country programming framework (cpf) mongolia 2012 - 2016 for

ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÕªÒªËÁªÐÈÉÍ Õ¯ÐÝÝ ÕÀÕÕ 2012-2016

Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí Ãàçàð,Í¯Á-ûí Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí

õàìòûí àæèëëàãàà, ò¿íøëýëèéí áàðèìò áè÷èã

ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ ÕÎÒ, ÌÎÍÃÎË ÓËÑ2012 ÎÍÛ 10 ÄÓÃÀÀÐ ÑÀÐ

3


ÀÃÓÓËÃÀ Õóóäàñ

УДИРТГАЛ 4

ХӨТӨЛБӨРИЙН ХҮРЭЭГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ГЭРЭЭ 5

ТОВЧИЛСОН НЭРСИЙН ЖАГСААЛТ 7

1. ÎÐØÈË 8

2.НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭ 9

A. ҮНДЭСНИЙ НӨХЦӨЛ БАЙДАЛ 9

• Хүнсний баталгаат байдал ба хүнс тэжээл 9

• Хөдөө аж ахуй ба холбогдох үйлдвэрлэл 10

• Монгол Улс дахь нэмүү өртгийн сүлжээ 11

• Малын үржил ба холбогдох үйлдвэрлэл 11

• Байгалийн баялаг ба ойн нөөц 11

• Ан амьтад ба загасны нөөц 12

• Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөлөл 12

Á. ҮНДЭСНИЙ ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ, БОДЛОГЫН ТОЙМ 13

Â. МЯНГАНЫ ХӨГЖЛИЙН ҮНДЭСНИЙ ЗОРИЛТУУД (МХҮЗ) БА НҮБХТХ 16

• Ядуурлыг бууруулах 16

• Хүйсийн тэгш байдал 16

• Байгаль орчин ба тогтвортой хөгжил 17

Ã. ЗАСАГЛАЛЫН ТОГТОЛЦОО БА ҮНДЭСНИЙ ОРОЛЦОГЧИД 17

3. ХХААБ-ЫН ДАВУУ ТАЛУУД БА ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛҮҮД 18

4. ҮР ДҮНД ЧИГЛЭСЭН ХӨТӨЛБӨР БОЛОВСРУУЛАХ 22

5. ТААМАГЛАЛ БА ЭРСДЛҮҮД 26

6. ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ 26

7. ХЯНАЛТ ШИНЖИЛГЭЭ, ҮНЭЛГЭЭ 27

8. ШААРДАГДАХ НӨӨЦ БА НӨӨЦИЙГ ДАЙЧЛАХ СТРАТЕГИ 27

9. ХАВСРАЛТУУД 28

À. ХАХХ-ний тэргүүлэх чиглэлийн хүснэгт 28

Á. ХАХХ-ний үр дүнгийн хүснэгт (А хэсэг) 31

Â. ХАХХ-ний үр дүнгийн хүснэгт (Б хэсэг) 48

Ã. ХХААБ-аас Монгол улсад хэрэгжүүлсэн ба хэрэгжүүлж буй

çàðèì төсөл хөтөлбөрүүд 52

Ä. Голланд өвчин: Монгол улсын Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн асуудал 54

4


ÓÄÈÐÒÃÀË

Õàìòûí àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí õ¿ðýý (ÕÀÕÕ) нь Монгол Улсын Засгийн газар (МУЗГ) болон Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Хүнс, Хөдөө Аж Ахуйн Байгууллагын (ХХААБ) хооронд 2012-2016 онд стратегийн хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх хүрээг тогтоох хамтарсан баримт бичиг юм. Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яам (ҮХААЯ) ба Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн яам (БОНХЯ)-ны саналыг үндэслэн боловсруулсан ХАХХ-т Монгол Улсын Засгийн газраас хөдөө аж ахуй, загас, ой, байгалийн нөөцийн талаар баримтлах үндэсний хөгжлийн бодлогын зорилтыг хэрэгжүүлэхэд ХХААБ-аас дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх тэргүүлэх чиглэл, үйл ажиллагааг тодорхойлсон болно.

ХАХХ-г “Төрөөс хүнс, хөдөө аж ахуйн талаар баримтлах бодлого” (2003), Улсын Их хурлаас баталсан “МХЗ-д суурилсан үндэсний хөгжлийн цогц бодлого” (2008-2021), Монгол Улсын Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөр, “Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого” (2009), “Атрын гуравдугаар аян” газар тариаланг хөгжүүлэх үндэсний хөтөлбөр (2008-2010), “Хүнсний баталгаат байдал” үндэсний хөтөлбөр (2009-2016) болон “Монгол мал” үндэсний хөтөлбөр (2010-2021) зэрэгт тодорхойлогдсон үндэсний хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлүүдэд үндэслэн боловсруулсан болно. Түүнчлэн Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагын Хөгжлийн Туслалцааны Хүрээ (НҮБХТХ 2012-2016), Мянганы хөгжлийн зорилтууд (МХЗ) болон ХХААБ-ын стратегийн хүрээнд тусгагдсан зорилтууд, тус байгууллагын 2010-2013 оны дунд хугацааны төлөвлөгөө, үйл ажиллагааны хөтөлбөр, төсөв зэрэг баримт бичигтэй уялдуулан хийв.

ХАХХ хэрэгжих хугацаанд Монгол Улсын Засгийн газар, иргэний нийгэм, олон нийт ХХААБ-аас ямар төрлийн дэмжлэг авах боломжтой, эдгээрт хичнээн хэмжээний санхүүжилт шаардагдах зэргийг үнэлгээ тооцоотойгоор боловсруулснаар уг баримт бичиг ХХААБ-ын оролцоог улам ил тод, урьдчилан харах боломжтой болгосон юм. ХАХХ нь Үр дүнд суурилсан менежментийн (ҮДСМ) зарчмаар боловсруулагдсан тул ХХААБ-аас дэмжих стратегийн салбар, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны зорилт, үр дүн, шалгуур үзүүлэлтүүдийг харуулсан хүснэгтүүд, хяналт шинжилгээ, үнэлгээний хүрээ зэргийг мөн агуулж байгаа болно.

