cursus geluid apk

Cursus geluid & opnametechniekTheoretische basisbegrippenGeluidNet als licht, warmte en elektriciteit is geluid een vorm van energie. Geluid is alles wat hoorbaar is: spraak, muziek, ruis, ... Onder ruis moeten we ongestructureerde geluiden verstaan (radiostoring, bandruis, ...). Geluid is niet iets statisch maar bestaat uit trillingen. Luchttrillingen zijn heen en weer bewegende luchtdeeltjes die door een trillend lichaam (stem, luidspreker, snaar, vel, riet, ...) in beweging zijn gebracht. Eenmaal in beweging stoten ze hun buurman aan en zo plant zich een luchtbeweging via luchtverdunningen en -verdichtingen in alle richtingen voort. Men spreekt van een golfvormige luchtbeweging ofwel longitudinale trillingsbeweging maar in feite zijn het reeksen verdunningen en verdichtingen van de lucht. Deze trillingen worden door ons trommelvlies opgevangen, doorgegeven aan de gehoorzenuw en via impulsen naar de hersenen gestuurd die ze ontcijferen en betekenis geven.

GeluidssnelheidGeluid breidt zich in lucht naar alle richtingen met een constante snelheid uit. Proefondervindelijk is vastgesteld dat deze ongeveer 340 meter per seconde bedraagt. Dat betekent dat op een afstand van 340 meter van de geluidsbron, het geluid pas na één seconde arriveert en dus kan worden waargenomen. Op een afstand van 1020 meter bedraagt het verschil al 3 seconden. Op grote muziekmanifestaties (zoals festivals) heeft men altijd met deze vertragingen te maken. Hoe men dit opvangt zien we verder in de cursus.

FrequentieDe hoogte van een toon hangt af van het aantal trillingen per seconde. De eenheid daarvan is genoemd naar de beroemde Duitse natuurkundige Heinrich Hertz. Eén volledige trilling per seconde is gelijk aan 1 Hertz (1Hz). Duizend trillingen per seconde is een kilohertz (1kHz). In de muziekleer wordt een verdubbeling of halvering van de frequentie een octaaf genoemd. Zo vormt het gebied tussen 100Hz en 200Hz een octaaf, evenals het gebied tussen 5000Hz en 10000Hz. Het gebied tussen 100Hz en 1kHz noemt men een decade. Het gehoor van een volwassen persoon situeert zich in het frequentiegebied tussen +/- 40Hz en 16kHZ. Naarmate men ouder wordt daalt de bovenste grens tot (geleidelijk aan) 5kHz. Bij de meeste audio-apparatuur is het frequentiebereik van 20Hz tot 20kHZ courant. De frequentie van het lichtnet bedraagt 50Hz. De frequenties die we als lichttrillingen kunnen zien liggen tussen 370 en 750 biljoen Hz. Over het algemeen splitst men het door het oor waarneembare geluidsspectrum op in 3 (of 4) gebieden: - bas: ongeveer van 16 tot ca. 250Hz- mid(dentonen): ongeveer de 4 octaven tussen 500Hz en 8kHZ, eventueel nog

onderverdeeld in lage en hoge middentonen- hoog: boven de 8kHZ

Opgelet: deze grenswaarden zijn niet absoluut, veel hangt af van het type mengtafel of equalizer.

APK Gent - Geluid & opnametechniek

1

Frequentie en afstraling In theorie vertoont een luidsprekerbox bij verschillende frequenties een verschillend afstraalgedrag. Lage tonen worden vrijwel bolvormig uitgestraald en breiden zich in alle richtingen uit. Als de frequentie toeneemt, worden de geluidsgolven steeds sterker gebundeld. Zeer hoge frequenties worden nog slechts in vrijwel één richting uitgestraald. Het feit dat de bassen even sterk naar de achterkant van een luidspreker afstralen als naar de voorkant is van groot belang bij de toepassing in PA-systemen (voor bvb feedback).

figuur afstraalgedrag

Bij dit model zie je een weergave van de diverse frequenties.

a) beneden de 200Hzb) van 200Hz tot 1500Hzc) van 1,5kHz tot 8kHZd) boven de 8kHz

Frequentiekarakteristiek Een lineair frequentieverloop van een geluidssysteem, gemeten over alle schakels in de signaalweg, garandeert een optimaal klankbeeld. Van de laagste tot de hoogste tonen worden alle frequenties precies gelijk behandeld. Moderne elektronische apparatuur benadert deze ideale situaties heel behoorlijk, akoestische omzetters (microfoons en luidsprekers) vormen echter een onmiskenbare zwakke schakel in de keten van de apparatuur. Bij luidsprekers en microfoons worden bepaalde frequentiegebieden bevoordeeld of benadeeld, afhankelijk van de constructie en andere fysische factoren. De luidspreker die alle frequenties even goed weergeeft moet nog uitgevonden worden. Om aan te geven hoeveel het frequentieverloop van een apparaat afwijkt van de ideale rechte lijn, wordt de frequentiekarakteristiek gebruikt. Dat is een grafiek waarbij op de vertikale as het niveau of de sterkte (in decibels dB) en op de horizontale as de frequentie (in Hz) is uitgezet. Als alle frequenties even sterk vertegenwoordigd zijn ontstaat van laag tot hoog een rechte lijn.

ToonEen toon is een periodieke trilling die we grafisch kunnen weergeven door een sinuscurve. De amplitude wordt gegeven door de afstand van elk punt van de sinus tot de nullijn. De maximale amplitude wordt bij 90° en 270° bereikt, daar hangt de sterkte (luidheid) van een toon van af. De afstand van een willekeurig punt van de curve tot het eerstvolgende punt met gelijke uitwijking is de golflengte.

figuur toon


2

AmplitudeOm een trilling te beschrijven, hebben we niet alleen de frequentie maar ook de ‘grootte’ (sterkte) nodig: het verschil tussen de nullijn en de momentele uitwijking. Dit wordt amplitude of uitwijking genoemd. (zie afbeelding vorige pagina)

Golflengte Dit is de afstand waarover een golfbeweging zich in één periode voortplant. Zoals we reeds hebben vermeld, is de verspreidingssnelheid van geluidsgolven in de lucht constant. Dat betekent dat bij verschillende frequenties de lengte van een geluidsgolf ook verschillend is. De golflengte wordt aangeduid met de kleine griekse letter lambda λ en kan met de volgende formule worden berekend:

golflengte λ (in m) = geluidssnelheid (constant) in meter per seconde / frequentie (f) in Hz

voorbeelden: f = 20Hz" golflengte = 340 m/s : 20 Hz = 17mf = 50Hz" golflengte = 340 m/s : 50 Hz = 6,8mf = 10kHz" golflengte = 340 m/s : 10000 Hz = 0,034 m = 3,4 cmf = 20kHz" golflengte = 340 m/s : 20000 Hz = 0,017 m = 1,7 cmdus hoe lager de frequentie, hoe langer de golflengte

Voor praktisch alle soorten muziek is een lagetonenweergave vanaf ca. 45Hz ruim voldoende. Lagere tonen kunnen vanwege hun grote golflengte ook niet in een huiskamer van normale afmetingen worden weergegeven. De berekening van de golflengtes bij verschillende frequenties is ook van belang om het verschil in constructie tussen hoge- en lage-tonenluidsprekers te kunnen begrijpen. (zie luidsprekers)

Harmonischen, interferentie en klankHarmonischen of boventonen zijn het gevolg van de eigenschap van een trillend lichaam (bvb een snaar) om niet uitsluitend te trillen met de grondfrequentie (die de toonhoogte bepaalt). Tegelijk met de grondfrequentie trilt de snaar, zij het veel zwakker, met frequenties die een geheel aantal malen de grondfrequentie bedragen. De sterkte van de boventonen is afhankelijk van de aard van het trillende lichamen. De grondtoon is de eerste harmonische. Is deze 1000Hz, dan heeft de tweede harmonische een frequentie van 2000Hz, de derde 4000Hz enzovoort. Dit kan wel tot meer dan 10 harmonischen toe doorgaan, zij het dat de sterkte van de opvolgende harmonischen steeds verder afneemt (kunnen ver boven de bovenste gehoorgrens uitkomen). In deze boventonen onderscheiden we even en oneven harmonischen, die elk hun eigen uitwerking op de klank hebben. Er worden ook wel niet-harmonischen opgewekt: boventonen die dus niet in een reken-kundige verhouding tot de grondtoon staan.


3

De boventonen versmelten met de grondtoon en beïnvloeden de zuivere golfvorm zodanig, dat er een geheel nieuw geluid, een echte klank ontstaat. Van geen enkel akoestisch instrument is de samenstelling en de sterkteverhouding van de boventonen gelijk, zodat ook geen enkel muziekinstrument als een ander klinkt. Het timbre wordt net bepaald door de bouw en de werking van een instrument en dus door de boventonen. Bij geluidsweergave is het belangrijk dat zoveel mogelijk boventonen zo perfect mogelijk worden weergegeven (desnoods met meerdere microfoons). Diverse factoren zijn bepalend voor de sterkte van de boventonen: de aard van het trillend lichaam (snaar, luchtkolom, vast lichaam), het materiaal (kunststof, hout, metaal) en de manier waarop het in trilling gebracht wordt (strijken, plukken, blazen, slaan). Ook de constructie speelt een rol. Naast de verhouding van grond- en boventonen zijn ook de wijze van toonopbouw, de uitsterftijd en de karakteristieke bijgeluiden bepalend voor de klankkleur van een muzikale toon. Zonder deze essentiële nevenverschijnselen zou men bepaalde klanken niet eens herkennen.

InterferentieOnder interferentie verstaan we de wederzijdse beïnvloeding van trillingen. Daarbij worden de amplitudes van de trillingen telkens bij elkaar opgeteld of van elkaar afgetrokken. Het resultaat daarvan is een nieuw trillingsverloop (resultante).

Harmonische vervorming Total Harmonic Distortion (THD) ontstaat doordat tijdens versterking van het audiosignaal spontaan harmonischen aan het signaal worden toegevoegd. Vanwege het harmonische karakter merkt de luisteraar hier niet altijd wat van, maar toch zijn er verschillen met de werkelijkheid. Bij goede versterkers ligt de THD tussen 0,05 en 0,01%.Bij bandopnamen heeft de harmonische vervorming nog een neveneffect. Doordat de harmonischen interfereren met de biasstroom (stroom van de ingang naar het aangesloten apparaat) ontstaat modulatieruis, welke de geluidskwaliteit sterk aantast. Bij cassettedecks ligt de THD in het algemeen wat hoger dan bij versterkers: tussen 0,5 en 3%.

Rose en witte ruisOnder het begrip rose ruis verstaat men een testsignaal waarin alle frequenties uit het audiospectrum vertegenwoordigd zijn. Het niveau van elke afzonderlijke frequentie in dit mengsel is gelijk. Rose ruis wordt gebruikt om PA-systemen in te regelen (spectrumanalyzer/roze ruisgenerator). Bij roze ruis wordt per octaaf met 3dB verminderd (blijft lineair). Witte ruis is dan wat we noemen de radio FM ruis. Daarbij wordt niets gefilterd: alles even sterk = hoge frequenties luider.


4

Het menselijk oorAls gevolg van de oorschelp, het middenoor en het binnenoor, kan de ‘gehoorindruk’ van een geluid sterk verschillen van het resultaat van een zuiver fysische meting. Om een voorbeeld te geven: bij een gelijke geluidsdruk worden verschillende frequenties door het oor met verschillende sterkte waargenomen.

Frequenties tussen 1kHz en 6kHz worden bijzonder luid ervaren. Boven en onder dat gebied worden geluiden als zwakker ervaren; onder de 100Hz en boven de 8kHz kunnen we dat bijzonder goed merken. De bovenste gehoorgrens wordt, afhankelijk van de leeftijd, bereikt bij ongeveer 16kHz; hogere frequenties kunnen we niet meer horen (we zitten dan in het ultrasone gebied). Het gebied onder de laagst hoorbare frequenties noemt men het subsonische geluid. Muzikanten, dj’s en geluidstechnici, die veelvuldig geconfronteerd worden met grote geluidsniveau’s, riskeren gehoorbeschadiging vooral in het gebied tussen 1 en 6kHz.

De verschillen zijn nog groter bij het waarnemen van de geluidssterkte. Het oor is aangepast aan de natuurlijke omstandigheden. We moeten gefluister of bladgeritsel net zo goed kunnen horen als een donderslag; de pijngrens mag daarbij natuurlijk niet bereikt worden. Om geluiden waarvan de intensiteit zo enorm verschillend is goed te kunnen waarnemen, bezit het oor een logaritmische karakteristiek.

In de praktijk betekent dat: stel dat we een toon horen die door een versterker met een vermogen van 1 Watt wordt weergegeven. We nemen een bepaalde geluidssterkte waar. Wanneer het nu het vermogen opvoeren tot 2 Watt (bij verder gelijkblijvende omstandigheden), dan horen we het geluid niet ongeveer twee keer zo hard: het verschil in waargenomen sterkte is maar nauwelijks waarneembaar!

