1

CUMHURİYET DÖNEMİ EĞİTİM TARİHİNDE V. MİLLİ

EĞİTİM ŞÛRASI ve UYGULAMALARI(5 - 14 ŞUBAT 1953)

Sait DİNÇ∗ A. V. MİLLİ EĞİTİM ŞÛRASININ TOPLANMASI

Beşinci Milli Eğitim Şûrası Türkiye’nin yeni bir döneme

girdiği, siyasi, sosyal ve ekonomik açıdan yeni modellere açıldığı

Demokrat Parti döneminin ilk şûrasıdır. Çok partili yaşamla tanışan

Türkiye, Demokrat Partinin 14 Mayıs 1950’deki seçimleri ezici bir

çoğunlukla kazanmasıyla 27 yıldan beri ilk kez C.H.P.’nin

iktidarından ayrı bir döneme girmiştir. Demokrat Partinin iktidara

gelmesiyle eğitim ve öğretimde de yeni bir dönem başlamıştır. Milli

Eğitim Bakanlığı da seçmenlerin istek ve beklentilerine uygun olarak

eğitim politikasını belirleyen Demokrat Partinin uygulamaları

doğrultusunda faaliyet göstermiştir. Demokrat Partinin siyasi

iktidarında geçmiş dönemlerde hesaplaşma mantığı ön plana

çıkarılınca buna paralel olarak C.H.P. dönemindeki eğitim atılımları

durmaya başlamış, sayısal olarak gelişmeler olmasına rağmen nitelikli

ve ilkeli eğitim anlayışından vazgeçilmiştir. İlkeli eğitim yerini

seçmenlerin isteklerine yönelik popülist eğitime bırakarak daha çok

okul açmak şeklinde plansız ve altyapısız öğretim kurumlarının

çoğalmasına yol açmıştır. Aynı zamanda Amerikan Ekolü bir eğitim

altyapısız ve yetersiz personelle uygulanmaya başlanmıştır.1

Cumhuriyet döneminin atılımları olan Köy Enstitüleri ve Halk Evleri

kapatılmış ve bunda da ideolojik tepkilerle geçmişle hesaplaşma

mantığı ön plana çıkarılmıştır. Eski dönemin önemli eğitimcileri

görevden alınmıştır. Dönemin en güçlü eğitimcilerinden ve Milli

∗ Sait DİNÇ, Çukurova Ün. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümü Okutmanı 1 Necdet Sakaoğlu, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İstanbul 1992, s. 111 - 112; Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1980’e), Ankara 1983

2

Eğitim Bakanlığı yapan Tevfik İleri (11.08.1950 – 06.05.1953)

ABD’den eğitimciler çağırarak eğitim konularında planlama yapmak

üzere raporlar hazırlatmıştır.2

Demokrat Parti Döneminde(1950 – 1960) eğitim alanında

önemli olan diğer bir gelişmede dini eğitimle ilgili taleplerin

artmasına paralel olarak din derslerinin ilk ve ortaöğretim okullarında

saatlerinin artırılması ve müfredat programlarının düzenlenmesi,

İmam Hatip Liselerinin açılması, din derslerinin öğretilmesi amacıyla

din dersi öğretmenleri yetiştirmek için Yüksek İslam Enstitüsü

kurulması olmuştur.3 Bu uygulamalar Demokrat Partinin ekonomi

alanında büyük başarılar kazanmasına rağmen Kemalizmin laiklik

politikasına karşı olan unsurları da harekete geçirdiği yönünde

algılanmış ve C.H.P.’nin ağır eleştirilerine hedef olmuştur.4 1954

yılında Talim ve Terbiye Kurulunun aldığı kararla “Muhtelif Gayeli

Okullar” yine bu dönemde açılmıştır. Ayrıca modern eğitimin önemli

bir unsuru olan rehberlik hizmetleri başlatılmış, batı stilinde eğitim

araç ve gereçlerinin kullanılması bu dönemde gerçekleştirilen

yeniliklerdir. Demokrat Parti döneminde yapılan beşinci ve altıncı

milli eğitim şuralarının temel konuları ilköğretim ve mesleki ve teknik

eğitim olmuştur.5

Beşinci Milli Eğitim Şurası 5–14 Şubat 1953 tarihlerinde Milli

Eğitim Bakanı Tevfik İleri* başkanlığında 326∗ üyenin katılımıyla

Ankara Gazi Eğitim Enstitüsünde toplanmış ve 10 gün süren

2 Bkz. Köy İlkokulları Hakkındaki Yayınlanan Rapor için, Kate V. Wofford, Türkiye Köy İlkokulları Hakkında Rapor, Ankara 1952 3 M.E.B., Tebliğler Dergisi, Sayı 1085, (30 Kasım 1959) 4 Stanford Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Cilt 2, İstanbul 1983, s. 481, 484 5 Sait Dinç, Cumhuriyet Döneminde Yapılan Milli Eğitim Şûraları ve Alınan Kararların Uygulamaları(1923 – 1960), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1999, s. 98 ∗ Bkz. V. Milli Eğitim Şûrasına katılanların tam listesi dönemin görev ünvanları ve konumları aynen alınarak yazının sonunda ek olarak verilmiştir.

3

toplantıların temel gündemi ilkokul kanun tasarısının incelenmesi,

ilkokul programları olmuştur;6 Tevfik İleri* Demokrat Parti(DP) iktidarının 3. Cumhuriyet

Döneminin 26. Milli Eğitim Bakanı olmuştur. Demokrat Partiden

Samsun milletvekili olarak meclise giren Tevfik İleri bakanlık

görevine Avni Başman ve Nuri Özsan’ın az süreli bakanlıklarından

sonra gelmiş ve Demokrat Partinin(DP) en uzun süre görev yapan,

renkli ve atak kişiliği ile bilinen Milli Eğitim Bakanı olmuştur. Tevfik

İleri kesintiler halinde üç kez Milli Eğitim Bakanı olarak DP

Hükümetlerinde görev yapmış ve DP iktidarının en önde gelen

politikacılarından ve renkli simalarından biri olarak tanınmıştır. 22. 05.

1950 ile 27. 05. 1960 arası 10 yıl 5 günlük DP iktidarında iki asil ve

biride vekâleten olmak üzere üç defa Milli Eğitim Bakanlığına

getirilmiştir. Birinci görevi 11.08. 1950 tarihinden 06. 04. 1953

tarihine kadar toplam 2 yıl 7 ay 27 gün sürmüştür. İkinci görevi ise 13.

04. 1957 tarihinden 25. 11. 1957 tarihine kadar devam etmiş ve bu

görevi de 7 ay 12 gün sürdürmüştür. Diğer ve DP iktidarındaki en son

Milli Eğitim Bakanlığı görevini de Milli Eğitim Bakanı olan Celal

Yardımcının 22. 09. 1959 tarihinde görevinden istifası üzerine

vekâleten 6 ay 17 gün süre içinde yapmıştır. Bu görevi de Atıf

Benderlioğlu’nun bakanlığa asaleten atanması ile sona ermiştir.

Toplam olarak Tevfik İleri, DP döneminde 3 yıl 9 ay 26 gün Milli

Eğitim bakanlığı yapmış ve Beşinci Milli Eğitim Şûrası da onun

döneminde yapılmıştır.

Tevfik İleri 1911(1328) yılında Rize ilinin Çamlıhemşin Bucağının

Yumno köyünde doğmuştur. Daha sonra ailesiyle birlikte İstanbul’a

taşınmış ve burada Gelenbevi Ortaokulundan mezun olmuştur. 1927 –

1928 öğretim yılında sınavına girdiği İstanbul Yüksek Mühendis

Okulunu kazanmış ve 1933’de Yüksek İnşaat Mühendisi olarak mezun

olmuştur. Aynı yıl Erzurum Nafia Müdürlüğünde(Bayındırlık

Müdürlüğü) kontrol mühendisi olarak göreve başlamıştır. 1938 yılına

kadar Erzurum’da daha sonrada atandığı Çanakkale Bayındırlık

Müdürlüğünde görev alan İleri, 1942 yılında Samsun Bayındırlık 6 Bkz. 5. Milli Eğitim Şûrası Üyeleri ve Gündem Maddeleri için; M.E.B., Beşinci Milli Eğitim Şûrası(Çalışma Esasları, Komisyon Raporları, Konuşmalar), İstanbul 1991, Tıpkı Basım, s. 9 - 28

4

Müdürlüğüne atanmıştır. İleri 1946 yılında görevini sürdürürken

Samsun Karayolları 7. Bölge Müdürlüğünü kurmuş ve kendisi ilk

bölge müdürü olmuştur. 14 Mayıs 1950 milletvekili genel seçimlerinde

DP listesinden Samsun milletvekili seçilerek TBMM’ye giren İleri,

Adnan Menderesin kurduğu ilk kabinede Ulaştırma Bakanı olarak

görev almıştır. 02. 08. 1950 tarihinde Avni Başmanın istifasıyla

boşalan Milli Eğitim Bakanlığı görevine 11. 08. 1950 tarihinde

asaleten atanmış ve ilk Milli Eğitim bakanlığı görevini 06. 04. 1953

tarihine kadar sürdürmüştür.7 1954 Milletvekilliği seçimlerinde

Demokrat Parti listesinden yeniden milletvekili seçilen İleri, bir süre

DP’nin TBMM Başkanvekilliği görevinde de bulunmuştur. Tevfik İleri

13. 04. 1957 tarihinde ikinci defa Milli Eğitim Bakanlığına getirilmiş,

25. 11. 1957 tarihinde bu görevinden ayrıldıktan sonra Kasım 1957 ve

Ocak 1958 arasında Devlet Bakanlığı ve Başbakan Yardımcısı olarak

Adnan Menderes’in kabinesinde görev almıştır. Daha sonra vekâleten

yine Milli Eğitim Bakanlığı görevini 23. 05. 1959 ile 08. 12. 1959

tarihleri arasında yaparken yine aynı kabinede Nafia Vekili

de(Bayındırlık Bakanı) olmuştur.

27 Mayıs 1960 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetlerinin yönetime el

koyması sonucu diğer DP mensupları ile birlikte tutuklanmış, önce

Harp Okuna sonrada Yassıada’ya gönderilmiştir. Burada yapılan

yargılama sonunda önce idam cezasına çarptırılmış, sonra hafifletici

sebeplerden dolayı cezası müebbet hapse çevrilmiştir. Yassıada’dan

Kayseri Cezaevine nakledilen Tevfik İleri burada hastalanmıştır.

Tedavisi için Ankara Hastanesine nakledilmiş, ancak tedavisi

yapılmasına rağmen kurtarılamayarak 31. 12. 1961 tarihinde ölmüştür.8

Cumhuriyet Dönemi Milli Eğitim Bakanları içinde adı ve

faaliyetleri ile en çok konuşulan ve gündem yaratan bakanlardan biride

Tevfik İleri olmuştur. Demokrat Partinin eğitim politikasını ve

hedeflerini belirleyen ve icra eden Milli Eğitim Bakanı olmuştur. Aynı

7 Bkz. Tevfik İlerinin Hayatı ve Faaliyetleri için; Cahide Aksoy(İleri), Babam Tevfik İleri, Ankara 1977; Cahide İleri, Tevfik İleri, Yassıada ve Kayseri Günlükleri, Ötüken Yayınları, İstanbul 2003; TDV, Her Yönüyle Tevfik İleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995; Erdoğan Başar, Milli Eğitim Bakanlarının Eğitim Faaliyetleri(1920 – 1960), MEB Yayınları, s. 443 - 489 8 Erdoğan Başar, Milli Eğitim Bakanlarının Eğitim Faaliyetleri (1920 – 1960), MEB Yayınları, s. 444

5

zamanda da DP’nin önde gelen ve aktif siyasetçilerinden biri olarak ön

plana çıkmıştır. İleri, Atatürkün özellikle Milliyetçilik İlkesini

diğerlerine nazaran eğitimde uygulamaya çalışan ve ön plan çıkaran

görüş ve siyasal uygulamalara imza atmıştır. İleri’nin Türk

Milliyetçiğine bağlılığı ona öğrencilik yıllarından kalan bir gelişmedir.

Üniversite yıllarında yaşadıkları olaylar haksızlığa karşı mücadele

etme bilincini de arttırmıştır. Üniversitede yalnız dersleriyle değil ülke

sorunları ile de fazlaca uğraşmış, İstanbul Yüksek Mühendis Okulunun

öğrenci derneği başkanlığını bir süre yapmış, daha sonrada İstanbul

Türk Talebe Birliği Başkanlığına seçilmiştir. Her iki dernekte de

yürütmüş olduğu aktif milliyetçi öğrenci hareketleriyle Türk

Kamuoyunun dikkatini çekmeyi başarmıştır. Bunlar arasında

Fransızlara ait Vagonli şirketinin protesto edilmesi, yerli malları

mitingleri, 16 Mart Şehitleri İhtifali(Büyük bir kalabalıkla tören

yapma, merasim, anma töreni), Razgırat Hadisesi, 19 Nisan 1933

İstanbul Şehir Tiyatrosunda büyük bir Türk Gecesinin düzenlenmesi

vb., sayılabilir. Böylece İleri, üniversite gençliğinin siyasal yönden

bilinçlenmesini sağlarken Türk Toplumun da bazı milli sorunlara

dikkatini çekmesini bilmiştir.9

Tevfik İleri bakan olmadan önceki kurumsal ve kendi siyasal

faaliyetlerinde ülke sorunlarına bakış açısını birçok konuşmasında

yansıtmıştır. Örneğin ülke nüfusunun az olduğu ve ülkenin çok fazla

sayıda nüfusu barındıracak kaynaklara sahip olduğunu birçok kereler

vurgulamıştır. Ahlak açısından da Türkiye nin sorunları bulunduğunu,

bunların içinde rüşvet, hırsızlık, her çeşit suiistimal, yalan söylemek,

riyakârlık, dalkavukluk, münevver çevrelere kadar yayılan müthiş

dedikodu, aile bağlarının gevşemesi, büyüklere saygı ve küçüklere

şefkat eksikliği, tembellik ve bencillik gibi davranış bozuklukları

olduğunu ve bunların mutlaka halledilmesi gereken temel toplumsal ve

siyasal meseleler olduğunu savunmuştur.10 İleri 14 Mayıs 1951

tarihinde Türkiye Öğretmen Dernekleri Milli Birliğince düzenlenen

Ahlak Terbiyesi Kongresinde ki konuşmasında; “.. Yetiştirilmekte

olan Türk Çocuklarının vatan ve millet idealleriyle ve buna layık

olmak için her çeşit kıymetlerle yetiştirilmesini, bunun içinde ahlak 9 Başar, a.g.e., s. 445 10 Cahide Aksoy(İleri), Babam Tevfik İleri, Ankara 1977, s. 82

6

eğitimine özel bir önem verilmesi gerektiğini” ileri sürmüştür. İleri

aynı konuşmada devamla; “ ..kalkınmış bir toplumda bireyi ahlaklı

yapmak ve ahlaklı tutmak için gerekli ilk şartın hürriyet ve buna

dayanan bir zihniyet ve anlayış, bir nizam olduğunu” vurgulayarak

ahlaklı insanın tanımını da yaparak siyasal alt yapısını da açıkça

belirtmiş oluyordu; “..ahlaklı insan iyiyi, kötüyü kendi iradesi ile

ayıran, hareketlerinin sorumluluğunu bilen kişilik sahibi” insandı.11

İleri okullarda öğrencilere ahlak eğitimi verilirken onların sıkboğaz

edilmesini de karşı çıkmış ve ahlak eğitimini verilmesi sırasında bazı

temel hürriyetlerin ortadan kaldırmaması gerektiğini vurgulamıştır.

