tanımlanmaktadır. Ancak bu siyasal katılma türleri veya düzeyleri siyasal sistemden sisteme değişiklik göstermektedir. Sistem analizi içerisinde bireyler siyasal olmayan rollerden siyasal rollere geçişi ancak siyasal katılma yoluyla gerçekleştirebilirler. Vatandaşlar, toplumsal ve bireysel isteklerini, beklentilerini ve umutlarını, ancak siyasal katılma yoluyla siyasal sisteme göndermektedir. Siyasal sistem, bu siyasal katılma girdileri doğrultusunda karar almakta ve eyleme geçmektedir. Aksi takdirde siyasal sistem, toplum için bağlayıcı karar alma ve eyleme geçme gereği görmeyecektir. Çünkü siyasal katılma girdileri siyasal sistemin aldığı karar ve gerçekleştirdikleri eylemlerin hem varlık nedeni hem de hammaddesidir. Bu keşif çalışması, siyasal sistem kuramı bağlamında Erzurum seçmeninin siyasal olmayan rollerinden siyasal rollere geçerek hangi tür ve sıklıkta siyasal sisteme katıldıklarını analiz etmektedir. Ayrıca çalışmamızda, siyasal katılma türleri ile Erzurum seçmeninin sosyo-ekonomik ve sosyo kültürel değişkenleri arasındaki ilişkileri de incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: David Easton, Siyasal Sistem Kuramı, Siyasal Katılma

POLITICAL PARTICIPATION IN RESPECT TO POLITICAL SYSTEM THEORY OF DAVID EASTON: A SURVEY ON ERZURUM VOTERS

ABSTRACT In social life, citizens deal with politics for various purposes and in various ways, and provide inputs to political system through political participation. Political participation, including the types and behaviours of voters, directed to affecting the decision-makers is defined as “the behaviours and activities realizde to affect those to come to pasitions to give political decisions or those holding these positions as a result of preferences decisions one makes autonomously ” however, these political participation types or levels change from one political system to another. Individuals can realize the transfer from nonpolitical roles to political ones only by political participation. Citizens can only address their socialand individual wishes, expectations and hopes to political system only through political participation. The political system makes decisions an puts them into action within the context of these political participation inputs. Otherwise, political system won’t see the necessity of taking enforcing decisions and putting tehm ınto operation. This is because, political participation inputs are the exıstence reason and now material of the decisions and the operations of the political system. This survey analysis in what types an how often Erzurum voters participate the political system by transferring from nonpolitical roles to political ones withing the context of political system theory. In addition, the study brings forword the political participation types, and the relations between socio-economic and socio- cultural variables of the voters. Keywords: David Easton, Theory Of Political System, Political Participation.

1 Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi, Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü, Arş.Gör.Dr.

H. Topbaş

82

Bahar 2010, Sayı:30

GİRİŞ

İnsanların en temel özelliği onun toplumsal ve siyasal bir varlık olmasıdır. Dünyaya gelişiyle birlikte kendisinde var olan refah, mutluluk ve güven içinde yaşama ihtiyacı bireyi diğer bireylerle bir araya gelerek toplum adı verilen bütün içerisinde, ortak amaç ve ihtiyaçlarını gerçekleştirme durumu ile karşı karşıya bırakmaktadır. Dolayısıyla doğasından kaynaklanan bir gereklilikle toplumsal yaşama dâhil olan birey, oluşan bu yapı içerisinde diğer bireylerle çeşitli ve sayısız ilişkiler kurmakta ve böylelikle doğumuyla başlayan ve yaşamı boyu devam eden bir etkileşim süreci içerisinde yerini almaktadır. İnsanoğlunun toplu halde yaşamaya başlamasıyla birlikte söz konusu toplumsal bütün içerisinde düzenin temini, ortak amaçların gerçekleştirilmesi için iş bölümü ve kurumsallaşmanın sağlanması gibi pek çok sorun ile karşı karşıya kalmakta, bu durum ise, siyaset olgusunun ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Siyasetin, karmaşık bir yapıya sahip olması neticesinde günümüzde, siyasal analizlerin yapılmasında diğer bilimlerin verilerinden de büyük oranda yararlanılmaktadır. Özellikle psikoloji biliminin insan davranışına özgü tespit ettiği kuralların siyasal davranışlarında açıklanmasında da kullanılmaya başlanması ile birlikte siyaset çok yönlü bir olgu olarak, gerek bireylerin ve gerekse sistemlerin ilgi alanına girdiği görülmektedir. Başlangıçta sadece yönetici ve yönetim şekline ait olgularla açıklanan siyaset, uygulama sürecinde ise topluma ve bireye olan geniş etkisi nedeniyle çok farklı boyutlarda incelenmesi kaçılmaz hale gelmiştir. Oluşturduğu bu etki nedeniyle siyasetin, siyasal hayatta bireyleri ilgilendiren sorunları, sorunların oluşturduğu ortamı, toplumsal yaşam ve yapıyı, toplumsal ilişkileri, siyasal yapı ve kişileri, siyasal yaşamda aktif olmaya çalışan grup ve örgütleri, siyasal sistemin işleyiş ve kararlarını, sistemlerin değişim ve gelişimini, kısaca birey hayatını kuşatan hemen hemen her konuyu kendisine çalışma alanı olarak seçtiği görülmektedir (Çam, 1995: 37-38).

Siyasal davranışta her davranış gibi insana özgü bir niteliğe sahiptir. Siyasal sistem ve sağladığı siyasal hakların muhatabı insan olması nedeniyle, siyasal davranışların toplum içinde gerçekleşerek bir anlama ve değere sahip olması nedeniyle siyasal katılımın irdelendiği her çalışma “toplumcu” ve “bireyci” yaklaşımın verilerinin kullanılması söz konusu olmaktadır.

Psikolojik (bireyci) yaklaşım, siyasal davranışı, bireysel nitelikler ve değerler sisteminden hareket ederek açıklamakta ve bu iki unsurun seçmen davranışının temel belirleyicileri olduğunu kabul etmektedir. Bu yaklaşıma göre, seçmen

David Easton’un Siyasal Sistem Kuramı Bağlamında Siyasal Katılma:…

83

İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

davranışı, seçmenlerin bir uyarıcıya verecekleri tepki ve davranışın, seçmenlerin dış dünyayı algılayışına, yorumlayışına bağlı olmakta ve seçmenler psikolojik baskılar altında seçimini yapmakta ve bu baskılar korku, bencillik, otoriterlik, saldırganlık gibi içgüdüsel tepkiler şeklinde davranışlara yansımaktadır (Gülmen, 1979: 4-5).

Seçmen davranışlarına yön veren psikolojik etkilerin yanı sıra toplumsal etkenlerde bulunmakta ve bunlar kurumsal ve olgusal nitelikli olarak karşımıza çıkmaktadır. Sosyolojik yaklaşım seçmenlerden daha ziyade, ortak çıkarları bulunan bireylerin oluşturduğu grupları inceleme alanı olarak seçmektedir.

Siyasal davranışın sistem bütünlüğü içerisinde açıklanması noktasında David Easton’un “Sistem Analizi Yaklaşımı” ön plana çıkmaktadır. Siyasal sistem, genel toplum bütünü içerisinde otoriter yöntemle değer ve varlık dağıtan daha önce belirlenmiş roller ve roller arası ilişkilerden oluşan bir öğeler dizisi olarak karşımıza çıkmaktadır (Easton, 1965a: 77). Siyasal sistem her şeyden önce özünde iktidar fenomeni bulunan bir örgütlenme biçimi (Uysal Sezer, 1984: 10) olması, siyasal sisteme onu toplumdaki diğer iktidar ve otorite ilişkilerinden ayıran, bir kapsam ve emredicilik kazandırmaktadır. Emredicilik siyasal sistemin yaşaması için, gereksinim duyduğu düzenliliği, bütünlüğü ve sürekliliği ortaya çıkarmakta, bu nedenle söz konusu emredicilik siyasal sistemin, sürekliliğini sağlamak için, sistem değerlerinin topluma kabul ettirilmesi yönünde güç kullanma yetkisi de vermektedir.

Siyasal katılma noktasında siyasal sistemler arasında yoğunluk ve biçim açısından önemli farklar bulunmaktadır (Turan, 1986: 30). Siyasal rekabete dayanan sistemlerde toplum üyelerinin siyasal sürece etkin bir biçimde katılmaları genellikle siyasal kültürü oluşturan değerlerden kaynaklanmaktadır. Katılma konusunda sistemler değişik anlayış ve uygulamalara yönelmişlerse de katılmasız bir siyasal sistem ve süreç bulunmamaktadır.

Bu sebeple bireylerin siyasal katılma davranışlarındaki değişim ve gelişim toplumsal alt sistemlerin değişmesine ve gelişmesine sebep olacak bu değişim ve gelişim de toplumsal sisteme de yansıyacaktır. Siyasal sistem ile etkin bir "siyasal katılma" arasındaki ilişki halkın siyasal katılımının basitçe sandığa giderek oy kullanması veya temel vatandaşlık görevlerini yerine getirmesiyle değil, siyasetin etkin öznesi haline gelmesi, yani kamusal kararların alınmasına etkin siyasal katılımı sağlayan eylemlilik aracılığıyla gerçekleşecek, böylelikle de siyasal sistem bir değişim ve gelişim gösterecektir.

H. Topbaş

84


Bu açıklamalar doğrultusunda, çalışmamızda siyasal katılma bir siyasal eylem olarak kabul edilmekte ve toplumun üyesi ile o toplumdaki siyasal otorite arasındaki bir bağ olarak ele alınmaktadır.

Çalışma,

Seçmenler siyasal sistemin dinamik bir yapıya kavuşması, siyasal sistemin uygulayacağı politikaların belirlenmesine ve etkilenmesine yönelik olarak siyasal sisteme, siyasal katılma yoluyla girdi sağlamaktadır.

Seçmenlerin siyasal sisteme katılma düzey ve biçimleri, seçmenlerin sosyo ekonomik ve sosyo-kültürel değişkenlere göre değişiklik göstermektedir; temel varsayımları üzerine oturtulmakta ve seçmenler siyasal sistemin sağlıklı işlemesi için siyasal otoritelere ne tür siyasal gidiler vermektedir? Bu girdiler hangi değişkenlere göre faklılık göstermektedir? sorusuna da cevap aramaktadır.

1- DAVİD EASTON’UN SİYASAL SİSTEM KURAMI

David Easton siyasal teori alanında, ikinci dünya savaşı sonrasındaki çalışmalar arasında çok önemli yeri olan bir teoriysen, gelişmesinde Easton’un büyük katkısı bulunan “sistem analizi” de son zamanların, bu alanda ortaya konmuş en kapsamlı modeli olarak kabul edilmektedir. (Saybaşılı; 1985: 23–24). Bu açıdan David Easton’ın siyasal sistem kuramı çok yönden ele alınmış eleştirilmiş, lehinde ve aleyhinde birçok eser yayınlanmıştır2

David Easton siyasal sistem kuramını geliştirirken Max Weber ve Talcott Parsons geleneğinden önemli ölçüde etkilenmekle birlikte, yapısal - işlevsel

2 Easton’ın siyasal sistem kuramı hakkında eleştiriler çok çeşitli olup, araştırmacılar özel ilgi alanlarına

göre, bazı noktalara ağırlık vermiş, diğer bazı noktalar üzerinde durmamışlardır. Tekeli bu eleştirileri sistemleştirerek, üç başlık altında toplamıştır (Tekeli, 1976: 271–336). Bunlardan birincisi, Easton’ın çalışmalarını, ya tümü ya da ortaya attığı bazı problemler açısından doğrudan doğruya inceleme konusu yapanlardır. Bu tür çalışmalarda ayırıcı özellik, tamamıyla kavramsal bir çalışma getirmiş olmasıdır. (Michel, 1970: 117–131; Reading, 1972: 258-267; Gross, 1967: 156-158 ve Magid, 1955: 201-205). İkinci grup eleştiri ise, Easton’a uygulamacılar tarafından yöneltilmiştir (Tekeli, 1976:274). Üçüncü grup eleştiri ise Easton’ın kuramının çoğu zaman metaorik veya metodoljik incelemeler sırasında kurama benzeyen ve benzemeyen “genel, analitik, ampirik” kuramlar mukayese edilerek incelendiği ve çoğu zaman inceleyenin, incelediği bütün kuramları birleştirdiğini düşündüğü bir kavram çerçevesinde bu mukayesenin yapıldığı türden eleştirilerdir (Grego, 1968: 425–489 ve Campbell, 1971: 21–40).