Хөдөө аж ахуй, хүнсний баталгаат байдлыг дэмжихэд тэргүүлэн оролцдог НҮБ-ын салбар байгууллагын хувьд, ялангуяа хүнсээр дотоодын хэрэгцээг бүрэн хангадаг болох, тусламж авах хэрэгцээг бууруулах болон гамшгийн хор хөнөөлийг нөхөх стратеги хэрэгжүүлэхэд ХХААБ-ын гүйцэтгэх үүргийг энэхүү баримт бичигт тодорхой тусгасан болно. Түүнчлэн хүнсний баталгаат байдлыг тогтвортой хангахын тулд газар тариалан, мал аж ахуй эрхлэгсдийн амьжиргааг хамгаалах, сайжруулахыг онцлохын хамт тэргүүлэх чиглэл, давуу тал ба үүрэг гүйцэтгэгч талуудын оролцоог тодорхойлсон гол зарчмуудад тулгуурлан газар тариалан, мал аж ахуй, байгалийн нөөцийн менежментэнд гамшгийн эрсдлийг бууруулах (ГЭБ) явдлыг зорилго болгов. ХАХХ нь ХХААБ-аас ирэх таван жилд хийхээр төлөвлөж байгаа ажил болон түүнийг гүйцэтгэхэд шаардагдах хөрөнгийн хэмжээг хандивлагчид болон бусад оролцогч талуудад товч, тодорхой танилцуулж нөөцийг дайчлах хэрэгсэл болох юм. Гэвч ХАХХ нь бодлогын тунхаглалын баримт бичиг тул түүний зорилго, зорилтыг биелүүлэхэд бүх оролцогч талын түншлэл, хамтын хүчин чармайлт шаардлагатай гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй.

5


ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÕªÒªËÁªÐÈÉÍ Õ¯ÐÝÝÃ ÕÀÕÕ ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÝÕ ÃÝÐÝÝ

Монгол Улсын Засгийн газрыг цаашид “Засгийн газар” гэх, НҮБ-ын Хүнс, хөдөө аж ахуйн байгууллагыг цаашид “ХХААБ” гэх,

ХХААБ-ын стратегийн хүрээ, 2010-2013 оны дунд хугацааны төлөвлөгөө болон Монгол Улсын “Төрөөс хүнс, хөдөө аж ахуйн талаар баримтлах бодлого (2003), “МХЗ-д суурилсан үндэсний хөгжлийн цогц бодлого” (2008-2021), Монгол Улсын Засгийн газрын үйл ажиллагааны мөрийн хөтөлбөр, “Төрөөс малчдын талаар баримтлах бодлого” (2009), “Атрын гуравдугаар аян” газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг дэмжих үндэсний хөтөлбөр (2008-2010), “Хүнсний баталгаат байдал” үндэсний хөтөлбөр (2009-2016), “Монгол мал” (2010-2021) хөтөлбөрт тусгагдсан зорилтуудыг хэрэгжүүлэх хоёр талын зөвшилцөл болон хамтын ажиллагааг бататган,

Монгол Улсын хөдөө аж ахуй, загас, ой, байгалийн нөөцийн менежмент, хөдөөгийн хөгжлийн салбарыг хөгжүүлэхэд Засгийн газар, ХХААБ-ын гүйцэтгэх үүргийг нэмэгдүүлэн, дурдсан салбаруудад хоёр талын болон бусад оролцогчдын харьцангуй давуу тал ба чадавхийг хүлээн зөвшөөрч, хуримтлуулсан туршлага, сургамжаа солилцсоны үндсэн дээр дараах зүйлиийг тохиролцов. Үүнд:

Óëñ Moíãîë Óëñ

Íýð Õàìòûí àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí õ¿ðýý (ÕÀÕÕ)

Àãóóëãà Çàñãèéí ãàçàð, ÕÕÀÀÁ 2012-2016 îíä õàìòðàí àæèëëàõààð ñîíãîñîí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí õ¿ðýý

Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë ÕÀÕÕ-íèé òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 1:Ìàëûí ÷àíàð, ýð¿¿ë ìýíä, àøèã øèìèéã ñàéæðóóëæ áýë÷ýýð, òýæýýë, óñíû õàíãàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéã òîãòâîðòîé õºãæ¿¿ëýõ

ÕÀÕÕ-íèé òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 2: Áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé òåõíîëîãè, óñàëãàà, ñýëãýýíèé äýâøèëòýò òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëæ òàðèìëûí òºðºë ç¿éëèéã îëøðóóëàí ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ

ÕÀÕÕ-íèé òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 3: Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí íºëººëºëä äàñàí çîõèöîæ, äàâàí òóóëàõ, óäèðäàõ çîðèëãîîð áàéãàëèéí íººöèéí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíòèéã õºãæ¿¿ëýõ

ÕÀÕÕ-íèé òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 4:Íýì¿¿ ºðòãèéí ñ¿ëæýý áèé áîëãîõ: õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäëûí ñòàíäàðò, ìàðêåòèíãèéã ñàéæðóóëàõ

Õàìðàõ õ¿ðýý Óëñ îðîí äàÿàð

Õàðèóöàã÷ ¯ÕÀÀß, ÁÎÍÕß, ÕÕÀÀÁ

Ò¿íøëýã÷ ÇÃ-ûí ÿàì, ãàçàð, àãåíòëàãóóä, õàíäèâëàã÷èä, Í¯Á-ûí áàéãóóëëàãóóä, õóâèéí õýâøèë, ÈÍÁ, ÒÁÁ

Õýðýãæèõ õóãàöàà 2012-2016 îí

Òºñºâ 432.3 ñàÿ àì. äîëëàð

6


ХХААБ, Монгол Улсын Засгийн газар хамтран хөдөө аж ахуй, загас, ой, байгалийн нөөцийн тогтвортой хөгжлийн үр дүнд илүү анхаарч дараахийг хийж гүйцэтгэнэ. Үүнд:

а) Голлох байгууллага, бодлого, стратегийг бэхжүүлэх талаарх хүчин чармайлт, хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг чадавхийг сайжруулах замаар дэмжинэ.

б) Ил тод, Монгол Улс тэргүүлсэн үр дүнгийн хүрээ ба платформ боловсруулж харилцан тохиролцсон хөгжлийн тэргүүлэх чиглэлүүдээс тодорхой тооны зорилго, үр дүнгийн үзүүлэлтийг тодорхойлон гаргаж тэдгээрт үндэслэн гүйцэтгэлийг үнэлэх; ХАХХ-г амжилттай, үр дүнтэй хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө гаргаж хэрэгжүүлэхийн зэрэгцээ явцын хяналт шинжилгээ, боломжтой тохиолдолд нөлөөллийн үнэлгээ хийлгэж шаардлагатай бол бодлогын шийдвэрт тусгах асуудлыг тодорхойлж ажиллана.

в) ХАХХ- г хэрэгжүүлэх салбаруудад бүх талын идэвхитэй оролцоог хангах зорилгоор явцын хамтарсан үнэлгээ хийхэд идэвхи зүтгэл гаргаж ажиллана.

г) Бодлогын шийдвэрийг харилцан мэдээлэх болон хөрөнгө оруулалтыг удирдахад зориулж хүйсээр задлан ангилсан мэдээ бэлтгэх, түгээх, ашиглахад идэвхи зүтгэл гаргаж улмаар төрөөс зарцуулж буй хөрөнгийн үр өгөөжийг хүмүүст хүйс харгалзахгүйгээр тэнцүү хүртээх нөхцлийг бүрдүүлнэ.

