d: sesotho lethathama la mantswe (thlaloso ya …

12-S COVID-19 VACCINE LITERACY: TRAIN THE TRAINER MANUAL – MAY 2021

D: SESOTHO

LETHATHAMA LA MANTSWE Active pharmaceutical ingredient (API) / Sesejediswa se sebetsang sa meriana

Motswako wa mantlha, kapa motswako wa moriana o alafang, o thibelang, kapa o hlahlobang mafu.

Adenovirus / Sehlopha sa dikokwana-hloko tse tshwaetsang mahanana

Sehlopha sa kokwana-hloko tse senang bokotsi tse ka tshwaetsang lera la mahlo, matshwafo, mala, methapo ya mmele le ntshang metsi kapa di adenoid ka sejahlapi. Ka dinako tse ding, bo ramahlale ba sebedisa tsona di-adenovirus ho phuthela, le ho kenya ente mmeleng wa motho.

Administer / Ho tsamaisa

Ho fa / isa moriana mmeleng. Ente e fanwa ke setsebi sa tlhokomelo ya bophelo ka speiti, kapa maemong a mang, marothodi a rothetswang ka molomong.

Adverse effects / Ditlamorao tse mpe

Ditlamorao tse mpe le tse ka hlekefetsang motho tse amanang le ho nwa moriana kapa ho fumana ente.

Anaphylaxis or Anaphylactic shock / Bohloko bo hlobaetsang bo ka bakwang ke ho solwa

Bohloko bo ka hlobaetsang motho bo ka bakwang ke ho longwa ke phoofolo enang le mahloko, sejeso, kapa meriana e sa tsamaisaneng le mmele wa motho. Sena se ka beha bophelo ba motho kotsing. Anaphylaxis e ka tshosa mmele wa motho, mme matshwao a kenyelletsa lekhgwekgwe, ho nyekelwa ke pelo, ho hlatsa, ho hema ka thata, le ho tshoha.

Antibodies / Di thibela mafu

Mmele wa motho o hlahisa masole ho thibela mafu a kang covid-19. Masole a mmele a sebedisana le dithibela-mafu ho lwantshana le dikokwana-hloko le tshwaetso tsa mafu a mang. Mmele o hloka masole a mmele a fapaneng ho thibela dikokwana-hloko tse fapaneng. Ho ka nka matsatsi a mmalwa hore mmele o hlahise mofuta o nepahetseng wa masole a mmele.

Asymptomatic infection / Tshwaetso e se nang matshwao

Tshwaetso e senang matshwao; ha ho na matshwao a bokulo.

Bacteria / Bacteria (mafunyana a tshwaetsang)

Mafunyana a tshwaetsang, ke kokwana-hloko tse sa bonahaleng ka mahlo. Dikokwana-hloko tsena di hohle, ka hare ho mmele wa motho, le ka ntle. Di ka phela dibakeng tse fapaneng, ho tloha metsing a tjhesang le leqhweng. Dikokwana-hloko tse ding di ka ba molemo ho motho, ha tse ding di ka o kudisa.

Bureaucratic / Tsamaiso

Tsamaiso ya mmuso moo diqeto tse ngata tsa bohlokwa di nkuwang ke ba ofisiri ba mmuso hona le baemedi ba khethueng. Ditsamaiso tsa mmuso moo diqeto di nkuwang ke ba ofisiri hangata di kenyelletsa dipampiri tse ngata le tsamaiso.

Candidate vaccine / Ente esaleng tlasa diteko

Ente esaleng tlasa diteko, e so dumellwe hore e ka sebediswa semolao ho batho kaha esale tlasa diteko tse tswellang pele.

Clinical trial / Diphuputso ka tsa meriana

Diphuputso tsa ho hlahisa meriana e tla atleha, diente, disejediswa tsa bongaka ka ho lekola ditlamorao tsa diteko ho dihlopha tsa batho. Ho na le mekgahlelo e mengata ditekong tsena, ke mekgahlelong e mmalwana ya ho qetela e kenyeletsang diteko tsa meriana ho batho. Diphetho tsa diteko di lekolwa ke ditsebi tse ikemetseng.

Communicable / Mafu a tshwaetsanang

Lefu le ka fetelang ho motho e mong kapa phoofolo, le ho ya ho phoofolo enngwe. Kokwana-hloko tse ding di ka baka mafu a tshwaetsanang. Mafu a mang a sa tshwaetsaneng, joalo ka lefu la tswekere kapa khatello ya madi - a bitswa ‘non-communicable’ ka sejahlapi.

Comorbidity / Mefuta e fapaneng ya bokulo

Bokulo bo bong bo ka bang teng, kapa tsona di-comorbidities, ke bokulo kapa mafu a fapaneng ao motho a ka bang le ona ka nako ele nngwe. Moelelong wa COVID-19, mafu ana e ka ba a senang pheko, a kang lefu la pelo, tswekere, kapa kgatello ya madi, mme ona a ka beha bophelo ba batho kotsing e kgolo ya ho ba le mathata ha a ka tshwarwa ke kokwana-hloko ya Corona.

Congregate settings / Diphutheho

Tsena ke dibaka tseo batho ba bangata ba dulang ho tsona, kapa ba phuthehelang ho tsona, tse kwahelehileng nako e ka bang telele. Mohlala: Lehae la maqheku, matlo a tlhokomelo, mesebetsing, dikolo, dichankane, jwalo jwalo (jj).

A

B

C

(THLALOSO YA MANTSWE A KA THUSANG)

13-SCOVID-19 VACCINE LITERACY: TRAIN THE TRAINER MANUAL – MAY 2021

Contagious / Tshwaetsanang

Lefu le ya tshwaetsana ha le ka nama ho tloha ho motho e mong ho ya ho e mong. Mafu a mangata a fapaneng a ya tshwaetsana. A kang Measles, e tshwaetsanang haholo - motho a le mong ya nang le mumps a ka e fetisetsa ho batho ba ka bang leshome le metso e robedi. Ho na le mafu a mang a sa tshwaetsaneng ha kaalo.

