covite informe efectos del terrorismo en ddhh - … · colectivo de vÍctimas del terrorismo covite...

57
COLECTIVO DE VÍCTIMAS DEL TERRORISMO (COVITE) Informe sobre los efectos del terrorismo en el disfrute de los Derechos Humanos

Upload: vanxuyen

Post on 03-Oct-2018

214 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

C

OL

EC

TIV

O D

E V

ÍCT

IMA

S D

EL

TE

RR

OR

ISM

O

(CO

VIT

E)

Info

rme

so

bre

los

efe

cto

s del

terr

orism

o e

n e

l dis

fru

te d

e

los

De

rech

os

Hu

ma

no

s

C

OL

EC

TIV

O D

E V

ÍCT

IMA

S D

EL

TE

RR

OR

ISM

O

CO

VIT

E

Fundado

en

19

98

en

el P

aís

Va

sco

pa

ra c

om

ba

tir e

l te

rro

rism

o d

e E

TA m

ed

ian

te la

pa

lab

ra, el C

ole

ctiv

o d

e

Víc

tima

s del T

err

orism

o, C

OV

ITE

, e

s u

na o

rga

niz

aci

ón n

o

gu

be

rna

me

nta

l de

dic

ad

o a

la lu

cha c

on

tra

el t

err

orism

o, a

la p

reve

nci

ón d

e la

ra

dic

aliz

aci

ón v

iole

nta

y a

la d

efe

nsa

d

e lo

s d

ere

cho

s h

um

an

os.

En

tre

las

aso

cia

cio

ne

s de

víct

ima

s de E

spa

ña, C

OV

ITE

es

la ú

nic

a q

ue

ost

en

ta e

l “e

sta

tus

esp

eci

al c

on

sulti

vo”

an

te la

Org

an

iza

ció

n d

e

Na

cio

ne

s U

nid

as

(ON

U/E

CO

SO

C).

De

sarr

olla

su

act

ivid

ad

en

el á

rea

na

cio

na

l e in

tern

aci

on

al,

cen

tra

nd

o s

u la

bo

r co

mo d

efe

nso

res

de

los

de

rech

os

hu

ma

no

s en t

res

áre

as

: a

ctiv

ism

o,

diá

log

o e

inve

stig

aci

ón.

Índ

ice

1

. In

tro

du

cció

n

2. 

Efe

cto

s del t

err

orism

o e

n la

s ví

ctim

as

3. 

Efe

cto

s del t

err

orism

o e

n la

so

cie

da

d

4. 

Re

spu

est

a c

ívic

a fre

nte

al

terr

orism

o y

la r

ad

ica

liza

ció

n

vio

len

ta

5. 

Co

ncl

usi

on

es

Au

tore

s d

el i

nfo

rme

Ir

en

e M

oz

Es

ca

nd

ell,

re

spo

nsa

ble

de R

ela

cio

ne

s In

tern

aci

on

ale

s d

e C

OV

ITE

. J

os

u P

ue

lles,

vic

ep

resi

de

nte

de

CO

VIT

E.

Fer

nan

do

Alt

un

a, d

ire

ctiv

o d

e C

OV

ITE

. M

arí

a Ji

mén

ez, je

fa d

e p

ren

sa d

e C

OV

ITE

.

2

Co

nta

cto

A

pd

o. de C

orr

eo

s 3358

20

08

0 S

an

Se

ba

stiá

n,

Gip

uzk

oa

, E

spa

ña

Te

l +3

4 9

43

32

2 8

88

co

rre

o@

covi

te.o

rg –

ww

w.c

ovi

te.o

rg

Intr

od

uc

ció

n

Est

e

cale

nd

ario

mu

est

ra

la

fre

cue

nci

a

de

a

ten

tad

os

terr

orist

as

con

ctim

as

mo

rta

les

en E

spa

ña d

esd

e 1

96

0 h

ast

a l

a a

ctu

alid

ad.

La

gra

n m

ayo

ría d

e e

llos

fue

ron

pe

rpe

tra

do

s p

or

ETA

, q

ue e

n t

ota

l ha a

sesi

na

do a

84

6 p

ers

on

as

en

tre

19

79

y

20

10

.

3

Intr

od

uc

ció

n

En

oct

ub

re d

e 2

011

la b

an

da

te

rro

rist

a E

TA a

nu

nci

ó e

l “ce

se

de

finiti

vo d

e s

u a

ctiv

ida

d a

rma

da

”. P

ese

a a

qu

ella

d

ecl

ara

ció

n, la

org

an

iza

ció

n n

o s

e h

a d

isu

elto

, n

o h

a

en

tre

ga

do

las

arm

as,

sig

ue

re

cla

ma

nd

o la

pue

sta

en

libe

rta

d

de

su

s p

reso

s y

ha

de

cla

rad

o p

úb

lica

men

te s

u in

ten

ción

de

co

nve

rtirse

en

un

“a

ge

nte

po

lític

o”.

Est

as

circ

un

sta

nci

as

ha

cen

de

ETA

la ú

nic

a o

rga

niz

aci

ón

te

rro

rist

a e

xist

ente

en

E

uro

pa

Occ

ide

nta

l y le

oto

rga

el t

err

ible

ho

no

r d

e s

er

la q

ue

h

a m

an

ten

ido

su

act

ivid

ad

te

rro

rist

a d

ura

nte

el p

erí

od

o d

e

tiem

po

s la

rgo

.

El d

ía d

esp

s d

el m

en

cio

na

do

an

un

cio

re

aliz

ad

o p

or

ETA

, la

s p

ort

ad

as

de

alg

un

os

pe

rió

dic

os

esp

ole

s re

cord

ab

an

a

las

víct

ima

s d

el t

err

orism

o q

ue

hab

ían s

ido

ase

sin

ad

as

en

las

últi

ma

s d

éca

da

s. L

os

dia

rio

s m

en

cion

ab

an

su

s n

om

bre

s, p

ero

o

bvi

ab

an

las

con

secu

en

cia

s q

ue

ha

bía

n t

en

ido

su

s a

sesi

na

tos

en

su

s fa

mili

as,

qu

e d

esd

e e

l mo

me

nto

de

l crim

en

a

dq

uirie

ron

invo

lun

taria

me

nte

el t

ítu

lo d

e “

víct

ima

s d

el

terr

orism

o”.

Ta

mb

ién

qu

ed

aro

n a

l ma

rge

n lo

s h

erid

os

de

d

ive

rsa

gra

ved

ad

, cu

yo n

úm

ero

n e

s u

n e

nig

ma

pa

ra la

so

cie

da

d e

spa

ño

la. E

n c

ua

lqu

ier

caso

, lo

qu

e p

ara

un

pe

rió

dic

o u

n d

ía a

pe

na

s su

pu

so u

n t

itula

r, p

ara

cen

ten

are

s d

e

fam

ilia

se

co

nvi

rtió

en

el p

rim

er

cap

ítu

lo d

e u

na

nu

eva

vid

a

ma

rca

da

pa

ra s

iem

pre

po

r e

l se

llo d

el t

err

orism

o.

Tam

po

co s

e p

rest

ó d

em

asi

ad

a a

ten

ción

a o

tra

ve

rtie

nte

d

ire

cta

me

nte

afe

cta

da

po

r e

l te

rrorism

o:

la p

rop

ia s

oci

ed

ad

en

la

qu

e s

e p

erp

etr

a. E

n e

ste

ca

so s

us

efe

cto

s d

ina

mita

dore

s

en

los

esq

ue

ma

s m

ora

les

exi

ste

nte

s p

ue

de

n p

erp

etu

ars

e

du

ran

te d

éca

da

s si

exi

ste

n lo

s a

ge

nte

s d

isp

ue

sto

s a

ha

cerlo

s p

erd

ura

r. E

n e

l ca

so d

e E

spa

ña

, e

sta

circu

nst

an

cia

es

un

a

con

sta

nte

en

las

calle

s d

el P

aís

Va

sco

y N

ava

rra

, d

on

de

se

re

pite

n lo

s in

ten

tos

po

r ju

stifi

car

la tra

yect

oria

te

rro

rist

a d

e

ETA

, po

r e

ncu

mb

rar

com

o h

éro

es

a s

us

mie

mb

ros,

po

r d

est

err

ar

la m

em

oria

de

las

víct

ima

s y,

en

de

finiti

va, p

or

ete

rniz

ar

un

dis

curs

o b

asa

do

en

el o

dio

. To

do

ello

co

ne

cta

co

n e

l fe

me

no e

n a

ug

e d

el t

err

orism

o is

lam

ista

qu

e v

ivim

os

en

la a

ctua

lida

d y

su

inte

nto

de

imp

on

er

un

sis

tem

a d

e

valo

res

a b

ase

de

vio

len

cia

y te

rro

r.

El p

rese

nte

info

rme

se

pro

po

ne

ab

ord

ar

los

efe

cto

s d

el

terr

orism

o e

n lo

s d

ere

cho

s h

um

an

os

en

re

fere

nci

a a

do

s co

lect

ivos:

las

pro

pia

s ví

ctim

as

y la

so

cie

da

d q

ue

pa

de

ce e

l te

rro

rism

o. A

sí,

en

un

prim

er

ap

art

ad

o, tr

ata

de

en

um

era

r la

s co

nse

cue

nci

as

dire

cta

s e

n la

s p

ers

on

as

afe

cta

da

s p

ara

, a

co

ntin

ua

ció

n,

cen

tra

rse

en

su

inci

de

nci

a e

n la

mo

ral p

úb

lica

. E

n t

erc

er

luga

r, e

l tra

bajo

ab

ord

a la

re

spu

est

a c

ívic

a q

ue

est

e

Co

lect

ivo

de

Víc

tima

s d

el T

err

orism

o h

a p

ue

sto

en

fu

nci

ona

mie

nto

pa

ra h

ace

r fr

en

te a

un

fe

me

no

qu

e

am

ena

za c

on

ero

sio

na

r a

ún

s n

ue

stra

co

nvi

ven

cia

y

esq

uem

a d

e v

alo

res.

4

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

1. E

fec

tos

ne

ga

tiv

os

de

l te

rro

ris

mo

L

os

ata

qu

es

terr

orist

as

pro

du

cen

un

imp

act

o s

ob

re la

s so

cie

da

de

s y

los

ind

ivid

uo

s q

ue

las

com

po

ne

n, d

el q

ue

se

de

riva

n e

fect

os

de

div

ers

a n

atu

rale

za. T

ale

s e

fect

os

ha

n s

ido

an

aliz

ad

os

en

pro

fun

did

ad

en

div

ers

os

est

ud

ios,

pu

dié

nd

ose

ag

rup

ar

fun

da

me

nta

lme

nte

y s

in

án

imo

de

exh

au

stiv

ida

d e

n tre

s ca

teg

orí

as:

psi

coló

gic

os,

e

con

óm

ico

s y

po

lític

os.

Lo

s e

fec

tos

ps

ico

lóg

ico

s d

el t

err

orism

o e

n la

s p

ers

on

as

qu

e lo

pa

de

cen

, p

ue

de

co

mp

ort

ar, c

om

o s

e

de

sarr

olla

rá m

ás

ad

ela

nte

, d

ive

rso

s p

rob

lem

as

de

sa

lud

m

en

tal c

om

o e

l tra

sto

rno

de

est

rés

po

stra

um

átic

o

(TE

PT

), d

ep

resi

ón

o a

bu

so d

e s

ust

an

cia

s, e

ntr

e o

tra

s a

fecc

ion

es1

.

Ah

ora

bie

n, e

l im

pa

cto

psi

coló

gic

o ta

mb

ién

se

pu

ed

e

pro

du

cir

en

el c

onju

nto

de

la s

oci

ed

ad

. C

om

o

ace

rta

da

me

nte

exp

resa

Je

ssic

a C

oh

en

2:

“Se

tra

ta d

e u

na

gu

err

a p

sic

oló

gic

a, ta

nto

ra

cio

na

l (p

or

la

pro

ba

bili

da

d q

ue

se

le

asig

na

a la

exis

ten

cia

de

l e

ve

nto

e

n c

on

cre

to)

co

mo

irr

acio

na

l (a

l so

bre

estim

ar

la

po

sib

ilid

ad

es d

e lle

ga

r a

se

r víc

tim

a)

qu

e tie

ne

po

r

obje

tivo

la

exte

nsió

n d

el m

ied

o.”

Est

o p

ue

de

lle

ga

r a

ge

ne

rar

act

itud

es

y co

nd

uct

as

fun

da

me

nta

da

s e

n e

l pre

juic

io h

aci

a u

n g

rup

o s

oci

al

de

term

ina

do

, co

mo

pu

ed

e s

er, p

or

eje

mp

lo, la

po

bla

ció

n

mu

sulm

an

a.

En

cu

an

to a

l im

pa

cto

ec

on

óm

ico

afe

cta

, a

de

s d

e a

la

s p

rop

ias

víct

ima

s a

niv

el i

nd

ivid

ua

l, a

asp

ect

os

com

o:

el p

rod

uct

o in

terio

r b

ruto

(P

IB),

el d

ese

mp

leo

, la

in

vers

ión

ext

ranje

ra o

el t

urism

o. !

A t

od

o e

llo s

e le

ha

n d

e a

ña

dir l

os

efe

cto

s p

olít

ico

s d

e la

s a

ccio

ne

s te

rro

rist

as,

da

da

su

inci

de

nci

a e

n la

op

inió

n p

úb

lica

, e

lecc

ion

es

o p

olít

ica

s g

ub

ern

am

en

tale

s, e

ntr

e o

tro

s. D

e

he

cho,

los

ate

nta

do

s te

rro

rist

as

lo q

ue

pre

ten

de

n

fun

da

me

nta

lme

nte

es

ext

en

de

r e

l te

rro

r p

ara

intim

ida

r a

un

a

po

bla

ció

n c

on

el f

in c

on

cre

to d

e a

lca

nza

r u

n o

bje

tivo

po

lític

o.

Tod

os

est

os

efe

cto

s in

cid

en

de

ma

ne

ra s

ust

an

cia

l en

el

dis

fru

te d

e lo

s d

ere

cho

s h

um

an

os

y lib

ert

ad

es

fun

da

me

nta

les,

e

n p

art

icu

lar

de

los

de

rech

os

a la

vid

a, a

la li

be

rta

d y

a la

se

gu

rid

ad

ta

nto

de

la p

ers

on

a a

niv

el i

nd

ivid

ua

l co

mo

de

l co

nju

nto

de

la s

oci

ed

ad

. P

or

lo ta

nto

, se

ha

ce n

ece

sario

un

co

nse

nso

glo

ba

l al r

esp

ect

o y

un

co

mp

rom

iso

se

rio

de

los

Est

ad

os

en

part

icu

lar

pa

ra h

ace

rle

s fr

en

te.

1.2

Efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el

terr

ori

sm

o s

ob

re l

os

d

erec

ho

s d

e la

s p

erso

nas

E

n c

oh

ere

nci

a c

on

lo a

nte

rio

r, e

s e

sen

cia

l lla

ma

r la

ate

nci

ón

so

bre

un

he

cho

fu

nd

am

en

tal q

ue

co

nd

icio

na

el b

ue

n fin

de

l co

nju

nto

de

est

e in

form

e:

No

se

pu

ed

e e

fec

tua

r u

n a

lisis

m

ínim

am

en

te r

igu

ros

o, s

in c

on

tar

co

n d

ato

s e

sta

dís

tic

os

n

i in

form

ac

ión

ob

ten

ida

de

un

pre

vio

es

tud

io c

om

ple

to

qu

e p

erm

ita o

frece

r u

n d

iag

stic

o lo

s ce

rte

ro p

osi

ble

y e

l e

sta

ble

cim

ien

to d

e in

dic

ad

ore

s q

ue

a p

art

ir d

e d

ich

o

dia

gn

óst

ico

fa

cilit

en

la m

ed

ició

n d

el i

mp

act

o d

el t

err

orism

o

sob

re la

po

bla

ción

. L

a o

bte

nci

ón

de

eso

s d

ato

s re

qu

iere

, e

ntr

e o

tros,

la c

rea

ció

n d

e u

n e

qu

ipo

mu

ltid

isci

plin

ar

qu

e

tra

baje

para

ello

co

n la

s d

eb

ida

s g

ara

ntía

s, a

do

pta

nd

o d

e

ma

nera

tra

nsv

ers

al u

n e

nfo

qu

e d

e g

én

ero

.

5

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

Co

ncr

eta

me

nte

en

Esp

a, p

ese

a la

ap

rob

aci

ón

de

d

ive

rsa

s n

orm

as

sob

re la

ma

teria

, n

o s

e h

an c

read

o lo

s in

str

um

en

tos

mín

imo

s in

dis

pe

ns

ab

les

pa

ra h

ac

er

un

d

eb

ido

se

gu

imie

nto

y e

va

lua

ció

n q

ue

pe

rmita

me

dir

su e

fica

cia

, su

co

he

ren

cia

co

n lo

s fin

es

a lo

s q

ue

se

o

rie

nta

n y

su

co

ntr

ibu

ció

n a

un

a g

ara

ntía

efe

ctiv

a d

e lo

s d

ere

cho

s h

um

an

os

de

l co

lect

ivo

pa

ra e

l qu

e s

e

ela

bo

raro

n y

ap

rob

aro

n. P

or

ello

, su

imp

lem

en

taci

ón

g

en

era

en

mu

cha

s o

casi

on

es

un

efe

cto

co

ntr

ario

al f

in

qu

e la

s in

spiró

o d

eb

ió in

spira

r, p

rovo

can

do

en

la v

íctim

a

un

nu

evo

imp

act

o q

ue

se

vie

ne

co

no

cie

nd

o c

om

o

“vic

timiz

aci

ón

se

cun

da

ria

”. E

sta

nu

eva

fo

rma

de

vi

ctim

iza

ció

n e

jerc

ida

po

r la

s in

stitu

cio

ne

s q

ue

de

bía

n

ocu

pa

rse

de

dis

min

uir o

elim

ina

r, e

n la

me

did

a d

e lo

p

osi

ble

, lo

s e

fect

os

ad

vers

os

de

la a

cció

n te

rro

rist

a,

con

trib

uye

a in

cre

me

nta

r e

l da

ño

oca

sio

na

do

po

r e

sta

y

a p

erp

etu

ar

sus

efe

cto

s3.

Est

e d

o tie

ne

, a

de

s a

niv

el g

lob

al,

un

ca

ráct

er

div

ers

o (

no

su

pe

rio

r o

infe

rio

r) s

i se

tie

ne

n e

n c

ue

nta

las

varia

ble

s d

e g

én

ero

qu

e ta

nto

inci

de

n e

n la

vic

timiz

aci

ón

te

rro

rist

a y

un

a fo

rma

de

me

dirla

s, c

om

o a

firm

an

Po

lon

i-S

tau

din

ge

r y

Ort

ob

als

, e

s m

ira

r a

la id

en

tida

d s

exu

al d

e

las

víct

ima

s a

sesi

na

da

s p

or

org

an

iza

cio

ne

s te

rro

rist

as4

.

1.2

.1.

Pe

rsp

ec

tiv

a d

e g

én

ero

en

la

s p

olí

tic

as

y

no

rma

s c

on

ce

rnie

nte

s a

la

s v

ícti

ma

s d

el

terr

ori

sm

o5

Exi

ste

co

nse

nso

a n

ive

l cie

ntífic

o e

n to

rno

a la

imp

ort

an

cia

de

l co

no

cim

ien

to d

e la

s re

acc

ion

es

y se

cue

las

qu

e a

rra

stra

n

mu

chas

pe

rso

nas

qu

e h

an

su

frid

o u

n a

ten

tad

o te

rro

rist

a,

esp

eci

alm

en

te m

uje

res

y n

iño

s/a

s, d

ura

nte

pe

rio

do

s p

rolo

ng

ad

os

o,

incl

uso

, d

ura

nte

to

da

su

vid

a.

En

20

13 la

pro

pia

Org

an

iza

ció

n d

e la

s N

aci

on

es

Un

ida

s (O

NU

) re

con

oci

ó e

n s

u g

uía

“In

corp

ora

ció

n d

e la

pe

rsp

ect

iva

d

e g

éne

ro e

n la

lab

or

de

la O

ficin

a d

e la

s N

aci

on

es

Un

ida

s co

ntr

a la

Dro

ga

y e

l De

lito

(U

NO

DC

)” q

ue

la v

uln

era

bili

da

d d

e

ho

mbre

s y

muje

res

cua

nd

o s

e p

rod

uce

un

ata

qu

e te

rro

rist

a

en

tra

ña

cie

rta

s d

ifere

nci

as,

qu

e tie

ne

n q

ue

ve

r co

n la

si

tua

ción

de la

muje

r e

n e

l co

nte

xto

co

ncr

eto

6.

El 1

9 d

e a

bril d

e 2

01

3, la

Co

mis

ión

de

Na

cio

ne

s U

nid

as

de

P

reve

nci

ón

del D

elit

o y

Ju

stic

ia P

en

al (

CC

PC

J e

n s

us

sig

las

en

inglé

s) f

ijó p

reci

sam

en

te s

u a

ten

ció

n e

n la

se

gu

rid

ad

de

las

muje

res,

niñ

os

y n

iña

s ví

ctim

as

de

l te

rro

rism

o c

on

el f

in d

e

pro

vee

rle

s a

po

yos,

po

r co

nsi

de

rar

qu

e s

e tra

ta d

e u

n c

ole

ctiv

o

suje

to a

un

a d

oble

vu

lne

rab

ilid

ad

. E

l rie

sgo

de

re

vict

imiz

aci

ón

en

est

os

caso

s se

mu

ltip

lica

, fu

nd

am

en

talm

en

te a

nte

la

au

senci

a o

ca

ren

cia

a

niv

el i

nst

ituci

on

al d

e p

olít

ica

s q

ue

a

do

pte

n u

na

pe

rsp

ect

iva

de

ne

ro e

n e

sta

ma

teria

, y

tien

e

com

o e

fect

o u

n p

rog

resi

vo a

leja

mie

nto

de

l ho

rizo

nte

de

re

para

ció

n q

ue

co

nst

ituye

un

de

rech

o e

sen

cia

l y v

ert

eb

rad

or

de

to

do

el c

atá

log

o d

e d

ere

cho

s d

e la

s ví

ctim

as,

el c

ua

l ha

de

se

r p

len

am

en

te g

ara

ntiz

ad

o p

or

el E

sta

do

.

6

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s P

ese

a lo

an

terio

r, e

l pa

pe

l de

ho

mb

res,

muje

res,

niñ

os

y n

iña

s fr

en

te a

la a

me

na

za te

rro

rist

a y

el a

lca

nce

de

su

vi

ctim

iza

ció

n a

niv

el g

lob

al p

erm

an

ece

n a

ún

ho

y e

n u

n

terr

en

o a

mp

liam

en

te in

exp

lora

do

. E

n e

l ca

so c

on

cre

to

de

las

muje

res,

se

de

sta

ca s

u v

alo

r e

n e

l ám

bito

de

la

pre

ven

ció

n (

com

o la

s m

uje

res

yazi

di q

ue

esc

ap

aro

n d

e

secu

est

ro p

or

pa

rte

de

l au

top

rocl

am

ad

o E

sta

do

Is

lám

ico

), p

rest

án

do

se u

na

ate

nci

ón

to

da

vía

esc

asa

a

otr

os

asp

ect

os

qu

e a

fect

an

a lo

s p

roce

sos

de

ra

dic

aliz

aci

ón

co

mo

es

el q

ue

la ll

eva

a p

asa

r d

e v

íctim

a

a v

ictim

aria

(co

mo

es

el c

aso

de

aq

ue

llas

qu

e tra

s su

frir

la a

cció

n d

e u

na

org

an

iza

ció

n te

rro

rist

a s

e c

on

vie

rte

n e

n

mie

mb

ros

act

ivo

s d

e la

mis

ma

). L

o c

iert

o e

s q

ue

n e

s d

ifíci

l de

term

ina

r, s

in n

eg

ar

po

r e

llo e

l ro

l de

la m

uje

r co

mo

pe

rpe

tra

do

ra d

e a

ten

tad

os,

si e

n to

do

s lo

s ca

sos

ha

y u

na

vo

lun

tad

lib

re o

no

. Así

ha

su

ced

ido

, p

or

eje

mp

lo, e

n e

l se

no

de

gru

po

s co

mo

Bo

ko H

ara

m, donde

las

muje

res

ha

n p

erp

etr

ad

o a

taq

ue

s te

rro

rist

as

(ge

ne

ralm

en

te, a

ten

tad

os

suic

ida

s)9.

No

se

pu

ed

e ig

no

rar

qu

e g

rup

os

terr

orist

as

com

o e

l a

uto

pro

cla

ma

do

Est

ad

o Isl

ám

ico

util

iza

n la

vio

len

cia

co

ntr

a la

s m

uje

res

y n

iña

s co

mo

arm

a p

ara

infu

nd

ir e

l te

rro

r, lo

cu

al i

ncl

uye

prá

ctic

as

com

o v

iola

cio

ne

s,

ma

trim

on

ios

forz

ad

os,

co

nve

rsio

ne

s fo

rza

da

s, y

la

esc

lavi

tud

se

xua

l, e

ntr

e o

tra

s. E

sta

s p

ráct

ica

s e

stá

n

aso

cia

da

s e

n m

uch

as

cultu

ras

a la

“co

sific

aci

ón

” d

e la

m

uje

r, c

on

sid

era

da

“p

rop

ied

ad

” d

el h

om

bre

. Así

, e

ste

p

ue

de

se

r o

bje

tivo

dire

cto

de

los

ata

qu

es

terr

orist

as

po

r co

nsi

de

rarle

un

co

mb

atie

nte

po

ten

cia

l o a

ctiv

o,

ind

ire

cto

po

r re

vela

rse

“in

cap

az”

de

pro

teg

er

a s

u m

uje

r d

e

la a

cció

n d

e e

sta

s o

rga

niz

aci

on

es.

En

Es

pa

ña

, la

inco

rpo

raci

ón

de

est

a p

ers

pe

ctiv

a, co

n u

n

am

plio

fu

nd

am

en

to n

orm

ativ

o a

niv

el n

aci

on

al e

in

tern

aci

on

al,

tien

e s

u r

azó

n d

e s

er

en

la e

spe

cífic

a

situ

aci

ón

so

cia

l y la

bo

ral d

e la

s m

uje

res;

cu

ya e

stru

ctu

ra

soci

al y

sis

tem

as

de

pro

tecc

ión

se

su

ste

nta

en

un

a fa

mili

a

vert

eb

rad

a p

or

la d

ed

ica

ció

n in

ten

siva

de

las

muje

res

a la

s ca

rga

s q

ue

su

ma

nte

nim

ien

to im

plic

a10. E

sta

re

alid

ad

no

e

s aje

na

a la

muje

r ví

ctim

a d

el t

err

orism

o (

ma

dre

, e

spo

sa,

com

pa

ñe

ra, h

ija o

he

rma

na

y, a

de

s, p

rofe

sio

na

l y

cuid

ad

ora

) q

ue

, e

n e

ste

co

nte

xto

, h

ab

rá d

e e

nfr

en

tar

el

imp

act

o q

ue

el a

cto

te

rro

rist

a o

casi

on

a s

ob

re u

na

e

stru

ctu

ra fa

mili

ar

qu

e d

esd

e e

nto

nce

s se

ve

rá a

ltera

da

. D

e h

ech

o, h

ay

un

co

nse

nso

a n

ive

l cie

ntífic

o e

n to

rno

a la

im

po

rta

nci

a d

el c

on

oci

mie

nto

de

las

rea

ccio

ne

s y

secu

ela

s q

ue

arr

ast

ran

mu

cha

s p

ers

on

as

qu

e h

an

su

frid

o u

n

ate

nta

do

te

rro

rist

a, e

spe

cia

lme

nte

muje

res

y n

iño

s/a

s,

du

ran

te p

erio

do

s p

rolo

ng

ad

os

o, in

clu

so, d

ura

nte

to

da

su

vi

da

.