д) Хүйсийн тэгш байдлыг хангаж эмэгтэйчүүд, залуучуудыг чадавхижуулан тэднийг ХАХХ-нд боловсруулж хэрэгжүүлэх бүх хөтөлбөр, төсөлд оролцуулна.

е) Өмнөд-Өмнөд ба гурван талт хамтын ажиллагааны ололт амжилт болон хамтын хүчин чармайлтын давуу талыг хүлээн зөвшөөрч эдгээр арга замыг бүрэн ашиглана.

ё) Өмнөд-өмнөдийн хамтын ажиллагаанд оролцогчдын хооронд мэдлэг солилцох, хамтын ажиллагааг уялдуулах сүлжээ бий болгож бусад хөгжиж буй орны туршлагаас суралцана.

ж) Өмнөд-Өмнөд ба гурван талт хамтын ажиллагаанд амжилттай оролцох орон нутгийн ба үндэсний чадавхийг бэхжүүлэх идэвхи зүтгэлийг дэмжиж ажиллана.

з) ХАХХ-нд тогтвортой хөгжил, өсөлт бий болгох, ядуурлыг бууруулах зорилготой хөтөлбөр, төсөл боловсруулж хэрэгжүүлэхэд хувийн хэвшлийн оролцоог хангана.

и) ХАХХ-нд харилцан үр өгөөжтэй хөтөлбөр, төсөл хэрэгжүүлэхэд хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтыг татах зорилгоор төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн инновацийн хөтөлбөр, схем хамтран боловсруулна.

й) ХАХХ-ний хөтөлбөр, төслийн салшгүй хэсэг болсон уур амьсгалын өөрчлөлтийн талаар баримтлах үндэсний бодлого, төлөвлөлтийг дэмжинэ.

к) Тусламжийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэх Парисийн тунхаглалын хариуцлагатай байх, уялдаа холбоог хангах, хариуцлага хүлээх, ил тод байх, үр дүнд суурилсан менежмент хэрэгжүүлэх үзэл санааг хамтран хэрэгжүүлнэ.

ХАХХ (2012-2016)-г Монгол Улсын Засгийн газар, ХХААБ хамтран эзэмшиж хэрэгжүүлэх үүрэг хүлээснийг баталсан болно.

Монгол Улсын Засгийн газрыг төлөөлж НҮБ-ын Хүнс, хөдөө аж ахуйн байгууллагыг (ХХААБ) төлөөлж

___________________________________ ___________________________________

Õàëòìààãèéí Áàòòóëãà¯éëäâýð, õºäºº àæ àõóéí ñàéä 04.10.2012

Ïåðñè Â. ÌèñèêàÕÕÀÀÁ-ààñ Ìîíãîë Óëñàä ñóóõ Ñóóðèí òºëººëºã÷04.10.2012

7


ÒÎÂ×ÈËÑÎÍ ÍÝÐÑÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ

AХБ Aзийн хөгжлийн банкДХААХББХ Дэлхийн хөдөө аж ахуй, хүнсний баталгаат байдлын хөтөлбөрEХ Eвропын холбооХААТ Хөдөө аж ахуйн тооллогоХАХХ Хамтын ажиллагааны хүрээний баримт бичигИНБ Иргэний нийгмийн байгууллагуудEК Eвропын комиссГХХ Гадаад харилцааны хэлтэсТТЗТН Техникийн туслалцааг зохицуулах төслийн нэгж (ТТЗТН)ОГ Ойн газарХХААБ Хүнс, хөдөө аж ахуйн байгууллагаХХААБСТ Хүнс, хөдөө аж ахуйн байгууллагын суурин төлөөлөгчДДБОС Даян дэлхийн байгаль орчны санДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнМУЗГ Монгол Улсын Засгийн газарЭЦЭХ Эгзэгтэй цэгийн эрсдлийн хяналтОУЦЭА Олон улсын цөмийн энергийн агентлагХААХОУС Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн олон улсын санЯДЧХАА Японы далайн чанад дахь хамтын ажиллагааны агентлагМСС Мянганы сорилын санMХЗ Mянганы хөгжлийн зорилтГХХЯ Гадаад харилцаа худалдааны яамСЯ Сангийн яамҮХААЯ Үйлдвэр хөдөө аж ахуйн яам ЭМЯ Эрүүл мэндийн яамБОНХЯ Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн яам НХХХЯ Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яамПГ Парламентийн гишүүнMT Mонгол төгрөгМУХААИС Монгол Улсын хөдөө аж ахуйн их сургуульМУШТИС Mонгол Улсын шинжлэх ухаан технологийн их сургуульХААҮШУОНТ Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлд шинжлэх ухааны ололтыг нэвтрүүлэх төв ОБЕГ Онцгой байдлын ерөнхий газарҮХС Үндэсний хөгжлийн стратегиТББ Төрийн бус байгууллагаХББҮХ “Хүнсний баталгаат байдал” үндэсний хөтөлбөрҮУХ Үндэсний удирдах хорооҮСГ Үндэсний статистикийн газарТХХТ Төр, хувийн хэвшлийн түншлэлШХА Швейцарийн хөгжлийн агентлаг ЖДҮ Жижиг дунд үйлдвэрХББТХ Хүнсний баталгаат байдлын тусгай хөтөлбөрМХЕГ Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газарТХАХ Tехникийн хамтын ажиллагааны хөтөлбөрИС Итгэлийн санНҮБ Нэгдсэн үндэстний байгууллагаНҮБМУХБ Нэгдсэн үндэстний байгууллагын Монгол Улсыг хариуцсан багНҮБХТХ Нэгдсэн үндэстний байгууллагын хөгжлийн тусламжийн хүрээНҮБХХ Нэгдсэн үндэстний байгууллагын хөгжлийн хөтөлбөрНҮББОХ Нэгдсэн үндэстний байгууллагын байгаль орчны хөтөлбөрНҮБХИС Нэгдсэн үндэстний байгууллагын хүүхдийг ивээх санНТИС Нэг талт итгэлийн санМЭҮТ Мал эмнэлэг, үржлийн тасагУГ Усны газарДБ Дэлхийн банк