Contract / Ho tshwaetseha

Ho tshwaetswa kapa ho tshwara ke lefu - o ka fumana Covid-19, ka ho hema marotholi a motho a sa bonahaleng ho tloha ho motho ya tshwaeditsweng ke kokwana-hloko.

Contra-indications / Se ka hanyetsanang le kalafo

Ho ya ka boemo ba motho le boemo ba mafu a mang a mo tshwereng kapa meriana eo a e nwang, kalafo e ka hanyetsanang le yena, kapa contra-indication e buang ka boemo moo meriana e itseng e kabang kotsi, kapa opereishene e sa lokelang, hobane e ka beha bophelo kotsing. Meriana e meng e kanna ya hanyetswa le kalafo (ha e kgothaletswe) ha o sebedisa meriana e thibelang mahlwele mading kapa tsona di-anticoagulants.

Control group / Sehlopha sa taolo

Boitekong bofe kapa bofe ba bongaka, bo ramahlale ba bapisa diphetho ho batho ba fumaneng moriana, le ho sehlopha se sa fuwang moriana. Sehlopha se sa fumaneng moriana o sebetsang se bitswa ‘control group’. Ke sona seo e bang motheo wa papiso. Sehlopha se sa fuwang moriana se sejediswa ho lekanyetsa diphetho tsa diteko. Phapang pakeng tsa sehlopha sa taolo le sehlopha se fumaneng kalafo, e fana ka sesupo sa katleho ya ente.

Covax COVAX e emetse COVID-19 Vaccines Global Access Facility. COVAX ke boiteko tshebedisanong mmoho naha tsa mafatshe bakeng sa ho netefatsa kabo e lekanang ya di ente tse ntjha, e etelletsoeng pele ke mokhatlo wa lefatshe wa bophelo, World Health Organisation.

Covid-19 Covid-19, e tsejoang hape ka Corona Virus, kapa SARS-CoV-2, ke bokulo bo amang matshwafo bo ka bang bokulonyana kapa ba hlekefetsa motho. Lefu lena le hasana haholo-holo ka ho ba haufi le marotholi a mohemo wa motho a nang le tshwaetso, kapa ho kopana le lona dinthong le dibakeng tshilafaditsweng ke kokwana-hloko. Matshwao a kenyelletsa feberu, ho kgohlela, ho hema ka thata, ho ka retellehang ho fihlela e eba pneumonia le ho hloleha ho hema.

Data Dintlha, bopaki le dipalo-palo.

Diagnosis / Diagnose

Ho hlahloba / thlahlobo

Ho hlwaya kapa ho lemoha lefu ka dipontsho le matshwao a lona, ke ho hlahloba lefu. Ha eba o fumana hore o na le tshwaetso ya Covid-19, seo se bolela hore ona le tshwaetso ya kokwana-hloko.

DNA Deoxyribonucleic acid: eo o kareng ke sephatsa lefutso se senyane se laolang sebopeho morero wa dithonyana tsa mmele tse bileng di ena le tlhaiso-leseding ya lefutso.

Dose / Tekanyo Bongata ba moriana, ente, kapa sethethefatsi se nkuwang kapa se khothaletswang hore se nowe ka nako e itseng. Ente tse ding tse thibelang tshwaetso ya kokwana-hloko ya Covid-19 di hloka tekanyetso tse pedi tse tshwanelang ho nkuwa ka mora dibeke tse mmalwa ho thusa mmele ho lwantswana le tshwaetso ya mafu. Batho ba fapaneng le tshoaetso tse fapaneng di ka hloka ditekanyetso tse fapaneng.

Drug resistance / Bokula bo sa utlweng dithethefatsi

Bokgoni ba bokulo ho hlola sethethefatsi se kileng sa bo emisa kapa sa bo bolaya - ha mafu a fetoha, aba le matla ho feta meriana e neng e kgona ho e lwantsha. Ha o sa qete kalafo ya meriana ya dithibela-mafu, lefu le ka salla mmeleng wa hao mme le hloke ho phekolwa ka moriana o matla ho feta ha le o tshwara kgetlong le tlang. Mohlala: Lefuba le sa phekoleheng, kapa Drug Resistant Tuberculosis, le se nang ho phekoleha ka meriana ya dithibela-mafu tse tshwanang le mefuta e meng ea mafu.

Effective / E atlehang E atlehile ho hlahisa sephetho se lakatsehang kapa se rerilweng. Re re ente e atlehile ha sireletsa kgahlanong le kokwana-hloko kapa mafu.

Efficacy / Tshebetso Bokgoni ba ho hlahisa sephetho se lakatsehang kapa se rerilweng. Katleho ya ente ke sesupo sa bokgoni ba yona ba ho thibela bokulo le ho thibela tshwaetso ya kokwana-hloko kapa mafu.

Enrol / Ho ingodisa Ho mema le ho ngodisa baithaopi ho ba karolo ya teko ya bongaka - kapa yona clinical trial- hangata ho nka dikgwedi kapa dilemo tse mmalwa pele o ka fumana batho ba lekaneng le ba loketseng bakeng sa ho nka teko ya ente.

Evidence / Bopaki Dintlha kapa tlhaiso-leseding tse ka o jwetsang hore mohopolo kapa tumelo ke nnete kapa e nepahetse.

Experiment / Teko Tshebetso kapa tatelano e etswang ke boramahlale tlasa maemo a taolong bakeng sa ho fuputsa se sa tsejweng; ho leka kapa ho theha kgopolo e itseng kapa tumelo.

Exposed/exposure

Pepesitswe / pepesetswa

Ho pepeswa hwa kokwana-hloko ke ha o qala ho kopana le lefu. Basebeletsi ba tsa bophelo bo botle ba pepesitswe mafung a tshwaetsanang letsatsi le letsatsi ka baka la mosebetsi wa bona. Ha eba o thulana le lefu le tshwaetsanang, le ka o tshwara mme wa kula- ho latela bolelele le mofuta wa tshwaetso.

