PORTFOLIO / MARTI.lN OOSTRA

Zijn studio is een binnenruimte in een drukkerij. Zijn uitzicht bestaat uit de werkvloer van anderen. Sommige foto's van Wolfgang Tilmans en Maurice Scheltens vindt hij fantastisch. Van Maurice Scheltens bijvoorbeeld een rode Porsche en BMW Cabrio in een afdruiprekje. Zijn werk werd geplaatst in Addic!t en Druk (Belgische tijdschriften), Carp, Credits en Items. Zijn werk wordt afgebeeld in Graphic Design for the 21st Century. Hij levert met enige regelmaat materiaal voor de rubriek Tamtam in Adformatie. Zijn naam: Martijn Oostra: 'Fotographer or designer, that's the question?' [Paul Kaptein]

De adjudant van politie te Veldhoven

moest even wennen aan de wonder­

lijke verzameldrift van de ontwér­

per/fotograaf Martijn Oostra. Op 3-6-

1988 werd op gezag van de officier

van justitie te Veldhoven besloten

inzake het door Oostra begane straf­

bare feit van diefstal van verkeersbor­

den geen verdere maatregelen tegen

hem te nemen. 'Ik ben nu eenmaal

een verzamelaar van goed ontwor­

pen items', verontschuldigt de archi­

varis Oostra zich met een glimlach.

Van huis uit grafisch ontwerper -

afgestudeerd aan de Hogeschool

voor de Kunsten in Arnhem- is de

fotografie , zijn tweede grote passie,

steeds meer deel van zijn werk gaan

uitmaken. Op de vraag of Oostra

zich eerder ziet als fotograferend

ontwerper of ontwerpend fotograaf

ontstaat een babylonische spraak­

verwarring die aangeeft dat,

ondanks het feit dat dit existentiële

gevecht inmiddels gestreden is , het

uithangbord ontwerper of fotograaf

voor opdrachtgevers nog wel eens

verwarrend kan zijn. Hij recapitu-

leert zijn verleden: 'Tien jaar gele­

den kwam in mijn grafische werk

de fotografie erbij. Pas vijf jaar gele­

den ben ik me ook als fotograaf

gaan profileren.' Uiteindelijk, na

een tweede cappuccino luidt zijn

eigen vonnis: 'Ik ben fotograferend

ontwerper!.' Op de vraag of hij zijn

studio niet wil uitbreiden met een

compagnon geeft hij het kristalhel­

dere antwoord: 'Ik zie veel samen­

werkingsverbanden, zou dat ook wel

willen. Maar het is net als in de lief­

de; je moet de juiste tegenkomen.'