85


yaklaşımdan farklı bir sistem yaklaşımı ile siyasal olayı açıklamaya yöneldiği görülmektedir (Kalaycıoğlu, 1984: 46).

Easton'a göre yapısal - işlevsel yaklaşımın geliştirmiş olduğu kavramlar siyasal sistemi incelemek için yeterli değildir. Üstelik yapısal-işlevselci yaklaşımın temel kavramı olan “işlev” bir teorinin temelini oluşturamaz. Her sistemin işlemesi için bazı işlevlerin yerine getirilmesi koşulu, (asgari olarak gerekli olduğundan), siyasal sistem için de gerekli varlık koşuludur. Sistem terimi bazı asgari işlevlerin yerine getirildiğini zaten belirtmekte ve tanım itibarıyla bunu varsaymaktadır. Kaldı ki, işlev kesinlik içeren bir terim değildir ve onun görgül olarak uygulanması çok zordur. İşlev kavramının ortaya çıkmış olduğu ilk alan olan antropolojide inceleme birimleri basit, tecrit edilmiş ve toplumsal dengeden sapışları kendiliğinden düzenlenen bir özel denge durumu içindedirler. Çağdaş veya modern, karmaşık siyasal sistemlere uygulandığında işlev tanımını büyük ölçüde genişletmek ve soyutlaştırmak gereklidir. Bu tür bir uygulama, işlev kavramını çok büyük ölçüde soyut bir hale sokacaktır ki neden-sonuç ilişkilerini onun aracılığıyla inceleyebilmemiz olanaksızlaşacaktır veya güçleşecektir. Bu durum ise sorun çözmekten çok sorun yaratmaktadır. Dolayısıyla, Easton doğrudan doğruya siyasal sistemin ayakta kalması için gerekli ve yeterli olan işlevlerin neler olduğunu araştırmamaktadır (Easton, 1965a: 105-120).

Easton'un çeşitli yazılarında ortaya koyduğu ve yanıtını aradığı temel sorun veya kendisine göre siyasal teorinin temel sorunu, nasıl olup da istikrar ve değişimlerle dolu bir dünyada herhangi bir siyasal sistemin varlığını ısrarla sürdürebildiği sorunudur. Bu sorunun yanıtı siyasal sistemlerin yaşam süreçlerini de, onları sürdüren tepki biçimlerini de açığa çıkaracaktır. Dolayısıyla siyasal teorinin temel sorunu bu süreçleri ve söz konusu tepkilerin doğası ve koşullarını incelemektir. Bu sorun analiz edilip ortaya konmadan, siyasal sistemin varlığını devam ettirmesinde önemli roller üstlenen “işlevler” de anlaşılamayacaktır (Easton, 1965b: 17–18). Easton, bu sorunun cevabını bulmaya çalışırken bazı varsayımlarda bulunmaktadır. Easton’ın bu aşamada çözmeye çalıştığı şey, sistem ile çevresinin ilişkileridir (Tekeli, 1976: 117). Easton öncelikle, siyasal sistemin çevre içinde konumlu olan, çevre tarafından etkilenen ve çevreyi tepkileriyle etkileyen bir nitelik olduğunu kabul etmekte ve Şekil-1 de bu süreç ifadelendirilmektedir (Easton,1965b: 75).

H. Topbaş

86


Şekil- 1: Siyasal Sistemin Akım Modeli

Geri besleme döngüsü

Easton’un siyasal sisteme ilk olarak yaklaşımında, siyasal sistemi kapalı kutu olarak kabul etmekte ve siyasal sistemin içinde ne olup bittiğine ilgi göstermemektedir (Easton, 1965b: 78). Easton bu noktada çözümlemeye çalıştığı şey, siyasal sistem ile çevresinin ilişkileridir. Easton “siyasal sistem analizi” ile siyasal yaşamın içerisine gömüldüğü, etkilere açık, sosyal sistemlerce çevrelenerek sınırlarının belli ve karşılıklı ilişkilerin yoğun olarak yaşandığı bur durumu ifadelendirmektedir (Easton, 1965b: 25). Siyasal Sistemin Akım Modeli siyasal sistemin geniş kapsamını göstermektedir. Şekil-1’den de anlaşılacağı üzere, siyasal sistem bir toplumsal sistemin içerisinde bulunmakta ve bu toplumsal sistem de bir dış çevrenin içine oturtulmaktadır. Aynı zamanda, siyasal sistem içsel çevre ile dışsal çevre arasındaki “alışveriş” ya da etkiler akışı da, çift yönlü olarak gerçekleşmektedir. Bu durumlarda siyasal sistemdeki canlılığın, geride kalan toplumsal sistemler üzerinde önemli sonuçlar ortaya çıkartabileceği gibi tam tersi bir durumda söz konusu olabilmektedir.

Herhangi bir siyasal sistemin değişim göstermeden varlığını sürdürebilmesi için, ya siyasal sistemin çevreden gelen etkilere muhatap olmaması ya çevrede hiçbir

Toplum İçi Çevre

Toplum Dışı Çevre

TALEPLER

DESTEK

Ç

E

V

R

E

Ç

E

V

R

E

Siyasal Sistem Haber Geri Beslemesi Taleplerin Çıktılara Dönüşümü Haber Geri Beslemesi

O

T

O

R

İ

T

E

L

E

R

Çıktı Karar ve Eylemler


87


değişikliğin olmaması, ya da siyasal sistemin bu çevresel etkilere kapalı bir sistem olması gerekmektedir. Oysaki siyasal sistem, açık bir sistemdir ve çevresinde de sürekli değişiklikler meydana gelmekte, siyasal sistem, toplumun tümü için değerlerin otoriter dağıtımı amacıyla karar alabilecek ve bunları uygulayabilecek gücü elinde tutabilecek şekilde gerektiğinde değişebilecektir. Siyasal sistem içerisinde gelişen bu süreç, sistemin varlığını sürdürebilmesi için bir gerekliliktir. Çevreden gelen ve sistemde değişikliği öngören etkiler, sisteme yönelik bir baskı aracı olarak kabul edilmekte ve siyasal sistem söz konusu baskıya rağmen varlığını sürdürmek amacıyla “baskıya cevap verebilme kapasitesi” ve “baskıyı kontrol altına alma süreci” ni devreye sokmaktadır (Tekeli, 1976: 163)

Siyasal sistemin temel değişkenleri üzerindeki “gerilimlerle başa çıkabilme kapasitesi” onun varlığını sürdürebilmesi için sahip olması gereken temel özelliklerden birisidir. Bu kapasitenin kullanılıp kullanılmaması bir siyasal sistemin varlığını sürdürüp sürdürememesiyle yakından ilgilidir. Dolayısıyla söz konusu kapasite var olmakla birlikte onun kullanımı olmayabilir. Kullanımın söz konusu olabilmesi için gerilim olasılığı içeren koşulların çevreden siyasal sisteme iletilmesi veya ulaştırılması gerekmektedir (Kalaycıoğlu, 1984: 50). Çevre, bilindiği gibi çok karmaşık bir yapı olduğu için ondan gelecek etkiler de aynı derecede çeşitli ve karmaşık olacaktır. Çevreden gelecek olan her bir etki ayrı ve kendine özgü bir biçimde ele alınır ve bu etkilerin teker teker özgül sonuçları siyasal sistem içinde incelenmeye çalışılırsa, kimsenin başaramayacağı karmaşıklıkta bir çözümleme sorunu ortaya çıkacaktır. Onun için çevrenin etkilerini sistematik olarak inceleyebileceğimiz bir biçime dönüştürmemiz, bu çok sayıda etkiyi bazı genel başlıklar altında toplayabilmemiz zorunludur. Dolayısıyla, çevreden kaynaklanan çok sayıda etkiyi az sayıda gösterge haline dönüştürmek onları incelenebilir kılmak için kaçınılmazdır (Easton, 1965b: 25)

Bu doğrultuda incelenen siyasal sistemle çevresinin ilişkilerini iki öğe sağlamaktadır. Bunlar çevreden gelen ve sisteme itici güç veren girdiler (input) ile sistemin girdilere cevap şeklinde çevreye gönderdiği tepkiyi ifadelendiren çıktılardır (output) (Easton, 1965a:108). Çıktılar çevrede bir tepkime yaratarak yeni girdilerin doğmasına yol açmakta, siyasal sistem ise bunlara yeni çıktılar ile cevap vermektedir. Siyasal sistem diğer sistemlerden gelen etkiler, bunlar için çıktıları, siyasal sistem için ise girdileri simgelemektedir (Easton, 1965b: 25). Aynı şekilde, siyasal sistemin çıktıları da diğer sistemler için birer girdi olarak değerlendirilmektedir (Easton; 1965a: 109). Bu sibernetik devre ilkesine uygun olarak sürüp gitmekte ve ne başlangıcı nede sonu olmayan sürekli bir akış halinde

H. Topbaş

88


devam edipgitmektedir (Duverger, 1986: 351). İşte “girdiler” ve “çıktılar” siyasal sistemle çevresi arasında bu etkileşimi açıklayabilmek ve karmaşıklığı sadeleştirerek incelenebilir veya siyasal çözümleme yapılabilir hale getirmektedir.

Siyasal sistem bir bütünü oluşturan, birbiriyle bağlantılı bir örgütler dizisi olması nedeniyle sistem otoritelerinin almış olduğu kararlar bir boşluk oluşturmamaktadır. Toplumun çeşitli kesimlerinde meydana gelen gereksinimler, istekler, sorunlar ve siyasal sistem otoritelerinin bunları algılamaları, kendi düşünce ve eğilimleri, kısa ve uzun dönemli amaçları, siyasal kararların alınmasında etkili olmaktadır. Bu noktada siyasal süreç, toplumdan ve sistemin kendisinden gelen isteklerin, sistem tarafından kararlara dönüştürülmesi ve uygulanması olarak karşımıza çıkmakta ve bu olay bir girdi-çıktı sürecini oluşturmaktadır. Talepler siyasal sisteme girmekte, sistem kendi içinde bu talepleri işleme tabi tutmakta ve sonuçta siyasal kararlar olarak çevreye ulaşmaktadır (Turan, 1986: 19).

Siyasal sistem analizinde, gerek girdi ve gerekse çıktı kavramları bir soyutlamayı ifade etmektedir. Bu soyutlama bireyin siyasal olmayan rollerden siyasal olan bir role geçişini ifade etmektedir ki, bu aslında bireylerin siyasal sisteme katılma anlamı taşımaktadır (Kalaycıoğlu, 1984; 58).