İleri’nin eğitim hakkındaki görüşlerinden diğer bir görüşü de okulun

çocuğu topluma hazırlayan geçici bir terbiye istasyonu olduğu

şeklindedir.12

Tevfik İleri aynı zamanda döneminin temel siyasal atmosferine

uygun olarakta komünizm karşıtı olması ile de ön plana çıkmıştır. DP

politikasına paralel olarak ve döneminde kendi görev alanı içinde ciddi

icraatlara da imza atmıştır. Bu dönemde komünizme karşı önemli

tedbirler almak için DP hükümetinin Adalet Bakanı Halil Özyörük

başkanlığında “Komünizm İle Mücadele Komisyonu” kurulmuş ve bu

komisyonla da Tevfik İleri bakanlığının konumu gereğince sürekli

işbirliği de yapmıştır. Hükümete yakın olan Zafer gazetesine verdiği

demeçlerde de görüldüğü gibi komünizme karşı olan görüşlerini her

fırsatta dile getirmiştir; “… Türkiye’de bugün bilhassa hükümet

olarak komünizmle mücadeleye kati suretle karar verilmiştir. Bende

diğer arkadaşlarım gibi kendi branşım dahilinde komünizmle

mücadele etmeyi kendime vazife sayacağım..”13 Aynı zamanda

Tevfik İleri, diğer kabine arkadaşlarının görüşlerine paralel olarak

Türkiye’yi yıkmaya yönelik faaliyetlere karşı geçmiş dönemlerde ki

CHP iktidarının hoşgörülü davrandığını ve bundan dolayı eğitim ve

öğretim kurumlarına bu tür zararlı fikirlerin sızdıklarını ancak en kısa

sürede bunların temizleneceğini de muhtelif defalar ifade etmiştir. İleri,

bu cereyanlarla mücadele ederken de haksızlık yapılarak insanları ve

kişilerin zan altında bırakılmamasını veya incitilmemesinin de önemli

11 Aksoy, a.g.e., s. 114 12 Başar, a.g.e., s. 446 13 Zafer Gazetesi, 15. 08. 1950 tarihli sayı

7

olduğunu vurgulamıştır; “ … Arkadaşlar milli eğitim camiasına

sokulmuş olan muzır insanları, komünistleri tamamen tasfiye etmek

için giriştiğimiz mücadeleye başladığımız andaki iman ve heyecanla

devam etmekteyiz. Bu mücadeleyi yaparken teenni(dikkatli, acelesiz)

ile hareket ediyoruz ve bunun doğru olduğuna kaniiz. Teftişlerimizi,

tahkiklerimizi inceden inceye yapıyoruz. Tek endişemiz dürüst temiz

bir arkadaşımıza yanlışlıkla ufacık bir leke kondurmaktır. Bugüne

kadar yaptığımız muameleden dolayı vicdanımız müsterihtir

(rahattır)..”14 İleri özellikle CHP iktidarında Köy Enstitülerine sol

eğilimli kişilerin sızmış olduğunu kabul etmiş, hükümetlerinin

politikasına da uygun olarak özellikle Köy Enstitülerinde bu tür

komünizme karşıtı mücadeleyi yoğunlaştırmıştır. Daha sonrada bu

okullar yine DP döneminde kapatılarak öğretmen okulları şekline

dönüştürülmüştür.

Tevfik İleri öğretmene değer veren önemli demeçleri de olmuş

ayrıca Türk Dili konusunda birçok farklı görüşler ileri sürmüştür.

Öğretmenlerle ilgili genel bilinen ifadelerin yanında birçok

mülakatında öğretmenin yetişmesine atıf yaparak öğretmen yetiştiren

okulların eğitim ve öğretim faaliyetlerine yönelik çalışmaları da

başlatmıştır;

“ ... Öğretmeni yalnız bilgili bir insan diye telakki etmiyoruz.

Öğretmeni bilgi verdiği kadar Türk Çocuğuna şahsiyet verecek, bilgi

verecek insan, bir mürebbi telakki ediyoruz. Bu itibarladır ki her

bilen insanın öğretmen olacağına kani değiliz… Öğretmen okulları

hassasiyetle duruyoruz…”

Tevfik İleri siyasi kimliğine uygun olarak Türk Dilinin bir bilim

dili olmasını ve bütün bilimsel kavramları karşılayacak terimlere sahip

bulunmasını, Türkiye’nin birinci dereceden önemli eğitim

sorunlarından biri olarak görmüştür. 08. 02. 1951 tarihinde toplanmış

bulunan Türk Dil Kurultayında yapmış olduğu konuşmasında Türk Dil

Kurumu ve Dil anlayışı ile ilgili görüşlerini kısaca şu şekilde ifade

etmiştir; “… Bence Türk Dil Kurumun vazifesi, Türk halk

çoğunluğu arasında yaşamakta, Türk fikir ve sanat adamları

tarafından kullanılıp güzelleştirilmekte olan dilimizi üzerinde

14 Başar, a.g.e., s. 448

8

yürüdüğü millileşmek ve zenginleşmek yolunda hızlandırmaktır. Dil

Kurumu aynı zamanda Türk ilim dilinin bir Türkçe terimleri sistemi

dâhilinde gelişebilmesi için bu ilim diline yine Türk kültür

adamlarının ihtiyacı olan terimleri, onları beğenerek ve severek

kullanacakları terimler hazırlamak vazifesiyle ödevlidir… Dil, bir

milletin milli birliğini kuracak ve yaratacak kuvvettir. Bir milletin

çocuklarını atalar yadigârı olan dil ve sanat eserlerinden soğutacak

olan, milletin muhtelif nesillerini birbirinin dilinden anlamaz hale

getirecek herhangi bir hareket, milli birliği bozabilir. Bu biriliği

bozulması ise onun bozulmasından faydalanmak isteyenlerin işine

yarar..” 15

Tevfik İleri, Türk Dil Kurumunun Atatürk Döneminde başlayan

sadeleştirme çalışmalarından memnun olmadığını ve hükümeti ile

paralel olarak bu çalışmaları desteklememiş ve uydurma kelimeler

olarak nitelediği bu sadeleştirme çalışmalarını sürekli eleştirmiş ve

okul kitaplarından oluşturduğu komisyonlarla bu terimleri çıkartma

yolunda icraatlarda yapmıştır. Ancak o dönemde bile son derece

yerleşen ve kullanılması kolay olan birçok terimin( özerklik, uygarlık,

bilinç, karşıt, erdem, yargı, araç) aslında dilimize olan katkısını göz

ardı etmiştir. Ayrıca DP nin başta anayasa olmak üzere kurum, kuruluş

ve unvanlarda Osmanlıca ifadelere dönmesi dilimizin ilerlemesine ve

gelişmesine ne oranda katkıda bulunduğu bugün tartışma konusudur.16

Bu icraatları İleri’nin milliyetçi siyasal kimliği ile çelişmektedir.

Eğitim yönetimi açısından İleri, kendi şahsi ve keyfi kararlar

almamaya işleri uzmanlara veya kurumların işbirliğine göre

şekillendirmeye çalıştığı görülmüştür. Demokratik bir yönetim

anlayışını ön plan çıkartmaya çalıştığının en somut göstergesi,

bakanlık bünyesinde il ve ilçelerde kurdurduğu çeşitli eğitim

kademelerinin katıldığı “Milli Eğitim Danışma Kurulunun”

oluşturulmasıdır. Yine Tevfik İleri döneminde Demokrat Partinin

uyguladığı genel popülist politikalara uygun olarak altyapısı hazır

olmadan her kademede okul açılmış ve sayılar önemli oranda artmıştır.

DP daha önce muhalefet iken köylerde zorunlu katılımla okul yaptırma

15 Başar, a.g.e., s. 449 16 Sait Dinç, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Nobel Kitabevi, Adana 2004, s. 238

9

uygulamalarından dolayı CHP yi eleştirmişti. Ancak kendi iktidarı

döneminde bu uygulamayı 2 yıl sonra 1952 yılında ancak kaldırmıştır.

Çünkü halkın okul talebine uygun ekonomik ve fiziki altyapı

oluşturulamadığı için uygulama kaldırılıncaya kadar bu sistemden

faydalanmıştır. Ancak özellikle ilköğretim ve kırsal kesimde CHP

dönemindeki nitelikli ve fiziki artışı sağlayamamıştır. Öğrenci

sayılarının artışına paralel olarak nitelikli eğitim ve öğretimin

sağlanamaması İleri döneminin de genel bir eğitim sorunu olmuştur.

Bu ilköğretimdeki eğitim ve uygulama sorunlarını bu defada CHP

muhalefet olarak şiddetle eleştirmeye başlamıştır.

İlköğretim sorunun ihtiyaca göre çözülememesi İleri’yi harekete

geçirmiş 5 Şubat 1953’te ağırlıklı olarak İlköğretim sorunlarının

gündeme alındığı Beşinci Milli Eğitim Şûrasını toplamıştır. Ayrıca

İleri döneminde ve şûra öncesi Amerika Birleşik Devletlerinden(ABD)

özellikle ilköğretim alanında uzman olan Florida üniversitesi öğretim

üyelerinden Prof. Dr. Kate Vixson Wofford ve ekibi getirilmiş ve

şûraya kadar Türk İlköğretim sorunlarına yönelik kapsamlı bir rapor

hazırlanması istenmiştir. Bu Tevfik İlerinin eğitim alanında yaptığı

olumlu ve daha sonra da diğer bakanlar tarafından uygulanacak olan

bir eğitim icraatıdır. Wofford 5 Ekim 1951 ile 1 Şubat 1952 arasında

değişik illerdeki ilköğretim okulları, öğretmen okullarında yaptığı

inceleme ve çalışmalar sonrasında bakanlığa oldukça ayrıntılı ve

dönemin eğitim sorunlarına ışık tutacak raporu hazırlayarak MEB’na

vermiştir.17 Wofford’un önerileri doğrultusunda İzmir, Erzurum,

Tekirdağ gibi pilot illerdeki ilköğretim kurumlarında yeni

uygulamalara geçilmiş ve eğitim öğretim açısından önemli sonuçlar

alınmıştır. Raporda ortaya konan ve önerilen eğitim ve öğretim

sorunları ve çözüm metotları içerik olarak Bakanlıkça kabul edilerek

uygulamaya konulmuş ve buna uygun girişimlerde bulunulmuştur.

Ayrıca bu uygulamaların devamlılığını sağlayacak kadroları

oluşturmak için bakanlıkça ABD’ye Wofford’un çalıştığı Florida

Üniversitesine ilkokul ve öğretmen okullarında çalışan 25 öğretmen

gönderilmiştir. Bu öğretmenler ABD’nde önemli çalışmalardan sonra

yurda dönmüşler hem bakanlık merkez teşkilatında hem de 17 Bkz. Kate V. Wofford, Köy İlkokulları Hakkında Rapor, MEB Yayınları, Ankara 1952

10

yüksekokullarda görev alarak eğitime daha sonra önemli katkıda

bulunmuşlardır. Dönüşlerinde yaptıkları faaliyet ve uygulamaları

“Florida Grubunun Seminer Çalışmaları İle İlgili Rapor” şeklinde

eser olarak yayınlamışladır. Bu öğretmenler daha sonra Türk Eğitim

tarihinde önemli bir yeri olan 1968 tarihli ilkokul Programın

hazırlanmasında önemli katkılar yapmışlardır.18 Tevfik İleri, ilköğretim

programı ve gündemi ağırlıklı Beşinci Milli Eğitim Şûrasında da bu

konunun gündeme gelmesi üzerine bu icraatını sürekli savunmuş Milli

Eğitim Bakanı olarak kendi döneminde en çok ilköğretim faaliyetlerine

yöneleceğini vurgulamasına rağmen bu alanda istenilen başarı

yakalanamamıştır.

Tevfik İleri döneminde en önemli eğitim icraatlarından birisi özel

eğitim ile ilgili çalışmalardır. İlk kez İlerinin bakanlığı döneminde

Türkiye’de özel eğitim sorununa el atılmıştır. 09.08.1951 tarihli 5882

sayılı kanunla Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına bağlı olan

İzmir’deki sağır, dilsiz ve körlere ait okul MEB’na bağlanmış ve MEB,

Türkiye’de bu kanunun çıkarılmasıyla çeşitli özürleri dolayısıyla

normal okul programlarını izleyemeyen Türk Çocuklarına karşıda

sorumluluğu ve özel öğretimi bundan böyle üstlenmiştir. Bu

okullardaki öğrencilerin eğitimi için öğretmen ihtiyacı göz önüne

alınarak Ankara Gazi Eğitim Enstitüsünde “Özel Eğitim Bölümü”

kurulmuş ve 1952 – 1953 öğretim yılında faaliyete geçirilmiştir. V.

Milli Eğitim Şûrasının da gündemine gelen ve değişikliğine karar

alınan 5387 sayılı “Korunmaya Muhtaç Çocuklar Hakkında Kanun”

ile de MEB ülkenin değişik yerlerinde 17 tane yetiştirme yurdu

kurmuştur. Şûrada yapılan değişiklik ve tadilatlara uğrayan bu

kanunun yeniden çıkarılması karar olarak alınmıştı. İleri, söz

vermesine rağmen ilk bakanlık görevi sırasında bunu yasalaştıramamış

ancak ikinci bakanlığı döneminde 24. 05. 1957 tarih ve 6972 sayılı

“Korunmaya Muhtaç Çocuklar Hakkında Kanun”u şûradaki şekli ve

kapsam genişliği ile yasalaştırmayı başarmış ve uygulamaya

koydurmuştur.19

18 Cavit Binbaşıoğlu, Türkiye’de Eğitim Bilimleri Tarihi, MEB Yayınları, İstanbul 1995, s. 364 – 365 19 Başar, a.g.e., s. 463

11

Yine ülkedeki o dönemde gündemi meşgul eden ve iktidar ile

muhalefet partilerinin sürekli sıcak tuttukları İlkokullarda din

derslerinin daimi bir ders olarak okutulması Tevfik İlerinin bakanlığı

döneminde yayınladığı genelge sonrası gerçekleşmiştir. 03. 11. 1950

tarihinde valiliklere gönderilen genelgede din derslerinin ilkokullarda

uzman öğretmenler, yoksa istekli öğretmenler, istek çoksa en yaşlı

öğretmen tarafından verilmesi istenmiştir. Ayrıca çocuklarına din

derslerinin verilmesini istemeyen velilerin isteğini yazılı olarak okul

müdürlüklerine bildirmesi halinde ilgili çocukların din dersinden muaf

tutulması istenmişti. Bu icraat özellikle DP’nin seçmenlerine seçimler

sırasında verdiği en önemli taahhütlerden biriydi. DP’li siyaset

çevresinde büyük sevinç yaratmıştır. Bakan olarakta Tevfik İleri’ye

gelecek siyasal yaşamında ilerlemesi için önemli bir referans olmuştur.

Tevfik İleri döneminde ortaöğretim kurumlarında sayısal olarak

önemli artışlar olmuştur. Ancak talep artışına paralel olarak tüm DP

döneminde yapılan ve özellikle altyapısı ve kadrosu yetersiz ortaokul

ve lise açma politikası DP’nin en icracı milli eğitim bakanı olan İleri

döneminde de görülmüştür. İlk bakanlığı döneminde yeni yapılan

ortaokul sayısı 69 lise ise 3 tanedir. Döneminde 364 olan ortaokul

sayısı 433’e 60 olan lise sayısı ise 63’e çıkmıştır. Böylece de

ortaokulda % 18 lisede ise % 5’lik artış sağlamıştır. Ancak öğretmen -

öğrenci oranında önceki dönemlere göre ortaöğrenim kurumlarında

gerileme meydana gelmiştir.20 İlerinin ortaöğretim alanındaki ilk

önemli icraatı Dördüncü Milli Eğitim Şûrasında kararı alınan liselerin

öğretim süresinin 3 yıldan 4 yıla çıkarılmasıdır. 1952 – 1953 öğretim

yılında liselerin öğretim süresi 4 yıla çıkarılmıştır. Ancak

uygulamaların hem ekonomik hem de öğretim acısından yeterli

faydaları sağlayamaması üzerine 1956 yılında bu uygulamadan

vazgeçilmiş ve liselerin öğretim süresi yeniden 3 yıla indirilmiştir.

Ayrıca Tevfik İleri tıpkı ilköğretimde olduğu gibi ortaöğretim

kurumlarının çağdaş konuma getirilmesi ve reformlar yapılması

gerekçesi ile ABD kökenli eğitimcilerden oluşan Eğitim uzmanları

getirtmiş ve bunların hazırladıkları raporlara göre birçok düzenlemeler

yapılmıştır. Bu uzmanlar Prof Dr. J. Rufi, Ellsword Tompkins, Lester

20 DİE, Türkiye’de Eğitim Hareketleri(1927- 1966), s. 24-30

12

Beals’dır. Bu uzmanların Türk Ortaöğretiminin gelişmesine yönelik

yaptıkları geziler ve incelemeler sonunda hazırladıkları raporlar ve

yönlendirmelerin birçoğu daha sonra bakanlık tarafından

uygulanmıştır. Özellikle demokratik eğitim, ortaöğretimin

yaygınlaştırılması ve kitlelerin katılımın sağlanması, okulda rehberlik

ve eğitimde rehberlik sisteminin geliştirilmesine yönelik içerikler

taşıyan bu raporlar gerek Tevfik İleri gerekse de DP’nin diğer

bakanları döneminde tam olarak olmasa da uygulanmaya çalışılmıştır.

Ancak Eğitim uzmanlarının yalnızca ABD kökenli olması ve

Avrupa’daki eğitimcilerden faydalanılmasına gidilmesi muhalefet,

basın ve eğitimciler tarafından eleştiriye de uğramış ancak DP nin

genel ABD eksenli politikası eğitim ve öğretim faaliyetlerine de

yansımıştır. Böylece de DP iktidarının Türk Eğitim sistemini daha çok

ABD eğitim anlayışı ve modeline göre biçimlendirmeye yönelik bir

değişiklik politikası izlemiştir.

Tevfik İleri zamanında mesleki ve teknik ortaöğretimde birçok

icraatları olmuştur. İleri, eski dönemde her yerde açılan ve faaliyette

bulunan meslek okullarının belli ve aynı dallarda eğitim verecek

şekilde yapılandırıldığını ve bununda öğrencilerin mesleki eğitime olan

ilgisini azalttığını vurgulamış ve bu gerekçelerle CHP’nin mesleki ve

teknik eğitim politikasını eleştirmiştir. Yalnızca kız enstitülerinin ve

gezici köy kurslarının yaptıkları faaliyetlerinin başarılı olduğunu

vurgulamıştır.21 İleri, sanat okullarına bölgesel şartlara ve ihtiyaçlara

uygun dallarda bölüm açılmasını ve gezici kursların ders

programlarının da buna göre düzenlenmesine yönelik çalışmalar

yapmıştır. DP döneminde genel olarak mesleki ve teknik eğitimde

istenilen seviyede okullaşma sağlanamadığı da açıktır. İleri

döneminde, özellikle traktör ve otomobil ithalatının ve kullanımının

artmasına paralel olarak sanat okulları ve enstitülerinde motor

bölümleri açılmıştır. Tarım Bakanlığı ile ortaklaşa gerçekleştirilmek

üzere motor ve traktör bakımı ve onarımını sağlayacak teknik eleman

ihtiyacını karşılamak için üç yıllık plan hazırlanmıştır.