HOMO LUDENS 'Eigenlijk speel ik nog steeds . .',

bekent Oostra als we samen door de

talloze plakboeken bladeren die hij

in de loop van de jaren heeft aange­

legd, en waarin hij zijn materiaal

voor potentiële opdrachtgevers tot

leven brengt. We zijn aangeland bij

een verzameling 's nachts gefotogra­

feerde oldtimers voor veelverdieners

zoals die in de Amsterdamse straten

wachten op hun slapende chauf­

feurs . Deze vormden onderdeel van

een vijftal Amsterdam Collections

die hij op verzoek van Vandejong en

Arjan Groot van (020) Ontwerpers

speciaal sàmenstelde voor een uitga­

ve van de Amsterdam Promotion

Foundation. Oostra zelf heeft geen

rijbewijs of auto. De fiets, het open­

baar vervoer of een lift per auto

brengt hem overal op de plekken

waar fascinerende werkelijkheid in

beeld te brengen is. 'En kijk hier

eens naar hoe die mannen de vaste

trap tussen de roltrappen opbreken

met hun pneumatische drilboorma­

chines of hoe daar een bouwvakker

in gele overall blauwe slangen uit­

rolt. Dat is toch net playmobiel, of

niet somsT Kijkend naar de foto

met de truck waar in grote letters

het woord TEGELS op staat, terwijl

iets meer naar rechts op dezelfde

foto Sanitaire Artikelen valt te

lezen, komt al snel de discussie op

het fenomeen beeldbewerking en

manipulatie. 'Ik ben geen beeldbe­

werker, ik registreer met mijn foto's

wat ik op straat zie.' Zelfs de foto

van de gele auto tegen een helgele

D-C-2 VAKBlAD VOOR ONIWERPmS EN BEElDMAKERS 33

MAllTI..IN OOSTRA/ PORTFOLIO

golfPlaten achterwand blijkt niet

getrucked of gefotoshopped te zijn.

'Ik manipuleer niets in mijn foto's.'

Hij nuanceert: 'Het enige dat ik als

fotograaf natuurlijk wel manipuleer

is het camerastandpunt en de kade­

ring, de beelduitsnede.'

Dat Oostra als homo ludens de wer­

kelijkheid in zijn volwassen kinder­

fantasie wel degelijk manipuleert

blijkt bijvoorbeeld uit de werktitel

'busongeluk' die hij aan een foto gaf

waarop een kartonnen model van

een touring car' tegen een 'kunst­

matige' vangrail botst. Juist omdat

zijn foto's strakke registraties vor­

men van scènes uit onze realiteit ben

je in eerste instantie niet geneigd

vraagtekens te plaatsen bij zo'n

busongeluk. Pas wanneer je langer

kijkt zie je dat het geen echte bus is

maar een model in een etalage.'

MIJN DING In ons tweede gesprek dat hij mar­

ketingtechnisch goed heeft voorbe­

reid, merkt hij op dat hij nu, zeven

jaar na zijn afstuderen in 1995, nog

steeds bezig is met een tweetal

opdrachten die hij ooit op de acade­

mie kreeg. Oostra: 'De ene laat zich

kort en bondig samenvatten als

fotograferen op straat. De tweede

opdracht - indertijd voor het vak

'beeld' - is ingewikkelder. De

opdracht luidde: 'verbeeld door

middel van beeld je eigen slechte

eigenschappen.' Oostra vermoedde

dat zijn grootste slechte eigenschap

schuilde in het verzamelen van nut­

teloze kennis, maar vroeg zich na

voltooiing van de opdracht af, of dat

eigenlijk wel zo'n slechte eigen­

schap was.

Na de vaststelling dat het niet mani­

puleren van beeld onderdeel uit­

maakt van zijn handelsmerk, hoeft

hij niet lang na te denken over de

vraag wat de belangrijkste karakte-

34 VAKBlAD VOOR ON1WERPlRS EN BEElD MAKERS 0-C-2

ristiek is van zijn autonome fotogra­

fie. 'Wat is mijn ding?'

Triviale zaken op een andere wijze

onder de aandacht brengen.'

Opvallend is dat Oostra als fotogra­

ferend ontwerper zelf zijn media

probeert uit te kiezen. Hij benadert

uitgeverijen en tijdschriften, nodigt

mensen uit naar zijn werk te komen

kijken, en zodra hij zijn archief

heeft geopend laat de inhoud die

mensen doorgaans niet meer met

rust. 'Op die wijze heeft Items in het

verleden een serie WC-huisjes gepu­

bliceerd.' Hij start met datgene wat

hem intrigeert; dat kunnen strepen

op het wegdek zij n of tweedehands

auto's waar de oorspronkelijke

belettering op het moment dat hun

tweede leven begint vanaf is

gehaald. Die dingen vertellen een

eigen verhaal. Ik doe dan weinig

meer dan ze tot "onderwerp van

aandacht' te verheffen." En soms is

er dan iemand die mijn interesse

blijkt te delen.'

