creu getoau

Gan Des Quinn a Martin Williams

Bydd y sioe sleidiau yma’n chwarae’n awtomatig

Mewn ymgais i wahanu’r Iddewon oddi wrth yr

Ariaid oddi mewn i wledydd Ewrop a feddiannwyd

gan y Natsïaid, fe’u gorfodwyd gan y Natsïaid i

ardaloedd penodedig oedd â waliau o’u cwmpas ac

a elwid yn getoau.

Unwaith roedd yr Iddewon y tu mewn nid oedd

ganddynt fawr ddim cyfle i ddianc. Roeddent yn

dibynnu ar y Natsïaid am bopeth – bwyd, gwaith a

hyd yn oed yr hawl i fyw.

Roedd yr amodau o fewn y getoau yn ofnadwy ac

roedd llawer o bobl yn llwgu i farwolaeth neu’n cael

eu taro i lawr gan salwch. Pan ddifodwyd/losgwyd y

getoau cafodd y rhai a oroesodd eu casglu ynghyd

yn y diwedd a’u hanfon i wersylloedd crynhoi a

gwersylloedd angau.

Gorfodwyd pobl i

gyfnewid nwyddau er

mwyn goroesi.

Roedd y system

‘gyfnewid’ hon yn golygu

bod yn rhaid i nifer o

Iddewon ildio eu heiddo

personol mewn ymgais i

‘brynu’ bwyd a dillad.

Llanwyd y strydoedd â

phlant oedd wedi’u

gwisgo mewn carpiau,

oedd yn llefain ac yn

marw o newyn.

Llun trwy garedigrwydd Des Quinn

Rhai o’r plant mwyaf ‘lwcus’ yn gwenu ar Swyddog

Almaenig…


tra bod eu rhieni yn ciwio am fwyd a chael eu

trwyddedau gweithio wedi’u llofnodi a’u papurau

wedi’u gwirio.

Llun trwy garedigrw

ydd Des Q

uinn

Mewn ymgais i wneud i’r Iddewon deimlo bod o

leiaf rhai agweddau ar fywyd normal yn bodoli oddi

mewn i’r getoau, roedd y Natsïaid yn caniatáu

iddynt ysgrifennu cardiau post at berthnasau a

ffrindiau oedd yn byw yn rhywle arall yn Ewrop.

Er hynny, dim ond ‘ar yr wyneb’ y dangoswyd y

goddefgarwch hwn. Doedd dim bwriad gan y

Natsïaid ganiatáu i’r Iddewon gael cyswllt â’r byd y

tu allan.

Pan roedd y cardiau yn cael eu postio yn y getoau,

byddai’r Natsïaid yn eu casglu, eu rhoi mewn

bagiau a’u storio mewn stordai neu’n eu dinistrio.

Po hiraf roedd y getoau

mewn bodolaeth mwyaf

annioddefol oedd bywyd

i’r trigolion.

Roedd gwrthdaro

rhyngddynt â milwyr yr

Almaen yn gyffredin ac yn

aml roedd cosb am ateb

yn ôl – niwed corfforol

neu ddienyddio.

Yr un peth oedd y gosb

am smyglo bwyd i mewn

i’r geto.


Wrth i fwy a mwy o

Iddewon fynd i’r getoau

roedd hi’n fwy anodd i’r

Natsïaid reoli’r bobl oedd

yn byw yno ac atal salwch

ac afiechyd rhag lledaenu.

Dechreuodd yr Iddewon

hefyd sylweddoli na

fyddent fyth yn cael eu

rhyddhau ac felly bu

cynnydd yn yr ymdrechion

a wnaed i ddianc.

Felly cynlluniodd yr

Almaenwyr i gael gwared

ar yr Iddewon unwaith ac

am byth.


Casglwyd trigolion y

getoau ynghyd a chafodd

eu henwau eu ticio ar

restr swyddogol.

Erlidiwyd y rhai oedd yn

cuddio rhag y milwyr a

chafodd nifer ohonynt eu

saethu.

Dyma ddifodiant y

getoau. Unwaith roedd yr

Iddewon wedi eu casglu

ynghyd cafodd yr

adeiladau eu rhwygo i

lawr.


Rhoddwyd nifer o bobl

ar lorïau a gorfodwyd

eraill i gerdded.

Gydag dim ond ychydig

o’u heiddo cawsant eu

hebrwng gan filwyr

arfog i’r gorsafoedd

trenau lle roedd

wagenni gwartheg yn

aros i’w cludo i waeth

hunllef – naill ai

gwersylloedd crynhoi

neu wersylloedd angau.


Rhoddwyd y dasg yn awr o chwilio drwy weddillion y getoau am Iddewon a oroesodd ac nad oedd wedi’u canfod gan y milwyr i grwpiau ‘arbennig’ oedd wedi llofruddio Iddewon wrth i fyddin yr Almaen ruthro yn

ei blaen i Wlad Pwyl a Rwsia.


Dyma

ddechrau’r

diwedd i nifer

o Iddewon

Dwyrain

Ewrop.

Unwaith

roeddent ar y

trenau ar eu

taith i’r

gwersylloedd

nid oedd

unrhyw ffordd

o ddianc rhag

y caledi

eithafol a’r

farwolaeth

oedd o’u

blaenau.


Ni ddylem fyth anghofio’r hyn a ddigwyddodd i’r bobl ddewr yma.

Roedd hon yn bennod dywyll ac ofnadwy yn hanes dynoliaeth ac yn un y dylid meithrin ymwybyddiaeth pob

cenhedlaeth sydd i ddod ohoni fel na ddigwydd rhywbeth fel hyn fyth eto.


Amcangyfrifir bod dros 6 miliwn o Iddewon a ‘phobl israddol’ wedi colli eu bywydau mewn gwersylloedd crynhoi rhwng

1939-1945.

creu getoau

Documents