İleri döneminde İzmir ve Adana’da tamamıyla motor üzerine

eğitim verecek sanat enstitüsünün temelleri atılmış ve kısa zamanda

21 Başar, a.g.e., s. 470

13

faaliyete geçirilmiştir.22 MEB onun döneminde orman bölgelerinde

israfa kaçmadan köylünün konut üretebilmeleri ve meslek öğrenmeleri

için 1953 yılından itibaren Çorum, Sinop, Bolu, Balıkesir, Muğla,

Antalya, Çankırı, Eskişehir, Kars ve Adana illerinde on tane Gezici

Köy Yapı Kursu açmıştır. Ayrıca sanayinin gelişmesi ile ihtiyaç

gösteren mühendis ve teknik adam açığını kapatmak amacıyla yeni

okullar kurulması ve mevcutlarının kapasitelerinin arttırılmasına

yönelik çalışmalar yapılmış, komisyonlar oluşturulmuş ve mevcut

üniversitelere ilgili bölümler eklenmiş, ilk kez Maden Fakültesi

kurularak İstanbul Teknik Üniversitesinin bünyesine eklenmiştir.

İleri döneminde meslek okullarının sayısal ve fiziki artışı

konusunda en fazla başarı İmam Hatip okullarında olmuştur. DP zaten

muhalefete partisi iken, seçim öncesinde ve sırasında bulunduğu

vaatlerin başında dini özgürlükleri genişletilmesi bağlamında; ezanın

Türkçe okunmasının kaldırılması, din derslerinin daha ağırlıklı olarak

müfredata alınması, imam hatip okullarının açılması ve çoğaltılması

vb.. vardı.23 CHP döneminde başlatılan çalışmalara DP özel olarak

eğilmiş ve dini kurumların ihtiyacı olan elemanı yetiştirmek için MEB,

1951 yılının şubat ayında bir komisyon oluşturmuş ve komisyon imam

hatip okullarının kurulmasını ve 1951 – 1952 öğretim yılından itibaren

eğitime başlamasını kararlaştırmıştır. Bakanlık önerisi olarak yedi ilde

İmam Hatip Okulları açılması kararlaştırılmış ve TBMM 5890 sayılı

kanuna ilaveler yaparak bu okulların görev ve kadro tahsisatını

yapmıştır. Ayrıca MEB merkez teşkilatı içinde bu okulların faaliyetleri

orta ve ilköğretim genel müdürlüklerinin görev alanlarının içine

alınmıştır. DP döneminde toplam 19 ortaokul ve 16 da lise ayarında

imam hatip okulu faaliyete geçmiş ve bu okullarda 1960 yılı itibariyle

2922 öğrenci ortaokul seviyesinde, 1144 öğrenci ise lise seviyesinde

eğitim ve öğretim görmüşlerdir. Ancak bu okullara DP döneminde hiç

kız öğrenci kayıt olmamış ve eğitim görmemiştir.24

Yükseköğrenim alanında hem İleri döneminde hem de Demokrat

Parti döneminin genelinde önemli çalışmaların ve kurumlaşmanın

sağlanamadığı en azından istenilen hedeflere ulaşılamadığı görülür.

22 Başar, a.g.e., s. 471 23 Sait Dinç, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Nobel Kitabevi, Adana 2004, s. 238 24 DİE, Türkiye’de Eğitim Hareketleri, 1927 – 1966, s. 32–35

14

Atatürk Döneminden beri düşünülen Doğu Anadolu’da bir

Üniversitenin kurulması İleri’den sonra 1958 yılında gerçekleşmiş,

Orta Doğu Teknik Üniversitesi de bu dönemin sonuna doğru

kurulmuştur. Ancak bu dönemde Üniversiteler ile DP iktidarı arasında

sürekli gergin olmuş, Üniversitelere karşı muhalefeti desteklediği

iddiası ile DP yöneticileri başta Celal Bayar ve Adnan Menderes

sürekli baskı veya özerkliklerini ellerinden alma, zorunlu emeklilik

gibi siyasi baskılar uygulamışlardır. Ayrıca yine yükseköğretim

kademesinde bulunan Köy Enstitülerinin kapatılması, Halk Evlerinin

ve Odalarını kapatılması ile paralel olarak uzun vadede Türk

Aydınlanmasına ve nitelikli öğretmen yetiştirme sorununa olumsuz

katkıda bulunmuştur.25 Öğretmen yetiştirme sorununa çözüm bulmak

için yine Tevfik İleri, ABD’den uzman getirilmesi ve hazırlayacağı

rapora göre sistem kurma anlayışını uygulamıştır.

İleri döneminde eğitim alanında özellikle Halk Eğitiminin

yaygınlaşması alanında çalışmalara yoğunluk verdiği görülür. Ancak

hükümetinin ilk yılında Halk Evlerini ve Halk Odalarını siyasi

gerekçelerle 08. 08. 1951 tarih ve 5830 sayılı kanunla kapatması bu

hizmetinin gelişmesinin engelleyici bir durum yaratmıştır. 63 ilde 477

Halk Evi kapatılmıştır. Halk Evlerinin bina, hizmet araç ve gereçleri

devlet tarafından alınmıştır. Bu açığın kapatılması ve başta mesleki

eğitimin verilmesi için İleri, ABD’den uzman getirterek hazırlattığı

raporlar doğrultusunda Halk Eğitimine ve özellikle Meslek öğrenmeye

yönelik Örgün Eğitimi geliştiren projeler uygulamaya çalışarak açığı

kapatmayı düşünmüştür. Tevfik İleri bunu yanında gerek yerli gerekse

de yabancı eserlerin bakanlık tarafından yayınlaması faaliyetlerini

titizlikle yürütmüştür.

Bütün bu faaliyetleri göz önüne alındığında Tevfik İleri bakanlığı

dönemlerinde hükümetinin programına uygun olan ancak aktif ve

dinamik bir Milli Eğitim Bakanı olmuş ve Beşinci Milli Eğitim

Şûrasını da düzenleyerek Türk Eğitim Tarihine katkıda bulunmuştur.

25 Dinç, a.g.e., s. 239

15

Şûranın gündem Başlıkları şunlardır:

1- İlköğretim Kanunu Tasarısının incelenmesi ve mecburi

ilköğretimin planlanması

2- İlkokullara Öğretmen Yetiştirilmesi, Öğretmen Okulları ile

Köy Enstitüleri Yeni Öğretim Programı ve Meslekte

Olgunlaşma Konularının incelenmesi

3- İlkokul Programının yeniden gözden geçirilmesi ve bu

programın bilhassa:

a. Mütehassıs raporlarından da faydalanılarak

birleştirilmiş sınıflarda daha verimli bir şekilde tatbiki

yollarının tespiti,

b. Ekonomik hayat bakımından tespit ettiği hedeflerin

gerçekleştirilmesi yolunda alınacak yeni tedbirlerin

araştırılması.

4- Yeni İlkokul Yönetmeliği Tasarısının İncelenmesi

5- Okul Öncesi Eğitim ve Öğretimin Tetkiki ve Ana Okulları İçin

Hazırlanmış Olan Program ve Yönetmeliğin incelenmesi

6- Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar İçin Hazırlanmış Olan

Raporun, Yetiştirme Yurtlarına Ait Yönetmeliklerin

İncelenmesi ve 5387 Sayılı Kanunun Gözden Geçirilerek

Tadile Muhtaç Taraflarının Araştırılması ve Bu Mevzuu

Üzerinde Teklifler

7- İlkokullarda Sağlık Mevzuu Etrafında Alınması Gerekli

Tedbirlerin Tespiti. Maddi ve Manevi Bakımlardan Çocuğu

Koruyucu Mevzuatın İncelenmesi ve Lüzum Görülürse Tadili

ve Yeniden Hazırlanacak “Çocukları Koruma” Kanununa

Mesnet Olacak Raporun Hazırlanması

8- İlkokul Öğretmenlerini İlgilendiren Diğer Mevzular ve Genel

Olarak İlk Öğretim Meseleleri Etrafında Şura Üyelerinin

Tekliflerinin İncelenmesi

16

Bu gündemlere uygun olarak 8 komisyon oluşturulmuş ve

komisyon üyelerinin seçiminden sonra söz olan Milli Eğitim Bakanı

Şuranın toplanma gerekçesi gündem maddelerinin tespit

edilmesindeki ölçüleri, gündem maddeleri hakkında bilgiler vermiştir.

Bakan Tevfik İleri konuşmasında; 1952 yılında hazırlanan İlköğretim

plan taslağının hükümeti tarafından önemsendiğini, nüfus artışı ile

toplumun ihtiyaç ve taleplerinin yükseldiğini, bu açıdan temel

eğitimin yeniden değişen şartlara göre planlanması gerektiğini

söylemiş, hükümetin bakanlığa tahsis ettiği ödenekler hakkında bilgi

vermiştir. Bakan ayrıca öğretmen ihtiyaçlarını belirten tablolar ve

Milli Eğitimin 1954 – 1965 arası ihtiyacı olan bütçe rakamlarını

açıklamıştır.26 Ayrıca bakanlığının hazırladığı İlköğretim Kanunu

Taslağının demokratik bir ruh taşıdığını ifade ederek “Önümüzdeki

yirmi - yirmi beş yıl memleketimiz için ehemmiyetli ve pek hayati

bir devredir. Yeni Türk nesilleri ilmi usullerle ve asrın ihtiyacına

uygun şekilde yetiştirmek mecburiyetindeyiz. Bu zarureti

gerçekleştirmek için herhangi bir tılsımdan medet umacak

vaziyette değiliz. Milletimiz, gayeye varabilmemizin teminini Milli

Eğitim teşkilatımızdan beklemektedir. Çocuklarımızı yaptıklarını

bilerek yapan milli ideale bağlı, ruhları ve şahsiyetleri üstün birer

insan olarak yetiştireceğiz. Çocuklarımız, sonsuz bir çalışma

ihtiyacı taşımalı, başarının zevkini duymalı, tembel ve tufeyli

yaşamaktan nefret etmeli, organizasyon geliştirmeli, iyi ahlaklı,

yapıcı ve yaratıcı vatandaşlar olmalıdırlar. Talim ve Terbiye

usullerimizde ne kadar kuvvetlenirsek, bu üstün ideale o derece

yaklaşmış olacağız…”27 Bakanın konuşmasından sonra şûranın

gündemlerine ve çalışma esaslarına ilişkin yazılı önergeler yapılmıştır.

26 Bkz. Bakan Tevfik İleri’nin Konuşması için, M.E.B., a.g.e., s. 5 - 22 27 M.E.B., a.g.e., s. 5 - 22

17

Daha sonra komisyonlar kendilerine verilen konuları tetkik ederek

komisyon raporları hazırlamak üzere çalışmalara başladılar.28

B. GENEL KURUL ÇALIŞMALARI

Genel kurul çalışmaları komisyon çalışmalarını bitirdikten

sonra 13 Şubat 1953’te yeniden başlamış ve genel kurulda ilk önce

Okul Öncesi Eğitim ve Öğretimin Tetkiki ve Anaokulları Program ve

Yönetmeliği Komisyonunun raporu olmuştur. Genel kurulda sırasıyla

diğer komisyon raporları okunup görüşler ve tartışmalar 2 gün

sürmüş; bazı tadilatlarla komisyonların raporları kabul edilmiştir.

Genel kurulda en çok ve hararetli tartışmalar ilkokul program

komisyonun raporları okunduktan sonra din eğitimi ve müfredatı

üzerinde siyasi bir boyutta meydana gelmiştir.29 Tartışma o kadar

geniş bir şekilde olmuştur ki oturum başkanı ve Milli Eğitim

Bakanlığı Müsteşarı Reşat Tardu tartışmayı bitirmek zorunda

kalmıştır.30

1. Okul Öncesi Eğitim ve Öğretiminin Tetkiki ve

Anaokulları İçin Hazırlanmış Olan Program ve

Yönetmelikleri İnceleme Komisyonu Raporunun

Görüşülmesi

Okul Öncesi Eğitim ve Öğretimi Tetkiki Komisyonu 19

üyeden oluşmuş, komisyon başkanlığını Özel Okullar Müdürü Faik

Binal yapmıştır.31 Komisyon ilk defa bu kadar büyük boyutta

28 Sait Dinç, Cumhuriyet Döneminde Yapılan Milli Eğitim Şûraları ve Alınan Kararların Uygulamaları(1923 – 1960), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1999, s. 99 - 100 29 Bkz. Din Eğitimi Hakkındaki Tartışmalar için, M.E.B., a.g.e., s. 373 - 426 30 Dinç, a.g.e., s. 100 31 Bkz. Komisyon Üyeleri için, M.E.B., a.g.e., s. 33

18

gündeme gelen okul öncesi eğitim ve öğretimle ilgili rapor hazırlamış

ve rapor genel kurulda kabul edilerek şura kararı haline getirilmiştir.32

Raporda beş ana başlık altında anaokullarının yönetmelikleri,

uygulamaları, hedefleri ve eğitime katkısı belirtilmiştir. Raporun

sonunda ise anaokullarının ihtiyaçları olan eğitim araçları, çocukların

yemek ve beslenme listesi, anaokullarının fiziki ölçülerine ilişkin

cetveller verilmiştir.33 Ayrıca anaokullarının çağdaş bir eğitimin

parçası olduğu, okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılması gerektiği, bu

okullarda görev alacak öğretmenlerle ve görevlilerin özellikleri,

açılacak kurslarının özellikleri raporda belirtilmiştir. Rapor hakkında

söz alan konuşmacılar olumlu kanaat bildirmişler ve okul öncesi

eğitimin yaygınlaştırılmasına destek vermişler, raporu oy birliğiyle

kabul etmişlerdir. Bu rapor Türkiye’de okul öncesi eğitimle ilgili

bilimsel bir toplantıda onaylanan ilk kapsamlı belge olması açısından

önem taşımaktadır.34

2. İlkokullarda Sağlık Mevzuu Etrafında Alınması Gerekli

Tedbirlerin Tespiti Mevzuu ile Meşgul Olan Komisyon

Raporunun Görüşülmesi

Komisyon 20 üyeden oluşmuş, komisyon başkanlığını İstanbul

Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Enstitüsü Başkanı Prof. Dr. Zeki

Eren yapmıştır.35 Komisyon şu üç konuyu görüştükten sonra rapor

hazırlamıştır;

1- İlkokulda okul hijyeni ve öğrenci sağlığı mevzuu etrafında

alınacak tedbirlerin tespiti

32 Bkz. Komisyon Raporu için, M.E.B., a.g.e., s. 62 - 69 33 M.E.B., a.g.e., s. 70 - 74 34 Dinç, a.g.e., s. 101 35 Bkz. Komisyon Üyeleri için, M.E.B., a.g.e., s. 34

19

2- Maddi ve manevi bakımlardan çocuğu koruyucu mevzuatın

incelenmesi ve lüzum görülürse tadili veya yeniden

hazırlanması

3- Şura genel sekreterliği 5.11.1953 gün ve 4 sayılı teskeresine

ilişkin ve Sağlık Vekâleti tarafından hazırlanmış olan İlkokul

Sağlık Teşkilatı hakkında kanun tasarısının müzakere edilmesi

Komisyon raporunda öğrencilerin beslenme problemlerinin

halledilmesi, ders ve dinlenme saatlerinin sağlık prensipleri içinde

düzenlenmesi gerektiği belirtilmiş, okul hijyeni ve öğrenci sağlık

teşkilatının acilen çalışmaya başlanması istenmiştir.36 Çocuk ve okul

sağlığının genel olarak ele alınması, sağlığın annenin gebeliğinden

itibaren başladığı ve ana sağlığının bu kapsamda değerlendirilmesi

gerektiği ve bu konuda uluslararası standartlardan esinlenildiği, 12.

