cultuurwetenschappen definitief

5/16/2018 Cultuurwetenschappen definitief - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/cultuurwetenschappen-definitief 1/25

Cultuurwetenschappen:

Marxisme(-leninisme)

Simon Van Puyvelde

3ASO Humane Wetenschappen

1ste zittijd maart-april 2012

Examennummer: A3/112/183



Simon Van Puyvelde 3ASO Cultuurwetenschappen eindwerk 2

Voorwoord:

Graag wil ik iedereen die deelgenomen heeft aan mijn enquête bedanken voor hun mening

en ook mijn oprechte dankbaarheid voor Dhr. Peter Van Den Biest, voor zijn werk “Marxisme

in 160vragen en antwoorden”, ik heb nog nooit zo’n compleet, overzichtelijk en grondigwerk gezien over een ideologie en dit heeft me enorm op weg geholpen met mijn werkje

voor Cultuurwetenschappen.




Inleiding:

Bij iedereen klinkt de term Communisme wel bekend in de oren, en met een beetje geluk

herinner je je wel nog wie Lenin en Marx zijn uit je schooltijd, de vroegere Sovjet-Unie heeft

immers bij iedereen in het Westen een duidelijk en meestal negatief beeld over eencommunistische staat nagelaten. Maar, weinigen kennen echter de echte ideologie van Marx

en later deels Lenin, waaruit de Sovjet-Unie ooit ontstond, maar later met dramatische

gevolgen een communistisch beleid handhaafde.

Mijn doel met dit werkje is de ideologie van Marx wat verduidelijken en de grote vraag

stellen: Is deze ideologie politiek en sociaal realiseerbaar als bestuursvorm van een land? En

welke mening deelt de meerderheid van de Belgische bevolking hierin? Mijn doel is ook om

hiermee te onderzoeken in welke mate deze ideologie ons politiek en overwegend

kapitalistisch systeem, dat de dag van vandaag onder steeds grotere druk staat, kan

verrijken, wat in de toekomst misschien wel nodig kan zijn.

Aan de andere kant heeft de filosofie van Marx als geen andere de cultuurwetenschappen

beïnvloedt met zijn specifieke kijk op de maatschappij, verschillende culturen, de economie

en de geschiedenis, wat mij er direct van overtuigde mijn werkje voor

cultuurwetenschappen eraan te wijden.

Veel leesplezier gewenst en hopelijk hebt u aan het eind van dit werk een duidelijker idee

van de ideologie van Marx.




Inhoudstafel

1. Marxisme voor dummies: een “relatief korte” samenvatting van de ideologie......p.5

2. Wanneer wordt iemand beschouwd als een Marxist?..........................................p.7

3. Wat is het verschil tussen marxisme en communisme?........................................p.84. Is de ideologie in de praktijk realiseerbaar in België of enig ander Westers land? P.11

5. Wat is nu precies historisch materialisme?........................................................... p.14

6. Persoonlijke inbreng..............................................................................................p.21




1. Marxisme voor dummies: Een “relatief korte” samenvatting van deideologie...

Marxisme is een economisch en sociopolitiek wereldbeeld

en een methode van socio-economisch onderzoek met een

materialistische interpretatie van de geschiedenis als

centraal uitgangspunt en voornamelijk een analyse en

tegenhanger van de ontwikkeling van het kapitalisme in de

19de

-20ste

eeuw. De ideologie van het Marxisme werd voor

het eerst beschreven van begin tot midden 19de

eeuw door2 Duitse filosofen; Karl Marx en Friedrich Engels. De

ideologie bestaat in feite uit 3 delen, een economische

theorie, een sociologische theorie, en een revolutionaire

opvatting van de sociale veranderingen die politieke

bewegingen tevens over heel de wereld hebben

beïnvloedt, wat in marxistische kringen “historisch

materialisme” genoemd wordt.

De Marxistische ideologie begint met een analyse van de materïele omstandigheden, waarbij

uitgegaan wordt van de noodzakelijke economische activiteiten die nodig zijn om de

menselijke samenleving the voorzien in zijn materiële behoeften. De vorm van economische

organisatie of de wijze waarop de behoeftige voorwerpen geproduceerd worden wordt

verstaan als de basis waaruit de meerderheid van andere sociale fenomenen (zoals onder

andere sociale verhoudingen(klasses, kastes enz...), het politieke en wettelijke systeem van

een land, moraal en ideologie) hun opgang kennen of er op zen minst grotendeels door

beïnvloedt zijn. Deze sociale relaties vormen de zogenaamde “superstructuur” van een land,

waarvoor het economisch systeem de basis is. Deze sociale organisatie in een cultuur kan

zich echter ook tegen deze cultuur keren als het economisch systeem verandert of evolueert, in de marxistische ideologie is het dus belangrijk dat alles voortvloeit en

aangepast wordt aan het economisch systeem abstract en theoretisch gezien. Als dit niet het

geval is en de sociale structuur het economisch model tegenspreekt dan uit zich dat volgens

de ideologie in het kapitalisme in de botsingen tussen de kleine rijke minderheid(de

bourgeoisie) die de mogelijkheden tot productie bezit en de grote arme meerderheid (het

proletariaat). M.a.w. de marxistische theorie leidt tot de conclusie dat binnen het

kapitalisme er een onderdrukking van het proletariaat plaatsvind die na een tijdje

onvermijdelijk resulteerd in een opstand van de armen; een voordeel in de praktijk daarvan

was de Russische revolutie van 1917 (eigenlijk duurde deze van 1905 tot 1922 maar dekantelmomenten van deze revolutie vonden plaats in 1917; de Februari en




Oktoberrevolutie,)waarbij de laatste tsaar die vooral de rechten van de Bourgeoisie

verdedigde en het proletariaat verwaarloosde, werd afgezet.

Marx zag zijn socialistisch systeem als een goed alternatief voor alle negatieve kenmerken

van het kapitalisme, volgens Marx kon het kapitalisme de behoeftes van de bevolking niet

meer vervullen omdat dat systeem enkel werkte op winsten en expansies, volgens hem was

het onvermijdelijk dat een menselijker en socialistischer systeem het kapitalisme zou

opvolgen, Socialisme is volgens hem een historische noodzakelijkheid; want een

socialistische economie zou niet produceren met winst als prioriteit maar het bevredigen

van noodzakelijke behoeftes, dit systeem is veel menselijker en volgens de ideologie veel

meer “built to last” en dit zou uiteindelijk de weg vrijmaken voor marx zijn ideaal: Het

communisme: een klassenloos en statenloos systeem gebaseerd op gemeenschappelijk

bezit, vrije toegang tot voorzieningen en een maximale vrijheid voor individuen om uw

talenten en capaciteiten te ontwikkelen. Dit laatste was dus sterk in tegenspraak met deidealen van de Sovjet-Unie, waarmee ik nog maar eens wil benadrukken dat De Sovjet-Unie

wel gesticht was op de ideologie van Marx, maar deze zeker niet volledig in de praktijk

omzette; de “bourgeoisie” bleef aan de macht en bleef het “proletariaat” onderdrukken net

als in het kapitalisme.