Est

e h

a s

ido

el c

aso

en

Esp

a d

e lo

s h

om

bre

s, m

uje

res,

n

iño

s y

niñ

as

víct

ima

s d

el t

err

orism

o d

e E

TA q

ue

ha

n s

ido

in

visi

bili

zad

os,

al n

o h

ab

ers

e e

fect

ua

do

eva

lua

ció

n a

lgu

na

d

el i

mp

act

o e

n fu

nci

ón

de

l se

xo e

n d

istin

tos

ám

bito

s (v

ida

e

con

óm

ica

, so

cia

l, vi

da

civ

il, r

ole

s, e

tc.)

.

7

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

Esa

eva

lua

ció

n d

el i

mp

act

o e

s fu

nd

am

en

tal,

po

rqu

e n

o

cab

e d

ud

a d

e q

ue

la in

visi

bili

zaci

ón fa

vore

ce la

cre

aci

ón

d

e e

spa

cio

s d

e im

pu

nid

ad

ca

da

ve

z m

ás

am

plio

s p

ara

la

s vu

lne

raci

on

es

de

de

rech

os

hu

ma

no

s.

Sin

em

ba

rgo

, e

n c

asi

me

dio

sig

lo d

e te

rro

rism

o e

n

Esp

a, n

o s

e c

ue

nta

co

n d

ato

s o

ficia

les

de

l nú

me

ro d

e

víct

ima

s d

e E

TA, m

en

os

n d

esa

gre

ga

do

s p

or

sexo

. L

as

est

ima

cio

ne

s n

o o

ficia

les

mu

est

ran

qu

e e

l ma

yor

po

rce

nta

je d

e v

íctim

as

mo

rta

les

fue

ron

, in

icia

lme

nte

, h

om

bre

s; te

nd

en

cia

qu

e fu

e c

am

bia

nd

o a

me

did

a q

ue

ib

a c

reci

en

do

en

Esp

a la

pre

sen

cia

inst

ituci

on

al d

e la

s m

uje

res.

Ha

y q

ue

te

ne

r e

n c

ue

nta

qu

e la

pro

gre

siva

in

corp

ora

ció

n d

e la

s m

uje

res

al m

erc

ad

o la

bo

ral y

la

ocu

pa

ció

n d

e p

ue

sto

s tr

ad

icio

na

lme

nte

atr

ibu

ido

s e

xclu

siva

me

nte

a lo

s h

om

bre

s, e

spe

cia

lme

nte

los

rela

cio

na

do

s co

n la

s F

ue

rza

s A

rma

da

s y

Fu

erz

as

y C

ue

rpo

s d

e S

eg

urid

ad

, la

s h

an

ido

situ

an

do

en

la

prim

era

lín

ea

de

los

obje

tivo

s te

rro

rist

as1

1.

Ah

ora

bie

n, n

ue

vam

en

te, so

lo p

od

em

os

ofr

ece

r u

na

d

ifusa

est

ima

ció

n d

e v

íctim

as

dire

cta

s, s

iem

pre

y c

ua

nd

o

hu

bie

ran

fa

lleci

do

en

el a

ten

tad

o. N

ad

a s

e s

ab

e d

e

aq

ue

llas

qu

e n

o m

urie

ron

en

el a

cto

. P

or

eje

mp

lo,

de

sco

no

cem

os

cuá

nta

s p

ers

on

as

vive

n b

ajo

las

secu

ela

s d

el a

ten

tad

o s

ufr

ido

, la

s d

isca

pa

cid

ad

es

qu

e

pa

de

cen

, e

l rie

sgo

de

exc

lusi

ón

, la

s a

me

na

zas,

los

suic

idio

s lo

gra

do

s o

inte

nta

do

s, la

s m

ue

rte

s o

lesi

on

es

de

l fe

to e

n e

l ca

so d

e m

uje

res

em

ba

raza

da

s, e

tc.

Se

ca

rece

de

da

tos

pa

ra m

ed

ir la

dim

en

sió

n d

el

pro

ble

ma

en

las

víct

ima

s d

ire

cta

s y

en

las

ind

ire

cta

s,

ma

dre

s, p

ad

res,

viu

do

s, v

iud

as,

pa

reja

s se

ntim

en

tale

s q

ue

ha

n s

ufr

ido

po

r la

mu

ert

e d

e u

n s

er

qu

erid

o o

qu

e

est

án

a s

u la

do

ate

nd

ien

do

las

secu

ela

s q

ue

deja

la

sup

erv

ive

nci

a,

olv

ida

da

s d

e s

í m

ism

as.

La

rdid

a d

e la

p

rop

ia v

ida

es,

ind

iscu

tible

me

nte

, la

rdid

a d

efin

itiva

de

l b

ien

s p

reci

ad

o d

e u

n s

er

hu

ma

no

. P

ero

ta

mb

ién

es

imp

ort

an

te d

est

aca

r q

ue

, se

n s

e h

a d

em

ost

rad

o

cie

ntífic

am

en

te, a

las

he

rid

as

físi

cas

se a

ña

de

un

da

ño

p

sico

lóg

ico

qu

e m

uch

as

vece

s re

sulta

s fu

lmin

an

te

qu

e ta

les

he

rid

as.

Tam

bié

n e

stá

su

ficie

nte

me

nte

co

nst

ata

do

qu

e la

s ví

ctim

as

ind

ire

cta

s e

xpe

rim

en

tan

un

da

ño

psi

coló

gic

o

com

pa

rab

le a

l de

ést

as,

co

n la

sa

lve

da

d d

e la

s h

erid

as

físi

cas

si la

s h

ub

iera

. E

n e

l ca

so e

spe

cífic

o d

el

terr

orism

o, la

gra

ved

ad

psi

cop

ato

lóg

ica

es

ma

yor

cua

nd

o la

víc

tima

dire

cta

so

bre

vive

al a

ten

tad

o, p

ero

q

ue

da

gra

vem

en

te in

cap

aci

tad

a y

re

qu

iere

gra

nd

es

cuid

ad

os.

Est

as

últi

ma

s a

sist

en

de

ma

sia

da

s ve

ces

al

pro

gre

sivo

de

terio

ro d

el e

sta

do

de

sa

lud

de

su

se

r q

ue

rid

o h

ast

a e

l fa

tal d

ese

nla

ce. E

n to

do

s lo

s ca

sos,

el

de

no

min

ad

or

com

ún

es

qu

e lo

s se

ntim

ien

tos

de

do

lor,

imp

ote

nci

a o

ra

bia

no

ne

cesa

ria

me

nte

mejo

ran

co

n e

l tr

an

scu

rso

de

l tie

mp

o y

ah

í ra

dic

a b

ue

na

pa

rte

de

l da

ño

m

ás

fre

cue

nte

me

nte

sile

nci

ad

o.

8

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

Se

po

drí

an

exp

on

er

tod

a u

na

mu

ltip

licid

ad

de

ca

sos,

de

la

ma

yorí

a n

i ta

n s

iqu

iera

se

ha

n h

ech

o e

co lo

s m

ed

ios

de

co

mu

nic

aci

ón

y s

e d

iluye

n e

n e

l sile

nci

o. N

o

ob

sta

nte

, a

efe

cto

s d

e e

ste

info

rme

, se

inco

rpo

ran

ta

n

solo

alg

un

os

de

los

qu

e fig

ura

n e

n la

s h

em

ero

teca

s y

qu

e s

í h

an

ob

ten

ido

, p

or

de

cirlo

de

alg

ún

mo

do

, e

l b

en

efic

io d

e la

pu

blic

ida

d.

Un

o d

e e

llos

es

el q

ue

el d

iario

El M

un

do

en

cab

ezó

de

l si

gu

ien

te m

od

o: “L

a g

en

te v

e a

l mu

ert

o, p

ero

no

lo q

ue

vi

en

e tra

s e

l ase

sin

ato

”12. E

l 8 d

e ju

nio

de

19

86

ETA

a

sesi

en

Mo

nd

rag

ón

al c

ab

o d

e la

Gu

ard

ia C

ivil

An

ton

io R

am

os.

Su

esp

osa

, C

arm

en

, e

sta

ba

e

mb

ara

zad

a y

el i

nte

nso

su

frim

ien

to d

e la

ma

dre

se

tr

asl

ad

ó a

l fe

to h

ast

a ta

l pu

nto

qu

e n

aci

ó c

on

un

a

pro

fun

da

dis

cap

aci

da

d y

en

est

os

mo

me

nto

s se

e

ncu

en

tra

inst

ituci

on

aliz

ad

o.

Su

otr

o h

ijo, A

leja

nd

ro, p

or

en

ton

ces

ten

ía 5

os

y ya

ca

si n

o r

ecu

erd

a n

ad

a d

e s

u

pa

dre

. L

o q

ue

si r

ecu

erd

a p

or

ser

un

a c

on

sta

nte

en

su

vi

da

, e

s ve

r a

su

ma

dre

aco

sta

da

en

la c

am

a, p

erd

ida

co

n s

u d

ep

resi

ón

. C

ayó

en

las

dro

ga

s, a

un

qu

e h

oy

est

á

recu

pe

rad

o. S

in e

mb

arg

o, e

l 11

de

fe

bre

ro d

e 2

00

7 s

u

ma

dre

tra

s co

me

r su

pla

to fa

vorito

(te

rne

ra e

mp

an

ad

a),

se

inye

ctó

un

a s

ob

red

osi

s d

e in

sulin

a e

n la

co

cin

a. A

hí,

el d

ía d

e s

u c

um

ple

os,

su

hijo

Ale

jan

dro

en

con

tró

su

cu

erp

o. L

a h

erm

an

a d

e C

arm

en

Ro

drí

gu

ez

de

cla

ró:

«L

a g

en

te v

e a

l m

ue

rto

, p

ero

no

ve

lo

otr

o, lo

qu

e q

ue

da

d

esp

s d

el a

se

sin

ato

, to

do

lo

qu

e h

em

os v

ivid

o, la

d

estr

ucció

n d

e la

fa

mili

a, p

oco

a p

oco

, la

s

co

nse

cu

en

cia

s q

ue

co

nlle

va

un

crim

en

co

mo

éste

pa

ra

tod

os lo

s q

ue

está

n a

lre

de

do

r. V

an

, m

ata

n a

un

ho

mb

re

de

cu

atr

o tiro

s y

al p

oco

tie

mp

o y

a n

o e

s n

oticia

mo

e

stá

la

fa

mili

.

La

inte

gra

ció

n d

e la

pe

rsp

ect

iva

de

ne

ro e

n la

a

ten

ció

n y

re

pa

raci

ón

a la

s ví

ctim

as

de

l te

rro

rism

o

pe

rmiti

ría

re

cog

er

la p

erc

ep

ció

n, la

exp

erie

nci

a, e

l co

no

cim

ien

to y

los

inte

rese

s d

e la

s m

uje

res

y lo

s h

om

bre

s ví

ctim

as

de

l te

rro

rism

o p

ara

influ

ir e

n la

fo

rmu

laci

ón

de

po

lític

as,

la p

lan

ifica

ció

n y

la to

ma

de

d

eci

sio

ne

s, fo

me

nta

nd

o s

u p

art

icip

aci

ón

13.

La

intr

od

ucc

ión

de

la p

ers

pe

ctiv

a d

e g

én

ero

tie

ne

ta

mb

ién

su

imp

act

o e

n e

l re

lato

de

l da

ño

ca

usa

do

po

r e

l te

rro

rism

o, a

bre

la p

ue

rta

al c

on

oci

mie

nto

de

su

ve

rda

de

ra d

ime

nsi

ón

. N

os

cue

nta

un

a h

isto

ria

se

pu

ltad

a

bajo

la n

otic

ia q

ue

co

mp

uta

un

ate

nta

do

s, la

his

toria

d

e m

ad

res

y e

spo

sas

qu

e s

ost

ien

en

un

a fa

mili

a, co

mo

M

arí

a L

uis

a S

án

che

z O

rte

ga

qu

ien

el 1

9 d

e fe

bre

ro d

e

19

87

vo

lvía

a s

u c

asa

a s

ob

re la

s d

iez

y m

ed

ia d

e la

n

och

e d

esp

s d

e s

u jo

rna

da

de

tra

bajo

ha

bitu

al c

om

o

limp

iad

ora

, cu

an

do

la a

lca

nzó

de

lle

no

la e

xplo

sió

n d

e

un

art

efa

cto

de

co

nsi

de

rab

le p

ote

nci

a in

sta

lad

o p

or

ETA

9

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

en

un

co

nce

sio

na

rio

de

Re

na

ult

de

Bilb

ao

. M

arí

a L

uis

a

qu

ed

ó g

rave

me

nte

he

rid

a: su

frió

la a

mp

uta

ció

n d

e

am

ba

s p

iern

as,

he

rid

as

gra

ves

en

el p

ub

is, fr

act

ura

s d

e

cost

illa

s y

gra

ves

qu

em

ad

ura

s e

n la

ca

ra q

ue

afe

cta

ba

n

a lo

s g

lob

os

ocu

lare

s. U

n c

och

e d

e la

aso

cia

ció

n d

e

ayu

da

en

ca

rre

tera

De

ten

te y

Ayu

da

(D

YA

) re

cog

ió a

la

he

rid

a y

la tra

sla

al h

osp

ital b

ilba

íno

de

Ba

surt

o,

do

nd

e, tr

as

ser

inte

rve

nid

a q

uirú

rgic

am

en

te, fa

lleci

ó

pa

sad

a la

un

a d

e m

ad

rug

ad

a d

el 1

9 d

e fe

bre

ro. M

arí

a

Lu

isa

nch

ez

Ort

eg

a te

nía

60

os.

Su

ma

rid

o, A

nto

nio

R

od

ríg

ue

z, e

sta

ba

en

ferm

o, y

sus

do

s h

ijos

en

el p

aro

. S

u tra

bajo

lim

pia

nd

o o

ficin

as

era

la ú

nic

a fu

en

te d

e

ing

reso

s d

e la

fa

mili

a. N

atu

ral d

e la

loca

lida

d v

izca

ína

de

D

ima

, e

ra li

mp

iad

ora

de

pro

fesi

ón

y tra

baja

ba

en

la z

on

a

do

nd

e s

e p

rod

ujo

el a

ten

tad

o. M

arí

a L

uis

a e

ra e

l p

roto

tipo

de

muje

r cu

ida

do

ra y

tra

baja

do

ra a

l mis

mo

tie

mp

o, p

un

tal d

el h

og

ar, la

dim

en

sió

n d

el d

o e

n e

ste

ca

so d

ifíci

lme

nte

se

pu

ed

e s

olv

en

tar

con

un

a

ind

em

niz

aci

ón

eco

mic

a.

Po

r ta

nto

s y

tan

tos

caso

s co

mo

est

e, e

s ta

n im

po

rta

nte

la

co

nsi

de

raci

ón

de

l “im

pa

cto

de

ne

ro”1

4 c

om

o

ide

ntif

ica

ció

n y

eva

lua

ció

n d

e lo

s d

ifere

nte

s re

sulta

do

s q

ue

las

dis

po

sici

on

es

no

rma

tiva

s o

las

po

lític

as

blic

as

pu

die

ran

pro

du

cir

en

las

vid

as

de

muje

res

y h

om

bre

s, d

e

form

a d

esa

gre

ga

da

. D

e m

od

o q

ue

, e

n e

l mo

me

nto

de

la

tom

a d

e d

eci

sio

ne

s, s

e c

ue

nte

co

n u

n m

ayo

r n

ive

l de

in

form

aci

ón

so

bre

la r

ea

lida

d s

oci

al d

esd

e u

na

p

ers

pe

ctiv

a d

e g

én

ero

y p

erm

ita d

ise

ña

r e

stra

teg

ias

de

ap

oyo

s e

fica

ces

a la

s ví

ctim

as

de

l te

rro

rism

o y

p

rog

ram

as

sen

sib

les

a la

s d

ifere

nte

s n

ece

sid

ad

es

de

h

om

bre

s y

muje

res1

5.

Ha

y q

ue

de

sta

car, fin

alm

en

te, q

ue

no

se

tra

ta d

e

pro

po

rcio

na

r m

ás

o m

en

os

ate

nci

ón

en

fu

nci

ón

de

l se

xo

de

la v

íctim

a, si

no

ofr

ece

r la

ate

nci

ón

ad

ecu

ad

a a

ca

da

u

no

en

fu

nci

ón

de

su

dife

ren

cia

co

nfo

rme

al p

rin

cip

io d

e

igu

ald

ad

de

eq

uid

ad

; lo

qu

e v

ien

e a

tra

du

cirs

e n

o e

n d

ar

a to

do

s/a

s lo

mis

mo

, si

no

a c

ad

a u

no

/a lo

qu

e e

n ju

stic

ia

ne

cesi

ta.

10

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

1.2

.2. E

fec

tos

ne

ga

tiv

os

de

l te

rro

ris

mo

so

bre

la

po

bla

ció

n c

ivil

El t

err

orism

o im

pa

cta

de

ma

ne

ra d

ire

cta

so

bre

el

conju

nto

de

los

de

rech

os

hu

ma

no

s, e

n e

spe

cia

l so

bre

la

vid

a, in

teg

rid

ad

pe

rso

na

l, lib

ert

ad

y s

eg

urid

ad

. L

o m

ás

com

ún

, cu

an

do

se

en

fre

nta

n la

s co

nse

cue

nci

as

de

un

a

ten

tad

o te

rro

rist

a, e

s p

on

er

el f

oco

de

ate

nci

ón

en

las

lesi

on

es

físi

cas

y, s

in d

ud

a, e

n la

rdid

a m

ás

de

finiti

va:

la d

e la

pro

pia

vid

a. S

in e

mb

arg

o, si

n p

erju

icio

de

la

gra

ved

ad

de

lo e

xpre

sad

o, to

da

vía

no

se

le e

stá

o

torg

an

do

la n

ece

saria

co

nsi

de

raci

ón

al p

rofu

nd

o

alc

an

ce q

ue

las

secu

ela

s p

síq

uic

as

pu

ed

en

te

ne

r e

n la

p

ers

on

a; b

og

an

do

en

el p

lan

o d

e lo

invi

sib

le c

om

o a

lgo

a

cce

sorio

.

Así

, la

eva

lua

ció

n d

el d

o p

sico

lóg

ico

en

las

víct

ima

s d

el t

err

orism

o s

e c

on

vie

rte

en

un

a ta

rea

prio

rita

ria

, fr

en

te

a s

u y

a in

sost

en

ible

re

leg

aci

ón

al o

lvid

o o

a u

n p

ap

el

secu

nd

ario

en

tre

el c

onju

nto

de

lesi

on

es

qu

e la

pe

rso

na

p

ue

de

pa

de

cer. L

os

do

cto

res

Mu

ño

z G

arc

ía y

Na

vas

Co

llad

o s

e r

efie

ren

a e

sta

s se

cue

las

em

oci

on

ale

s co

nse

cue

nci

a d

el a

cto

te

rro

rist

a c

om

o “

a la

e

sta

bili

za

ció

n d

el d

o p

síq

uic

o, e

s d

ecir, a

un

a

dis

cap

acid

ad

pe

rma

ne

nte

qu

e n

o r

em

ite

co

n e

l p

aso

de

l

tie

mp

o n

i co

n tra

tam

ien

to a

de

cu

ad

o. S

e tra

ta d

e u

na

a

lte

ració

n irr

eve

rsib

le e

n e

l fu

ncio

na

mie

nto

psic

oló

gic

o

ha

bitu

al o

me

no

sca

bo

de

la

sa

lud

me

nta

l.”

Est

os

do

cto

res

en

su

tra

bajo

de

inve

stig

aci

ón

“E

l d

o

psic

oló

gic

o e

n la

s v

íctim

as d

el te

rro

rism

o”

sitú

an

el

orig

en

de

l da

ño

psi

coló

gic

o e

n la

am

en

aza

a la

pro

pia

vi

da

o a

la in

teg

rid

ad

psi

coló

gic

a, u

na

lesi

ón

fís

ica

gra

ve,

la p

erc

ep

ció

n d

el d

o c

om

o in

ten

cio

na

do

y la

rdid

a

vio

len

ta d

e u

n s

er

qu

erid

o. E

n e

ste

mis

mo

est

ud

io,

afir

ma

n q

ue

el d

o p

síq

uic

o n

o s

ólo

se

re

fiere

a “

las

lesio

ne

s p

síq

uic

as a

gu

da

s p

rod

ucid

as p

or

el h

ech

o

vio

len

to (

circu

nsta

ncia

s q

ue

po

drí

an

re

mitir c

on

el p

aso

d

el tie

mp

o),

sin

o q

ue

ta

mb

ién

se

vin

cu

la a

la

s s

ecu

ela

s

em

ocio

na

les q

ue

pe

rsis

ten

en

alg

un

as p

ers

on

as d

e

form

a c

rón

ica

co

mo

co

nse

cu

en

cia

de

l su

ce

so

su

frid

o y

q

ue

in

terf

iere

n n

eg

ativa

me

nte

en

su

vid

a c

otid

ian

a”.

A

de

s, d

esc

rib

en

los

tra

sto

rno

s m

en

tale

s m

ás

com

un

es

en

est

e c

ole

ctiv

o e

ntr

e o

tro

s:

-Re

acc

ion

es

an

sio

so –

de

pre

siva

s;

-Tra

sto

rno

po

r e

stré

s p

ost

rau

tico

(T

EP

T);

-De

pre

sió

n (

s a

ún

cu

an

do

est

as

pe

rso

na

s h

an

p

erd

ido

a s

ere

s q

ue

rid

os

du

ran

te lo

s a

taq

ue

s te

rro

rist

as)

;

-Ata

qu

es

de

nic

o (

qu

e in

clu

iría

n s

en

saci

on

es

inte

nsa

s d

e m

ied

o y

an

gu

stia

, a

com

pa

ña

da

s d

e

sín

tom

as

com

o ta

qu

ica

rdia

s, s

ud

ora

ció

n, n

áu

sea

s,

tem

blo

res,

etc

.)

-Ira

y a

gre

sivi

da

d

-Ab

uso

de

dro

ga

s (c

om

o e

l alc

oh

ol p

ara

tra

tar

de

h

uir u

ocu

ltar

el d

olo

r a

soci

ad

o);

11

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s -C

on

du

cta

s e

xtre

ma

s d

e m

ied

o-e

vita

ció

n d

e to

do

a

qu

ello

re

laci

on

ad

o c

on

situ

aci

on

es

tra

um

átic

as,

p

ud

ien

do

ge

ne

raliz

ars

e a

otr

as

situ

aci

on

es

qu

e, e

n

prin

cip

io p

od

ría

n n

o e

sta

r d

ire

cta

me

nte

aso

cia

da

s co

n la

situ

aci

ón

tra

um

átic

a, lo

qu

e in

terf

erirí

a d

e

form

a s

ign

ifica

tiva

co

n e

l fu

nci

on

am

ien

to d

iario

de

la

pe

rso

na

.

Así

, se

ad

vie

rte

qu

e “

s a

llá d

e la

s r

ea

ccio

ne

s

inm

ed

iata

s, m

ale

sta

r g

en

era

liza

do

, a

isla

mie

nto

, p

érd

ida

d

e a

pe

tito

, in

so

mn

io, q

ue

tie

nd

en

a r

em

itir a

la

s p

oca

s

se

ma

na

s”

el a

ten

tad

o p

ue

de

pro

du

cir

en

las

víct

ima

s lo

s sí

nto

ma

s d

esc

rito

s d

e a

nsi

ed

ad

y d

ep

resi

ón

, “c

on

un

a

rdid

a d

e a

uto

estim

a y

un

a c

iert

a d

esco

nfia

nza

en

lo

s

recu

rso

s p

rop

ios p

ara

en

ca

uza

r la

vid

a fu

tura

”.

Ad

em

ás,

ha

y o

tro

asp

ect

o im

po

rta

nte

a te

ne

r e

n c

ue

nta

: L

os

sen

timie

nto

s d

e c

ulp

a d

el s

up

erv

ivie

nte

. M

uch

as

víct

ima

s d

esa

rro

llan

est

e tip

o d

e s

en

timie

nto

s a

pa

rtir d

e

un

a “

atr

ibu

ció

n s

esg

ad

a d

e lo

ocu

rrid

o a

lo

s e

rro

res

co

me

tid

os p

or

la v

íctim

a, d

e la

om

isió

n d

e la

s c

on

du

cta

s

ad

ecu

ad

as e

in

clu

so

de

l h

ech

o d

e s

ob

reviv

ir e

ntr

e ta

nta

de

sg

racia

”. A

me

dio

y la

rgo

pla

zo, e

sto

s se

ntim

ien

tos

se

pu

ed

en

tra

du

cir

en

cie

rto

s tr

ast

orn

os

de

co

nd

uct

a:

irrita

bili

da

d, d

ep

en

de

nci

a e

mo

cio

na

l exc

esi

va, a

ctitu

de

s vi

ctim

ista

s, p

asi

vid

ad

, te

nd

en

cia

a la

intr

ove

rsió

n,

em

bo

tam

ien

to a

fect

ivo

y d

esc

on

exi

ón

en

tre

el r

ela

to d

el

ate

nta

do

y la

viv

en

cia

em

oci

on

al,

etc

.

En

cu

an

to a

las

rep

erc

usi

on

es

a la

rgo

pla

zo d

e lo

s a

ten

tad

os

terr

orist

as,

est

e e

stu

dio

de

sta

ca d

os

varia

ble

s:

-Pro

ba

bili

da

d d

e s

er

un

pa

cie

nte

psi

qu

iátr

ico

(la

p

rob

ab

ilid

ad

de

qu

e u

na

pe

rso

na

qu

e h

a s

ufr

ido

un

a

ten

tad

o te

rro

rist

a o

su

fa

mili

ar

dire

cto

pa

de

zca

un

tr

ast

orn

o m

en

tal e

s d

e 2

a 3

ve

ces

ma

yor

qu

e e

n

la p

ob

laci

ón

ge

ne

ral);

-Niv

el d

e c

alid

ad

de

vid

a tra

s e

l ate

nta

do

, d

ep

en

die

nd

o d

e la

s d

ificu

ltad

es

de

ad

ap

taci

ón

a la

vi

da

co

tidia

na

.