D

E


Flattening the curve / Ho batalatsa sekhahla sa tshwaetso

Ho batalatsa maemo a sekhahla sa tshwaetso ho netefatsa hore batho ba nang le tshwaetso ba hlokang kokepe ha ba behe tshebeletso sa bophelo bo botle tlasa kgatello. Ka netefatsa hore manane a batho ba tshwaetswang ke kokwana-hloko a tlase, ho ka etsa hore batho ba hlokang kalofo ba ya e fumana mme dipetlele dina le boiphihlelo. Ka ho itshereletsa ntle le tshejediso ya ditlhare, jwalo ka ho sielana sebaka, ho rwala dimankwana, le ho hlatswa matsoho kgafetsa, ho ka thusa ho batalatsa le ho fokotsa sekgahla sa tshwaetso.

First wave / Leqhubu la pele la tshwaetso

Nthla ya pele e ileng ya phahamisa tshwaetso ya Covid-19. Ba Setsi sa sa mafu a tshwaetsanang, kapa National Institute for Communicable Diseases, ba haakanya leqhubu la pele le bile pakeng tsa la mohla wa bohlano ho isa ho wa leshome le motso kgweding ya Phupu lemong sa kete pedi le mashome a mabedi, moo teng manane a batho ba neng ba tshwaetswa ke kokwana-hloko ya covid-19 a neng a ballwa ho sekete le makholo a mararo ka letsatsi. Palo ya batho ba ileng ba tshwarwa ke lefu lena, ha ba bang ba ile ba pholohana le maphelo a bona, e ile ya phahama.

Herd immunity / Tshireletso lefung ka bongata

Ho sireletseha lefung kabongata e ka bitswang herd immunity kapa ‘population immunity’, mehlape ya boitshireletso ya mmele ke tshireletso e sa tobang ho tswa ho mafu ake tshireletso eka etsahalang ha batho ba lekaneng ba ena le masole a mmele a ka batshireletsang, ekaba bitsong la ho tshwaetswa ke kokwana-hloko nakong e fetileng kapa ente. Ha feela batho ba lekaneng ba entwa, ho na le menyetla e tlase ea hore kokwana-hloko e ka fetela le ho tshwaetsa motho e mong le ha a sa sireletseha kapa a le qophello ya ho tshwaetseha.

Immune memory / Bokgoni ba mmele ba ho hopola tshwaetso ya pele

Bokgoni ba sesole sa mmele sa ho hopola tshwaetso ya pejana le ho arabela kapele ka sethibela mafu ho qala ho lwantsha tshwaetso e ntjha ya kokwana-hloko.

Immune response / Karabelo ya mmele ya tshireletso

Ke tsela eo mmele wa motho o tsebang le ho itshireletsa kgahlanong le dikokwana-hloko kapa dintho tse bonahalang di ka ba kotsi mmeleng.

Immune system / Sesole sa mmele

Ke marangrang a rarahaneng a ditho tse ka hare tsa mmele, diprotheine tse sireletsang mmele kgahlanong le tshwaetso. Masole a mmele a boloka kokwana-hloko e nngoe le e nngoe e kileng ya tshwaetsa motho mme ya e lwantsha ya e hlola. Ka hoo, okare sesole sa mmele se na le mohopolo wa tshwaetso.

Immunisation / Ho entwa

Ke mohato wa ho ntlafatsa sesole sa mmele, ho lwantsha le ho sireletsa mmele khahlanong le mafu a itseng ka ho sebedisa ente.

Immunity / Ho tshireletseha mafung

Ha sesole sa mmele se na le mohopolo le dithibela-mafu tse nepahetseng ho loantsha kokwana-hloko e itseng kapa tshwaetso, o na le boitshireletso khahlanong le yona. Ho tshireletseha mafung ke boemo ba ho tshireletseha khahlanong le mafu a tshwaetsanang. Motho a kaba le boitshireletso ha a ka tshwaetswa ke lefu, mme a fola ho lona, kapa a entwa.

Immuno- compromised

Immuno- compromised ke hoba le sesole sa mmele se tlasa kgatello kapa se fokolang. Batho ba nang le sesole sa mmele se fokalang ha ba ya tshireletseha mafung kapa ditshwaetsong. Maemo ana a bakwa ke ho sa hlokomela makulo a mang ao motho a ka bang le ona a kang tshwaetso ya kokwana ya boswalla-hlapi AIDs, lefu la tswekere, khaello ya phepelo e nepahetseng le mafu a mang a lefutso.

Incubate / Hlahisa Pele o ka bona matshwao a bokulo bo itseng, kokwana-hloko e ahela mmeleng. Pele o ka bona matshwao a kokwana-hloko, ho ka etsahala hore e tswela pele ho reteleha mmeleng wa motho.

Infectious / Tshwaetsanang

Se tshwatsanang bobebe, kapa ho tshwaetso bobebe.

Inoculation / Ho fumana ente

Ho fumana ente ke ke mokgwa wa ho itshireletsa mafung a tshwaetsanoang.

Interaction / Ho sebedisana

Meriana e meng e na le ditlamorao kapa e ka lwantshana ha e sejediswa le emeng ka nako elengwe. Tshebedisano ena e ka baka ditlamorao tse seng ntle, kapa ya fokotsa ho sebetsa a moriana o itseng. Ke moo re ka reng moriana o kanna wa sebelisana le kalafo tse ding tse itseng.

Laboratory / Laboratori

Sebaka se nang le ditshejediswa tse ka sejediswang ho ithuta ka mahlale kapa ho etsa diteko le dipatlisiso ka bophara.

Mandatory / Setlamo Se hlokwang ke molao kapa molao: se tlamehang /setlamo.