Ten slotte wil ik er nog op duiden dat een Marxistische reflectie op de geschiedenis en de

maatschappij door vele geleerden in vele discipline toegepast werd, de belangrijkste zijnde:

onderwijs, economie, menswetenschappen, psychologie, filosofie, enz...

Friedrich Engels (1820-1895) & Karl Marx (1818-1883)




2. Wanneer wordt iemand beschouwt als een Marxist?

“Een communist wil via een revolutie het gemeenschappelijk bezit van

productiemiddelen bekomen. Via deze weg willen ze het lot van de arbeiders en

boeren verbeteren.”

Katleen Fremout, woordenlijst. In Geschiedenis 6 ASO, 2010-2011

Deze ideeën komen voor een deel terug in de oorspronkelijke ideeën van Karl Marx.

Maar toch is het communisme niet helemaal vergelijkbaar en zijn er wel effectief

verschillen tussen beide.

Deze ideologie vooral bekend van de Sovjet-Unie week op een aantal toch wel

belangrijke punten af van het echte Marxisme,

De leiders van de Sovjet-Unie waren op bepaalde punten veel strenger. Andere

partijen dan de communistische partij waren streng verboden, je kon zeer snel

opgepakt worden door de politieke politie, Christendom en andere godsdiensten

werden totaal verboden. Een heel groot verschil met het Marxisme was dat de

eigenaren bij Lenin hun eigendommen en macht terugkregen, terwijl ze het bij Marx

moesten afstaan.

Uiteindelijk is het communisme in theorie een zeer aantrekkelijke ideologie. Maar in

praktijk is dit zeer moeilijk uitvoerbaar, omdat de meeste leiders het communisme

hebben aangepast naar hun eigen theorieën en belangen. Bijvoorbeeld: het

Leninisme, Stalinisme, Maoïsme,…

-Spotprent over

de

Communistische

partijpolitiek-




3. Wat is het verschil tussen marxisme en communisme?

Alle gequoteerde antwoorden in deze en de volgende hoofdvragen zijn beantwoord door

Peter Van Den Biest van LSP(Linkse Socialistische Partij België) in de brochure: “Marxisme

in 160 vragen en antwoorden”, De enigste veranderingen zijn dat ik zijn antwoorden in een

vloeiendere tekst heb gegoten en langdradige stukken heb weggelaten om een

overzichtelijke en “relatief” gemakkelijke uitleg te kunnen geven.

“Communisme is de meest wetenschappelijke benaming voor onze opvattingen.(ergo de

opvattingen van Peter van Den Biest en andere socialisten/marxisten/communisten) Maar

we zullen onszelf in onze propaganda eerder "marxisten" of "revolutionaire socialisten"

noemen. De meeste mensen brengen het woord "communisme" vooral in verband met de

ondemocratische en totalitaire regimes die decennialang de plak hebben gezwaaid over een

derde van de mensheid. Als we dit woord te lichtvaardig in de mond zouden nemen, dan

zouden de meesten denken dat we stalinisten zijn, ondemocratische, dictatoriale

socialisten.”

-Zijn er dan nog andere marxisten dan voormalig Sovjet-Unie-communisten?

“Het Communisme van de Sovjet-Unie ofwel Stalinisme is eigenlijk geen marxisme. Het is

een ontaarding van de oorspronkelijke leer, net zoals de Sovjetunie vanaf ca. 1924 een

ontaarde vorm was van de oorspronkelijke arbeidersdemocratie uit de dagen van de

Oktoberrevolutie in 1917. Het gebrek aan kritische discussie, de genadeloze vervolging van

andersdenkenden, het geloof in de onfeilbaarheid van één partij en één leider, dat alles ishet marxisme volstrekt vreemd... Het marxisme is geen gesloten kerkgeleerdheid waarin

een handvol filosofen of partijleiders alles voor eens en voor altijd vastgelegd, becijferd en

voorspeld hebben.”

-Wat is het dan wel precies?

“Het is een kritische methode, een manier om naar de wereld te kijken. Wat Marx 120 jaar

geleden gezegd heeft, kan vandaag voorbijgestreefd zijn. Zelfs indien alles wat Marx gezegd

heeft, niet meer zou opgaan (wat bij nader inzien hoegenaamd niet waar is) dan zou het nog

mogelijk zijn om zich marxist te noemen...”

-Is de Sovjetunie, toch wel het gangbare voorbeeld bij de bevolking voor een

marxistische/communistische staat ooit iets anders geweest dan een dictatuur?

“Jazeker;

"Sovjet" betekent "raad" in het Russisch. De Sovjetunie is ontstaan uit basisdemocratische

vergaderingen van de bevolking. De sovjets waren niets anders dan uit hun voegen gerezen

stakerscomités ontstaan uit spontane acties van de loonarbeiders en de meest bewuste

boeren. De Oktoberrevolutie was op haar beurt niets anders dan de politieke

machtsovername door deze raden: dan zijn de raden de staatsmacht geworden.”




-Aanvankelijk was de Sovjetunie dus een arbeidersdemocratie. Wat zijn de kenmerken van

een arbeiders-democratie in het kort?

“1. In de parlementaire democratie hebben de verkozenen vier, vijf of meer jaren tijd om de

mensen te laten vergeten dat ze hun verkiezingsbeloften hebben gebroken. Ze hebben al die

jaren de tijd om hun fouten en misstappen te camoufleren... Dat kan niet onder de

arbeidersdemocratie. Hier moet iedere verkozene permanent afzetbaar zijn door hetzelfde

kiescollege dat hem/haar heeft aangeduid. Dat is het beste middel tegen valse manoeuvres,

onbekwaamheid en corruptie.

2. In de hedendaagse staatsvormen verdienen de politici hopen geld (en dat maakt hen niet

minder corrupt). Onder de arbeidersdemocratie verdient iedere verkozene niet meer (maar

ook niet minder) dan de gemiddelde geschoolde arbeider. De mensen hebben geen

behoefte aan leiders die op de duur niet meer weten wat de prijs van een brood is; ze

moeten leiders hebben die weten wat het alledaagse leven van de arbeiders en jongeren is.