Po

r lo

ta

nto

, la

eva

lua

ció

n d

e la

s le

sio

ne

s p

síq

uic

as

en

la

s ví

ctim

as

dire

cta

s e

ind

ire

cta

s su

po

ne

un

a c

ue

stió

n

qu

e, p

or

su tra

dic

ion

al i

nvi

sib

iliza

ció

n e

ntr

e lo

s e

fect

os

qu

e p

rod

uce

n lo

s a

cto

s te

rro

rist

as

en

las

pe

rso

na

s,

req

uie

re y

a u

n a

bo

rdaje

urg

en

te.

En

Esp

a, p

ese

a s

u p

rolo

ng

ad

a e

xpe

rie

nci

a e

n e

l su

frim

ien

to d

e la

lacr

a te

rro

rist

a, a

do

lece

to

da

vía

de

un

a

ad

ecu

ad

a a

tenci

ón

a la

s co

nse

cue

nci

as

psi

coló

gic

as

de

la

mis

ma

. E

stá

co

nst

ata

do

qu

e, e

ntr

e o

tro

s, la

s ví

ctim

as

de

ate

nta

do

s de

la b

an

da

te

rro

rist

a E

TA y

de

los

ate

nta

do

s d

el 1

1 d

e m

arz

o e

n M

ad

rid

pre

sen

tan

se

cue

las

psi

coló

gic

as

rela

tiva

s a

su

vid

a p

ers

on

al,

lab

ora

l y fa

mili

ar. S

in e

mb

arg

o, p

ese

al r

eco

no

cim

ien

to

de

cie

rta

s a

yud

as

blic

as

a la

ate

nci

ón

psi

coló

gic

a,

12

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

est

a r

esu

lta m

uy

de

ficita

ria

, d

esi

gu

al y

pa

rtic

ipa

de

las

gra

ves

care

nci

as

qu

e p

rese

nta

la a

ten

ció

n a

la s

alu

d

me

nta

l en

est

e p

aís

en

co

ntr

a d

e lo

s p

ará

me

tro

s q

ue

im

po

ne

la C

on

ven

ció

n d

e la

ON

U s

ob

re lo

s D

ere

cho

s d

e

las

Pe

rso

na

s co

n D

isca

pa

cid

ad

.

La

Le

y 2

9/2

011

, d

e 2

2 d

e s

ep

tiem

bre

, d

e

Re

co

no

cim

ien

to y

Pro

tecció

n In

teg

ral a

la

s V

íctim

as d

el

Te

rro

rism

o a

sum

e la

re

alid

ad

incu

est

ion

ab

le d

e q

ue

las

víct

ima

s d

el t

err

orism

o s

on

víc

tima

s d

e v

iola

cio

ne

s d

e

de

rech

os

hu

ma

no

s y

est

a r

ea

lida

d, re

con

oci

da

en

su

P

reá

mb

ulo

, im

pre

gn

a to

do

su

art

icu

lad

o y

co

nfie

re a

la

víct

ima

un

est

atu

s n

orm

ativ

o q

ue

co

mp

ort

a o

blig

aci

on

es

jurí

dic

as

vin

cula

nte

s p

ara

el E

sta

do

.

Est

e r

eco

no

cim

ien

to s

e h

a d

e tra

du

cir

en

un

“a

po

yo

inte

gra

l” q

ue

“re

pre

se

nta

el e

sfu

erz

o c

om

pa

rtid

o d

e

rep

ara

ció

n q

ue

la

s v

íctim

as y

su

s fa

mili

as m

ere

ce

n,

insp

ira

do

po

r lo

s p

rin

cip

ios d

e m

em

oria

, d

ign

ida

d,

justicia

y v

erd

ad

” y,

en

últi

ma

inst

an

cia

, b

usc

a la

“r

ep

ara

ció

n in

teg

ral d

e la

víc

tima

”. M

em

oria

, d

ign

ida

d,

just

icia

y v

erd

ad

se

erig

en

así

en

prin

cip

ios

fun

da

me

nta

les

sob

re lo

s q

ue

se

su

ste

nta

la n

orm

a,

info

rma

nd

o s

u c

on

ten

ido

y a

plic

aci

ón

. S

in d

ud

a, to

da

a

ten

ció

n q

ue

se

pu

ed

a o

fre

cer

a u

n c

ole

ctiv

o

tra

dic

ion

alm

en

te o

lvid

ad

o a

niv

el i

nst

ituci

on

al c

om

o e

s e

l d

e v

íctim

as

de

l te

rro

rism

o, e

s u

n m

otiv

o d

e c

ele

bra

ció

n y

co

mo

ta

l ha

de

se

r re

cib

ido

. Ah

ora

bie

n, h

ay

qu

e in

sist

ir,

en

qu

e m

ás

allá

de

la a

pro

ba

ció

n d

e n

orm

as

y d

el

reco

no

cim

ien

to d

e d

ere

cho

s, h

ay

qu

e p

on

er

el f

oco

so

bre

la im

ple

me

nta

ció

n d

e la

s p

rim

era

s y

el

est

ab

leci

mie

nto

de

ca

uce

s e

fect

ivo

s p

ara

el e

jerc

icio

de

lo

s se

gu

nd

os.

1.2

.3. E

fec

tos

ne

ga

tiv

os

de

l te

rro

ris

mo

so

bre

los

m

iem

bro

s d

e l

as

Fu

erz

as

Arm

ad

as

y d

e lo

s C

ue

rpo

s

y F

ue

rza

s d

e S

eg

uri

da

d16

Lo

s m

iem

bro

s d

e la

s F

ue

rza

s A

rma

da

s y

de

los

Cu

erp

os

y F

ue

rza

s d

e S

eg

urid

ad

so

n u

n o

bje

tivo

re

curr

en

te d

e

las

acc

ion

es

terr

orist

as.

Su

asu

nci

ón

co

nsc

ien

te d

el

rie

sgo

, n

o e

xim

e a

l Est

ad

o d

e s

u o

blig

aci

ón

de

pro

teg

er

a q

uie

ne

s h

a e

nco

me

nd

ad

o la

mis

ión

de

ve

lar

po

r e

l b

ien

co

n, p

or

en

cim

a d

e la

pre

serv

aci

ón

de

su

pro

pia

vi

da

e in

teg

rid

ad

pe

rso

na

l.

El t

err

orism

o e

stá

pre

sen

te e

n e

l co

nte

xto

de

los

con

flict

os

arm

ad

os,

au

nq

ue

no

est

é d

efin

ido

e

xplíc

itam

en

te, y

el d

ere

cho

inte

rna

cio

na

l hu

ma

nita

rio

o

fre

ce a

lgu

na

s cl

ave

s p

ara

ab

ord

ar

la r

esp

on

sab

ilid

ad

e

sta

tal a

est

e r

esp

ect

o: ci

viliz

aci

ón

, h

um

an

ida

d y

co

nci

en

cia

. Ad

em

ás

de

la c

láu

sula

Ma

rte

ns,

el a

rtíc

ulo

3

com

ún

a lo

s cu

atr

o C

on

ven

ios

de

Gin

eb

ra, a

rtíc

ulo

12

co

n a

los

Co

nve

nio

s I y

II, a

rtíc

ulo

8 d

el P

roto

colo

A

dic

ion

al I

o e

l art

ícu

lo 3

0 d

el C

on

ven

io III, e

ntr

e o

tro

s,

pre

vén

dis

po

sici

on

es

esp

ecí

fica

s co

nfo

rme

a lo

s re

ferid

os

crite

rio

s18.

13

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

s a

llá d

e lo

s co

nfli

cto

s a

rma

do

s e

l de

rech

o

inte

rna

cio

na

l de

los

de

rech

os

hu

ma

no

s im

po

ne

a lo

s E

sta

do

s u

na

ob

liga

ció

n d

e p

rom

ove

r la

ob

serv

an

cia

y

resp

eto

un

ive

rsa

l de

los

de

rech

os

qu

e e

ma

na

n d

e la

d

ign

ida

d in

he

ren

te d

e la

pe

rso

na

, a

sen

tad

os

en

la C

art

a

de

las

Na

cio

ne

s U

nid

as,

en

la c

on

oci

da

co

mo

Ca

rta

In

tern

aci

on

al d

e D

ere

cho

s H

um

an

os

y, e

n e

l ám

bito

co

ncr

eto

de

la d

isca

pa

cid

ad

, la

Co

nve

nci

ón

so

bre

los

de

rech

os

de

las

pe

rso

na

s co

n d

isca

pa

cid

ad

19.

Ate

nd

ien

do

a e

sta

no

ció

n d

e p

rote

cció

n y

de

fen

sa d

e la

d

ign

ida

d h

um

an

a, se

de

sarr

olló

el c

on

cep

to d

e

“lid

era

zgo

inte

rno

” (I

nn

ere

Fh

üru

ng

), fu

nd

am

en

tad

o e

n

un

a c

on

cep

ció

n é

tica

qu

e tra

ta d

e a

rmo

niz

ar

los

de

rech

os

de

l mili

tar

com

o c

iud

ad

an

o li

bre

o “

ciu

da

da

no

d

e u

nifo

rme

” (S

taa

tsb

ürg

er

in U

nifo

rm)

con

los

de

be

res

pa

ra c

on

el s

erv

icio

qu

e h

a d

e p

rest

ar.

Así

, se

en

tien

de

qu

e s

u s

erv

icio

co

mo

mili

tare

s in

clu

ye

arr

iesg

ar

su v

ida

e in

teg

rid

ad

pe

rso

na

l, p

ero

al m

ism

o

tiem

po

tie

ne

n q

ue

po

de

r h

ace

r u

so d

e s

us

de

rech

os

y lo

s E

sta

do

s se

los

ha

n d

e g

ara

ntiz

ar, s

in d

iscr

imin

aci

ón

a

lgu

na

incl

uso

cu

an

do

de

sarr

olla

n u

na

dis

cap

aci

da

d

com

o c

on

secu

en

cia

de

l act

o te

rro

rist

a20.

De

sde

est

e e

nfo

qu

e y

su

ste

ntá

nd

ose

en

las

dim

en

sio

ne

s h

um

an

a y

mili

tar

de

se

gu

rid

ad

, se

ela

bo

ra

el p

rim

er

inst

rum

en

to m

ulti

late

ral p

ara

re

gu

lar

las

Fu

erz

as

Arm

ad

as:

el C

ód

igo

de

Co

nd

uct

a d

e la

OS

CE

so

bre

asp

ect

os

Po

lític

o-M

ilita

res

de

Se

gu

rid

ad

21. E

n é

l

se d

elim

ita c

lara

me

nte

la r

esp

on

sab

ilid

ad

de

los

Est

ad

os

de

ap

lica

r la

s d

isp

osi

cio

ne

s d

el C

ód

igo

(p

árr

.38

), s

ino

ta

mb

ién

la o

blig

aci

ón

qu

e le

s co

mp

ete

de

ve

lar

po

r q

ue

e

l pe

rso

na

l mili

tar

pu

ed

a d

isfr

uta

r y

eje

rce

r su

s d

ere

cho

s h

um

an

os

y lib

ert

ad

es

fun

da

me

nta

les

igu

al q

ue

los

de

s ci

ud

ad

an

os,

se

a c

ua

l se

a s

u c

on

dic

ión

(p

árr

..3

2).

P

or

ello

ha

n d

e fo

me

nta

r la

inte

gra

ció

n d

e s

us

Fu

erz

as

Arm

ad

as

en

la s

oci

ed

ad

civ

il co

mo

un

a im

po

rta

nte

e

xpre

sió

n d

e d

em

ocr

aci

a (

rr..2

0)

y e

sta

ble

cer

pro

ced

imie

nto

s ju

ríd

ico

s y

ad

min

istr

ativ

os

ap

rop

iad

os

pa

ra p

rote

ge

r ta

les

de

rech

os

(pá

rr.3

3),

pro

ced

imie

nto

s q

ue

ha

brá

n d

e e

sta

r p

revi

am

en

te r

eco

gid

os,

jun

to c

on

su

s d

eb

ere

s, e

n la

s le

yes

y d

ocu

me

nto

s co

rre

spo

nd

ien

tes

seg

ún

su

ord

en

am

ien

to in

tern

o (

rr..

28

).

Ad

op

tan

do

est

e m

od

elo

de

l “ci

ud

ad

an

o d

e u

nifo

rme

” e

in

spirá

nd

ose

en

el p

reci

tad

o C

ód

igo

de

Co

nd

uct

a, la

O

SC

E p

ub

licó

en

20

08

el M

an

ua

l so

bre

De

rech

os

Hu

ma

no

s y

Lib

ert

ad

es F

un

da

me

nta

les s

ob

re e

l P

ers

on

al

de

la

s F

ue

rza

s A

rma

da

s22, e

l cu

al e

xpre

sam

en

te s

ala

q

ue

«la

pie

dra

an

gu

lar

de

to

do

s lo

s tr

ata

do

s in

tern

aci

on

ale

s d

e d

ere

cho

s h

um

an

os

a lo

s q

ue

est

án

o

blig

ad

os

los

Est

ad

os

de

la O

SC

se

en

cue

ntr

a e

n e

l re

con

oci

mie

nto

igu

alit

ario

y r

esp

eto

de

ta

les

de

rech

os

y lib

ert

ad

es

ina

lien

ab

les,

sin

imp

ort

ar

su s

itua

ció

n o

p

osi

ció

n e

n la

so

cie

da

d.

14

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

Así

, d

esd

e e

l en

foq

ue

de

l ciu

da

da

no

de

un

iform

e,

ext

en

did

o e

n la

prá

ctic

a in

tern

aci

on

al y

de

nu

me

roso

s E

sta

do

s, lo

s m

iem

bro

s d

e la

s F

ue

rza

s A

rma

da

s n

o

pu

ed

en

se

r d

esp

oja

do

s d

e s

us

de

rech

os

sico

s p

or

razó

n d

e s

u c

on

dic

ión

, y

en

tre

su

s co

nd

icio

ne

s se

pu

ed

e

en

con

tra

r e

l te

ne

r u

na

dis

cap

aci

da

d. E

n e

se s

en

tido

la

Asa

mb

lea

Pa

rla

me

nta

ria

de

l Co

nse

jo d

e E

uro

pa

pu

so d

e

relie

ve la

imp

ort

an

cia

de

pro

teg

er

los

de

rech

os

hu

ma

no

s d

e lo

s m

iem

bro

s d

e la

s F

ue

rza

s A

rma

da

s, e

n e

l co

nte

xto

d

e u

na

po

lític

a d

e to

ma

de

co

nci

en

cia

de

los

mis

mo

s e

ntr

e lo

s p

rop

ios

mili

tare

s, d

esd

e la

asu

nci

ón

de

l co

nce

pto

de

ciu

da

da

no

s d

e u

nifo

rme

y s

ob

re la

ba

se d

el

Co

nve

nio

Eu

rop

eo

pa

ra la

Pro

tecc

ión

de

De

rech

os

Hu

ma

no

s y

Lib

ert

ad

es

Fu

nd

am

en

tale

s, la

jurisp

rud

en

cia

d

el T

rib

un

al E

uro

pe

o d

e D

ere

cho

s H

um

an

os,

las

reco

me

nd

aci

on

es

an

terio

res

de

l Co

mité

de

Min

istr

os,

las

reco

me

nd

aci

on

es

de

la A

sam

ble

a P

arla

me

nta

ria

y la

s d

el C

om

isa

rio

pa

ra lo

s D

ere

cho

s H

um

an

os

de

l Co

nse

jo

de

Eu

rop

a. S

i bie

n e

s ci

ert

o q

ue

los

de

rech

os

civi

les

y p

olít

ico

s d

el C

on

ven

io p

ue

de

n s

er

rest

rin

gid

os

po

r lo

s e

sta

do

s b

ajo

cie

rta

s co

nd

icio

ne

s; ta

les

limita

cio

ne

s n

o

pu

ed

en

se

r d

iscr

eci

on

ale

s y

de

be

n n

o s

olo

est

ar

leg

alm

en

te p

revi

sta

s, s

ino

ta

mb

ién

:

- Te

ne

r u

na

fin

alid

ad

leg

ítim

a;

- S

er

est

rict

am

en

te ju

stifi

cad

as

po

r la

s n

ece

sid

ad

es

y e

spe

cific

ida

de

s d

e la

vid

a m

ilita

r, la

d

isci

plin

a y

la fo

rma

ció

n, y

ser

pro

po

rcio

na

les

al

obje

tivo

pe

rse

gu

ido

;

- N

o a

me

na

zar

o p

on

er

en

pe

ligro

in

just

ifica

da

me

nte

la s

alu

d fís

ica

o m

en

tal d

e lo

s m

iem

bro

s d

e la

s F

ue

rza

s A

rma

da

s;

- R

esp

eta

r lo

s lím

ites

est

ab

leci

do

s p

or

el p

rop

io

Tra

tad

o.

Así

, lo

s m

iem

bro

s d

e la

s F

ue

rza

s A

rma

da

s d

eb

en

se

r in

form

ad

os

y g

oza

r d

e lo

s d

ere

cho

s ci

vile

s y

po

lític

os

qu

e le

s co

rre

spo

nd

en

co

mo

ciu

da

da

no

s: d

ere

cho

a la

vi

da

(te

nie

nd

o e

n c

ue

nta

los

pe

ligro

s in

he

ren

tes

a la

p

rofe

sió

n m

ilita

r); d

ere

cho

a la

pro

tecc

ión

co

ntr

a la

to

rtu

ra y

tra

tos

o p

en

as

inh

um

an

os

o d

eg

rad

an

tes;

p

roh

ibic

ión

de

la d

iscr

imin

aci

ón

; e

tc. A

ello

s se

ha

n d

e

ad

ir, p

or

el m

ism

o m

otiv

o, lo

s d

ere

cho

s e

con

óm

ico

s,

soci

ale

s y

cultu

rale

s23. P

or

lo ta

nto

, a

los

mili

tare

s q

ue

h

an

ad

qu

irid

o u

na

dis

cap

aci

da

d v

íctim

as,

en

tre

otr

as

am

en

aza

s, d

el t

err

orism

o, su

s fa

mili

as

y la

s fa

mili

as

de

a

qu

ello

s q

ue

ha

n p

erd

ido

la v

ida

po

r e

sta

s ca

usa

s,

pa

rtic

ipa

n d

el e

sta

tuto

jurí

dic

o p

rop

io q

ue

se

ha

ido

co

nso

lida

nd

o p

rog

resi

vam

en

te p

ara

las

víct

ima

s e

n

ge

ne

ral e

n e

l con

text

o in

tern

aci

on

al.

En

co

nse

cue

nci

a, so

n m

uch

os

los

Est

ad

os

qu

e h

an

in

teg

rad

o e

sto

s co

nce

pto

s e

n s

u o

rde

na

mie

nto

inte

rno

a

fin d

e o

fre

cer

un

tra

to a

su

s m

ilita

res

con

dis

cap

aci

da

d

de

sde

un

en

foq

ue

de

de

rech

os

hu

ma

no

s. D

e h

ech

o,

seg

ún

la O

SC

E c

on

ced

er

cie

rto

s d

ere

cho

s so

cia

les

y e

con

óm

ico

s a

l pe

rso

na

l de

las

Fu

erz

as

Arm

ad

as

qu

e

15

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

difi

era

n d

e lo

s co

nce

did

os

a o

tro

s e

mp

lea

do

s p

úb

lico

s o

ci

vile

s tie

ne

su

fu

nd

am

en

to e

n e

l he

cho

de

qu

e la

p

rofe

sió

n m

ilita

r e

stá

suje

ta a

rie

sgo

s y

de

ma

nd

as

esp

ecí

fico

s q

ue

tie

ne

n u

n im

pa

cto

en

la s

alu

d y

se

gu

rid

ad

de

los

mili

tare

s.

Po

r lo

ta

nto

, se

est

á h

aci

en

do

re

fere

nci

a a

la n

oci

ón

de

re

pa

raci

ón

po

r e

l ma

yor

rie

sgo

o v

uln

era

ció

n e

fect

iva

de

su

s d

ere

cho

s h

um

an

os

ese

nci

ale

s a

l se

rvic

io d

el

Est

ad

o24. A

de

s, a

seg

ura

nd

o q

ue

los

mili

tare

s d

isfr

ute

n d

e u

na

am

plia

ga

ma

de

de

rech

os

soci

ale

s, s

e

con

trib

uye

a fo

me

nta

r u

na

ima

ge

n p

úb

lica

po

sitiv

a d

e la

s F

ue

rza

s A

rma

da

s e

n la

so

cie

da

d, co

mo

un

em

ple

ad

or

resp

on

sab

le q

ue

cu

mp

le c

on

su

de

be

r le

ga

l y m

ora

l de

cu

ida

do

pa

ra c

on

su

pe

rso

na

l.

En

Es

pa

ña

, tra

nsf

orm

aci

ón

de

las

Fu

erz

as

Arm

ad

as

op

era

da

en

las

últi

ma

s d

éca

da

s h

a o

fre

cid

o u

n e

jem

plo

d

e e

volu

ció

n y

mo

de

rniz

aci

ón

qu

e, u

nid

os

a la

en

tre

ga

y

pro

fesi

on

alid

ad

de

los

mili

tare

s q

ue

las

inte

gra

n, h

a d

ad

o

com

o r

esu

ltad

o u

n im

po

rta

nte

re

con

oci

mie

nto

in

tern

aci

on

al d

e n

ue

stro

pa

ís e

n e

l ám

bito

glo

ba

l. S

in

em

ba

rgo

, a

las

víct

ima

s d

el t

err

orism

o m

ilita

res

o

mie

mb

ros

de

las

fue

rza

s y

cue

rpo

s d

e s

eg

urid

ad

no

se

le

s p

rop

orc

ion

a u

na

ate

nci

ón

blic

a e

spe

cífic

a

con

form

e a

los

est

án

da

res

inte

rna

cio

na

les.

Su

s in

tere

ses

y n

ece

sid

ad

es

se d

iluye

n e

n s

iste

ma

s g

en

era

les

de

asi

ste

nci

a s

oci

o-s

an

itaria

qu

e n

o e

stá

n

pre

pa

rad

os

pa

ra r

eco

no

cer

y a

ten

de

r su

esp

eci

ficid

ad

, fa

vore

cie

nd

o la

do

ble

vic

timiz

aci

ón

(vic

tim

iza

ció

n

se

cu

nd

aria

). C

om

o v

íctim

as

de

l te

rro

rism

o, le

s so

n

ap

lica

ble

s la

s d

isp

osi

cio

ne

s d

e la

Le

y 2

9/2

011

, p

ero

se

ría

re

com

en

da

ble

pro

vee

r fig

ura

s in

stitu

cio

na

les

esp

ecí

fica

s q

ue

pro

teja

n s

us

de

rech

os

hu

ma

no

s (p

or

eje

mp

lo, u

na

se

cció

n e

spe

cífic

a d

el D

efe

nso

r d

el

Pu

eb

lo),

dis

po

ne

r d

e u

na

ate

nci

ón

so

cio

-sa

nita

ria

e

spe

cífic

a y

pro

scrib

ir la

ap

lica

ció

n g

en

era

liza

da

de

cr

iterio

s re

strict

ivo

s e

n a

spe

cto

s se

nsi

ble

s e

n

con

tra

dic

ció

n c

on

el p

rin

cip

io p

ro h

om

ine

, e

ntr

e o

tra

s cu

est

ion

es.

El d

erec

ho

co

mp

arad

o (

Ca

na

, R

ein

o U

nid

o, E

EU

U,

Ale

ma

nia

, e

tc.)

ofr

ece

n e

jem

plo

s d

e b

ue

na

s p

ráct

ica

s q

ue

se

ría

de

sea

ble

to

ma

r e

n c

on

sid

era

ció

n a

la h

ora

de

re

nd

ir u

n trib

uto

de

ho

no

r y

reco

no

cim

ien

to a

est

e

cole

ctiv

o ta

n fu

ert

em

en

te c

ast

iga

do

po

r e

l te

rro

rism

o d

e

ETA

en

nu

est

ro p

aís

. E

ntr

e e

sta

s p

ráct

ica

s se

de

sta

ca la

e

xist

en

cia

de

un

De

fen

so

r d

el P

ue

blo

es

pe

cíf

ico

, co

mo

en

el c

aso

de

Ca

na

, q

ue

ve

le p

or

el e

fect

ivo

cu

mp

limie

nto

de

su

s d

ere

cho

s.

16

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

2. D

ific

ult

ad

es

y b

ue

na

s p

rác

tic

as

en

Es

pa

ña

En

est

e a

pa

rta

do

se

co

nte

mp

lan

alg

un

as

bu

en

as

prá

ctic

as,

en

ten

did

as

com

o e

xpe

rie

nci

as

qu

e h

an

a

rroja

do

re

sulta

do

s p

osi

tivo

s o

de

mo

stra

nd

o s

u e

fica

cia

y

util

ida

d e

n c

ua

nto

a m

eca

nis

mo

s d

e e

limin

aci

ón

o

dis

min

uci

ón

de

los

efe

cto

s n

eg

ativ

os

de

l te

rro

rism

o

sob

re lo

s d

ere

cho

s h

um

an

os.

Igu

alm

en

te, se

de

scrib

en

alg

un

as

de

las

difi

culta

de

s o

b

arr

era

s d

ete

cta

da

s a

est

os

efe

cto

s, ta

nto

en

el e

jerc

icio

d

e e

sos

de

rech

os

com

o e

n la

de

tecc

ión

y tra

nsf

ere

nci

a

de

dic

ha

s b

ue

na

s p

ráct

ica

s.

Sin

án

imo

de

exh

au

stiv

ida

d, se

ha

ag

rup

ad

o la

in

form

aci

ón

en

los

sig

uie

nte

s a

pa

rta

do

s te

tico

s:

-Acc

eso

a la

just

icia

;

-Im

pu

nid

ad

: C

rím

en

es

no

re

sue

ltos

y d

ificu

ltad

es

pa

ra a

cce

de

r a

los

arc

hiv

os

jud

icia

les;

-R

ela

ció

n d

e la

Ad

min

istr

aci

ón

co

n la

s ví

ctim

as

de

l te

rro

rism

o.

2.1

. Ac

ce

so

a la

jus

tic

ia

El e

fect

ivo

acc

eso

a la

just

icia

co

nst

ituye

un

de

rech

o

ese

nci

al p

ara

qu

e la

víc

tima

pu

ed

a e

jerc

itar

sus

de

rech

os

y o

bte

ne

r re

pa

raci

ón

en

el a

mp

lio s

en

tido

de

la

pa

lab

ra.

● N

orm

ati

va

es

pe

cíf

ica

Dif

icu

lta

de

s

No

exi

ste

un

a n

orm

ativ

a e

spe

cífic

a p

ara

la v

íctim

a d

el

terr

orism

o a

niv

el i

nte

rna

cio

na

l.

Ad

em

ás,

pe

se a

qu

e E

spa

ña

ha

su

frid

o la

lacr

a te

rro

rist

a

de

sde

los

os

50

, la

dis

po

sici

ón

de

no

rma

s e

spe

cífic

as

ha

sid

o m

uy

tard

ía. L

a m

ás

rele

van

te a

efe

cto

s d

e

acc

eso

a la

Ju

stic

ia, a

de

s d

e la

me

nci

on

ad

a L

ey

29

/20

11 e

s la

Le

y 4

/20

15

, d

e 2

7 d

e a

bril,

de

l Est

atu

to d

e

la v

íctim

a d

el d

elit

o. S

in e

mb

arg

o, su

exc

esi

va

ge

ne

ralid

ad

imp

lica

qu

e la

s n

ece

sid

ad

es

esp

ecí

fica

s d

e

los

dife

ren

tes

tipo

s d

e v

íctim

as

exc

ed

en

a lo

dis

pu

est

o

en

su

s p

rece

pto

s25.