8


1. OÐØÈË

Монгол Улс 1973 онд Í¯Á-ûí ХХААБ-ын гишүүн болсноор тус байгууллага, Монгол Улс хоорондын хамтын ажиллагааны урт хугацааны түүх эхэлсэн байна. 2009 оны 7 дугаар сард Улаанбаатар хотноо Монгол Улсад суух Шадар суурин төлөөлөгчийн газрыг нээж Хятад дахь Суурин төлөөлөгчийн газрын шууд удирдлагын дор ажиллуулж байна. Монгол Улс нь ХХААБ-аас эрдэм шинжилгээ, байгалийн нөөцийн менежмент, технологи дамжуулалт, хүнс, хөдөө аж ахуйн талаар баримтлах бодлого, мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн менежмент, онцгой байдал ба хямралын дараах менежмент, ойн мэдээлэл, статистик, хүнсний чанар, аюулгүй байдал зэрэг чиглэлээр туслалцаа авч ирсэн. ХХААБ нь 2000 оноос хойш Монгол Улсад 28 техникийн туслалцааны хөтөлбөрийн (ТТХ) хүрээнд 7,512,698 ам.доллар, 7 итгэлцлийн сангийн төслийн хүрээнд 8,773,780 ам.доллар, 15 телехүнс төслийн хүрээнд 158,488 ам.долларыг тус тус зарцуулаад байна. Бүх төсөл, техникийн туслалцааг Засгийн газрын байгууллагуудын идэвхитэй хамтын ажиллагааны дүнд хэрэгжүүлсэн. ХХААБ-аас хэрэгжүүлсэн болон хэрэгжиж байгаа төслүүдийн дэлгэрэнгүй жагсаалтыг Хавсралт Г-д үзүүлэв.

Монгол Улсын хувьд эхнийх нь болох энэхүү ХАХХ-ийг Монгол Улсын Засгийн газрын хүсэлтээр Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яам (ҮХААЯ) ба Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн яамны (БОНХЯ) удирдлагын дор боловсрууллаа. ҮХААЯ-ны дэргэд төслийн удирдах хороо байгуулж бүрэлдэхүүнд нь ҮХААЯ, БОНХЯ, Сангийн яамны (СЯ) төлөөллийг оролцуулсан. ХАХХ боловсруулах үндэсний зөвлөхүүдийн баг ажиллаж бодлогын ба нөхцөл байдлын шинжилгээ хийж ажлын хэсгийн удирдамжийн дагуу хийв. Гол чиглэлийн яамд, газрууд, НҮБ-ын холбогдох байгууллагууд, бусад хөгжлийн түншүүд, ХХААБ-ын олон салбарын мэргэжлийн багуудтай зөвлөлдсөн болно. ХАХХ-ний эхний төслийг ХАХХ боловсруулах ажлыг удирдах хороо, ХХААБ-ын Бээжин дэх суурин төлөөлөгч болон Бангкок дахь бүсийн төвийн холбогдох мэргэжилтнүүд хянаж үзсэн. 2011 оны 10 дугаар сард оролцогч талуудын зөвлөлдөх уулзалт зохион байгуулж ХАХХ-ээс гарах үр дүнг нарийвчлан тодорхойлсон бөгөөд 2012 оны 1 дүгээр сард оролцогч талуудын хоёр дахь уулзалтыг зохион байгуулж өөрчлөн сайжруулсан төслийг зөвшөөрсөн. ХАХХ-ний төслийн эцсийн хувилбарыг 2012 оны 2 дугаар сард Монгол Улсын Засгийн газар ба ХХААБ-ын Àçè, Íîìõîí Äàëàéí бүсийн төв õ¿ëýýí çºâøººðñºí áîëíî.

ХАХХ-г боловсруулахдаа НҮБ-ын Хөгжлийн Төлөөх Бүлгээс (НҮБХТБ) шинээр баталсан улс оронд зориулсан хөтөлбөрийг үр дүнтэй боловсруулах удирдамж буюу дараах таван зарчимд тулгуурлав. Эдгээр зарчим нь:

• Хүний эрхийг дээдэлсэн арга барил баримтлах • Хүйсийн тэгш байдлыг хангах• Байгаль орчны тогтвортой байдлыг хангах• Чадавхийг хөгжүүлэх• Үр дүнд суурилсан менежмент нэвтрүүлэх зэрэг болно.

Зарчим тус бүр ХХААБ аливаа үндэстний хөгжлийн үйл явц ба хүрээг боловсруулж хэрэгжүүлэхэд оролцох, дэмжлэг үзүүлэх түүнчлэн дэлхийн олон нийтийн хэрэгцээнд зориулсан бараа бүтээгдэхүүнийг бий болгоход дэмжлэг үзүүлэхэд мөрдөгддөг бөгөөд эдгээр нь 2009 оны 11 дүгээр сард батлагдсан Ромын зарчим буюу улс орны хөгжил, салбар хоорондын уялдаа холбоо ба түншлэл, чадавхижуулах үйл ажиллагаа, нотолгоонд суурилсан бодлого болон дэлхийн хүнсний баталгаат байдлыг хангах ажилд олон талт байгууллагуудын гүйцэтгэх үүргийг тодорхой зааж өгсөн дэлхийн хүнсний баталгаат байдлыг тогтвортой хангах зарчимд тусгагдсан байдаг.

ХАХХ-г боловсруулахдаа олон улсын тусламж ба хөгжлийн үр өгөөжийг хангах зөвшилцлийг баримтлан, НҮБХТХ-төй уялдуулж, МУЗГ ба НҮБ-ын Монгол Улсыг хариуцсан багийн (НҮБМУХБ) 2012-2016 оны хамтын ажиллагааны чиглэл ба гарах үр дүнг судалж ажилласан. НҮБХТХ-т 2011 оны 3 дугаар сард гарын үсэг зурсан бөгөөд 2008-2021 онд хэрэгжүүлэх Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогын тэргүүлэх чиглэл үүнд 2015 он хүртэл хэрэгжүүлэх МХЗ-ын талаар НҮБ-ын байгууллагууд ямар хамтарсан хариу өгөхийг тусгасан. Мөн Монгол Улсын эдийн засаг, нийгэм, байгаль орчны нөхцөл байдал хэрхэн өөрчлөгдөж байгаа тухай тайлбарласан.

9


НҮБМУХБ нь НҮБХТХ-ийн хүрээнд НҮБ-ын Улс орныг хөгжүүлэх хөтөлбөр боловсруулахад баримтлах нийтлэг зарчмыг дагаж мөрдөн дараах 4 стратегийн тэргүүлэх чиглэлд МУЗГ, иргэний нийгэм, бусад хөгжлийн түншүүдтэй хамтарч ажиллана. Үүнд:

1. Эдийн засгийн хөгжилд оролцоо, тэгш байдлыг хангаснаар ядуурлыг бууруулахад нөлөөлөх 2. Нийгмийн суурь үйлчилгээг чанартай, тэгш хүртээх, нийгмийн хамгааллын тогтвортой тогтолцоог

бий болгох 3. Байгалийн нөөцийн удирдлагын тогтвортой байдал, экологийн тогтолцоо болон хүн амын эмзэг

давхаргын уур амьсгалын өөрчлөлтөнд дасан зохицох чадварыг сайжруулах 4. Хүний эрхийг хамгаалах, тэгш бус байдлыг бууруулах зорилгоор засаглалыг сайжруулах

ХАХХ нь цаг хугацааны явцад улс орны нөхцөл байдал, хэрэгцээ шаардлага өөрчлөгдөхтэй уялдан агуулгыг нь шинэчилж байх баримт бичиг юм. ХАХХ нь Монгол Улсад хүнс, мал аж ахуй, газар тариалангийн салбарын хөгжил ба байгалийн нөөцийн менежментийг төлөвлөх, удирдах нэг хэрэгсэл болно.