Siyasal sistemi herhangi bir yolla değiştiren veya etkileyen sistem dışı her türlü olayı içeren girdiler ikiye ayrılarak incelenmektedir (Easton, 1965b: 27). Bunlar; “talep (demand) girdisi” olarak ifade edilen ve siyasal sistemin otoritelerine yönelik gerilim yaratıcı unsurlar ile siyasal sistem üyelerinin sisteme yönelik tutumlarını içeren “destek (support) girdi”leridir.

Talep girdisi, çevrede oluşan değişiklikleri siyasal sisteme ulaştırarak, sistemi bir eyleme yönelten ve böylece sistemin varlığını sürdürmesini sağlayan temel bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Talepler incelenirken başlıca iki perspektif göz önünde bulundurulmaktadır. Birinci olarak, talepler çevrede meydana gelen bazı değişiklikleri siyasal sisteme ilettiklerinden, siyasal sistemin davranışları üzerinde etkili olduğu, ikincisi ise, taleplerin siyasal sistem üzerinde bir baskı oluşturdukları ve dolayısıyla siyasal sistemin varlığını tehdit ettikleri için, siyasal sistemin varlığını sürdürebilmek üzere talepleri ne şekilde minimize etmeye çalıştığı yaklaşımdır (Tekeli; 1976:184).

“Talep girdisi” belli bir konuya ilişkin olarak siyasal otoritelerce emredici bir değer dağıtımı yapılıp yapılmaması hususunu ifade etmektedir (Easton, 1965b: 38). Başka bir ifadeyle “talep girdisi”, belli bir konuda siyasi otoriteye ilişkin bir tahsisin yapılıp yapılmaması hakkında ileri sürülen bir fikir veya düşünce olarak da


89


tanımlanmaktadır. Böylece bir düşünce ne derece geniş çaplı veya özgül olursa olsun, siyasi otoriteye ilişkin bir bölüşümün yapılması veya yapılmaması gerektiğine işaret edecek biçimde ifade edildiği zaman talep haline dönüşmektedir (Kalaycıoğlu, 1984; 54).

“Talep girdisi” toplumsal isteklerin, beklentilerin, umutların belli öneriler olarak sistemin otoritelerine yöneltilip, onların karar almaları ve eyleme geçmelerinin istenmesini yansıtmaktadır. Easton için “talep girdileri” mutlaka açık olarak belirtilmesi gereken ifadeler değil aynı zamanda örtülü (zımni) olarak da ifade edilen girdilerdir. Örneğin belirli bir adaya oy vermek, belirli bir rejim karşıtı örgüte üye olmaya karar vermek de örtülü olarak taleplerin iletilmesi anlamına gelmektedir. Çünkü yukarıda ifade edilen davranış türleri mutlaka talep belirtme anlamına gelmemektedir (Kalaycıoğlu, 1984: 54)

“Talep girdileri” siyasal sisteme yönelmiş olan çok sayıda etkiyi özet bir biçime indirgeyerek algılamamızı sağlamaktadır. “Talep girdileri” etrafında oluşan rekabet ve çatışmalar en basit veya ilkelinden en gelişmişine kadar tüm siyasal sistemlerde siyasetin özünü oluşturmaktadır. Talepler, siyasal sistem için bir enformasyon girdisi olması nedeniyle siyasal sistem analizinin temel “bağımlı değişkeni”dir. Bu noktada “talep girdilerinin” “sıfıra” yaklaştığı bir siyasal sistem çözülme durumuyla karşı karşıya kalacaktır (Tekeli; 1976: 185). Çünkü siyasal sistem kendisine yönelik “talep girdisi” olmadığı takdirde toplum ve bireyler için bağlayıcı kararlar alması için sebep ve gerekte görmeyecek siyasal sistemin faaliyette bulunması anlamsızlaşacaktır. “Talep girdileri” siyasal sistemin ürettiği, kararlar ye eylemlerin hem varlık sebebi hem de hammaddesidir. Nasıl hammadde olmaksızın bir fabrika üretimde bulunamazsa, talep olmaksızın da siyasal sistemler çıktı oluşturamazlar ve faaliyette bulunamazlar. Siyasal sistemde “çıktı”ların oluşmasına bir şeyin teşvik ve tahrik etmesi gerekmektedir. İşte bu kaynak “talep girdisidir”. “Talep girdileri” farklı, çatışan talepler otoritelere toplumsal sorunların neler olduğunu göstermekte aksi takdirde ise bu sorunların otoriteler tarafından algılanabilmesi imkânsız hale gelmektedir (Easton, 1965b: 40). Talep mevcut olmadığı takdirde siyasal bir sistemin hâkim üyeleri (otorite) hangi problemlere hangi enerjilerini yönelteceklerini kestirmekte zorlanmaktadır. Hangi sebeple olursa olsun (bu sebepler toplumun güvenliği, hâkim sınıfın iktidarını koruması, bürokrasinin devamı, kamu hizmetleri) herhangi bir eyleme geçebilmek için bireylerin yöneticilerin dikkatini bu sorunlara çekmesi gerekmektedir (Easton, 1965b: 49).

H. Topbaş

90


Talep ve destek girdisi dışında siyasal sisteme yönelik iki tür girdiden de söz etmek mümkündür. Bunlardan ilki sistemin kaynak gereksinimleri ile ilgilidir. Kaynak gereksinmesi, siyasal sistemin işlevlerini yerine getirebilmesi kontrol ettiği, edebildiği ve edebileceği kaynakların varlığı ve büyüklüğüne bağlıdır (Grumm: 1973: 235-249)

İkinci girdi tür ise “siyasal katılmadır”. Siyasal katılma olgusunda sistemler arasında yoğunluk ve biçimi açısından önemli farklar bulunmaktadır (Turan; 1986b: 30). Siyasal rekabete dayanan sistemlerde toplum üyelerinin siyasal sürece etkin bir biçimde katılmaları genellikle siyasal kültürü oluşturan değerlerden kaynaklanmaktadır. Katılma konusunda sistemler değişik anlayış ve uygulamalara yönelmişlerse de katılmasız bir siyasal sistem ve süreç bulunmamaktadır.

2. SİYASAL SİSTEMLERDE SİYASAL KATILMA

Günümüzün en yaygın toplumsal-siyasal örgütlenme biçimi olan ulus devletlerin özünü oluşturan ilkelerden bir tanesi, siyasal iktidarın gücünü yönetilenlerden almasıdır. Siyasal iktidarın ilahi kaynaklara dayandığı düşüncesinin bırakılarak, yönetilenlerin rızasına dayandırılması uzun bir siyasal değişim süreci sonunda ortaya çıkmıştır. Sanayi devriminden sonra, yönetimden etkilenenler, giderek toplum adına uyulması zorunlu kararlar alma işlemine katılmak isteği göstermişler ve birçok toplumda uzun hatta zaman zaman kanlı çatışmalar meydana gelmiş, sonuçta yönetilenler siyasal sürece katılım hakkına sahip oldukları anlayışı gelişmiş ve yerleşmiştir. Bütün, modern siyasal toplumlarda siyasal katılma veri olarak benimsenmekten öteye, iyi vatandaşın katılımcı bir vatandaş olduğu düşüncesi yerleştiği görülmektedir. (Turan, 1987: 67).

Geniş halk kitlelerinin pek çok ülkede sandık başına giderek oy kullandığı çağımızda, siyasal katılma olayının da, özellikle 1960’lı yıllardan beri siyasal bilim uzmanlarınca artan bir ilgi ile izlendiği görülmektedir.

Siyasal katılma olayına iki yaklaşım söz konusudur. Bu yaklaşımlardan birincisi, siyasal katılmayı modernleşmenin bir sonucu veya siyasal gelişmenin bir göstergesi olarak ele alan yaklaşımdır (Weiner, 1971: 159-200). İkinci yaklaşım ise, siyasal katılmaya kişisel çözümleme düzeyinde yaklaşan ve kişiyi oy vermeye, sorunlarını siyasal otoritelere yansıtmaya, siyasal gösterilerde bulunmaya neden olan koşulları araştıran yaklaşımdır (Verba, Nie ve Kim, 1978). Bu iki yaklaşımı bağdaştırmaya yönelik çabalar kullandıkları veriler ve bağlamlar dolayısıyla sınırlı kalmaktadır. Kaldı ki, bu alanda güvenirliliği yüksek, uzun süreli gözleme dayalı


91


verilere sahip olmamamız, özellikle siyasal değişim gibi ancak süreç olarak ifade edilebilecek siyasal olaylarla siyasal katılma arasındaki bağı gerektiği gibi incelenmesinde ciddi zorluklar çıkarmaktadır. Bu pratik veya teknik engellerin yanı sıra değişik yaklaşımlar kullanan bilim adamlarının siyasal katılmayı kavramsallaştırmaları da farklılıklar göstermektedir. Ayrıca, siyasal katılmanın kabul edilen tanımları ile bu tanımların içselleştirilmesi arasında da ciddi ayrılıklar ortaya çıkmaktadır. Lerner, “The Passing Of The Tradiotional Society”(1958) adlı eserindeki ortaya sürdüğü varsayımlarında sürekli olarak siyasal katılmaya atıfta bulunmakta, ölçümlerini ise tamamıyla oy vermeye dayandırmaktadır. Keza Karl Deutch da “Social Mobilization And Political Developmant” (1966: 384–405) adlı makalesinde de siyasal katılmanın bağımlı değişkeni olarak toplam oy verme istatistiklerini incelemektedir. Türkiye üzerindeki çalışmalar arasında da şüphesiz en önemlileri olan Deniz Baykal’ın “Siyasal Katılma” (1970) ve Ergun Özbudun’un “Toplumsal Değişme ve Siyasal Katılma”( 1975) adlı eserleri de büyük ölçüde oy verme istatistiklerine dayanmaktadır.

Siyasal katılma kavramı, gerek 1920'lerden sonra, davranışçı akımın yaygınlaşmasının etkisi (Dahl, 1969: 69), gerek modernleşme sürecinin siyasal katılma üzerindeki etkileri paralelinde modern-geleneksel toplumların karşılaştırılmasında bir ölçü olarak kullanılması (Huntington, 1968: 32-36) ve gerekse liberal demokrasiye yöneltilen eleştiriler nedeniyle, 20. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren birçok araştırmanın3 konusu olmuş, ancak üzerinde düşünce birliği sağlanmış bir tanıma da henüz ulaşılamamıştır. Bu durumun nedeni olarak siyasal katılmanın çok yönlü bir olgu olması paralelinde farklı yaklaşımlar çerçevesinde açıklanması ve hangi eylemlerin siyasal katılma olarak ele alınacağının sınırının net olarak çizilememesi gösterilmektedir.

Çeşitli alanlardan derlenmiş olan siyasal katılma kavramı, siyasal tercihin yaşamın her anında kendini ortaya koyması anlamında, siyasal etkileşimi anlatmak amacıyla kullanılmaktadır (Anık, 2000: 161). Araştırmacılar arasında hukuka aykırı eylemlerin, istenilen sonucu sağlayamayan "başarısız" etkileme girişimlerinin ve irade dışı katılma eylemlerinin siyasal katılma sayılıp sayılmayacağı konusunda da görüş birliği bulunmamaktadır (Özbudun, 1975: 2). Katılmaya dair ortak bir tanımın 3 1960-1980 yılları arasındaki donemde yapılmış Türkiye ve dünyadaki bazı çalışmalar su şekilde

sıralanabilir. Deutsch (1961), Frey (1963), Dahl (1963), Bulutay ve Yıldırım (1968), Nie, Bıngham, Prewıtt (1969), Pızzorno (1970), Baykal (1970), Verba, Nie, Kım (1971), Weıner (1971), Ozankaya (1971), Verba, Nie (1972), Cornelıus (1973), Sencer (1974), Karaesmen (1975), Karpat (1975), Kongar (1975), Mardin (1975), Özbudun (1975,A,B), Vergin (1977), Tekeli vc Gökçeli (1977), Ergil (1980).