● A

sis

ten

cia

jurí

dic

a:

Un

re

curs

o fu

nd

am

en

tal p

ara

eje

rce

r e

ste

de

rech

o p

or

pa

rte

de

las

víct

ima

s e

s d

isp

on

er

de

una

ad

ecu

ad

a a

sist

en

cia

jurí

dic

a.

Bu

en

a p

rác

tic

a:

Se

pre

vé e

l re

curs

o a

la a

sist

en

cia

ju

ríd

ica

gra

tuita

(a

rt.4

8 d

e la

Le

y 2

9/2

011

).

Dif

icu

lta

d:

No

se

ga

ran

tiza

la a

de

cua

ció

n d

e d

ich

a

asi

ste

nci

a; ya

qu

e, e

ntr

e o

tra

s im

po

rta

nte

s cu

est

ion

es,

n

o s

e c

ap

aci

ta d

e m

an

era

esp

ecí

fica

a lo

s o

pe

rad

ore

s ju

ríd

ico

s p

ara

tra

tar

con

est

e tip

o d

e v

íctim

as.

17

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

● P

roc

es

o ju

dic

ial d

ise

ña

do

pa

ra n

o r

ev

icti

miz

ar

El p

roce

so h

a d

e d

ise

ña

r p

ara

no

re

vict

imiz

ar

a la

p

ers

on

a, lo

cu

al i

mp

lica

, n

ue

vam

en

te, ca

pa

cita

ció

n d

e

los

fun

cio

na

rio

s p

ara

tra

tar

con

un

a v

íctim

a

psi

coló

gic

am

en

te a

fect

ad

a; re

du

cir

o e

limin

ar

trá

mite

s b

uro

crá

tico

s; e

tc.

Bu

en

a p

rác

tic

a:

Est

e p

rin

cip

io s

e r

eco

ge

en

el a

rt.4

9 d

e

la r

efe

rid

a L

ey

29

/20

11 c

om

o “

mín

ima

lesi

vid

ad e

n la

p

art

icip

aci

ón

en

el p

roce

so”.

Dif

icu

lta

d:

No

se

pro

vee

n m

eca

nis

mo

s e

fect

ivo

s p

ara

g

ara

ntiz

arlo

.

● O

bte

nc

ión

de

la in

form

ac

ión

Bu

en

a p

rác

tic

a:

Cre

aci

ón

de

un

a O

ficin

a d

e

Info

rma

ció

n y

Asi

ste

nci

a a

las

Víc

tima

s d

el T

err

orism

o d

e

la A

ud

ien

cia

Na

cio

na

l (a

rt.5

1 L

ey

29

/20

11),

me

dia

nte

la

qu

e s

e h

a d

e g

ara

ntiz

ar

el d

ere

cho

de

ob

ten

ció

n d

e

info

rma

ció

n e

spe

cia

liza

da

(a

rt.5

0 L

ey

29

/20

11).

Dif

icu

lta

d:

Su

bu

en

fu

nci

on

am

ien

to a

ctu

al n

o e

stá

g

ara

ntiz

ad

o e

n e

l tie

mp

o, d

ad

o q

ue

no

exi

ste

n

me

can

ism

os

de

ga

ran

tía

co

mo

es

la e

xig

en

cia

de

fo

rma

ció

n e

spe

cífic

a y

pro

ba

da

ca

lida

d h

um

an

a a

la

ho

ra d

e la

se

lecc

ión

(q

ue

de

be

ría

re

girse

po

r la

s n

orm

as

qu

e r

ige

n lo

s co

ncu

rso

s p

úb

lico

s d

e a

cue

rdo

co

n lo

s p

rin

cip

ios

de

rito

, ca

pa

cid

ad

y e

spe

cia

liza

ció

n),

así

co

mo

un

co

ntr

ol o

mo

nito

reo

co

ntin

ua

do

de

la a

ctu

aci

ón

d

el p

ers

on

al c

on

la e

fect

iva

pa

rtic

ipa

ció

n d

e la

s e

ntid

ad

es

rep

rese

nta

tiva

s d

e la

s ví

ctim

as

de

l te

rro

rism

o

en

to

do

s e

sto

s p

roce

sos

(fo

rma

ció

n, se

lecc

ión

y c

on

tro

l).

● A

ctu

ac

ión

de

las

víc

tim

as

an

te lo

s T

rib

un

ale

s

Inte

rna

cio

na

les

Dif

icu

lta

d:

Lo

s e

nto

rno

s d

e lo

s p

ers

eg

uid

ore

s, d

e lo

s a

sesi

no

s, d

e q

uie

ne

s lo

s a

len

taro

n p

olít

ica

me

nte

, u

tiliz

an

in

ge

nte

s ca

ntid

ad

es

de

din

ero

y d

e r

ecu

rso

s h

um

an

os

en

leg

itim

ar

y b

orr

ar

las

tra

zas

blic

as

de

un

pa

sad

o

infa

me

, lo

qu

e le

s p

erm

ite in

vert

ir ta

mb

ién

en

las

act

ua

cio

ne

s q

ue

est

ime

n o

po

rtu

na

s a

nte

el T

rib

un

ale

s In

tern

aci

on

ale

s26. S

in e

mb

arg

o, e

sta

no

es

la s

itua

ció

n

de

los

cole

ctiv

os

de

víc

tima

s d

el t

err

orism

o, q

ue

no

d

isp

on

en

de

recu

rso

s n

i de

un

mín

imo

ap

oyo

eco

mic

o

a tra

vés

de

su

s e

ntid

ad

es

rep

rese

nta

tiva

s p

ara

est

e fin

e

n c

on

cre

to: fa

cilit

ar

el e

jerc

icio

de

l de

rech

o h

um

an

o d

e

acc

eso

a la

just

icia

.

2.2

. Im

pu

nid

ad

: C

rím

en

es

no

re

su

elt

os

y d

ific

ult

ad

es

p

ara

acce

der

a lo

s ar

chiv

os

jud

icia

les

Íntim

am

en

te r

ela

cio

na

do

co

n lo

an

terio

r e

stá

la

imp

un

ida

d, u

n fe

me

no

qu

e a

fect

a la

de

bid

a p

rote

cció

n

de

la v

ida

, in

tegrid

ad

pe

rso

na

l y e

fect

ivo

acc

eso

a la

ju

stic

ia d

e la

s p

ers

on

as

po

r p

art

e d

el E

sta

do

.

● L

uc

ha

co

ntr

a la

imp

un

ida

d:

Bu

en

a p

rác

tic

a:

En

20

15

se

pu

so e

n m

arc

ha

la F

un

da

ció

n C

en

tro

pa

ra la

M

em

oria

de

las

Víc

tima

s d

el T

err

orism

o (

FC

MV

T)

pre

vist

a e

n la

Le

y 2

9/2

011

, d

e 2

2 d

e s

ep

tiem

bre

, d

e

Re

con

oci

mie

nto

y P

rote

cció

n In

teg

ral d

e la

s V

íctim

as

de

l Te

rro

rism

o.

18

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

Dif

icu

lta

de

s:

-Crí

me

ne

s s

in r

es

olv

er:

No

se

dis

po

ne

da

tos

de

un

in

ge

nte

me

ro d

e e

xpe

die

nte

s ju

dic

iale

s re

lativ

os

a

ate

nta

do

s p

erp

etr

ad

os

po

r la

ba

nd

a te

rro

rist

a E

TA

(ase

sin

ato

s co

nsu

ma

do

s, a

sesi

na

tos

fru

stra

do

s,

secu

est

ros,

de

ten

cio

ne

s ile

ga

les,

ext

ors

ion

es,

a

me

na

zas,

etc

.) q

ue

no

se

inve

stig

aro

n o

no

re

solv

iero

n

jud

icia

lme

nte

, cu

an

do

ha

bía

pru

eb

as,

ind

icio

s y,

en

o

casi

on

es,

ha

sta

co

nfe

sio

ne

s fir

ma

da

s q

ue

hu

bie

ran

fa

cilit

ad

o s

u r

eso

luci

ón

y, p

ese

a e

llo, n

o fu

ero

n

con

sid

era

da

s o

te

nid

as

en

cu

en

ta. M

uch

as

de

est

as

cau

sas,

si n

o s

e m

an

tien

en

viv

as

po

r e

l esf

ue

rzo

ím

pro

bo

de

alg

un

os

fam

ilia

res,

se

ha

n a

rch

iva

do

o, e

n e

l p

eo

r d

e lo

s ca

sos,

exp

urg

ad

o, b

ajo

el p

ara

gu

as

de

un

a

imp

un

ida

d in

asu

mib

le e

n e

l co

nte

xto

de

un

Est

ad

o

de

mo

crá

tico

y d

e d

ere

cho

.

Po

r lo

an

terio

r, n

o h

ay

da

tos

ni c

ifra

s o

ficia

les

ni

de

finiti

vas

en

to

rno

a lo

s a

ten

tad

os

pe

rpe

tra

do

s p

or

ETA

y

n m

en

os

de

aq

ue

llos

cuyo

re

sulta

do

no

pro

dujo

la

mu

ert

e d

e la

víc

tima

en

el a

cto

, a

un

qu

e ta

l de

sen

lace

se

p

rod

uje

ra d

esp

s a

co

nse

cue

nci

a d

e la

s h

erid

as

o le

a

bo

cara

a u

na

vid

a c

on

lesi

on

es

irre

vers

ible

s.

Pe

se a

ello

, e

sta

re

alid

ad

no

co

nst

ituye

s q

ue

la

pu

nta

de

l ice

be

rg, d

e o

tra

, si

ca

be

, a

ún

s g

rave

e

ign

ora

da

: g

est

ion

es

inco

mp

ren

sib

les

de

los

exp

ed

ien

tes,

n

eg

lige

nci

as

flag

ran

tes,

olv

ido

s in

ace

pta

ble

s,

au

tom

atis

mo

s, h

áb

itos

bu

rocr

átic

os

inh

um

an

os

y, e

ntr

e

mu

cho

s o

tro

s a

spe

cto

s, e

n d

efin

itiva

mu

y p

oca

o n

ula

co

nsi

de

raci

ón

ha

cia

las

pe

rso

na

s a

las

qu

e s

e le

ha

arr

eb

ata

do

su

vid

a, in

teg

rid

ad

fís

ica

o m

en

tal y

su

lib

ert

ad

. E

l alc

an

ce

y c

on

se

cu

en

cia

s d

e e

sto

s a

cto

s u

o

mis

ion

es a

ún

no

se

han

med

ido

y s

u a

bo

rdaj

e, q

ue

se

de

be

ría

ha

be

r c

on

ve

rtid

o e

n u

na

pri

ori

da

d

na

cio

na

l, p

erm

an

ec

e t

od

av

ía h

oy

sile

nc

iad

o e

n

de

trim

en

to d

e la

ve

rda

d y

la ju

sti

cia

, im

po

sib

ilita

nd

o

ab

so

luta

me

nte

to

do

inte

nto

se

rio

de

re

pa

rac

ión

27.

A m

od

o d

e e

jem

plo

, e

ntr

e lo

s m

uch

os

qu

e s

e p

od

ría

n

tra

er

al p

rese

nte

info

rme

, se

en

cue

ntr

a e

l ca

so d

e

Vic

en

te I

rust

a A

ltam

ira

, u

n jo

ven

de

26

os

al q

ue

ETA

a

sesi

en

Ib

arr

uri (

Viz

caya

) e

l 7 d

e fe

bre

ro d

e 1

97

9 y

q

ue

ta

n s

olo

un m

es

de

spu

és

fue

arc

hiv

ad

o p

or

el

Juzg

ad

o d

e In

stru

cció

n n

úm

ero

1 d

e G

ue

rnic

a (

au

nq

ue

p

or

ley

la c

om

pe

ten

cia

era

de

la A

ud

ien

cia

Na

cio

na

l). E

s d

eci

r, e

l Ju

zga

do

dic

tó e

l so

bre

seim

ien

to p

rovi

sio

na

l un

m

es

de

spu

és

de

l ase

sin

ato

sin

ad

vert

ir a

la A

ud

ien

cia

N

aci

on

al.

La

inve

stig

aci

ón

no

se

re

act

ivó

jam

ás

y,

lam

en

tab

lem

en

te, co

mo

se

ha

ind

ica

do

, e

ste

ca

so

con

stitu

ye ta

n s

olo

un

o d

e lo

s ta

nto

s q

ue

se

fu

ero

n

rep

rod

uci

en

do

en

los

os

inm

ed

iata

me

nte

po

ste

rio

res

a

la a

mn

istía

de

19

77

y h

ast

a b

ien

en

tra

da

la d

éca

da

de

lo

s 9

0, lle

ga

nd

o in

clu

so a

to

car

la p

ue

rta

de

l sig

lo X

XI2

8.

s a

llá a

ún

de

los

pre

oc

up

an

tes

da

tos

in

co

rpo

rad

os

en

la r

efe

rid

a in

ve

sti

ga

ció

n, e

stá

n lo

s

qu

e se

po

drí

an d

eno

min

ar lo

s “o

lvid

ad

os d

e lo

s

olv

idad

os

”, a

qu

ello

s q

ue

po

r u

na

u o

tra

ra

zón

ni t

an

s

iqu

iera

lle

ga

ron

a c

on

tab

iliza

rse

po

r tr

ata

rse

de

a

se

sin

ato

s f

rus

tra

do

s q

ue

“s

olo

” p

rod

uje

ron

gra

ve

s

19

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

les

ion

es

o d

isc

ap

ac

ida

de

s, a

qu

ello

s c

uy

as

mu

ert

es

c

om

o c

on

se

cu

en

cia

de

l ac

to n

o s

e p

rod

uje

ron

en

el

mo

me

nto

de

l mis

mo

sin

o p

os

teri

orm

en

te, l

os

qu

e n

o

fig

ura

n e

n n

ing

ún

sit

io p

orq

ue

fu

ero

n e

xp

urg

ad

os

, lo

s q

ue

na

die

sa

be

nd

e e

stá

n, e

tc.

-Ba

rre

ras

pa

ra a

cc

ed

er

a lo

s a

rch

ivo

s ju

dic

iale

s:

La

falta

de

pro

toco

los

qu

e fa

cilit

en

y g

ara

ntic

en

el a

cce

so a

lo

s a

rch

ivo

s p

or

pa

rte

de

las

víct

ima

s o

su

s e

ntid

ad

es

rep

rese

nta

tiva

s, la

exc

esi

va b

uro

cra

tiza

ció

n, lo

s e

xpu

rgo

s m

asi

vos

y lo

s e

xtra

vío

s d

e e

xpe

die

nte

s, e

ntr

e

otr

as

gra

ves

cue

stio

ne

s, im

pid

en

ob

ten

er

info

rma

ció

n

sufic

ien

te, ve

rific

ad

a y

ord

en

ad

a s

ob

re e

l an

tes

y e

l d

esp

s d

e c

ad

a a

ten

tad

o te

rro

rist

a, a

lgo

qu

e tie

ne

un

fu

ert

e im

pa

cto

no

so

lo s

ob

re lo

s d

ere

cho

s a

la v

erd

ad

y

a la

just

icia

de

la v

íctim

a d

el t

err

orism

o, si

no

ta

mb

ién

so

bre

la m

em

oria

his

tórica

esp

ola

29.

-Ob

stá

cu

los

en

ma

teri

a d

e c

ola

bo

rac

ión

in

tern

ac

ion

al:

so

licit

ud

es

de

ex

tra

dic

ión

/re

sp

ue

sta

a

las

so

licit

ud

es

(in

cid

en

cia

de

l “re

lato

” y

de

la

pe

rce

pc

ión

inte

rna

cio

na

l)

Do

s d

e lo

s p

ilare

s so

bre

los

qu

e s

e a

sie

nta

la

coo

pe

raci

ón

jurí

dic

a e

n m

ate

ria

pe

na

l en

tre

los

est

ad

os

eu

rop

eo

s so

n, e

n e

l co

nte

xto

de

l Co

nse

jo d

e E

uro

pa

, e

l C

on

ven

io E

uro

pe

o d

e E

xtra

dic

ión

de

19

57

y C

on

ven

io

Eu

rop

eo

de

Asi

ste

nci

a J

ud

icia

l en

Ma

teria

Pe

na

l de

1

95

9. A

est

o s

e le

ad

en

tre

s p

roto

colo

s a

dic

ion

ale

s p

ost

erio

res

y, e

n e

l ca

so c

on

cre

to d

e E

spa

ña

, la

su

scrip

ció

n d

e m

últi

ple

s tr

ata

do

s b

ilate

rale

s d

e

ext

rad

ició

n (

alg

un

os

de

los

cua

les

son

ta

mb

ién

tra

tad

os

de

asi

ste

nci

a ju

dic

ial m

utu

a e

n m

ate

ria

pe

na

l).

Pa

rale

lam

en

te,

en

el á

mb

ito d

e la

Un

ión

Eu

rop

ea

, se

fu

e

de

sarr

olla

nd

o la

Ord

en

eu

rop

ea

de

de

ten

ció

n c

om

o

inst

rum

en

to s

ust

en

tad

o s

ob

re e

l prin

cip

io d

e

reco

no

cim

ien

to m

utu

o, co

n e

l fin

de

su

stitu

ir lo

s p

roce

dim

ien

tos

de

ext

rad

ició

n e

ntr

e lo

s e

sta

do

s m

iem

bro

s30.

Pe

se a

lo a

nte

rio

r, B

élg

ica

ne

la e

xtra

dic

ión

de

eta

rra

d

ete

nid

a e

n G

an

te, M

arí

a N

ativ

ida

d J

áu

reg

ui E

spin

a, p

or

ten

er

"du

da

s" d

e q

ue

Esp

a r

esp

ete

los

de

rech

os

hu

ma

no

s; p

or

lo q

ue

tra

s e

l trá

mite

co

rre

spo

nd

ien

te, fu

e

pu

est

a e

n li

be

rta

d d

e m

an

era

"in

me

dia

ta”3

1. E

sta

no

ticia

m

ue

stra

el t

rab

ajo

am

plio

y c

on

tinu

ad

o q

ue

se

efe

ctú

a

de

sde

el e

nto

rno

eta

rra

y s

us

sim

pa

tiza

nte

s p

ara

in

sta

ura

r a

niv

el i

nte

rna

cio

na

l un

re

lato

fa

vora

ble

a s

us

pre

ten

sio

ne

s.

2.3

. Re

lac

ión

en

tre

la A

dm

inis

tra

ció

n c

on

las

v

ícti

ma

s d

el t

err

ori

sm

o

En

Esp

a, se

n e

l pre

ám

bu

lo d

e la

Le

y 2

9/2

011

, la

re

fere

nci

a é

tica d

e la

s ví

ctim

as

de

l te

rro

rism

o p

ara

n

ue

stro

sis

tem

a d

em

ocr

átic

o e

n la

de

fen

sa d

e la

lib

ert

ad

y

de

l Est

ad

o d

e D

ere

cho

fre

nte

a la

am

en

aza

te

rro

rist

a,

ge

ne

ra u

na

ob

liga

ció

n p

or

pa

rte

de

los

po

de

res

blic

os

de

ga

ran

tiza

r u

n tra

to r

esp

etu

oso

co

n s

us

de

rech

os

y q

ue

ase

gu

re la

tu

tela

efe

ctiv

a d

e s

u d

ign

ida

d. L

a L

ey

ha

ce r

efe

ren

cia

a u

n e

spe

cia

l re

con

oci

mie

nto

a lo

s 2

0

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s C

ue

rpo

s y

Fu

erz

as

de

Se

gu

rid

ad

de

l Est

ad

o y

a la

s F

ue

rza

s A

rma

da

s d

e E

spa

ña

po

r la

efic

aci

a s

iem

pre

d

em

ost

rad

a e

n la

luch

a c

on

tra

la a

me

na

za te

rro

rist

a y

p

orq

ue

, la

me

nta

ble

me

nte

, so

n la

s q

ue

ha

n a

po

rta

do

el

ma

yor

me

ro d

e v

íctim

as

mo

rta

les

y d

e h

erid

os

tan

to

en

los

ata

qu

es

terr

orist

as

com

etid

os

en

te

rrito

rio

n

aci

on

al c

om

o e

n lo

s p

erp

etr

ad

os

po

r e

l te

rro

rism

o

inte

rna

cio

na

l. E

sto

imp

lica

esp

eci

alm

en

te a

las

Ad

min

istr

aci

on

es

blic

as

de

las

qu

e ta

les

cue

rpo

s d

ep

en

de

n y

qu

e e

jerc

en

co

mp

ete

nci

as

sob

re m

ate

ria

s e

spe

cífic

as

resp

ect

o d

e q

uie

ne

s fa

lleci

ero

n, q

uie

ne

s su

frie

ron

lesi

on

es

en

su

inte

grid

ad

fís

ica

y m

en

tal,

las

fam

ilia

s d

e to

do

s e

llos,

etc

.

● Im

plic

ac

ión

de

las

dif

ere

nte

s A

dm

inis

tra

cio

ne

s y

tr

ato

hu

ma

no

El t

err

orism

o h

a s

ido

ca

usa

y d

ese

nca

de

na

nte

de

m

últi

ple

s d

isca

pa

cid

ad

es

(fís

ica

s y

psí

qu

ica

s) e

ntr

e la

s ví

ctim

as

dire

cta

s e

ind

ire

cta

s. P

or

lo t

an

to, l

a a

ten

ció

n

a la

s v

ícti

ma

s, a

de

s d

e s

us

ten

tars

e e

n s

u

no

rma

tiv

a e

sp

ec

ífic

a, h

a d

e e

fec

tua

rse

de

sd

e u

n

en

foq

ue

de

de

rec

ho

s h

um

an

os

qu

e t

en

ga

en

cu

en

ta

su

sin

gu

lari

da

d c

om

o p

ers

on

as

y a

tie

nd

a a

su

s

cir

cu

ns

tan

cia

s c

on

cre

tas

. E

l tra

to h

um

an

o e

n e

ste

p

roce

so e

s fu

nd

am

en

tal y

co

nst

ituye

un

a d

e la

s re

cla

ma

cio

ne

s m

ás

imp

ort

an

tes

po

r p

art

e d

e e

ste

co

lect

ivo

.

Dif

icu

lta

de

s:

-Au

se

nc

ia d

e d

ato

s:

El p

rob

lem

a d

e la

au

sen

cia

de

d

ato

s q

ue

afe

cta

al á

mb

ito ju

dic

ial e

s p

len

am

en

te

tra

sla

da

ble

al á

mb

ito a

dm

inis

tra

tivo

, a

fect

an

do

, e

ntr

e

otr

os

a im

po

rta

nte

s a

spe

cto

s, a

l dis

o e

im

ple

me

nta

ció

n d

e lo

s p

rog

ram

as

de

ate

nci

ón

. L

a

au

sen

cia

de

un

os

da

tos

est

ad

ístic

os

com

ple

tos

y rig

uro

sos

acr

eci

en

ta la

do

ble

vic

timiz

aci

ón

e im

pid

e

con

oce

r e

n té

rmin

os

po

rce

ntu

ale

s la

s n

ece

sid

ad

es

rea

les

de

las

víct

ima

s, e

l éxi

to o

no

de

las

act

ivid

ad

es

lleva

da

s a

ca

bo

, la

na

tura

leza

de

los

crite

rio

s se

gu

ido

s e

n la

s d

ive

rsa

s re

solu

cio

ne

s, e

tc. E

n d

efin

itiva

, la

a

use

nci

a d

e d

ato

s so

bre

el n

úm

ero

exa

cto

de

víc

tima

s d

el t

err

orism

o y

el e

sta

do

en

qu

e s

e e

ncu

en

tra

n, d

ificu

lta

e, in

clu

so, im

pid

e h

ace

r re

alid

ad

la p

rete

nsi

ón

de

re

pa

raci

ón

inte

gra

l de

sde

un

en

foq

ue

de

de

rech

os

hu

ma

no

s.

-Pla

zos

re

str

icti

vo

s:

La

Dis

po

sici

ón

tra

nsi

toria

se

gu

nd

a

de

l R

ea

l De

cre

to 6

71

/20

13

, d

e 6

de

se

ptie

mb

re, p

or

el

qu

e s

e a

pru

eb

a e

l Re

gla

me

nto

de

la L

ey

29

/20

11, d

e 2

2

de

se

ptie

mb

re, d

e R

eco

no

cim

ien

to y

Pro

tecc

ión

In

teg

ral

a la

s V

íctim

as

de

l Te

rro

rism

o, e

sta

ble

ce e

l pla

zo d

e u

n

o p

ara

so

licita

r re

sarc

imie

nto

s p

or

da

ño

s d

eriva

do

s d

e

acc

ion

es

terr

orist

as

qu

e h

ub

iera

n te

nid

o lu

ga

r d

esd

e e

l 1

de

en

ero

de

19

60

. P

or

lo ta

nto

, se

cie

rre

la p

ue

rta

a

pe

rso

na

s q

ue

, p

or

de

sco

no

cim

ien

to d

e s

us

de

rech

os

o

po

r e

nco

ntr

ars

e g

rave

me

nte

afe

cta

da

s p

or

los

efe

cto

s d

el a

ten

tad

o y

de

la d

ob

le v

ictim

iza

ció

n, n

o h

aya

n

po

did

o e

fect

ua

r la

s co

rre

spo

nd

ien

tes

solic

itud

es

en

tie

mp

o y

fo

rma

.

-Fa

lta

de

ca

pa

cit

ac

ión

de

l pe

rso

na

l de

la

ad

min

istr

ac

ión

y t

rato

hu

ma

no

.

2

1

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

3. R

ec

om

en

da

cio

ne

s a

niv

el n

ac

ion

al e

inte

rna

cio

na

l

● R

ec

om

en

da

cio

ne

s p

ara

mej

ora

r la

ga

ran

tía

de

los

d

ere

ch

os

hu

ma

no

s e

n e

l ám

bit

o ju

dic

ial

1-R

ec

op

ilac

ión

y a

lisis

de

los

da

tos

ob

ten

ido

s d

e

los

ex

pe

die

nte

s g

es

tio

na

do

s p

or

la D

ire

cc

ión

G

en

era

l de

Ap

oy

o a

Víc

tim

as

de

l Te

rro

ris

mo

(c

oo

rdin

án

do

se c

on

las

Ad

min

istr

aci

on

es

qu

e p

ud

iera

n

con

tar

con

info

rma

ció

n a

l re

spe

cto

):

-Id

en

tific

aci

ón

de

sde

un

a p

ers

pe

ctiv

a d

e g

én

ero

y

cóm

pu

to r

ea

l de

to

da

s la

s ví

ctim

as,

fa

lleci

da

s,

lesi

on

ad

as,

am

en

aza

da

s y

sus

fam

ilia

res.