Om het geluid twee maal zo hard te horen moet het vermogen vertienvoudigd worden. Deze verhouding blijft dezelfde bij grotere vermogens. Dus: geluidssterkte x 2 = vermogen x 10

Op (hifi)versterkers treft men dikwijls een loudness(contour)knop aan. Deze corrigeert de afwijking van het oor (<100Hz en >8kHz wordt opgetrokken). Bij hogere sterkteniveau’s wordt deze best uitgeschakeld, het zou de luidsprekers kunnen overbelasten en beschadigen.


5

DecibelsOm het niveau of de sterkte van een akoestisch of elektrisch signaal te omschrijven gebruiken we de verhouding van twee gelijksoortige grootheden uitgedrukt in decibels (dB). De decibel is dus een verhoudingsgetal, dat ofwel de verhouding van twee spanningen ofwel van twee vermogens aangeeft.

De geluidssterkte zoals die wordt waargenomen met het oor wordt eveneens in dB opgegeven. De onderste gehoordrempel wordt op 0dB ingesteld. De kleinst waarneembare niveauverandering ligt bij ongeveer 3dB. Dat komt overeen met een verdubbeling van het vermogen. Een toename van 10dB wordt als een verdubbeling van de geluidssterkte ervaren. Daarvoor is dus een tienvoudig vermogen nodig. De pijngrens wordt ervaren bij 120dB. In de luidheidstabel spreekt men van dB SPL (Sound Pressure Level). De geluidssterkte is afhankelijk van de mate van uitslag (amplitude) van het geluidsopwekkend medium, zoals gitaarsnaar of luidsprekerconus.

0 = Hoor drempel 10 = Net aan hoorbaar, normale ademhaling, vallend blad20 = Radiostudio, boom blaadjes in de wind, fluisteren op 1.5 m30 = Erg stil; bibliotheek, zacht gefluister op 5 m, opnamestudio40 = Huiskamer, slaapkamer, rustig kantoor, rustige woonbuurt, ...50 = Rustig, licht autoverkeer op 30 m, eigen kantoor kamer, regen, koelkast, ...55 = Koffiezetapparaat, elektrische tandenborstel, ...60 = Indringende airconditioning, normale conversatie, wasmachine, pianospel, ...70 = Storend bij telefoneren. Verkeer op de snelweg, druk kantoor, stofzuiger (60-85 dB), ...75 = Elektrische mixer, koffiemolen, druk restaurant, ...80 = Hinderlijk. haardroger, zwaar verkeer op 15 m, kamermuziek orkest, ... 85 = Handzaag, F16A straaljager op 1500 m hoogte, ... 90 = Zeer hinderlijk, gehoorbeschadiging na 8 u, druk stadsverkeer, gillend kind, ... 95 = Elektrische drilboor, op de snelweg rijden met open dak, viool, ...100 = Zeer luid. Metro, motorfiets, danszaal, ... 105 = Sneeuw blazer, helicopter op 30 m, pauken, roffel op grote trom, ...110 = Extreem luid. Rockconcert (110-130 dB), schreeuwen in iemands oor, symfonie-orkest gemiddeld niveau, onveilige walkman op zijn hardst (112 dB), ... 115 = Krijsende metro wielen120 = Luidste menselijke stem, auto claxon op 1 m, voetbal in het stadion (117 dB), ... 125 = Hifi in de auto (normale installatie), piek van symfonie-orkest (120-137 dB)130 = Donderslag (120-130 dB), pneumatische hamer, ... 135 = Sommige luide speelgoed piep beestjes140 = Pijngrens: Luchtalarm sirene van dichtbij, vliegtuigen op vliegdekschip, ... 150 = Startend straalvliegtuig van dichtbij, artillerie op 150 m, voetzoeker, knallen van een ballon (157 dB), piek van rockconcert of normaal niveau nabij de luidsprekers160 = Vuurwerk op 1,5 m, geweerschot (163 dB), pistoolschot (166 dB)170 = Schot van krachtig hagel geweer180 = Onherstelbare gehoorschade; Raket lanceerplatform194 = Saturnus raket (geluidsdruk is 1 atm)

Geluidssterkte mag niet verward worden met dynamiek. Dynamiek is het verschil tussen de zachtste en de hardste passage van een geluid, opname of lied.


6

AkoestiekBij muziekweergave in een zaal of ruimte is de akoestiek van essentieel belang. Zonder goede akoestiek is er geen goede weergave mogelijk. Elke zaal waarin een optreden plaatsvindt, heeft weer andere akoestische eigenschappen. Er zijn immers twee geluidsvelden: het direct uitgestraalde en het door wanden, plafond en vloer gereflecteerde geluid. Harde materialen zoals steen en glas hebben de eigenschap geluid sterk te reflecteren. Zachtere materialen zoals hout weerkaatsen geluiden minder sterk. Stoelkussens en ander textiel dempen het geluid in sterke mate, vooral de midden- en hoge tonen. Zonder publiek heeft elke zaal een andere akoestiek dan met publiek. Bij een soundcheck, die doorgaans in een lege zaal plaatsvindt, moet men er daarom rekening mee houden dat tijdens het optreden door de aanwezigheid van het publiek het midden/hogetonengebied daardoor meer wordt gedempt. In grote zalen met harde wanden treedt een echo op door de vele reflecties, in kleinere zalen hebben we daar veel minder last van. Looptijdverschillen noemt men de verschillen in aankomsttijd bij het oor van de door zaal- of kamerwanden gereflecteerde geluiden. Zaalreflecties hebben looptijden van wel 250ms (kerken nog meer). In de huiskamer komen maximale waarden van 20 à 25ms voor. Reflecties zijn niet per sé negatief: het zijn immers de reflecties die de muziek levendig maken. In een akoestisch goede weergeefruimte is er een juist evenwicht tussen het directe en indirecte geluid.De nagalmtijd wordt bepaald door de geluidsabsorberende materialen waarmee het geluid in aanraking komt. Een interieur waarvan de wanden niet te kaal zijn, waarin zich wat kamerplanten bevinden en dat normaal is gemeubileerd, heeft een goede nagalm. Veel moderne woningen zijn akoestisch te kaal (bvb door het ontbreken van tapijt), waardoor zelfs een repeterende nagalm kan ontstaan, de zogenaamde flutterecho. De akoestiek kan worden verbeterd door het plafond te bekleden met akoestiektegels. De wanden kunnen met hout, waarvan het akoestisch effect zeer gunstig is, worden betimmerd. Het geluidsabsorberend vermogen van hout is wel veel minder dan dat van speciale akoestiektegels, maar als het op enige afstand van plafond of muren wordt aangebracht, zodat er lucht achter zit, ontstaat tevens een mooie lagetonenopslorper (beperkt geluidsoverlast). Bij akoestiek hebben we het steeds over de auditieve kwaliteiten van de ruimte. Overlast van binnen naar buiten (voor de buren) of van buiten naar binnen (ambulance, verkeer, ...) kan je opnameruimte of repetitiekot aanzienlijk beter of aangenamer maken. Het isolerende materiaal om geen lawaai buiten of binnen te laten is ander materiaal dan akoestische tegels, wanden, tapijten, diffusors, bass traps, etc... Niet alleen je opnames zullen de karakteristieken van je ruimte bevatten, je oordeel over de mix zal verkeerde informatie bevatten als je ruimte niet in orde is. Je zal teveel of te weinig bas bijsteken waar dat misschien niet nodig is. Je beoordeelt ook geen wijn met je mond vol chocoladekoekjes...

Vergeet bij isolatie niet dat vloeren en muren trillingen verder zetten. Een goede start voor een akoestisch goede ruimte zijn geen parallelle muren en meubels (zetels en gevulde boekenkasten).


7

FaseAls de omgekeerde geluidsgolf wordt opgeteld bij het originele geluid, dan wordt die geluidsgolf opgeheven. Hij verdwijnt dus volledig. Als het geluid van een tom van een drumstel door een microfoon van een andere tom later wordt opgepikt, zou het dus wel eens kunnen dat het signaal van die eerste tom aanzienlijk verminderd wordt in de totale mix. Vaak zal dit resulteren in het verdwijnen van de lage tonen van dat geluid. Het spreekt voor zich dat dit een valkuil is, waar we op ons hoede voor moeten zijn. Een piano die breed stereo gepand (L-R) wordt, kan in een monomix (vroeger op bepaalde radio’s of toestellen) anders (vreemder, ijler) gaan klinken door dit probleem. Een faseprobleem kan zich ook voordoen door slechte kabels of door het slecht aansluiten van speakers.

Connectoren (aansluitingen)

Laag signaalLaag signaal Hoog signaalHoog signaal

XLR: standaard voor microfoons gebruikt.

Speakon: standaard voor luidsprekers met groot vermogen. Als de pluggen goed aan de kabels gemonteerd zitten is verkeerd aansluiten uitgesloten.

Jack: Standaard plug voor gitaren, keyboards, effectapparatuur, koptelefoons, randapparatuur e.d.

XLR: geschikt voor luidsprekers, mits met speciaal snoer (geen microfoonsnoer!) dat de hoge stroomsterkte (ettelijke Ampères) aan kan.

Bantam: wordt oa. gebruikt in TT patchpanels in de studio.

Jack: bruikbaar bij niet al te grote vermogens.

Mini-jack: vaak gebruikt als koptelefoonplugjes in draagbare audio apparatuur.

Cinch: wordt vooral in thuis-stereo installaties gebruikt, wordt ook voor digitaal signaal gebruikt (SPDIF)


8

Kabels

Asymmetrisch afgeschermdVb: de "gitaarkabel". De kabel bestaat uit een kern, waardoor het signaal loopt, een isolerende mantel, soms nog een laagje zwarte geleidende kunststof, de afscherming (al dan niet gevlochten fijn koperdraad), de isolerende buitenmantel.

Symmetrisch afgeschermdVb: de microfoonkabel, met aan de ene kant een XLR mannetje en aan de andere kant een XLR vrouwtje. Deze kabel heeft twee signaaladers en een afscherming.

MultikabelVerbindt het stageblock met alle ingangen voor microfoons en DI's met het mengpaneel. Elke ader is een symmetrische afgeschermde verbinding. Bijvoorbeeld 24 kanalen richting mixer en 6 kanalen retour, voor de monitors.

LuidsprekerkabelHier lopen flinke stromen door (ettelijke ampères), de kabel moet dus dikke koperaders hebben van enkele mm2 per stuk.

Twee-aderig netsnoerGebruikt voor apparaten zonder randaarde. Meestal alleen voor effectapparatuur en andere weinig stroom verbruikende apparaten (maximaal zo'n 800W).

Drie-aderig netsnoerGebruikt voor versterkers, eindtrappen ed. met randaarde. Sluit deze apparaten ook altijd op een stopcontact, verlengsnoer of verdeeldoos met aarding aan. De geel/groene ader is de aarde!

MIDI kabelHier wordt 2-aderig afgeschermd snoer voor gebruikt. Twee van de vijf aan-sluitingen worden dus niet gebruikt, dat zijn de buitenste twee

EthernetOok wel UTP of CAT5 genoemd. Wordt steeds meer gebruikt als digitale multikabel. Via één ethernetverbinding kunnen wel 32 tot 64 kanalen ongecomprimeerde digitale audio verstuurd worden.


9

SpeakersStudiomonitorsIn de studio is de speaker het referentiepunt. Het spreekt voor zich dat deze schakel een heel belangrijke is. Een studiomonitor moet eigenlijk een soort gemiddelde weergeven. Het is moeilijk of zelfs niet te definiëren wat een goede speaker is. Een goede speaker heeft dan ook weer weinig zin in een akoestisch slechte ruimte.

De grootte van studiomonitors wordt vaak aangegeven met termen als nearfield (klein), midfield (middenmaat) en main (groot). Een subwoofer kan het spectrum weergeven in de lage tonen. Ook hier is het belangrijk de impact van die speaker te begrijpen zodat je mix op andere installaties (ook die zonder subwoofer) goed of evenwichtig blijft klinken.

Actieve speakers hebben ingebouwde versterkers aan boord. Je hoeft maar je interface met een actieve speaker te verbinden en je kan beginnen. Passieve speakers hebben een versterker nodig, maar die versterker kan je dan wel zelf kiezen.

In een (home-)studio plaats je de speaker best in een driehoek ten opzichte van de mixpositie, met de tweeters op oorhoogte. Je plaatst ze beter niet in de buurt van hoeken of te dicht bij de muur.

LivesituatiesOok live heb je de keuze tussen passief en actief. De systemen zijn te talrijk en te divers om er hier dieper op in te gaan.

Een belangrijk onderscheid wordt gemaakt tussen de speakers voor het geluid in de zaal (front) en speakers voor het geluid op het podium (monitors).

De laatste jaren zijn line array-systemen heel geliefd op grote podia. Deze trossen speakers kunnen vaak software-matig aangestuurd worden om de directionaliteit en de toonregeling van elke speaker in zo’n tros te veranderen.


10

ApparatuurMicrofoonsIedere microfoon heeft een membraan (soms dubbel membraan) dat door de geluidsgolven in trilling wordt gebracht, zoals bij ons oor. Die membraanstrillingen worden door een microfoonsysteem omgezet in een elektrische stroom of spanning. Deze spanning wordt via een kabel getransporteerd, en daarna versterkt of opgenomen.

Soorten:" dynamische microfoons: kunnen hoge geluidsdruk aan, kunnen tegen een stootje

" condensator microfoons: werkt op een voeding (phantom 48V), subtieler, fragieler

" ribbon microfoons: zachte, warme klank, zeer fragiel

Dit zijn de meest voorkomende soorten microfoons.