Milli Tıp Kongresi ve Dünya Sağlık Teşkilatının Okul Hijyeni

Komitesinin 1951 tarih ve 30 sayılı raporunun dikkate alındığı raporda

belirtilmiştir. Öğrencilerin sağlık şartlarının iyileştirilmesi için

alınacak tedbirleri şu başlıklar halinde sıralanmıştır;37

1- Okul çevresinin sıhhileştirilmesi

2- Öğrencilerin beslenme probleminin ihtiyaca göre halledilmesi

3- Ders dinlenme saatlerinin hijyen prensipleri dahilinde tanzim

ve tertip edilmesi

4- Bilhassa ana ve ilkokullarda emniyet tedbirlerinin alınması

5- Öğretim görevleriyle hizmetlilerin sıhhi kontrol

muayenelerinin yapılması

6- Bulaşıcı hastalıklara karşı tesirli bir mücadele programının

devlet teşkilatı ve çocuk velilerinin işbirliği ile tatbik edilmesi

36 Bkz. Komisyon Raporu için, M.E.B., a.g.e., s. 86 - 109 37 M.E.B., a.g.e., s. 90 - 91

20

7- Beden eğitimi çalışmalarının gruplara ayırarak hijyen

prensiplerine uygun olarak tertip ve tanzim edilmesi

8- Mental okul hijyeninin ana ve ilkokullarda tatbikine

çalışılması

9- Sağlık eğitiminin ilkokulların her safhadaki faaliyetleri arasına

sıkılaştırılmasını sağlayabilecek hükümler, yönetmeliğin ana

ve sağlık müfettişleri, okul hekim, hemşire ve sağlık

memurlarının ve öğretmenlerinin vazifelerine dâhil edilmesi

Raporda hiçbir zaman uygulanamayacak olan “Okullararası

Sigorta Kurumu”nun oluşturulması istenmiş, buna göre öğrencilerin

sigorta karşılığında devlet hastaneleri veya diğer hastanelerde

muayene edilmesi talep edilmiştir. Ayrıca öğrenci dosyalarında sağlık

kayıtlarına önem verilmesi istenmiş, yardıma muhtaç ve sahipsiz,

suçlu çocukların eğitim, sağlık ve korunma meseleleri için bakanlıklar

ve ilgili kuruluşlar arasında işbirliğinin önemi raporda vurgulanmıştır.

Bunun yanında komisyon okul sağlığı, öğrenci sağlığı ve teşkilatı için

kanun ve yönetmeliklere ait iki kanun tasarısı da hazırlamış ve raporda

bu kanun tasarılarını detaylı olarak belirtmiştir.38

Raporun okunmasından sonra okullarda öğretmen ve

öğrencilerin sağlık sorunlarıyla ilgili görüşler konuşmacılar tarafından

dile getirilmiştir. Bu konuşmacılar sağlık ile ilgili bu raporun

hazırlandığı için son derece önemli bir eksiğin giderildiğini ifade

etmişlerdir. Ayrıca bazı bölümlerin eksikliği dile getirilmiştir. Ankara

Atatürk İlkokulu Başöğretmeni Kemal Atatuğ; “Beşinci Milli Eğitim

Şurası İlköğretim davasını her bakımdan ele almış bulunmaktadır.

Komisyonda sayın doktorlarımız hazırlamış oldukları bu kanun

hakikaten şaheserdir... Bu kanunda mali mevzuat özel idarelere

38 Komisyon Tarafından Hazırlanan Kanun Tasarıları için bkz, M.E.B., a.g.e., s. 96 - 109

21

yüklenmiştir. Özel idarelerin çok zayıf bünyesinde böyle bir

kanunun tahakkuk edebilmesine imkân göremiyorum. Bu bakımdan

imkân varsa bu kanuna geçici bir madde ilavesini teklif ediyorum.

Bu geçici madde ile seyyar doktorlar, seyyar dispanserler temini

sağlanmalıdır. Yani bir hemşire veya doktor malzemesiyle beraber

kaza ve köyleri gezmeli, çocukların sıhhati ile ilgilenmelidir …”39

Aynı konuda Ankara Tıp Fakültesinden Prof. Dr. Rasim

Adasal; sadece vücut sağlığı değil çocukların psikolojik yapısının da

önemli olduğuna dikkat çekerek; “..Arkadaşlar, çocuk her şeyden

önce bir ruh varlığıdır, çocuk da bir şahsiyettir. Çocuk her

bakımdan, öğretmen için, Türk milleti için bir varlıktır. Çocuğunun

sıhhatinin korunması demek sadece uzvi organlarının tedavisi

demek değildir. Burada belki bir zuhul olmuştur... Görüyorum ki

arkadaşlarımız daha ziyade bu raporlarını az önce söylediğim gibi

organik hastalıklar bakımından verem, bağırsak, adale romatizması

bakımlarından nazarı mütalaaya almışlar ve nihayet bir de

profilaktik tababet mevzuunda bir takım ana prensipleri ileri

sürmüşlerdir…”40

Şûra üyelerinden İzmir Yetiştirme Yurdu Müdürü Bekir

Atakan raporun hazırlanış itibariyle önemli olduğunu, fakat teşkilat

yönünden ve ekonomik olarak uygulanamayacağını, çünkü merkezden

yönetilen bir teşkilatın bunu gerçekleştiremeyeceğini belirterek

“...Teklif edilen kanun tasarısı kendisinden evvel planlar gibi

yukarıdan aşağı bir teşkilat tavsiye etmektedir. Bu tarz böyle

konularda pratik ve hayati değildir. Önümüzde bunu teyit eder pek

çok misaller vardır. Bu itibarla: Memleketin iklim bölgeleri esas

olmak üzere her bölgenin genişlik ve ihtiyacına göre bölge

merkezleri ihdas edilmesine taraftarım. Bu suretle her bölgenin

39 M.E.B., a.g.e., s. 113 40 M.E.B., a.g.e., s. 114 - 115

22

sağlık hususiyetine göre alet ve malzeme ile teçhizi, bu hususiyetlere

göre alet ve malzeme ile teçhizi, bu hususiyetlere göre eleman

hazırlama imkânları sağlanmış olur…”41 şeklindeki sözleriyle

önemli bir gerçeği dile getirmiştir. Daha sonra söz alan bakan Tevfik

İleri; “.. Hükümetin Milli Eğitime önem verdiğini ve milli eğitim

bütçesinin arttırıldığını, mutlaka kararların uygulanacağını, özel

idare bütçelerinin de artırılarak rapordaki hususiyetlerin

gerçekleştirileceğini”42 ifade etmiştir. Komisyon üyelerinin rapora ait

savunmalarını yaptıktan sonra rapor ittifakla kabul edilmiştir.43

3. Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar İçin Hazırlanmış Olan

Raporun Yetiştirme Yurtlarına Ait Yönetmeliklerin

İncelenmesi ve 5387 Sayılı Kanunun Gözden Geçirilerek

Tadile Muhtaç Taraflarının Araştırılması ve Bu

Mevzuların Üzerinde Teklifler Komisyon Raporunun

Görüşülmesi

Komisyon, Türkiye’de özel eğitimin ilk kapsamlı toplantısı ve

ilmi açıdan üst düzeyde tartışan ve rapor hazırlayan bir kurul özelliği

taşıması açısından eğitim tarihimiz için de önemeli bir çalışmadır ve

ilkleri temsil ettiği içinde ayrıca önem taşır. 32 üyeden oluşan

komisyon o dönemde İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı olan

Ordinaryüs Profesör Doktor Fahrettin Kerim Gökay başkanlığında

çalışmalar yapmış,44 çalışmalar sonunda özel eğitime muhtaç

çocuklar, yetiştirme yurtları yönetmelikleri ve 5387 sayılı Çocukları

Koruma Eğitimi Kanununun Esasları ve uygulamaları hakkında

tadilatlar içeren rapor hazırlamışlardır.45 Raporun giriş bölümünde

41 MEB., a.g.e., s. 126 - 127 42 A.g.e., s. 127 - 129 43 Dinç, a.g.e.. s. 104 44 Bkz. Komisyon Üyeleri için, M.E.B., a.g.e., s. 83 45 Bkz. Komisyon Raporu için, M.E.B., a.g.e., s. 144 - 162

23

özel eğitime muhtaç çocukların tanımı, gruplamasını ve özelliklerini

ve özel eğitime tabi olmalarının gerekçelerini açıklamıştır. Bu

konudaki mevcut durumun ve bununla ilgili 5387 sayılı kanunun

yetersiz ve milli eğitim uygulamaları açısından sakıncalı ve eksik

yanları gösterilmiştir. Devamla korumaya ve özel eğitime muhtaç

çocuklar; sosyal yönden, bedence özürlü ve hasta olan çocuklar, zihin

kabiliyetleri normalden ayrılan çocuklar, üstün zekâlı ve istidatlı

çocuklar, suça yönelmiş ve suçlu çocuklar, psikozlu veya

psikonevrozlu çocuklar olarak derecelendirilme yapılmıştır.46

Raporun diğer bölümünde bu çocukların ilgili olarak bağlı

olduğu kurumlar olarak Milli Eğitim Bakanlığı, Çocuk Esirgeme

Kurumu, Yetiştirme Yurtları, Müşahede, Teşhis ve Barındırma

İstasyonları, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı İş Kanununa göre

İlgili Müesseseler, Belediyeler ve hayır müesseseleri olarak

gösterilmiş ve bu konuda tüm müesseselerin işbirliğinin önemi

vurgulanmıştır. Bu müesseselerde hizmet ederek personelin

özellikleri, eğitimi ve gelir kaynakları belirtilmiştir. Bu kurumlarda

görev alacak personelin yetişmesinde üniversitelerin ve okul,

öğretmen, idareci, sağlık personelinin eğitiminin özel bir şarta tabi

olması gerekliliği vurgulanmıştır. Ayrıca 5387 sayılı kanunun tadil

edilen bölümleri de raporda açıklanmıştır. Raporun sonuç bölümünde

ise “Çocukları koruma kanununa esas olarak prensipler” ve

“Geri-normal ve üstün zekâlı tanınması” ile ilgili ekstra bir rapor

yayınlanmıştır.47

Raporların okunmasından sonra yapılan konuşmalar genelde

olumlu yönde olmuş ve aynı konulara ek olarak sözlü ve yazılı

öneriler yapılmıştır. Şûra üyelerinden Ankara Üniversitesi Tıp

Fakültesi Ortopedi Profesörü İzzet Birant; “…Çok büyük bir cemiyet

46 Dinç, a.g.e., s. 105 47 Ek Rapor için bkz., M.E.B., a.g.e., s. 167 - 174

24

eksiğimizi tetkik eden ve bütün şümulü ihata ile açıkları hakikaten

kapamış olan komisyon çalışması şükranla takdirle zikrederim...

Bunun yanında ekonomik bir problem de ortaya çıkar. Binaenaleyh

bu özel eğitim müesseselerinin gayet tabii santralize edilmeleri ve

bütün bu işler için gerekli teçhizatla teçhiz edilmeleri zaruri

olur…”48 şeklinde ifadesiyle raporları bir uzman gözüyle olumlu

bulmuştur. Yine İstanbul Üniversitesi Farmakobotanik ve Genetik

Profesörü ve şura üyesi Sara Akdik; “...Arkadaşlar, arızalı çocuklar

zaten üzgündürler. Binaenaleyh bu çocukları arızasız çocukların

neşesi arasına sokmak onların üzgünlüklerini daha da artırır.

Çocuklar hiçbir zaman hissiyatlarını gizleyemezler... Ricam şudur:

Eğer arızalı çocuklar için ayrı mektepler açmayacak isek o halde

özel bir sınıf yapmayalım, hepsini beraber karıştıralım. Yok, eğer

ayrı okutmak istiyorsak o halde bunları tamamen birbirinden

ayıralım bendeniz bunu rica ediyorum.”49 şeklinde öneride

bulunmuştur.

Aynı şekilde şura üyesi İstanbul Üniversitesi Ceza Hukuku ve

Usul Hukuku Profesörü Sulhi Dönmezer özellikle çocuk suçluların

cezalandırılması usulü hakkında görüşler beyan etmiş, suçlu

çocukların özel çocuk mahkemelerinin kurulmasını, Avrupa ve

Amerika gibi gelişmiş ülkelerde böyle olduğunu belirterek; “...Özel

eğitime muhtaç çocuklar ve bilhassa suçlu çocukların bilahare sevk

edilecekleri müesseseler hakkında da bir umumi mülahaza sarf

etmek istiyorum. Bu da şudur: arkadaşlar, bu müesseseleri sadece

devlete bağlamak, resmi memurların idaresine tevdi etmek artık

dünyada terk edilmiştir. Bugün bu müesseselere vazifeli olarak halk

mümessillerini sokmak yolu ihtiyar ediliyor. Başka memleketlerde

Amerika’da çocuk ıslah evlerinin idare heyetlerine dahi halk

48 MEB, a.g.e., s. 178 - 179 49 A.g.e., s. 183

25

mümessilleri, belediye meclisleri, muhitin tanınmış ve sosyal işlere

meraklı kimselerinin iştiraki sağlanıyor…”50 ifadesiyle özel teşebbüs

ve toplumunda bu faaliyetlere katılmasını önermiştir. Raporu

hazırlayan komisyon üyelerinin rapor hakkındaki savunmalarından

sonra rapor kabul edilmiştir.51

4. İlköğretim Kanunu Tasarısının İncelenmesi ve Mecburi

İlköğretimin Planlanması Komisyon Raporunun

Görüşülmesi

Komisyon, Bakanlık tarafından 12 yıllık bir süreyle ilköğretim

planlamasını ve ilköğretim kanun tasarısını incelemiş ve şuranın

önemli bir konusunu görüşmüştür.52 70 üyeden oluşan komisyonun

başkanlığını İzmir Milli Eğitim Müdürü Osman Faruk Verimer

yapmış ve genel kurula hazırladıkları raporu sunmuşlardır.53 Rapor;

sekiz ana bölüm ve hükümlerden oluşan toplam 101 maddeyi

kapsayan, ilköğretim kanun taslağının içeriği hakkında genel bir

değerlendirme ve tadilatlar yapan bir taslak niteliği taşır. İlköğretim

Kanunu tasarısı hakkında rapor yorumu “Bu kanun taslağının bariz

karakteri halk ile öğretmen arasında sıkı ve samimi işbirliğine

önemle yer vermiş bulunmasıdır” şeklinde belirtilmiştir. Rapordaki

önerilen taslakta ilköğretim kanun tasarısının bazı maddeleri aynen

kabul edilmiş, bazı maddeleri de tadil edilmiştir.54 Komisyon

raporunda ilköğretim kanun tasarısının üzerinde önemle durulan

bölümler şöyle belirtilmiştir;55

1- Teşkilat ve ilköğretimde vazifeliler

2- Öğrenci devam işleri ve bunlarla ilgili kanuni mevzuat

50 A.g.e., s. 190 - 191 51 Dinç, a.g.e., s. 106 52 Bkz. Komisyon Üyeleri için, M.E.B., a.g.e., s. 29 - 30 53 Komisyon Raporu için bkz, M.E.B., a.g.e., s. 215 - 239 54 Dinç, a.g.e., s. 107 55 M.E.B., a.g.e., s. 236 - 237

26

3- İlköğretim kurulları

4- Okula devamı sağlamak için alınacak türlü tedbirler

5- İlkokul öğretmenlerinin hak ve vazifeleri

6- Bir sınıfa (dershaneye) düşen öğrenci sayısı

7- Tasarının dördüncü bölümünü teşkil eden gelirler ve giderler

Raporda bakanlık tarafından şuraya sunulan ilköğretim gelişme

planının ve ilköğretim kanununda tespit edilen hedeflerin zamanında

ve tam olarak başarılması için mali kaynakların yetersiz olduğu ve

mutlaka kaynakların artırılması gerektiği belirtilmiştir. Mali

kaynakların artırılması için öneriler de üç şekilde sıralanmıştır.56

1- Büyük ölçüde ilk tesis ihtiyaçlarını 12 yıl için paylaştırmak ve

bunu realize etmek için yine planlı bir ödenek sistemi meydana

getirmek

2- Bu planın istilzam(gerektirme) ettirdiği artan öğretmen

maaşlarını Devlet bütçesinden ödenme sistemini muhafaza

etmek

3- Mahalli idarelere ilköğretim için sağlam gelir kaynakları temin

ederek bu idareleri okulların yapım ve onarımı, ders

vasıtalarının temini ile sosyal yardım işlerini bir nizama

bağlamak, bu safhalardan ilki için tasarı, varidat tahsisi

sistemiyle bazı vergilere kesri munzamlar ilavesini derpiş

etmektir.

Ayrıca raporda henüz okul açılmamış nüfusu az ve dağınık

köylerin çocukları için pansiyonlu veya yatılı, gündüzlü bölge okulları

kurulmasını ve ilköğretim çağında bulundukları halde öğrenimlerini

zamanında yapamamış çocuklar için gerçek ve tüzel kişilerle,

belediyeler, özel idareler ve devlet tarafından yetiştirici ve

tamamlayıcı sınıflar açılması önerilmiştir. Raporun okunmasından 56 M.E.B., a.g.e., s. 237

27

sonra şura üyeler söz olarak genelde olumlu görüş bildirmişler,

rapordaki bazı bölüm ve terimler hakkında tenkitlerde bulunmuşlardır.