-Re

cop

ilaci

ón

y a

lisis

, e

ntr

e o

tro

s, d

el n

úm

ero

d

e s

olic

itud

es

efe

ctu

ad

as,

na

tura

leza

de

las

mis

ma

s, r

eso

luci

on

es

exp

resa

s o

pre

sun

tas,

así

co

mo

to

da

act

ua

ció

n q

ue

pe

rmita

co

mp

rob

ar

la

resp

ue

sta

ad

min

istr

ativ

a d

ad

a e

n to

do

s y

cad

a u

no

d

e lo

s ca

sos.

2-

Se

lec

ció

n y

co

ntr

ol d

e la

ac

tua

ció

n a

dm

inis

tra

tiv

a

me

dia

nte

me

ca

nis

mo

s d

e s

eg

uim

ien

to y

ev

alu

ac

ión

c

on

tin

ua

do

s q

ue

cu

en

ten

co

n la

pa

rtic

ipa

ció

n d

e la

s

en

tid

ad

es

re

pre

se

nta

tiv

as

de

las

víc

tim

as

de

l te

rro

ris

mo

.

3. F

orm

ac

ión

es

pe

cia

liza

da

pa

ra ó

rga

no

s c

on

c

om

pe

ten

cia

s e

n a

ten

ció

n a

las

víc

tim

as

de

l te

rro

ris

mo

y p

rom

oc

ión

de

la f

orm

ac

ión

de

to

do

s lo

s

op

era

do

res

jurí

dic

os

, co

nta

nd

o c

on

la p

art

icip

ac

ión

de

las

en

tid

ad

es

re

pre

se

nta

tiv

as

de

las

víc

tim

as

de

l te

rro

ris

mo

.

4-

Ela

bo

rac

ión

de

un

Pro

toc

olo

de

ac

tua

ció

n p

ara

p

rom

ov

er

el e

fec

tiv

o a

cc

es

o a

la ju

sti

cia

de

las

v

ícti

ma

s d

el t

err

ori

sm

o, si

gu

ien

do

los

crite

rio

s d

e la

s co

nve

nci

on

es

inte

rna

cio

na

les

pro

tect

ora

s d

e

po

bla

cio

ne

s vu

lne

rab

les

y lo

s p

ará

me

tro

s e

sta

ble

cid

os

en

las

Re

gla

s d

e B

rasi

lia. E

sto

imp

lica

el d

esa

rro

llo d

e la

fig

ura

de

l ag

en

te f

ac

ilit

ad

or

com

o m

ed

ida

de

ap

oyo

en

e

l eje

rcic

io d

el d

ere

cho

de

acc

eso

a la

just

icia

y

me

can

ism

o d

e e

limin

aci

ón

de

las

ba

rre

ras

de

acu

erd

o

con

el p

árr

afo

65

de

dic

ha

s R

eg

las3

2.

5-

No

rma

tiv

a e

sp

ec

ial:

Ela

bo

rac

ión

un

Es

tatu

to

es

pe

cíf

ico

pa

ra la

s v

ícti

ma

s d

el t

err

ori

sm

o

Tra

s e

l co

rre

spo

nd

ien

te e

stu

dio

de

la s

itua

ció

n e

n lo

s té

rmin

os

exp

ue

sto

s, s

erí

a c

on

ven

ien

te e

lab

ora

r u

n

Est

atu

to p

rop

io q

ue

se

ad

ecú

e a

su

esp

eci

ficid

ad

en

un

co

nte

xto

co

mo

Esp

a e

n e

l qu

e la

act

ivid

ad

te

rro

rist

a

ha

sid

o ta

n in

ten

sa y

pro

lon

ga

da

en

el t

iem

po

, lo

qu

e h

a

deja

do

un

en

orm

e v

olu

me

n d

e v

íctim

as

qu

e a

rra

stra

n

secu

ela

s cu

yo a

lca

nce

n n

o s

e h

a m

ed

ido

co

n e

l pa

so

de

los

os.

6-

Cre

ac

ión

de

un

Ob

se

rva

tori

o d

e V

ícti

ma

s d

el

Terr

ori

sm

o e

n e

l se

no

de

l Co

ns

ejo

Ge

ne

ral d

el P

od

er

Ju

dic

ial q

ue

, en

tre

otr

as

co

mp

ete

nc

ias

, ela

bo

re

info

rme

s a

nu

ale

s e

sp

ec

ífic

os

so

bre

es

ta m

ate

ria

.

22

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s 7

- R

ea

liza

ció

n d

e la

pre

vis

ión

pre

su

pu

es

tari

a p

ara

p

rom

ov

er

la f

ina

nc

iac

ión

de

pro

ye

cto

s q

ue

te

ng

an

p

or

ob

jeto

la g

ara

ntí

a y

efe

cti

vid

ad

de

l de

rec

ho

de

a

cc

es

o a

la ju

sti

cia

de

las

víct

ima

s d

el t

err

orism

o.

8-

Ofi

cin

a d

e In

form

ac

ión

y A

sis

ten

cia

a la

s V

ícti

ma

s

del

Ter

rori

smo

de

la A

ud

ien

cia

Nac

ion

al

- S

e p

reci

sa q

ue

est

a O

ficin

a s

ea

ind

ep

en

die

nte

de

l G

ob

iern

o/M

inis

terio

co

rre

spo

nd

ien

te e

n c

ad

a m

om

en

to.

- D

esa

rro

llo d

e la

s fu

nci

on

es

de

la O

ficin

a, d

e m

od

o q

ue

se

pu

ed

an

ob

ten

er

da

tos

est

ad

ístic

os,

acc

ed

er

dire

cta

me

nte

a la

info

rma

ció

n p

en

iten

cia

ria

y a

l p

roce

dim

ien

to, e

tc. P

ara

ello

es

pre

ciso

do

tar

a e

ste

o

rga

nis

mo

de

me

dio

s (h

um

an

os

y m

ate

ria

les)

pa

ra e

vita

r la

s d

ificu

ltad

es

de

scrita

s e

n e

l cu

erp

o d

e e

ste

info

rme

.

- C

rea

ció

n d

e u

n e

qu

ipo

mu

ltid

isci

plin

ar

(ju

rist

as,

a

rch

ive

ros,

his

toria

do

res,

cnic

os

info

rmá

tico

s, e

tc.)

, fu

nci

on

an

do

bajo

un

os

pa

rám

etr

os

sim

ilare

s a

los

de

las

de

las

com

isio

ne

s d

e la

ve

rda

d, p

ero

aju

sta

do

al

esp

ecí

fico

co

nte

xto

esp

ol.

De

est

e m

od

o, e

ntr

e o

tro

s a

spe

cto

s im

po

rta

nte

s, s

e p

od

ría

cre

ar

un

a b

ase

de

da

tos

pa

ra a

lma

cen

ar, o

rga

niz

ar

y a

na

liza

r la

info

rma

ció

n

ob

ten

ida

. S

olo

de

est

e m

od

o y

do

tan

do

a la

co

mis

ión

de

lo

s m

ed

ios

op

ort

un

os

y su

ficie

nte

s p

ara

ello

, se

po

drí

a

efe

ctu

ar

un

a e

stim

aci

ón

pre

cisa

de

l nú

me

ro d

e v

íctim

as,

a

sí c

om

o e

stu

dio

s e

inve

stig

aci

on

es

qu

e a

na

lice

n e

l im

pa

cto

de

lo o

curr

ido

de

sde

un

en

foq

ue

de

de

rech

os

hu

ma

no

s, a

cerc

án

do

se a

las

víct

ima

s y

favo

reci

en

do

u

na

co

nci

en

cia

na

cio

na

l ace

rca

de

l pa

sad

o. A

de

s, a

p

art

ir d

e la

s re

com

en

da

cio

ne

s in

corp

ora

da

s e

n lo

s

info

rme

s d

e la

co

mis

ión

, se

po

drí

an

ab

ord

ar

con

ci

ert

aso

lve

nci

a la

s re

form

as

op

ort

un

as

a n

ive

l le

gis

lativ

o,

el d

ise

ño

e im

ple

me

nta

ció

n d

e p

rog

ram

as

de

re

pa

raci

ón

p

ara

las

víct

ima

s, la

co

ncl

usi

ón

de

lo in

con

clu

so, e

tc.

- C

on

figu

raci

ón

de

un

cu

erp

o d

e a

ge

nte

s fa

cilit

ad

ore

s q

ue

, e

n la

lín

ea d

e lo

exp

ue

sto

, se

co

nst

ituya

n e

n

refe

ren

cia

pe

rso

na

liza

da

e in

div

idu

aliz

ad

a d

e la

víc

tima

e

n e

l co

nte

xto

de

l pro

ceso

, p

ara

lo c

ua

l re

cib

irá

n

form

aci

ón

esp

eci

aliz

ad

a. A

tra

vés

de

est

e m

eca

nis

mo

se

d

esa

rro

llarí

a la

fu

nci

ón

de

aco

mp

am

ien

to p

ers

on

al d

el

fun

cio

na

rio

de

la O

ficin

a a

la v

íctim

a d

el t

err

orism

o.

- S

e s

ug

iere

ta

mb

ién

ext

en

de

r e

l mo

de

lo d

e a

ten

ció

n d

e

est

a O

ficin

a, b

asa

do

en

la h

um

an

ida

d d

el t

rato

, a

l co

nju

nto

de

las

ad

min

istr

aci

on

es

blic

as

a tra

vés

de

la

sele

cció

n y

cu

alif

ica

ció

n d

e s

u p

ers

on

al,

con

form

e a

las

pro

pu

est

as

efe

ctu

ad

as

en

est

e in

form

e; si

n p

erju

icio

de

lo

s p

erio

do

s d

e fo

rma

ció

n q

ue

ha

brá

de

pa

sar

el

pe

rso

na

l qu

e a

tien

da

a e

ste

co

lect

ivo

.

9-

Es

tab

lec

imie

nto

de

me

ca

nis

mo

s d

e c

ola

bo

rac

ión

y

co

ord

ina

ció

n e

ntr

e la

s A

dm

inis

tra

cio

ne

s

imp

lica

da

s e

n la

as

iste

nc

ia a

la v

ícti

ma

10

- E

sta

ble

cim

ien

to d

e m

ed

ida

s p

ara

fo

rta

lec

er

la

co

lab

ora

ció

n in

tern

ac

ion

al

Prin

cip

alm

en

te, se

re

qu

iere

la r

evi

sió

n d

e la

ap

lica

ció

n y

cu

mp

limie

nto

de

los

tra

tad

os

susc

rito

s e

n m

ate

ria

de

e

xtra

dic

ión

, a

fin

de

efe

ctu

ar

un

dia

gn

óst

ico

de

l p

rob

lem

a e

n m

ate

ria

de

incu

mp

limie

nto

s.

23

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

● R

ec

om

en

da

cio

ne

s p

ara

mej

ora

r la

ga

ran

tía

de

los

d

ere

ch

os

hu

ma

no

s e

n e

l ám

bit

o a

dm

inis

tra

tiv

o

1-R

ec

op

ilac

ión

y a

lisis

de

da

tos

En

los

mis

mo

s té

rmin

os

ind

ica

do

s p

ara

el á

mb

ito ju

dic

ial

se tra

ta d

e b

usc

ar, p

rin

cip

alm

en

te, la

id

en

tifi

ca

ció

n y

c

óm

pu

to r

ea

l de

to

da

s la

s v

ícti

ma

s, f

alle

cid

as

, le

sio

na

da

s, a

me

na

zad

as

y s

us

fa

mili

are

s. C

on

ello

se

p

rete

nd

e c

on

oce

r y

mira

r a

los

qu

e, se

n la

ley,

no

se

q

uie

re o

lvid

ar, lo

s q

ue

pe

rdie

ron

la v

ida

, su

frie

ron

h

erid

as

físi

cas

o p

sico

lóg

ica

s o

vie

ron

sa

crifi

cad

a s

u

libe

rta

d c

om

o c

on

secu

en

cia

de

l fa

na

tism

o te

rro

rist

a.

En

est

os

mo

me

nto

s, c

om

o s

e h

a v

isto

, n

o h

ay

da

tos

com

ple

tos

y d

esa

gre

ga

do

s q

ue

pe

rmita

n c

on

tar

con

un

mp

uto

exa

cto

de

fa

lleci

do

s, h

erid

os,

am

en

aza

do

s y,

e

n e

sto

s d

os

últi

mo

s ca

sos,

evo

luci

ón

de

su

est

ad

o d

e

salu

d. P

or

lo ta

nto

, n

o s

e c

ue

nta

to

da

vía

co

n u

na

ba

se

qu

e p

erm

ita d

ise

ña

r a

ctu

aci

on

es

ad

ecu

ad

as

a la

s n

ece

sid

ad

es

con

cre

tas

de

las

pe

rso

na

s.

De

est

e m

od

o, e

ntr

e o

tra

s cu

est

ion

es,

se

po

drí

a e

fect

ua

r u

na

prim

era

ap

roxi

ma

ció

n r

ea

l a la

s ci

fra

s d

e v

íctim

as

en

to

rno

a lo

s a

ten

tad

os

pe

rpe

tra

do

s, a

pa

rtir d

e u

na

in

form

aci

ón

ve

rific

ad

a y

ord

en

ad

a q

ue

tie

ne

un

fu

ert

e

imp

act

o s

ob

re la

re

pa

raci

ón

a la

s ví

ctim

as,

su

de

rech

o a

la

ve

rda

d y

la c

on

stru

cció

n d

el r

ela

to d

e lo

ocu

rrid

o.

Pa

ra e

sta

lab

or

será

ta

mb

ién

fu

nd

am

en

tal l

a

coo

rdin

aci

ón

en

tre

Ad

min

istr

aci

on

es.

2-

Co

ord

ina

ció

n e

ntr

e A

dm

inis

tra

cio

ne

s

3-

Re

so

lve

r la

de

sig

ua

lda

d t

err

ito

ria

l

El a

cce

so a

los

recu

rso

s e

s m

uy

dife

ren

te d

ep

en

die

nd

o

de

l te

rrito

rio

de

re

sid

en

cia

de

la v

íctim

a, lo

qu

e g

en

era

ve

rda

de

ras

situ

aci

on

es

dis

crim

ina

toria

s. A

est

o h

ay

qu

e

ad

ir e

l de

sig

ua

l gra

do

de

co

nci

en

cia

ció

n a

lo la

rgo

de

l te

rrito

rio

na

cio

na

l.

4-

Re

co

pila

r, s

eg

uir

y d

es

arr

olla

r ej

em

plo

s d

e

bu

en

as

prá

cti

ca

s c

om

o:

La

“G

uía

ge

ne

ral d

e b

ue

na

s

prá

cti

ca

s e

n e

l tra

to c

on

víc

tim

as

de

l te

rro

ris

mo

qu

e

ev

ite

la v

icti

miz

ac

ión

se

cu

nd

ari

a”

en

el c

on

tex

to d

el

Pa

ís V

as

co

33.

Est

ab

lece

qu

é d

eb

erí

a in

clu

irs

e d

e f

orm

a

ind

isp

en

sa

ble

en

un

a G

uía

o P

roto

co

lo d

e b

ue

na

s

prá

cti

ca

s p

ara

los

pro

fes

ion

ale

s y

/o v

olu

nta

rio

s q

ue

tr

ata

n c

on

las

víc

tim

as

de

l te

rro

ris

mo

y r

ea

liza

un

a

pro

pu

est

a g

en

era

l, si

mp

lific

ad

a y

ab

iert

a d

e g

uía

de

b

ue

na

s p

ráct

ica

s q

ue

fo

me

nte

el t

rato

em

tico

, in

div

idu

aliz

ad

o, p

ers

on

aliz

ad

o y

no

dis

crim

ina

torio

, q

ue

a

yud

e e

n e

l pro

ceso

de

re

pa

raci

ón

y r

ecu

pe

raci

ón

vi

ctim

al,

dirig

ida

a a

ge

nte

s p

úb

lico

s y

priva

do

s. E

sta

p

rop

ue

sta

se

cen

tra

en

:

24

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

1. D

ere

cho

s d

e la

s ví

ctim

as

de

l te

rro

rism

o

2. P

roce

sos

de

vic

timiz

aci

ón

y r

ecu

pe

raci

ón

3. R

esp

ue

sta

s d

e lo

s a

ge

nte

s p

úb

lico

s y

priva

do

s a

d

ich

os

pro

ceso

s:

-Ob

liga

cio

ne

s g

en

era

les

de

las

inst

ituci

on

es

y a

ge

nte

s so

cia

les

a d

ich

os

pro

ceso

s

-Ob

liga

cio

ne

s d

e lo

s se

rvic

ios

esp

ecí

fico

s d

e

ate

nci

ón

a la

s ví

ctim

as

-Ad

min

istr

aci

ón

de

just

icia

-Se

rvic

ios

de

sa

lud

fís

ica

y m

en

tal

-Ed

uca

ció

n

-Tra

bajo

y S

eg

urid

ad

So

cia

l

-Viv

ien

da

y S

erv

icio

s S

oci

ale

s

-Co

leg

ios

Pro

fesi

on

ale

s y

Aso

cia

cio

ne

s P

rofe

sio

na

les

-Me

dio

s d

e c

om

un

ica

ció

n

-In

sta

nci

as

relig

iosa

s y

esp

iritu

ale

s

-In

stitu

cio

ne

s lo

cale

s

-So

cie

da

d e

n g

en

era

l

5-

Fo

rma

ció

n d

el p

ers

on

al d

e la

Ad

min

istr

ac

ión

qu

e

ten

ga

co

nta

cto

co

n la

s v

ícti

ma

s d

el t

err

ori

sm

o.

El f

om

en

to d

e la

esp

eci

aliz

aci

ón

y c

om

pe

ten

cia

s d

el

pe

rso

na

l de

las

dife

ren

tes

Ad

min

istr

aci

on

es

qu

e, ta

l y

com

o s

e h

a v

isto

, tie

ne

n c

on

tact

o c

on

las

víct

ima

s e

s e

sen

cia

l pa

ra a

bo

rda

r d

e m

an

era

efic

az

cad

a s

itua

ció

n

esp

ecí

fica

, co

n h

um

an

ida

d y

em

pa

tía

.

Po

r lo

ta

nto

, e

s fu

nd

am

en

tal q

ue

, co

nta

nd

o c

on

la

pa

rtic

ipa

ció

n d

e la

s e

ntid

ad

es

rep

rese

nta

tiva

s d

e la

s ví

ctim

as

de

l te

rro

rism

o, se

pro

mu

eva

la fo

rma

ció

n

con

tinu

ad

a, a

sí c

om

o la

esp

eci

aliz

aci

ón

y e

l se

gu

imie

nto

d

e la

ca

pa

cita

ció

n. E

sto

imp

lica

pro

gra

ma

s d

e

sen

sib

iliza

ció

n p

ara

to

do

el p

ers

on

al,

incl

uye

nd

o a

l so

cio

-sa

nita

rio

(cu

yos

juic

ios

y p

erc

ep

cio

ne

s p

ue

de

n

pe

rju

dic

ar

gra

vem

en

te la

re

cup

era

ció

n d

e la

víc

tima

).

6-

Cre

ac

ión

de

se

nd

as

se

cc

ion

es

en

el D

efe

ns

or

de

l P

ue

blo

pa

ra lo

s m

iem

bro

s d

e la

s F

ue

rza

s A

rma

da

s y

p

ara

los

mie

mb

ros

de

las

Fu

erz

as

y d

e lo

s C

ue

rpo

s y

F

ue

rza

s d

e S

eg

uri

da

d

Así

se

po

drí

a v

ela

r p

or

el c

um

plim

ien

to d

e lo

s d

ere

cho

s d

e la

s ví

ctim

as

de

l te

rro

rism

o d

e e

sto

s co

lect

ivo

s d

esd

e

un

en

foq

ue

esp

ecí

fico

.

7-

Cre

ac

ión

en

el m

arc

o d

e la

co

rre

sp

on

die

nte

E

str

ate

gia

de

un

me

ca

nis

mo

de

co

ntr

ol q

ue

ac

túe

de

m

an

era

co

nti

nu

ad

a y

de

ofi

cio

co

n e

l fin

de

ha

ce

r u

n

ad

ec

ua

do

mo

nit

ore

o d

e la

imp

lem

en

tac

ión

de

la L

ey

2

9/2

011

.

Est

e m

eca

nis

mo

ha

brá

de

te

ne

r ca

pa

cid

ad

pa

ra r

eca

ba

r la

info

rma

ció

n c

itad

a, e

lab

ora

r e

stu

dio

s, e

fect

ua

r re

com

en

da

cio

ne

s y

pro

mo

ver

las

bu

en

as

prá

ctic

as

me

dia

nte

el r

eco

no

cim

ien

to a

las

pe

rso

na

s, in

stitu

cio

ne

s o

en

tida

de

s m

ás

de

sta

cad

as

a e

sto

s e

fect

os.

Asi

mis

mo

, h

ab

rá d

e e

sta

r fa

culta

do

pa

ra fa

cilit

ar

y m

ejo

rar

la

coo

rdin

aci

ón

en

tre

inst

ituci

on

es,

así

co

mo

pa

ra a

bo

rda

r 25

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s

las

inic

iativ

as

orie

nta

da

s a

la c

on

secu

ció

n d

e lo

s fin

es

exp

resa

do

s e

n la

Le

y.

8. M

ejo

ra d

el s

iste

ma

de

ay

ud

as

, pre

sta

cio

ne

s y

c

on

de

co

rac

ion

es

.

Es

imp

ort

an

te q

ue

la r

ep

ara

ció

n, m

ora

l o m

ate

ria

l, n

o

cue

nte

co

n p

lazo

s re

strict

ivo

s y

se a

just

e a

crite

rio

s co

mp

ren

sivo

s d

e lo

s p

roce

sos

de

vic

timiz

aci

ón

.

● R

ec

om

en

da

cio

ne

s c

om

un

es

al á

mb

ito

jud

icia

l y

ad

min

istr

ati

vo

1. E

lab

ora

ció

n d

e u

na

no

rma

tiv

a e

sp

ec

ífic

a p

ara

las

v

ícti

ma

s d

el t

err

ori

sm

o a

niv

el i

nte

rna

cio

na

l.

2. F

om

en

to d

e la

co

ord

ina

ció

n y

efi

ca

cia

de

los

p

od

ere

s p

úb

lico

s:

Ela

bo

rac

ión

de

un

a E

str

ate

gia

N

ac

ion

al p

ara

la r

ep

ara

ció

n in

teg

ral d

e la

s v

ícti

ma

s

de

l te

rro

ris

mo

y la

err

ad

ica

ció

n d

e la

s a

cc

ion

es

te

rro

ris

tas

.

La

Est

rate

gia

Na

cio

na

l co

nst

ituiría

un

inst

rum

en

to

vert

eb

rad

or

de

la a

ctu

aci

ón

de

los

po

de

res

blic

os,

p

on

ien

do

en

ma

rch

a d

e fo

rma

co

ord

ina

da

los

me

dio

s m

ate

ria

les

y h

um

an

os

pa

ra a

cab

ar

est

a la

cra

y c

on

trib

uir

al c

am

bio

de

l mo

de

lo c

ultu

ral,

de

act

itud

es

y va

lore

s q

ue

co

nst

ituye

n e

l ca

ldo

de

cu

ltivo

pa

ra s

u p

rolif

era

ció

n.

Ha

brí

a d

e s

er

un

do

cum

en

to e

n e

l qu

e s

e e

sta

ble

cie

ran

d

e m

an

era

cla

ra y

pre

cisa

los

obje

tivo

s p

ara

el p

erio

do

co

rre

spo

nd

ien

te y

las

me

did

as

a im

ple

me

nta

r p

ara

da

r u

na

re

spu

est

a a

de

cua

da

a c

ort

o, m

ed

io o

larg

o p

lazo

.

3. A

ten

ció

n p

sic

oló

gic

a e

sp

ec

ífic

a y

ad

ec

ua

da

Pa

ra e

fect

ua

r u

na

eva

lua

ció

n d

e la

s se

cue

las

sufr

ida

s p

or

la v

íctim

a d

el t

err

orism

o s

e p

reci

sa u

na

ate

nci

ón

so

cio

-sa

nita

ria

dis

ad

a p

ara

ate

nd

er

la e

spe

cific

ida

d d

e

la p

ers

on

a, p

rop

orc

ion

ad

a p

or

eq

uip

os

mu

ltid

isci

plin

are

s d

e p

rofe

sio

na

les

form

ad

os

pa

ra a

ten

de

r a

est

e c

ole

ctiv

o.

Asi

mis

mo

, e

sta

ate

nci

ón

esp

eci

aliz

ad

a h

ab

rá d

e

con

tem

pla

r ta

mb

ién

la e

spe

cific

ida

d q

ue

re

qu

iere

la

ate

nci

ón

a la

s ví

ctim

as

de

l te

rro

rism

o m

iem

bro

s d

e la

s F

ue

rza

s A

rma

da

s y

de

las

Fu

erz

as

y C

ue

rpo

s d

e

Se

gu

rid

ad

.

Ha

y q

ue

te

ne

r p

rese

nte

qu

e e

l tra

um

a s

ufr

ido

re

pe

rcu

te

en

la v

ida

pe

rso

na

l, fa

mili

ar

y so

cio

lab

ora

l.

4. I

nte

gra

ció

n d

e la

pe

rsp

ec

tiv

a d

e g

én

ero

ta

nto

en

la

ate

nc

ión

y r

ep

ara

ció

n a

las

víc

tim

as

de

l te

rro

ris

mo

, c

om

o e

n la

pre

ve

nc

ión

de

la r

ad

ica

liza

ció

n v

iole

nta

Se

re

qu

iere

la id

en

tific

aci

ón

y e

valu

aci

ón

de

los

dife

ren

tes

resu

ltad

os

qu

e la

s d

isp

osi

cio

ne

s n

orm

ativ

as

o

las

po

lític

as

blic

as

pu

die

ran

pro

du

cir

en

las

vid

as

de

m

uje

res

y h

om

bre

s, d

e fo

rma

de

sag

reg

ad

a.

Ad

em

ás,

sin

pe

rju

icio

de

su

pa

pe

l act

ivo

en

la

pe

rpe

tra

ció

n d

e a

ccio

ne

s te

rro

rist

as,

ha

y e

vid

en

cia

s su

ficie

nte

s p

ara

co

nsi

de

rar

a la

s m

uje

res

com

o d

iqu

e d

e

con

ten

ció

n a

los

pro

ceso

s d

e r

ad

ica

liza

ció

n v

iole

nta

y

he

rra

mie

nta

útil

pa

ra c

om

ba

tir e

l ext

rem

ism

o ta

nto

en

su

s co

mu

nid

ad

es

com

o a

niv

el g

lob

al.

5. D

ife

ren

cia

r lo

s t

érm

ino

s a

sis

ten

cia

y a

yu

da

e

co

mic

a

26

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s 5

. Dif

ere

nc

iar

los

rmin

os

as

iste

nc

ia y

ay

ud

a

ec

on

óm

ica

En

Esp

a s

e h

a d

esa

rro

llad

o s

olo

est

e ú

ltim

o.