ACQUISITIE Op de vraag hoe hij nieuwe opdrach­

ten verwerft, antwoordt Oostra: 'Ik

schrij f tij dschriften aan, en dan

stuur ik materiaal mee, en dan

wacht ik af. Hij haast zich toe te voe­

gen dat zijn fotografie niet uitslui­

tend autonoom is, maar dat hij wel

degelijk ook in opdracht werkt. Voor

het bulletin van het architectuur

platform Den Haag, Wils & Co,

heeft hij een reportage gemaakt

over de Haagse grachten. Oostra:

'Veel mensen weten helemaal niet

dat er grachten zijn in Den Haag.'

Bij Lust, de grafisch ontwerpers van

Wils & Co vonden ze het een leuk

idee om juist iemand uit

Amsterdam die klus te laten klaren.

Voortdurend haalt hij uit zijn

archiefdozen nieuwe albums, zoekt

specifieke foto's die zijn verhaal met

beeld helder ondersteunen. Oostra

signaleert hoe in de kunstwereld

momenteel autonome fotografie

een 'hot item' is.

Daar ligt wellicht voor de nabije toe­

komst ook een uitbreiding van zijn

activi tei ten. Martij n Oostra loopt als

hij even tijd heeft graag door ver­

schillende galeries en musea. 'Graag

zou ik exposeren met mijn werk in

een galerie of een museum.'

Vragend waar zijn foto's idealiter

zouden moeten hangen antwoordt

hij direct: 'Zo denk ik niet.' Om er

na enig nadenken even later aan

toe te voegen: 'Ik zou wel in het

Stedelijk willen hangen of op Paris

Photo.' Tussen 17 mei en 30 juni

hangen er in het Vondelpark 150

inzendingen van fotografen op het

formaat 36 x 36, een tentoonstelling

getiteld: 'de mooiste foto's van 150

fotografen'. Een van de bijzondere

auto-foto's van Oostra hangt daar­

tussen.

DETAILS Oostra werkt alleen. Vaak is hij

onderweg zonder camera. 'Mijn pro­

bleem is een beetje dat als ik een­

maal begin te fotograferen ik abso­

luut niet meer kan stoppen.' Als hij

zichzelf een taak stelt dan moet

ieder object dat binnen die taakstel­

ling valt er fotografisch aan geloven.

'Toch speelt het toeval vaak een

grote rol in mijn werk.'

Het is zeker geen toeval dat hij in

1994 voor zijn stage naar Parijs ging,

waar Karel Martens een stageplek

had gecreëerd bij Rick Bas Backer

van Atelier Fabrizi. Bladerend door

de Parijse reclamefolders raakte hij

gefascineerd door mini-advertenties.

Daaruit kwam zijn project Junk

Mail JA-JA. Pulp fictie!. voort. Het

bestond uit mini-advertenties die

waren opgeblazen tot het niveau

van posters en affiches. Martijn: 'Ja,

het kleine uitvergroten, dat is zo'n

beetje wat ik doe.' <

'IK MANIPULEER NIETS IN MIJN FOTO'S.'

PAG. 35 BOVEN Eiland Sporenburg:

architectonische vorm van clipart

PAG. 35 ONDER Fiat tegen gele golfplaatwand

PAG. 36/37 Utiliteitsbouw

PAG. 38 BOVEN MinicooperGenève, 1998

PAG. 38 ONDER Expositie van luchtfoto's in de

Jardin du Luxembourg in ParijS van de Franse fotograaf

Vann Arthus-Bertrand

PAG. 39 BOVEN Kunstwerk onder de Grande Arche de la Défense in Parijs, bestaande

uit glazen panelen

PAG. 39 ONDER Twee gele speelgoed New Vorkse

taxi's en twee gele golfballetjes op een gele tafel

PAG. 40/41 Kartonnen model van een

touringcar verongelukt in etalage van reisbureau in Keulen

PAG. 42 BOVEN Mobiele klimwand

gefotografeerd in Barcelona

PAG. 42 ONDER San Francisco.