Prijzen variëren van enkele tientallen euro’s tot enkele duizenden euro’s. Duurzaamheid en kwaliteit bepalen de prijs.

Microfoons kunnen in verschillende richtingen geluid oppikken, het polar pattern. omni(-directional) " " cardioid" " hypercardioid bidirectional (figure of 8)

Bij veel condensator-microfoons kan je het polar pattern kiezen. Dit opent mogelijkheden.


11

Een verzwakking (pad) kan je microfoon beschermen bij luide bronnen. (-10dB)

Als een microfoon dicht bij de geluidsbron staat (of vice versa), treedt er een proximity-effect op (nabijheidseffect). Dit effect zal de lagere tonen benadrukken. Een ander nevenverschijnsel dat kan optreden bij zang, is popping (ploffers). De letters ‘p’ en ‘b’ kunnen een grote luchtdruk veroorzaken en zullen in een microfoon onaangenaam klinken. Dit kan opgelost worden met een pop- of plof-filter (al dan niet zelfgemaakt met nylonkous en kleerhanger) of met het plaatsen van één vinger tussen de mond van de zanger en de microfoon.

Even naast de microfoon zingen of spreken kan ook helpen.

Andere bijgeluiden die vaak voorkomen, zijn het meestampen met de voet op de grond. Deze trillingen worden via het statief overgezet op de microfoon. Een ophangsysteem kan dit voorkomen.

DI boxen

Een DI-box (DI staat voor Direct Injection) zorgt ervoor dat een asymmetrisch signaal omgezet wordt naar een symmetrisch.

Dus wanneer gebruik je dat dan? Wel, wanneer je een muziekinstrument dat een asymmetrisch (of ongebalanceerd, zie hoger) signaal geeft, zoals een elektrische gitaar, een basgitaar of keyboards wil versterken bij een live optreden met PA.

Live PA werkt ALTIJD met symmetrische kabels, d.w.z. 2 kabels en als 3de een afscherming, en die kan je (in 90% van de gevallen) herkennen aan de XLR-stekkers. Een elektrische gitaar of keyboards sluit je aan met een asymmetrische kabel, meestal met een jack-stekker. Een symmetrische kabel is gewoon minder of niet storingsgevoelig.“Jamaar in ons repetitiekot gebruiken we allemaal jacks, en daar hebben we toch geen storing?”. Klopt, maar daar heb je veel minder storingsbronnen, en die kabels zijn 1 of 2 meter lang, in tegenstelling tot een multikabel van 30 tot 50 meter…

De uitgang van een keyboard is jack, ongebalanceerd en dus storingsgevoelig, en maak je storingsvrij door zo kort mogelijk aan het keyboard over te gaan naar een DI-box.Soms gebeurt het nogal eens dat je brom op het signaal hebt zitten, en -zonder hierop dieper in te gaan- dan kan het zijn dat er een aardlus ontstaan is. Die aardlus zorgt voor brom, en kan je opheffen door een knopje op de DI, meestal aangeduid met EARTH LIFT of iets in die aard.

Tenslotte kan je de meeste DI’s op batterijen gebruiken maar speel veilig en gebruik de 48 Volt (of fantoomvoeding) van de mengtafel indien die voorhanden is.


12

http://www.reggi.be/wp-content/uploads/2007/07/xlr_vs_jack.jpg

http://www.reggi.be/wp-content/uploads/2007/07/xlr_vs_jack.jpg

MengtafelEen mengtafel of mixing desk of mixer mixt verschillende geluidsbronnen. Om van tientallen ingangen of inputs een stereomix te maken, live of voor opname, heb je een mengtafel (analoog, digitaal of virtueel) nodig. Naar analogie met het culinaire: een mengtafel neemt verschillende ingrediënten en combineert ze in de verhoudingen die de technicus of de producer de juiste vindt om tot een lekker gerecht te komen. Elk ingrediënt kan, voordat het in de mix komt, voorzien zijn van eigen details (zoals kruiden en marinades).

Analoge, digitale en virtuele mengtafels doen hetzelfde. In het analoge gebied blijft elk signaal van ingang tot uitgang een serie analoge elektrische pulsen. In het digitale gebied moet het analoge signaal tweemaal omgezet worden in I en 0, eenmaal bij de ingang en eenmaal bij de uitgang van een digitale mengtafel. Virtuele mengtafels, zoals in multitrack software (DAW zie verder) kunnen bediend worden met de muis van de computer, maar dat is uiteraard niet erg handig. Controllers kunnen de taak van de knoppen op een mengtafel over nemen. Deze controllers kunnen slechts enkele knoppen bevatten of een heuse mengtafel-feel aan je vingers brengen.

Uiteraard bestaan er ook hybride toestellen: analoge tafels waar een deeltje controller in zit, digitale tafels met controllerfuncties, analoge tafels met een digitale convertor, analoge tafels die volledig automatiseerbaar zijn (recall: elke beweging en meterstand van elke knop op de tafel kan opgeslaan worden en opnieuw opgeroepen worden, zodat er ten alle tijde kan aan verder gewerkt worden).

Wat heb ik nodig? Dat hangt uiteraard af van de opname die je wil maken of van de mix die je moet

uitvoeren. Voor live zal dat vooral afhangen van de bezetting, en of deze tafel enkel voor de mix in de zaal (FOH: Front of House) gebruikt wordt en/of er ook een monitormix

(tegelijk) mee moet gemaakt worden. Voor studio heeft het geen zin om 16 kanalen op hetzelfde moment te kunnen opnemen (doch afzonderlijk opgenomen: ‘multitrack’) als je

muziekruimte niet groter is dan een bezemkast...

Wat klinkt beter? Het is niet de technologie die je mix bepaalt,

het is wie die de technologie bedient...


13

Elk kanaal is opgebouwd uit dezelfde componenten. Op een analoge tafel zie je duidelijk dat elke rij van onder naar boven telkens dezelfde is. Zo’n rij noemen we een channel strip. Je hoeft dus niet alle knopjes afzonderlijk leren kennen, één kanaal begrijpen volstaat. Op een analoge tafel zie je in een oogopslag hoe alle componenten of parameters in gesteld staan. Op een digitale tafel moet je deze info gaan zoeken op schermpjes.

Pre ampIn dit eerste stadium ‘in’ een mengtafel, zullen we het signaal proberen zo goed mogelijk binnen te krijgen. Hiervoor kan een tafel een mic/line knop voorzien om het gepaste ingangsniveau ‘toe te laten’. Een microfoon heeft een zwakker signaal dan een line bron zoals een cd-speler of een keyboard. Het voltage dat een microfoon produceert is heel klein. Een microfoonversterker (microphone preamplifier) maakt van die enkele millivolts een halve Volt om bruikbaar te zijn voor de mengtafel of interface. Condensator microfoons hebben 48V nodig (phantom power), ook dat kan via de mengtafel geleverd worden; per kanaal of per groep van kanalen.De hoeveelheid versterking wordt aangeduid met ‘gain’ (winst) of ‘trim’ en bediend via een draaiknop. Als een signaal te sterk binnenkomt ook zonder versterking, kan dat afgezwakt worden met een vaste hoeveelheid. Hiervoor gebruikt men de ‘pad’-knopjes. Ook het omdraaien van de fase (⌀) behoort tot de mogelijkheden wanneer het signaal de tafel binnenkomt.

Iets verderop bespreken we afzonderlijke pre amps. Meer info vind je daar.

Equalizer (EQ)Veel van de knoppen op een analoge mengtafel dienen als onderdelen van een equalizer. Van hifi tot ipod, iedereen heeft wel een eq in huis. Het bijkleuren van het geluid door toename of afname van de hoge, midden en lage tonen gebeurt op een mengtafel per kanaal. Van elk van die banden (laag mid hoog, soms zelfs mid-hoog en mid-laag) kunnen op een kanaal 1, 2 of 3 knoppen ter bediening staan. Met de EQ gaan we proberen tekortkomingen in het geluid goed te maken. EQ is het verschil tussen wat je hoort en wat je zou willen horen. (spectrumgewijs dan toch...)

Op de afbeelding links zie je vijf kanalen op een mengtafel. De EQ sectie ziet er telkens hetzelfde uit: LF (low frequencies - draaiknop volume en frequentie), LMF (low mid - volume, frequentie en q-factor = wijde of nauwe curve), HMF (high mid - volume, frequentie en q-factor), HF (high - volume en frequentie). Deze tafel voorziet ook nog filters om het laag en/of het hoog weg te nemen.

Je ziet nog het best van al wat een equalizer doet in het digitale domein: zowel digitale tafels als DAW in de computer geven een grafische weergave van de stand van de eq.


14

De vorm van de ‘ingreep’ van de EQ geven we verschillende namen: bell shelf filter

Hierboven zie je drie parametrische EQ’s. Bij een parametrische EQ kan je de frequentie waarop versterkt of afgezwakt wordt zelf kiezen. Je kan tevens de breedte van de bell zelf bepalen, dit noemen we de Q-factor. Een smalle bell noemen we een notch. Bij grafische equalizers kan dit niet en moet je werken met de vaste frequenties.

notch grafische EQ grafische EQ

EQ met mate, het zal het natuurlijke van je opname ten goede komen. Je kan EQ’en bij opname en/of bij de mix. EQ gebeurt in de eerste plaats bij de muzikant, een andere feel of touch op hetzelfde instrument kan toch anders klinken. De plaats van de microfoon speelt ook een belangrijke rol.

Er bestaan geen vaste regels, doch er zijn bepaalde EQ ingrepen die je al een eind op weg kunnen helpen. (zie verder)

Het handige aan digitale mixers en DAW’s is dat je bestaande EQ settings kan inladen en gebruiken. Ook je eigen EQ settings kan je opslaan en opnieuw oproepen. Al hoeft dit niet noodzakelijk hetzelfde geluid te weeg brengen, de microfoonplaatsing is hierbij van cruciaal belang.

EQ’en kan je op elk spoor of elk instrument, maar uiteraard ook op een bus, groep of op je volledige mix. Het kan gebeuren na een lange mixsessie dat je oren wat vermoeid raken en bijgevolg wat minder hoge tonen kunnen verdragen. Om dan te gaan EQ’en op je ganse mix om dit wat te compenseren, laat je je mix best even rusten (zelfs een nachtje) of nog beter is een externe mening. Dit is de taak van masteringtechnicus. (zie verder)

Ook live kunnen EQ’s niet alleen handig zijn op elke microfoon, je kan ook het algemene geluid in de zaal of in de monitors gaan controleren. Dit is zeer handig om feedback (PIEP!) te voorkomen of weg te werken.


15

Sends (auxiliary, aux, monitor, effect, ...)Soms willen we een signaal van een kanaal ook naar andere plaatsen sturen dan alleen maar naar de stereobussen. De sends stellen ons in staat om een zelfgekozen hoeveelheid van een kanaal naar een andere bestemming te sturen. Sends kunnen gebruikt worden om bepaalde signalen naar effecten te sturen, naar monitors of koptelefoons. Zie het als extra mixen die je kan maken en naar een apparaat of muzikant kan sturen. Het aantal sends kan verschillen. Sends worden op een tafel meestal benoemd als aux’en. De termen monitor en effect kunnen ook te lezen staan op een tafel.

Naast de draaiknop kan een aux ook een switch in de buurt hebben met de keuze pre of post. Deze switch kan gelden voor 1 of enkele aux’en.

Wat betekent dat? Pre of post staan voor pre- of postfader, voor of na de fader dus. De fader is de laatste stap in een channel strip op een mengtafel. Het signaal dat naar de sends gestuurd wordt, kunnen we nu voor of na de fader aftappen.

Wat is het verschil? Als het signaal opgepikt wordt voor de fader (pre), dan zal de beweging van de fader (tijdens de mix) geen gevolg hebben voor de send. Als de send gebruikt wordt voor een koptelefoonmix of voor live monitors, zou het wel zeer vervelend zijn als elke beweging van de faders de monitormix zou beïnvloeden. Als de send gebruikt wordt voor een galm-effect zal het net gewenst zijn dat de hoeveelheid galm toeneemt als de fader wordt verhoogd. In deze situatie schakelen we dus best na de fader (post).

Zoals je ziet op de afbeelding kan een mixer een afzon-derlijke sectie bevatten voor de returns. We hebben sends dus het is logisch dat we ook returns hebben. Returns zijn eigenlijk extra kanalen op een mixer. Als er geen returns op een mengtafel voorzien zijn, kan je het signaal dat van een effect terugkomt (de eigenlijke galm, delay of ...) aangesloten worden op een gewoon kanaal. Je moet er dan wel een kanaal voor opofferen. Voordeel is wel dat je dat signaal nog verder kan gaan bewerken (eq) of nog eens naar een ander effect sturen (delay nog eens langs de reverb of galm sturen).