3. Het beroepsleger is een broeihaard van militaire kastevorming, van rechtse

samenzweringen en van autoritaire, ondemocratische omgangs-vormen. Onder de

arbeidersdemocratie heerst het gewapende volk, een goed georganiseerde volksmilitie met

verkozen en permanent afzetbare officieren: het beste middel tegen staatsgrepen,

nationalistisch extremisme en de chaos van de burgeroorlog. De toegang tot een wapen om

jezelf en de verworvenheden van je klasse te verdedigen wordt dan een recht. Het wordt

dan ook mogelijk om alle wapens centraal op te slaan, te registreren en de omloop ervan te

controleren zonder dat de burgers zich aangetast voelen in hun recht om een wapen tedragen. Het is dus nog een goed middel tegen de gewapende misdaad ook. Militaire training

wordt in zo'n volksleger i.p.v. een hersenspoeling en de onderwerping van je individuele

persoonlijkheid gewoon een plezierige en avontuurlijke vorm van vrijetijdsbesteding;

landsverdediging wordt i.p.v. een peperdure aangelegenheid relatief goedkoop, want je

moet geen onproductieve beroepslegers onderhouden; de arbeiders worden ook de best

getrainde soldaten ter wereld, want hun training is een doordeweekse activiteit. Het is een

beetje zoals bij de vrije Atheense staatsburgers uit de Oudheid, die tijdens hun militaire

oefeningen ook discussieerden over politiek, kunst en filosofie en ondertussen ook nog hun

conditie onderhielden. En zoals je weet: de Grieken waren betere soldaten dan de

ongemotiveerde huurlingen en miliciens van de Aziatische tirannieën.

4. Tenslotte moet in de arbeidersdemocratie iedere arbeider of wie dan ook die daar door

de bevolking bekwaam wordt toe geacht, kunnen verkozen worden in iedere functie. De

politiek geschoolde arbeider is een bekwamere leider dan de professor, omdat de arbeider

ook nog de werkelijke behoeften van de mensen kent. Indien nodig kan hij dan nog beroep

doen op de vakkennis van specialisten. En zeg niet dat al onze huidige leiders slimme en

bekwame mensen zijn. President Bush is te dom om voor de duivel te dansen, dat weet

iedereen; maar hij is wel de leider van de machtigste natie ter wereld, omdat zijn familie totde twintig rijkste families in de V.S. behoort. Stel jezelf eens de vraag: wie is de bekwaamste,




meest verantwoordelijke en toegewijde leider van mensen? Roberto D'Orazio of president

Bush?”

3.1. Besluit:

Communisme is in theorie slechts een andere wetenschappelijke benaming voor deideologie van aanhangers van de marxistische vorm van socialisme, en is inderdaad de

juiste beschrijving voor de oorspronkelijke bestuursvorm van de Sovjet-Unie, maar

jammer genoeg heeft het woord in de volksmond eerder een negatieve bijklank

gekregen waarbij men vooral de term associeert met het corrupte, dictatoriale en

misdadige bewind dat voornamelijk vanaf Stalin in de Sovjet-Unie gevoerd werd,

wetenschappelijk gezien is dit echter het zogenaamde “Stalinisme”, en had dit in de

praktijk weinig meer te maken met de oorspronkelijke communistische idealen van Lenin

(ofwel “Leninisme” genoemd naar analogie met het stalinisme). Peter Van Den Biest legt

ook uit wat een arbeidersdemocratie inhoudt, wat volgens hem de basis vormt tot een

marxistische samenleving en bewind; de grootste verschillen met de huidige democratie

(ofwel parlementaire democratie) zijn:

- De volksvertegenwoordigers op elk moment kunnen weggestemd of aangesteld worden en

dit om corruptie en het meer dan courante breken van verkiezingsbeloftes te kunnen

vermijden.

- De parlementairen, volksvertegenwoordigers en ministers verdienen niet meer dan de

gemiddelde arbeider ongeacht het zware werk dat zij als ze hun werk goed doen verrichten,

en dit om de bestuurders van een land dicht bij de gemiddelde mens te houden.

- Het afschaffen van het beroepsleger; om te vermijden dat enkelen hun wil kunnen

opleggen aan de meerderheid met behulp van het staatsleger, wat in de geschiedenis vaak

gebeurt is hoewel niet in België, Peter Van Den Biest stelt dat een vrijwillige volksmilitie hun

gewapende macht rechtvaardiger gebruikt en enkel in het voordeel van het volk en enkel in

tijden van nood. Een prachtig voorbeeld hiervan waren de Grieks-Perzische oorlogen in het

oude Griekenland, waarbij duidelijk bleek dat de Grieken veel sterker en gemotiveerder

waren om vrijwillig hun volk en land te verdedigen, dan de Perzische huurlingen die niet

meer motivatie hadden dan het geld dat ze uitbetaald kregen door de Perzische vorst, het

spreekt voor zich dat die oorlogen in het voordeel van de Grieken uitgedraaid zijn.

- Tenslotte moet iedere volwassen en gezonde mens elke politieke functie op zich kunnen

nemen indien hij bekwaam genoeg is, in tegenstelling tot het systeem van de dag van

vandaag waarin dat grotendeels beslist wordt op afkomst, familie in de politiek en geld. Bvb:

Heb je ooit al een arbeider in de politiek gezien? Nee ik dacht het niet, maar wil dat ook

zeggen dat geen enkele (op vlak van schoolopleiding, niet intelligentie of politieke kennis)

laaggeschoolde arbeider zonder hoge afkomst of geld, bekwaam is om in de politiek te gaan?




4. Is de ideologie van het marxisme in de praktijk realiseerbaar in België

of enig ander Westers (kapitalistisch)

land?

-In het Rusland van de vroege twintigste eeuw had zo'nbasisdemocratische beweging misschien kans op

slagen... Maar het Rusland van toen is het België van nu

niet.