6. M

ed

ida

s d

e p

rote

cc

ión

de

la in

tim

ida

d

Se

ha

n d

e e

sta

ble

cer

me

can

ism

os

de

pro

tecc

ión

de

las

víct

ima

s y

sus

fam

ilia

res

fre

nte

a la

act

ua

ció

n d

e lo

s m

ed

ios

de

co

mu

nic

aci

ón

. L

a m

ism

a p

ub

licid

ad

qu

e

bu

sca

el t

err

orist

a c

on

su

s a

ctu

aci

on

es,

pro

du

ce u

n

da

ño

ad

icio

na

l a la

víc

tima

dire

cta

o in

dire

cta

de

las

mis

ma

s.

27

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s R

efer

enci

as

1. M

AX

MA

N, D

., “

Liv

ing w

ith terr

or, n

ot Liv

ing in

Terr

or:

The Im

pact

of C

hro

nic

Terr

orism

on Isr

aeli

Soci

ety

”, T

err

orism

Rese

arc

h

Initi

ativ

eV

ol 5

, N

o 5

-6 (

2011

):

http://w

ww

.terr

orism

analy

sts.

com

/pt/in

dex.

php/p

ot/art

icle

/vie

w/li

ving-

with

-terr

or/

htm

l

2. C

OH

EN

, J.

, “E

fect

os

Soci

ale

s del T

err

orism

o. C

risi

s de

Refu

gia

dos

y A

rgum

enta

ciones

Err

óneas”

, IE

EE

, D

ocu

mento

O

pin

ión, 11

2/2

015, 16 d

e o

ctubre

de 2

015, p.3

.

3. M

OZ

ES

CA

ND

ELL, I., Los d

ere

chos d

e las v

íctim

as d

el

terr

orism

o e

n e

l ám

bito inte

rnacio

nal,

ed.

Dyk

inso

n, M

adrid, 2012,

pp.1

7, 18, 35 y

36.

4. P

OLO

NI-

STA

UD

ING

ER

, l.;

OR

TO

BA

LS

, C

.D., T

err

orism

and

Vio

lent

Conflic

s, W

om

ens

Agency

, Leaders

hip

and R

esp

onse

s,

ed.S

pringer, 2

013.

5. La in

form

aci

ón d

e e

ste a

part

ado s

e h

a o

bte

nid

o d

e: M

OZ

E

SC

AN

DE

LL, I., P

onenci

a p

rese

nta

da e

n la

V

II J

orn

adas

"Día

de la

M

uje

r V

íctim

a d

el T

err

orism

o",

org

aniz

adas

por

la A

soci

aci

ón

Cuerp

os

y F

uerz

as

de S

eguridad d

el E

stado V

íctim

as

del T

err

orism

o

(AC

FS

EV

T),

patr

oci

nadas

por

el M

inis

terio d

el I

nte

rior

y la

F

undaci

ón d

e V

íctim

as

del T

err

orism

o y

cele

bra

das

el 1

6 y

17 d

e

oct

ubre

de 2

014 e

n B

urg

os.

6. U

NIT

ED

NA

TIO

NS

, “G

ender

main

str

eam

ing in the w

ork

of

UN

OD

C”,

Guid

ance

note

for

UN

OD

C s

taff,

New

York

, Ju

ne 2

013,

pp.6

2-6

7.

7.V

id.

págin

a w

eb U

NO

DC

: http://w

ww

.unodc.

org

/lpo-b

razi

l/es/

crim

e/in

dex.

htm

l

8. C

HO

WD

HU

RY

FIN

K, N

., B

AR

AK

AT,

R., S

HE

TR

ET,

L., T

he

role

s of w

om

en

in t

err

orism

, co

nfli

ct a

nd v

iole

nt ext

rem

ism

, Less

ons

for

the

Unite

d N

atio

ns

and in

tern

atio

na

l act

ors

, C

ente

r on G

lobal

Counte

rterr

orism

Coopera

tion,

Gosh

en (

US

A),

april,

2013, pp. 1-2

.

9. P

OW

ELL, C

., “

Wom

en a

nd T

err

orism

: V

ictim

s, P

erp

etr

ato

rs, and

Pro

ble

m S

olv

ers

”, C

ounci

l on F

ore

ing R

ela

tions,

Marc

h 2

2, 2016:

htt

p:/

/blo

gs.

cfr.org

/wom

en-a

round-t

he-w

orld

/2016/0

3/2

2/w

om

en

-and-t

err

orism

-vic

tims-

perp

etr

ato

rs-a

nd-p

roble

m-s

olv

ers

/

10. C

ON

SE

JO E

CO

MIC

O Y

SO

CIA

L (C

ES

), T

erc

er

Info

rme

sobre

la R

ealid

ad S

oci

ola

bora

l Esp

añola

, co

l. In

form

es,

01/2

011

, ed. C

onse

jo E

conóm

ico y

Soci

al,

Madrid,

enero

de 2

012,

pp

.23 y

24.

11.

PO

LO

NI-

STA

UD

ING

ER

, l.;

OR

TO

BA

LS

, C

.D.,

Terr

orism

and

Vio

lent

Conflic

s, W

om

ens A

gency,

Leaders

hip

and R

esp

onses,

ed.S

pringer, 2

013.

12. E

l MU

ND

O, Lo

s cr

ímenes

de E

TA,

public

ado p

or

Pedro

Sim

ón e

l 31 d

e m

arz

o d

e 2

014 e

n:

http://w

ww

.elm

und

o.e

s/esp

ana/

2014/0

3/3

1/5

338b

3b8e2704ed14e8b4577.h

tml

13. U

NIT

ED

NA

TIO

NS

, “W

om

en,

Peace a

nd S

ecurity

”, S

tudy

subm

itted b

y th

e S

ecr

eta

ry-G

enera

l purs

uant

to S

ecu

rity

Counci

l re

solu

tion 1

325 (

2000),

New

York

, 2002,

p.4

.

14. C

UE

RV

O D

E L

A C

ALLE

, M

., “

El I

nfo

rme d

e im

pact

o d

género

en

el M

inis

terio d

e D

efe

nsa

”, e

n la

obra

cole

ctiv

a G

énero

, C

onflic

tos

Arm

ados y

Seguridad.

La a

sesorí

a d

e g

énero

en o

pera

cio

nes,

ed.

Univ

ers

idad d

e G

ranada,

Gra

nada,

2012,

pp.

307-3

11.

15. U

NIT

ED

NA

TIO

NS

, “G

ender

main

str

eam

ing in t

he w

ork

of

UN

OD

C”,

Guid

ance

note

for

UN

OD

C s

taff,

New

York

, Ju

ne 2

013,

pp.6

2-6

7.

16. La in

form

aci

ón d

e e

ste a

part

ado s

e h

a o

bte

nid

o d

e: M

OZ

E

SC

AN

DE

LL, I., “O

blig

aci

ón y

resp

onsa

bili

dad e

stata

l de p

rote

ger

los

dere

chos

hum

anos

de lo

s m

iem

bro

s de la

s F

uerz

as

Arm

adas.

El

dere

cho d

e r

epara

ción”,

en la

obra

cole

ctiv

a A

punte

s y

reflexio

nes

sobre

dis

cap

acid

ad m

ilita

r, A

cta

s d

el IV

Sem

inario I

nte

rnacio

nal

sobre

Dis

cap

acid

ad M

ilita

r, e

d.

Univ

ers

idad d

e G

ranada,

Gra

nada,

2014, pp.7

3-9

6.

17. E

n e

ste s

entid

o v

id.

Clá

usu

la M

art

ens,

que a

pare

ce,

de u

n

modo u

otr

o, en d

ivers

os

trata

dos

que r

egula

n lo

s co

nfli

ctos

arm

ados.

28

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n la

s v

ícti

ma

s 18. E

l “dere

cho d

e G

inebra

”, tal y

com

o h

oy

se c

onoce

lo

com

ponen: I C

onve

nio

para

aliv

iar

la s

uert

e q

ue c

orr

en lo

s heridos

y lo

s en

ferm

os

de la

s fu

erz

as

arm

ad

as

en c

am

paña (

1949);

II

Conve

nio

para

aliv

iar

la s

uert

e q

ue

corr

en lo

s heridos,

los

enfe

rmos

y lo

s n

áufr

agos

de la

s fu

erz

as

arm

adas

en e

l mar

(1949);

III

Conve

nio

rela

tivo a

l tra

to d

ebid

o a

los

prisi

onero

s de g

uerr

a (

1949);

IV

Co

nve

nio

rela

tivo a

la p

rote

cció

n d

ebid

a a

las

pers

onas

civi

les

en

tiem

po d

e g

uerr

a (

1949),

art

ículo

3 c

om

ún a

los

cuatr

o C

onve

nio

s y

tres

Pro

toco

los

Adic

ionale

s.

19. C

onve

nci

ón d

e la

ON

U s

obre

los

dere

chos

de la

s pers

onas

con

dis

cap

aci

dad (

2006).

20. E

ste p

roce

so d

e r

efle

xión s

e in

ició

con la

sanci

ón e

n 1

949 d

e la

C

onst

ituci

ón d

e la

Repúblic

a A

lem

ana. A

est

e r

esp

ect

o s

on

inte

resa

nte

s lo

s si

guie

nte

s docu

mento

s:

-Bund

esw

ehr, Innere

Führu

ng.

Selb

stve

rstä

ndnis

und

Führu

ngsk

ultu

r der

Bundesw

ehr, B

undesm

inis

terium

der

Vert

eid

igung P

ress

e u

nd I

nfo

rmatio

nss

tab

, B

erlin

, Ja

nuar

2010:

ww

w.b

undesw

ehr.de

-Fre

iherr

zu

Guttenberg

, K

arl-T

heodor, «

Die

Idee

vom

Sta

ats

bürg

er

in U

nifo

rm»,

Lehre

n a

us

dem

20.J

uli

1944, R

ede d

es

Bunde

smin

iste

rs d

er

Vert

eid

igung,

anlä

ßic

h d

er

Vera

nst

altu

ng

der

Konra

d-A

denauer-

Stif

tung, 20.J

uli

1944: V

erm

äch

tnis

und

Zuku

nftsa

uftra

g, am

6.J

uli

2010 im

Gra

nd H

ote

l Esp

lanade, B

erlin

.

-ZD

v 10/1

, In

nere

Führu

ng, ve

rsio

n e

spañola

, R

egla

mento

Conju

nto

apro

bado p

or

el M

inis

tro F

edera

l de D

efe

nsa

, en B

onn e

l 28 d

e

enero

de 2

008.

21. E

l Códig

o d

e C

onduct

a d

e la

OS

CE

sobre

asp

ect

os

Polít

ico-

Mili

tare

s de S

eguridad s

e a

pro

bó e

n la

91ª

Sesi

ón P

lenaria d

el

Com

ité E

speci

al d

el F

oro

de la

CS

CE

de C

oopera

ción e

n m

ate

ria

de S

eguridad c

ele

bra

da e

n B

udapest

el 3

de d

icie

mbre

de 1

994 y

entr

ó e

n v

igor

el 1

de e

nero

de 1

99

5, D

OC

.FS

C/1

/95. S

egún s

u

párr

..3

9, la

s dis

posi

ciones

que c

ontie

ne s

on p

olít

icam

ente

vi

ncu

lante

s.

22.

Vid

. Leig

h,

Ian

y B

orn

, H

ans

(2008),

Manual sobre

Dere

chos

Hum

anos y

Lib

ert

ades F

undam

enta

les s

obre

el P

ers

onal de las

Fuerz

as A

rmadas,

Vars

ovi

a,

vers

ión e

spañola

, O

SC

E/O

DH

IR.

23. V

id. C

ounci

l of

Euro

pe,

Parlia

menta

ry A

ssem

bly

, R

eco

mm

endatio

n 1

742 (

2006),

Hum

an r

ights

of

mem

bers

of

the

arm

ed forc

es:

http:/

/ass

em

bly

.coe.in

t

Tam

bié

n e

s in

tere

sante

la ju

risp

rudenci

a d

e la

Cort

e E

uro

pea d

e

Dere

chos

Hum

ano

s so

bre

est

a m

ate

rial,

com

o p

or

eje

mplo

: C

ase

of

Engel a

nd o

thers

v. T

he

Neth

erlands,

Str

asb

ourg

, 8 J

une 1

976:

http://h

udoc.

ech

r.co

e.in

t

24.

Vid

. sobre

esta

mate

ria

, E

uro

pean O

rganis

ation o

f M

ilita

ry

Asso

cia

tions (

EU

RO

MIL

), F

inal R

ep

ort

on t

he 6

th I

nte

rnational

Sem

inar:

Health a

nd S

afe

ty f

or

Mili

tary

Pers

onnel in

Euro

pean

Forc

es: T

he Im

port

ance o

f S

ocia

l D

ialo

gue,

8-1

0 N

ovem

ber

2002,

Vaerlose/C

op

enhagen.

25. A

LB

A F

IGU

ER

O,

M.C

., “

La o

ficin

a d

e a

sis

tencia

e info

rmació

n a

la

s v

íctim

as d

el te

rrorism

o d

e la A

udie

ncia

Nacio

nal. L

uces y

som

bra

s d

e la a

sis

tencia

a la v

íctim

a d

el te

rrorism

o e

n e

l seno d

e la

Adm

inis

tració

n d

e J

usticia

”, R

evis

ta L

a L

ey P

enal, n

º 111,

novie

mbre

-dic

iem

bre

2014,

edic

ión e

lectr

ónic

a:

http

://lale

yp

enal.la

ley.

es, p

p.

26-4

9.

26. F.

CA

LD

ER

ÍN,

J.,

c.,

“Aguje

ros

del s

iste

ma"

”,

capít

ulo

de

Carlos

Fern

ández

de C

asa

deva

nte

, o

p.c

it. p

p.

323-3

41.

27. F.

CA

LD

ER

ÍN,

J., A

guje

ros d

el sis

tem

a:

Más d

e 3

00 a

sesin

ato

s

de E

TA

sin

resolv

er,

Pró

logo d

e M

aite

Pagaza

urt

undúa,

ed.

Ikusa

ger, V

itoria-G

ast

eiz

, 2015,

pp.

9-1

1.

28. Ib

id.

29. Ib

id.

30. G

AR

CÍA

MO

RE

NO

, J.

M.,

“A

lgunas

consi

dera

ciones

sobre

la

aplic

aci

ón e

n E

spaña d

el C

onve

nio

Euro

peo d

e E

xtra

dic

ión”,

R

evi

sta d

e J

urisp

rudenci

a,

núm

ero

2,

el 1

5 d

e a

bril d

e 2

013.

2

9

1. L

os

efe

cto

s n

eg

ati

vo

s d

el t

err

ori

sm

o e

n e

l dis

fru

te

de

los

de

rec

ho

s h

um

an

os

y li

be

rta

de

s f

un

da

me

nta

les

31.

EU

RO

PA

PR

ES

S, “B

élg

ica n

eg

ó la

ext

radic

ión d

e u

na e

tarr

a p

or

"duda

s" d

e q

ue E

spaña r

esp

ete

los

DD

HH

”, B

ruse

las,

20 N

ovi

em

bre

de 2

013, dis

ponib

le e

n:

http://w

ww

.euro

papre

ss.e

s/naci

ona

l/notic

ia-b

elg

ica-n

ego-

ext

rad

icio

n-jaure

gui-dudas-

esp

ana-r

esp

ete

-ddhh-e

tarr

as-

dete

nid

os-

201311

201311

50.h

tml

32. X

IV C

um

bre

Judic

ial I

bero

am

erica

na, R

egla

s de A

cceso a

la

Justicia

de las P

ers

onas e

n C

ondic

ión d

e V

uln

era

bili

dad,

apro

badas

en e

l mes

de m

arz

o d

e 2

008.

33. D

E L

A C

UE

STA

AR

ZA

ME

ND

I, J

.L. (D

ir.),

VA

RO

NA

MA

RT

ÍNE

Z,

G. (A

uto

ra),

EC

HE

BU

A O

DR

IOZ

OLA

, E

., M

AY

OR

DO

MO

R

OD

RIG

O, V

. (I

nve

stig

adore

s), G

uía

genera

l de b

uenas

prá

ctic

as

en e

l tra

to c

on v

íctim

as

del t

err

orism

o q

ue e

vite

la v

ictim

izaci

ón

secu

ndaria, In

stitu

to V

asc

o d

e C

rim

inolo

gía

, G

obie

rno V

asc

o, 2015.

30

2.

Lo

s e

fec

tos

del

te

rro

ris

mo

en

la s

oc

ied

ad

De

spu

és

de

los

ata

qu

es

terr

orist

as

en

Min

ne

sota

, N

ue

va

Yo

rk

y N

ue

va

Jers

ey

de

se

ptie

mb

re

de

2

01

6,

el

pre

sid

en

te

de

lo

s E

sta

do

s U

nid

os,

B

ara

k O

ba

ma

, se

d

irig

ió a

lo

s ci

ud

ad

an

os

de

su

Na

ció

n e

mp

lazá

nd

ole

s “a

n

o

sucu

mb

ir

al

mie

do

a

nte

la

a

me

na

za

terr

orist

a”.

D

ecl

ara

cio

ne

s p

are

cid

as

o e

n e

l mis

mo

se

ntid

o h

an

sid

o

pro

nu

ncia

da

s p

or

los

dif

ere

nte

s lí

de

res

de

la

s d

em

ocr

aci

as

occ

ide

nta

les,

o

bje

tivo

s d

e

la

vio

len

cia

te

rro

rist

a is

lám

ica

.

¿R

ea

lme

nte

sa

be

mo

s lo

q

ue

q

uie

ren

d

eci

r e

sto

s d

irig

en

tes

po

lític

os

al r

efe

rirs

e e

n e

sto

s té

rmin

os

sob

re e

l e

fect

o

de

la

vi

ole

nci

a

terr

orist

a

en

la

s so

cie

da

de

s o

ccid

en

tale

s?

“Su

cum

bir

a

l m

ied

o”,

a

en

un

cia

do

, p

od

ría

e

nte

nd

ers

e

com

o

un

si

nta

gm

a

fin

alis

ta

y d

esc

rip

tivo

de

lo

s e

fect

os

de

la

vio

len

cia

te

rro

rist

a e

n l

a

ciu

da

da

nía

en

ge

ne

ral.

No

s p

rod

uce

o p

rod

uci

ría

mie

do

, y

sucu

mb

ir

al

mie

do

d

e

la

vio

len

cia

te

rro

rist

a

¿q

p

rod

uce

? ¿

So

mo

s co

nsc

ien

tes

de

lo

qu

e n

os

est

am

os

jug

an

do

al s

ucu

mb

ir a

ese

mie

do

?

! Po

r d

esg

raci

a,

en

e

l P

aís

V

asc

o

y e

n

Na

varr

a,

en

E

spa

ña

, h

em

os

sid

o

test

igo

s y

víct

ima

s d

ire

cta

s d

el

últi

mo

re

du

cto

d

e

vio

len

cia

te

rro

rist

a

qu

e

pe

rma

ne

cía

a

ctiv

o e

n l

a E

uro

pa

de

la

s d

em

ocr

aci

as

libe

rale

s, c

on

g

én

esi

s,

de

sarr

ollo

e

im

pla

nta

ció

n

ma

rca

da

me

nte

e

uro

pe

a y

occ

ide

nta

l. M

arc

ad

am

en

te o

rig

ina

ria

s d

e l

a

pro

pia

cu

ltura

po

lític

a e

uro

pe

a.

La

org

an

iza

ció

n t

err

orist

a

ETA

go

lpe

ó d

esd

e 1

96

8 h

ast

a 2

011

co

n s

u v

iole

nci

a

terr

orist

a la

so

cie

da

d e

spa

ño

la e

n g

en

era

l, co

n e

spe

cia

l!

én

fasi

s e

n l

a s

oci

ed

ad

va

sca

en

pa

rtic

ula

r. H

an

sid

o 4

3

os

de

vio

len

cia

in

inte

rru

mp

ida

, sa

lvo

un

pa

r d

e a

ño

s d

e e

stra

tég

ico

y t

ram

po

so p

erio

do

de

tre

gu

a.

So

mo

s, p

or

ello

, lo

s m

iem

bro

s d

e

est

a

soci

ed

ad

e

spa

ño

la

y p

rin

cip

alm

en

te v

asc

a a

ge

nte

s cu

alif

ica

do

s p

ara

exp

on

er

los

pe

rnic

ioso

s re

sulta

do

s y

efe

cto

s q

ue

la

util

iza

ció

n

sist

em

átic

a y

pro

lon

ga

da

en

el

tiem

po

de

la

vio

len

cia

te

rro

rist

a p

ue

de

te

ne

r e

n u

na

so

cie

da

d.

La

mo

ral.

Fu

nci

on

es y

ca

rac

terí

sti

ca

s L

a im

pla

nta

ció

n d

e lo

s si

ste

ma

s d

em

ocr

átic

os

en

Eu

rop

a

–q

ue

se

in

icia

a c

om

ien

zos

de

l si

glo

XIX

tra

s la

s o

las

revo

luci

on

aria

s d

e E

sta

do

s U

nid

os

y F

ran

cia–

su

pu

so,

en

el f

on

do

, u

n c

am

bio

en

el s

iste

ma

de

va

lore

s m

ora

les

de

la

so

cie

da

d.

s a

llá d

e l

a d

efin

ició

n c

an

ón

ica

de

m

ora

l a

po

rta

da p

or

nu

est

ro d

icci

on

ario

, p

lan

tea

mo

s e

n

est

e in

form

e u

na

se

rie

de

ob

serv

aci

on

es

qu

e a

ve

ces

se

sue

len

pa

sar

po

r a

lto.

La

m

ora

lida

d

o

un

si

ste

ma

d

e

valo

res

mo

rale

s e

s in

he

ren

te a

cu

alq

uie

r so

cie

da

d,

po

r m

uy

pe

qu

a q

ue

se

a.

No

ha

exi

stid

o n

ing

un

a c

om

un

ida

d h

um

an

a q

ue

no

h

aya

po

seíd

o t

al

sist

em

a d

e v

alo

res

mo

rale

s o

se

ha

ya

con

du

cid

o

sin

e

sta

r so

me

tido

a

u

no

d

e

ello

s.

Su

co

mp

lejid

ad

pu

ed

e s

er

s o

me

no

s e

xte

nsa

e i

nte

nsa

, p

ero

no

ine

xist

en

te.

31

2.

Lo

s e

fec

tos

del

te

rro

ris

mo

en

la s

oc

ied

ad

De

sde

la

co

nfo

rma

ció

n d

e l

as

de

mo

cra

cia

s lib

era

les

en

E

uro

pa

y s

u d

esa

rro

llo a

lo la

rgo

de

los

sig

los

XIX

y X

X,

ha

id

o a

com

pa

ña

da

de

un

a p

au

latin

a t

ran

sfo

rma

ció

n d

e

nu

est

ro

sist

em

a

de

va

lore

s m

ora

les.

L

a

inst

au

raci

ón

le

giti

ma

do

ra

de

la

lib

ert

ad

, la

ig

ua

lda

d,

la

pro

pie

da

d

priva

da

, la

fra

tern

ida

d (

ah

ora

co

nve

rtid

a e

n s

olid

arid

ad

),

el

est

ad

o

de

d

ere

cho

, e

tc.,

com

o

pila

res

de

e

sas

de

mo

cra

cia

s e

uro

pe

as

ha

ve

nid

o

pre

ced

ida

d

e

las

corr

esp

on

die

nte

s co

nfo

rma

cio

ne

s d

e

un

as

no

rma

s,

pre

cep

tos

o c

ost

um

bre

s m

ora

les

en

la

psi

qu

e s

oci

al,

en

to

do

s y

cad

a u

no

de

no

sotr

os.

Alg

un

as

de

e

sta

s n

orm

as

o

pre

cep

tos

ha

n

sid

o

ne

cesa

ria

s q

ue

se

e

xplic

iten

e

n

los

div

ers

os

cód

igo

s ci

vile

s, p

en

ale

s o

co

me

rcia

les,

p

ero

la in

me

nsa

y m

ayo

r p

art

e d

e c

orp

us

mo

ral

de

un

a s

oci

ed

ad

es

táci

to y

se

tr

an

smite

po

r a

sim

ilaci

ón

de

la

s co

nd

uct

as

ob

serv

ab

les.

A

qu

ella

s m

ayo

rita

ria

me

nte

ace

pta

da

s p

or

los

mie

mb

ros

de

e

sa

soci

ed

ad

so

n

con

serv

ad

as

y se

a

seg

ura

su

va

lide

z co

n l

a c

on

tinu

a r

ep

etic

ión

d

e l

as

mis

ma

s. S

e

con

vie

rte

n

en

“s

ale

s m

ora

les”

. É

sta

s se

ña

les

son

se

ña

les

fue

rte

s, c

lara

s, p

reci

sas

y co

nci

sas

pu

es

se t

rata

d

e e

vid

en

cia

r lo

qu

e s

e p

erm

ite o

est

á b

ien

y lo

qu

e n

o.

Otr

as

de

la

s ca

ract

erí

stic

as

de

la

mo

ral

es

qu

e l

o q

ue

h

em

os

de

no

min

ad

o “

señ

ale

s m

ora

les”

pu

ed

en

pa

rece

r a

p

rim

era

vis

ta y

bajo

un

a i

nte

rpre

taci

ón

est

átic

a d

e m

ora

l co

mo

lim

itaci

on

es

o r

eco

rte

s a

la li

be

rta

d.

Pe

ro la

mo

ral

no

n

ace

d

e

la

ne

cesi

da

d

de

lib

ert

ad

, si

no

d

e

la

ne

cesi

da

d d

e c

on

vivi

r e

n p

az

y o

rde

na

da

me

nte

.

!

La

s se

ña

les

mo

rale

s n

o

ne

cesi

tan

p

roh

ibir

de

fo

rma

e

xpre

sa,

sin

o

qu

e

sim

ple

me

nte

re

gu

lan

co

nd

uct

as

soci

ale

s e

n b

usc

a d

e u

n o

rde

n.

Pu

ed

e e

xist

ir e

l o

rde

n

sin

lib

ert

ad

(d

icta

du

ras)

, p

ero

e

so

no

im

plic

a

qu

e

el

ord

en

im

pid

a l

a l

ibe

rta

d,

es

s, e

l ca

mp

o d

on

de

se

e

xpre

sa la

lib

ert

ad

es

el o

rde

n m

ora

l. E

se s

iste

ma

mo

ral

sirv

e p

ara

da

r ce

rtid

um

bre

, se

gu

rid

ad

y p

revi

sib

ilid

ad

a

las

rela

cio

ne

s so

cia

les.

C

nta

m

ás

cert

idu

mb

re,

seg

urid

ad

y

pre

visi

bili

da

d

ha

ya

de

g

en

era

r u

n

mejo

r si

ste

ma

, se

s d

ifíci

l re

em

pla

zarlo

o

va

ria

rlo

. U

n

sist

em

a a

sí n

o im

plic

a d

ire

cta

me

nte

qu

e e

l m

ism

o t

en

ga

q

ue

se

r co

mp

lejo

. L

a a

ntr

op

olo

gía

ha

de

mo

stra

do

ju

sto

lo

co

ntr

ario

: cu

án

to m

ás

sen

cillo

es

un

sis

tem

a m

ora

l, m

ejo

res

resu

ltad

os

ap

ort

ará

.