H. Topbaş

92


olmamasının diğer bir nedeni de, katılmanın daha çok uygulamaya yönelik olmasıdır. Ulusal, yerel ya da çalışma yaşamı gibi farklı alan ve düzeylerde çeşitli katılma uygulamalarının varlığı her düzey ve alanın kendi amacına uygun tanımlar yapmasına neden olmaktadır (Uysal Sezer, 1984: 2). Ayrıca toplumların sosyo-ekonomik gelişme düzeylerinin farklı olması ve demokrasilerin uygulama farklılığı da ortak bir tanım yapılmasının önündeki engellerdendir.

Siyasal katılma kavramının tanımları etrafında farklı yaklaşımların olması, bu konuda ortak bir tanıma ulaşılamaması, kavramın zihinlerde yeteri kadar berraklaşması bakımından yerli ve yabancı kaynaklarda yer alan birçok tanımın ortaya konulmasını gerekli kılmaktadır.

McClosky (1972:252) siyasal katılmayı, "yöneticilerin ve yönetilenlerin doğrudan ya da dolaylı olarak kamusal politikaların nasıl oluşturulacağının belirlenmesinde toplum üyelerinin gönüllü olarak yaptığı faaliyetler" olarak tanımlamaktadır. Weiner (1971:164)'ise siyasal katılmayı, "yerel veya ulusal bütün düzeylerdeki siyasal liderlerin tercihlerini meşru veya gayri meşru yöntemler kullanarak etkilemeyi amaçlayan, başarılı ya da başarısız örgütlü ya da örgütsüz, sürekli ya da süreksiz olarak yapılan bütün eylemler" şeklinde tanımlamaktadır. Mılbrath ve Goel'de (1977:2) “vatandaşların devlet yönetimini etkileme veya desteklemek için yaptıkları eylemlerin siyasal katılmayı” ifade ettiğini belirtmektedir. Parry, Moyser ve Day (1992: 16) ise siyasal katılmanın kamu politikalarının formülasyonu ve uygulanmasında rol almayı içerdiğini belirtilerek, "kamu temsilcileri ve memurları tarafından alınan kararları etkilemeyi amaçlayan vatandaşların eylemi" olarak tanımlamaktadır. Başka bir tanımda ise siyasal katılma, "kimlerin yöneteceğini ya da onların nasıl yöneteceklerini etkilemek niyetiyle sergilenen bireysel davranışlar" olarak tanımlanmaktadır (Hague, Harrop ve Breslın, 1992: 156). Siyasal katılımın bir davranış olmanın ötesinde normatif bir karakter de kazandığına değinen Birch (1993: 81); “Siyasal katılımın kötü bir şey olduğunu düşünen çok az insan vardır. Pek çok kişi, katılımı Batılı demokratik sistemlerin başarısında önemli bir unsur olarak görmekte ve bireylerin genel katılım düzeyinden ve biçiminden de demokrasinin kalitesini ve belki de etkinliğini arttıracağı kanısındadır.” şeklinde değerlendirmede bulunmaktadır.

Yabancı araştırmacılar yanında yerli araştırmacılar da siyasal katılma kavramı üzerinde değerlendirmeler yaparak çeşitli tanımlamalarda bulunmuşlardır. Özbudun (1975: 4) siyasal katılmayı, "vatandaşların, merkezi veya yöresel devlet organlarının personelini yahut kararlarını etkilemek üzere kendilerince ya da başkalarınca tasarlanmış, hukuki veya hukuk dışı başarılı veya başarısız eylemlere


93


girişmeleri" şeklinde tanımlamaktadır. Daver (1993: 203) siyasal katılmayı, bireyin siyasal sistem karşısındaki durumunu, tutumunu ve davranışlarını gösteren bir kavram olarak ifade etmektedir. Katılım basit bir meraktan, yoğun bir eyleme kadar uzanan geniş bir tutum ve faaliyet alanını kapsamaktadır. Kışlalı (1983:186)'da siyasal katılmayı "vatandaşların, devletin çeşitli düzeylerdeki karar ve uygulamalarını etkileme eylemleri" olarak tanımlamakta, Eroğul (1991: 17) ise siyasal katılımı devlet yönetimine katılma ile eş görmektedir. Tokgöz ise (1979: 297) "oy vermeyi de içerecek şekilde kampanyalarda çalışma, siyasal tartışmalara girme, siyaset adamlarıyla ilişki kurma ve benzeri şekildeki pek çok davranışsal faaliyeti" siyasal katılma olarak ifadelendirmektedir.

Kısaca bu tanımlardan yola çıkarak siyasal katılmaya "kişinin otonom olarak yaptığı tercihler ve verdiği kararlar sonucunda, siyasal karar mevkilerine gelecek olanları veya bu mevkileri ellerinde bulunduranları etkilemek üzere yaptıkları eylem ve faaliyetler" Kalaycıoğlu (1983: 10) şeklinde bir tanımlamak mümkündür.

Siyasal katılmada birey ile sistem değerleri ve süreçlerinin bütünleşmesi amaçlandığı için bu iki unsur arasında değer ve görüş birliğinin oluşturduğu bir uyum, birey davranışlarında siyasal sürecin devamı ve işlerliği için uygunluk, devamlılık ve yaygınlık kazanacaktır. Bu sebeple bireyin siyasal katılımı, bireyin beklentilerini, taleplerini, tutum ve değerlerini ve bunların geliştirip şekillendirdiği biçimde sisteme ve eyleme yönelişini kapsayan bir bütün (Uysal Sezer, 1984: 4) olarak karşımıza çıkacaktır.

Siyasal katılmanın yaygın olarak görülen iki tür uygulama biçimi bulunmaktadır (Turan, 1986: 68-73). Bunlardan birincisi “oy kullanma”dır. Hemen her demokratik toplumda bireyler, siyasal tercihlerini, öncelikle oy verme davranışıyla ortaya koymaktadır. İkinci ve etkili biçimi olduğu için daha fazla önemsenen siyasal katılma ise, siyasal sistemde görev alan kişilerle ilişki kurulmasıdır. İkinci tür siyasal katılma, yönetilenlerin çağdaş demokratik siyasal sistemler için öngörülen denge ve denetim mekanizması işlevini yerine getirmektedir (Anık, 2000: 161). Yani siyasal katılmanın, tanımına uygun olan bu ikinci tür, seçmenin “oy” teveccühüne mazhar olmuş siyasi kişi, kurum, program veya kadroların “vekâlet” ettikleri süre içinde “azil” ya da teveccühten mahrum bırakma tehdidiyle onların denetim altında tutulması anlamına gelmektedir (Anık, 2000: 161).

Hangi boyutta ve nasıl bir niteliğe sahip olursa olsun bireylerin siyasal katılmalarında belli bir amaç bulunmaktadır. Bu amaçları gerçekleştirme yönünde

H. Topbaş

94


"Genellikle dört çeşit güdü insanları siyasete katılmaya sevk etmektedir. Bunlar kişisel bağlılık, dayanışma, çıkar ve vatandaşlık duygusudur (Özbudun, 1975: 6).

Bu güdülerle harekete geçen bireylerin siyasal katılımdan beklentileri ise; çıkarlarını koruma, sosyal dayanışma ve uyum, grubuyla hareket etme, dünyayı anlama, psikolojik tatminsizliklerin ikame edilmesi ve itibar görme, takdir edilme ihtiyaçları olarak karşımıza çıkmaktadır (Yücekök; 1987: 28).

Siyasal katılmayı ifade eden tanımları büyük ölçüde genişletmek ve daha birçok tanım yapmak olanaklıdır. Gerek burada ele alınan gerekse alınmayan araştırmacıların tanımları değerlendirildiğinde; "siyasal eylem" yörüngesinde farklılaşmalar oluşmaktadır. Özellikle eylemin "içeriği" ve "niteliği" noktalarında bir ayrım söz konusudur. Nitekim McClosky, Weiner, Milbrath, Pizzorno, Nie ve Verba siyasal katılmanın vurgusunu içeriğine vererek "ne için" katılımda bulunduğunu ön plana çıkarmaktadır. Özbudun, Kalaycıoğlu, Kapani ve Tokgöz ise -"ne için"e de cevap vermekle birlikte- "ne tür eylemler" sorusunu yanıtlarken eylemin "niteliğini" de ön plana çıkmaktadır. Ayrıca tanımların bir kısmı dar kapsam içerisinde sadece davranış (eylem) boyutunu öne çıkartırken, bir kısmı ise daha geniş anlamda siyasal ilgi, bilgi ve tutumları da siyasal katılma kavramın içine almaktadır.

Siyasal katılma kavramı üzerine yapılan tanımlardan yola çıkarak, siyasal katılmanın üç önemli özelliği ön plana çıkmaktadır:

1. Tutumlar ya da eğilimler her zaman eylemi ifade etmemesine rağmen, siyasal katılım eylemleri değil tutumları da içermelidir. (Huntington ve Nelson 1976: 4-6). Dolayısıyla siyasal katılımda “fiili eylem” önem taşımaktadır.

2. Katılımcıların siyasal eylemi geçici, belirli zamanları kapsayan ve genellikle diğer sosyal rollerle karşılaştırıldığında ikincil gelmektedir.

3. Siyasal katılım sadece hükümet kararlarını etkilemek için gerçekleştirilir. Dolayısıyla herhangi bir özel şirketin yönetimini etkilemek için yapılan bir grev, ne şekilde olursa olsun siyasal katılım sayılamaz. "Siyasal katılım toplumsal sorunların çözülmesinde bir konsensüs oluşturması bakımından, hem demokratik yapılanma hem de bireyler açısından büyük önem taşımaktadır" (Akarlı ve Ben-Dor, 1975: 33).

Son analizde ise, tanımlama şekli ne olursa olsun siyasal katılmanın halk tarafından yönetim formülünde ifadesini bulan demokratik yönetimin hem ilkesi hem de demokrasiyi sürdürme aracı olarak; karar alma, alınan kararları etkileme ve


95


uygulama amaçları ile belirli bir ortamda, farklı düzey ve biçimlerde gerçekleşen, bireylerin tutum ve davranışları ile ilgili bir süreçtir.

3. NİCEL ARAŞTIRMA

Siyasal katılma bağlamında, Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki en büyük seçmen kitlesine sahip Erzurum ili- merkez ilçelerinde yaşayan seçmen kitlesinin, hangi tür siyasal katılma biçimlerini hangi düzeyde yaptıklarına ilişkin görüşlerini tespit etmek ve faktör analizi ile siyasal katılma biçimlerinin tipolojisini çıkartarak bunlara etki eden bio-fizyolojik ve sosyo-ekonomik faktörlerin (etkenlerin) etkisini ortaya koymak amaçlanmaktadır.