“In iedere staking die een zekere tijd duurt, zie je dat de

arbeiders zich gedwongen zien om de strijd beter te

organiseren. Dan roepen ze een stakerscomité in het

leven. In een algemene staking, een staking die alle

sectoren van het openbare leven treft, zie je na een zekere tijd een volledige verlammingvan de maatschappij. Tegen wil en dank zien de arbeiders zich dan verplicht om het

voortbestaan van de samenleving te verzekeren: het vuilnis moet worden opgehaald;

bepaalde poststukken moeten toch bezorgd worden; de orde moet worden gehandhaafd; er

moet medische verzorging zijn etc., etc. Aangezien de gevestigde staatsmacht door de acties

grotendeels verlamd en gedesorganiseerd is, zie je dat het na verloop van tijd de comités

van de arbeiders en buurtbewoners zijn die deze taken op zich nemen. Dan verandert het

comité van een zuiver sociaal en politiek strijdorgaan, in een orgaan van politieke macht. Dat

is eigenlijk logisch. Op de duur zijn de basiscomités, de raden, immers nog het enige wat in

de maatschappij nog een beetje functioneert. Het is daarom dat de vakbondsleidingenaansturen op een zo vlug mogelijke beëindiging van een algemene staking, omdat ze na

verloop van tijd, door de zelforganisatie van de arbeiders, de controle over de beweging

kwijtraken.”

-Maar de Russische arbeidersdemocratie is toch ontaard in de totalitaire dictatuur... is dat

niet het bewijs dat jouw staatsvorm indruist tegen de natuur van de mens?

“Alles verklaren aan de hand van de "menselijke natuur" is een gemakkelijke manier om je te

ontslaan van de studie van de geschiedenis. Het enige wat we van de natuur van de mens

kunnen zeggen is dat hij een sociaal, maatschappelijk wezen is. Maar de maatschappij heeft

al ontelbare veranderingen ondergaan. Dus ook "de natuur van de mens" is al verschillende

keren veranderd. De psychologie van de mensen uit de Oudheid (zo leren ons recente

ontwikkelingen in de geschiedschrijving, zie bvb. Norbert Elias 'Het Civilisatieproces')

verschilt hemelsbreed van deze uit de Middeleeuwen; en deze is dan weer totaal anders dan

de basispersoonlijkheid onder de moderne kapitalistische maatschappij. De psychologie van

de mens wordt voor een deel gevormd door erfelijkheid, maar vooral door de maatschappij,

de sociale omgeving, waarin hij/zij opgroeit. In de oermaatschappij had niemand er

materieel belang bij om zich veel meer dan een ander toe te eigenen. Het individueel belang

werd maar gescheiden van het algemene belang vanaf het ogenblik dat de privé-eigendom




van de grote productiemiddelen (grond, de veestapel) ontstond. De privé-eigendom bestaat

niet omdat de mens egoïstisch is; het egoïsme bestaat omdat de privé-eigendom bestaat.

Dictaturen bestaan niet omdat de mens heerszuchtig is; heerszucht bestaat omdat het nog

mogelijk is om een alleenheerser te worden.

Trotski legt het zo uit: in een situatie van algemene schaarste begint de staat zich tegenover

de bevolking te gedragen als de politieagent tegenover de wachtrij voor de

rantsoenbedeling. Deze bewaker heeft ook behoeften. Hij zal dus beginnen stelen en via

allerlei oneerlijke praktijken zichzelf bevoordelen. En hij zal niet alleen stelen voor zichzelf en

zijn gezin. Hij zal genoeg scheefslaan om ook de ambtenaar om te kopen die achter hem

toezicht staat te houden. Deze ambtenaar zal op zijn beurt genoeg steekpenningen eisen om

ook zijn toezichthouders om te kopen. Zo ontstaat een ganse piramide van corruptie en

vriendjespolitiek. En voor je 't weet zit de corruptie tot in de hoogste regionen van het

staatsapparaat. Dat was een eerste soort bureaucraten.

Vervolgens waren de bolsjewieken, doordat hun beste en meest opofferingsgezinde kaders

waren omgekomen in de burgeroorlog, verplicht om deze laatsten te vervangen door

mensen uit het oude (uit zichzelf al corrupte en autoritaire) ambtenarenkader uit de tijd van

de tsaren.

Daarnaast ontstonden (door de beperkte herinvoering van het kapitalisme vanaf 1921 om

het land herop te bouwen, de Nieuwe Economische politiek) er in korte tijd allerlei op winst

beluste middelgrote ondernemers en rijke boeren die op hun beurt het staatsapparaat

begonnen te infiltreren. En nu was het moeilijk om slechte politici af te zetten, want, zoalsgezegd, tijdens de burgeroorlog was de arbeidersdemocratie afgeschaft en vervangen door

het oorlogscommunisme.

Tenslotte leidde de demobilisatie van miljoenen soldaten na de oorlog tot het overspoelen

van de arbeidsmarkt met werkloze elementen die wel iets zagen in een goed opbrengende

politieke carrière.

Vanaf 1922-1923 begonnen deze nieuwe lagen steun en leiding te zoeken in de minst

standvastige elementen van de bolsjewistische leiding: mensen zoals Jozef Stalin (1879-

1953). Behoedzaam en uiterst opportunistisch schipperend tussen de verschillende lagen en

klassen van de Sovjet-maatschappij en vooral steunend op de naïeve aanbidding van leiders

door de achterlijkste lagen van de plattelandsbevolking, wist Jozef Stalin zichzelf en zijn

vertrouwelingen op te werken tot een alleenheerschappij die haar gelijke in de geschiedenis

niet kent. Vanaf het eind van de jaren twintig begon de ongenadige vervolging van

andersdenkenden en oppositievoerders tegen de bureaucratie. In 1926 werd Leon Trotski,

die met zijn Linkse Oppositie vanaf 1923 campagne had gevoerd tegen de tirannieke

ontaarding van de Revolutie, uit al zijn functies ontheven. In 1927 werd hij in binnenlandse

ballingschap gevoerd (In Alma Ata, de meest van de beschaving geïsoleerde plek ter wereld).

In 1929 werd hij het land uitgezet. Deels om zich te ontdoen van mogelijke oppositie, deels




om de vreselijke blunders en verraderlijke manoeuvres in zijn buitenlandse politiek te

verdonkeremanen, maar vooral om de basisdemocratische traditie van de Oktoberrevolutie

uit te wissen, schakelde Stalin in de jaren 1936-1939 zowat de ganse oude leiding (en bij

nader toezien eigenlijk de ganse oude partij) van Lenin uit d.m.v. showprocessen, massa-

executies, folteringen en andere terreurmethodes. Soortgelijke methodes werden ookgehanteerd in de Communistische Internationale en andere linkse stromingen buiten

Rusland. In 1940 werd Leon Trotski zelf in zijn verblijf te Coyoacan met een ijshouweel het

hoofd ingeslagen door een afgezant van Stalin, Ramon Mercader.