16

Routing Zoals in een verkeerstoren of controletoren kunnen wij bepalen waar het audiosignaal naartoe gaat, langs waar het de tafel verlaat of omgeleid wordt. Bij opname is het interessant dat elk signaal dat door de mengtafel eerst versterkt wordt (microfoons) individueel naar een opnametoestel kan gestuurd worden (multitrack recording). Via een systeem van bussen en groepen kunnen kanalen ook gegroepeerd worden en zo samen verder bewerkt worden of omgeleid worden. Alle onderdelen van een drumstel samen in een bus steken kan handig zijn -> als de drums te laat staan, hoef ik maar 1 fader te bedienen ipv 10 stuks. Zowel live als in de studio kan het gewenst zijn om een groep van instrumenten verder samen te bewerken (drums of alle blazers of stemmen samen). Bij een live-tafel staan de bussen meestal centraal of helemaal rechts op de tafel gegroepeerd. Eens elk kanaal goed afgesteld staat en een beetje logisch gerout is, hoef ik dus niet meer van links naar rechts te hollen om een leuke balans te maken, ik kan dat nu met de bussen of groepen.


17

Channel strip1. mic input

xlr aansluiting

2. phantom power48V, soms per kanaal, soms per 4 of 8 kanalen

3. line inputjack aansluiting

4. insertmogelijkheid om het signaal af te takken, om te leiden

5. gain (of trim)versterking van het signaal (winst)

6. padvermindering, afzwakking va het signaal

7. faseomdraaien van de fase

8. drivebijkleuren van het signaal (typisch voor enkele merken)

9. compressoregaliseren van de dynamiek

10. eqhoge, mid- en lage frequenties wegnemen of versterken

11. sends (aux, monitor, effect)hoeveelheid van het signaal sturen naar effect, monitor, ...

12. pre / postplaatst send of eq voor of na de fader

13. peak (piek, overload)

14. panpanorama (links-rechts in stereomix)

15. on/off - mute

16. pflpre fader listen (afluistering)

17. solo

18. routingbepaalt waar het signaal naartoe gestuurd wordt


18

Mic pre Het voltage dat een microfoon produceert, is heel klein. Een microfoonversterker (microphone preamplifier) maakt van die enkele millivolts een halve Volt om bruikbaar te zijn voor de mengtafel of interface. Hoeveel er moet versterkt worden, hangt af van het type microfoon. Mengtafels hebben meestal meerdere mic pre amps aan boord, maar de laatste jaren verkopen meer en meer fabrikanten afzonderlijke pre amps. Deze fabrikanten beweren uiteraard dat hun pre amp beter klinkt dan de ingebouwde op een mengtafel. De kwaliteit zal zich uiteraard vertalen in prijs. De keuze hoeft dus niet te stoppen bij de microfoon. Je kan ook de combinatie mic + mic pre beluisteren en vergelijken.

CompressorDe dynamiek (het verschil tussen het luidste en het stilste moment in een partij) is één van de elementen die muziek doet leven. Vanuit geluidstechnisch oogpunt is dynamiek één van de vervelendste parameters bij zowel opname als live. Een compressor kan de dynamiek een beetje controleren. Bij zorgvuldig gebruik kan de compressor op deze manier de dynamiek wat verkleinen zonder dat het een vlakke of platte uitvoering wordt. Integendeel: een goede compressor kan zelfs, in goede handen, een zekere muzikaliteit vertonen. De meest befaamde exemplaren zullen zelfs een zeker kleur toevoegen aan het signaal door hun specifieke elektronica.

Een dynamische zanger zou je al met de hand moeten volgen aan de mengtafel. Dat is niet alleen een handeling die veel concentratie vergt, het zorgt er ook voor dat je ondertussen weinig andere dingen kan doen. Een compressor (zowel fysiek toestel als software die hetzelfde doet of als onderdeel van een digitale tafel) lost dat probleem op.

Wat is het verschil tussen compressie en limiting? Dit zijn twee gerelateerde begrippen die vaak in één toestel verwerkt zitten. Compressie compresseert het signaal zodat het verschil tussen het luidste en stilste moment. Om dat de totale dynamiek hierdoor verkleint, worden dus ook de stille stukken luider. Limiting houdt de luide pieken van het signaal tegen (limiet). Zo kan dat signaal niet ‘overloaden’ of ‘clippen’.


19

Welke parameters vind ik op een compressor?

! ThresholdThreshold bepaalt het niveau vanaf waar een compressor begint te werken. Onder dat niveau zal het signaal ongehinderd doorgelaten worden. Threshold en input niveau gaan dan ook hand in hand. Als je het input niveau wijzigt, beïnvloedt dat de threshold.

! Gain reductionAls er al een meter (met led’s of een VU meter) op het toestel te zien is, dan zal dit geen normale beweging maken. Het metertje zal de hoeveelheid gain reductie tonen, m.a.w. de hoeveelheid signaal dat door de compressor wordt ‘weggenomen’. Je kan soms kiezen wat je te zien krijgt op de meter: input, GR (gain reduction) of output.

! RatioDe hoeveel het signaal precies ‘onderdrukt’ wordt (vanaf de threshold dan wel te verstaan), wordt aangegeven met de ratio. 2:1 betekent dat elk verschil van 2dB dat de compressor binnenkomt, slechts 1dB verschil meer zal meten als het de compressor verlaat. Hoe hoger de ratio, hoe meer er gecompresseerd wordt.

Eigenlijk mag je een compressor niet horen. Als je hoort dat het volledige signaal een vreemde ‘ademhaling’ heeft of nogal onderdrukt of pompend wordt, dan staat de compressor niet optimaal afgesteld.

! Attackbepaalt vanaf wanneer de compressor begint te werken. Voor drums, gitaren en stemmen werk je wellicht best met een nogal snelle attack. Maar soms wil je een basgitaar compresseren maar wil je toch de aanslag van die noot niet kwijt. Hiervoor kan de attack wat later gaan zetten, zodat de aanslag van de noot eerst kan passeren en de compressor pas daarna begint te werken.

! Releasebepaalt hoe lang het duurt voordat de compressor terug naar zijn normale toestand komt als een signaal terug onder de threshold duikt. Een lange release zal een natuurlijker effect genereren, korte releasetijden kunnen het pompend effect benadrukken.

Alweer handig bij DAW en digitale tafels is het gebruik van software compressors en ook hier kan je presets gebruiken (bestaande instellingen die de ontwikkelaar van de software compressor jou suggereert) en/of je eigen instellingen opslaan en oproepen.

Een compressor kan ook gebruikt worden om een bepaalde frequentieband (breed of smal) te gaan controleren. Een mulitbandcompressor (vaak gebruikt in mastering) werkt volgens dat principe. Er bestaan ook compressors waar je een side chain of key input kan gebruiken. De compressor zal dan enkel werken op de info die hij krijgt van de side chain. Deze info gebruikt hij om het volledige signaal te gaan compresseren. Je kan een zwaar ge-EQ’d signaal aan de sidechain hangen zodat de compressor alleen maar werkt bij signalen die te veel hoog (s klank), mid (agressieve klank) of laag (modderige, zware klank) hebben. Een bekend gebruik hiervan is een de-esser.

Compresseren kan zoals EQ bij opname of bij mix, live of studio, op instrument of op eindmix, bussen en groepen. Compresseren van de eindmix is misschien weer iets dat je best overlaat aan de masteringtechnicus.


20

Gate (of Noise Gate)Zoals de naam het al zegt is één van de hoofdfuncties van een noise gate het tegenhouden (gate = poort) of aanzienlijk verminderen van (bij-)geluiden die qua volume onder een bepaalde threshold blijven. Ruis, omgevingsgeluid, mond- of ademhalings-geluiden van een zanger. Maar een noise gate kan ook meer: het kan de timing en het verloop van een geluid veranderen. De meeste noise gate kunnen ook fungeren als expanders. Een expander vermindert een signaal dat onder een bepaalde threshold blijft, i.p.v. het weg te nemen of tegen te houden zoals een gate. Een expander vergroot de dynamiek door stille passages stiller te maken en luide luider. Exact het tegenovergestelde van wat een compressor doet dus. Kan bijvoorbeeld gebruikt worden om ruis minder hoorbaar te maken. Ruis valt namelijk vooral op bij zachte passages, als je die dan zachter maakt met de expander ben je van een stuk ruis af. Je kunt een expander ook gebruiken om opnames dynamischer te laten klinken, minder vlak.

! Thresholdbepaalt het niveau waaronder gate zal sluiten, info boven deze grens gaat gewoon door

! Ratio (of Range)een lage ratio zal zorgen voor wat expantie (van de expander); hogere waarden zullen er voor zorgen dat signalen onder de threshold volledig verdwijnen

! Attackgeeft de snelheid aan waaraan de gate terug naar een normaal output-niveau gaat na expantie of gating, een snelle attack zal zorgen dat het signaal meteen herkent wordt als het boven de threshold zit, een trage attack zal het geluid (traag) doen infaden

! Decay (of Release)bepaalt hoe snel het geluid naar 0 gaat of naar het gekozen niveau gaat, snelle decay

! Holdbepaalt hoe lang de gate open blijft

Sidechainen op gateEen gate op een signaal kan ook luisteren naar een ander signaal om open en dicht te gaan. Dit kan ervoor zorgen dat een bepaald ritmisch verloop in het eerste signaal komt, of dat de timing gewoon veel beter wordt. Als je de basdrum als key input (side chain) op een gate op de bas zet, zou het wel eens kunnen dat deze twee veel beter samen spelen.

De onderdelen van een drumstel kunnen mooi geïsoleerd worden door gates. Dit geeft als voordeel dat als we de snare luider zetten, we geen overbodig bijgeluid mee luider zetten.


21

Effectapparatuur

ReverbReverb is wat wij vaak omschrijven als galm. Denk aan een kerk. Het signaal wordt niet herhaald (hallo... hallo... hallo...) zoals bij delay (zie verder) maar wordt als het ware verlengd (hallooooooooo). Bepaalde ruimtes hebben van zich zelf een mooie reverb. Omdat we niet altijd toegang hebben tot al die verschillende soorten ruimtes, en omdat we niet altijd dezelfde ruimte willen laten klinken in onze muziek, maken we gebruik van toestellen en software die dit effect nabootsen. Ooit al gehoord van de term echokamer? Wel, men maakte effectief kamers in studio’s die een goeie reverb weergaven om het signaal door te sturen (signaal door een luidspreker in de echokamer zetten, en in die kamer een microfoon plaatsen die de ruimte registreert). Later maakte men plate echos: dozen met metalen platen of metalen veren (spring reverb) erin om een gelijkaardig effect te bekomen.

Alle presets en parameters van een reverbtoestel of -software zullen iets te maken hebben met een (virtuele) ruimte. Je zal dus vaak termen terugvinden die je je eigenlijk moet voorstellen in een ruimte.

! Reverb time (of Decay time):lengte in tijd van de reverb

" Density & diffusion:hiermee veranderen we de eerste reflecties in onze virtuele ruimte, de eerste keer dat het geluid een muur of vloer raakt

" Pre-delay:een instelbare tijd tussen het originele signaal en de start van de reverb

" Dry/Wet:we spreken van het droge signaal (= het originele zonder reverb) en het natte signaal (enkel de reverb); het komt er op aan een goede balans te vinden tussen ‘dry’ en ‘wet’

Reverb voeg je toe bij het mixen, en neem je dus best niet mee op, tenzij het om een bijzonder effect gaat zoals bij eventuele gitaareffecten. Je kan bij het monitoren (meeluisteren) tijdens de opname wel reverb toevoegen, wat meestal wat aangenamer zingt en speelt. Overdrijf hier niet mee! Leer als muzikant en zanger ook zingen en spelen zonder reverb, dit is zeer leerrijk, zo wordt er niks verstopt in de galm. Ook als technicus...

Meestal gaan we reverb inlassen via send en returns (zie hoger). Zo kan je de mate van galm op één specifiek instrument zelf doseren. De stem kan veel nodig hebben en de gitaar slechts een beetje van dezelfde reverb, dit kan makkelijk met de send en returns.


22

DelayDelay, echo, reverb, ... woorden die vaak door elkaar en verkeerd gebruikt worden. Een echo is één enkele reflectie (weerkaatsing) van een geluid. Reverb zijn heel veel echo’s die als 1 geheel gehoord worden. Delay betekent enkel vertraging: een geluid dat iets later gehoord of herhaald wordt dan de bron. Ook fabrikanten en ontwikkelaars van deze effecten gebruiken de verkeerde en dus misleidende termen.

Een delay is, nog meer dan reverb, een heel muzikaal effect. Heerlijk om er mee en zelfs er rond te spelen...

" Delay time:makkelijker dan vroeger (met tape delays) kunnen we nu de gewenste delay-tijd kiezen

" Feedback:men ontdekte dat men de delay nog eens terug door de delay kon sturen, waardoor je verschillende herhalingen kreeg; feedback bepaalt dit aantal

Er zijn nog heel wat andere effecten die je zal terug vinden in effectapparatuur, in een digitale mengtafel, DAW, in een keyboard of zelfs tussen de pedaaltjes van een gitarist. Als je de kans hebt, probeer ze en draai maar aan elke parameter...

Geniet, maar gebruik met mate...


23

DAW: Digital Audio WorkstationEen DAW bevat drie componenten: een computer, een audio-interface en software. Je kan bundels kopen waarbij een interface met software geleverd worden, maar uiteraard maak je de keuze zelf. Er is keus genoeg, voor elk budget en elke situatie (laptop, desktop, ...).