3.1 Araştırma Evreni (Nüfus) ve Örneklemi

Araştırma, Doğu Anadolu Bölgesindeki tek Büyükşehir belediyesi olma özelliği olan ve 452 bin 333 seçmen sayısına sahip Erzurum ili merkez ilçelerinde tesadüfî örneklem yöntemi ile 15- 29 Nisan 2009 tarihleri arasında 578 seçmen üzerinde gerçekleştirilmiştir. Örneklem tespiti yapılırken, 29 Mart 2009 Genel Mahalli İdareler Yerel Seçimlerde siyasi partilerin aldıkları oylar ve merkez ilçelerinin seçmen sayıları göz önünde bulundurulmuştur. Yapılan örneklem testinden sonra örneklemin dağılımı belirlenmiştir.

Bu bağlamda; Erzurum ili merkez ilçelerinde 29 Mart 2009 Genel Mahalli İdareler Yerel Seçimlerinde siyasi partilerin aldıkları oy oranları ve örneklemdeki temsilleri aşağıdaki Tablo-1 de gösterilmektedir.

Tablo-1: 29 Mart 2009 Genel Mahalli İdareler Yerel Seçimlerinde Siyasi Partilerin Almış Oldukları Oy Oranlarına Göre Örneklem Testi

PARTİLER 29 Mart 2009 Genel Mahalli İdareler Yerel Seçimlerinde Siyasi Partilerin

Almış Oldukları Oy Oranları (%)

Örneklem Temsili

(%)

Ak Parti 56,8 58,3

MHP 33,9 33,0

CHP 1,1 1,6

SP 5,8 6,6

DİĞER 2,4 0,5

TOPLAM 100 100

H. Topbaş

96


3.2 Uygulama ve Veri Toplama Aracı

Araştırmada, araştırmanın varsayımlarına ve seçilen örnekleme uygun olarak belirlenen hipotezleri test etmek amacıyla, siyasal otoriteler tarafından alınan kararları etkilemeyi amaçlayan seçmenlerin doğrudan ve ya dolaylı olarak yaptığı basit meraktan yoğun bir eyleme kadar uzanan geniş bir tutum ve faaliyet alanını kapsayan siyasal katılma faaliyetlerinden oluşan 22 maddelik siyasal katılım skalası oluşturulmuştur. Oluşturulan bu siyasal katılma faaliyetleri katılma derecelerine göre 5 noktalı Likert tipi ölçek ölçek [hiçbir zaman, (1), çok seyrek (2), ara sıra (3), genellikle (4) ve her zaman (5) kullanılmıştır. Daha sonra bu 22 maddeden oluşan siyasal katılma skalası faktör analizine tabi tutularak faktörlerin diğer değişkenler (yaş, eğitim, meslek, gelir düzeyi ve cinsiyet) ile ilişkileri analiz edilmiştir.

3.3 Veri Analizi

Aynı şekilde seçmenlerin siyasal sistemin işlevselliği ve siyasal otoritelerin alacağı kararları etkilemesi açısından siyasal katılma faktörleri 22 maddelik siyasal katılma skalası üzerinde Açıklayıcı Faktör Analizi (Exploratory Factor Analysis) ile incelenmiştir. Faktör analizi sonucunda oluşturulan siyasal katılma faktörleri ile seçmenlerin bio-fizyolojik ve sosyo-ekonomik durumları (demografik özellikler) T-testi, tekyönlü varyans analizi (ANOVA) test edilmiştir.

3.4 Araştırmanın Bulguları

Araştırmaya katılan 578 seçmenin (deneğin) sosyo-demografik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla, Erzurum mücavir alanı içerisinde ikamet ettikleri ilçe, cinsiyet, yaş, meslek, aylık gelir ve eğitim durumları ve ideolojik kimliklerine yönelik sorular sorulmuştur ve elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir.

3.4.1 Araştırmaya Katılanların Sosyo-Demografik Özellikleri

Araştırmaya katılanların cinsiyetleri açısından değerlendirildiğinde araştırmaya katılan deneklerin yüzde 66,1’i erkek, yüzde 33,9’u ise kadınlar oluşturmaktadır. Yaş açısından incelendiğinde seçmenlerin yüzde 20,2 si 18-24; yüzde 32,5 i 25-30; yüzde 26,6’sı 31-35; yüzde 12,3’ü 36-40; yüzde 5,9’u 41-50 ve % 2,4’ü ise 51 yaş ve üstü yaş aralığında yer aldığı görülmektedir.

Araştırmaya katılan seçmenler meslekleri açısından incelendiğinde; yüzde 10,7’si işçi, yüzde 22,3’ü memur; yüzde 14’ü esnaf; yüzde 10,7’si serbest meslek; yüzde 8,1’i emekli; yüzde 12,1’i ev hanımı; yüzde 10,2’si öğrenci ve yüzde 11,8’i ise işsiz olarak yaşamını sürdürmektedir. Araştırmaya katılan seçmenlerin meslek


97


grupları açısından değerlendiğimizde meslek gruplarının hemen hemen hepsinin de belirli oranda araştırmanın örnekleminde temsil edildiği görülmektedir.

Ailenin aylık ortalama gelirler seviyeleri incelendiğinde, araştırmaya katılan seçmenlerin yüzde 29.8’i 0-750 TL; 751-1500 TL yüzde 27,9; 1501-2500 TL arasındakiler yüzde 30,8; 2501 -4000 TL arasında olanlar yüzde 7,8 ve 4001 TL ve üzerinde aylık gelire ise yüzde 3,8’dir. Bu veriler incelendiğinde ise Erzurum seçmenini genelde 0-2500 TL arasında gelire sahip olduğu söylenebilir.

Araştırmaya katılan seçmenler eğitim seviyeleri açısından incelendiğinde; yüzde 2,8’unun okuryazar; yüzde 7,6’sının ilkokul; yüzde 11,2’sinin ortaokul; yüzde 34,4’ünün lise; yüzde 38,9’unun üniversite ve yüzde 4,3’ünün ise master ve doktora eğitimi aldığı görülmektedir. Bu veriler doğrultusunda araştırmaya katılan deneklerin büyük çoğunluğunun yüksek öğrenim gördüğü anlaşılmaktadır.

Ayrıca araştırmaya katılan seçmenler ideolojik olarak kendilerini nasıl tanımladıkları incelendiğinde ise yüzde 6,4’ü Kemalist Atatürkçü; yüzde 31,7’si Milliyetçi; yüzde 25,1’i İslamcı, yüzde 16,1’i sosyal demokrat; yüzde 15,6’sı sağcı; yüzde 2,2 si liberal ve yüzde 2,9’u ise solcu olarak tanımlamaktadır. Araştırma verilerine göre Erzurum seçmeninin oy tercihlerinden de anlaşılacağı üzere milliyetçi ve İslamcı kimliklerinin ön palana çıktığı görülmektedir.

3.4.2 Seçmenlerin Siyasal Katılmalarına İlişkin Faktör Analizi

Araştırmamıza katılan Erzurum seçmeninin siyasal katılmalarını incelemek amacıyla soru formumuzda yer alan ve çeşitli siyasal katılma faaliyetlerini içeren 22 maddelik siyasal katılma skalası, seçmenleri siyasal katılma faktörlerinin belirlenebilmesi amacıyla faktör analizine tabi tutulmuştur. Faktör yapısının ortaya çıkartılmasında, bütün değişkenleri maksimum varyansı açıklaması beklenen Temel Bileşenler Metodu (Principal Compenents) kullanılmıştır. Kullanılan ölçeğin güvenilirlik katsayısının ise Cronbach’s Alpha 0,9235 olarak gerçekleşmiştir.

Faktör analizinin güvenilirliği konusunda; örneklem uygunluk ölçütü olarak hesaplanan Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) değeri 0,925 ve küresellik sınama testi olarak kabul edilen Barlett’s Test of Sphericity: 11273,393 (sig= 0,000) ile anlamlı bulunmuştur. Bu iki test, üzerinde çalışılan örneklemin büyüklüğünün ve verilerin faktör analizi için uygun olduğu sonucunu ortaya çıkarmaktadır.

Özdeğeri 1’den büyük olan ve faktör yükü 0,5 ve üzeri değişkenler faktör boyutlarını yorumlamada kullanılmıştır. Faktör analizi, kullanıcılar için toplam varyansın yüzde 88,334 açıklayan 5 faktör boyutunun ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır. Rotasyona uğramış (Varimax) bileşen matrisi incelendiğinde faktörlere atanan değişkenler ve faktör yükleri Tablo-2 deki gibidir

H. Topbaş

98


Tablo- 2: Siyasal Katılma Faktörüne İlişkin Rotasyonlu (Varimax) Temel Bileşen Matrisi

FAKTÖRLERE ATANAN DEĞİŞKENLER

FAKTÖRLER

1 2 3 4 5

Genel Seçimlerde oy kullanma ,975

Yerel Seçimlerde oy kullanma ,970

Bir siyasi partiye üye olma ,915

Bir siyasi partide görev alma ,887

Bir siyasi partinin veya adayın seçim kampanyasında yer alma ,903

Siyasetle ilgili bir sivil toplum kuruluşuna üye olma ,896

Basında güncel siyaset ile ilgili çıkan haberleri izleme ,812

Siyasal içerikli panel, sempozyum, konferanslara dinleyici olarak katılma

,745

Bir protesto gösterisine katılarak hükümeti protesto etmek ,937

Desteklediğim siyasi parti/adaya diğer seçmenlerin oy vermelerini sağlamak için ikna etme

,913

Güncel siyasal anketlere görüş belirtme ,932

Gazetede yer alan siyasal haberler ya da köşe yazılarıyla ilgili olarak mektup, faks, internet aracılığı kişisel düşünceleri aktarma

,928

Propaganda amaçlı bildiri, gazete, dergi vb. dağıtma, afiş yapıştırma ,953

Siyasi konuları diğer vatandaşlar ile tartışma ,890

İmza kampanyasına imza verme ,839

Bir parti / aday rozeti / amblemi taşıma / arabaya asma ,959

Televizyonda yayınlanan siyasal içerikli programları seyretme ,792

Beğenilen bir uygulama için devlet yetkililerine takdir mektubu yazma

,824

Herhangi bir toplumsal konuda, bilgi istemek amacı ile yetkililere dilekçe ile başvurma

,817

Kamusal konularda şikâyetleri/beğenileri bildirmek için devlet yetkililerini ziyaret eden bir grup içinde bulunma

,765

Siyasal mitinglere katılma ,961

Siyasi konularda bilgi sahibi olarak bilgileri çevreme aktarma ,900

Eingenvalues (Özdeğer) 41,1116,30 9,86 8,74 7,17

Açıklanan Varyans 26,4122,9717,6212,648,86

Cronbahc’s Alfa 0,96 0,95 0,98 0,93 0,90

Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a Rotation converged in 6 iterations.


99


Faktör analizi sonuçlarına göre araştırmaya katılan Erzurum seçmeninin siyasal sistemin daha sağlıklı işlemesi için girdi sağlaması açısından siyasal katılma biçimlerine ilişkin ilk ve en güçlü faktörün “Siyasal Eylem” olduğu görülmüştür. Bu faktörü açıklayan ve yükü 0,5 üzerinde olan 7 (Bir protesto gösterisine katılarak hükümeti protesto etme, Güncel anketlerde görüş belirtme, Gazetede yer alan haberler ya da köşe yazılarıyla ilgili olarak mektup, faks, internet aracılığı kişisel düşünceleri aktarma, İmza kampanyasına imza verme, Beğenilen bir uygulama için devlet yetkililerine takdir mektubu yazma, Herhangi bir toplumsal konuda, bilgi istemek amacı ile yetkililere dilekçe ile başvurma ve Kamusal konularda şikâyetleri/beğenileri bildirmek için devlet yetkililerini ziyaret eden bir grup içinde bulunma) siyasal eylem (item) tespit edilmiştir. Siyasal eylem faktörü toplam varyansın yüzde 26,41 açıklamakta ve güvenilirlik katsayısı Cronbach’s Alphası ise 0,96 ve özdeğeri ise 41,11 olarak belirlenmiştir.