Po

r e

so r

esu

lta im

po

sib

le q

ue

en

un

a m

ism

a c

om

un

ida

d

o

soci

ed

ad

p

ue

da

n

coe

xist

ir

un

si

ste

ma

d

e

valo

res

mo

rale

s co

mp

leta

me

nte

d

ifere

nte

s o

a

nta

nic

os

sin

q

ue

fin

alm

en

te

ap

are

zca

e

l co

nfli

cto

so

cia

l. P

ue

de

n

lleg

ar

a e

xist

ir s

iste

ma

s m

ora

les

lige

ram

en

te d

ifere

nte

s só

lo

bajo

la

si

tua

ció

n

de

se

gre

ga

ció

n

soci

al

de

su

s m

iem

bro

s. L

a h

isto

ria

, la

an

tro

po

log

ía y

la s

oci

olo

gía

así

lo

d

em

ue

stra

n,

pe

ro

tam

bié

n

no

s e

nse

ña

n

qu

e,

fina

lme

nte

, e

sas

com

un

ida

de

s co

n

sist

em

as

mo

rale

s d

ifere

nte

s o

se

se

pa

ran

o s

e c

on

vie

rte

n a

la

ma

yorita

ria

o

de

sap

are

cen

.

32

2.

Lo

s e

fec

tos

del

te

rro

ris

mo

en

la s

oc

ied

ad

La

mo

ral

sirv

e a

de

s p

ara

afia

nza

r la

id

en

tida

d d

el

gru

po

, d

e l

a c

om

un

ida

d,

de

la

so

cie

da

d o

so

cie

da

de

s q

ue

la

co

mp

art

en

. S

e p

ue

de

ase

gu

rar

qu

e e

l m

un

do

de

la

s d

em

ocr

aci

as

occ

ide

nta

les

com

pa

rte

u

n

mis

mo

o

p

are

cid

o

sist

em

a

de

va

lore

s m

ora

les.

L

as

dife

ren

cia

s e

xist

en

tes

o so

n m

ínim

as

o so

n d

e g

rad

o,

pe

ro ca

si

nu

nca

de

cla

se.

Prá

ctic

am

en

te,

cua

lqu

ier

cosa

qu

e a

un

fr

an

cés

le p

ue

da

pa

rece

r in

mo

ral,

es

casi

se

gu

ro q

ue

se

lo

pu

ed

a p

are

cer

a u

n it

alia

no

, a

lem

án

, in

glé

s o

esp

ol.

Est

os

do

s ra

sgo

s ca

ract

erí

stic

os

de

la

m

ora

l, la

s “s

ale

s m

ora

les”

fu

ert

es

y su

“s

al

de

id

en

tida

d”

fue

rte

, cr

ea

la

dife

ren

cia

de

gru

po

o c

om

un

ida

d y

ale

rta

so

bre

la

in

com

pa

tibili

da

d d

e c

on

vivi

r co

n l

os

de

“la

otr

a

mo

ral”.

Un

dig

o d

e c

on

du

cta

co

n (

“se

ña

les

mo

rale

s fu

ert

es”

) e

s p

rob

ab

lem

en

te l

a m

ejo

r se

ña

de

id

en

tida

d

de

cu

alq

uie

r so

cie

da

d.

La

m

ulti

cultu

ralid

ad

p

od

ría

en

ten

de

rse

y d

ars

e,

de

he

cho

se

da

, la

mu

ltim

ora

lida

d

es

imp

osi

ble

, e

s u

na

ap

orí

a e

n s

i mis

ma

.

La

mo

ral

tien

e a

de

s u

na

cu

alid

ad

esp

ecí

fica

qu

e n

os

pu

ed

e p

are

cer

ala

rma

nte

, p

ero

qu

e f

orm

a p

art

e d

e s

u

pro

pia

na

tura

leza

: p

ara

qu

e f

un

cio

ne

ha

de

im

po

ne

rse

o

si s

e q

uie

re,

tien

de

a i

mp

on

ers

e d

e m

an

era

co

act

iva

o

coa

ccio

na

do

ra,

bie

n

me

dia

nte

sa

nci

ón

p

or

ley,

b

ien

m

ed

ian

te

rech

azo

so

cia

l. A

qu

ella

s co

nd

uct

as

qu

e

se

ap

art

an

d

e

las

no

rma

s m

ora

les

son

re

crim

ina

da

s so

cia

lme

nte

, te

rmin

an

do

p

or

de

sap

are

cer

o

en

la

m

arg

ina

lida

d.

Es

la

fun

ció

n

de

cu

alq

uie

r có

dig

o

y la

m

ora

l es

un

o m

ás.

!

Si n

o c

on

sig

ue

imp

on

ers

e p

or

alg

un

o d

e e

sto

s m

ed

ios,

e

nto

nce

s la

mo

ral s

e v

ue

lve

ge

ne

rad

ora

de

vio

len

cia

p

ara

se

r im

pu

est

a. P

or

ello

ha

de

se

r a

sum

ida

, a

cep

tad

a

y cu

mp

lida

sin

exc

ep

ció

n: n

o e

xist

e la

po

sib

ilid

ad

de

lib

re

ele

cció

n d

e lo

s p

rece

pto

s m

ora

les

a lo

s q

ue

un

o s

e

aco

ge

. S

on

los

qu

e s

on

. P

od

ría

n v

aria

r co

n e

l tie

mp

o y

d

e h

ech

o lo

ha

cen

, p

ero

en

ton

ces

será

otr

o s

iste

ma

de

va

lore

s m

ora

les,

no

el e

xist

en

te.

He

ah

í u

na

de

la

s cl

ave

s d

e l

a m

ora

l. U

n s

iste

ma

de

va

lore

s m

ora

les

se h

a d

e im

po

ne

r a

to

do

s lo

s m

iem

bro

s d

e

un

a

soci

ed

ad

, p

orq

ue

lo

así

tie

ne

se

ntid

o

y fu

nci

on

a.

El

pe

nsa

mie

nto

es

libre

y p

ue

de

lle

ga

r a

se

r h

ast

a i

nm

ora

l, p

ero

la

s a

ccio

ne

s si

em

pre

se

va

n a

ve

r m

ed

iatiz

ad

as

po

r la

mo

ral.

La

mo

ral

son

la

s n

orm

as

o

pre

cep

tos

qu

e l

os

de

s e

spe

ran

qu

e y

o c

um

pla

y q

ue

yo

e

spe

ro

qu

e

los

de

s lo

h

ag

an

ta

mb

ién

. E

n

de

finiti

va,

la m

ora

l e

s lo

qu

e l

a s

oci

ed

ad

y c

ad

a u

no

de

n

oso

tro

s h

ace

p

ara

n

o

ser

tach

ad

a

o

tach

ad

os

de

in

mo

rale

s,

y e

s irre

leva

nte

lo

q

ue

ca

da

u

no

d

e

los

mie

mb

ros

de

esa

so

cie

da

d p

ien

sa o

cre

a s

ob

re e

so.

33

2.

Lo

s e

fec

tos

del

te

rro

ris

mo

en

la s

oc

ied

ad

Mo

ral y

vio

len

cia

H

oy

las

de

mo

cra

cia

s o

ccid

en

tale

s, d

esd

e E

uro

pa

ha

sta

E

sta

do

s U

nid

os,

est

án

sie

nd

o s

om

etid

as

a l

a v

iole

nci

a

terr

orist

a is

lám

ica

. P

or

su o

rig

en

y p

roce

de

nci

a r

elig

iosa

, d

ich

a

vio

len

cia

te

rro

rist

a

est

á

carg

ad

a

de

u

n

po

ten

te

sist

em

a m

ora

l. L

as

bo

mb

as

qu

e e

xplo

tan

, la

s b

ala

s q

ue

se

dis

pa

ran

, só

lo c

on

tien

en

me

tra

lla.

La

ve

rda

de

ra c

arg

a

din

am

itad

ora

y

pe

ligro

sa e

stá

en

su

in

terio

r: v

ien

en

ca

rga

da

s co

n u

n s

iste

ma

de

va

lore

s m

ora

les

dife

ren

te,

an

tag

ón

ico

, in

com

pa

tible

al

qu

e s

ust

en

ta e

sas

mis

ma

s d

em

ocr

aci

as.

Pa

ra q

ue

un

sis

tem

a s

oci

al,

ya s

ea

po

lític

o,

eco

mic

o o

so

cia

l, p

ue

da

leg

itim

ars

e y

eje

cuta

rse

de

be

se

r a

cep

tad

o

po

r la

ma

yorí

a d

e l

a p

ob

laci

ón

. P

ara

qu

e u

na

po

bla

ció

n

ace

pte

y a

sum

a e

se n

ue

vo s

iste

ma

de

be

ha

cerlo

su

yo,

com

o p

rop

io.

Si

el

sist

em

a d

ad

o e

s m

uy

dife

ren

te a

l e

xist

en

te,

será

sie

mp

re p

orq

ue

el

sist

em

a m

ora

l q

ue

le

a

com

pa

ña

es

tam

bié

n m

uy

dife

ren

te a

l q

ue

se

pre

ten

de

su

stitu

ir, e

n t

od

o o

en

pa

rte

, ch

oca

nd

o c

on

la

fu

nci

ón

(c

ert

idu

mb

re,

seg

urid

ad

, p

revi

sib

ilid

ad

) q

ue

de

l si

ste

ma

e

spe

ra e

l re

sto

de

la s

oci

ed

ad

.

En

la

s so

cie

da

de

s a

bie

rta

s y

com

ple

jas

com

o

las

nu

est

ras

se

tole

ran

fo

rma

s d

e

sist

em

as

mo

rale

s p

arc

ialm

en

te d

ifere

nte

s, s

iem

pre

qu

e s

ea

n m

ino

rita

ria

s y/

o e

sté

n c

on

ten

ida

s o

se

gre

ga

da

s. C

om

o e

jem

plo

, la

s re

ligio

ne

s ju

día

s y

cris

tian

as

y o

tra

s d

e c

ará

cte

r m

uy

min

orita

rio

. !

El i

sla

mis

mo

, co

mo

re

ligió

n,

tam

bié

n h

a e

sta

do

pre

sen

te

en

e

sta

s so

cie

da

de

s a

bie

rta

s y

com

ple

jas

de

la

s d

em

ocr

aci

as

occ

ide

nta

les,

ta

mb

ién

d

e

form

a

mu

y co

nte

nid

a y

lim

itad

a,

pe

ro lo

qu

e s

e p

rete

nd

e a

ho

ra e

s la

e

xpa

nsi

ón

de

un

a i

nte

rpre

taci

ón

hip

ero

rto

do

xa y

pu

rist

a

de

la

mis

ma

, fu

nd

am

en

talis

ta,

con

dic

ión

qu

e e

xig

e u

n

cam

bio

, ta

mb

ién

fu

nd

am

en

talis

ta,

de

l sis

tem

a d

e v

alo

res

mo

rale

s d

e l

a s

oci

ed

ad

en

la

qu

e s

e p

rete

nd

e e

xpa

nd

ir.

Se

ría

un

a im

po

sib

ilid

ad

ab

solu

ta p

rete

nd

er

lo p

rim

ero

sin

h

ab

er

con

seg

uid

o l

o s

eg

un

do

, p

ue

s a

na

die

esc

ap

a q

ue

d

ich

a

inte

rpre

taci

ón

fu

nd

am

en

talis

ta

de

l is

lam

e

s u

na

co

mp

leta

co

smo

visi

ón

to

talit

aria

de

la

so

cie

da

d.

Y d

ad

o

qu

e la

po

bla

ció

n d

e e

sa s

oci

ed

ad

no

ace

pta

rá u

n c

am

bio

d

e

valo

res

mora

les

de

m

an

era

p

ací

fica

, n

i se

p

ue

de

im

po

ne

r m

ed

ian

te e

l p

od

er

coe

rciti

vo y

co

act

ivo

de

la

s le

yes,

a

l n

o

est

ar

sus

inst

ituci

on

es

leg

itim

ad

ora

s co

ntr

ola

da

s p

or

los

resp

on

sab

les

de

dic

ha

pre

ten

sió

n,

se

ha

ce n

ece

saria

la im

po

sici

ón

de

la

mis

ma

po

r m

ed

io d

e

la v

iole

nci

a.

34

La

mo

ral c

om

o v

íctim

a d

el t

err

orism

o

La

mo

ral

co

mo

víc

tim

a p

rim

ari

a d

e l

a

vio

len

cia

te

rro

ris

ta

Cu

an

do

Cla

use

witz

de

fine

en

su

tra

tad

o D

e la

Gu

err

a lo

s e

lem

en

tos

qu

e i

nte

gra

n l

a m

ism

a,

ha

ce m

en

ció

n a

tre

s e

lem

en

tos:

la

pa

sió

n,

la e

stra

teg

ia y

la

po

lític

a.

Cu

an

do

se

re

curr

e a

Cla

use

witz

pa

ra c

itarle

, co

n f

recu

en

cia

lo

se h

ace

me

nci

ón

a s

u c

éle

bre

ase

rto

“la

gu

err

a e

s la

co

ntin

ua

ció

n d

e l

a p

olít

ica

po

r o

tro

s m

ed

ios”

, te

nd

ien

do

a

olv

ida

r lo

s o

tro

s d

os

ele

me

nto

s cl

ave

s d

e l

a m

ism

a,

la

pa

sió

n

(od

io,

en

em

ista

d)

y la

e

stra

teg

ia

(tá

ctic

as

y p

rob

ab

ilid

ad

es)

. L

as

tre

s so

n n

ece

saria

s p

ara

co

nse

gu

ir

lo q

ue

Cla

use

witz

co

nsi

de

ra q

ue

es

el f

in d

e u

na

gu

err

a:

“Un

act

o d

e f

ue

rza

qu

e s

e l

leva

a c

ab

o p

ara

ob

liga

r a

l a

dve

rsa

rio

a a

cata

r n

ue

stra

vo

lun

tad

”.

Ah

ora

, e

l e

ne

mig

o d

e l

as

de

mo

cra

cia

s o

ccid

en

tale

s e

s u

n

en

em

igo

q

ue

co

nju

ga

a

la

p

erf

ecc

ión

e

sto

s tr

es

ele

me

nto

s p

ara

imp

on

ern

os

su v

olu

nta

d.

Po

see

el o

dio

y

en

em

ista

d

sufic

ien

te

(so

mo

s lo

s in

fiele

s),

util

iza

la

e

stra

teg

ia a

de

cua

da

(la

vio

len

cia

te

rro

rist

a)

y la

co

nju

ga

co

n u

na

po

lític

a d

e r

ed

en

ció

n.

La

est

rate

gia

te

rro

rist

a

ad

op

tad

a

con

tra

E

uro

pa

h

ace

in

via

ble

la

in

terv

en

ció

n

mili

tar

con

tra

ella

util

iza

nd

o l

os

me

dio

s co

nve

nci

on

ale

s co

n l

os

qu

e c

ue

nta

un

Est

ad

o.

La

gu

err

a a

sí e

nte

nd

ida

e

s d

e p

erf

il b

ajo

, e

n i

nte

nsi

da

d y

me

dio

s, a

ba

rata

nd

o

cost

es

y h

aci

en

do

in

útil

es

los

arm

am

en

tos

pe

sad

os

con

lo

s q

ue

se

nu

tre

n lo

s ejé

rcito

s d

e lo

s g

ran

de

s E

sta

do

s.

Lo

s e

fect

os

de

e

ste

m

od

o

de

g

ue

rra

so

n

fáci

lme

nte

a

pre

cia

ble

s: s

esg

o d

e v

ida

s h

um

an

as,

da

ño

s m

ate

ria

les,

a

gita

ció

n

y d

ese

sta

bili

zaci

ón

so

cia

l, p

ero

n

o

son

su

s o

bje

tivo

s fin

ale

s. D

etr

ás

de

ca

da

ate

nta

do

te

rro

rist

a s

e

en

cue

ntr

a

la

pe

rtu

rba

do

ra

pre

ten

sió

n

de

d

ob

leg

ar

nu

est

ro s

iste

ma

de

va

lore

s m

ora

les.

Cu

an

do

se

ate

nta

e

na

rbo

lan

do

la

ba

nd

era

de

un

a r

elig

ión

, in

elu

dib

lem

en

te

va u

nid

a a

su

s va

lore

s m

ora

les.

Ate

nta

n p

orq

ue

de

sde

su

mo

ralid

ad

so

mo

s in

mo

rale

s y

la i

nm

ora

lida

d h

ay

qu

e

err

ad

ica

rla

. E

l m

ied

o q

ue

me

nci

on

ab

a B

ara

ck O

ba

ma

h

ace

el

rest

o:

el

sucu

mb

ir a

l m

ied

o d

e l

a m

ue

rte

, d

e s

er

el

sig

uie

nte

, n

os

ha

ce r

en

un

cia

r, a

l m

en

os,

a p

art

e d

e

nu

est

ros

valo

res

mo

rale

s, e

sos

qu

e n

os

ind

ica

n c

óm

o

con

du

cirn

os,

qu

e s

on

la

ba

se d

e n

ue

stra

co

nvi

ven

cia

p

ací

fica

y o

rde

na

da

en

lib

ert

ad

e ig

ua

lda

d.

La

de

serc

ión

pa

ula

tina

de

nu

est

ros

valo

res

con

lleva

la

p

erc

ep

ció

n d

ifere

nte

de

la r

ea

lida

d,

de

ta

l ma

ne

ra q

ue

lo

qu

e v

eía

mo

s in

mo

ral

se d

isfr

aza

de

pre

juic

io (

relig

ioso

, so

cia

l, é

tnic

o),

se

no

s h

ace

ve

r a

lgo

qu

e s

e c

on

oce

ma

l p

or

nu

est

ra ig

no

ran

cia

mo

ral y

qu

e d

eb

em

os

de

de

pu

rar

de

n

ue

stro

si

ste

ma

d

e

valo

res

mo

rale

s.

La

m

ala

co

nci

en

cia

a

com

od

atic

ia

y ca

pita

lista

d

e

alg

un

os

en

o

ccid

en

te

y la

p

rete

nsi

ón

d

e

ha

cers

e

pe

rdo

na

r p

or

pre

sun

tos

exc

eso

s p

asa

do

s h

ace

el r

est

o.

35

2.

Lo

s e

fec

tos

del

te

rro

ris

mo

en

la s

oc

ied

ad

Ca

da

vic

toria

mo

ral

de

l “o

tro

” d

esp

laza

un

va

lor

mo

ral

fue

ra d

el s

iste

ma

. L

o h

ace

mo

s p

rop

io,

lo in

terio

riza

mo

s y

com

en

zam

os

a v

er

com

o “

no

rma

l” (

com

o m

ora

l) l

o q

ue

a

nte

s co

nsi

de

ráb

am

os

“an

orm

al” (

inm

ora

l),

y c

om

o l

a

mo

ral

es,

co

mo

ya

se

h

a

ap

un

tad

o,

lo

qu

e

ha

ce

la

soci

ed

ad

, n

os

pre

pa

ram

os

sile

nci

osa

me

nte

pa

ra a

sim

ilar

cua

lqu

ier

otr

a

mu

taci

ón

m

ora

l. U

na

ve

z in

icia

do

e

l p

roce

so,

ést

e e

s a

ltam

en

te i

rre

vers

ible

y c

ua

nd

o u

na

so

cie

da

d h

a c

am

bia

do

o m

uta

do

a u

n s

iste

ma

de

va

lore

s m

ora

les

dife

ren

tes,

lo

gic

o e

s q

ue

le

co

rre

spo

nd

a u

n

cam

bio

de

sis

tem

a p

olít

ico

dife

ren

te,

aco

rde

a e

sa n

ue

va

mo

ral.

No

e

sta

mo

s lib

ran

do

u

na

b

ata

lla

relig

iosa

, e

sta

mo

s lib

ran

do

un

a b

ata

lla m

ora

l. M

ora

lida

d y

re

ligió

n,

au

nq

ue

va

n s

iem

pre

un

ida

s, n

o s

on

lo

mis

mo

. L

as

relig

ion

es

pu

ed

en

est

ar

blin

da

da

s co

mo

de

rech

o f

un

da

me

nta

l en

el

ord

en

am

ien

to j

urí

dic

o d

e n

ue

stra

s d

em

ocr

aci

as

po

rqu

e

nu

est

ro s

iste

ma

de

va

lore

s m

ora

les

tien

e u

na

id

ea

mu

y co

ncr

eta

de

re

ligió

n q

ue

no

tie

ne

qu

e c

oin

cid

ir c

on

la

id

ea

qu

e t

en

ga

otr

a c

ultu

ra p

olít

ica

de

lo q

ue

es

relig

ión

. Y

si s

e in

ten

ta in

tro

du

cir

com

o d

ere

cho

fu

nd

am

en

tal a

lgo

q

ue

no

es

relig

ión

, si

no

, m

ora

lida

d,

en

ton

ces

nu

est

ras

de

mo

cra

cia

s tie

ne

n

un

g

ran

p

rob

lem

a

ep

iste

mo

lóg

ico

q

ue

ha

brá

qu

e r

eso

lve

r: d

efin

ir c

lara

me

nte

qu

é e

s y

qu

é

no

es

relig

ión

.

La

mo

ral

co

mo

víc

tim

a e

n e

l c

on

tex

to

va

sc

o

Nu

est

ro C

ole

ctiv

o d

e V

íctim

as

de

l Te

rro

rism

o (

CO

VIT

E),

o

rig

ina

rio

de

l Pa

ís V

asc

o,

ha

sid

o t

est

igo

du

ran

te t

od

a la

h

isto

ria

de

l te

rro

r d

e l

a b

an

da

te

rro

rist

a E

TA d

el

pro

ceso

d

eg

en

era

tivo

de

lo

s va

lore

s m

ora

les

de

un

a s

oci

ed

ad

co

mo

la

va

sca

. L

a e

stra

teg

ia t

err

orist

a u

tiliz

ad

a p

or

la

ba

nd

a

terr

orist

a

ETA

se

h

izo

e

xte

nsi

ble

a

to

do

s lo

s se

cto

res

de

la

so

cie

da

d q

ue

no

co

mp

art

ían

su

s te

sis

na

cio

na

lista

s d

e in

de

pe

nd

en

cia

te

rrito

ria

l y p

olít

ica

. C

ad

a

ate

nta

do

te

rro

ris

ta

qu

e

se

sg

ab

a

un

a

vid

a

iba

aco

mp

ad

a d

el

corr

esp

on

die

nte

act

o d

e j

ust

ifica

ció

n,

no

lo p

olít

ica

, si

no

ta

mb

ién

so

cia

l, m

ed

ian

te e

l q

ue

se

a

cu

sa

ba

a

la

v

ícti

ma

d

e

rep

res

or

po

lic

ial,

d

e

cola

bo

raci

on

ista

, d

ela

tor,

tra

ido

r o

d

ifam

ad

or

blic

o.

Est

a s

en

ten

cia

so

cia

l q

ue

aco

mp

ab

a c

ad

a a

sesi

na

to

era

u

n

me

nsa

je

dire

cto

a

l re

sto

d

e

la

soci

ed

ad

: si

a

com

pa

ña

s,

mu

est

ras

de

sola

ció

n,

con

sue

lo

o

ap

oyo

m

ora

l a

la

s ví

ctim

as,

ta

mb

ién

se

rás

en

em

igo

y p

od

rás

form

ar

pa

rte

de

los

obje

tivo

s d

e la

vio

len

cia

te

rro

rist

a.

El

resu

ltad

o

fue

q

ue

la

co

ba

rdía

y

el

mie

do

se

in

sta

ura

ron

e

n

la

soci

ed

ad

. L

as

víct

ima

s q

ue

da

ron

a

ba

nd

on

ad

as

y u

n

sect

or

de

la

so

cie

da

d

mo

stra

ba

co

mp

ren

sió

n,

cua

nd

o n

o c

om

plic

ida

d,

po

r lo

s te

rro

rist

as,

a

lo

s q

ue

ve

ían

co

mo

lu

cha

do

r le

gítim

o e

n u

na

gu

err

a

leg

ítim

a e

n la

qu

e la

s ví

ctim

as

era

n b

aja

s in

evi

tab

les.

La

re

nu

nci

a a

un

os

valo

res

y la

mu

taci

ón

po

r o

tro

s te

rmin

an

e

rosi

on

an

do

la r

ea

lida

d d

e la

so

cie

da

d.

36

2.

Lo

s e

fec

tos

del

te

rro

ris

mo

en

la s

oc

ied

ad

La

re

nu

nci

a a

un

os

valo

res

y la

mu

taci

ón

po

r o

tro

s h

an

te

rmin

ad

o e

rosi

on

an

do

la r

ea

lida

d d

e la

so

cie

da

d.

Ho

y la

so

cie

da

d a

sum

e c

om

o n

orm

al

las

ma

nife

sta

cio

ne

s d

e

exa

lta

ció

n

de

lo

s te

rro

rist

as

en

a

cto

s fe

stiv

os

u

ho

me

naje

s, e

nm

asc

ara

do

s co

mo

un

a n

ue

va p

erv

ers

ión

d

el

eje

rcic

io

de

la

lib

ert

ad

d

e

exp

resi

ón

. To

do

e

llo,

ad

em

ás,

co

n l

a c

om

plic

ida

d g

ub

ern

am

en

tal

de

sde

la

s in

stitu

cio

ne

s va

sca

s, g

ob

ern

ad

as

prá

ctic

am

en

te d

ura

nte

to

da

la

d

em

ocr

aci

a

exi

ste

nte

d

esd

e

19

78

p

or

el

na

cio

na

lism

o v

asc

o.

El r

esu

ltad

o e

s la

co

nfo

rma

ció

n d

e u

na

so

cie

da

d q

ue

ha

re

nu

nci

ad

o a

su

dig

nid

ad

, a

su

s va

lore

s m

ora

les

qu

e

con

figu

raro

n u

na

de

mo

cra

cia

lib

era

l. U

na

so

cie

da

d q

ue

p

ue

de

asu

mir a

l te

rro

rist

a c

om

o v

íctim

a d

e u

na

ab

stra

cta

vi

ole

nci

a

y p

or

lo

tan

to,

irre

spo

nsa

ble

m

ora

l d

e

sus

pro

pio

s a

cto

s e

n c

on

son

an

cia

co

n e

se n

ue

vo s

iste

ma

m

ora

l ya

tr

an

smu

tad

o.

Un

a

soci

ed

ad

cu

ya

mo

ralid

ad

a

cep

ta l

a i

nm

ora

lida

d d

e l

os

me

dio

s u

sad

os,

no

así

el

pro

yect

o p

olít

ico

qu

e t

rata

ba

de

im

po

ne

r, l

eg

itim

ad

o p

or

esa

n

ue

va

mo

ralid

ad

. E

n

de

finiti

va,

se

tra

ta

de

la

re

nu

nci

a a

los

valo

res

mo

rale

s.