2. ÍªÕÖªË ÁÀÉÄËÛÍ Ä¯Í ØÈÍÆÈËÃÝÝ

À. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÍªÕÖªË ÁÀÉÄÀË

Монгол Улс нь дэлхийд хамгийн их таруу суурьшсан хүн амтай орнуудын нэг бөгөөд нэг км2 газар нутагт дундажаар 1.75 хүн оршин суудаг. 2010 оны эцсийн байдлаар 1,564.9 мянган км2 газар нутагт 2,780.8* мянган хүн амьдарч байна. Хөдөөгөөс хот руу чиглэсэн нүүдэл зогсохгүй байгаа учраас хүн амын олонхи (2010 оны байдлаар 63.3 хувь) нь хот суурин газарт амьдарч, хүйсийн харьцаа 100 эмэгтэй хүнд 95 эрэгтэй хүн оногдож байна. Монгол Улс засаг захиргааны хувьд 21 аймаг (хот), 329 сум (дүүрэг), 1,568 багаас (хороо) бүрддэг.

2004 оноос уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ өсч экспорт нэмэгдсэнээр эдийн засаг өсч ядуурлыг бууруулах тааламжтай үе эхэлсэн. 2009 онд энэ өсөлт зогссон ч 2003-2010 оны хооронд бодит ДНБ жилийн 9 орчим хувиар өсчээ. 2010 онд ДНБ одоогийн ханшаар 8,255.1 тэрбум төгрөгт хүрсэний 18 хувийг уул уурхай, олзворлох үйлдвэр, 16 хувийг хөдөө аж ахуй, 6 хувийг аж үйлдвэр, 8 хувийг бөөний ба жижиглэнгийн худалдааны салбараас тус тус олжээ. Эдийн засгийн энэхүү өсөлт нь 2002 онд 61 хувь байсан ядуурлыг 20081 он гэхэд 35 хувь болтол огцом бууруулах нөхцлийг бүрдүүлсэн. Худалдааг чөлөөлсөнөөр хүнсний бүтээгдэхүүний хангамж тогтворжсон. Улаан буудай, мах, сүү, хүнсний ногооны хангамж зохистой хэмжээнд хүрсэн нь хөдөө аж ахуйн салбар эргэн сэргэсний илэрхийлэл юм. Нэг хүнд ногдох хүнсний гол нэрийн бүтээгдэхүүний хэрэглээ нэмэгдсээр мах, сүү, сүүн бүтээгдэхүүний хэрэглээ бүс нутгийн стандартаар өндөр хэмжээнд хүрсэн байна.

Гэвч өрхийн түвшин дэх õ¿íñíèé áîëîí øèìò òýæýýëëýã áîäèñûí áàòàëãààò áàéäëûã авч үзвэл өөр дүр зураг харагдана. Ядуурал ба хүнсний баталгаат бус байдал холбоотой байдаг тул ядуурлын түвшингийн үзүүлэлтээс өрхийн түвшин дэх хүнсний баталгаат бус байдал ямар хэмжээнд байгааг баримжаалж болно. Амьжиргааны баталгаажих доод түвшинг хүнсний ба хүнсний биш гол нэрийн барааны сагсны үнээр тогтоосон гэвэл хамгийн сүүлд улс даяар хийгдсэн судалгаагаар Улаанбаатар хотын хүн амын дөрөвний нэг, аймгийн төвийн хүн амын гуравны нэг, сумын хүн амын бараг тал хувь нь ядуу амьдарч байна. Хөдөөгийн олон өрхийн амьжиргаа бэлэн мөнгөний орлогоос хамаардаг ба тэдний дунд эмзэг байдал, хүнс хүрэлцээгүй байдал далд хэлбэрээр оршсоор байна. Хөдөөд өвлийн улиралд хөдөлмөр эрхлэлт байхгүй эсвэл хангалтгүй болдог тул хүнсний дутагдалд хамгийн их ордог.

Үүний зэрэгцээ микро элементийн дутагдал өндөр байгааг судалгаагаар тогтоосон. Дундаж Монгол хүний хоол хүнсний сагсанд гурил, махан бүтээгдэхүүн давамгайлж хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ дутагддаг. Хоол хүнсэн дэх гол витамин, эрдэс бодисын дутагдал нь хүүхдийн өсөлт бойжилтонд засаж болохгүй хоцрогдол үүсгэдэг. Монгол хүүхдүүдийн дунд Д витаминий дутагдал 41 хувь байгаагаас зүүн, баруун, өндөр уулын бүс ба Улаанбаатар хотод хамгийн их байна (ЭМЯ, НҮБХИС, Хүнсний 1 Хот хөдөөд ядуурлын түвшин ялгаатай: хотод 27% (2008), хөдөөд 47% (2008) байв.

10


судалгааны төв, 2004). Эрүүл мэндийн яамнаас мэдээлж буйгаар бол хүүхдүүдийн 20 хувь, жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн 11.5 хувь нь цус багадалттай байна. Мөн тав хүртэлх насны хүүхдүүдийн 21 хувь нь төмрийн дутагдалтай байна.

Монгол Улсад хүнсний баталгаат бус байдлыг дэврээдэг хэд хэдэн өвөрмөц хүчин зүйл байдаг. Үүнд:

• Уламжлалт нүүдлийн мал аж ахуй эрхлэгчид ба хөдөөгийн малчдын хүнсний хэрэглээ ба амьжиргаа аль аль нь мал аж ахуйгаас бүрэн хамааралтай байдаг. Цаг агаарын таагүй байдал (Монгол Улсад маш элбэг тохиолддог), малын эрүүл мэнд, таримлын чанарыг сайжруулахад хөрөнгө бараг зарцуулдаггүй болон амьжиргааны эх үүсвэрийн хязгаарлагдмал байдал нь тэднийг малын тооноос хэт хамааралтай болгож улмаар хоол хүнсний хувьд баталгаагүй болгодог.

• Өвөл, зун агаарын хэм огцом өөрчлөгддөг учир хүнсний хангамж, хэрэглээ улирлаар ихээхэн ялгаатай байдаг. Хавар бүх төрлийн хоол хүнсний хангамж багасаж жилийн хамгийн тарчиг цаг болдог тул үр тариа, ногоо жимс, махны үнэ нэмэгддэг. Үүний хажуугаар хоол тэжээл, калорийн хэрэгцээ шаардлага хүйтний улиралд хамгийн их байдаг. Улирлын чанартай хүнсийг боловсруулж хадгалах орчин үеийн арга технологи ч бас өвөлд хүнс хангалтгүй болоход нөлөөлдөг.