De overwinning van het Rode Leger in W.O. II zorgde ervoor dat revoluties in de rest van de

wereld konden worden afgeleid naar het installeren van stalinistische regimes. Door de

overwinningen van het stalinisme hebben miljoenen arbeiders en jongeren gedurende

tientallen jaren gedacht dat marxisme gelijk aan stalinisme is. Maar dat is niet waar. Nu het

stalinisme is weggevallen, komt er opnieuw ruimte voor het échte marxisme.”

-Wie of wat garandeert dat de komende revoluties niet op het zelfde zullen uitdraaien, op

de meest beestachtige dictaturen, die misschien aanvankelijk wel een aantal goede

hervormingen doorvoeren maar uiteindelijk een economische mesthoop nalaten?

“De hedendaagse arbeiders (ook een groot deel van de arbeiders in de zgn. Derde Wereld)

hebben een oneindig veel hoger beschavingspeil dan de Russische arbeiders en boeren in de

eerste helft van de twintigste eeuw. Je moet begrijpen dat er in het Rusland van die tijd nog

heksen verbrand werden.

De moderne revoluties zullen geen of veel minder beroep moeten doen op volksvijandige

kaders uit de oude samenleving. De meeste arbeiders kunnen lezen, schrijven en rekenen.

Ze kunnen een elementaire boekhouding en administratie bijhouden. Velen onder hen

beheersen de modernste computermedia en snelle communicatiemiddelen. De meerderheid

van de hedendaagse ambtenaren zijn overal in levenswijze grotendeels gelijkgeschakeld met

de industriearbeiders. Vroeger was de postbode een notabele die op gelijke hoogte stond

met de veldwachter en de schoolmeester. Nu zijn de postbodes, de onderwijzers, de kleine

beambten van het ministerie van financiën, enz. ei zo na nog proletarischer dan de best

betaalde lagen van het proletariaat zelf. Zelfs de politieagenten en militairen hebben naW.O.II de strijdmethoden en organisatievormen van de arbeiders overgenomen:

vakbondsacties, politieke meetings enz. ...

Voorts hebben de arbeiders en jongeren geleerd uit de ervaring van het stalinisme en van

alle dictaturen uit de twintigste eeuw. Juist o.a. het stalinisme heeft hen geleerd wat de

waarde van democratische vrijheden is. Eens aan de macht, zullen ze hun democratische

rechten niet zo vlug meer laten vernietigen.

Door de moderne communicatiemiddelen zullen revoluties zich trouwens veel sneller

kunnen voortplanten in het buitenland dan vroeger. Het is heel goed mogelijk dat één

geslaagde machtsovername in een klein land als België in de periode van één jaar zowel het




doodsvonnis ondertekent van de meeste kapitalistische systemen als van de overblijvende

stalinistische staten. De snelle voortwoekering van de democratische revoluties in de jaren

1989-1991 (die overigens met uitzondering van Roemenië vrij vreedzaam verliepen) tegen

het stalinisme bewijst dat dit de grootste waarschijnlijkheid is.

5. Wat is nu precies het historisch materialisme? De zogenaamde

Marxistische kijk op de geschiedenis.

"De geschiedenis van de tot nu toe bestaande samenleving is de geschiedenis van de

klassenstrijd. Vrije burger en slaaf, patriciër en plebejer, landheer en lijfeigene,

ambachtsman en knecht, in één woord, onderdrukker en onderdrukte stonden in

constante tegenstelling met elkaar, zetten een ononderbroken, nu eens verborgen, dan

weer openlijke strijd verder, een strijd die telkens eindigde, ofwel in een een

revolutionaire herinrichting van de samenleving in het algemeen, ofwel in de

wederkerige ondergang van de strijdende klassen."

Karl Marx en Friedrich Engels: Het Communistisch Manifest

µ

Een oudere en recentere versie van het Communistisch manifest, het bijna 200jaar

oude werk van Marx en Engels is nog steeds zeer actueel.

5.1. Historisch materialisme: leren tussen de lijnen in te lezen.

“History is written by the victors”

Toegeschreven aan Winston Churchill.

In de geschiedenislessen wordt alles voorgesteld als een aantal daden of feiten van

"belangrijke mensen": de rol van koningen en koninginnen, data van oorlogen en andere




"belangrijke evenementen". Geschiedenis in schoolboeken is als een verhaaltje - een

opéénvolging van gebeurtenissen zonder een algemeen patroon.

Marxisten zeggen dat als je het verhaal van de geschiedenis een betekenis wil geven (los

van wat mensen, beroemd of niet, deden of niet deden), je moet gaan kijken naar de

algemene economische en sociale situatie. Die situatie bepaalt namelijk waarom er op

bepaalde manieren gereageerd wordt.

“Voorbeeld 1: de Amerikaanse Burgeroorlog van 1861-1865

Wat wordt hierover verteld op school? Het feit dat Noordamerikanen, vochten tegen de

Zuidelijke staten. Waarom ontstond deze oorlog? De meeste mensen zouden

antwoorden dat het allemaal te maken had met de slavernij. De president van het

Noorden, Abraham Lincoln, was tegen de slavernij, terwijl de zuiderlijken voorstander

waren. Dat is dus de mythe: de noorderlijken vochten tegen de slavernij omdat ze datslecht zouden vinden.

Marxisten echter zeggen dat er meer aan de hand was dan dat. In feite was er een groot

conflict tussen de industriëlen uit het noorden, en de grote boeren uit het zuiden die de

slaven bezaten. De meerderheid van die industriëlen waren racisten en niet erg

sympathiek t.o.v. de slaven. De echte oorzaken van de oorlog lagen in dit economisch

conflict tussen de twee verschillende delen van de Amerikaanse heersende klasse.

Deze methode van het bekijken van gebeurtenissen, de echte klasse- en sociale belangen

trachten te achterhalen, is natuurlijk ook van toepassing op meer hedendaagse

gebeurtenissen.”

Voorbeeld 2: De Golfoorlog

“Waarom startte de Amerikaanse president George Bush de Golfoorlog tegen Irak? Om

het dappere kleine Koeweit te verdedigen tegen het monster Saddam? Volgens ons is dit

niet het geval. Bush startte de oorlog om de economische en sociale belangen van de VS

te verdedigen, inclusief de olie-aanvoer vanuit de regio. Dit is een ander voorbeeld van

hoe we proberen de ware realiteit te vinden achter de oppervlakkige gebeurtenissen.

Dit is dus het eerste idee: Historisch materialisme gaat over het ontdekken van de

klassebelangen die bepalen hoe mensen handelen in de geschiedenis.