Microscopic Ntho e nyane haholo hoo o kekeng wa e bona ka mahlo - ntho eo o ka e bonang feela ka ho sebedisa microscope jwalo ka di kokwana-hloko.

Mimic / Etsisa Ho etsisa/ ho shebahala ka ho tshwana/ ho etsisa ntho e itseng.

F

H

I

L

M


mRNA Messenger ribonucleic acid kapa Messenger-RNA: ke taelo tsa lefutso tseo mmele onang le tsona ho fehla diprotheine tse itseng. MRNA ena le bofokodi bo boholo, ebile e nyane, mme hang ha e romella molaetsa wa ditaelo mmeleng e ya senyeha. Ha e dule masoleng a mmele a motho nako e telele ebile ha e fetole diphatsa tsa motho tsa lefutso - e ruta masole a mmele mokhgwa wa ho etsa protheine e itseng.

Mutations / Diphetoho diphatseng tsa lefutso

Diphetoho moahong wa lefutso la mmele kapa kokwana-hloko e ka lebisang diphetohong ho moo e sebetsang. Di kokwana-hloko tsohle di ya fetoha ha nako e ntse e tsamaya, ekaba ka lebaka la diphetoho tikolohong kapa hobane ha kokwana-hloko. e ntse e ikatisa (e ikatisa) ho kanna ha ba le diphoso kapa diphetoho ho kopitsong ea tatellano ya diphatsa tsa lefutso. Ka dinako tse ding sena se matlafatsa kokwana-hloko, ka dinako tse ding e ya e fokodisa. Tabeng ya Covid-19, diphetoho diphatseng tsa lefutso tsa kokwana-hloko. Di e entse hore e tshoaetsanwe le ho feta. Hobane mofuta ona wa Covid-19 o fapane haholo, re o bitsa o fapaneng.

Myths / Ditshomo Tumelo kapa mohopolo o pharalletseng empa o fosahetse. Ho na le dikhopolo-taba tse ngata - tse ding tse tsejwang e le ditaba tsa bohata kapa tse iqapetsweng - ka Covid-19 le di ente.

NDOH Lefapha la Naha la Bophelo.

Non-pharmaceutical interventions / Mehato e seng ya meriana

Mehato eo motho e mong le e mong a ka e nkang e kenyeletsa moriana ho thibela tshwaetso ya mafu - jwalo ka ho hlatswa matsoho, ho rwala di monkwana le ho sielana sebaka dibakeng tsa setjhaba.

Organism / Ntho tse phelang

Ntho engwe le engwe e phelang. Sena se kenyelletsa batho le diphoofolo, empa le mefuta e menyenyane ya bophelo joalo ka dibaktheria le dikokwana-hloko. Dintho tse ding tse phelang, joalo ka batho, di na le disele tse dikete - re di bitsa dikokwana-hloko tse ngata tse ngata. Empa dikokwana-hloko tse ding di entsoe ka sele e le ‘ngoe feela - re di bitsa dikokwana-hloko tse se nang disele.

Pandemic / Sewa Sewa ke ho qhoma ha lefu le tshwaetsang le nabang naha bopho, le bile le tshwaetsa batho ba bangata.

Pathogens / Dikokwana-hloko

Kokwana-hloko e ka bakang bokulo.

PCR test / Teko ya PCR Teko ya karabelo ya ketane ya Polymerase - ke mokgwa o tlwaelehileng haholo wa ho etsa diteko tsa hore motho ona le tshwaetso ya kokowana-hloko ya Covid-19 kapa tjhe. Teko ena e hlahloba hore ebe diphatsa tsa lefutso tse tsamaisanang le Covid-19 tse ikgethang mmeleng. E ka lemoha kokwana-hloko ka mora matsatsi motho a tshwaeditswe, esita le ha o sena matshwao. Teko ena e sebedisa lehlokwana le phuthetsweng ka boya le kenywang ka nkong kapa molomong. Teko e ka etswa kahelong tsa kokelo, bakeng tsa ho eta dithlahlobo, esita le ka koloing.

Peer review / Tlhahlobo ea bothaka

Bothaka kapa ditsebi tse ikemetseng di ka hlahloba sephetho sa diteko tsa bongaka mosebetsing oo ba neng ba sa sebetse ho oona. Ona ke mokgwa wa ho netefatsa hore diphetho tsa teko di nepahetse.

Person or patient under investigation (PUI) / Motho kapa mokudi ya ntseng a le tlasa dipatlisiso kapa

Motho ya hlahlojetsweng Covid-19, mme a kaba le tshwaetso ya kokwana-hloko; motho ya hlokang ho hlahlojelwa tshwaetso ya Covid-19 ho netefatsa hore ebe bana le tshwaetso kapa che. Ba hlile ba na le yona.

Phase 1 of a clinical trial / Mokgahlelo wa Pele (Phase 1) wa teko ea bongaka

(E ka ngolwa ele Phase I). Mokgahlelo wa pele wa diteko tsa bongaka oka akaretsa batho ba mmalwa ho hlahloba hore moriana kapa ente e loketse ho sejediswa ke batho le hore e ya sebetsa. Ke batho ba ka bang mashome a mabedi (20) ho isa ho ba mashome a robedi (80) ba sa tshwarwang ke mafu a mang baka ithaopang ho ba karolo ya diteko tsa mahlale bakeng sa moriana kapa ente ea mokgahlelong wa pele. Ba fuwa ente tlasa maemo a bolokehileng jwalo ka sepetlele, e le hore ha ho ka etsahala eng kapa eng, dingaka di be haufi ho ka ba thusa.