Truck passeert achter Amerikaanse

krantenautomaten

PORTFOLlO!MARTI.lN OOSTRA

D-C-2 VAKBLAD VOOR ONTWERPERS EN BEELDMAKEHS 3S

MARTI..IN OOSTRAl PORTFOLIO

36 VAKBlAD VOOR ONlWfRPfRS fN 8[[lDMmRS D-C-2

PORTFOLIO! MART."M OOSTRA

D-C-2 VAK8lAD VOOR ONTWERPERS EN 8EElDMAKERS 37

MART .... N OOSTRA/ PORTFOUO

- - :- --- .~ - .. ~~

38 YAKBlAO VOOR ONTWmp[RS [N BHlOMAK[RS D-C-2

PORTFOLIO I MART."N OOSTRA

0-C-2 VAKBlAD VOOR ONTWERPEASEN BlHOMAKERS 39

MARTI.lN OOSTRAl PORTFOLIO

40 VAK8lAD VOOR ONIW[RP[RS [N 8mOUAKERS 0-C-2

PORTFOLIO! MART • .JM OOSTRA

D-C-2 VAKBlAD VOOR DNIW(RPlRS (N OUlDMAK(RS 4.

MART."M OOSTRA/ PORTFOLIO

42 VAKBlAD VOOR ONTWERPERS EN BEHOMAKERS O-C-2

/

Ben Bos schetst uit de hand

'Van Wim' in new alphabet

NEW ALPHABET I TYPOGRAFIE

WIM CROUWEL EN ZIJN OLDIES BUT GOLDIES

Het new alphabet van Wim Crouwel, dat door Pieter Braninga in 1967 als Kwadraatblad van de toen roemruchte Steendrukkerij de Jong & Co werd gepubliceerd, trok - in zijn excentrieke eigenwijsheid - erg veel aandacht. Het commentaar kwam aanvankelijk uit vakkringen (zoals van Gerard Unger), maar tien jaar later in heftige bewoordingen ook uit de pen van niet-typografisch-onderlegde leken, zoals Renate Rubinstein. Aanvallen, die zelfs 'opgesierd' werden met snieren over onorthodoxe bril­monturen en kledingkeuze van sommige ontwerpers. [Ben Bos]

Piet Schreuders wist het allemaal

erg veel beter en legde dat vast in

een boekje dat door het 'G.J.

Thiemefonds' werd uitgegeven, geti­

teld Lay in Lay out. Hij vloekte de ont­

werpwereld, maar in het bijzonder

het bureau Total Design, bij elkaar.

De Zwitserse typografie ('een ps eu­

doreligie, zo die al iets voorstelde')

was in zijn bewoordingen de meest

smakeloze uitvinding sinds de koe­

koeksklok. Lay in Lay out is enige

jaren geleden, bij het uitkomen van

een herdruk, aanleiding geweest tot

het toekennen van de 'Werkman

Prijs ' aan Schreuders. Een kwalijk

grapje van de jury, vermoedelijk.

Piet zelf bekende tijdens een inter­

view met Het Parool, naar aanlei­

ding van zijn bekroning, dat hij

geen idee had wie die Werkman

eigenlijk was. Zijn boekje, gezet in

blokvorm, vertoont als gevolg van

de gekozen smalle kolom affreuze

en hinderlijk lezende, onregelmati­

ge woordspaties. Geen Zwitserse

typografie, maar wel een onverteer­

bare Emmentaler gatenkaas.

Crouwel's new alphabet markeerde

een fase in de automatisering van

het zetten. Op het moment dat hij

het ontwikkelde, verkeerde de tech­

niek nog in het stadium van de

lezende kathodestraalbuis; en dat

ging ook weer snel voorbij . Die buis

was domweg niet berekend op de

subtiele detailleringen van de gang-

bare lettertypen, de elegante klassie­

ke, noch de strakkere moderne.