Muzieksoftware vergt nogal wat van je computer. Je koopt dus best een krachtig beest zodat dat beest even mee kan... Een snelle processor, (heel) veel RAM, een grote harde schijf (best een extra externe) en een backup schijf zijn geen overbodige luxe. Mooi meegenomen is een videokaart waarmee je twee schermen kan aansluiten.

Midi kan aanwezig zijn op een audio-interface. Wat is midi? (zie verder)

Eén van de vervelendste elementen waar audiorecording op de computer nog steeds mee te maken heeft (toch nog anno 2011, misschien kennen we dit probleem niet meer in de nabije toekomst), is latency of vertraging. Als we een signaal naar de computer sturen, willen we dat ook graag horen. De rekensommen die de computer moet maken, zorgen voor deze vertraging. Vanuit muzikaal-psychologisch oogpunt proberen we deze dus best te beperken. Dit kan met wat instellingen in het programma (buffer size), via direct monitoring (in het VST systeem van Nuendo en Cubase, als de interface het toelaat) of door het op te nemen signaal te monitoren (te beluisteren) voor het de computer in gaat en niet als het er uit komt. Bij deze laatste twee opties heb je geen vertraging, deze is voor de muzikant dus de meest comfortabele. Deze hebben wel als minpunt dat we geen bewerking vanuit het programma op het signaal kunnen doorvoeren. Hier kan een extra apparaat (pre amp met eq en compressie) handig zijn.

Kerkorganisten moesten op de grote orgels ook rekening houden met vertraging...

Zoals bij instrumenten gaat het erom dat je je goed voelt en thuis voelt in het programma waar je mee werkt. Je kan gerust met een gratis of demo programma beginnen. Je voelt zelf aan wanneer je klaar bent voor de volgende stap.


24

Convertie Voor een geluid in een DAW terechtkomt, moet het omgezet of vertaald worden. Een convertor, aanwezig op elke audio-interface, maar ook afzonderlijk te koop, zet het brongeluid om in een digitale code. Omgekeerd zet het ook het (de) bewerkte geluid(en) die in de computer zitten, terug om in geluid. De verbinding tussen een audio-interface en een computer of interfaces onderling, kan langs verschillende formaten en aansluitingen gebeuren: USB, Firewire, Ethernet, ADAT, SPDIF, TDIF, lightpipe, MADI, AES-EBU. Het verschil zit ‘em in het aantal kanalen, beperking van samplerate (zie verder), type aansluiting, ... De juiste en goede kabels zijn hierin niet onbelangrijk. We gaan hier niet te diep op in, meer uitleg over wordclock en synchronisatie vind je in de handleidingen van interfaces en op het net.

Hoe wordt het geluid precies omgezet? Zowel op audio-interfaces als in software vind je termen als samplerate, samplefrequentie en bit depth. Samplen betekent letterlijk een staaltje nemen. Een sample is dus een aantal steekproeven per seconde maken van een geluid zodat dit zo goed mogelijk digitaal kan nagebootst of gereproduceerd worden. Volgens Wikipedia...

Resolutie/Bit depth/Sample PrecisieDe vooraf bepaalde precisie bepaalt hoeveel mogelijke discrete waarden (stappen) een sample kan aannemen, en dus hoe hoog de resolutie is. Met dit vaste aantal bits moeten verschillende sterktes gecodeerd kunnen worden, dus met meer bits kun je de sample dichter laten naderen tot de realiteit. Echter, de precisie is niet oneindig. Door de conversie zal iedere sample ten opzichte van het analoge signaal altijd afgerond moeten worden. Geluid dat gedigitaliseerd is met CD kwaliteit is meestal gesampled met 16 bits per sample. Dat wil zeggen dat elke sample 2^16 = 65536 verschillende waarden kan aannemen. Sommige klassieke opnamen hanteren een kwantiseringsdiepte van 20 bits per sample om een nog lager niveau van kwantisatieruis op te leveren (2^20 = 1048576 mogelijke waarden per sample).

Sample frequentie of "sample rate" Het aantal bepalingen van een sample-waarde per seconde noemt men de samplefrequentie. Aan een samplefrequentie is een andere grootheid verbonden, genaamd de Nyquist-frequentie. De Nyquist-frequentie voor een gegeven samplefrequentie is gelijk aan de helft van die samplefrequentie (sample ratio) en staat voor de hoogste frequentie die reproduceerbaar kan worden opgenomen. Het menselijk gehoor kan frequenties waarnemen van 20Hz tot maximaal 20kHz. Om dus alle frequenties die voor mensen hoorbaar zijn op te slaan, moet de sample frequentie minstens 40kHz bedragen. Het is dan ook niet zomaar dat geluid met CD-kwaliteit een sample frequentie van 44.1 kHz heeft. In studio's gebruikt men vaak 48 of zelfs 96 kHz.

Samplerate en samplefrequentie is best zo hoog mogelijk om een zo kwalitatief mogelijke opname te maken. Dit zal je wel meer ruimte op je harde schijf en meer processingkracht kosten. In één project blijf je best bij dezelfde samplerate.

44,1kHz en 24 bit is een goed begin voor een homestudio...


25

http://nl.wikipedia.org/wiki/Sample


http://nl.wikipedia.org/wiki/Compact_disc

http://nl.wikipedia.org/wiki/Compact_disc

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bit_%28informatica%29

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bit_%28informatica%29





http://nl.wikipedia.org/wiki/65536_%28getal%29

http://nl.wikipedia.org/wiki/65536_%28getal%29

http://nl.wikipedia.org/wiki/Klassieke_muziek

http://nl.wikipedia.org/wiki/Klassieke_muziek



http://nl.wikipedia.org/wiki/Seconde

http://nl.wikipedia.org/wiki/Seconde

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bemonsteringsfrequentie

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bemonsteringsfrequentie

http://nl.wikipedia.org/wiki/Nyquist-frequentie

http://nl.wikipedia.org/wiki/Nyquist-frequentie

http://nl.wikipedia.org/wiki/Harry_Nyquist

http://nl.wikipedia.org/wiki/Harry_Nyquist

http://nl.wikipedia.org/wiki/KHz

http://nl.wikipedia.org/wiki/KHz

ControllersControllers zijn eigenlijk een soort afstandsbediening. Op zich doet het toestel zelf niks, het bedient software. Alles wat je doet op een controller wordt vertaald naar data. Deze data wordt niet alleen omgezet en uitgevoerd, ze kan ook opgenomen en weergegeven worden (automatisatie). Controllers gebruiken ofwel het midi protocol ofwel een eigen protocol van de fabrikant of de software.

Er bestaan verschillende soorten controllers: met MIDI, met USB, Firewire, met of zonder audio-interface, met of zonder faders, met monitoring-opties, ...

Op veel synthesizers zitten tegenwoordig enkele faders en draaiknoppen die via USB software zoals DAW’s kunnen bedienen.

Wat is midi?MIDI is een acroniem, dat staat voor Musical Instrument Digital Interface. Het is een digitaal systeem waarmee elektronische (muziek-)instrumenten in realtime informatie kunnen uitwisselen. Het MIDI-protocol is begin jaren ’80 ontwikkeld door een groep van Amerikaanse en Japanse synthesizerfabrikanten, die de wildgroei aan verbindings-methoden wilden beteugelen. MIDI maakte het mogelijk meerdere synthesizers te besturen vanaf een enkel keyboard (klavier). Vandaag de dag wordt MIDI het meest gebruikt in studio's in combinatie met een sequencer, die vaak het hart van de studio is. Het grote voordeel hiervan is, dat muzikale informatie snel en flexibel bewerkt kan worden.Het ligt in de lijn der verwachting dat uiteindelijk de speciale MIDI-aansluitingen het veld zullen moeten ruimen voor (goedkoper te produceren) massaproducten als USB.

Over een MIDI-verbinding wordt geen geluid verstuurd, noch digitaal noch analoog, maar alleen de besturingsboodschappen. In feite komt MIDI overeen met een partituur of een draaiorgelboek.

MIDI voorziet 16 onafhankelijke kanalen per verbinding, alsof er van het ene apparaat 16 draden parallel gekoppeld zijn aan een ander apparaat. Van ieder apparaat kan worden ingesteld naar welk kanaal het moet 'luisteren'; informatie op andere kanalen wordt genegeerd. Multitimbrale apparaten kunnen echter boodschappen van meerdere of alle kanalen tegelijkertijd onafhankelijk verwerken.

In een MIDI-boodschap kan bijvoorbeeld staan: zet op kanaal 7 fader 3 aan op volume 110. Of selecteer nu op kanaal 4 effect nummer 37.


26

Multitrack recordingEr bestaan heel wat Engelse termen die je in alle software zal terugvinden. Het is belangrijk om deze termen goed te begrijpen zodat je ze kan terugvinden op een logische plaats in de software waar je mee wil werken.

File managementDe meeste professionele software is geëvolueerd naar een eigen systeem van file management. Dit is de manier waarop en de logica waarmee je computer je bestanden opslaat. Hou er rekening mee dat bepaalde software je de keuze geeft om geïmporteerde audiofiles ofwel te kopiëren (naar de werkmap van je project) ofwel gewoon te lezen vanop het medium waar ze staan. Als deze extra bestanden (of bepaalde plug ins of hun presets) zouden gewist worden, ben je deze kwijt. Kijk dus goed na hoe de voorkeuren ingesteld zijn, of wat er allemaal in het ‘save’ pop-up-venster komt. Backuppen blijft belangrijk!

Key preferences of shortcutsElk programma heeft zijn standaard toetscombinaties om bepaalde functies te bedienen. Elk programma stelt je in staat om zelf toetscombinaties te maken en ze te saven.

Updates De meeste fabrikanten zorgen dat elk mogelijk probleem zo snel mogelijk wordt opgelost in een volgende versie van het programma. Het is belangrijk om regelmatig up te daten. Zorg dat je geen cruciale elementen verliest of een ander besturingssysteem nodig hebt.

Vensters Multitrack software is opgebouwd, zowel structureel als visueel, als een sequencer. De visuele weergave van de sequencer en het verloop van de sequens of het project is vrij logisch opgebouwd. Van links naar rechts zien we het verloop van de sequens (merk de maat-nummers op bovenaan de afbeelding), van boven naar onder is de opbouw van verschillende partijen gerangschikt.

Alle opnames en andere gegevens (opgenomen of geprogrammeerd) van 1 partij of instrument noemen we een track (1 horizontale lijn). Alle data die op 1 track wordt afgespeeld (noten en veranderlijke data) wordt georganiseerd in blokjes, regionen van data, dit noemen we regions.

Een ‘sequence’ of ‘arrange’ (hoofd-)venster zal je het typische overzicht geven van alle regions (blokjes geluid of data).

De meeste DAW’s bevatten de mogelijkheid om de MIDI parts om te zetten in notenschrift. Dit wordt aangeduid als ‘score’.

De virtuele mengtafel wordt aangeduid als ‘mixer’. Het ordenen van alle kanalen, zowel in het arrange venster als in het mix of mixer venster, bepaal je zelf. Ook het groeperen van kanalen kent geen beperking.


27

Transport Zoals vroeger op de bandrecorder, vind je in alle software een transport sectie. Deze transport-bar bedient je project zoals een cassettespeler of videorecorder: stop, start, forward, rewind, record, ... In de meeste transportbars vind je ook algemene info over je project zoals tempo, maatsoort, tijdsduur, ... Je kan ook markers en locators instellen. Deze stellen je in staat snel naar een bepaalde locatie in je project te gaan. Je kan makkelijk de structuur van het lied ingeven bij deze markers zodat je heel overzichtelijk kan werken.

EditZoals in elk computerprogramma, vind je in DAW’s een Edit menu: cut, copy, paste, undo, redo, ... Elke bewerking aan een audiofile of mididata noemen we editen. Voor al deze bewerkingen voorziet de software een reeks tools (gereedschap).

- pointer of cursor om te selecteren- pencil om data te tekenen- text - scissors of schaar om te knippen - glue of lijm om te plakken- solo - mute- zoom- crossfade: (zie afbeelding) twee stukjes audio aan mekaar plakken, kan vervelende klikjes of tiks opleveren (als één of beide audiobestanden op de overgang nog een beetje audio bevatten); een crossfade zorgt voor een geleidelijke overgang - automatisatie tools - marquee om selectie te maken uit een region- flex (in Logic de term om audio te quantizen: automatisch de timing van een audiobestand aan te passen of te verbeteren)

AutomatisatieElke parameter, elke waarde, elke beweging op een mengtafel of in een effect, kan geautomatiseerd worden. Deze automatisatie stellen je in staat je mix wat dynamischer te maken en verschillende taken tegelijk uit te voeren of te laten uitvoeren. Automatisatie kan ingevoerd worden via data-invoer (typen of tekenen) of via opname van de beweging met de muis of via een controller. Deze automatisatiedata is net als andere data makkelijk te bewerken of weg te gooien, zonder dat er iets verloren gaat (undo).