Phase 2 of a clinical trial / Mokgahlelo wa bobedi (Phase 2) wa diteko tsa bongaka

(E ka ngolwa ele Phase II). Hang ha bopaki ho tloha ho mokgahlelo wa pele bo bontsha hore moriana o bolokehile ebile o ya sebetsa, batho ba bangata ba ka ingodisetsa teko ya bongaka. Re bitsa maemo ana mokgahlelo wa bobedi, Phase II. Mokgahlelong ona wa bobedi, batho ba makholo a mmalwa ba ka ithaopela ho ba karolo ya diteko tsa mahlale bakeng sa moriana kapa ente. Sena se etswa ho fumana hore a na ente kapa moriana o bolokehile, ebile o ya sebetsa bakeng sa batho ba bangata le ho feta, ho kenyeletsa le batho ba nang le mafu a mang jwalo ka lefu la tswekere le tlasa taolo.

Phase 3 of a clinical trial / Mokgahlelo wa boraro (Phase 3) wa diteko tsa bongaka

(E ka ngolwa e le Phase III). Ke batho ba ka bang dikete ba ka ithaopang ditekong tsa mokgahlelo wa boraro wa diteko tsa bongaka. Sena ke ho netefatsa hore ente kapa moriana o bolokehile mme o loketse ho sejediswa ke batho ka bongata, le ba nang le makulo a mang a fapaneng a bophelo.

N

O

P


Phase 4 of a clinical trial / Karolo ya bone ya teko ya bongaka

Hang ha moriana o amohetswe ke ditsebi, mme o qala ho sejediswa naha ka bophara, khamphani e hlahisang moriana e tlameha ho latella tshejediso hore e bone hore ebe ditla-morao tsa moriana ke dife, kapa hona le kotsi efe, mme e etse dipatlisiso tse tswelang pele ka ona. Sena se boetse se ngotswe e le boemo ba bohlano, kapa Phase IV.

Placebo / Moriana wa mantjhako-tjhako

Tekong ea bongaka ya ho hlahloba ente, ba bang ba batho ba fuwa ente ea nnete, ha ba bang ba fuwa ente e se nang moriana o sebetsang - bana ke bao eleng sehlopha sa taolo, kapa yona control group. Sehlopha sa taolo ha ngata se fuwa metsi a letswai, le ka shebahalang joalo ka ha eka ke ente ya nnete. Boramahlale ba bapisa se etsahallang bathong ba fumanang ente le batho ba fumaneng metsi a letswai. Banka karolo tekong ha ba tsebe hore ebe ba fumane ente ea nnete kapa che. Di tekong tsa ente ya Covid-19, batho ba fumaneng ente ya metsi a nang letswai bakeng sa ente ya nnete, ba bonahetse ba fumana tshwaetso ya Covid-19 bobebe le kgafetsa ho feta ba fumaneng ente.

Population immunity / Ho tsireletseha ha sechaba mafung

Ho tsireletseha ha sechaba mafung kapa tshireletso ya mohlape yona herd immunity, ke ho sireletseha mafung ha batho ka bongata, ekaba ka ho fumana ente kapa hobane mmele ose o ena le masole a ho itshereletsa ka baka la tshwaetso e fetileng. Ha batho ba bangata ba ka itshireletsa mafung, kokwana-hloko e ke ke ya tloha mothong e mong ho ya ho e mong, mme sewa se kaba tlasa taolo. Ha feela batho ba lekaneng ba entwa, ho na le menyetla e tlase ya hore kokwana-hloko e ka feta ho tshwaetsa motho ya tshireletsehang mafung kapa motho ya qophellong ha ho tshwaetswa haholo.

PPE Ditshejediswa tsa tshireletso ya motho ka mong (PPE), ke disejedisoa tse aparwang ho fokotsa ho beha kotsing basebetsi khahlanong le dikotsi kapa mafu. dimonkwana ke tse ding tsa di PPE.

Protein / Diprotheine Dimolek’hule tse kgolo tse ka akaretsang di-amino acid - karolo e nyane ya kokwana-hloko. Liprotheine di hlokeha moahong, tshebetsong, le taolo ya ditho tsa mmele. Protheine ka ‘ngoe e na le mesebetsi e ikhethang. Diprotheine ke Dikarolo tsa bohlokoa tsa mesifa, letlalo, masapo le mmele ka kakaretso.

Public health / Bophelo bo botle ba sechaba

Bophelo bo botle ba sechaba ke mahlale a ho sireletsa le ho ntlafatsa bophelo ba batho le sechaba sa habo bona. Mosebetsi ona o fihlelleha ka ho khothaletsa mekhoa ea bophelo e phetseng hantle, ho etsa dipatlisiso ka mafu le thibelo ya dikotsi, le ho fumana, ho thibela le ho arabela mafu a tshoaetsanoang. Ka kakaretso, bophelo bo botle ba sechaba bo amehile ka ho sireletsa bophelo ba batho bohle.

Quarantine / Ikwalla thoko

Ho itshehla thajana ka tieo ho thibela ho ata ha mafu.

Replicate / Pheta Ha kokwana-hloko e ata mmeleng oa hao, e a ipheta - ho ikatisa le ho kopitsa kokwana-hloko. diseleng tsohle tsa’ mele wa hau.

Reproductive number (R0) / Nomoro ya ho ikatisa (R0)

Ke lentsoe la dipalo le supang hore na lefu le tshoaetsanoa joang. Mohlala, haeba lefu le na le R0 ho 18, motho ya nang le lefu o tla le fetisetsa ho batho ba bang ba 18 ka karolelano. Batho bao ba ka e tshoaetsa le batho ba bang ba 18, mme potoloho e ntse e tsoela pele. Phatlalatso e tla tsoelapele haeba ho se na motho ya entetsoeng lefu lena kapa ea seng a sa itshireletsa ho lona sechabeng sa bona.

Rolling review / Tlhahlobo esa khaotseng

Tlhahlobo e sa kgaotseng ke omong wa mekgwa wa bolaoding ba ditsi tsa maolao tse kang tsa ba ba bolaodi ba tsamaiso ya dithlahiswa tsa bophelo Afrika Borwa, SAHPRA, ho tshietsa ho hlahlojwa ha meriana kapa diente tse tshepisang ho phekola mafu ha holo nakong ya koduwa. Bopaki bo tswang mekgahlelong e fapaneng ya diteko tsa bongaka dika hlahlojwa ka nako ele ngwe, le ha ha diteko di ntse di tswela pele.