Door het toepassen van uitsluitend

horizontale en vertikale lijnen om

tot zijn letters te komen, maakte

Wim zijn lettertekens hanteerbaar

voor de machine met zijn zeer

beperkte resolutie; maar zeker niet

voor de mens, zoals Unger terecht

opmerkte. Niet de lezer (vertrouwd

met de bestaande lettervormen)

moest zich maar aanpassen, doch de

machine moest verbeterd worden,

stond er in een bescheiden vervolg­

publicatie van diens hand.

De pijn van het moeilijke lezen van

teksten uit het new alphabet zat

hem in een aantal tekens die een

nieuw leerproces vereisten. Zoals de

a, g, k, m, s, v, w, x en z. Met de m

en de w zat ik tot voor kort zelf ook

in mijn maag. Waar de basis van het

alfabet in een zuiver vierkante vorm

stak, begreep ik nooit waarom de e

niet gewoon een kwart slag kloksge­

wijs of anti-kloksgewijs gedraaid

kon worden om tot een begrijpelijke

m respectievelijk w te leiden. Ik

vroeg het Wim, eindelijk. 'Ja, het

wàs eigenlijk wel inconsequent' , zei

hij (de altijd consequente man).

Maar hij hàd het al zo moeilijk

gehad met de 'verdichtende' vorm

van de e, dat hij niet tot dat draaien

wilde overgaan. De scrabble-doos

vertelt iets over de frequenties in

onze taal van de e, de m en de w. Er

zitten negen maal zoveel e's in als

m 's en w's . Wim vertrouwde er

domweg op dat we het wel zouden

begrijpen als er ergens 'mamma'

stond of dat het over de

WegenWacht ging.

Het experiment van dit alfabet trok

zeker veel aandach t in het beroeps­

veld en bleef door de tijd heen ook

dikwijls vermeld. Maar een écht

warm onthaal zat er niet in.

Enerzijds omdat de kathodestraal­

buis met zijn beperkingen spoedig

uitgekakt was, anderzijds door de

inspanning die het lezen vergde. Al

ging het maar om de naam van

maker 'wim' zèlf. Toch ook die w

enm.

Ook de bijpassende cijfers leenden

zich niet tot snel opmaken van een

rekening. Kapitalen werden verkre­

gen door het plaatsen van een streep­

je boven de onderkast-letter; dat

maakte het in de praktijk allemaal

nog wat lastiger. Daar wij als geoe­

fende lezers toch niet spellen, doch

woorden en regels overzien, waren

teksten in deze alfabetten (er waren

verschillende gradaties en breedten)

meestal toch begrijpelijk, omdat de

vrij talrijke moeilijke tekens vanuit

de context worden 'meegelezen'. Een

écht klein korps, zoals in het

'Kwadraatblad' ook werd toegepast,

is voor de lezer niet minder dan een

ramp.

Uiteindelijk werd het new alphabet

vooral een curiosum. Voornamelijk

D-C-2 VAKBlAD VOOR ONJWERPmS EN BEElDMAKERS 43

TYPOGRAFIE / NEW ALPHABET

geschikt voor incidenteel gebruik als

aandacht opeisende kopletter. Vooral

te gebruiken als er iets revolutio­

nairs moet worden geafficheerd.

En zo geschiedde het.

Popmuzikanten uit Engeland plaat­

sten met enige regelmaat op hun

CD-tjes albumtitels in de new alpha­

bet bold. Het alfabet was zomaar

'cool' geworden. Ofmet een ander

toepasselijk woord 'vet'.

Was dit wellicht de aanzet tot een

revival van de Crouweliaanse alfa­

betten? Hoe dan ook, de tijd bleek

rij p voor het gedigitaliseerd op de

markt brengen van niet alleen de

new alphabets, maar ook van een

aantal andere lettertypen die door

Crouwel in de loop der tijden was

gecreëerd. The (Britse) Foundry

bracht deze typen op de markt en

volgens de creator lopen ze als brood­

jes bij de bakker.