Plug insVirtuele effecten en instrumenten noemen we plug ins. DAW’s hebben hun eigen plug ins aan boord, maar kunnen ook plug ins van andere fabrikanten gebruiken. Afhankelijk van het platform en het programma, bestaan deze plug ins vaak in verschillende formaten (vst bij nuendo en cubase, audio units bij Logic, RTAS bij Protools, ...). Plug ins maken bepaalde bewerkingen binnen de computer zodat je audio virtueel een bepaalde verandering ondergaat. Dat betekent dus wel dat dit rekenkracht van je computer vraagt. Je kan plug ins even ‘bevriezen’ zodat ze geen verdere kracht van je processor eisen. Een andere oplossing zijn de audiokaarten van verschillende fabrikanten. Deze kaarten zoals de UAD reeks van Universal Audio bevatten processors, zodat je computer niet belast wordt bij het inschakelen van vele plug ins. Deze kaarten zijn tegelijk een soort dongle (kopieerbeveiliging) voor de plug ins of de software van de kaart.


28

RoutingHet traject dat een signaal doorloopt noemen we het signal path of signal flow. Deze wordt bepaald door de routing die wij uiteraard bepalen. Zoals bij midi, kan het traject van (input) naar bestemming (output) vele tussenstappen of -stoppen bevatten. Bij midi is het belangrijk dat een midiklavier of algemener een track aan een (virtueel) instrument gekoppeld wordt om klank te horen bij het inspelen of invoeren. Bij audiotracks bieden we bij de input een audiobron aan (microfoon of lijn) en willen we dit opnemen, monitoren (horen) of opnemen. Bij de meeste sequencers volstaat het om de bewuste track te selecteren (aan te klikken) om de overweg tussen de twee open te zetten. Deze staat niet constant open. Het kan ook zijn dat een track gewapend moet worden (armen of monitoren) om verbinding tussen de twee te krijgen.

ExportEn als mijn opname en mix nu helemaal klaar is en geweldig klinkt? Wat dan? Moet ik dan overal mijn computer met mijn DAW meenemen om iemand het resultaat te laten horen? Uiteraard niet. Aangezien een DAW een complete studio is, is het mogelijk om de Logic file om te zetten (boucen, exporteren) naar een geluidsbestand. Dit geluidsbestand kan dan verder bewerkt worden (mastering), op cd gebrand worden, op een mp3-speler afgespeeld worden, doorgestuurd worden, ... Telkens zal dat bestand exact klinken zoals mijn mix.

Opgelet: indien je externe geluidsbronnen gebruikt (fysieke synthesizers, fysieke samplers, ...) moet je het geluid dat uit deze bronnen komt eerst als audio opnemen in je Logic sequens, vooraleer je een totaal geluidsbestand kan gaan exporteren, wat we ook ‘bouncen’ noemen.

Exporteren kan ook gebruikt worden voor het (aan)maken van een samengestelde audiofile. Stel dat je een vocal take zelf hebt samengesteld uit verschillende opnames. Als je je project doorgeeft aan iemand anders om er verder op te werken of af te werken, dan wil je uiteraard dat jouw samengestelde vocal take niet verandert. Je kan deze samenstelling (met veel knipjes en plakjes) dan omzetten in een nieuw bestand. Ook dit noemen we bouncen (bounce regions, bounce in place) of consolidate (afhankelijk van de software).

AudioformatenEr bestaan verschillende audioformaten. Zoals bij afbeeldingsbestanden, kan je audio opslaan en opnemen in WAV, AIF, SD en andere formaten. Er is geen kwaliteitsverschil in deze formaten. Ze ontstonden eerder door de verschillende platforms, operating systems en fabrikanten van software. Bij MP3 en dergelijke is er sprake van datacompressie. Dit betekent dat er wel degelijk kwaliteitsverlies mee gepaard gaat, hoe hoog de bitrate van een MP3 ook is.

OMFEr bestaan manieren om bvb een Logic bestand in Cubase te openen. Deze uitwisselingsprotocollen zijn niet 100% feilloos. Een omslachtige maar veilige manier om projecten uit te wisselen, is alle audiobestanden afzonderlijk bouncen en ze dan importeren in de nieuwe DAW. Wellicht brengt de toekomst een feilloze oplossing...

40 Chapter 2 Building a Basic Project

�� "� ��%��2

If the cycle is active, only the project section spanned by the cycle area is Note: �!�� "��%��

��#�� "$��!��%��"� �� "�3

Click the Bounce button.4

The project section is bounced.


29

MicrofoonplaatsingHet plaatsen van de microfoon(s) is de belangrijkste bekwaamheid die een geluidstechnicus moet leren. Je moet niet alleen het geluid en de karakteristieken van het instrument kennen en herkennen, maar je moet ook weten hoe je bijgeluiden en/of andere instrumenten niet of minder mee opvangt in je microfoon. Het plaatsen van scheidingswanden (gobo’s: go between) kan helpen om bvb drums niet te veel te laten lekken in de microfoons van andere instrumenten.

In grotere studio’s heb je de mogelijkheid om met verschillende ruimtes of isolatie-cabines te werken.

Close miken (elke bron van dichtbij opnemen met een microfoon) zal voor een goede scheiding zorgen. Anderzijds zal dit voor een opname resulteren in een levensloos geluid. Daarom worden er in een studio, waarvan de ruimtes een goede akoestiek hebben, extra microfoons geplaatst om de ruimte mee te registreren. Deze worden ‘room’ of ‘ambience’ genoemd.

Bij de AB-stereotechniek wordt een bron opgenomen met twee in lijn opgestelde microfoons op een welbepaalde afstand van elkaar. De opgenomen signalen worden 100% links-rechts uit elkaar gepand. Beide microfoons nemen in

principe hetzelfde signaal op, maar door de verschillende afstand van de mic tot de bron gebeurt dit door beide

microfoons op een andere ogenblik in de tijd, waardoor een stereobeeld ontstaat.

Bij de XY-stereotechniek worden twee microfoons in een hoek van 90° geplaatst. De capsules staan net onder elkaar, verticaal in hetzelfde punt. De linker microfoon wordt gericht naar het rechter deel van de bron, de rechter microfoon naar het linker deel. De microfooncapsules wijzen dus naar elkaar toe.

Probeer de bron zo goed en zo nuttig mogelijk te registreren. Dat kan betekenen dat meerdere microfoons gebruikt worden, ook al is de bron ‘mono’.


30

Klaar voor opname?Bij opname van een muziekstuk zijn heel wat elementen onlosmakelijk met mekaar verboden. Het spreekt voor zich dat, voorafgaande aan de opname, best een aantal dingen worden nagekeken of afgesproken: • arrangement (blijf uit mekaars weg: een pianist met een drukke linkerhand, een bassist

en andere ‘lage’ instrumenten zijn moeilijk te combineren; gerommel in het laag hoeft dus niet altijd een gevolg te zijn van een slechte opname of mix!)

• muzikant (heb ik de meest geschikte muzikant voor deze opdracht? voelt hij zich op zijn gemak? is er communicatie mogelijk?)

• instrument (heb ik het meest geschikte instrument voor deze opdracht? is het instrument in optimale staat? staat het gestemd?)

• materiaal (heb ik alles wat ik nodig heb? ken ik mijn materiaal? heb ik een plan B? maak ik een back up nog voor ik de opnamesessie verlaat?)

DrumsDrums kan je stemmen! Zoals elk instrument, komt een drumstel het best tot zijn recht als het juist gestemd staat. Vraag gerust meer uitleg bij een specialist ter zake. De basdrum wordt al geruime tijd van een opening voorzien. Dit geeft de basdrum een andere sound. De klank van de snare bepaalt de stijl. De keuze van de snare mag dus best wat tijd in beslag nemen. Een drumstel wordt met meerdere microfoons opgenomen (soms tot meer dan 20 kanalen). Je kijkt dus best na of je geen faseprobleem gecreëerd hebt.

BasDe bas kan de hook (het herkenningspunt) van een nummer zijn of worden, ze kan een oninteressante akkoordenprogressie interessant maken. Een goed bassist kan dat zelfs nog beter. Zowel live als in de studio wordt de bas rechtstreeks opgenomen via een DI, en/of via een microfoon(s) voor de versterker. In de studio kan een muziekstuk een andere bassound nodig hebben. De gitaar, de snaren, vingers of plectrum, het kan allemaal een andere sound opleveren. Bij het mixen wordt de bas één van de moeilijkste componenten. Horen we genoeg bas op kleine speakers en niet te veel bas op grote speakers? Bij opname kan je al eens nakijken of er genoeg mid in de opname zit.

GitaarStemmen is een wetenschap en een kunst! Zoals een auto, kunnen gitaren (dus ook basgitaren) regelmatig een onderhoud gebruiken. Waar een sessiebassist met één goede bas veel richtingen uitkan, heeft een sessiegitarist misschien iets meer nodig. Het single coil element (microfoontjes in de gitaar die de trilling oppikken) zoals je dat in een Stratocaster vindt, klinkt helemaal anders dan de humbucker elementen in bvb een Les Paul. Dan hebben we het nog niet eens over de talloze versterkers en zelfs combinaties van speakers en versterkers. De plaatsing en het soort microfoon spelen een cruciale rol in het vertalen van de gitaarversterker naar de studiomonitor. Een verkeerde plaatsing kan een te zacht of te agressief geluid weergeven. EQ kan veel goedmaken maar blijft beperkt uiteraard. Een plaatsing iets uit het centrum van de conus levert vaak een goed resultaat. Pedaaltjes (stomp boxes) kunnen een variëteit aan effecten genereren. Let er op dat al deze apparatuur geen nodeloze ruis met zich meebrengt. Schakel alles wat niet gebruikt wordt uit. Tegenwoordig bestaat er heel straffe software die effecten en versterkers modelleren. Laat de versterkers en effecten hun werk doen, je hoeft dus niet harder te spelen (duwen of slaan) voor een hardere sound, dit kan trouwens de intonatie nodeloos veranderen. De meeste gigantische gitaarpartijen die wij kennen, zijn opgebouwd uit het double tracken of het stapelen van zelfs meer dan twee partijen.


31

Keyboards" pianoEen piano is zoals een drumstel een heel complex instrument met een groot dynamisch bereik, een enorme tessituur en heel wat bijgeluiden. Elektrische piano’s zoals de Fender Rhodes of de Wurlitzer zijn een pak makkelijker op te nemen maar niet minder complex qua klankstructuur. Het wollige karakter van een Rhodes kan zelfs nog moeilijker zijn om mee te werken dan een vleugel. Alles hangt uiteraard af van de context...

" orgelsOnder de orgels bestaan diverse categorieën en merken. Het meest gebruikte orgel in de lichte muziek is het Hammond orgel. Het kenmerkende geluid van dit orgel komt zowel van het orgel zelf als van de bekende Leslie-speaker. Deze speaker (met roterende hoorn) creëert een licht Doppler-effect en zorgt zo voor het kenmerkende geluid (A whiter shade of pale, Green onions, Deep Purple, ...). Er bestaan verschillende manieren om deze complexe speaker te miken. Een efficiënte en veilig manier is deze: twee (condensator-) microfoons op de bovenste helft van de speaker (roterende hoorn) en één dynamische microfoon op de onderste speaker (trommel).

" synthesizerEen synthesizer is een elektronisch muziekinstrument dat klanken en geluiden kunstmatig (meestal elektronisch) opwekt. Met een synthesizer is het mogelijk het op te wekken geluid vergaand te beïnvloeden, zodat nieuwe, nog niet bestaande klanken gemaakt kunnen worden. Ook kunnen sommige synthesizers de klanken van reeds bestaande (akoestische) instrumenten, bijna perfect nabootsen (bijvoorbeeld piano of orgel).De uitvinding van de synthesizer is een belangrijke revolutie geweest in de muziekwereld. De synthesizer is een van de meest veelzijdige instrumenten ter wereld vanwege het oneindig aantal mogelijke klankkleuren dat er mee gemaakt kan worden. Synthesizers zijn makkelijk te versterken of op te nemen. Live moet een keyboardspeler zijn mannetje staan tussen de drums en gitaarversterkers...

! samplerEen sampler is een muziekinstrument dat geluiden opwekt door geluidsfragmenten (kort of lang, om het even welke bron) digitaal af te spelen. De allereerste sampler was de Mellotron, hoewel deze gebruik maakte van bandjes en niet van digitaal geluid, en de gebruiker niet zelf nieuwe geluiden op kon nemen. Bijna elke sampler kent ten minste drie functies: Opnemen, bewerken en afspelen.Gezien een sampler als een mini-computer beschouwd kan worden, zijn we hier onderhevig aan de regels van RAM geheugen, bit diepte, enz... Samplers komen dezer dagen het meest voor in software vorm. Ook synthesizers maken de laatste jaren gebruik van samples. Workstations zijn synthesizers met een sequencer en sampler aan boord.

VocalsVoor de stem geldt meer dan voor welk instrument ook, dat de keuze van de microfoon en de monitoring van de muziek en de stem zelf cruciaal zijn. Een zanger moet meer dan op zijn gemak zijn bij een performance, ook in de studio. De emotie en inleving is duidelijk te detecteren in de stem. Veel zangers nemen hun stem thuis op, of in vertrouwde omgeving. O.a. Bono, Jay Kay en Erykah Badu nemen hun vocals op met een SM58 in de controleruimte met de monitors aan (zonder koptelefoon).