SAHPRA Ba bolaodi ba tsamaiso ya dithlahiswa tsa bophelo Afrika Boroa

Saline / Letswai Metsi a letswai.

Screening / Ho hlahloba

Ha ho hlahojwa, ho botswa dipotso tse ka hlahisang hore ebe motho o kotsing ya ho tshwaetso ke lefu le itseng. Ho ho etswa dithlahlobo bakeng sa covid-19 ho shejwa matshwao ho kenyelletsa motjheso, dipotso mabapi le matshwao a nang eo motho a a bonang kapa a a utlwang, maeto ho ya dibakeng tse ding ntle le moo motho a dulang teng, le ho pepesehela motho ho motho ya seng a fumanwe a ena le tshwaetso COVID-19. Ha feela dikarabo tsa hao di sa kgotsofatse, oba motho kapa mokudi ya ntseng a le tlasa dipatlisiso kapa Person or patient under investigation (PUI).

Second wave / Leqhubu la bobedi

‘Leqhubu la bobedi’ le hlaloswa e le leqhubu le letjha la tshwaetso le ka bang teng nako e telele le sa fele, le latela leqhubu la pele. Afrika Borwa e bone leqhubu la bobedi ha matsatsi a le leshome kgweding ya Tshitwe lemong sa kete pedi le mashome a mabedi moo manane a ba neng ba tshwaetswa ke kokwana-hloko covid-19 a neng a le ho sekete, mashome a supileng me metso e robong letsatsi le letsatsi, lenane le bileng hodimo le ho feta e bile dikete tse leshome le metso e supileng makgolo a supileng le leshome (17 710) ka mohla wa mashome a mararo kgweding ya Tshitwe lemong sa kete pedi le mashome a mabedi. Palo ya batho ba ileng ba tshwaetswa e ile ya phephetsa ho qhoma ha leqhubu.

Q

R

S


Self-Isolation / Ho ipehella thoko

Ke tsela ya ho ipoloka hore o se ke wa tshwaetsa batho bang haeba o nahana hore o na le tshwaetso. Sena se kenyelletsa ho fokotsa ho ya dibakeng tse nang le batho, ba lelapa, metswalle, basebetsi mmoho, le ho sebedisa dipalangoang tsa bohle/ sechaba.

Social distancing / Ho siielana sebaka

Tlwaelo ya ho siielana sebaka se dipakeng tsa batho (joalo ka methara tse 1.5 kapa ho feta). Ho qoba ho kopana le batho kapa dintho dibakeng tse nang le batho ba bangata moo teng tshwaetso e ka bang neng ho phema ho pepeseha ho tshwaetseheng.

Susceptible / Ho hlaseleha ha bonolo

Ho ba qophellong ya ho hlaseleha bobebe ke tshwaetso. Motho a ka angwang ha bonolo ha a kaba haufi le ka baka la maemo a bona a bophelo a fokolang ka eo masole a mmele a ka sitwang ho lwantshwana le tshwaetso.

Symptoms / Matshwao Matshwao a mmele kapa a kelello a bokulo. Matshwao a tlwaelehileng a COVID-19 ke feberu, sefuba se ommeng le mokhathala. A mang a matshwao a sa tlwaelehang a kenyeletsa ho lahlehelwa ke tatso kapa monko, mahlaba le bohloko, ho opelwa ke hlooho, mmetso, ho kwaleha ha dinko, mahlo a makhubedu, letshollo kapa lekhopho.

Transmission / Ho fetisa

Hona ke ho fetisetsa/ ho jala lefu ke motho kapa batho ba nang le tshwaetso ho ya mothong kapa sehlophang sa batho se senang tshwaetsoa.

Transmit / Fetisetsa Ho ka tshwaetsa motho e mong ho ya ho emong. Jwalo ka COVID-19.

Trial / Teko Teko kapa thlahlobo, hangata e etswa tlasa maemo a itseng.

Vaccine / Ente Ente ke mofuta wa moriana o sejediswang ho thibela mafu a bakwang ke dikokwana-hloko - a kang mmaselese, mumps, chickenpox, kankere ya sebete, kankere ya popele, hong le Covid-19 e renang hana jwale. Makulo ana a ka fetela mothong e mong. Diente di thusa ho thibela ho naba ha mafu. Ente e kaba marothodi a ka newang, kapa e ka peitwang mmeleng wa motho. Ho na le mefuta e fapaneng ea diente, empa di sebetsa ka mokgwa o tshwanang mmeleng wa motho ho mo itshireletsa khahlanong le mafung a itseng.

Vaccine hesitancy / Ho tsilatsila ho ente

Sena se bolela ho dieha ho amohela, kapa ho hana ho entwa leha ho na le ditshebeletso tsa ho ente.

Variant / Sebopeho se seng sa kokwana-hloko

Sebopeho kapa mofuta wa kokwakwana-hloko e fapaneng ka mokgwa o itseng le mefuta e meng ya tshwaetso; ekaba mofuta o motja kapa o iphethotseng wa kokwana-hloko. Mofuta o mong oa Covid-19 o fumanweng Afrika Borwa o bitswa 501Y.V2.

Ventilation / Phano ya moya

Phano ya moya o hlwekileng ka phapusing kapa moahong. Sebaka se bulehileng sena kaba le moya o lekaneng.

Virus / Kokwakwana-hloko

Kokwana-hloko ke ntho e tshwaetsanoang ea boholo bo nyane le sebopeho se bonolo se ka ikatisang feela diseleng tse phelang tsa diphoofolo, batho, dimela kapa dibaktheria.

Volunteer / Moithaopi Motho ea khethang ka boithatelo ho nka karolo ho hong - joalo ka teko ya bongaka. Ha ho motho ea qobelloang ho nka karolo tekong ya bongaka. Ka mokgwa o tshoanang batho ba tlameha ho ithaopa ho entwa - ha ho motho ya ka o qobellang ho entwa, kapa ho ofa kotlo haeba o sa e etse.