Siyasal katılmaya ilişkin ikinci faktör, seçmenlerin siyasal konulara ilgilerini ifadelendiren “Siyasal ilgi” faktörü olarak tanımlanmıştır. Siyasal ilgi faktörü toplam varyans içindeki payı yüzde 22,972 ve güvenilirlik katsayısı Cronbach’s Alphası 0,95 ve özdeğeri ise 16,30’dur. Siyasal ilgi faktörüne ilişkin olarak atanan değişkenler dikkate alındığında bu gruptaki değişkenlerin genellikle seçmenlerin siyasal konulara ilgisini gösteren, kitle iletişim araçlarında siyasal konularda çıkan haberleri izleme, siyasal içerikli panel konferans ve sempozyumları dinleme ile siyasal konular ile ilgili seçmenlere bilgi aktarma ve onları oy verme konularında ikna etme gibi siyasal ilgilerini gösteren aktiviteleri içerdiği görülmektedir.

Siyasal katılmaya ilişkin üçüncü faktör, seçmenlerin siyasal katılma biçimlerinde seçim dönemlerindeki siyasal kampanyalara katılım eylemlerini içeren “siyasal kampanya Aktiviteleri” olarak tanımlanmıştır. Siyasal kampanya aktiviteleri toplam varyans içindeki payı yüzde 17,622, özdeğeri 9,86 ve güvenilirlik katsayısı Cronbach’s Alphası ise 0,98’dir. Siyasal katılma davranışları içerisinde siyasal kampanya aktiviteleri faktörüne atanan değişkenler dikkate alındığında bu gruptaki değişkenlerin genellikle, bir siyasi parti veya adayın seçim kampanyalarında görev alma şeklindeki katılma davranışlarını içerdiği görülmektedir. Bu bağlamda bir siyasal parti veya adayın seçim kampanyalarında görev alma eylemlerine ilişkin olarak üçüncü siyasal katılım faktörü ise siyasal kampanya olarak ifadelendirilmiştir.

Siyasal katılmaya ilişkin dördüncü faktör, seçmenlerin siyasal katılma biçimlerinde siyasal parti veya sivil toplum kuruluşlarına üye olarak katılan seçmenleri ifadelendiren “siyasal üyeler” faktörü olarak tanımlanmıştır. Siyasal üyelerin toplam varyans içindeki payı yüzde 12,646 iken özdeğeri 8,74 ve

H. Topbaş

100


güvenilirlik katsayısı Cronbach’s Alphası ise 0,96’dır. Siyasal katılma davranışları içerisinde siyasal üyelik faktörüne atanan değişkenler dikkate alındığında bu gruptaki değişkenlerin genellikle, siyasal partilerde üye olarak veya görev alarak siyasal katılma davranışlarında bulunan seçmenler ile siyaset ile ilgili herhangi bir sivil toplum kuruluşuna üye olan seçmenleri içerdiği görülmektedir.

Siyasal katılmaya ilişkin beşinci ve son faktör, seçmenlerin siyasal katılma biçimlerinde yerel veya genel seçimlerde oy kullanan seçmenleri ifadelendiren “salt oy kullananlar” faktörü olarak tanımlanmıştır. Salt oy kullanarak siyasal katılma faktörünün toplam varyans içindeki payı yüzde 8,680 ve güvenilirlik katsayısı Cronbach’s Alphası 0,94 ve özdeğeri ise 7,17 olarak belirlenmiştir. Siyasal katılma davranışları içerisinde salt oy kullanma faktörüne ilişkin olarak atanan değişkenler dikkate alındığında bu gruptaki değişkenlerin genel ve yerel seçimlerde oy kullanarak siyasal sisteme katıldıkları görülmektedir.

3.4.3 Siyasal Katılmanın Toplumsal Algılanmasına İlişkin Faktörlerin Bazı Değişkenlerle İlişkisi

Araştırmamızın bu bölümünde faktör analizi sonucunda ortaya koyduğumuz, Siyasal Eylem, Siyasal İlgi, Siyasal Kampanya Aktiviteleri, Siyasal Üyelik ve Salt Oy Kullanma faktörlerinin ortalamaları üzerinden yaş, eğitim, meslek, aylık gelir ve siyasal kimlikleri arasında anlamlı farkın olup olmadığını ortaya koymak için Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) ile test edilirken, değişken boyutunun iki olması nedeniyle cinsiyet değişkeni bağımsız t testi ile analiz edilmiştir. Bu değişkenler ile faktörler arasındaki ilişkiyi belirten tablolar aşağıda sunulmuştur.

Tablo-3: Siyasal Katılma Faktörlerinin Cinsiyet İle İlişkisi T Testi Sonuçları

Değişken/ Siyasal Katılma Faktörleri

Siyasal Eylem (Faktör 1)

Siyasal İlgi (Faktör 2)

Siyasal Kampanya Aktiviteleri (Faktör 3)

Siyasal Üyelik (Faktör 4)

Salt Oy Kullanma (Faktör 5)

T değeri

p T değeri

p T değeri p T değeri

p T değeri

p

Cinsiyet

2,20

0,00

5,05

0,00

-6,72

0,50

1,80

0,07

2,29

0,02

Siyasal katılma faktörlerinin cinsiyet değişkeni arasındaki anlamlı farklılık ilişkisi “bağımsız t testi” ile analiz edilmiştir.


101


Siyasal katılma bağlamında, cinsiyet rollerinin yol açtığı baskı, kadının daha az veya pasif olarak siyasal katılma davranışı sergilemesine yol açmaktadır. Sanayileşmiş çağdaş toplumlarda dahi kadınların oy kullanma hakları yakın geçmişte tanınmış ve birçok toplumda uzun yıllar siyaset erkeklerin egemenliğinde sürdürülmüştür. Ancak bu anlayışın, özellikle gelişmiş Batı medeniyetlerinde yavaş yavaş çözülmeye başladığı görülse de, yine de toplumsal hayatta kadınların siyasete duydukları ilgi ve katılım düzeyleri erkeklere oranla daha azdır. Bugüne kadar yapılan hemen hemen bütün çalışmalar erkeklerin kadınlara oranla daha çok siyasetle ilgilendiklerini (oy verme, siyasal kampanya faaliyetlerine katılma, parti üyeliği vb.) ortaya koymaktadır. (Carr vd. 1974: 260; Milbrath ve Goel, 1977: 135; Kalaycıoğlu, 1984: 115; Tekeli, 1982: 129; Baykal, 1970: 63; Kışlalı, 1993: 144). Özellikle çocuk doğurma ve annelik işlevinin kadında oluşu, onu ev işlerine yönlendirmekte ve böylece de siyasal olayların kadının ilgi alanı dışına çıkması da doğallaşmaktadır. Bu durum kadının siyasal katılımının erkeğine oranla daha az olması gibi beklenen sonucu doğurmaktadır.

Erzurum seçmeninin siyasal katılma faktörleri ile ilgili cinsiyete ilişkin bulgularda bu görüşler ile büyük ölçüde örtüşmektedir. Çünkü araştırma bulgularına göre Erzurum seçmeninin siyasal sisteme “siyasal eylem”, “siyasal ilgi” ve “salt oy kullanma” biçiminde/düzeyinde katılmaları, cinsiyetlerine göre değişmekte (p<0,05) ve cinsiyetler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmaktadır. Erzurum’da siyasal sisteme erkekler “siyasal üye”, “siyasal ilgi” ve “salt oy kullanma” biçiminde kadınlara oranla daha fazla katıldıkları ve siyasal sistem için girdi sağladıkları görülmektedir. “Siyasal kampanya aktiviteleri” ve “siyasal üyelik” faktörleri açısından yapılan incelemelerde ise cinsiyet temelinde anlamlı bir farklılığın olmadığı görülmektedir. ” (p>0,05)

H. Topbaş

102


Tablo-4: Siyasal Katılma Faktörlerinin Diğer Değişkenler İle İlişkileri

(ANOVA ) Testi Sonuçları

Çalışmamız açısından elde edilen önemli bulgulardan bir diğeri de, siyasal katılma faktörlerinin, seçmenler düzeyindeki sosyo- ekonomik ve sosyo-kültürel farklılıklara göre değişiklik gösterip göstermediğini ve hangi gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıkların olduğunu ortaya koymasıdır.

Bu verilere ulaşmak amacıyla, siyasal sisteme “siyasal eylem”, “siyasal ilgi”, “siyasal kampanya aktiviteleri”, “siyasal üyelik” ve “salt oy verme” faktörleri doğrultusunda girdi veren seçmenlerin, eğitim düzeyi, meslek grupları, aylık gelir, yaş ve siyasal kimlik değişkenleri ile analizleri yapılmış ve siyasal katılma açısından önemli bulgulara ulaşılmıştır.

Cinsiyet rolleri gibi bireyin denetimi dışında belirlenen ve siyasal katılma üzerinde etkili olan bir diğer faktör de bireyin “yaşı”dır. Yaş gruplarını "gençlik", "orta yaş" ve "yaşlılık" olarak kategorileştirdiğimiz zaman siyasal katılma farkları daha anlamlı olarak ortaya konulabilmektedir.

"Gençlik" kategorisindeki insanın gerek enerji, gerekse zaman olarak siyasal eyleme elverişli bir durumda bulunması ve ayrıca, aile yükümlülüğü, kariyer oluşturan düzenli bir meslek uğraşısı gibi bağlarının bulunmaması nedenleriyle gösteri yürüyüşü, seçim kampanyaları faaliyeti gibi bol enerji ve zaman gerektirebilecek siyasal eylemlere "orta yaş" ve "yaşlı" kategorilerine oranla daha kolay gerçekleştirebilecekleri varsayılmaktadır.

Değişkenler /Siyasal Katılma Faktörleri

Siyasal eylem (Faktör 1)

Siyasal İlgi (Faktör 2)

Siyasal Kampanya Aktiviteleri (Faktör 3)

Siyasal Üyelik

(Faktör 4)

Salt Oy Kullanma (Faktör 5)

SD F p SD F p SD F p SD F p SD F p Yaş

5

5,70 0,00 5 0,76 0,10 5 8,08 0,00 5 1,44

0,20

5

1,4

0,19

Eğitim Düzeyi

5

6,88 ,000 6 3,24 0,00 6 1,96 0,10 6 0,70

0,64

6

1,69

0,12

Meslek

7

30,71 0,00 7 15,30 0,00 7 32,66 0,00 7 9,98

0,00

7

1,19

0,30

Aylık Gelir

4

15,06 0,00 4 6,56 0,00 4 8,92 0,00 4 3,86

0,00

4

0,53

0,71

Siyasal Kimlik 6

1,29 0,39 6 1,73 0,11 6 1,08 0,37 6 11.6

0,00

6

1,29

0,25


103


Erzurum seçmeni üzerine yaptığımız araştırmada ise, siyasal sisteme “siyasal eylem” ve “siyasal kampanya aktiviteleri” biçiminde/düzeyinde katılan seçmenlerin yaş gruplarına göre değiştiği ve aralarında istatistiksel olarak anlamlı farklılıkların olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Özellikle 26-30 ve 35-40 yaş arasındaki orta yaş seçmenlerin, 18-25 yaş arasındaki gençlere ve 41-50 yaş arasındaki orta yaş üstü gruplara göre, “siyasal eylem ve “siyasal kampanya aktiviteleri” faktörleri düzeyinde daha fazla katıldıkları gözlemlenmiştir. Araştırma verilerine göre, “siyasal eylem” ve “siyasal kampanya aktiviteleri” faktörleri düzeyinde katılım genç ve yaşlı gruptaki seçmenlerde düşük, orta yaş grubundaki seçmenlerde ise yüksektir.