• Хөдөөд хүмүүс ерөнхийдөө хол хол зайд нягтрал багатай амьдардаг тул тэдэнд үндсэн дэд бүтэц ба нийгмийн үйлчилгээг хүргэхэд өртөг өндөртэй болж тэдний алслагдсан байдлыг улам нэмэгдүүлдэг. Уламжлалт аж ахуйгаа эрхэлдэг малчдад бусдаас үл хамаарах тээвэр, борлуулах газар үгүй тул наймаачид ирж хямд үнээр бараа бүтээгдэхүүнийг нь авахад хүрдэг. Уламжлалт аргаар боловсруулсан хүнс (мал төхөөрөх, сүү, цагаан идээ2, махан бүтээгдэхүүн боловсруулах, хадгалах аюулгүй байдлын стандарт сул) борлуулаад хангалттай ашиг олж чаддаггүй.

• Хоол тэжээлийн талаарх зохистой мэдлэг, хандлага хангалтгүйн улмаас хүнсний төрөл зүйл цөөн, зөв хооллох хэв маяг төлөвшөөгүй. Хоол хүнсний тэжээллэг чанарыг алдагдуулалгүй боловсруулж бэлтгэх арга технологи болон олон зүйлээс бүрдсэн тэнцвэртэй хүнс хэрэглэх, түүний ач холбогдлын талаар мэдлэг сул. Хүүхэд, эмэгтэйчүүдийн хувьд хангалтгүй хооллолт ихээхэн хор уршиг тарьж байгаа бөгөөд нэмэгдэл тэжээлд хэт эрт юмуу хэт орой оруулж байгаагаас хүүхдийн шимт тэжээллэг бодисын хэрэгцээг хангаж чадахгүй (хэт шингэлсэн шөл, тогтмол биш давтамжаар хооллох г.м.) байна. Ойр ойрхон жирэмсэлж хүүхдээ хөхөөр хооллодог эхчүүд шаардлагатай шим тэжээлийн бодисоо нөхөж хуримтлуулах боломжгүй байдаг.

Õºäºº àæ àõóé áà õîëáîãäîõ ¿éëäâýðëýë Монгол Улсын ДНБ-ийн 16 хувь, ажиллах хүчний 32 хувь, экспортын орлогын 14 хувийг бүрдүүлж байна. Сүүлийн жилүүдэд уул уурхайн үйлдвэрлэл огцом өссөнтэй холбогдон ДНБ-д хөдөө аж ахуйн эзлэх хувь буурч байгаа (Хавсралт Д дэхь Голланд өвчин буюу баялагийн хараалын хэсгийг үзэх). Тариаланд тохиромжтой эдэлбэр газар 1,180.8 мянган га (2010), үүний 290.3 мян.га нь тариалсан талбай, 274.3 мян.га нь уринш, 186.8 мян.га нь өнжөөсөн талбай, 429.4 мян.га нь атаршуулсан талбай байна. Газар тариаланд улаан буудай, арвай, овъёос, хөх тариа, гурвалжин будаа зэрэг үр тариа, тосны ургамал болон төмс, хүнсний ногоо тариалж байна. Ургамал ургалтын хугацаа богино буюу гурван сар, газар зүйн өндөрлөг байрлал, температурын хэт хэлбэлзэл болон өвөл удаан үргэлжилж хур тунадас бага унадаг зэрэг хүчин зүйлийн улмаас газар тариалангийн үйлдвэрлэл хязгаарлагдмал байдаг.

Социализмийн үед 1959-1976 оны хооронд газар тариаланг хөгжүүлэх кампанит ажлууд зохион байгуулсны дүнд 1.2 сая хүртэлх га эргэлтийн талбай бүхий бие даасан газар тариалангийн салбар үүсч хөгжсөн. Гэвч шилжилтийн үед төрийн эзэмшлийн том сангийн аж ахуйнуудыг задлан хувьчилснаар үр дагаварт нь тариалангийн үйлдвэрлэл эрс буурсан. 2008 онд МУЗГ тариалангийн үйлдвэрлэлийг сэргээх зорилгоор “Атрын гуравдугаар аяныг” эхлүүлснээр Монгол Улс улаан буудай, төмсний хэрэгцээгээ бүрэн, хүнсний ногооны хэрэгцээнийхээ 60 гаруй хувийг дотоодын үйлдвэрлэлээрээ хангадаг болсон. Энэ кампанит ажлын үеэр газар тариаланд ашиглагддаг тракторын 80 хувь, комбайны 65 хувийг шинэчилж цаашид энэ салбарыг сэргээн босгох найдвартай үндэс суурийг тавьсан.

2 Хот хөдөөд ядуурлын түвшин ялгаатай: хотод 27% (2008), хөдөөд 47% (2008) байв.

11


Гэвч чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, хураалтын дараах боловсруулалт хийх талаар олон асуудал шийдвэрлэх шаардлагатай байна. Монгол Улсын хүнс, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлд íýì¿¿ ºðòãèéí ñ¿ëæýý бүрдээгүй байгаа учир Засгийн газраас хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийн чадавхийг бэхжүүлж дэвшилтэт техник технологи нэвтрүүлэх замаар бүтээмжийг өсгөж бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах, хүрсэн ололт амжилтаа бататгах, ахиулах бодлого баримтлах шаардлагатай.

Хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрийн аргаар боловсруулах түвшин хангалтгүй ба чанар, аюулгүй байдлын түвшин нь олон улсын стандартын шаардлага хангахгүй байна. Хүнсний хяналтын тогтолцоо, хүнсний аюулгүй байдлын стандартыг баримтлах чадавхи сул байгааг хүнсний хэрэглээтэй холбоотой өвчлөл их гарч байгаагаас харж болно. Дотооддоо үйлдвэрлэн борлуулж байгаа бүтээгдэхүүнийг чанар муутай гэж үздэг бөгөөд чанарын хяналт, баталгаажуулалтын тогтолцоо үгүй тул бүтээгдэхүүнээ экспортонд гаргахад саад бэрхшээл их учирдаг байна. Түүхий эдийг боловсруулж бүтээгдэхүүн болгоод боруулах хүртэлх үйлдвэрлэлийн бүх шат дамжлаганд өртөг нэмэгдүүлэх шинэ бөгөөд найдвартай тогтолцоо бий болгоход ихээхэн хөрөнгө оруулах шаардлагатай. Үүнд худалдан авах, хадгалах, боловсруулах, савлах, тээвэрлэх, түгээх, эцсийн хэрэглэгчид хүргэх хүртэл бүх шатанд чанараар өрсөлдөх явдал хамаарна.