Genel kurulda bu raporla ilgili yazılı önergeler, tadilatlar hakkında

verilmiş ve rapor tadilatlar yapıldıktan sonra oybirliğiyle kabul

edilerek Şûra kararı haline gelmiştir.57

5. İlkokul Programının Yeniden Gözden Geçirilmesi

Komisyonu Raporunun Görüşülmesi

Komisyon ilkokul programını yeniden gözden geçirmişler,

özellikle programın iki konusunu özellikle tetkik etmişlerdir;58

1- Mütehassıs raporlarından faydalanılarak birleştirilmiş

sınıflarda daha verimli bir şekilde tatbiki yollarının tespiti

2- Ekonomik hayat bakımından tespit ettiği hedeflerin

gerçekleştirilmesi yolunda alınacak yeni tedbirlerin

araştırılması

Komisyon bu konulara bağlı olarak hazırladığı raporda

birleştirilmiş sınıflarda ilkokul programının daha verimli hale

gelmesinin nasıl sağlanılacağına yönelik 24 maddelik öneriler ve köy

okullarında öğretimin öğretmen ve sınıf sayısına göre tatbik

edilmesine yönelik açıklamalı çizelgeler hazırlanmıştır.59 Ayrıca

Sosyal Bilgiler, Tabiat Bilgileri, Müzik derslerine ait önerilen program

örnekleriyle I, II, III, IV ve V. sınıflarda Hayat bilgisi derslerine ait

ünite örnekleri ve ders müfredatı raporun sonunda ek olarak

verilmiştir.60 Sosyal Bilgiler, Beden Eğitimi ve Din Bilgisi derslerinin

içerikleri hakkında da müfredat değişiklikleri yine raporda yer

almıştır. Raporun 15. maddesinde Din dersleri öğretimi ile ilgili yeni

57 Dinç, a.g.e., s. 108 58 Bkz. Komisyon Üyeleri için, M.E.B., a.g.e., s. 31 - 32 59 Komisyon Raporu için bkz., M.E.B., a.g.e., s. 349 - 357 60 Ekler için bkz., M.E.B., a.g.e., s. 358 - 367

28

değişiklik Şûra genel kurulunun en önemli tartışma konusu haline

gelmiştir.61

Raporda; ilkokul programının amacıyla muhtevası arasında

ahenk sağlanması, toplu öğretimin devam ettirilmesi, ilkokullarda

haftalık, aylık ve yıllık çalışma saatlerinin kullanılmasında esneklik

tanınması, ilk okuma - yazma öğretimine büyük ve küçük harflerin

birlikte kullanılarak başlanması, ilkokul programının

yaygınlaştırılmadan önce belli bir süre için denenmesi, verimliliğin

artırılması için öğretmenlerin seminerlerden geçirilmesi ve köy

okullarında uygulama bahçesi, işlik kümesi ve benzeri tesislerin

kurulması teklif edilmiştir. Raporun okunmasından sonra rapor

hakkında görüşler ve eleştiriler yapılmıştır. Rapor hakkında ilk

eleştiriyi Gazi Eğitim Enstitüsü Öğretmeni Faik Reşit Unat getirmiş,

ilkokul müfredatını son derece olumlu bulduğunu fakat uygulamalarda

zorluk çekileceğini ifade etmiş devamla; “...Evvela öğretmen

arkadaşlarımızı aydınlatıcı bir kılavuz programını ihtiva edecek

müfredat üzerinde çalışmalara dair kitapların örneklerine,

vasıtaların tespitine, bibliyografya hülasa muhtelif çalışmalara ve

hiç olmazsa bir sene denenmesine ve bundan sonra kati karara

varılmasına ihtiyaç duyuyor…”62 diyerek programın bir yıl

denenmesini talep etmiştir.

Yine Gazi Eğitim Enstitüsü öğretmeni Fuat Gündüzalp raporun

özellikle demokratik eğitim açısından önemli noktaya temas ettiğini

belirterek; “...İkinci olarak şunu arz edeyim; ilkokul öğretmenlerine

büyük bir serbestlik verilmektedir. Bu onları mahalli şartlar

içerisinde inisiyatife sevk etmektedir. Onların ellerini kollarını

bağlamamaktadır. Bu da demokrasi gelişmemizle çok uygun düşen

61 Sait Dinç, Cumhuriyet Döneminde Yapılan Milli Eğitim Şûraları ve Alınan Kararların Uygulamaları(1923 – 1960), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1999, s. 109 62 M.E.B., a.g.e., s. 369 - 370

29

bir inkişaf teşkil etmektedir. Bu mevzuda heyecanlanmamı mazur

görmenizi rica edeceğim.”63 ifadesiyle desteğini belirtmiştir. Ankara

Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Profesörü Bülent Nuri

esen raporun 15. maddesini eleştirerek din eğitiminin uygun

olmadığını söylemiştir; “...Rapor, çok ileri bir Türkiye görüşü ile

tanzim edilmiştir. Yalnız bunun için de bir kambur, bir sui teşekkül

gördüm. Bendenize öyle geliyor ki; komisyon bir emri vakiin

kurbanı olmuştur... 1953 milat yılında yaşıyoruz. 1948 yılında çıkmış

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesine bizde imzamızı attık. Bu

vesikanın 18. maddesi diyor ki; herkes inanışında ve dini akidesinde

serbesttir. Ancak özel surette eğitimle bunu sağlamak mümkündür.

Resmi eğitimle bunu sağlamamalıyız. Meselenin esasını niçin

münakaşa etmediniz? Rica ederim, Türkiye teokratik bir devlet

değildir. Gerçi getirdiğiniz çareler Pakistan devletinin anayasasına

göre çok yerindedir. Fakat Pakistan teokratik bir devlettir. Türkiye

teokratik değildir. Hür vatandaş yetiştirmek istiyorsak akidelerinde

hür bırakmak mecburiyetindeyiz... Anayasaya bağlı olarak bir kimse

olarak, diyorum ki; bu dersin programlardan çıkarılması hususunda

bir temenni izhar etmemiz lazımdı. İşte ben bu temenniyi izhar

etmek için huzurunuza çıktım.”64 diyerek itirazınızı dile getirmiştir.

Aynı konuda söz alan İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu

Öğretmeni Rauf Miral hazırlanan raporu savunarak; “...Fakat realiteyi

bendeniz de görüyorum. Biz zorla çocuklarımıza din dersi tedris

etmiyoruz, jandarma, polis kullanmıyoruz, cebri bir vaziyet yoktur.

Biz halkın isteğini yerine getiriyoruz. Mubassırlar (gözetleyiciler)

arkamızdan koşmuyorlar, cemaatle namaz kılmıyoruz. Binaenaleyh

bunda insan haklarına tecavüz gibi bir şey göremiyorum... Din

tedrisatında anlayışı tespit etmek lazımdır. Dinin itikada ve

63 A.g.e., s. 372 - 373 64 M.E.B., a.g.e., s. 373 - 374

30

metafiziğe ait kısımlarını değil de, ahlaka, fazilete ve milli ahenge

kıymet veren kısımlarını ele almak ve bunlar üzerinde durmak

lazımdır. Son söz olarak şunu söylerim ki; dini itikatları telkin

edecek insanlar vardır. Ve bunları biz bunları küstah, yobaz olarak

vasıflandırıyoruz. Çocuklarımızı bu adamların eline terk etmeden

biz şu dediğim plan dâhilinde çocuklarımızı yetiştirmek

mecburiyetindeyiz. Bunu demekle umumi hükümlere biz tariz

yapmıyoruz…”65 şeklinde konuşmuştur.

Bundan sonra bu madde için müzakere açılmış ve uzun

müzakereler meydana gelmiştir. Milli Eğitim Bakanı Tevfik İleri bir

şûra üyesi sıfatıyla söz olarak tasarıyı savunan uzun bir konuşma

yapmış, konuşmasında hükümetin bu konudaki görüşlerini, anayasal

olarak bunun gerekçesini, dini eğitimin başka ülkelerdeki

uygulamalarını, bu isteğin halktan gelen bir talep olduğunu, bu

uygulamanın din ve vicdan hürriyeti açısından önemli olduğunu,

cumhuriyetin kanunlarının bu uygulamaya engel olmadığını söylemiş

devamla; “...Bunu yapmakla gericilik mücadelesinin ilk kazmasını

vurmuş oluyoruz. Türk çocuğunun yetişmesi için bütün cepheleriyle

birçok eğitime ihtiyacı vardır. Bunun için Türk çocuğu öğretmenin

eline teslim edilmiştir... Böyle bir davada Mustafa Kemal’in adını

kullanmak yanlıştır. Bir Tevhid-i Tedrisat Kanunu vardır. O kanun

Maarif Vekâletinden başkasına mektep açmak hakkını vermez. Ve

Maarif Vekâletine imam ve hatip yetiştirmek için okullar açmak

vazife ve selahiyetini verir. Ve bu kanun Mustafa Kemal’in

zamanında çıkmıştır. Mustafa Kemal’i öyle olur olmaz yerde

davalarımıza ve fikirlerimize kalkan diye kullanmaya hakkımız

yoktur... Biz vatandaşla karşı karşıyayız. Bu mevzuda vatandaşı

tatmin ile mükellefiz... ... Vatandaş çocuğuna din dersi verdirmeyi

kabul etmiş, yani itiraz etmemiş ise biz ona coğrafya, geometri, tarih 65 M.E.B., a.g.e., s. 378

31

bilgisi verir gibi, din bilgisi de veririz ve vatandaş da bizden bunu

istiyor…” 66 sözleriyle hükümetin de bu konudaki görüşlerini şurada

belirtmiştir.67

Aynı konuda yeniden söz alan Anayasa Hukuku Profesörü

Bülent Nuri Esen meseleyi dini açıdan değil devletin düzeni açısından

düşünülmesi gerektiğini, laik devletlerin uygulamalara bakıldığında

bu uygulamanın doğru olmadığını savunmuş ve bakanın görüşlerine

karşı çıkmıştır; “...Muhteşem Tevfik İleri biraz önce bendenizi

bilgilendiren sözler söylerken bir ara uluorta Mustafa Kemal adına

ortaya atmayalım, dediler... Şunu arz etmek isterim ki memlekette

laikliğin prensibine aykırı ve mekteplerde dini tedrisat vaaz edilmesi

mevzuu gibi devletin istinat ettiği ana hukuk fikrine münafi bir

mesele görüşülürken bu devleti kuran insanın anılmamasına imkan

yoktur... İşin asıl izah edilmesi lazım gelen cephesi dini tedrisatın

okullara konması keyfiyetidir. Programlara girmesi işi, bir

kanunsuzluk meydana getirmiştir... Demokrasinin ana fikirlerinden,

prensiplerinden bir tanesi devletin laiklik esasıdır... Bunları

meczetmek suretiyle dedim ki hükümet yanlış karar almıştır…”68

diye tartışmaya devam etmiştir. Genel kurulda daha sonra söz alan

konuşmacıların ekseriyeti raporun lehine görüşler bildirerek din

dersinin ilköğretim programına girmesine olumlu yaklaşmışlardır.

Milli Eğitim Bakanlığı I. Hukuk müşaviri olan İsmail Hakkı Ülgen bu

konu hakkında hukuki bilgiler vermiş, uluslararası hukuk kaidelerini

ve anlaşmaları açıklayarak batı devletlerindeki uygulamaları örnek

göstererek raporu ve dini eğitimi savunmuştur; “...Umumi bakımdan;

bir ihtiyaç, kollektif bir mahiyet aldığı, hususi teşebbüsler ve

vasıtalar bu ihtiyacı tatmine kâfi gelmediği zaman, bu ihtiyacı

66 M.E.B., a.g.e., s. 380 - 383 67 Dinç, a.g.e., s. 111 68 M.E.B., a.g.e., s. 384 - 387

32

karşılayacak faaliyetlerin başarılması, umumun menfaatine ve

iyiliğine hizmetle mükellef olan devlet için bir vazife olur ve bu

itibarla devletin müdahalesi zaruret kesbeder. Devletin müdahale ve

faaliyet sahasının tespit ve tayini ise hukuki veya teknik bir mesele

olmaktan ziyade siyasi birer meseledir. Bu itibarla devletin

müdahale ve faaliyet sahasının tespit ve tayini hukukçulardan

ziyade teşri organının salahiyeti dâhilindedir. Karar yüksek

heyetinizdir.”69 Uzun süren bu görüşmeler ve tartışmalardan sonra

programın diğer maddelerine ilişkin yazılı önergeler verilmiş, ayrıca

üyeler raporda kabul edilen Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi

derslerinin “Sosyal Bilgiler” adı altında birleştirilmesini

desteklemişlerdir.

Yapılan oylamayla komisyon raporu tadilat ve ilavelerle kabul

edilmiştir. Şûranın kararı olmasına rağmen ilkokul programı 1961

yılına kadar uygulanamayacaktır.70

6. Yeni İlkokul Yönetmeliği Tasarısının İncelenmesi

Komisyonu Raporunun Görüşülmesi

Komisyon 28 üyeden oluşmuş ve başkanlığını İstanbul

Kasımpaşa Ortaokul Müdürü İhsan Kalabay yapmış ve komisyon

bakanlık tarafından kendilerine verilen “İlkokullar Yönetmeliği

Tasarısı” üzerinde tetkikler yapmış ve bazı maddelerini değiştirmiş,

kanun tasarısı üzerinde tadilat ve eklemeleri bir rapor halinde genel

kurula sunmuştur.71 Komisyon tasarısının büyük bölümünü olduğu

gibi kabul etmiş ve bunu raporda ilan etmişlerdir.72

Rapor 194 maddeden oluşmuş olan ilkokullar yönetmeliğinin

madde irdelenmesine dayanır. Haftalık, yıllık mesai programları,

69 M.E.B., a.g.e., s. 391 - 409 70 Dinç, a.g.e., s. 112 71 Bkz. Komisyon Üyeleri için, M.E.B., a.g.e., s. 32 72 Bkz. Komisyon Raporu için, M.E.B., a.g.e., s. 475 - 498

33

resmi tatiller, sabah ve öğle uygulaması olarak ikili öğretime geçiş

aynen raporda kabul edilmiştir. Günümüz ilkokullarında da okunan

“Günlük Ant” raporda hazırlandığı şekilde okunmaktadır. İl ve

ilçelerde ikili öğretim yapan ilkokulların Vakit Cetveli;

“Cumartesiden Başka Günler İçin Vakit Cetveli” ve “Cumartesi

Günleri İçin Vakit Cetveli” olarak hazırlanmış, raporda ilkokullarda

derslerin 26 ders saatinden 23 saate inmesi kabul edilmiştir.73 Yine

raporda geleneksel imtihan uygulamasına imkân olmadığını, kayıtların

ve öğrencilerin devam ve devamsızlıkları konusunu mahalli şartlara

göre işleme konulması, ders ödevleri, öğretmenler kurulu ve disiplin

kurullarının çalışmalarının daha etkin ve verimli hale getirilmesi teklif

edilmiştir.74

Rapor hakkında görüşler ifade edilirken birçok maddelere

değişiklik veya tadilat amacıyla itirazlar olmuştur. Bazı üyelerde

ilkokul yönetmeliğine eklenmek üzere önergeler vermişlerdir. Edirne

Lisesi Müdürü ve Edebiyat Öğretmeni Reşat Oğuz; “...Şimdiye kadar

devam etmekte bulunan imtihan usulünün kaldırılarak kanaat notu

esasının cari olmasını hatalı buluyorum. Çünkü kanaat notu

keyfiyetinde insanlar kemal sahibi oluyorlar fakat cemal sahibi

olamıyorlar. İnfialler ve inşirahlar (açıklıklar) kanaat üzerinde rol

oynuyor. Daha birçok mahzurları yanında bu sistem çıkar bir yol

olmasa gerektir. Bu itibarla imtihan usulü yine cari kalmalıdır.

Ortaokuldaki öğrencilere üç dersten bütünlemeye kalma hakkı

verildiği halde ilkokulda niçin olmasın? Ortaokulda çocuk çalışma

şuuruna ermiştir. İlkokulda iki zümreden ikmale kalma imkânı

verilmelidir. Esasen sınıfta kalma imkânı verilmelidir. Esasen

sınıfta kalmak bedbinlik (kötümser) verir, ıstıraba sevk eder. Beşinci

sınıfta çocuğun 15 gün sonra imtihan edilmesi hatadır.

73 Vakit Çizelgesi ve Ders Programı için bkz., M.E.B., a.g.e., s. 496 - 497 74 Dinç, a.g.e., s. 113

34

Başöğretmen tabirinin de kaldırılmasını rica ediyorum.”75 ifadesiyle

bazı maddelere itiraz etmiştir.

Yine Ankara İlköğretim Müfettişi Mehmet Işık; “...Birleşmiş

sınıflarda son sınıftan hariç sınıfta kalmak gayr-i tabiidir. 5. sınıfta

bu imtihan şekli bizi tatbikatta çok müşkülata düşürecektir.

Binaenaleyh eskisi gibi kalmasını teklif ediyorum.”76 önerisini

getirmiş, Gümüşhane İlköğretim Müfettişi İhsan Öğüş ise disiplin ile

ilgili maddelere itiraz ederek; “...Hukuk ve ceza anlayışında terbiyeye

doğru bir kayış gösterirken terbiyenin cezaya meyletmesi veya bunda

ısrar etmesi en azından terbiye müessesesinin aczini ifade eder...

Talimatnamede disiplin suçlarına verilecek cezalar maddesi baki

kaldıkça biz öğretmenler terbiyeci vasfımızdan çok şeyler kaybetmiş

olmakla kalmayacağız aynı zamanda disiplin vakalarını yaratan

sebeplere yenilerini eklemiş olacağız…” 77 diyerek 148. maddenin

ekleriyle beraber tamamen kaldırılmasını ve yeni bir başlıkla

yazılmasını teklif etmiştir.