Vulnerable / E kotsing Motho ya hlokang tlhokomelo e kgethehileng, tsheetso, kapa tshireletso ka baka la dilemo, ho holofala, kapa ho ba kotsing ya tlhekefetso, kapa ho sa tsotelle.

WHO Mokgatlo wa lefatshe wa bophelo, World Health Organisation.

T

V

W

HO ETSAHALA ENG HA COVID-19 E KENA MMELENG WA MOTHO?

4. Kokoana-hloko ya COVID-19 e baka ho kula.

1. Kokwana-hloko e kena ka dinko, molomo, kapa mahlo.

2. COVID-19 e sebedisa metsu ya protheine e nyane ho kgomarela ebe e kena mmeleng.

3. COVID-19 ha e kena mmeleng wa motho, e sebedisa protheine ho ikatisa ho fihlela kokwana-hloko e phatloha ebe e ntshetsa COVID-19 mmeleng.

Metsu ya Protheine (Antigen)

KAMOO MMELE O ARABANG THSWAETSO YA COVID-19 (IMMUNE RESPONSE)1. Sesole sa mmele se hlokomela

tshwaetso, se leke ho e lwantsha.

Sena se etsahala hang hang, empa ho lwantshwa bonnyane ba tshwaetso

ya kokwana ka nako

2. E bontsha sesole sa mmele hore kokwana-hloko e shebahala joang (Metsu ya Protheine).

Mmele o qala ho etsa masole a ho thibela mafu.

3. Dithibela-mafu tse ka lwanang kgahlanong le COVID-19 di ya etswa. Masole ana a thibela metsu ya protheine e ka fetisetsang kokokwana-hloko hore e kgomarela mmele.

4. Karabelo ya masole a mmele kgahlanong le tshwaetso, e sebetsa haholo, empa ho ka nka matsatsi kapa dibeke hore mmele o fumane masole a nepepahetseng ho lwantshana le tshwaetso ya COVID-19.

Metsu ya Protheine (se thibelang hlahiso ya masole a mmele)

Masole a mmele


ANTIBODIES

KAMOO ENTE YA HO THIBELA TSHWAETSO E SEBETSANG KA TENGEnte e kwetlisa sesole sa mmele hore tshwae le ho lwantsha kokwana-hloko ya COVID-19 pele pele tshwaetso e ka etsahala.

3. Ha kokwana-hloko ya COVID-19 e kena mmeleng, sesole sa mmele se tlabe se hlometse ho thibela tshwaetso.

4. Mmele o aha sehopotso se tla fedisang covid-19 ha e ka kena mothong hape.

1. Ente e na le metsu ya protheine (kapa molaetsa wa ho etsa metsu ya protheine).

Metsu ya protheine

2. Metsu ya protheine e etsa hore sesole sa mmele se etse dithibela-mafu.

Sesole sa mmele se lwantshana le malwetse.

Sehlasimolli se thusang ho aheng hwa masole a mmele.

DITUMELLANO TSE AMANANG LE MELAO YA BENG BA MAHLALE LE TSEBO THEPA E TSHIRELEDITSWENG KA MELAWANA E AMANG LE TSA MAHLALE LE TSEBO • Ha motho a hlahisa ntho e ntjha kapa kgetlo la mantlha, a ka e ngodisa tlasa bitso la hae.• Ona ke mokgwa wa ho tshireletsa mahlale le tsebo eo a hlahileng ka yona tlasa molao,

Interlectual Property (IP) se wena.

MELAWANA E BEHILWENG KE MMUSO YA NAKWANA E SIRELETSANG BOHLALE BA MOTHO E MONG • Melawana e behilweng ke mmuso ya nakwana e sireletsang bohlale ba motho e mong, e fa

mohlahisi kapa ramahlale tokelo e thibelang batho ba bang hore ba ka etsa kapa ba rekisa ntho e tshwanang le eo a e tshireleditseng tlasa molao.

• Melawana ena ya nakwana e sireletsang tsa mahlale, e behetswe dilemo tse mashome a mabedi.

DITUMELLANO TSE AMANANG LE MELAO YA BENG BA MAHLALE LE TSEBO • Ditumellano tse amanang le melao ya beng ba mahlale le tsebo kapa Trade Related Aspects

of Intellectual Property Rights (TRIPS), ke tumellano ya matjabatjhaba tlasa mokgatlo wa botjaba wa World Trade Organisation (WTO).

• Tumellano ena e shebana le ho tlisa puso melawaneng e akaretsang tsebo le tsa mahlale pakeng tsa dinaha.

HOBANENG HA MELAWANA ENA E SA LOKELA MAPHELO • Melawana e sireletsang mahlale le tsebo e dumellang bo rakgwebo ba

hlahisang meriana hore ba ipuse ka ho laola hlahi-so le theko ya meriana.

• Ditumellano tse amanang le melao ya beng ba mahlale le tsebo di ka thibela dinaha hore di etse meriana le disebediswa tse ka pholosang maphelo.

• Mohlala; Melawana e tshireleditseng ho etswa ha sesebediswa se etsang diteko tsa covid19 le hore sena se ama Aforika Borwa jwang.

86 COVID-19 VACCINE LITERACY: TRAIN THE TRAINER MANUAL – MAY 202186-S COVID-19 VACCINE LITERACY: TRAIN THE TRAINER MANUAL – MAY 2021

ANTIBODIES

KAMOO ENTE YA HO THIBELA TSHWAETSO E SEBETSANG KA TENGEnte e kwetlisa sesole sa mmele hore tshwae le ho lwantsha kokwana-hloko ya COVID-19 pele pele tshwaetso e ka etsahala.