Lees nu de volgende passage over de Engelse Burgeroorlog van 1641-1649, geschreven

door iemand die erin meevocht, en denk over wat hierboven geschreven staat:

"Een heel groot deel van de ridders en heren van Engeland ... blijven de koning

aanhangen. Het grootste deel van de pachters van deze heren, en ook de meeste armen,

die de anderen gepeupel noemen, volgden de burgerij en waren voor de koning. Aan de

parlementaire zijde waren (naast henzelf) ook het kleiner deel van de burgerij uit de




graafschappen, en het grootste deel van de vakmannen en bezitters en de middensoort

van de bevolking, vooral deze in corporaties en graafschappen die afhankelijk waren van

zo’n fabrieken." (Kolonel Baxter: Autobiografie)

Wat Baxter wil zeggen, is dat het conflict ging tussen de koning en de aristocratie

(gesteund door degenen die het meest van hen afhankelijk waren) aan de ene kant, en

de groeiende middenklasse aan de andere kant. Dat is de marxistische analyse van de

Engelse Burgeroorlog. “

5.1.1. Verschillende types van samenleving

Het type samenleving dat we nu hebben - kapitalisme - begon zich te ontwikkelen zo’n

400 tot 500 jaar geleden, eerst in de Nederlanden en Engeland. Maar de menselijke

samenleving bestond reeds honderdduizenden jaren eerder. In de samenleving voor het

kapitalisme, was de manier waarop mensen leefden anders dan nu.

Voor het kapitalisme was het systeem dat bestond in West-Europa het feodalisme. In de

plaats van de hedendaagse kapitalisten die fabrieken bezitten en arbeiders te werk

stellen tegen een loon, was de heersende klasse onder het feodalisme de aristocratische

stand die grote bezittingen hadden op het platteland. Die stonden bekend als de

"adelheren". De onderdrukte klasse bestond uit boeren die werkten op de grond van de

heer. Ze hadden hun eigen stukje grond, maar ze moesten een aantal dagen per week

voor de heer werken of hem een deel van hun eigen produktie afstaan.

In Europa was de dominante vorm van samenleving voor het feodalisme de slavernij -

het type van samenleving van het klassieke Rome en Griekenland. Een groot deel van de

bevolking was letterlijk bezit van de heersende edelen. Slaven deden hoofdzakelijk

handenarbeid op het land (alhoewel sommige slaven in de steden werkten). Ze hadden

geen persoonlijke rechten.

Met deze voorbeelden kunnen we zien dat naar mate de samenleving evolueert, naar

mate ze rijker wordt, de manier verandert waarop ze wordt georganiseerd. Niettemin

bestonden er voor de slavernij vormen van samenlevingen waar er geen heersende

klasse was - dit is iets waar de kapitalisten van vandaag niet graag aan denken!

Het marxisme tracht iedere samenleving te analyseren in termen van hoe ze zich

ontwikkelde begon, hoe ze functioneerde en hoe ze werd vervangen door een ander

type maatschappij. De basis voor het organiseren van iedere samenleving, de manier

waarop de economie werkt, noemen marxisten de productiewijze. Hierna zullen we dit

verder uitwerken.

5.1.2. De productiewijze in de samenleving van het verlaten eiland

Tot dusver hebben we gezien dat Marxisten de volgende dingen zeggen:




De geschiedenis moet geanalyseerd naar gelang van de verschillende sociale- en

klassebelangen. Er bestaan verschillende types samenlevingen, en de samenleving

verandert doorheen de tijd. De basis waarop de samenleving georganiseerd wordt, is de

productiewijze.

Laat ons op dat derde punt meer in detail ingaan.

Marx zegt dat mensen om in hun levensonderhoud te voorzien, in duidelijke relaties

treden, en dat deze relaties "onafhankelijk zijn van hun wil". Doorheen heel de

geschiedenis hebben alle mensen in samenlevingsvormen geleefd en samengewerkt om

voedsel, kledij en behuizing te bekomen. Zelfs wanneer de eerste mensen in stammen op

de Afrikaanse vlaktes rondzwierven op zoek naar voedsel, hadden ze nog steeds een

vorm van sociale organisatie en werkten ze samen.

Stel je nu voor dat tien mensen terecht komen op een verlaten eiland.

Ze werken samen om te jagen, hutten te bouwen en om voedsel te verbouwen. Eerst

produceren ze juist genoeg om te overleven- ze zijn immers niet gewoon om op een

verlaten eiland te leven! Maar geleidelijk aan worden ze betere jagers en boeren. Ze

produceren een "meerproduct" (of "surplus") bovenop hun directe behoeften.

Veronderstel dat er beslist wordt dat twee van de tien mensen niet langer zullen werken

maar zich zullen toeleggen op de organisatie en administratie van het werk. In plaats van

een tiende van de productie te krijgen, krijgen ze meer- namelijk het surplus boven de

directe behoefte.

Onze tien mensen op het verlaten eiland hebben een mini-samenleving gevormd. Ze

hebben een productiewijze en er is een duidelijke sociale relatie. In plaats van een

samenleving waarin iedereen gelijk is, hebben we het begin van een mini-

klassensamenleving.

Stel je nu voor dat een burgerlijke socioloog naar het eiland komt om hun samenleving te

analyseren. Hij kan ze bekijken vanuit verschillende standpunten- het type hutten dat ze

bouwen, het feit dat ze regelmatig ceremonies houden om het schip dat hen bracht te

aanbidden, hoe ze hun gezicht schilderen, ... Marxisten zouden zeggen: OK, al deze zaken

zijn relevant maar het sleutelelement is de basisvorm van sociale organisatie, is de

productie in het belang van de twee mensen die erin geslaagd zijn om zichzelf als leiders

van het eiland te vestigen.

Stel je nu voor dat tien marxisten op een verlaten eiland terecht komen...

Ze werken samen in de productie en delen alles op gelijke wijze. Ze kennen geen

heersers. Ze discussiëren en stemmen over moeilijke problemen en prioriteiten. Deze

voorbeeldige groep heeft een primitief-communistische samenleving gevormd. Hun




sociale relaties in de productie, de wijze waarop ze zichzelf organiseren om in hun

levensonderhoud te voorzien, zijn helemaal anders.

Er moet hierbij één iets opgemerkt worden: een samenleving op een verlaten eiland kan

zichzelf organiseren als een primitieve clan of als een primitief communistisch systeem,

maar ze kan zich niet organiseren als een kapitalistische samenleving. De fundamentele

rijkdom van de samenleving, de productietechnieken, staan niet ver genoeg. Met tien

mensen en eenvoudig jagen en handwerk kun je geen banken, bedrijven,

aandeelhouders, kapitaal of kapitalisme hebben.