Şûra üyeleri genelde ilkokul imtihanlarıyla ilgili maddelere

itiraz ve tadilat önerileri yapılmıştır. Daha sonra yapılan oylamada

rapor kabul edilmiş ve şura kararı haline gelmiştir. 1953’ten itibaren

oluşturmaya çalışılan ilköğretim gelişim planına uygun olarak

oluşturulan İlkokullar Yönetmeliği Tasarısı da uzun bir süre

uygulanamamıştır.78

75 M.E.B., a.g.e., s. 499 - 500 76 M.E.B., a.g.e., s. 505 77 M.E.B., a.g.e., s. 506 - 507 78 Dinç, a.g.e., s. 114

35

7. İlkokullara Öğretmen Yetiştirilmesi, Öğretmen Okulları

ile Köy Enstitüleri, Yeni Öğretim Programı ve Meslekte

Olgunlaşma Konuların İncelenmesi Komisyon Raporunun

Görüşülmesi

Komisyon çok kapsamlı bir çalışma yapmış eğitimin temel

unsuru olan öğretmenin yetiştirilmesi ve öğretim programı ile

öğretmenliğin olgunlaşması için gereken şartlar incelenmiş, rapor

hazırlanarak genel kurula sunulmuştur. Fakat bu rapor üyelere

dağıtılmış, genel kurulda okunmadan müzakerelere geçilmiştir.

Beşinci Milli Eğitim Şûrasının en kalabalık komisyonu olan bu

komisyon 89 üyeden meydana gelmiş ve başkanlığını Gazi Eğitim

Enstitüsü Tarih Öğretmeni Faik Reşit Unat yapmıştır.79 Komisyon iki

tali komisyona ayrılmış ve aşağıdaki iki temel mevzuları görüşmüştür;

1- Öğretmen okullarıyla Köy Enstitülerinin yeni öğretim

programı taslağı

2- İlköğretim elemanlarının meslekte olgunlaşmaları için

alınması gerekli tedbirler

Bunların haricinde hazırlanan rapora komisyon üyeleri

tarafından önerileri doğrultusunda öğretmenlik mesleğinin gelişmesi

için bölümler eklenmiştir.80 Raporda seminer ve toplu çalışmaların

öğretmen ve diğer görevlilerin sınıf ve atölyelerdeki çalışmalarına

yardımcı olabilecek seviyede olması, film ve diğer yayım organları

vasıtasıyla öğretmene yardımcı araçların sağlanması, öğretmen

yetiştiren kurumların deneme dersleri yapması, konferans toplantı ve

seminerlerle çevredeki öğretmenlerin yetişmelerine yardım edici birer

pedagoji merkezi olması, öğretmen yetiştiren bütün kurumlarda

uygulama okulları kurulması ve haftalık çalışma saatlerinin

79 Bkz. Komisyon Üyeleri için, M.E.B., a.g.e., s. 30 - 31 80 Komisyon Raporu için bkz., M.E.B., a.g.e., s. 562 - 594

36

düzenlenmesinde öğretmenler kurulunun daha yetkili kılınması

istenmiştir.

Bunlarla birlikte getirilen önerilerde son derece önemlidir. Bu

öneriler; ilkokul öğretmenlerinin orta dereceli okullara öğretmen

olarak geçebilmelerinin zeminin hazırlanması, lise olgunluk ve geçiş

sınavına tabi olunması, eğitim enstitüsü bulunan merkezlerde akşam

ve yaz seminerleriyle geçiş bilgilerinin verilmesi, böylece ortaokul

öğretmen ihtiyacının da karşılanacağı, öğretmenlerin gelişimlerinin

sağlanması için müsabakalar açılması ve bu müsabakaların

sonuçlarının objektif olması, öğretmenlerin ödülle taltif edilmesi

(kitabının bastırılması, ikramiye, kıdem zammı, yurt içi ve yurt dışı

parasız seyahatler gibi) her derecedeki öğretmenlerin ve öğretmenlerin

dışındaki kişilerin çeşitli orijinal çalışmalarını, buluşlarını

değerlendiren ve yayan bir merkez teşkilatının kurulmasını, bu

çalışmaları yüksekokulların ve üniversitelerin destekleme şeklindeki

tekliflerdir.81

Raporun sonuçlar bölümünde temenniler yer almaktadır.

Temenniler bölümünde; yeni öğretmen okullarında oluşturulan

çalışmalarda öğretmen ve müdürlerinin görüşlerinin alınması,

öğretmenlerin ders programlarını yeni ihtiyaca göre düzenleyecek

devamlı bir neşriyata ihtiyaç duyulduğu, öğretmenlere seminer

verilmesi ve yabancı ülkelere imkânlar ölçüsünde gönderilmesi,

öğretmen yetiştiren okullarda rehberlik faaliyetlerinin bir an evvel

başlatılması, öğretmenlik mesleğine uyum sağlayamayacak öğrenci

adaylarının elenmesinde okul idaresi ve öğretmenler kuruluna daha

fazla yetki verilmesi, okulların idaresi ve öğretmenler kuruluna daha

fazla yetki verilmesi, okulların kapasite, araç-gereç ve fiziki

81 Sait Dinç, Cumhuriyet Döneminde Yapılan Milli Eğitim Şûraları ve Alınan Kararların Uygulamaları(1923 – 1960), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1999, s. 115

37

durumunun iyileştirilmesi, öğretmen adaylarına ekonomik bilgileri

verebilecek bir dersin konulabilmesi yollarının aranması teklifleri yer

almaktadır.82

Raporun okunmasından sonra özellikle Köy Enstitülerinin

programlarının ve işleyişinin üzerinde tartışmalar olmuş. Gazi Eğitim

Enstitüsü öğretmeni Dr. Halil Fikret Kanat Amerikan usulü eğitimin

altyapı olmadan getirildiğini, öğretmen okullarında bazı derslerin

çıkarıldığını, bu tür uygulamaların doğru olamayacağını belirterek;

“...meslek derslerinde ilmin kabul edemeyeceği bazı değişiklikler

yapıldı ve bunda Amerikan zihniyetinin hâkim olduğu hayretle

görüldü. Programlama “eğitim psikolojisi” diye bir ders ilave

edilmiş, buna mukabil her öğretmen okulunun temel derslerinden

sayılan pedagoji, pedagoji tarihi ve özel öğretim dersleri

programlardan çıkarılmış. Sebep? Çünkü Amerika’da bu derslere

itibar yokmuş. Arkadaşlar, Avrupa’da hala baş üstünde tutulan bir

dersin Amerika’da olmaması, asırlık çınarlar gibi Türkiye’de

geleneğini yapmış ilimlerin kovulması için bir sebep midir? Bizim

bütün işimiz, rakkas gibi bir sağa bir sola sallanmak mı olacak?

Bizim kendi geleneğimiz ve kendi hüviyetimiz yok mudur? Ve biz

kendi hüviyetimiz içinde her türlü yenilikleri hazmedecek kudrete

ulaşamaz mıyız? Eğer biz kendimize ve kendi hüviyetimize

güvenmiyorsak korkarım ki 1999 yılına kadar taklitçilikten

kurtulamayacağız…”83 sözleriyle görüş bildirmiştir.

Buna mukabil oturum başkanı ve Milli Eğitim Bakanı Tevfik

İleri bu ithamın doğru olmadığını ilmi gerekçelerle bu değişikliklerin

yapıldığını belirtmiş ve devamla; “...İkincisi; taklitçiliğin bu

memlekete neler getirmiş olduğunu biliyoruz. Binaenaleyh taklitten

nefret ediyoruz. Üçüncüsü; bu program üzerinde konuşalım,

82 M.E.B., a.g.e., s. 570 - 571 83 M.E.B., a.g.e., s. 595 - 607

38

oradaki tatbik şeklini münakaşa edelim. Fakat bunu Amerikalılar

istedi de onun için istiyorlar diye kimseyi itham etmeye hakkımız

yoktur. İlmin milliyeti olmaz... Sonra, bir nokta üzerinde teessürümü

arz etmek isterim. Dostumuz Amerika’dan kültür vadisinde çok

yardımlar gördük. Senelerden beri memleketimizde ele alınmamış

bir özel eğitim davası vardı. Onun temelini atarken bu

dostlarımızdan istifade ettik…”84 ifadesiyle bakanlığın çalışmalarını

savunmuştur. Yine şura üyelerinden Isparta Merkez Cumhuriyet

İlkokulu öğretmeni Bekir Türk eğitimin önemine değindikten sonra

devamla; “...Milli Savunma, milletin maddi gücünü, milli eğitimde,

milletin manevi gücünü ifade eder. Bu esas bu şekilde belirtildikten

sonra milli savunmaya mütenazır bir milli eğitim sistemi,

memleketin istikbalini kurtarabilir. Onun için bir “milli eğitim

lisesi” kurulmalıdır. Yani bununla demek istiyorum ki, öğretmen

kendi bünyesine göre, ve vazifesine göre, bir bilgi almalı, bunun

üstünde de bir milli eğitim fakültesine gidebilecek istikbali

görmelidir..”85 şeklinde önemli bir öneri getirmiştir.86

Yazılı önergelerden sonra komisyon raporu 4 muhalif oya karşı

oy çokluğuyla kabul edilmiştir. Komisyon raporundaki kararlar

1954’ten itibaren uygulanamadığı ve 1954’te Köy Enstitülerinin

kaldırılarak yerine İlköğretmen okulları açılmıştır.87

8. İlkokul Öğretmenlerinin İstekleri ile İlgili Dilekler

Komisyon Raporunun Görüşülmesi

Bu komisyon 20 kişiden oluşmuş, başkanlığını Milli Eğitim

Bakanlık Müfettişlerinden Sami Akyol yapmıştır.88 Komisyonun

84 M.E.B., a.g.e., s. 607 - 608 85 M.E.B., a.g.e., s. 634 - 635 86 Dinç, a.g.e., s.117 87 Dinç, a.g.e., s. 117 88 Bkz. Komisyon Üyeleri için, M.E.B., a.g.e., s. 34

39

hazırladığı rapor 54 maddelik dileklerden oluşmuştur.89 Dileklerde

ilkokul öğretmenlerinin mali, öğretim, sağlık ve araç-gereçle ilgili

sorunlarını ve başta bakanlık olmak üzere devletten bu konudaki

talepler yer almaktadır. Şura genel sekreterliğine verilmiştir. Beşinci

Milli Eğitim Şurasının son toplantısı olan dilekler komisyonu

oturumundan sonra Bakan Tevfik İleri kapanış konuşmasıyla şura

sona ermiştir.90

C. V. MİLLİ EĞİTİM ŞÛRASININ UYGULAMALARI

1950’li yıllardan sonra Türkiye’de gerek siyasi atmosferin

değişmesi, batıyla ve özellikle Amerika’yla ilişkilerin yoğunlaşması,

ekonomi ve sanayi alanında gelişmeler eğitim ve öğretimdeki

uygulamalarda yansımıştır. Özellikle Demokrat Partinin eğitimde

halkın beklentisine ve taleplerine yönelik popülist uygulamaları

eğitime de yansımış, nüfus artışına paralel olarak okul açma ve

sayısını arttırma uygulamaları özellikle öğretmen ihtiyacını gündeme

getirmiştir: Özellikle ilköğretime talebin kırsal alanda ve şehir

merkezlerinde artması bu uygulamaları hızlandırmıştır. Bundan dolayı

1952’de hazırlanan 12 yıllık ilköğretim gelişme planı Amerikalı

Eğitimci Prof. Dr. K. Wofford’un Türkiye’deki ilköğretim okullarında

incelemelerinden sonra hazırladığı rapordan sonra hazırlandı.91

Beşinci Milli Eğitim Şûrası, bir açıdan bu planın uygulamaya

başlaması için eğitimcilere bir bilgi vermek ve desteklerini sağlamak

açısından toplanmıştır. Şûrada ilköğretimin değişik konularının

seçilmesi bu görüşü desteklemektedir.

89 Bkz. Dilekler Komisyonu Raporu, M.E.B., a.g.e., s. 692 - 707 90 Dinç,., a.g.e., s. 117 91 Bkz. K.V. Wofford, Türkiye Köy İlkokulları Hakkında Rapor, Ankara 1952 (M.E.B. tarafından 1952’de çevrilerek yayınlanmıştır)

40

Özellikle Şûra genel kurulunda bakan Tevfik İleri’nin

konuşma ve müzakerelere fazla müdahil olması ve tartışmalara

otoriter tavırlarıyla katılması bir anlamda hükümetin hazırladığı

uygulama planında kararlılığını göstermesi açısından önemlidir.92

Şuranın aldığı kararlardan en önemlisi olan İlkokul Programı 1961

yılına kadar uygulanamamış, 1961’de Milli Eğitim Planı döneme

geçtikten sonra bu program bazı değişikliklerle uygulanmıştır.93 Şûra

kararı olan “Özel Eğitime Muhtaç Çocukların” yetiştirilmesi

amacıyla görev alacak öğretmenlerin yetiştirilmesi için Gazi Eğitim

Enstitüsünde “Özel Eğitim Bölümü” açılmıştır. Bölüm başkanı

pedagoji uzmanıydı, ayrıca bölümün öğretmenlerinin büyük bir kısmı

Amerikalı uzmanlardan olması dikkate değer bir gelişmedir. Fakat 2

yıl sonra 1955’te burada görev alan kişilerin bölüm değiştirmek

istemesi üzerine “Özel Eğitim Bölümü” kapatıldı. Bu bölümde görev

alan öğretmenlere “Göz Anatomisi ve Arızaları”, “Sağırlar Eğitimi”

dersleri verilmiştir.94 Daha sonra özel eğitim öğretmenlerine yardım

amacıyla 1983’te Eskişehir Anadolu Üniversitesi’nde “Özel Eğitim

Öğretmenliği” Lisans Programı açılmış, 1989’da bu program Özel

Eğitim Bölümüne dönüştürülmüştür.95

Şûrada kabul edilen Öğretmen Okullarının 6 yıla çıkarılması

Demokrat Parti döneminde gerçekleşmemiş, 1970’den sonra

birleştirilmiş eğitim olarak “Öğretmen Liseleri” adıyla uygulamaya

konulmuş, fakat 1739 sayı 14.06.1973 tarihli “Milli Eğitim Temel

Kanunu” ile bu okullardan yetişenlerin öğretmen olması ortadan

92 Sait Dinç, Cumhuriyet Döneminde Yapılan Milli Eğitim Şûraları ve Alınan Kararların Uygulamaları(1923 – 1960), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1999, s. 118 – 119 93 Cavit Binbaşıoğlu, Türkiye’de Eğitim Bilimleri Tarihi, İstanbul 1995, s. 388 94 Binbaşıoğlu, a.g.e., s. 339 - 340 95 Dinç, a..g.e., s. 119

41

kaldırılmıştır.96 Şûra tarafından kabul edilen 5387 sayılı kanunun

değiştirilerek hazırladığı kanun taslağından Yetiştirme Yurtlarında,

Çocuk Esirgeme, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına bağlı bazı

kurumlarında faydalanıldığı görülmektedir.97 1954 yılından itibaren

Şurada kabul edilen “Resmi ve Özel Anaokulları ve İlkokulları için

Okul Sağlığı Teşkilatı Yönetmeliği” Talim ve Terbiye Kurulu

kararıyla uygulamaya konulmuştur.98

1950’lerden sonra halkın talebi ve Demokrat Partisinin

desteklemesiyle özellikle ilkokuldan başlamak üzere Din derslerinin

müfredat ve saatleri artırıldı. Şuranın ilkokul programı raporunda da

alınan bu konu dini eğitimin devlet tarafından verilip verilmeyeceği,

laiklik ve uygulamaları açısından kamuoyu gündemini uzun süre

meşgul etmiştir.99 Aynı şekilde 1954’te Talim ve Terbiye kurulunun

altığı kararla “Muhtelif Gayeli Ortaokullar” açıldı (Muş, Nevşehir,

Mustafa Kemal Paşa ve Balya’da).100 Şura kararlarından olan Tarih,

Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi Derslerinin Sosyal Bilgiler olarak

öğretmen okulları ile Köy Enstitülerinde uygulanması 1968 yılına

kadar gerçekleştirilememiştir.101 1957’de önemli amaçlar için açılan

“Muhtelif Gayeli Ortaokullar” verimsiz ve kadrosuzluk gerekçesiyle

sonuçları tam olarak alınmadan kapatılmışlardır. Yine 1959’da çağdaş

eğitimin bir parçası olan Rehberlik faaliyetleri için önce Ankara’da;

daha sonra İstanbul, İzmir, Erzurum, Adana, Eskişehir ve Bursa gibi il

96 Bkz. M.E.B., “Milli Eğitim Temel Kanunu”, Ankara 1984, Kanunun 43. Maddesi Öğretmenliğin ayrı bir meslek olduğunu ifade ederek “öğretmenlik mesleğine hazırlık, genel kültür, özel alan eğitimi ve pedagojik formasyon ile sağlanır” hükmüyle bu görevi üniversitelere vermiştir. 97 Ziya Karamuk, 50. Yılında Milli Eğitimimiz, İstanbul 1973, s. 198 98 Dinç, a.g.e., s. 119 99 A.g.e., s. 119 100 Tebliğler Dergisi, Cilt 16, Sayı 770, 1953 101 Binbaşıoğlu, a.g.e., s. 369