Medio maart werd bij Vivid (vormge­

vingsgalerie) in Rotterdam een ten­

toonstelling geopend, die geheel

gewijd was aan alfabetten en inci­

dentele lettervormen uit de teken­

pen van Crouwe!. Plus de toepassing

van dat lettermateriaal op affiches,

museumcatalogi, brochures, postze­

gels , kalenders , etcetera. 't Zag er

prettig uit. Was ook door Wim zelf

ingericht. New alphabets in Corps

Reusachtig op een lange witte

44 VAK8LAO VOOR ON1WfRPER! EN 8EELOMAKER! D-C-2

wand, vitrines met schetsen en

resultaten. En affiches.

Het letterlevensverhaal van Crouwel

kent een paar fasen. In de late jaren

vijftig en de vroege jaren zestig had

Wim een sterke behoefte om via

typografie expressie te stoppen in

affiches en catalogi-omslagen. Veel

gelegenheidsvormen.

Geconstrueerde namen van kunste­

naars, jaartallen op wenskaarten,

logo's voor bedrijven (Turmac,

Leeser). Van 1957 is er een affiche

voor Van Abbe met de naam van

schilder Leger als een fabriekslogo.

Het is een start van een hele reeks

prachtige catalogi en affiches waar­

in hij op dezelfde manier werkt.

Lurçat, Tajiri, Couzijn, Hiroshima (!) .

Bij het van start gaan van 'Total

Design' treedt het werk een nieuwe

fase binnen. Is het een reactie op de

collegiale nabijheid van 'partij-theo­

reticus' Benno Wissing, een streven

naar zuiverheid in de leer van lijn­

rechte systeemtypografie? De gete­

kende lettervormen worden zeldza­

mer (Fernhout, Mataré, Robert

Muller, Alfred Jensen, Henri

Michaux) en het wachten is slechts

op de definitieve doorbraak van

Frutiger's 'Univers' die daarna voor

Crouwel dé universele letter wordt,

jarenlang. Elk jaar ziet hij zijn kans

schoon om, voor de kalenders van

drukkerij Van de Geer, heel interes-

sante specifieke letter/cijfervormen

te ontwikkelen. Daar zijn hoogte­

punten bij. Zoals de kalender 1976,

die wordt getooid met een verlate

versie van Amsterdamse School cij­

fers .

In 1968 geeft de tentoonstelling

'Vormgevers ' in het Stedelijk hem

het excuus een letter te ontwikkelen

op basis van het 1-4-1 stramien, dat

hij hanteert voor de catalogus om­

slag en het affiche van het museum.

Niet het makkelijkste om te lezen,

wèl heel karakteristiek. Claes

Oldenburg, àbk in het Stedelijk,

krijgt een lettering die aansluit bij

de vormkarakteristieken van zijn

actuele werk. Er komt ook een soort

'gedigitaliseerd' specifiek alfabet

voor het Museum Fodor. De compe­

titie voor het ontwikkelen van nieu­

we cijfer-postzegels geeft Crouwel

aanleiding tot het maken van een

vrij hoekig, schrijfrnachine-achtig

alfabet.

Toch overheersen later voornamelijk

de neutrale, uiterst leesbare schreef­

lozen-van-reputatie zijn werk. Het

uitbrengen van een aantal van

Crouwel's oldtimer alfabetten door

de Engelsen geeft de mogelijkheid

weer eens in zijn voetsporen te tre­

den. Met de letters van de cijferze­

gels als echte tekstmogelijkheid en

de rest vooral om visueel 'in te kop­

pen'. <

HET NEW ALPHABET WAS ZOMAAR 'COOL' GEWORDEN. OF MET EEN ANDER

TOEPASSELIJK· WOORD 'VET'.

Voorstel voor een

nieuw lettertype. dat meer dan

traditionele lettertypen.

geschikt was voor

de kathodestraalbuis

NEW ALPHABET / TYPOGRAFIE

U-C-2 VAKBLAD VOOR ONIWERPERS EN BEHOMAKERS 4S