5.1.3. Klassen en uitbuiting: de Neolithische Revolutie

Hiervoor is er al ingegaan op drie verschillende types samenleving die in West-Europa

bestaan hebben gedurende de laatste 5000 jaar: de slavenmaatschappij, het feodalisme

en het kapitalisme.

In andere delen van de wereld hebben er eigenlijk heel verschillende types van

klassenmaatschappijen bestaan gedurende die periode. Slavernij, feodalisme en

kapitalisme worden allemaal gekenmerkt door het feit dat er een heersende klasse is die

bezitter is van het productieproces of het controleert. Marxisten noemen dit de

productiemiddelen. Door het feit dat zij de productiemiddelen bezitten of controleren

kan de heersende klasse de arbeid van de onderdrukte klasse uitbuiten, of ze nu slaven

zijn, lijfeigenen of arbeiders onder het kapitalisme.

Voor de slavenmaatschappij echter, honderdduizenden jaren geleden, heeft de mens

zichzelf georganiseerd in stammen die geen heersende klasse hadden die de anderen

uitbuitten. Natuurlijk hadden vele van deze stammen leiders en ouderen met autoriteit:

maar dat was geen economisch bevoordeelde sociale groep, geen klasse. Stabiele sociale

klassen, waaronder, uitbuiters en uitgebuitenen, zijn een gevolg van de grote

verandering die plaatsgreep in de menselijke samenleving ongeveer 6000 jaar geleden.

Dit was de meest fundamentele verandering in de menselijke geschiedenis, de

"Neolitische Revolutie".

Wat was er gebeurd?

Om een lang verhaal kort te maken: in de regio die we nu kennen als Irak (Mesopotamië)

werd overgeschakeld van rondtrekken om dieren te doden en bessen te plukken naar

een levensvorm waarbij men zich ergens vestigde. De vroegere jagers-verzamelaars

leerden op die manier dieren tam maken en gewassen telen. Het werd een primitieve

vorm van veeteelt, landen tuinbouw. Natuurlijk was dit in het begin een harde strijd.

Maar na een tijd leerde men dat dit economisch veel productiever was. In plaats van

voortdurend in strijd te zijn om genoeg te produceren om in leven te blijven, begon men

nu zelfs overschot te produceren. Men begon in vaste nederzettingen te wonen, diealsmaar groter werden en tenslotte kwamen er zelfs steden.




De overschot die de mensen van toen produceerden was niet genoeg om voor iedereen

de hoeveelheid consumptie te verdubbelen of te verdriedubbelen. Er groeide echter een

groep priesters die begonnen de leiding te nemen van de organisatie van die nieuwe

vestigingen en de controle verkregen over en het gebruik van het economische

overschot. Die priesters waren de kern van de eerste heersende klasse. Door hetorganiseren van de samenleving konden ze het economisch surplus beheersen en in

toom houden.

Iets anders wat we moeten vermelden over de Neolitische Revolutie is dat wanneer een

samenleving rijker wordt, wanneer de eerste dorpen en steden gebouwd werden, de

productie ook gecompliceerder wordt. Wanneer de landbouw efficiënter wordt, moeten

minder mensen werken op het land. Anderen zijn nu in staat om een ambacht uit te

oefenen, om dingen als potten en juwelen te produceren. Met andere woorden:

verschillende types van arbeid komen naar voor.

Nu een ander citaat van Geoffrey de Ste. Croix, iemand die schreef over de klassenstrijd

in de Oud-Griekse wereld.

"Klasse (eigenlijk een relatie) is de manier waarop uitbuiting wordt belichaamd in de

sociale structuur. Met uitbuiting bedoel ik de toeëigening van een deel van het product

van de arbeid van anderen ... Een klasse is een groep mensen die in de samenleving

geïdentificeerd worden door hun positie in het hele systeem van sociale productie,

gekenmerkt boven alles door hun relatie (in eerste instantie in termen van de graad van

bezit of controle) tot de voorwaarden van productie (d.w.z. de middelen en arbeid vande productie) en tot andere sociale klassen... De individuen die een een gegeven klasse

vormen kunnen of kunnen niet zich gedeeltelijk of volledig bewust zijn van hun identiteit

en gelijke belangen als een klasse, en ze kunnen wel of niet strijd voeren tegen de leden

van de andere sociale klasse."

Wat Ste. Croix wil zeggen is dat je klassen niet kan scheiden van uitbuiting: als je een

hoge en lage klasse hebt, dan wordt de één uitgebuit door de ander. En die uitbuiting

gebeurt via de controle over of het bezit van de productiemiddelen.

5.2.1. Hoe de verschillende delen van de samenleving samen passen.

Marxisten wordt dikwijls verweten dat ze teveel de nadruk te leggen op de rol van de

economische factoren. Om dit punt grondig te onderzoeken moeten we enkele concrete

voorbeelden nemen.

Voorbeeld:

Een goed uitgangspunt is het huidig rechtssysteem. Wanneer je iets op afbetaling koopt

en je houdt je niet aan de maandelijkse aflossingen, dan zal ofwel het goed




teruggevorderd worden door de verkoper, of zal je voor het gerecht verschijnen (of

beide). Wanneer je voor het gerecht verschijnt, zal de rechter tegen jou beslissen.

Waarom? Waarom zal de rechter niet zeggen dat je het recht hebt de goederen te

houden en er niet voor te betalen? Het antwoord is natuurlijk dat het volledige

rechtssysteem gebaseerd is op het beschermen van privé-bezit, en dat komt overeen

met het type samenleving waarin we leven - het kapitalisme. Wanneer we een

rechtssysteem hadden dat vijandig zou staan tegenover privé-bezit, dan zou het hele

systeem in elkaar vallen. Niemand zou nog in staat zijn een contract te sluiten of een

lening aan te gaan. Winkeldiefstal zou dan wettelijk zijn. Banken en bedrijven zouden in

elkaar vallen. Dit maakt alles duidelijker:

Het rechtsysteem moet aangepast zijn aan het systeem van bezit, het bestaande

systeem.

Dit wordt herkend in de bekende zin die zegt "er is een wet voor de rijken, een ander

voor de armen": natuurlijk, daarvoor zijn wetten gemaakt!