32

Live opstellingenEr is uiteraard een groot verschil tussen een live- en een studiosituatie. Zo zal je live meer tijd moeten spenderen aan het aanpassen aan de locatie. Zowel de front (speakers in de zaal) als de monitors (speakers op het podium) worden met EQ aangepast aan de omgeving, dit om een egaal geluid te krijgen en feedback te minimaliseren of te voorkomen. Bij het plaatsen van de speakers hou je best rekening met de positie van de microfoons tov de speakers en de plaats van het publiek (staand, zittend, ...). Topkasten of full range speakers worden best op oorhoogte of hoger geplaatst. Woofers of baskasten worden best op de grond (liefst niet op resonerende ondergrond: hol podium!) geplaatst. Een lege zaal zou sowieso anders klinken dan een gevulde zaal. Het is nooit een goed idee om bijvoorbeeld bij een kleine zanginstallatie zonder monitors te werken. Een balans op het podium tussen muzikanten vereist andere details dan een balans die het publiek moet horen. Bij PA systemen werkt men ofwel met één mengtafel die zowel front als monitors bediend ofwel met een opgesplitst systeem waarbij één mengtafel de front regelt en een andere mengtafel (op of in de buurt van het podium) de monitors. Dit heeft als grote voordeel dat een geen compromissen moeten gedaan worden. Kijk na met welk systeem er gewerkt wordt vooraleer je de technicus in de zaal de schuld geeft dat je jezelf niet genoeg hoort! In culturele centra en theaters werkt men in de front vaak met een systeem waarbij het mogelijk is meer dan twee kanalen (L-R) aan te sturen. Er wordt (zoals bij surround) gebruik gemaakt van een centercluster waar men bvb enkel de stemmen door stuurt, de muziek mixt met dan in de stereokanalen. Eventueel kan er een afzonderlijke sturing voor de subbassen gestuurd worden. Inserts (zoals compressors), effecten en bussen zijn op een digitale tafel slechts one click away. In de analoge wereld betekent dit veel kabels en veel prikken, kijk goed na (best op voorhand) of alles goed gekableerd is.

Bereid je goed voor! Maak een stage plan en een priklijst. Duid alles goed aan op de mengtafel en evt ook op de randapparatuur (beschrijfbare plakband).

Zorg dat de communicatie duidelijk en respectvol verloopt. Kijk als geluidstechnicus genoeg naar je muzikanten, het is vaak de eerste manier om duidelijk te maken of iets te luid of te stil staat. Geef als muzikant goed te kennen wat je wel of niet wil. Als je niks zegt, kan de technicus het niet raden...


33

Gouden regel

Zowel thuis, op repetitie, in de studio als live:

Als je iets aansluit, zorg er dan altijd voor dat het kanaal waar je op aansluit niet openstaat!

Dit kan leiden tot schade aan de speakers of koptelefoon(s)en niet in het minst aan je oren of de oren van anderen.

Kijk goed na of het geen kwaad kan om aan te sluitenof vraag het (dubbel) na voor je het doet.

Idem voor het uitpluggen en uitzetten!


34

Psychologie en (muzikanten-)etiquette Zowel bij ervaren als bij minder ervaren muzikanten is het heel belangrijk dat zij zich goed voelen op het moment dat zij een artistieke en creatieve prestatie (moeten) leveren. Dit kan wel eens in strijd zijn met stressvolle karakter van een dure opnamesessie. Het loont toch de moeite om even tijd te maken voor de muzikant zodat deze zich op zijn gemak voelt en zich een deel van het project voelt. Deze relatie met de muzikant zal sowieso een meerwaarde opleveren.

Stel realistische verwachtingen: verwacht van een autodidact of een amateur niet hetzelfde als wat je van een pro verwacht.

Kies (van tevoren) een aanpak: kan je eerlijk omgaan met deze muzikanten of is enige subtiliteit geboden? Laat je muzikant zoveel mogelijk spelen en maak je er achteraf de perfect opname van of werkt deze muzikant graag hard en mag je hem ‘afbeulen’?

Veel producers stellen dat de performance (de muzikale prestatie) voor alles gaat. Liever een goede prestatie in de verkeerde microfoon, dan een zwakke prestatie die perfect opgenomen is. Laat de muzikant niet te lang wachten vooraleer hij kan beginnen opnemen. Zorg dat je goed voorbereid bent! Veel muzikanten hebben de neiging om bij de eerste ogenblikken aan de microfoon alles te geven terwijl dit voor de technicus slechts als opwarming/soundcheck wordt beschouwd...

Reageer op alles wat de muzikant doet. Laat hem weten wat je aan het doen bent. Als muzikant is er niks hatelijker dan te moeten wachten met een koptelefoon op het hoofd waarin het muisstil blijft, terwijl je bedenkelijke gezichten ziet in de controleruimte.

Laat een volledige take spelen of zingen, toch zeker bij de eerste take. Daarna kan je afspreken met de muzikant hoe hij het liefst werkt.

Heb geduld, wees discreet en subtiel. Denk aan hoe je zelf graag behandeld zou worden...

Live is het zeer belangrijk dat je muzikanten wijst op het nut van een soundcheck. Als hen gevraagd wordt te zingen of te spelen, wordt dit ook van hen verwacht tot er gezegd wordt dat het voldoende is. Zoals hierboven reeds gezegd, verloopt deze communicatie best zeer ordelijk. Het heeft geen zin om na het eerste nummer met 5 man tegelijk naar de monitormixer te lopen of te zwaaien.


35

Mixing Mixen is een artistieke prestatie. Er zijn veel technici die voor het technische deel van de job goed opgeleid zijn, maar geen ‘oren’ hebben. Een muzikant die de technische kant beheerst zal anders mixen dan een niet-muzikant. Mixen blijft iets subjectief, een mogelijks discussiepunt: zowel over het bewerken van het geluid en de balans van de instrumenten onderling als over het editen (knippen en plakken) kan je blijven discussiëren. Het is de beslissing van de producer of geluidstechnicus. Probeer de muzikanten goed te laten klinken, zowel qua klank als qua muzikale prestatie. Luister niet alleen naar het instrument dat je zelf bespeelt.

Tijdens of voorafgaand aan het mixen van opnames, stellen er zich ook andere dan geluidstechnische vragen. Welke take nemen we van elk instrument? Corrigeren we eventuele foutjes? Hoe ver gaan we hierin? Dit zijn vragen die je best op voorhand beantwoordt. Het is dan ook een goed idee om deze beslissingen niet met 10 mensen te nemen, maar door 1 eindverantwoordelijke: de producer.

Bij het editen van drums is het belangrijk in het achterhoofd te houden dat een eventuele fout of een hoorbare knip, niet enkel op één spoor of kanaal zal te horen zijn, maar op alle drumsporen.

De manieren om verschillende takes te combineren zijn legio en heel verschillend van programma tot programma. Het spreekt voor zich dat je hier best heel overzichtelijk werkt. Een logische benoeming en een eventueel kleurprotocol kunnen je hierbij helpen. Crosfades zijn handige tools om edits onhoorbaar te maken. Let erop dat je geen onmuzikale dingen creëert door jouw edit (bvb een dubbele inademing). Beat Detective, AutoTune, Melodyne, ... zijn stuk voor stuk geweldige plug ins om timing of intonatie te verbeteren of aan te passen. Neem de tijd om deze plug ins eerst te leren kennen. Ze kunnen je veel werk besparen en je opnames beter maken, maar je kan er even makkelijk kwaad mee aan richten...


36

156 Chapter 10 Automating Your Mix

Exploring Track AutomationTrack automation is displayed on a transparent gray shaded area that runs the length of your project.

Getting ReadyOpen the demo project:Open “The Numbers Game” demo project.

Try ThisDisplay track automation:With Track 1: Chuck Vox selected, choose View > Track Automation in the local menu bar (or press the A key). The automation lane on Track 1: Chuck Vox is displayed, along with some existing volume automation data.

Track automation lane

Volume automation data

Op bovenstaande afbeelding zie je een mogelijke labeling van een mengtafel. Zowel live als in de studio zorgt deze manier van werken voor veel overzicht. Kleine stukjes plakband kunnen aangebracht worden op randapparatuur zoals compressors en dergelijke. Zo weet je zeker aan welk geluid dit toestel gekoppeld is.

De volgorde van de instrumenten en microfoons zijn vrij te kiezen. Al bestaan er hier wel enkele standaardformules voor. Meestal worden de drums eerst geprikt, gevolgd door bas, gtr en key. Er zijn ook studiotechnici die bij een mix de basdrum en de basgitaar graag naast mekaar op de faders hebben. Voor blazers, strijkers en vocals werk je best in een logisch geordende volgorde. De volgorde die een geluidstechnicus ziet vanuit de zaal (voor hem van links naar rechts, van jardin naar cour in theatertermen) is een handige ordening.

In de studio (met veel randapparatuur) en in de DAW kies je zelf de signal flow of signal path. Dit is letterlijk de weg die het audiosignaal aflegt. Dit signaal kan je omleiden langs allerlei toestellen. Bedenk dat de volgorde (van bvb eq en compressie) weldegelijk een verschil kan maken. Extreme ploppers in de vocal kunnen een compressor een verkeerd beeld geven, je kan deze dus best eerst wegwerken met EQ. Een extreme EQ zal daarentegen ook het volume van het signaal bepalen, en dus ook de reactie van een compressor. Denk hier dus best even over na...

Groepen, bussen, VCA’s en dergelijke kunnen je helpen om een veelvoud aan kanalen te herleiden tot de essentie. Stel dat de drums of de backings te luid staan, dan kan je alle kanalen van de drums of van de backings naar 1 (stereo-)groep sturen en met één simpele beweging de totale mix daarvan verluiden of verstillen. Of deze manier is het even makkelijk om deze totale (sub-)mix verder te bewerken.

Een gouden regel: “if it ain’t broke, don’t fix it”. Luister eerst naar wat je hebt, vooraleer je standaardregeltjes begint toe te passen, deze zijn misschien niet altijd nodig. Hetzelfde geldt zeker en vast ook voor een volledige mix. Je mening over (details in) een mix kan van dag tot dag verschillen, je voelt je ook elke dag anders... Rough mixes (ruwe mixen) zijn vaak intuïtiever en om die reden ook vaak natuurlijker, dynamischer en eerlijker. Wees niet te trots om een paar uur werk weg te smijten of naar een oudere mix terug te keren. Het zal steeds een belangrijke les zijn...

Bepaalde effecten kunnen een sequens echt wel een extra’tje geven. Het bewerken van deze effecten tijdens de sequens geeft nog meer leven. (bvb van links naar rechts bewegen van een instrument tijdens een bepaald stuk, of een reverb op 1 bepaalde noot) Om deze effecten te kunnen toevoegen aan de definitieve versie zouden we met drie of vier man aan de computer moeten zitten of aan de mengtafel moeten staan. Dit is uiteraard niet haalbaar. Om deze handelingen ‘vanzelf’ te laten gebeuren, bestaat er automatisatie. Deze stelt ons in staat om om het even welke parameter van om het even welke track, insert, effect, mixerstand, ... uit te tekenen, op te lijsten zodat deze info automatisch door het programma wordt uitgevoerd op het juiste moment.


37

De eenvoudigste manier om automatisatie toe te voegen, is de potlood-tool, waar je lijnen of curves kan mee tekenen. Een controller met faders of draaiknoppen is uiteraard nog handiger.

Bij het automatiseren van data heb je de keuze uit 5 modes: • off: de automatisatie wordt niet gelezen• read: de automatisatie wordt gelezen• write: de automatisatie wordt geschreven of opgenomen, je kan deze nu ‘inspelen’ via een controller of bedienen met de muis; let op: in write mode wordt alle bestaande automatisatie data gewist en overschreven,

een alternatief hiervoor zijn volgende twee modes•touch: in touch mode is het mogelijk nieuwe data in te spelen (te

bedienen) via een controller, en toch de data verderop in de track te behouden (deze zou in write mode ook gewist zijn); de data die er al stond wordt verder gelezen en uitgevoerd

• latch: in touch mode is het mogelijk nieuwe data in te spelen (te bedienen) via een controller, latch mode blijft dan wel de laatste waarde aanhouden en overschrijft tot waar jij automatisatie opneemt (m.a.w. tot je op stop duwt)

Panning en effecten kunnen je mix wat diepte en ruimte geven. Overweeg bij elke mix of het nummer hier beter van wordt, of de stijl het toelaat, ...

Panning verdeelt geluiden over het panoramisch beeld (stereo of surround). Bij kleinere livesituaties kan extreem pannen ervoor zorgen dat de helft van het publiek een deel van de muziek niet hoort (een tweede gitaar, vocal of keyboard bvb). Je zou denken dat er voor studiomixen geen problemen gepaard kunnen gaan met panning, maar denk misschien toch aan die veilige fietser die met slechts één oortje naar zijn mp3-speler luistert... Er worden al afzonderlijke mixen gemaakt voor iTunes, misschien kunnen we deze ook in mono aanbieden voor die fietsers... ;-)

Effecten zoals reverb en delay geven omgeving en een zeker grootte aan de mix. Steek ik alle muzikanten in 1 ‘ruimte’ of maak ik er verschillende? Wanneer voeg ik effecten toe aan de mix? Wanneer ik dit in een vroeg stadium doe (na het EQ’en van de drums bvb) dan leg ik mezelf dit effect op voor de rest van de mix. Als ik dit in een later stadium doe, werk ik langer door aan de eigenlijk klank van de instrumenten en kan ik deze beter laten uitkomen door er een effect aan toe te voegen... Het is leuk om de mix gaandeweg beter te maken en niet te moeten constateren dat elke toevoeging de mix minder goed laat klinken.