Ho

y e

n

el

Pa

ís

Va

sco

y

en

N

ava

rra

se

re

cha

zan

fo

rma

lme

nte

la

s co

nse

cue

nci

as

de

la

vio

len

cia

te

rro

rist

a

(la

s ví

ctim

as)

, m

ien

tra

s se

asu

me

la

in

evi

tab

ilid

ad

de

la

m

ism

a

y su

s ca

usa

s,

al

en

ma

rca

rla

s d

en

tro

d

e

un

a

cosm

ovi

sió

n g

en

era

liza

da

e in

dis

crim

ina

da

de

l u

so d

e la

vi

ole

nci

a,

cosm

ovi

sió

n

leg

itim

ad

a

de

sde

la

le

ga

lida

d

ma

nu

fact

ura

da

d

esd

e

el

po

de

r in

stitu

cio

na

l co

n

el

obje

tivo

de

qu

e l

a s

oci

ed

ad

ace

pte

co

mo

mo

ralm

en

te

leg

ítim

o

cua

lqu

ier

pro

yect

o

po

lític

o

au

nq

ue

é

ste

se

a

con

tra

rio

a la

plu

ralid

ad

, ig

ua

lda

d,

libe

rta

d e

ide

ntid

ad

de

e

sa m

ism

a s

oci

ed

ad

po

rqu

e e

sa s

oci

ed

ad

ya

no

es

la

qu

e e

ra,

ya t

ien

e s

u p

rop

io s

iste

ma

de

va

lore

s m

ora

les,

su

p

rop

ia

ide

ntid

ad

y,

p

or

lo

tan

to,

susc

ep

tible

d

e

em

pre

nd

er

un

via

je h

aci

a o

tro

sis

tem

a d

e o

rde

na

ció

n

po

lític

a y

so

cia

l.

37

2.1

. L

a r

ad

ica

liza

ció

n v

iole

nta

en

el P

aís

V

asco

y N

avar

ra

En

las

sig

uie

nte

s p

ág

ina

s se

re

pa

san lo

s a

cto

s e

n h

on

or

de

te

rro

rist

as

con

de

na

do

s y

las

acc

ion

es

qu

e p

rom

ue

ven la

ra

dic

aliz

aci

ón v

iole

nta

qu

e s

e

lleva

n a

ca

bo e

n la

act

ua

lida

d

en

el P

aís

Va

sco

y N

ava

rra

. To

dos

ello

s h

an tenid

o lu

ga

r e

n lo

s a

ño

s 2

01

5 y

20

16

.

Act

o d

e b

ien

ven

ida a

l mie

mb

ro d

e E

TA K

ep

a Z

ub

iza

rre

ta e

n

Sa

ntu

rce tra

s cu

mp

lir c

on

de

na d

e d

iez

os

de p

risi

ón p

or

pe

rte

ne

nci

a a

ba

nd

a t

err

orist

a.

38

La

rad

ica

liza

ció

n v

iole

nta

en

el P

aís

Va

sc

o y

Na

va

rra

O

ng

i e

torr

is o

bie

nve

nid

as.

Ca

da v

ez

qu

e u

n p

reso

de

ETA

sa

le d

e p

risi

ón e

s h

om

en

aje

ad

o e

n s

u

loca

lida

d n

ata

l, d

on

de s

e le

re

cib

e c

on

víto

res,

pa

nca

rta

s y

de

cen

as

de

pe

rso

na

s e

n la

ca

lle c

om

o s

i de u

n

roe s

e t

rata

ra. L

os

act

os

son

pu

blic

itad

os

en p

erf

iles

de r

ed

es

soci

ale

s p

art

icu

lare

s y

de

pa

rtid

os

po

lític

os

com

o E

H B

ildu

, h

ere

de

ro d

el b

razo

po

lític

o d

e E

TA.

Ab

ril,

2016.

Bie

nve

nid

a a

Jo

rge

Ola

iz

en

Pa

mp

lon

a tra

s cu

mp

lir o

cho a

ño

s d

e p

risi

ón

po

r p

ert

en

en

cia a

ETA

.

En

ero

, 2016.

Ho

me

naje

a E

kaitz

de

Ibe

ro e

n S

an

Se

ba

stiá

n t

ras

salir

de

prisi

ón

po

r a

cto

s de v

iole

nci

a c

alle

jera

.

Ag

ost

o, 2016.

Bie

nve

nid

a a

Ele

na

B

elo

ki e

n H

ern

an

i. D

ías

de

spu

és,

EH

B

ildu la

incl

uyó

en s

u li

sta e

lect

ora

l.

Se

ptie

mb

re, 2016.

Mu

ltitu

din

ario

reci

bim

ien

to a

l eta

rra

En

eko

Etx

ab

uru

e

n O

nd

árr

oa.

Fe

bre

ro, 2016. A

cto

en

ho

no

r d

el

eta

rra A

ing

eru

Ca

rda

ño e

n M

un

itib

ar.

Ha

bía

sid

o c

on

de

na

do p

or

ten

en

cia d

e

exp

losi

vos.

3

9

La

rad

ica

liza

ció

n v

iole

nta

en

el P

aís

Va

sc

o y

Na

va

rra

F

ies

tas

po

pu

lare

s.

La

s fie

sta

s p

op

ula

res

de n

um

ero

sos

mu

nic

ipio

s d

el P

aís

Va

sco

y N

ava

rra

se

ha

n

con

vert

ido e

n u

n e

sce

na

rio h

abitu

al p

ara

ho

me

naje

ar

a lo

s p

reso

s d

e E

TA,

po

litiz

an

do a

sí u

na

s jo

rna

da

s fe

stiv

as.

Vito

ria

, a

go

sto d

e 2

015.

Etx

arr

i-A

ran

atz

(N

ava

rra

), a

go

sto d

e 2

015.

Sa

n S

eb

ast

ián,

ag

ost

o d

e 2

015.

40

La

rad

ica

liza

ció

n v

iole

nta

en

el P

aís

Va

sc

o y

Na

va

rra

C

art

ele

s en

ho

no

r a

los

pre

sos

de

ETA

. E

n la

s ca

lles

de

l Pa

ís V

asc

o y

de

Na

varr

a e

s habitu

al

en

con

tra

r ca

rte

les

y p

an

cart

as

con

imá

ge

ne

s d

e lo

s p

reso

s de la

ba

nd

a t

err

orist

a e

n lo

s q

ue s

e h

on

ra s

u

tra

yect

oria y

se

pid

e s

u li

be

rta

d. L

as

inst

ituci

on

es

blic

as

no h

ace

n n

ada p

or

evi

tarlo

.

Sa

n S

eb

ast

ián,

sep

tiem

bre

de 2

016.

He

rna

ni,

ag

ost

o d

e 2

016.

41

La

rad

ica

liza

ció

n v

iole

nta

en

el P

aís

Va

sc

o y

Na

va

rra

J

orn

ad

as

co

ntr

a la

s F

ue

rza

s d

e S

eg

uri

da

d.

Org

an

iza

cio

ne

s ra

dic

ale

s de la

órb

ita d

el b

razo

po

lític

o

de

ETA

org

an

iza

n v

aria

s jo

rna

da

s al a

ño e

n la

s q

ue p

ide

n la

sa

lida d

e la

s F

ue

rza

s de S

eg

urid

ad –

cole

ctiv

o

s g

olp

ea

do p

or

la v

iole

nci

a d

e E

TA–

de

l Pa

ís V

asc

o y

Na

varr

a. E

n e

llas

lleg

an a

org

an

iza

r e

scra

che

s en

torn

o a

cu

art

ele

s o p

aro

dia

s h

um

illa

nte

s p

ara

los

ag

en

tes.

Ag

ost

o,

2015.

Ca

rro

zas

pa

rod

ian

do a

la G

ua

rdia

Civ

il p

rep

ara

da

s p

ara

un d

esf

ile e

n A

lsa

sua (

Na

varr

a),

en

la

jorn

ad

a c

on

oci

da c

om

o O

spa E

gu

na o

Día

de la

Hu

ida, en

refe

ren

cia a

la s

alid

a d

e la

zo

na

de la

s F

ue

rza

s de

Se

gu

rid

ad.

Julio

, 2

01

6. D

ece

na

s d

e p

ers

on

as

se c

on

cen

tra

n e

n t

orn

o a

l cu

art

el d

e la

Gu

ard

ia C

ivil

de

Oñate

y p

rota

go

niz

an u

na

pa

rod

ia s

ob

re lo

s a

ge

nte

s en u

na

jorn

ad

a c

on

oci

da c

om

o

Fan H

em

en

dik

o “

fue

ra d

e a

qu

í”.

42

La

rad

ica

liza

ció

n v

iole

nta

en

el P

aís

Va

sc

o y

Na

va

rra

N

iño

s c

om

o p

art

e d

e la

es

tra

teg

ia.

Nu

me

roso

s a

cto

s o

rga

niz

ad

os

po

r la

izq

uie

rda a

be

rtza

le c

ue

nta

n

con

la p

rese

nci

a d

e m

en

ore

s de e

da

d,

incl

uo

s en a

lgu

no

s de e

llos

com

o p

rota

go

nis

tas

de la

s a

ccio

ne

s. C

on

est

a a

ctitu

d,

dic

ha

s o

rga

niz

aci

on

es

po

ne

n e

n f

un

cio

na

mie

nto

un

a e

stra

teg

ia p

ara

pe

rpe

tua

r la

cu

ltura

del

od

io e

ntr

e lo

s m

ás

pe

qu

os.

Oct

ub

re, 2015. La o

rga

niz

aci

ón d

e la

izq

uie

rda a

be

rtza

le

He

rria

k L

ibre

co

nvo

có u

na m

an

ifest

aci

ón e

n P

am

plo

na

a

favo

r d

e c

inco

pe

rso

na

s q

ue ib

an a

se

r ju

zga

da

s p

or

pe

rte

ne

nci

a a

ETA

. L

os

org

an

iza

do

res

inst

aro

n a

los

niñ

os

a

lan

zar

zap

ato

s so

bre

dib

ujo

s de m

iem

bro

s de la

s F

ue

rza

s d

e S

eg

urid

ad y

re

pre

sen

tan

tes

de

l Est

ad

o.

Ag

ost

o, 2015.

So

bre

un e

sce

na

rio

co

loca

do e

n la

loca

lida

d

de

La

cun

tza (

Na

varr

a),

s de u

na tre

inte

na d

e p

ers

on

as

pid

en la

am

nis

tía d

e lo

s p

reso

s d

e E

TA a

com

pa

ña

do

s p

or

alre

de

do

r de u

na

ve

inte

na d

e n

iño

s.

43

La

rad

ica

liza

ció

n v

iole

nta

en

el P

aís

Va

sc

o y

Na

va

rra

A

taq

ue

s a

mo

nu

me

nto

s a

víc

tim

as

del

te

rro

ris

mo

. Pla

cas

y m

on

olit

os

colo

cad

os

en m

em

oria d

e

las

víct

ima

s del t

err

orism

o h

an s

ido a

taca

do

s p

or

rad

ica

les

en

los

últi

mo

s m

ese

s, p

rovo

cán

do

les

da

ño

s co

nsi

de

rab

les

y co

nvi

rtie

nd

o lo

s a

taq

ue

s en u

na fo

rma

de

hu

mill

aci

ón a

las

víct

ima

s.

Ag

ost

o, 2016.

Un

a p

laca

en m

em

oria d

e la

s ví

ctim

as

colo

cad

a e

n Z

um

aia

ap

are

ce c

on

pin

tad

as

con

los

no

mb

res

de

va

rio

s te

rro

rist

as

de

ETA

.

Ag

ost

o, 2016.

Pro

fan

an c

on

pin

tad

as

la t

um

ba d

e J

osé

M

arí

a A

rriz

ab

ala

ga,

ase

sin

ad

o p

or

ETA

en

19

78

en

O

nd

árr

oa.

44

• A

ctiv

ism

o

• C

om

un

ica

ció

n

• A

ccio

ne

s ju

dic

iale

s

3. U

na

res

pu

es

ta c

ívic

a al

te

rro

ris

mo

y la

ra

dic

aliz

ac

ión

An

te la

situ

aci

ón q

ue s

e h

a e

xpu

est

o

con

an

terio

rid

ad e

n e

ste in

form

e,

pa

sar

a la

acc

ión

es

un

a o

blig

aci

ón

mo

ral y

ciu

da

da

na. C

OV

ITE

lid

era

el

act

ivis

mo c

ívic

o e

n E

spa

ña p

ara

lu

cha

r co

ntr

a la

leg

itim

aci

ón s

oci

al,

po

lític

a y

mo

ral d

el t

err

orism

o

eje

rcid

o p

or

la b

an

da te

rro

rist

a E

TA.

La

est

rate

gia

del c

ole

ctiv

o s

e a

sie

nta

so

bre

tre

s p

ilare

s fu

nd

am

en

tale

s: la

s a

ccio

ne

s de a

ctiv

ism

o e

n la

ca

lle, la

s ca

mp

as

de c

om

un

ica

ció

n, co

n

esp

eci

al i

mp

act

o e

n r

ed

es

soci

ale

s,

y la

s a

ccio

ne

s ju

dic

iale

s p

ara

qu

e s

e

imp

ida

n la

s ile

ga

lida

de

s q

ue

p

rom

ue

ven q

uie

ne

s ju

stifi

can e

l te

rro

rism

o.

45

Ac

tiv

ism

o

CO

VIT

E t

rab

aja

pa

ra d

esl

eg

itim

ar

el d

iscu

rso d

e q

uie

ne

s ju

stifi

can e

l te

rro

rism

o. Lo h

ace

pro

mo

vie

nd

o

acc

ion

es

en

cua

dra

da

s en e

l a

ctiv

ism

o y

la d

eso

be

die

nci

a c

ivil.

E

l Co

lect

ivo p

rete

nd

e q

ue e

sta

s in

icia

tiva

s te

ngan

imp

act

o e

n la

ci

ud

ad

an

ía y

qu

e lo

gre

n

con

cie

nci

ar

a la

so

cie

da

d d

e q

ue

su im

plic

aci

ón e

s cl

ave

pa

ra

de

fen

de

r lo

s va

lore

s p

or

los

qu

e

las

víct

ima

s fu

ero

n a

sesi

na

da

s y

pa

ra d

ese

nm

asc

ara

r a

los

ag

en

tes

po

lític

os

y so

cia

les

qu

e a

ún n

o

con

de

na

n e

l uso

de la

vio

len

cia. 4

6

Ac

tiv

ism

o

Un

a v

ícti

ma

, u

na

pla

ca

En

las

calle

s d

el P

aís

Va

sco

y N

ava

rra

no

e

xist

e n

ing

ún s

ímb

olo

qu

e r

ecu

erd

e q

ue,

las

calle

s p

or

do

nd

e c

ien

tos

de

pe

rso

na

s ca

min

an todos

los

día

s fu

ero

n e

sce

na

rio d

e

ase

sin

ato

s te

rro

rist

as.

D

esd

e 2

01

4, y

sin

ap

oyo

de

los

resp

ect

ivo

s a

yun

tam

ien

tos,

CO

VIT

E h

a c

olo

cad

o m

ás

de

un

ce

nte

na

r de p

laca

s q

ue r

ecu

erd

an

qu

e e

n e

l pu

nto

do

nd

e fu

ero

n c

olo

cad

as

se

pe

rpe

tró u

n c

rim

en te

rro

rist

a.

La

ma

yorí

a d

e la

s p

laca

s co

loca

da

s p

or

el

Co

lect

ivo h

an s

ido r

etir

ad

as.

47

Ac

tiv

ism

o

Co

nd

en

ad

los

as

es

ina

tos

Mie

mb

ros

de

CO

VIT

E s

e h

an p

ers

on

ad

o e

n

act

os

org

an

iza

do

s p

or

en

tida

de

s p

róxi

ma

s a

l bra

zo a

rma

do d

e E

TA c

on

el o

bje

tivo d

e

exi

gir a

su

s p

art

icip

an

tes

qu

e c

on

de

ne

n e

l te

rro

rism

o y

qu

e d

est

ierr

en e

l od

io d

e la

s ca

lles

de

l Pa

ís V

asc

o y

Na

varr

a.

En

la p

rim

era

ima

ge

n, m

iem

bro

s de

CO

VIT

E t

rata

ron d

e im

pe

dir u

n e

scra

che e

n

torn

o a

un c

ua

rte

l de

la G

ua

rdia

Civ

il,

cole

ctiv

o c

lave

en

la d

err

ota

de

ETA

y q

ue

acu

mu

la m

ás

víct

ima

s en s

us

filas.

E

n la

se

gu

nd

a im

ag

en, C

OV

ITE

exi

gió

a

mie

mb

ros

de

ETA

sin

ca

usa

s p

en

die

nte

s q

ue s

e r

eu

nie

ron e

n u

n c

en

tro c

ultu

ral

blic

o q

ue a

cla

rase

n lo

s a

sesi

na

tos

de lo

q

ue tenía

n in

form

aci

ón.

Ac

tiv

ism

o

Inv

es

tig

ac

ión

par

a la

His

tori

a

En

los

últi

mo

s a

ño

s C

OV

ITE

ha

imp

uls

ad

o

do

s im

po

rta

nte

s p

roye

cto

s de in

vest

iga

ció

n:

po

r un la

do, el l

ibro

Ag

uje

ros d

el sis

tem

a.

s d

e 3

00 a

se

sin

ato

s s

in r

eso

lve

r, q

ue

pu

so s

ob

re la

me

sa lo

s e

rro

res

y la

s n

eg

lige

nci

as

de la

Ad

min

istr

aci

ón q

ue h

an

pro

voca

do q

ue c

asi

la m

itad d

e lo

s a

sesi

na

tos

de

ETA

no

se

ha

yan r

esu

leto

ju

dic

ialm

en

te.

Po

r o

tro la

do, C

OV

ITE

ha

cre

ad

o e

l Ma

pa

de

l Te

rro

r, u

na h

err

am

ien

ta c

on

vert

ida e

n e

l p

rim

er

me

mo

ria

l on

line

de

ate

nta

do

s te

rro

rist

as

pe

rpe

tra

do

s en E

spa

ña. H

ast

a e

l m

om

en

to, se

ha

n d

ocu

me

nta

do m

ás

de

mil

víct

ima

s de t

odos

los

gru

po

s te

rro

rist

as.

La

inic

iativ

a e

stá d

isp

on

ible

en

ww

w.m

ap

ad

elte

rro

r.co

m

49

Co

mu

nic

ac

ión

CO

VIT

E d

esa

rro

lla u

na p

ote

nte

e

stra

teg

ia d

e c

om

un

ica

ció

n b

asa

da

en

tre

s p

ilare

s:

-la

de

nu

nci

a d

e a

ctiv

ida

de

s y

pe

rso

na

s q

ue, co

n s

us

acc

ion

es,

le

giti

ma

n e

l te

rro

rism

o y

el u

so d

e

la v

iole

nci

a.

-la

re

ivin

dic

aci

ón d

e la

me

mo

ria d

e

las

víct

ima

s del t

err

orism

o y

los

valo

res

po

r lo

s q

ue f

ue

ron

ase

sin

ad

os.

-la

difu

sió

n d

e c

am

pa

ña

s p

rop

ias,

a

ccio

ne

s de a

ctiv

ism

o e

in

vest

iga

cio

ne

s.

50

Co

mu

nic

ac

ión

R

ed

es

so

cia

les

CO

VIT

E u

tiliz

a la

s re

de

s so

cia

les,

en

con

cre

to T

witt

er

y F

ace

bo

ok,

co

mo u

na

he

rra

mie

nta

pa

ra d

ifun

dir v

alo

res

de

pa

z y

de

mo

cra

cia y

de

sle

giti

ma

r el

terr

orism

o.

51

Co

mu

nic

ac

ión

Nu

ev

as

es

tra

teg

ias

de

den

un

cia

C

OV

ITE

ha

cre

ad

o u

na w

eb

co

n e

l no

mb

re d

el b

razo

po

lític

o d

e E

TA

(ww

w.iz

qu

ierd

aa

be

rzta

le.c

om

) e

n la

qu

e r

ep

asa

la t

raye

cto

ria d

e lo

s re

fere

nte

s p

olít

ico

s d

e E

TA q

ue h

oy

ocu

pa

n o

asp

ira

n a

ocu

pa

r ca

rgo

s p

olít

ico

s y

tra

ta d

e d

ifun

dir s

u h

isto

ria

l de ju

stifi

caci

ón d

e la

vio

len

cia. E

l o

bje

tivo e

s q

ue lo

s jó

ven

es,

qu

e s

e in

form

an fu

nd

am

en

talm

en

te a

tra

vés

de

Inte

rne

t, tengan

info

rma

ció

n v

erí

dic

a d

e q

uie

ne

s se

pre

sen

tan s

oci

alm

en

te

com

o lí

de

res

de

mo

crá

tico

s in

tach

ab

les.

52

Co

mu

nic

ac

ión

Ex

pe

rto

s en

te

rro

ris

mo

E

l O

bse

rva

torio

In

tern

aci

on

al

de

E

stu

dio

s so

bre

Te

rro

rism

o (

OIE

T)

na

ció

en

20

15

de

la

vo

lun

tad

d

e

CO

VIT

E

de

cr

ea

r u

n

org

an

ism

o q

ue

pro

mu

eva

el

de

sarr

ollo

de

p

roye

cto

s d

e i

nve

stig

aci

ón

en

foca

do

s a

la

p

reve

nci

ón

de

la

ra

dic

aliz

aci

ón

vio

len

ta y

a

la d

ifusi

ón

de

prin

cip

ios

de

mo

crá

tico

s.

El O

IET

inte

gra

un

dire

cto

rio

de

aca

mic

os

y p

rofe

sio

na

les

de

re

con

oci

do

pre

stig

io q

ue

p

on

en

su

e

xpe

rie

nci

a

y co

no

cim

ien

to

a

dis

po

sici

ón

d

e

me

dio

s d

e

com

un

ica

ció

n

na

cio

na

les

e

inte

rna

cio

na

les

qu

e

de

see

n

con

tact

arle

s a

tra

vés

de

est

e O

bse

rva

torio

.

53

Ac

ció

n ju

dic

ial

CO

VIT

E d

esa

rro

lla u

na c

on

sta

nte

la

bo

r e

n e

l ám

bito

jud

icia

l qu

e s

e

ba

sa e

n d

os

pila

res:

1

. D

en

un

cia d

e d

elit

os

de

en

alte

cim

ien

to d

el t

err

orism

o

y h

um

illa

ció

n a

las

víct

ima

s,

con

el o

bje

tivo d

e f

ren

ar

las

inic

iativ

as

qu

e fo

me

nta

n la

ra

dic

aliz

aci

ón v

iole

nta

.

2. 

Inve

stig

aci

ón d

e c

rím

en

es

sin

re

solv

er, c

on

el f

in d

e q

ue

las

víct

ima

s del t

err

orism

o t

engan

a

cce

so a

la ju

stic

ia y

a la

ve

rda

d.

54

5.

Co

nc

lus

ion

es

Hoy E

uro

pa

y s

us

de

mo

cra

cia

s lib

era

les

se e

ncu

en

tra

n

an

te la

en

cru

cija

da

his

tórica

s p

elig

rosa

pa

ra s

u

sup

erv

ive

nci

a c

om

o ta

les

de

sde

qu

e A

do

lf H

itle

r lle

ga

ra

al p

od

er

en

19

33

.

La

vio

len

cia

te

rro

rist

a is

lam

ista

qu

e h

oy

azo

ta la

s so

cie

da

de

s o

ccid

en

tale

s, a

bie

rta

s, c

om

ple

jas

y p

lura

les,

co

nfig

ura

da

s co

nfo

rme

a u

n s

iste

ma

de

va

lore

s m

ora

les

mu

y co

ncr

eto

, tie

ne

co

mo

prim

er

obje

tivo

ese

mis

mo

si

ste

ma

mo

ral,

su tra

nsf

orm

aci

ón

o m

uta

ció

n h

aci

a o

tro

s va

lore

s, a

tra

vés

de

l me

can

ism

o d

el m

ied

o, p

ara

co

nfig

ura

r u

na

so

cie

da

d m

ora

l dife

ren

te q

ue

pe

rmita

un

si

ste

ma

so

cia

l y p

olít

ico

dife

ren

te. U

n s

iste

ma

to

talit

ario

.

Eu

rop

a n

o p

ue

de

pe

rmiti

r q

ue

eso

o

curr

a. N

o d

eb

em

os

ren

un

cia

r a

nu

est

ros

valo

res

mo

rale

s, d

e li

be

rta

d,

igu

ald

ad

, to

lera

nci

a. N

o p

od

em

os

pe

rmiti

r q

ue

en

n

ue

stro

sis

tem

a d

e v

alo

res

mo

rale

s se

leg

itim

en

otr

os

valo

res

cuya

fu

nci

ón

es

imp

losi

on

ar

el s

iste

ma

de

sde

d

en

tro

. E

uro

pa

y E

sta

do

Un

ido

s d

err

am

am

os

la s

an

gre

d

e m

illo

ne

s d

e v

íctim

as

en

gu

err

as

pre

cisa

me

nte

pa

ra

inm

un

iza

rno

s co

ntr

a e

l to

talit

arism

o y

la o

pre

sió

n y

no

p

od

em

os

pe

rmiti

r q

ue

eso

s va

lore

s q

ue

ap

un

tala

ron

el

sist

em

a m

ora

l de

occ

ide

nte

se

an

ap

rove

cha

do

s p

or

aq

ue

llos

qu

e p

rete

nd

en

aca

ba

r co

n é

l.

n s

e e

stá

a tie

mp

o s

i se

lid

era

a la

so

cie

da

d q

ue

se

a

me

na

za, si

se

es

pro

act

ivo

, si

se

pro

teg

e a

esa

so

cie

da

d n

o in

tro

du

cie

nd

o m

od

ifica

cio

ne

s o

in

terp

reta

cio

ne

s le

ga

les

qu

e e

xpu

lse

n o

mu

ten

nu

est

ros

valo

res

mo

rale

s, s

i se

pe

rmite

qu

e lo

qu

e a

nte

s e

ra

inm

ora

l se

co

nvi

ert

a e

n m

ora

l.

No

sotr

os,

CO

VIT

E, h

em

os

sid

o te

stig

os

en

Esp

a y

en

e

l Pa

ís V

asc

o d

e q

ue

est

o e

s p

osi

ble

, p

ue

de

su

ced

er, h

a

suce

did

o y

su

s co

nse

cue

nci

as

pa

ra la

s ví

ctim

as

y su

s d

ere

cho

s fu

nd

am

en

tale

s.

¿P

erm

itire

mo

s u

na

ve

z m

ás

qu

e la

ign

om

inia

se

ad

ue

ñe

d

e n

ue

stro

s si

ste

ma

de

va

lore

s m

ora

les?

¿H

ast

a c

nd

o

mira

rem

os

ha

cia

otr

o la

do

? ¿

Cu

án

tos

mu

ert

os

s so

n

ne

cesa

rio

s p

ara

co

me

nza

r a

de

fen

de

r n

ue

stra

fo

rma

de

vi

da

en

lib

ert

ad

e ig

ua

lda

d?

55

56

C

OL

EC

TIV

O D

E V

ÍCT

IMA

S

DE

L T

ER

RO

RIS

MO

C

OV

ITE

57