42

merkezlerinde “Rehberlik Araştırma Merkezleri” kurulması önemli

bir uygulama olmuştur.102

Şûranın en önemli kararlarından olan ilkokula öğretmen

yetiştirilmesi için önerilen İlköğretmen Okulları, 6234 sayı ve

27.1.1954 tarihli kanunla oluşturulmuştur. Aynı kanunla Köy

Enstitüleri kaldırılmış ve görevleri İlköğretmen okullarına

devredilmiştir. Bu uygulamada Demokrat Partinin siyasi bir

hesaplaşma mantığı izlediği gözlenmektedir.103 İlköğretimin sorunları

hakkında Beşinci Milli Eğitim Şurasının aldığı tavsiye niteliğindeki

kararlara rağmen ilköğretimin sorunları hızla büyümüştür. Genel

olarak bakıldığında 1960’lara kadar okullaşma ve öğrenci sayısındaki

artışa rağmen okul öncesi eğitimin yetersizliği, okullarda öğretmen

sayısının istenilen seviyeye getirilememesi ve öğretmenin nitelikli

olarak yetiştirilememesi, kadınların öğretimden yararlanma oranının

erkeklere oranla geride kalması Milli Eğitimin temel sorunları olarak

gündemde kalmıştır. Bu dönemin özellikle ilköğretimdeki temel

sorunlarından birisi de 1926 tarihinde çıkartılan Medeni Kanunla

eğitim alanında kadınların kanunen eşitliği sağlamasına rağmen fiilen

bu eşitliğe gelememişlerdir. 1955 ile 1965 arası istatistikler bunu

açıkça göstermektedir.104

6 Yaş Üzeri Okur-Yazar Oranı105

YILLAR ERKEK KADIN ORTALAMA

1955

1960

1965

%55,0

%53,8

%64,04

%25,5

%24,8

%32,8

%40,2

%39,5

%48,7

Mecburi ilköğretim kadın ve erkek arasındaki eşitliğin en

belirgin şeklini teşkil etmesine rağmen eğitim imkânlarından örf,

102 Binbaşıoğlu, a.g.e., s. 370 103 Necdet Sakaoğlu, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İstanbul 1992, s. 111 104 Dinç, a.g.e., s. 120 105 İstatistik Genel Müdürlüğü, Genel Nüfus İstatistikleri, Ankara 1968

43

gelenek ve dini yaklaşımlarla özellikle kırsal kesimde kadınların

faydalandırılmaması,106 yalnız 1950’den itibaren iktidarı elinde

bulunduran Demokrat Partinin değil Cumhuriyet dönemindeki bütün

siyasi iktidarların sorumluluğu olduğu bir gerçektir. 1960 – 1961

UNESCO verileri bütün öğretim kademelerinde bu gerçeği açıkça

vurgulamaktadır; 1960 - 1961 Ders Yılı – Kız Öğrencilerin UNESCO Verilerine Göre Eğitime

Katılma Oranları107

İLKÖĞRETİM ORTAÖĞRETİM ÖĞRETMEN

OKULLARI

YÜKSEK

ÖĞRETİM

GENEL

ÖĞRETİM

%38,4 %24,2 %34,0 %20,8 %29,3

KAYNAKÇA

AKSOY, Cahide(İleri), Babam Tevfik İleri, Ankara, 1977 AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1980’e), Ankara, 1983 BİNBAŞIOĞLU, Cavit, Türkiye’de Eğitim Bilimleri Tarihi, İstanbul, 1995 DİE, İstatistik Genel Müdürlüğü, Genel Nüfus İstatistikleri, Ankara, 1968 DİE, Türkiye’de Eğitim Hareketleri, 1927 – 1966 DİNÇ, Sait, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, Nobel Kitabevi, Adana, 2004 DİNÇ, Sait, Cumhuriyet Döneminde Yapılan Milli Eğitim Şûraları ve Alınan Kararların Uygulamaları(1923–1960), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1999 İLERİ, Cahide, Tevfik İleri, Yassıada ve Kayseri Günlükleri, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2003 KARAMUK, Ziya, 50. Yılında Milli Eğitimimiz, İstanbul 1973 KOÇER, Hasan Ali, Eğitim Sorunlarımız Üzerine İncelemeler, Düşünceler, Ankara, 1975 M.E.B., Beşinci Milli Eğitim Şûrası(Çalışma Esasları, Komisyon Raporları, Konuşmalar), Tıpkı Basım, İstanbul 1991, M.E.B., “Milli Eğitim Temel Kanunu”, Ankara,1984 M.E.B., Tebliğler Dergisi, Cilt 16, Sayı 770, 1953 M.E.B., Tebliğler Dergisi, Sayı 1085, (30 Kasım 1959) SAKAOĞLU, Necdet, Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İstanbul 1992 SHAW, Stanford, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Cilt 2, İstanbul, 1983 TDV, Her Yönüyle Tevfik İleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara,1995 WOFFORD, Kate V.Türkiye Köy İlkokulları Hakkında Rapor, MEB Yay., Ankara, 1952 Zafer Gazetesi, 15. 08. 1950 tarihli sayı

106 Hasan Ali Koçer, Eğitim Sorunlarımız Üzerine İncelemeler, Düşünceler, Ankara 1975, s. 50 – 52 107 İstatistik Genel Müdürlüğü, Genel Nüfus İstatistikleri, Ankara 1968

44

V. MİLLİ EĞİTİM ŞÛRASINA KATILANLARIN GENEL LİSTESİ∗

Tevfik İLERİ - Milli Eğitim Vekili• – Şûra Başkanı

Yavuz ABADAN - Siyasal Bilgiler Fakültesi Dekanı, Prof. Dr.

Gafur ACATAY - İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, Orman

Entomolojisi ve Koruma Enstitüsü, Prof. Dr.

Rasim ADASAL - Ankara Tıp Fakültesi, Prof. Dr.

Süleyman ADIYAMAN - Ödemiş Kaymakçı Köyü Okulu Öğretmeni

Kemal AKALIN - Beşikdüzü Köy Enstitüsü Öğretmeni

Mustafa AKAN - Kayseri Erkek Sanat Enstitüsü Müdürü

İzzet AKAY - Erzurum Öğretmen Okulu Müdürü

Muvaffak AKBAY - Hukuk Fakültesi Dekanı, Prof. Dr.

Danyal AKBEL - Mesleki ve Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü

Vekili

Necati AKDER - Ankara Üniversitesi DTCF Felsefe Profesörü

Muhittin AKDİK - İstanbul Milli Eğitim Müdürü

Sara AKDİK - İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi

Farmakobotanik ve Genetik Prof. Dr.

İzzet AKGÜL - Muğla Köyceğiz İlçesi Milli Eğitim Memuru

Kemal AKGÜN - Bolu Kız Enstitüsü Meslek Dersleri Öğretmeni

Himmet AKGÜN - İstanbul Vefa Lisesi Müdürü, Dr.

Fahri AKINCI - Çorum Milli eğitim Müdürü

Halil AKINCI - Urfa İlköğretim Müfettişi

Münevver AKÖZ - Çanakkale 383 Numaralı Kurs Öğretmeni

Niyazi AKŞİT - İstanbul Eğitim Enstitüsü Öğretmeni

Zeki AKTAN - Diyarbakır Öğretmen Okulu Meslek Dersleri Öğ.

Halil AKYAŞ - İzmir - Bayındır Arıkbaşı Köyü Öğretmeni

İlyas AKYAZI - İstanbul Musevi Lisesi Müdürü

∗ Listede Şûraya katılan üyelerin konumları, görev ve unvanları ile görevlendirme tanımları dönemin tanımları ve görev unvanlarıdır. Şûraya katılanların görev ve unvanları herhangi bir değişiklik yapılmadan hazırlanan listeden aynen alınmıştır. Herhangi bir yanlışlık veya basım hatası bulunmamaktadır. • Demokrat Parti döneminde Milli Eğitim Bakanlığının adı Milli Eğitim Vekâleti olarak değiştirilmiş ve Milli Eğitim Bakanı için o dönemde Milli Eğitim Vekili unvanı kullanılmıştır.

45

Nihat AKYIL - Kastamonu Göl Köy Enstitüsü Öğretmeni

Sami AKYOL - Milli Eğitim Vekâleti Müfettişi Zehra ALAGÖZ - Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğretmeni

Cemal ALAGÖZ - Ankara Dil ve Tarih - Coğrafya Fakültesi, Prof.

İrfan ALICIOĞLU - Milli Eğitim Vekâleti Teftiş Kurulu Başkanı

Osman ALKANLAR - Sarıkamış Boyalı Köyü Öğretmeni

Leman ATAY - Konya Kız Öğretmen Okulu Meslek Dersleri Öğ.

Fahri ALPAY - İlköğretim Şube Müdürü

Cemal ALPMAN - Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi

Cevat ALPSOY - İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi, Doç. Dr.

Ahmet ALPTEKİN - Aşkale - Oltu Gezici Başöğretmeni

Kemal ALTAN - Adana Kız Öğretmen Okulu Meslek Dersleri Öğ.

Muammer ALTINDİREK - Ankara Merkez Namık Kemal İlk Okulu

Başöğretmeni

Şinasi ALDINDAĞ - Ankara DTCF Dekanı, Prof. Dr.

Raif ALTINOK - İzmir İlköğretim Müfettişi

M. Recai ANT - Ankara Yapı Enstitüsü Türkçe Öğretmeni

Tevfik ARARAT - İstanbul Pertevniyal Lisesi Edebiyat Öğretmeni

Naşit Galip ARI - Samsun Merkez Milli Eğitim Memuru

Remzi ARİFİGİL - Gönen Köy Enstitüsü Müdürü

Fikret ARIK - Siyasal Bilgiler Fakültesi, Prof.

Baha ARKAN - Ankara Yapı Enstitüsü Mesleki Sıhhat Bilgisi Öğ.

Hüsamettin ARKAN - Bursa Kız Lisesi Türkçe Öğretmeni

Mehmet ARKAN - Beden Eğitimi ve İzcilik Müdürü

Suphi ARMAN - İlk Öğretim Şube Müdürü

Giray ARSLAN - İzmir - Kemalpaşa Ören Köyü Öğretmeni

Esat ARTUK - Mardin İlköğretim Müfettişi

Asım ARTUN - Ankara Sağırlar Okulu Müdürü

Mithat ARTUN - Ankara Yapı Enstitüsü Müdürü

Ali Celâl ARTÜZ - Ekonomi ve T.V.T. ve K.S.İ.U. Md. Muavini

Hikmet ASAL - Ankara Merkez Namık Kemal İlkokulu Öğretmeni

Tarık ASAL - Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi

Emin ATAÇ - Eski Milli Eğitim Müdürü

H. Ragıp ATADEMİR - Ankara DTCF Felsefe Prof.

Bekir ATAKAN - İzmir Yetiştirme Yurdu Müdürü

Sıdıka ATASAGUN - Ankara Namık Kemal Ortaokulu Öğretmeni

46

Kemal ATATUĞ - Ankara Atatürk I. İlkokulu Başöğretmeni

Macide ATATUĞ - Ankara Sarar İlkokulu Başöğretmeni

Sıdıka AVAR - Elazığ Kız Enstitüsü Müdürü

Asım AYAS - Milli Eğitim Vekâleti Evrak Müdürü

Nezahat AYDEMİR - Balıkesir Köy Kadınları Gezici Kursu Başöğretmeni

Hasan AYDIN - Lâdik Akpınar Köy Ens. Tarih - Coğrafya Öğ.

Davut AYDINASLAN - Mili Savunma Vekâleti, K.K.K. Harekât Başkanlığı

Okullar Şubesi, I. Sınıf Askeri Öğretmen

Halil AYHAN - Elazığ Lisesi Felsefe Öğretmeni

Nadire AYHAN - Ankara Necatibey İlkokulu Öğretmeni

Ekrem AZAK - İst. Teknik Okulu Coğrafya Öğ. ve İdare Md.

Perihan BAKANOĞLU - Ankara Bahçelievler İlkokulu Öğretmeni

Muzaffer BARANOK - Ankara İltekin İlkokulu Öğretmeni

Şinasi BARUTÇU - Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğretmeni

Adil BAŞKAN - İstanbul Eminönü Milli Eğitim Memuru

Nihal BAYAT - Sağlık Vekâleti Sosyal Yardım İşleri Genel

Müdürlüğü Mütehassısı

İhsan BAYKAL - İvriz Köy Enstitüsü Müdürü

Fuat BAYMUR - Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi

L.M. BEALS - Rehberlik Mütehassısı, Prof.

Osman BENER - Milli Eğitim Vekâleti Müfettişi

Hüviyet Bekir BERK - Milli Eğitim Vekâleti Müfettişi

Halid BERK - İlköğretim Şube Müdürü

Aziz BERKER - Milli Eğitim Vekâleti Kitaplıklar Müdürü

Enver BERKMAN - İnşaat Fakültesi Dekanı, Prof.

Süleyman BERKÖZ - Giresun İlköğretim Müfettişi

Sami BİLGİN - Teknik Öğretim Şube Müdürü

Faik BİNAL - Özel Okullar Müdürü

Lütfi BİRAN - Fen Fakültesi Dekanı, Prof. Dr.

İzzet BİRANT - Ank. Ün. Tıp Fakültesi, Ortopedi Prof. Dr.

Mebuse BİRGİVİ - Ankara Merkez Namık Kemal İlkokulu Öğretmeni

Nurettin BOYMAN - Milli Eğitim Vekâleti Askerlik Öğretim Müdürü

Talât BÜKE - Nazilli İstiklâl İlkokulu Başöğretmeni

Mustafa CURA - Ekonomi ve Ticaret Vekâleti V. Raportörü

İlhami CİVAOĞLU - İstanbul Teknik Üniversitesi Prof.

Kadir ÇAĞAL - Bursa Ortaokulu Müdürü ve Türkçe Öğretmeni

47

Nazmi ÇAĞAN - Milli Savunma Vekâleti K.K.K. Harekât Başkanlığı

Öğretim Müfettişi, Tuğgeneral Eşidi Öğretmen

Ziya ÇAĞLAR - Orman Genel Müdürlüğü Şube Müdürü

Hayri ÇAKALOZ - İzmir Namık Kemal Lisesi Md. ve Felsefe Öğ.

Rebia ÇAKIROĞLU - Tokat Cumhuriyet İlkokulu Öğretmeni

Ahmet ÇANKAYA - Ankara Toprak Ofisi Muhasebe Sekreteri

Süleyman ÇELİK - Sandıklı Resil Köyü Öğretmeni

Nihat ÇETİN - Kayseri Lisesi Edebiyat Öğretmeni

Süleyman ÇETİN - Dinar Kadılar Köyü Öğretmeni

Selâhattin ÇORUH - Basın-Yayın Genel Müdürlüğü Turizm Dairesi Md.

Ulvi DAĞLIOĞLU - Aydın İlköğretim Müfettişi

Raşit DENGİZ - Ankara Yenihayat İlkokulu Başöğretmeni

Hamit DERELİ - Ankara DTCF, Prof. Dr.

Saip DEVELİ - Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi

Hüsnü DİKEÇLİGİL - Diyarbakır - Dicle Köy Enstitüsü Öğretmeni

Mehmet DOĞANAY - Orta Öğretim Genel Müdürü

Sulhi DÖNMEZER - İ.Ü. Ceza Hukuku ve Usul Hukuku Prof. Dr.

Refik DURLU - Manisa Milli Eğitim Müdürü

Kâzım Nami DURU - Emekli Öğretmen

Ekrem Şerif EGELİ - İ.Ü. Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr.

Bedi Ziya EGEMEN - Ank. Ün. DTCF Pedagoji ve Psikoloji Doç.

Mazhar EĞİLMEZ - Tarım Vekâleti Tedrisat Müşaviri

Ömer Cudi EKE - Boğazlıyan Orta Okulu Müdürü

Cevdet EKEMEN - Hasanoğlan Köy Enstitüsü Müdür Vekili

Mithat ENÇ - Ankara Körler Okulu Müdürü

Ali ERDOĞAN - Ankara Teşrek Köyü Okulu Öğretmeni

Hulki EREN - İTÜ Makine Fakültesi Ord. Prof.

Sami ERGUN - İçişleri Vekâleti Emniyet Genel Müdürlüğü

2. Şube Md.

Sezai ERGÜÇ - Milli Eğitim Vekâleti Yapı İşleri Müdürü

İhsan ERKAL - Milli Eğitim Vekâleti Zatişleri Müdürü

Macit ERKOL - Veteriner Fakültesi Dekanı Prof.

Fuat ERKMEN - Ankara Merkez Necati İlkokulu Başöğretmeni

Nimet ERKUNT - Ankara Bahçelievler Okulu Başöğretmeni

Şükrü Fuat ERLAÇİN - İzmir Yüksek Ekonomi ve Ticaret Okulu İşletme

Ekonomisi Öğretmeni

48

Abdurrahman EROĞLU - Tarım Vekâleti Veteriner Genel Müdürlüğü

Şube Müdürü

Muhittin EROL - Hekimhan Orta Okulu Müdürü ve Fransızca Öğ.

Bayram ERŞAHİN - Ankara Merkez Balgat İlkokulu Başöğretmeni

Faik ERTAN - İstanbul Saraçhane İlkokulu Başöğretmeni

Baha ERTANA - Milli Savunma Vekâleti K.K.K. Harekât Başkanlığı

Okullar Şubesinde Sivil Öğretmen

M. Fevzi ERTEM - Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi

Rıza ERTEM - Uşak Merkez Müjde İlkokulu Başöğretmeni

Bülent Nuri ESEN - AÜ. Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Prof. Dr.