Over het EQ’en en compresseren van de totale mix (op de stereobus) bestaan vele filosofieën. De één pept zijn mix er graag wat mee op, de ander laat dit oordeel aan de masteringtechnicus. Wees hier zuinig mee...

Als een mix moet ‘verhuizen’, naar een andere studio, naar een andere artiest, naar een andere technicus, voorzie je het project van wat notities. Deze kunnen zowel in een afzonderlijk document (of op papier uiteraard) als in de DAW genoteerd worden. Zorg dat er geen twijfel bestaat over de te gebruiken files; zorg vooral dat er geen balast (niet te gebruiken files) in het project te vinden is. Dat zal mogelijke ‘fouten’ tegen gaan.

Chapter 10 Automating Your Mix 157

Set the automation mode for a track:If you cannot see the Automation Mode menu in the track header of Track 1: Chuck 1 Vox, drag the lower-left corner of the track header downward.

Drag here to zoom.

Automation Mode menu

This zooms the track header area, allowing you to see the Automation Mode menu.

Click the Automation Mode menu on Track 1: Chuck Vox, then choose Read from the 2 pop-up menu.

Automation Mode menu set to Read mode

Choosing Read allows you to play back all automation that exists on the track.


38

Enkele settings...

bas

- vergeet dat de draaiknoppen op een basgitaar het geluid veranderen, maak dus eerst daar het geluid dat je wil

- veel van de totale klank komt niet alleen uit het laag- bij een boomy (rommelig laag) basgeluid: filter wat laag weg met een filter of met een eq

tussen de 50Hz en de 100Hz- 40Hz tot 300Hz voor diepte- 1kHz tot 3kHz voor ‘edge’ of attack

drums

" kick- stemmen en dempen - 50Hz tot 80Hz voor diepte- modderig laag weghalen rond 180Hz tot 200Hz (of zelfs hoger)- 1kHz tot 3kHz voor ‘edge’ of attack"" snare- stemmen en dempen, de juiste keuze van snare voor de song of de stijl- breed spectrum- 100Hz tot 200Hz voor diepte- modderig laag weghalen rond 350Hz tot 750Hz- hoog (definitie) van 7,5kHZ tot 10kHz (kan verderop in een mix de snare laten herleven)"" toms- zeer divers (van kick-laag tot snare-hoog); zorg voor definitie en punch in toms - stemmen en dempen, bruikbaar in overheads en room mics"" cymbalen- de juiste keuze van cymbalen voor de song of de stijl- 8kHz tot 10kHz voor ‘sparkle’, ‘air’"" hi-hat- alles onder de 600Hz mag weg- 1kHz tot 3kHz weghalen bij een agressief geluid - 8kHz tot 10kHz voor ‘sparkle’, ‘air’- aandacht voor het volume en de verhouding tot de totale kit (en vooral tot de snare)

elektrische gitaar

- keuze gitaar, versterker en effecten; close en room microfoons - (extreem) laag en hoog wegfilteren, kleine aanpassingen in het gekozen spectrum- 200Hz tot 800Hz voor body- 1kHz tot 3kHz cut- 3kHz tot 6kHz agressiviteit (toevoegen of wegnemen)


39

akoestische gitaar

- bij een boomy (rommelig laag) basgeluid: microfoon verplaatsen of filter tot 250Hz- rond de 10kHz (breed) voor ‘sparkle’ of ‘presence’

koper- en houtblazers

- de juiste microfoons en de juiste balans (‘blend’) in een blazersectie is een goed begin- doffe klank zoals bij hoorns kan opgelost worden door de speler wat harder te laten

blazen en bijgevolg de fader wat te verminderen- een close miked sax kan wat extra hoog verdragen en wat mid (rond 700-800Hz) mag

weg; bij saxen en enkele andere houtblazers komt het geluid niet enkel uit de hoorn, je kan ofwel meerdere microfoons gebruiken ofwel met je oor op zoek gaan naar de beste positie voor de microfoon

strijkers

- bij close miking kan een strijker wat hard klinken (rond de 1-3kHz), rond de 6-8kHz kan je ze wat meer op de voorgrond brengen

piano

- toon maken gebeurt best door de muzikant, de microfoonkeuze en -plaatsing - in een arrangement kan een piano vaak een shelf gebruiken vanop 8kHz- het is ditzelfde arrangement dat er voor zorgt dat de linkerhand van de piano en de bas

niet in mekaars vaarwater komen, dit zal ook voor problemen zorgen in de mix

vocals

- spaarzaam met eq om de naturel niet te verliezen - agressiviteit rond de 1-3kHz- extra ‘air’ tussen 10-15kHz- het rendeert om wat tijd te steken in de keuze van de microfoon


40

Mastering Masteren is de laatste geluidstechnische ingreep aan een geluidsopname vooraleer die geperst wordt in de fabriek of online verkocht wordt. Tijdens het masteren worden alle nummers van één cd samengebracht. Het is enerzijds de bedoeling om een technische master te maken van die cd (volgorde, tussenpauzes, codes, ...) en anderzijds om deze plaat homogeen te laten klinken.

Zelfs als een plaat in één en dezelfde studio is opgenomen en volledig gemixt, is de kans groot dat er auditief verschil zit op alle nummers van die plaat. Het ene nummer zal luider klinken, het ander zal meer bas bevatten, een derde nummer zal te veel hoog bevatten (omdat we op de dag van de mix nogal vermoeid of verkouden waren), ... Een mastering technicus zorgt voor dat homogene geluid op één plaat.

Hij doet dit door de mix (stereo of surround; géén multitrack!) op te blinken met EQ en compressie (met gespecialiseerde toestellen of software; vaak met multiband compressie en grote porties limiting voor het “luide” effect).

Meer en meer denkt een mastering technicus ook in termen van radio, TV en andere media. Iedereen wil dat zijn nummers het luidst klinkt of toch dat het niet stiller klinkt dan de concurrentie. Dat resulteert de laatste jaren in een verdwijnen van alle dynamiek. Muziek wordt - wat we noemen - plat gecompresseerd. Een audio file zag er vroeger uit als een gebergte met veel piekjes en dalletjes, maar de laatste jaren is dat één groot blok dat van begin tot eind - ballad of heavy rock song - “luid” klinkt.

Crosby Stills & Nash

Foo Fighters

De radiostations startten dit fenomeen en zijn dan ook blij met deze tendens. De gebruiker is er ergens ook blij mee, want die hoeft niet de hele tijd aan zijn volumeknop te draaien om luider of stiller te zetten, om meer of minder bas bij te draaien...

Elke technicus en muzikant betreurt dit levensloos fenomeen in de geluidsopname, maar doet er (met gelaten hoofd) toch aan mee...


41

Nota’s

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................


42

Reaper (www.reaper.fm)

Elke DAW en andere software is (meestal) voorzien van een degelijke handleiding. Hieronder gaan we enkele van de basisfuncties van een DAW bekijken in Reaper. Waarom Reaper? Deze DAW is gratis en kan je dus thuis zelf installeren zonder investering. Velen zijn op hun hoede bij gratis programma’s. Reaper is nochtans meer dan volledig en wordt door vele gebruikers en critici geloofd.

Reaper is verkrijgbaar voor Windows en OSX. De handleiding van het programma is zeer volledig omtrent installatie en instellingen voor beide platforms.

Het concrete verschil in gebruik tussen beide ligt bij de shortcuts. Lees ook daarvoor goed de handleiding. De command-toets (Apple) op Mac is niet aanwezig op pc. In de andere richting hebben de meeste Mac muizen geen rechtermuisknop...


43

http://www.reaper.fm

http://www.reaper.fm

Project settingsVoor optimale prestatie van je computer en de gewenste kwaliteit van je opnames, kan je heel wat instellingen zelf kiezen in de ‘Project settings’ (onder het menu ‘File’). Je vindt er instellingen van het file management, sample rate, formaat van de audiobestanden, maar ook de maatsoort en tempo van je project, synchronisatiemogelijkheden, enz...

Reaper main window (hoofdvenster)Het standaard werkvenster van Reaper doet zeer vertrouwd aan. Bij een eerste kennismaking zie je meteen dat Reaper zelf het scherm in twee verdeeld. De bovenste helft van het scherm toont het horizontale verloop van het project en van de tracks. Boven de tracks (in regions) staat de tijdslijn. Deze telt zowel in seconden en minuten als in maten en tellen. De onderste helft van het scherm verandert in een mixer met een mastersectie (de hoofdoutput). De twee helften worden gescheiden door een volledige transport sectie. (zie afbeelding vorige bladzijde)

TransportDe afspeelpositie bepalen kan heel makkelijk door zowel in de tijdslijn als ergens in het trackverloop te klikken en daarna op de afspeelknop te klikken (of op de spatiebalk te duwen). De transportsectie bestaat uit ‘Home’ (begin van project), ‘Play’, ‘Pause’, ‘Stop’, ‘End’, ‘Record’, ‘Toggle repeat’ (afkorting R - loop, cycle tussen locators). Centraal staat de afspeelpositie weergegeven, zowel in tijd als in maten. Daarnaast vinden we nog het tempo van het project en de waarden (plaats) van de selectie (locators). Deze selectie kan ook makkelijk met de muis gemaakt worden door te klikken in de tijdslijn en met ingedrukte muisknop een bepaalde afstand naar rechts af te tekenen.

EditOp het eerste (en tweede) zicht ontbreekt in Reaper een toolbar (een selectie aan gereedschap om regions te knippen, plakken, ...). Al het nodige is wel te vinden onder het menu ‘Edit’: undo, cut, copy, paste, knippen in een region (S), glue (samen-plakken), ...

TrackIn het hoofdvenster van Reaper zie je aan de linkerkant per track een Track control panel (bedieningspaneel). Dit vertoont een hele hoop info over de track. Op de afbeelding hiernaast tonen we track 2 uit ons project, dit hebben we ‘Drums’ genoemd. Deze naam kan hier zeer eenvoudig ingevuld worden door te dubbelklikken.

Onder het tracknummer kan je de track laden of wapenen: ‘armen’ (ar). Bij opname zullen enkel de ge-armde tracks opgenomen worden. Horizontaal onder de tracknaam ligt de volumefader. In dit geval is de volumeregeling geautomatiseerd, vandaar de groene kleur (verder meer). Rechts naast de volumefader staan de bediening van de routing (io), automatisatie (env) (na het invullen van een pop-up venster verschijnt de extra control panel (in het donkergrijs op bovenstaande afbeelding), effecten en inserts (fx), fase (⌀), mute (m) en solo (s). Naast de volume fader staat de panning (links-rechts). Onder de volume fader staat een monitoring knop (om een input te horen, zonder de track te moeten armen en dus op te nemen), een record mode knop (kijk maar eens naar de verschillende opties) en een visuele weergave van het audio signaal.


44

Mixer De mixer toont per kanaal dezelfde opties als het track control panel. De master van de mixer is hier te zien en heeft dezelfde opties als een track. De fase-knop heeft plaats gemaakt voor een handige stereo/mono switch. Waarvoor kan deze ook weer handig zijn?Als je de mixer wat groter maakt (of op grotere schermen), zie je ook de inserts en sends per kanaal boven de mute- en soloknoppen. Deze kunnen bewerkt worden door er op te dubbelklikken. Het vraagteken (?) in de mastersectie geeft je toegang tot verschillende opties in verband met de mixer en de weergave er van.

Plug ins (inserts en sends)Reaper wordt geïnstalleerd met een beperkte, maar handige voorraad VST en DX plug ins. Mocht je andere plug ins in dit formaat op je computer hebben, dan zullen ze ook bruikbaar zijn in Reaper. De fx knop in het track control panel opent een overzicht van alle plug ins op je computer. Je kan een hele reeks plug ins achter mekaar plaatsen in de signal flow. Deze zelfgemaakte ketting(en) kan je weer handig opslaan als een toekomstige preset. Vergeet de volgorde van je plug ins hier niet uit het oog... Op Mac worden ook de audio unit plug ins aan het gamma toegevoegd. Niet alle gratis plug ins hebben een handige interface. Als je de werking van een compressor niet visueel kan aflezen, is het al eens moeilijk om puur op je oren te vertrouwen. Zoals we reeds weten, vergt elke plug in kracht van je computer. We leerden ook dat het niet nodig is om op alle tracks dezelfde reverb te inserten. Dit vraagt nodeloos veel rekenkracht van je computer. Via een virtuele aux of bus kunnen we een bepaalde hoeveelheid van elke track (naar wens) naar één en hetzelfde effect sturen. In Reaper doe je dat als volgt: • maak een nieuwe track (Track -> add new track)• geef het een naam (‘reverb’)• insert op dit kanaal de gewenste reverb• rechtermuisklik (control klik bij Mac) op de IO van de track die reverb nodig heeft en je

krijgt de mogelijkheid om de send(s) te kiezen; in de mixer verschijnt dan meteen een send op het bewuste kanaal met een draaiknop om de hoeveelheid ‘send’ te kiezen

Maar Reaper kan nog veel meer. Daarvoor verwijzen we je graag naar de volledige handleiding. Zoals in het programma zelf, is het in deze handleiding vaak even zoeken naar een antwoord op je vraag, maar het staat er in...


45

Nota’s

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................


46

cursus geluid apk

Documents