Yaş ile siyasal katılma düzeyi arasındaki ilişkiye yönelik araştırma bulguları, “siyasal eylem” ve “siyasal kampanya aktiviteleri” faktörleri düzeyinde de farklılık göstermektedir. Genç, orta yaş ve ihtiyarlıkta insanların ihtiyaçları, beklentileri ve toplumsal hayattaki pozisyonları farklılık gösterir. Sıkça iş arayan, yer değiştiren gençler toplumsal hayatta daha statik bir görüntü sergileyen orta yaş ve üstü kategorilere göre daha dinamik bir hayat tarzına sahiptirler. Koruyacakları bir statüleri olmadığı gibi toplum içerisinde saygın bir yer arayışı içerisindedirler. Buna karşılık orta yaş ve üstü gruplarda yer alan insanların yerleşmiş bir hayatı, belli bir statü ve meslekleri vardır ve hayattan beklentileri mevcut durumu koruma, en azından daha da kötüye gitmesini engelleme yönündedir.

Araştırma sonucunda elde edilen bu bulgular, her ne kadar çelişik gibi görünse de, siyasal katılma biçimleri ve yaş arasındaki diğer araştırma bulguları ile uyum göstermektedir.

Eğitim, siyasal değerlerin aktarılmasında başvurulan en önemli araçlardan biridir. Toplumsallaşma hem bilgi, hem değer yapılarının aktarımı ile ilgili olduğundan, eğitim gören bireyler siyasal katılmanın istenilen bir davranış olduğuna inanmakta, siyasal sistem hakkında daha çok bilgiye sahip olmaları nedeniyle de, siyasal faaliyetlerde bulunmak için kendisini daha yetenekli ya da hazırlıklı görebilmektedir (Turan, 1986: 77). Bu nedenle eğitim düzeyinin yükselmesi ile siyasal katılımın artacağı varsayımı genel kabul görmektedir.

Erzurum seçmeninin siyasal katılma faaliyetleri üzerine yaptığımız bu araştırmada ise, siyasal sisteme “siyasal eylem” faktörü düzeyinde katılmada eğitim düzeyleri açısından anlamlı bir farklılık bulunmaktadır. Araştırma bulgularına göre, lise, üniversite ve master/doktora mezunu seçmenler, ilkokul mezunu seçmenlere oranla, daha fazla “siyasal eylem” aktiviteleri içerisinde yer almaktadırlar. Araştırma neticesinde elde ettiğimiz bu bulgu, yukarıda bahsi geçen genel varsayım ile uyum

H. Topbaş

104


sağlamaktadır. Kısaca seçmenlerin eğitim düzeyleri arttıkça, siyasal sisteme daha fazla “siyasal eylemci olarak katılmaktadır. Bu bulgu aynı zamanda Almond ve Verba’nın beş ayrı ülkede yaptıkları ve elde ettikleri “eğitim seviyesi yüksek olanlar, daha düşük olanlara göre siyasete ve siyasi konulara daha çok ilgi göstermektedir” sonucu ile de örtüşmektedir.

Ancak, araştırmamızdan çıkan sonuçlara göre, seçmenlerin siyasal sisteme “siyasal ilgi”, siyasal kampanya aktiviteleri”, siyasal üyelik”, “salt oy kullanma” faktörleri düzeyinde katılmada, seçmenlerin eğitim seviyeleri açısından istatistiksel düzeyde anlamlı bir farklılık görülmemektedir.

Yaş, cinsiyet ve eğitimde olduğu gibi, “gelir” ile siyasal katılma arasında da bir ilişki söz konusudur. Yapılan araştırmalar gelir ile siyasal katılma arasında doğrusal bir ilişkinin varlığını ortaya koymaktadır (Milbrath ve Goel, 1977: 120; Baykal, 1970: 38). Lipset, yüksek gelir grubundaki bireylerin yüksek, düşük gelir grubundakilerin ise düşük düzeyde oy vermeye katıldığını ortaya koymaktadır (Lipset, 1986: 204).

Erzurum seçmeni, siyasal sisteme katılma biçimleri ile aylık gelir arasındaki ilişkiyi incelediğimizde ise, “siyasal eylem”, “siyasal ilgi”, “siyasal kampanya aktiviteleri” ve “siyasal üyelik” faktörleri düzeyinde katılmada seçmenlerin gelir düzeylerine göre değişmekte ve aralarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık görülmektedir. Gelir düzeyi yüksek gruplar daha düşük gelir seviyesindekilere oranla daha fazla siyasal katılım sağlamaktadırlar.

Meslek grupları açısından da siyasal katılma eylemlerine katılım farklılaşmaktadır. “Siyasal eylem”, “siyasal ilgi”, “siyasal kampanya aktiviteleri” ve “siyasal üyelik” faktörleri düzeyinde; serbest meslek sahipleri, memurlar, esnaflar ve işçiler, ev hanımı, öğrenciler ve işsizlere oranla daha fazla siyasal sisteme girdi vermektedir.

Meslekleri birbirlerine göre ve toplum nazarındaki meslek gruplarının sahip olduğu saygınlık/itibara göre bir sınıflandırmada meslek gruplarının yüksek veya düşük statüleri göz önünde bulundurulmasını gereklidir. Ancak saygınlık/itibar esasına dayanan bir sınıflandırma –anlamlı olsa da- nihayetinde mesleğin siyasal katılma üzerindeki etkisini bütünüyle açıklayamamaktadır.

Mesleği icabı hükümet kararlarından etkilenildiği varsayılan, toplum nazarında biraz daha saygın olduğu düşünülen, siyasetle ilgilenen bireyleri bir araya getirerek etkileşimi sağlayan ve görev icabı zorunlu olarak bazı siyasi roller oynayan meslek grupları siyasete daha fazla ilgi göstermekte ve siyasal sisteme daha fazla


105


“siyasal eylem”, “siyasal ilgi”, “siyasal kampanya aktiviteleri” ve “siyasal üyelik” biçiminde girdi sağlamaktadır.

Seçmenlerin siyasal kimlikleri ile siyasal katılma faktörleri arasındaki ilişki incelendiğinde ise, seçmenlerin siyasal kimlikleri ile “siyasal eylem”, “siyasal ilgi”, “siyasal kampanya aktiviteleri” ve “ salt oy verme” faktörleri arasında anlamlı bir farklılığın olmadığı görülmezken, siyasal kimlik ile “ siyasal üyelik” faktörü arasında anlamlı bir ilişki görülmektedir. Seçmenlerin siyasal partilere üyelik faktörü, seçmenlerin Kemalist Atatürkçü, Milliyetçi, İslamcı, sosyal demokrat, sağcı, liberal ve solcu tanımlamalarına göre değişmektedir.

SONUÇ

Siyasal Sistem Teorisi Bağlamında Siyasal Katılma (Erzurum Seçmeni Üzerine Bir Araştırma)” isimli bu keşif çalışmasında, “Siyasal Sistem Kuramı” üzerindeki teorik incelemelerden sonra siyasal sistemi herhangi bir yolla değiştiren veya etkileyen sistem dışı olayları içeren “siyasal katılma faktörleri” analiz edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın teorik kısmındaki varsayımlar doğrultusunda oluşturulan soru/sorunlar, Erzurum il ve merkez ilçelerinde 578 denekle yapılan alan araştırması doğrultusunda test edilerek cevapları aranmıştır.

Siyasal katılma kavramı, sistem kavramı analizlerine bağlı olarak toplumların kolektif amaçlarını belirlemek ve gerçekleştirmek üzere geliştirdikleri bir örgütler dizisidir. Ayrıca siyasal sistem, aralarında karşılıklı ilişkisi içerisinde bulunan çok sayıda unsurlardan meydana gelmiş karmaşık bir bütün olarak ifade edilmekte ve toplum üyelerinden gelen girdiler (inputs) ve siyasal otoritelerden gelen çıktılarla (outputs) varlığını devam ettirmektedir.

Siyasal katılma kavramını ortaya koyma noktasında, tanımsal ve kurumsal çeşitlilik nedeniyle, kavram tanımlama çabaları temel özellikler bakımından iki ana yaklaşım ile ele alınıp incelenmektedir. Bunlar; (1) siyasal katılmayı, siyasal gelişimin ve modernleşmenin bir göstergesi olarak ele alan yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre; siyasal katılma, modernleşmenin ve siyasal gelişmenin bir göstergesidir ve siyasal katılmada belirleyici ölçüt “oy verme”dir. (2) İkinci yaklaşımda ise esas olan seçmen davranışı olmakla birlikte, davranışa kaynaklık eden değişkenlerin öncelikli olarak ele alınıp belirlenmesi gerektiği öne sürülmektedir. Bu yaklaşıma göre incelenmesi gereken; bireyi oy verme ve siyasal taleplerini siyasal otoritelere aktarmak için gerekli siyasal katılma eylemlerinin ve bireyi bu eylemlere yönelten değişkenlerin neler olduğudur.

H. Topbaş

106


Çalışmamızda, siyasal katılma kavramını tanımlamada ikinci yaklaşım benimsenmiş ve “kişinin otonom olarak yaptığı tercihler ve verdiği kararlar sonucunda siyasal karar mevkilerine gelecek olanları veya bu mevkileri ellerinde bulunduranları etkilemek üzere yaptıkları eylem ve faaliyetler” siyasal katılma olarak değerlendirilmiştir.

Bu keşif araştırmasında, siyasal katılma konusunda –yukarıda bahsi geçen- bugüne dek yapılmış yerli ve yabancı araştırmaların bulguları ve değerlendirmeleri de göz önünde bulundurularak; seçmenin siyasal karar mercilerini etkilemeye yönelik davranış ve eylem türleri, bu amaca yönelik olarak tasarlanan alan araştırması ile değerlendirilmiştir. Erzurum ölçeğinde, siyasal karar mercilerini (otorite) etkilemeye yönelik siyasal katılma türlerini/düzeylerini ortaya koyabilmek amacıyla tasarlanan 22 maddelik “siyasal katılma skalası” faktör analizine tabi tutulmuş ve siyasal katılma biçimleri sınıflandırılmıştır. 22 maddelik ölçüm skalası üzerinde yapılan faktör analizi, toplam varyansın yüzde 88,334’ünü açıklayan 5 faktör boyutunun ortaya çıkmasıyla sonuçlanmıştır.

Aşağıdaki tabloda araştırmamız özelinde ortaya çıkan siyasal katılma faktörleri ve her bir faktörün siyasal sisteme sağlamış oldukları girdiler özetlenmiştir.