Ìàëûí ¿ðæèë áà õîëáîãäîõ ¿éëäâýðëýë Монголчуудын амьжиргаанд шийдвэрлэх нөлөө үзүүлдэг байсан тул энэ салбарын өсөлтийг Монгол Улсын нийгэм эдийн засгийн хөгжлийн гол үзүүлэлт гэж үздэг. Монгол Улсад хонь, ямаа, үхэр, адуу, тэмээг аж ахуйн зорилгоор үржүүлж байна. Ямааны ноолуур, тэмээний ноос нь ноос, ноолууран бүтээгдэхүүний үнэ цэнэтэй түүхий эд мөн боловч таван хошуу малыг нэн тэргүүнд мах, сүүний хэрэгцээгээ хангахын тулд өсгөдөг.

2010 оны мал тооллогын дүнгээр нийт 32,729.5 мянга толгой мал тоолуулсны дотор 269.6 мянган тэмээ (0.8 хувь), 1,920.3 мянган адуу (5.9 хувь), 2,176 мянган үхэр (6.7 хувь), 14,480.4 мянган хонь (44.2 хувь), 13,883.2 мянган ямаа (42.4 хувь) байна. Мал аж ахуйн салбар жилд дундажаар 240 мянган тонн мах, 335 сая литр сүү, 19.1 мянган тонн хонины ноос, 4.6 мянган тонн ноолуур, 1.2 мянган тонн тэмээний ноос, 1.3 мянган тонн хялгас, 9.9 сая ширхэг арьс шир үйлдвэрлэдэг. 2010 оны байдлаар тус салбар нь экспортын орлогын 12.5 хувийг бүрдүүлж, нийт ажиллах хүчний 34.5 хувь нь буþó 327,100 малчин уг салбарт ажиллаж байсан байна.

Монгол Улсын мал аж ахуйн салбар сүүлийн хорин жилд бүтцийн хувьд эрс өөрчлөлтөнд орж өрсөлдөх чадвар нь огцом буурсан. 1990-ээд оны өмч хувьчлалын кампанит ажлын үеэр сангийн аж ахуй, тэжээлийн аж ахуй, хөдөө аж ахуйн нэгдэл, мал эмнэлэг, мал үржлийн албадыг татан буулгаж малыг хувьчилсан. 1990-ээд онд зах зээлийн эдийн засагт шилжиж эхлэхээс өмнө мөрдөж байсан бэлчээрийн менежментийн стратеги бүрэн орхигдож одоо хүртэл малчдад соёл ахуйн үйлчилгээг хүргэх шинэ юмуу тохиромжтой тогтолцоог хөгжүүлж амжаагүй байна.

Мал аж ахуй, хөдөөгийн салбарын менежмент, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх талаар Засгийн газар, малчдын аль аль нь дорвитой зүйл хийгээгүй. Малын бүртгэл мэдээллийн сан, малын гаралтай бүтээгдэхүүнийг борлуулах тогтолцоо болон малчид, тэдний гэр бүлд үзүүлэх эдийн засаг, нийгэм, соёлын үйлчилгээ байхгүй байна. Мал эмнэлэг, үржлийн үйлчилгээний тогтолцоо хангалттай хэмжээнд хөгжөөгүй. Цэвэр ба эрлийз үүлдрийн малын тоо толгой буурч генетикийн нөөцийн ашиглалт хангалтгүй болсон. Халдварт өвчний гаралт ихсэж хүн, малын өвчлөл нэмэгдсэн. Шинэ гоц халдварт өвчин тархаж, устсан байсан өвчнүүд дахин сэргэж байгаагаас малын гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүнийг зах зээлд нийлүүлэхэд хязгаарлалт үүсч байгаа. Малын тоо толгой өсч байгаа боловч бэлчээрийн зохистой, тогтвортой менежмент үгүй, тэжээл ба усны хангамж хүрэлцээгүй байгаагаас мал аж ахуйн салбарын бүтээмж хангалтгүй. Хөдөө аж ахуйн эдэлбэр газрын 96.3 хувийг (115.8 сая га) бэлчээр эзэлж байгаа боловч 70 хувь орчим нь тодорхой хэмжээгээр доройтолд орсон байна. Ýíý á¿õ õ¿÷èí ç¿éë íèéëýýä ìàë÷èí ºðõ, ìàëûí ÷àíàð, ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéí ýð¿¿ë áàéäàëä èõýýõýí ýðñäýë ¿¿ñãýæ áàéíà.

Moíãîë îðíû áàéãàëèéí íººö õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû ñºðºã íºëººëºë, õ¿éòýí ºâºë, õàëóóí çóí, õóð òóíàäàñíû õîìñäîëä îðøäîã ýìçýã íººö þì. Òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãààñ çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò øèëæèõ øèëæèëòèéí ¿åýñ áàéãàëèéí íººöèéã ýð÷èìòýé àøèãëàæ ýõýëñýí.

12


Ìîíãîë îðíû îéí ñàíãèéí íèéò òàëáàé 18,565.5 ìÿíãàí ãà. Òóñ îðíû îé ýõ ãàçðûí ýðñ òýñ óóð àìüñãàëòàé íºõöºëä óðãàäàã ó÷èð îéí á¿òýýìæ áàãà, ºñºëò óäààí, ãàí õóóðàéøèë, ò¿éìýð, õºíººëò øàâüæ, ºâ÷èí çýðýã áàéãàëèéí áà õ¿íèé õ¿÷èí ç¿éëñèéí íºëººíä ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäëàà àìàðõàí àëääàã. Õóóëü òîãòîîìæèéã äýýðýýñ äîîø ÷èãëýëòýé õýðýãæ¿¿ëýõ àæèë ¿ð ä¿íã¿é, èðãýäèéí îðîëöîî äýìæëýã èë¿¿ øààðäëàãàòàé áàéíà. 1999-2010 îíä óëñûí õýìæýýíä áàéãàëèéí îéãîîð á¿ðõýãäñýí òàëáàé 451.6 ìÿíãàí ãà-ãààð (îéí õîðîãäëûí 3.6 õóâü ãýæ òîîöñîí) õîðîãäñîí áàéíà.