Adnan ESENİŞ - İstanbul Beyoğlu Kız Lisesi Müdürü

Tevfik EŞBERK - Ziraat Fakültesi Dekanı Prof.

Mitat FENMEN - Ankara Devlet Konservatuarı Müdürü

Z. Fahri FINDIKOĞLU - İ.Ü. İktisat Fakültesi Sosyoloji ve Sosyal

Siyaset Prof.

Fehim FIRAT - Orman Fakültesi Dekanı Prof. Dr.

Memduha FIRAT - Erzurum Kız Orta Okulu Matematik Öğretmeni

Beşir GÖĞÜŞ - Ankara Namık Kemal Orta Okulu Müdürü

F. Kerim GÖKAY - İstanbul Vali ve Belediye Başkanı

Macit GÖKBERK - Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof.

Mustafa GÖKÇE - Talim ve Terbiye Dairesi Raportörü

Kâmil GÖKÇORA - Tarım Vekâleti Ziraat Genel Müdürü Yardımcısı

Mukbil GÖKDOĞAN - İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Prof. Dr.

Leman GÖKSEL - Ankara Namık Kemal İlk Okulu Öğretmeni

Ömer Lütfi GÖKSEL - Bitlis Milli Eğitim Müdürü

Müzeyyen GÖKSEL - Ankara Bahçelievler Ortaokulu Müdürü

Cevat GÖKTÜRK - İzmit Lisesi Müdürü

Ahmet Hilmi GÜÇLÜ - Kayseri Merkez Bozatlı İlkokulu Başöğretmeni

Ömer Kaya GÜLEN - Düziçi Köy Enstitüsü Tabiat Bilgisi Öğretmeni

Lâtif GÜNAL - Antakya Merkez İnönü İlkokulu Başöğretmeni

Mehmet GÜNDOĞDU - Çanakkale Yenice İlçesi Hamidiye Bucağı

Başöğretmeni

Kemâl GÜNDÜZ - Pulur Köy Enstitüsü Müzik Öğretmeni

Fuat GÜNDÜZALP - Gazi Eğitim Enstitüsü Öğretmeni

Akif GÜNER - İst. Üsküdar Ayazma İlkokulu Başöğretmeni

Mustafa GÜNERİ - İstanbul İlköğretim Müfettişi

49

Turgut GÜNGÖR - Gaziantep Merkez İstiklâl İlkokulu Başöğretmeni

Mübahat GÜNOĞLU - Zonguldak Kilimli İlkokulu Öğretmeni

Mehmet GÜRCAN - Burdur Sala Köyü Okulu Öğretmeni

Karabet GÜRCAN - İstanbul Pangaltı Lisesi Müdürü

Nuri GÜRGÖZE - Elâzığ İlköğretim Müfettişi

Kâzım İsmail GÜRKAN - İstanbul Üniversitesi Rektörü Ord. Prof. Dr.

Halil GÜVEN - Antalya Gazipaşa İlçesi Hayradost Köyü Okulu

Öğretmeni

Aleksandros HACOPULOS - İstanbul Zapyon Lisesi Müdürü

Akif HAYIRLIOĞLU - Mersin İleri İlkokulu Başöğretmeni

Neriman HIZIR - Ankara Ayşeabla Okulu Müdürü

Osman HORASANLI - Milli Eğitim Vekaleti Başmüfettişi

Mehmet IŞIK - Ankara İlköğretim Müfettişi

Hikmet İLAYDIN - Talim ve terbiye Kurulu Üyesi

Zekiye İLKESEN - Ankara Kız Teknik Öğ. Okulu ve İsmetpaşa Kız

Enstitüsü Çiçek Öğretmeni ve Atölye Şefi

Esat İNANÇ - İlköğretim Şube Müdürü

Saffet İRTENK - İzmir Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu Müdürü

Ekrem Şükrü İZMEN - Ankara Üniversitesi Rektörü, Prof. Dr.

Kadir Can KAFLI - İstanbul Kabataş Lisesi Türkçe Öğretmeni

Hüseyin KALABA - Adana Merkez 29 Ekim İlkokulu Öğretmeni

İhsan KALABAY - İstanbul Kasımpaşa Orta Okulu Müdürü

Mehmet KALAÇ - Milli Eğitim Vekaleti İkinci Hukuk Müşaviri

Halit Ziya KALKANCI - Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi

H. Fikret KANAT - Gazi Eğitim Enstitüsü Öğ. Dr.

Nazım KANTOĞLU - Rize Pazar İlçesi Milli Eğitim Memuru

Nusret KARASU - Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr.

Kemal KAYA - İst. Yüksek Öğretmen Okulu ve Eğitim Ens. Md.

Adviye KAYRAL - Ankara Merkez Alpaslan İlkokulu Başöğretmeni

Kemal KERPİÇÇİ - Ankara Erkek Teknik Öğretmen Okulu Müdürü

Hamdi KESKİN - Talim ve Terbiye Dairesi Muamelât Müdürü

Muhip KOCAÇINAR - Arifiye Köy Enstitüsü Meslek Dersleri Öğretmeni

Sabri KOLÇAK - İzmir İlköğretim Müfettişi

Sinan KOÇYİĞİT - Manisa Hacıhaliller Köyü Öğretmeni

Nusret KÖYMEN - Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi

Nezihe KUBAT - Ankara Ticaret Lisesi Meslek Dersleri Öğretmeni

50

İhsan KURT - Ağrı Merkez Alparslan İlkokulu Öğretmeni

Halis KURTÇA - Tekirdağ Milli Eğitim Müdürü

Faruk KURTULUŞ - Milli Eğitim Vekaleti Yayım Müdürü

Nusret KÜRKÇÜOĞLU - Makine Fakültesi Prof.

W. C. KVARACEUS - Arızalı Çocuklar Mütehassısı Dr.

H. F. MC LAUGHLİN - Sağırlar ve Zor İşitenler Mütehassısı

Üveys MASKAR - Eczacı Okulu Müdürü Ord. Prof.

Roben J. MAASKE - Öğretmen Yetiştirme Mütehassısı Ord. Prof.

H. C. MILLS - Öğretim Metotları Test ve Ölçüler Mütehassısı,

Profesör

Rauf MİRAL - İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu Öğretmeni

Kadri MUMCUOĞLU - İst. Fatih Muallim Naci İlkokulu Başöğretmeni

Enver MÜDERRİSOĞLU - Artvin Merkez 7 Mart İlkokulu Başöğretmeni ve

Milli Eğitim Memuru

Reşat NALBANTOĞLU - Teknik Üniversitesi Profesörü

Ali OĞUZ - Erzurum Milli Eğitim Müdürü

Reşat OĞUZ - Edirne Lisesi Müdürü ve Edebiyat Öğretmeni

Mukadder OKAN - Sağlık Vekâletinde Akliye ve Asabiye Mütehassısı

Vehbi OKAY - İlköğretim Şube Müdürü

Cahit OKURER - Milli Eğitim Vekâleti Kalem Müdürü

Şahap OKUTURLAR - Balıkesir Necatibey Öğretmen Okulu Meslek

Dersleri Öğretmeni

Muslihittin OKYAY - İstanbul İlköğretim Müfettişi

Cafer OLCAY - Milli Eğitim Vekâleti Muhasebe Müdürü

Seniha OLGAÇ - Ankara İsmetpaşa Kız Enstitüsü Öğretmeni

Emin ONAT - Teknik Üniversite Rektörü Ord. Prof. Dr.

Cemal ONOGUR - İzmir Buca Ortaokul Müdürü

Ramazan ORAL - Seyhan Düziçi Köy Enstitüsü Müdürü

Hüseyin Namık ORKUN - Devlet Konservatuarı Tarih Öğretmeni

Selahattin ORTAÇ - Kocaeli İlköğretim Müfettişi

İhsan ÖĞÜŞ - Gümüşhane İlköğretim Müfettişi

Ahmet Zeki ÖKMEN - Edirne Öğ. Okulu Md. ve Meslek Dersleri Öğ.

Burhanettin ÖKTEM - Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Doğum

Bilgisi ve Jinekoloji Prof. Dr.

Sacit ÖNCEL - İstanbul Işık Lisesi Müdürü

Remzi ÖNCÜL - Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi

51

Ahmet ÖNERTÜRK - Bolu Kız Köy Enstitüsü Müdürü

Hayrullah ÖRS - Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi

Adnan ÖTÜKEN - Milli Kütüphane Müdürü

Etem ÖVÜL - Çanakkale İlköğretim Müfettişi

Hasan ÖZBAY - Ankara Milli Eğitim Müdürü

Şaban ÖZBEK - Urfa Merkez Cumhuriyet İlkokulu Öğretmeni

Mithat ÖZGÜÇ - Ankara Harp Okulu Öğretmeni

Ahmet ÖZEL - Elektrik Fakültesi Dekanı

Kâmuran ÖZERTUNÇ - Ankara Atatürk Kız Enstitüsü Çocuk Yuvası Öğ.

Mehmet ÖZKAN - Kırklareli Kavaklı Köyü Başöğretmeni

Sabih ÖZLÜ - İTÜ Öğrenci Yurdu Müdürü

Hüseyin ÖZTRAK - Ankara Gazi Yetiştirme Yurdu Müdür Vekili

Ali ÖZTÜRK - Yıldızeli Pamukpınar Köy Enstitüsü Müdürü

Halil ÖZTÜRK - Hasanoğlan Köy Enstitüsü Meslek Dersleri Öğ.

Hamdi ÖZTÜRK - Bingöl İlköğretim Müfettişi

Sezai PARACIKOĞLU - Çayırhan Yetiştirme Yurdu Müdürü

Vedide Baha PARS - Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Müdürü

Abdullah POTUROĞLU - Mardin Merkez Gazi Okulu Başöğretmeni

Turgut PÖĞÜN - İzmir Karataş Orta Okulu Matematik Öğretmeni

Rahmi PULCU - Ankara İkinci Sanat Ens. Tesviye Atölyesi Öğ.

Peyami SAFA - UNESCO Milli Komisyon Üyesi

Baha SAKATÜRK - M.T.A. İç Hizmet Şefi

Ferit SANER - Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi

Nejat SANER - Ulaştırma Vekâleti Yüksek Denizcilik Okulu Md.

Ferruh SANIR - İlköğretim Genel Müdürü

Burhan Zihni SANUS - İst. Yüksek Ekonomi ve Ticaret Okulu Prof.

Celâl SARAÇ - Fen Fakültesi Dekan,ı Prof.

Nihat SAYAR - İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu Md.

Osman SAYGI - Savaştepe Köy Ens. Tarih - Coğrafya Öğ.

Sefa ORHAN - Mimarlık Fakültesi Dekanı Prof.

Nami SERDAROĞLU - İst. Teknik Ün. Elektrik Fakültesi Prof. Dr.

Ali SEYHAN - İlköğretim Şube Müdürü

Mehcure SEZER - Erzurum Kız Orta Okulu Müdürü

Nejat SİREL - İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi Müdürü

Sabri Esat SİYAVUŞGİL - İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Prof.

Hasan SONGÜLER - Ankara Elektrik, Havagazı Otobüs İşletmesi

52

Müessesesi Dairesi Müdürü Yardımcısı

Mustafa SOYASLAN - Zonguldak Maden Tetkik Okulu Müdür

Yardımcısı ve Fizik Öğretmeni

Hatice SÖKMEN - Tunceli Nazimiye Uygulama Okulu

Başöğretmeni

Rüştü SÖZEN - Ankara Atatürk Lisesi Müdür Başyardımcısı

Kâmil SU - Talim ve Terbiye Kurulu Üyesi

Mükerrem Kâmil SU - Ankara Kız Lisesi Öğretmeni

Fadıl Hakkı SUR - Siyasal Bilgiler Fakültesi Prof.

Refii Şükrü SUVLA - İktisat Fakültesi Dekanı Prof.

Sıtkı ŞANOĞLU - İstanbul İlköğretim Müfettişi

Neşet SAYLAN - Talim ve Terbiye Dairesi Raportörü

İlhan ŞERBETÇİ - Burdur 41 Numaralı Kurs Öğretmeni

Fatma ŞERBETÇİOĞLU - İstanbul Öğretmen Okulu Öğretmeni

Refia ŞEMİN - İstanbul Ün., Edebiyat Fakültesi Doçenti

Zeki TANIL - Eskişehir Milli Eğitim Müdürü

Seniha TANSU - Ankara Namık Kemal Ortaokulu Tarih -

Coğrafya Öğretmeni

Atıf TANSU - İstanbul Teknik Okullar Müdürü

Reşat TARDU - Milli Eğitim Vekâleti Müsteşarı

Mümtaz TARHAN - İstanbul Üniversitesi Psikoloji Prof.

Tahir TEZCAN - Söke Ortaokulu Müdürü

Celâl TARIMAN - Ziraat Fakültesi Endüstri Bitkileri Prof. Dr.

Aliye TİMUÇİN - Ankara Kız Teknik Öğretmen Okulu Müdürü

Şükrü TOLAY - Seyhan - Ceyhan Milli Eğitim Memuru

Cemal TOLLU - Güzel Sanatlar Akademisi Resim Bölümü Öğ.

Adnan TOLON - Seyhan Milli Eğitim Memuru

İ. Hakkı TOLUNAY - Eskişehir İlköğretim Müfettişi

E. TOMPKİNS - Lise ve Orta Okullar Mütehassısı

Ali Doğan TORAN - Danıştay 5. Daire Başmuavini

Ziya TUĞAL - Basın, Yayın ve Turizm Genel Md. Şube Md.

Mehmet TUĞRUL - Yükseköğretim Şube Müdürü Dr.

Eyüp TUNAGİRAY - Beyoğlu Lisesi Kimya Öğretmeni

Ali TUNCAY - Tarım Vekâleti Bursa Bölge Ziraat Okulu Md.

Bedrettin TUNCEL - Ankara DTCF, Prof.

Kerim TUNCER - Van Merkez Milli Eğitim Memuru

53

Hasime TURAN - Manisa Muradiye Bucağı Öğretmeni

Ş. Tekin TUTAK - Ankara I. Sanat Enstitüsü Türkçe Öğretmeni

İbrahim TÜNGER - Kayseri Ürgüp Bölgesi Denetmeni

Bekir TÜRK - Isparta Merkez Cumhuriyet İlkokulu Öğ.

Mücahit TÜRKOĞLU - İstanbul Yakacık Yetiştirme Yurdu Müdürü

İ. Hakkı ULUDAĞ - Milli Eğitim Vekâleti Müsteşar Muavini

Saim ULUDOĞAN - Sağlık Vekâleti Sağlık İşleri Verem Şubesi

Mütehassısı

Faik Reşit UNAT - Gazi Eğitim Enstitüsü Öğretmeni

Muvaffak UYANIK - Gazi Eğitim Enstitüsü Öğretmeni

Salih Murat UZDİLEK - İ.T.Ü. Makine Fakültesi Ord. Prof.

Osman UZUN - Mucur İlçesi Milli Eğitim Memuru

H. Bedrettin ÜLGEN - İstanbul Beyoğlu Bulgar Ortaokulu Müdür

Başyardımcısı

İ. Hakkı ÜLGEN - Milli Eğitim Vekâleti I. Hukuk Müşaviri

Niyazi ÜLKÜ - Milli Eğitim Vekâleti Levazım Müdürü

Tahsin ÜNAL - Ankara Harp Okulu Öğretmeni

Fuat ÜNVER - Zonguldak Teknik Okulu Müdürü

Hıfzı V. VELİDEDEOĞLU - İstanbul Hukuk Fakültesi Dekanı Ord. Prof. Dr.

O. Faruk VERİMER - İzmir Milli Eğitim Müdürü

İsmail VURAL - İlköğretim Şube Müdürü

Mahmut VURAL - Ank. Hasanoğlan Köyü Okulu Başöğretmeni

Nazmi VURAL - Bolu Milli Eğitim Müdürü

Hikmet YALGIN - Diş Hekimliği Okulu Müdürü

Âli YALKIN - Samsun Milli Eğitim Müdürü

İsmail YALMAN - Ank. Erkek Teknik Öğ. Okulu Fransızca Öğ.

Özdemir YAPRAK - Hatay İlköğretim Müfettişi

Tevfik YAVUZER - Kars Cılavuz Köy Enstitüsü Müdürü

Halil YETİŞENER - Bursa 4 Numaralı Kurs Öğretmeni

Suut Kemal YETKİN - İlahiyat Fakültesi Dekanı

Hüseyin YILDIRIM - Talim ve Terbiye Dairesi Raportörü

Hasan YILMAZ - Taşköprü Çetmi Köyü Başöğretmeni

Halil Bedii YÖNETKEN - Devlet Konservatuarı Kulak Terbiyesi Öğ.

Kadri YÖRÜKOĞLU - Talim ve Terbiye Kurulu Başkanı

Ahmet YURTSEVEN - Ankara Balâ Karakeçili Köyü Öğretmeni

Zeki ZEREN - İ. Ü. Tıp Fakültesi Anatomi Enstitüsü Prof. Dr.

54

ZUCKMAYER - Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Öğretmeni