Laat ons eens zien naar het politieke systeem. Kijk naar elk belangrijk kapitalistisch land -

de VS, Frankrijk, Duitsland. Alle regeringspartijen in deze landen zijn pro-kapitalistische

partijen. De volledige politieke cultuur (met uitzondering van enkele kleine partijen zoals

de onze die tegen het systeem zijn) is er voorstander van het kapitalisme:

Het politieke systeem is aangepast aan het economische.

Dat is wat Marx bedoelt met "de politieke en rechterlijke bovenbouw" die groeit op de

economische basis.

De rechterlijke en politieke systemen zijn rechtstreekse producten van het economisch

systeem, waar het gemakkelijk is om op te sporen wat de belangen zijn van de

heersende klasse. We kunnen teruggaan en kijken naar het rechtssysteem onder het

feodalisme en de vorm van politiek die er toen was.

5.3. Besluit

In het historisch materialisme wordt de wereldgeschiedenis in grote mate bepaald door

materiële, economische, omstandigheden; deze worden beschouwd als de oorzaak voor

de sociale verhoudingen en de verdeling van maatschappijen in klassen, die voortdurend

strijd met elkaar leveren.

De Nederlandse marxist Anton Pannekoek had daarover het volgende te zeggen:

“Het materialisme van Marx' geschiedenisverklaring betekent niet een ontkenning van

deze geestelijke motieven, maar het terugbrengen van deze motieven tot materiëleoorzaken, tot de werkelijke verhoudingen van de mensenwereld. Wij noemen deze




werkelijke verhoudingen materieel in de zin van objectief te constateren,

waarneembaar, in tegenstelling tot subjectieve voorstellingen, niet in de zin van stoffelijk

tegenover geestelijk.”




6. Persoonlijke inbreng

6.1. Enquête

Hoewel het interview met Dhr. Van Der Biest in zijn brochure “Marxisme in 160 vragen en

antwoorden” een volwaardig interview is en ik er werkelijk niets aan toe te voegen heb, is

het toch niet echt mijn persoonlijke inbreng, wat ook essentieel is in de Mens- en

Cultuurwetenschappen. Daarom heb ik nog een kleine enquête gehouden in mijn familie,

die overigens op geen enkele manier politiek actief is, en dus vrij representatief is voor de

gemiddelde bevolking in Vlaanderen.

Ik heb aan 20 leden uit mijn familie de vraag gesteld: Is de ideologie van het Marxisme de

dag van vandaag in de praktijk realiseerbaar in een gangbaar Westers (en dus uiteraard

ook kapitalistisch) land?

De antwoorden waren in 3categorieën onder te brengen namelijk:

JA, en het zou inderdaad een beter

oplossing zijn voor het kapitalistisch

systeem dat de dag van vandaag onder

zware druk staat.

5

JA, maar ik ben er niet van overtuigd dat

dat een positieve verandering zou zijn

tegenover het huidige economisch enmaatschappelijk systeem.

9

NEE, ik geloof niet dat zo’n ommezwaai de

dag van vandaag mogelijk zou zijn zonder al

te grote nadelen, het Rusland van begin

20ste

eeuw is niet de Westerse maatschappij

van vandaag.

3

Ik heb hier geen mening over 3

Hieruit kan ik dus voorzichtig het besluit trekken dat de meerderheid van de bevolking

wel gelooft dat een marxistische samenleving en economie mogelijk is, maar men is er in

de meeste gevallen niet van overtuigd dat dit een verbetering zou zijn tegenover het

huidige systeem de dag van vandaag.

6.2. Mijn opinie

Gebruikmakend van alle meningen, argumenten en kennis over het marxisme die ik

totnutoe heb vergaard ben ik er, net zoals de LSP, zeker en vast van overtuigd dat het




inderdaad realiseerbaar is om een marxistische samenleving te installeren in onze huidige

maatschappij, maar ik twijfel toch sterk of dat niet op eenzelfde scenario als in de Sovjet-

Unie zou uitdraaien, namelijk; corruptie, nog steeds overheersende “bourgeoisie” en

misdadigheid tegenover tegenstanders van het bewind en in lichtere mate een censuur

op de vrijheid van meningsuiting. Een communistische samenleving voor mij? Neebedankt! Alle grondige argumenten en de theoretische prachtigheid van de marxistische

ideologie ten spijt ben ik er nog steeds ten volle van overtuigd dat dit in de praktijk in de

huidige wereld jammer genoeg meer negatieve dan positieve gevolgen zou hebben.




Bronnen

Boeken:

-Geschiedenis van het marxisme, door Leszek Kolakowski

-De economische theorie van het marxisme, door Ernest Mandel

Internetbronnen:

-http://www.marxisme.be

-http://humane.wikkii.com/wiki/Marxisme_%26_Communisme

-http://www.socialisme.be/lsp/

- http://nl.wikipedia.org/wiki/Historisch_materialisme

- http://www.athene.antenna.nl/ARCHIEF/NR07-Marx/Hunt-

ARBEIDERSDEMOCRATIE.html

- http://socialism.in/?p=2276

Artikels:

- http://www.marxisme.be/nl/index.php/europa/872-griekenland-failliet-

het-einde-van-de-eurozone

- Elsevier: Speciale editie, Revolutiejaar 1989

http://www.marxisme.be/



http://nl.wikipedia.org/wiki/Historisch_materialisme



http://www.athene.antenna.nl/ARCHIEF/NR07-Marx/Hunt-ARBEIDERSDEMOCRATIE.html




http://socialism.in/?p=2276



http://www.marxisme.be/nl/index.php/europa/872-griekenland-failliet-het-einde-van-de-eurozone















Logboek:

2januari van 9u20-11u15:

-Wat ik wou doen: Onderwerp kiezen en opzoeken artikels over marxisme in elsevier en

andere tijdschriften

- Wat ik gedaan heb: onderwerp gekozen en enkele artikels gevonden en de informatie ervan

in mijn werkje verwerkt.

12 januari : 14u30-16u

- het internet doorzoeken op artikels.

- 2 Artikels gevonden op marxisme.be

17 januari: 20u30-21u30

- Marxisme brochure van Peter van den biest doorlezen

8 februari 15u30-16u20

- Internetbronnen doorzoeken

15 februari namiddag

- Brochure Peter van den Biest verwerken in mijn werkje

22 februari namiddag

- Enquête afnemen

23 februari namiddag:

Enquete verwerken in mijn werkje + beantwoorden hoofdvragen

25februari namiddag:

Eigen besluiten formuleren en aanvullen wat nog ontbreekt

4maart hele dag:

- Complete review van mijn werkje en inhoudstafel, nummering opmaak etc... in

orde gemaakt

cultuurwetenschappen definitief

Documents