Tablo-5: Siyasal Katılma Faktörleri Ve Siyasal Sisteme Sağlamış Oldukları Girdiler

Siyasal Katılma Düzeyi

Katılma aktiviteleri(Girdiler)

SİYASAL EYLEM

Protesto: (Hükümet siyasalarına karşı fiili harekette bulunma) Takdir: (Hükümet siyasalarına karşı olumlu görüş bildirme/tebrik ziyaretlerine katılma) Anket/imza kampanyalarına katılma/dilekçe yazma Gazetecilere siyasi görüş bildirme

SİYASAL İLGİ

Dışadönük Bilgi Taşıma (Oy verme ve tercihler konusunda diğer seçmenleri iknaya çalışma, gerektiğine tartışma) İçedönük Bilgi Toplama (Siyasete ilişkin gelişmeler konusunda kitle iletişim araçlarını yakından takip etme)


107


SİYASAL KAMPANYA AKTİVİTELERİ

Fiili Katılım (Bir parti ya da adayın seçim kampanyasında yer alma, bildiri dağıtma, afiş asma) Sembolik Katılım (Bir siyasi parti ya da adaya ilişkin rozet, amblem taşıma)

SİYASAL ÜYELİK

Aktif Üye (Parti merkezli siyasal davranışlar: Bir partiye üye olma, partide görev alma) Pasif Üye (Fikir merkezli siyasal davranışlar: sivil toplum kuruluşlarına üyelik/gönüllülük)

SALT OY VERME Oy Kullanma (Genel ya da yerel seçimlerde oy kullanma, halkoylamalarına katılma)

Çalışmamızda “siyasal katılma ve eylem düzeyleri”, faktör boyutları ortalamaları ve değişkenlerin özellikleri dikkate alınarak; Siyasal Eylem, Siyasal İlgi, Siyasal Kampanya Aktiviteleri, Siyasal Üyelik, Salt Oy Kullananlar şeklinde sınıflandırılmıştır

Öncül araştırmalarla kısmen uyum içerisinde olsa da çalışmamız açısından “siyasal katılma eylem ve düzeyleri” 5 faktörlü bir yapının oluşumuna işaret etmektedir. Erzurum seçmeninin, siyasal sisteme girdi vermesi yönünde ilk olarak gerçekleştirdikleri siyasal katılma faktörü “Siyasal Eylem”dir. Erzurum seçmeni açısından, protesto, anketlere görüş bildirme, gazetelerin köşe yazılarına düşüncelerini aktarma, imza verme, devlet yetkilerine takdir mektubu yazma, bilgi istemek amacıyla dilekçe yazma, şikâyetleri ve beğenileri bildirmek amacıyla otoriteleri ziyaret eden grup içinde bulunma gibi “Siyasal Eylemler” sisteme girdi vermesi açısından öncelikli olarak başvurdukları siyasal katılma biçimini oluşturmaktadır (yüzde 26,41). Erzurum seçmeni, siyasal sisteme ikinci olarak “Siyasal İlgi” düzeyinde katılmaktadır. Kitle iletişim araçlarından siyasal gündemi takip etme, siyasal içerikli panel, sempozyum ve konferanslara katılma, siyasi konular ile ilgili olarak diğer seçmenlerle iletişime geçme (yüzde 22,97) biçiminde ortaya çıktığı görülmektedir. Üçüncü tip siyasal katılmacılar ise, özellikle seçim dönemlerinde biraz daha önem kazanan ve seçim kampanyalarında yerle alma propaganda amaçlı bildiri afiş asma, partinin imgelerini taşıma, mitinglere katılma

H. Topbaş

108


gibi eylemleri içeren “Siyasal Kampanya Aktiviteleri”dir (yüzde 17,62). “Siyasal Üyelik” ve “Salt Oy Kullanma” ise sırasıyla dördüncü ve beşinci siyasal katılma faktörlerini oluşturmaktadır.

Siyasal sistemin karar ve eylemlerini etkilemek amacıyla girişilen siyasal katılma davranışları da siyasal eylem, siyasal ilgi, siyasal kampanya aktiviteleri, siyasal üyelik ve salt oy verme düzeyinde girdi sağlamaktadır. Siyasal sistemin, vatandaşların siyasal katılma düzey ve etkinliklerini dikkate almaları siyasal sistemin demokratikleşmesi, sağlıklı bir şekilde işlemesi ve enerjilerini hangi konulara sarf edeceklerinin öğrenilmesi açısından çok önemlidir. Çünkü bireylerin siyasal katılma davranışlarındaki değişim ve gelişim toplumsal alt sistemlerin değişmesine ve gelişmesine de kaynaklık edecektir. Siyasal sistem ile etkin bir "siyasal katılma" arasındaki ilişki, halkın siyasal katılımının basitçe sandığa giderek oy kullanması veya temel vatandaşlık görevlerini yerine getirmesiyle ölçülmemelidir. Halkın siyasetin etkin öznesi haline gelmesi, kamusal kararların alınmasında aktif rol oynaması, siyasal katılımı sağlayan “eylemler” aracılığıyla gerçekleşecek ve böylelikle de siyasal sistem demokratikleşme, eksiklerini giderme yolunda ilerleme gösterebilecektir.

KAYNAKÇA

ANIK, Cengiz. (2000) Siyasal İkna, Vadi Yayınları, Ankara.

BAYKAL Deniz. (1970) Siyasal Katılma: Bir Davranış İncelemesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 302, Ankara.

BIRCH, Anthony. (1993) The Concepts and Theories of Modern Democracy, Routledge, London.

CAMPBELL, Angus, Gerald GURİN, Warren MİLLER E. (1954) The Voter Decides, Peterson and Company, New York.

CARR, Robert K. Vd. (1974) American Democracy, The Dryden Pres, IIinois.

ÇAM, Esat. (1995) Siyaset Bilimine Giriş, Der yayınları, İstanbul.

DAHL, Robert. (1969) The Behavioral Approach in Political Science: Epitaph for a Monument to a Succesful Protest, Behavioralism in Political Science, Heinz EULAU (Ed.),Atherton Press, New York.


109


DEUTSCH, Karl W. (1966) Social Mobilization and Political Development”,(Ed.) Finkle, Jason L, Gable, Richard W., Political Development and Social Change, John Wiley and Sons New York.

DUVERGER, Maurice. (1986) Siyaset Sosyolojisi, Siyasal Bilimin Öğeleri, Çev Şirin Tekeli, İkinci Basım, Varlık Yayınları, İstanbul.

EASTON, David. ( 1965b) A Framework For Political Analysis, Englewood Cliffs, , Prentice-Hall, New Jersey.

EASTON, David. (1965a) A System Analysis Of Political Life, Jhon Wiley And Sons, New York.

EROĞUL, Cem. ( 1991) Devlet Yönetimine Katılma Hakkı, İmge Yayınevi, Ankara.

GREGO, James. (1968) Political Science And Functuonal Analysis” APRS, Vol: 62 No:2

GROSS, Bertram. (1967) Review of Easton’s Analysis of Political System, APRS, Vol 61.

GRUMM, Jhon G. (1973) The Lelislative System As An Economic Model, SAGE Publications Ltd New York.

GÜLMEN, Yüksel. ( 1979) Türk Seçmen Davranışı: 1960–1970, İstanbul, İstanbul Üniversitesi No:2531, İktisat Fakültesi No: 430, İstanbul.

HAGUE, Rod, HARROP Martin, BRESLIN, Shaun. (1992) Comparative Political Goverment, V. Wright (Ed.), McMillan Press Ltd.

HUNTİNGTON, Samuel. (1968) Political Order in Changing Societies, New Haven and London, Yale University Press, London.

KALAYCIOĞLU, Ersin. (1984) Çağdaş Siyaset Bilim, Teori, Olgu ve Süreçler, Osman Akçay Matbaası, İstanbul.

KALAYCIOĞLU, Ersin. (1983) Karşılaştırmalı Siyasal Katılmana, Siyasal Eylemin Kökenleri Üzerıne Bir İnceleme, İstanbul Üniversitesi SBF Yayınları, İstanbul.

KIŞLALI, Ahmet Taner. (1994) Siyaset Bilimi, , İmge Yayınevi, İstanbul.

LERNER, Daniel. (1958) The Passing of Traditional Society, The Free Pres of Glencoe Collier-Macmillan Limited, London.

H. Topbaş

110


LİPSET, Martin S. (1986) Siyasal İnsan, Çev. Mete Tunçay, , Teori Yayınları, Ankara.

MAGID, Henry. (1955) “A Critique Of Easton On The Moral Foundation Of Theoretical Research In Politic Science” Ethics, Vol:65, No:65.

McCLOSKY, Herbert.( 1972) “Political Participation”, International Encyclopedia of Social Sciences, David L. SILLS (Ed.), McMillan and Frre Press, Reprint Edition, C: 12, New York.

MIBRATH, Lester W, GOEL, Madan. L. (1977) Political Participation ; How and Why Do People, Get Involved in Politics ?, Rand Mc Nally College Publishing Company, Chicogo.

MİCHEL, Evans. (1970) Notes, On David Easton’s Model Of The Political System, Journal Of Commenweath Political Studies, Vol:8.

ÖZBUDUN, Ergün. (1975) Türkiye’de Sosyal Değişme ve Siyasal Katılma, Ankara Üniversitesi Hukuk. Fakültesi Yayınları No: 363, Ankara.

PARRY, Geraint., MOYSER, George, DAY, Neil. (1992) Political Participation and Democracy in Britain, Cambridge University Press, Cambridge.

READING, Reid. (1972) Is Easton’s System Persistence Framework Useful ?, Resarch Notes, Journal Of Politics , Vol 34 No:1

ROSE, Richard, HARVE Mossawir. (1974) Voting And Election:A Functional Analysis, Levis Bowmanve G R Boynton (Der) Political Behavior And Public Opinion:Comparative Analysis, Englewood Cliffs, Prentice-Hall, New Jersey.

SAYBAŞILI, Kemali. (1985) Siyaset Biliminde Temel Yaklaşımlar, Birey Toplum Yayınları, Ankara

TEKELİ, Şirin. ( 1976) “Davit Easton’un Siyaset Teorisine Katkısı Üzerine Bir İnceleme” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul.

TEKELİ, Şirin. (1972) Kadın ve Siyasal-Toplumsal Hayat, Birim Yayınları, İstanbul.

TOKGÖZ, Oya. (1979) Siyasal Haberleşme ve Kadın, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi, Yayını No: 429, Ankara.

TURAN, İlter. (1987) Siyasal Demokrasi, Siyasal Katılma, Baskı Grupları ve Sendikalar, Türkiye Denizciler Sendikası, İstanbul.


111


TURAN, İlter. (1986) Siyasal Sistem ve Siyasal Davranış, Der Yayınları 3. Basım, İstanbul.

UYSAL SEZER, Birkan. (1984) Siyasal Katılma ve Katılma Davranışına Ailenin Etkisi: İki Çimento Fabrikası Örneğinde Bir Deneme, TODAİ Yayınları, No:209, Sevinç Matbaası, Ankara.

VERBA Sidney, NORMAN Nie, JAE-ON Kim. (1978) Participation And Political Aquality: A Seven Nation Comprasion, Cambridge Üniversity Pres, London.

WEİNER, Myron. (1971) Political Particition: Crisis of the political Process, Crises and Sequences in Political Development, Ed. Leonard Binder, Sidney Verba, James S. Coleman, v.d. Princeton University Pres, New Jersey.

YÜCEKOK, Ahmet. (1987) Siyaset’in Toplumsal Tabanı (Siyaset Sosyolojisi), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları No:565, Ankara.

H. Topbaş

112


BOŞ SAYFA

david easton’un sİyasal sİstem kurami ba laminda s … · 2013. 1. 4. · david easton siyasal...

Documents