3. Ha kokwana-hloko ya COVID-19 e kena mmeleng, sesole sa mmele se tlabe se hlometse ho thibela tshwaetso.

4. Mmele o aha sehopotso se tla fedisang covid-19 ha e ka kena mothong hape.

1. Ente e na le metsu ya protheine (kapa molaetsa wa ho etsa metsu ya protheine).

Metsu ya protheine

2. Metsu ya protheine e etsa hore sesole sa mmele se etse dithibela-mafu.

Sesole sa mmele se lwantshana le malwetse.

Sehlasimolli se thusang ho aheng hwa masole a mmele.

DITUMELLANO TSE AMANANG LE MELAO YA BENG BA MAHLALE LE TSEBO THEPA E TSHIRELEDITSWENG KA MELAWANA E AMANG LE TSA MAHLALE LE TSEBO • Ha motho a hlahisa ntho e ntjha kapa kgetlo la mantlha, a ka e ngodisa tlasa bitso la hae.• Ona ke mokgwa wa ho tshireletsa mahlale le tsebo eo a hlahileng ka yona tlasa molao,

Interlectual Property (IP) se wena.

MELAWANA E BEHILWENG KE MMUSO YA NAKWANA E SIRELETSANG BOHLALE BA MOTHO E MONG • Melawana e behilweng ke mmuso ya nakwana e sireletsang bohlale ba motho e mong, e fa

mohlahisi kapa ramahlale tokelo e thibelang batho ba bang hore ba ka etsa kapa ba rekisa ntho e tshwanang le eo a e tshireleditseng tlasa molao.

• Melawana ena ya nakwana e sireletsang tsa mahlale, e behetswe dilemo tse mashome a mabedi.

DITUMELLANO TSE AMANANG LE MELAO YA BENG BA MAHLALE LE TSEBO • Ditumellano tse amanang le melao ya beng ba mahlale le tsebo kapa Trade Related Aspects

of Intellectual Property Rights (TRIPS), ke tumellano ya matjabatjhaba tlasa mokgatlo wa botjaba wa World Trade Organisation (WTO).

• Tumellano ena e shebana le ho tlisa puso melawaneng e akaretsang tsebo le tsa mahlale pakeng tsa dinaha.

HOBANENG HA MELAWANA ENA E SA LOKELA MAPHELO • Melawana e sireletsang mahlale le tsebo e dumellang bo rakgwebo ba

hlahisang meriana hore ba ipuse ka ho laola hlahi-so le theko ya meriana.

• Ditumellano tse amanang le melao ya beng ba mahlale le tsebo di ka thibela dinaha hore di etse meriana le disebediswa tse ka pholosang maphelo.

• Mohlala; Melawana e tshireleditseng ho etswa ha sesebediswa se etsang diteko tsa covid19 le hore sena se ama Aforika Borwa jwang.


BOITEKO BA LEFATSHE HO NETEFATSA HORE BOHLE BA FUMANA ENTE YA – COVAX LE YA C-TAP HO FIHLELLEHA HA ENTE E THIBELANG TSHWAETSO YA COVID19 YA MACHABA (COVAX)

HO FIHLELLEHA HA SETHEKGINIKI SE MABAPI LE COVID-19 (C-TAP)

• Morero wa ho reka ente pele ho nako / Beheletsa ente

• Dinaha tse amohellang tlase - di fumana ente mahala

• Dinaha tse amohellang mahareng ho ya hodimo, di tla reka ente ka theko ea mmaraka

• Ho ithaopa ho arolelana tsebo ya theknoloji ya COVID-19

• Tshepo ya ho potlakisa ho sibolloa ha di ente, meriana jj

EMPA• Ha ho tekanyetso e lekaneng ya

ente ( ke e lekaneng batho ba ka bang peresente tse mashome a mabedi)

• Ha ho phephetso e khahlanong le melawana ya mahlale le tsebo, ho rekiswa ka theko e hodimo, le ho beha phaello pele.

• E tshieditswe ke naha tse mashome a mararo le metso e mene tse nang le chaba se futsanehileng le se amohelang meputso e lekaneng.

• Ha ho tshietso ho tswa naheng tsa UK le USA

• Ho fihlela mothating, ha ho k’hamphani le elenngwe ya pharma e kentseng letsoho

LETSHOLO LA BA PEOPLE’S VACCINE

TSELA E NGWE HO KGAOTSWA HA DITUMELLANO TSE AMANANG LE MELAO YA BENG BA MAHLALE LE TSEBO MAPABI LE COVID 19 • Dinaha tsa Aforika Borwa le India di entse tshisinyeho ya hore melawana

ya mahlale le tsebo e tshireleditseng ho hlahiswa ha ente ya covid ke naha tse ding e kgaolwe nakwana › Bolelele ba nako sewa › Ho fihlela ente e fumanwa ke batho bohle; kapa › › Boholo ba batho lefatsheng ka bophara bo sa tshwaetsehe › Hose setlamo bakeng sa dinaha › Ho dumella hore dinaha di iketsetse diente,

• E tshietswa ke Naha ya Kenya le ya eSwatini, le mekhatlo e sehlopa ya LICs, MICs, ba Vatican, WHO, UNAIDS

• E hanyetswa ke naha ya US, EU, Japan le tse ding

Re hloka ho ithlopha ngatana ngwe hore re tseke karabelo e nepahetseng ho COVID-19, ho kenyeletsa tekano phihlellong ya diente tsa COVID-19.

https://c19peoplescoalition.org.za/towards-a-peoples-vaccine-campaign-a-call-to-action/

Covid19 People’s Coalition SA@CovidCoalition

Letsholo la People’s Vaccine!

Pitso ea ho nka khato, e ananetsweng ke mekhatlo e fetang makgolo a mahlano le batho, e tla sebeletsa ho ruta setjhaba le ho sutumetsa mmuso le dikhamphani tse kgolo tsa meriana ho netefatsa tekatekano ya phihlello le kabo ya ente.


d: sesotho lethathama la mantswe (thlaloso ya …

Documents