Øàëòãààí íü îéí ò¿éìýð, õºíººëò øàâüæèéí òàðõàëò, õóóëü áóñààð ìîä îãòëîõ çýðýã áàéâ. Òóõàéëáàë 1999 îíä 240 ãàðóé ìÿíãàí ãà îé ò¿éìýðò ºðòñºí áîë 2010 îíä 772.6 ìÿíãàí ãà îé øàòñàí áàéíà. ¯¿íèé çýðýãöýý 1999 îíîîñ õîéø 96.9 ìÿíãàí ãà òàëáàéãààñ ìîä áýëòãýæ 650 ìÿíãàí ãà îé õºíººëò øàâüæèíä íýðâýãäæýý. Îéæóóëàëòûã ýð÷èìæ¿¿ëýõ, èðãýäèéí îðîëöîîã èäýâõèæ¿¿ëýõ, ìîä òàðèõ, äàëàí áàðèõ, öàñ áîðîîíû óñ öóãëóóëàõ ñàí áàéãóóëàõàä äîòîîä, ãàäààäûí ñàíõ¿¿æèëòèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé. Ìºí ýäèéí çàñãèéí àðãà õýìæýýíèé ¿ð íºëºº äýýðõèéí àäèë ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Òóõàéëáàë áýë÷ýýð áà òàðèàëàíãèéí ãàçðûí óñæóóëàëòûã ò¿ðãýòãýõ, ãýð õîðîîëîëä îð÷èí ¿åèéí îðîí ñóóö áàðüæ ò¿ëýý ò¿ëýõèéã áàãàñãàõ, õóóëü áóñààð ìîä áýëòãýõèéí ýñðýã õàòóó õóóëü òîãòîîìæ õýðýãæ¿¿ëýõ çýðýã àðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãàòàé. Îéã íºõºí ñýðãýýõ, õàìãààëàõ àæèë îéí ñàëáàðûí áîëîâñîí õ¿÷íèé ÷àäàâõè, äýýðõ àæèëä òîãòâîðòîé õºðºíãº îðóóëàõ ýõ ¿¿ñâýð õàíãàëòã¿é çýðãýýñ áîëæ äîãîëäîæ áàéíà. Óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò, ÷àäàâõèéí ýäãýýð àñóóäëûã øèéäâýðëýñíèé äàðàà îéí íººöèéí àøèãëàëòûã ñàéæðóóëàõ àñóóäëûã øèéäâýðëýõ øààðäëàãàòàé. Moíãîë îðíû àí àìüòàä ìºí ë õ¿íä íºõöºëä õýö¿¿ ñîðèëòûã òóóëæ áàéãàà. Óóð àìüñãàë äóëààðàõ, õóð òóíàäàñíû õýìæýý áàãàñàõ, îé õýýðèéí ò¿éìýð èõñýõ, öºëæèëò ýð÷èìæèõ, áóëàã øàíä, ãîë ãîðõè, íóóð öººðºì øèðãýõ, ãàí, çóä, õ¿÷òýé öàñàí áà øîðîîí øóóðãàíû òîî íýìýãäýõ çýðýã áàéãàëèéí õ¿÷èí ç¿éëýýñ àìüòäàä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëºë ýð÷èìæèæ áàéíà. Îäîîãèéí áàéäëààð èõýíõè àí àìüòäûí òîî òîëãîé öººð÷ ñîðãîã áºõºí, öººâºð ÷îíî óñòàæ ¿ã¿é áîëæýý. Øèâýð õàíäãàé, õàð ìºðíèé õàíäãàé, çýãñíèé ãàõàé, ãîëûí õàëèó, öîîõîíäîé ìèé, öàà áóãà, õàð ñ¿¿ëòèé, àëòàéí õîéëîã çýðýã õîâîð, íýí õîâîð àìüòäûí òîî òîëãîé áóóðñàí ìýäýýòýé áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí ýëáýã õýìýýí òîîöîæ áàéñàí òàðâàãà, öàãààí çýýð çýðýã àìüòäûí òîî ÷ èõýýõýí áóóðñàí áàéíà. Òóõàéëáàë 1980-ààä îíû ¿åä 40 ñàÿ òîëãîé áàéñàí öàãààí çýýð ñ¿¿ëèéí òîîëëîãîîð 5 ñàÿ áîëæ íººö íü áóóðñàí áàéíà. Àí àìüòíû õîëáîãäîëòîé õóóëü òîãòîîìæèéí õýðýãæèëò õàíãàëòã¿é, àí àìüòäûã õàìãààëàõ, çîõèñòîé àøèãëàõ òîäîðõîé ìåíåæìåíò áàéõã¿é áàéãààã íýí äàðóé øèéäâýðëýõ øààðäëàãàòàé. Ìºí àí àìüòäûã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ îð÷èí ¿åèéí àðãà òåõíîëîãèéã ýçýìøñýí áîëîâñîí õ¿÷èí äóòàãäàëòàé, áàéãàëü îð÷íû õÿíàëòûí íýãäñýí òîãòîëöîî á¿ðýí òºëºâøººã¿é áàéíà.

Moíãîë îðíû çàãàñíû íººö áàñ ë ýðñäýëòýé áàéíà. ¯¿íèé ãîë øàëòãààí íü õóäàëäààíû çîðèëãîîð õóóëü áóñààð àãíàõ, óóë óóðõàé áîëîí õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû ñºðºã íºëººëëººñ áîëæ àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë õîìñäëîîñ ¿¿äýëòýé. Ìîíãîë îðîíä òýìäýãëýãäñýí 64 ç¿éëèéí çàãàñíû 23 õóâü íü óñòàõ àþóëä ºðòººä áàéãàà, 46 õóâèéíõ íü òàðõàëò, òîî òîëãîéí òàëààð ìýäýýëýë äóòìàã ãýæ ¿íýëýãäñýí. Ò¿¿í÷ëýí àãíóóðûí çàãàñûã õàìãààëàõ, ºñãºí ¿ðæ¿¿ëýõ ýðõ ç¿éí îð÷èí á¿ðäýýã¿é, àãíóóðûí çàãàñíû íººö, áàéðøëûí ñóäàëãàà ìîíèòîðèíãèéí àæèë ºíººãèéí øààðäëàãûã õàíãàõã¿é, àãíóóðûí çàãàñ àøèãëàõ òîãòâîðòîé ìåíåæìåíò áîëîí îëáîðëîõ àðãà òåõíîëîãè ñòàíäàðò áàéõã¿é áàéíà. Èéìä àãíóóðûí çàãàñûã õàìãààëàõ, ¿ðæ¿¿ëýõ çàìààð òîãòâîðòîé ïîïóëÿöèéí á¿òöèéã áèé áîëãîõ, ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäëûã õàíãàõ, ãîë ìºðºí íóóðûí àé ñàâûã õàìãààëàõ îíîâ÷òîé ìåíåæìåíò õèéõ øààðäëàãà òóëãàð÷ áàéíà.

Á¿õ ñàëáàðûí õóâüä íèéòëýã àñóóäàë áîë óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ñºðºã íºëººëºë þì. Ìîíãîë îðîí ºðãºí óóäàì íóòàã äýâñãýð, áàéãàëèéí àðâèí áàÿëàã, îëîí òîîíû ìàë, ãàçàð òàðèàëàíä àøèãëàõ áîëîìæòîé ãàçàð èõòýé áîëîâ÷ õºðñíèé ¿ðæèë øèì áóóðàõ, ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéí ìåíåæìåíò õîöðîãäîõ, áàéãàëèéí ãàìøãèéí ñºðºã íºëººëºë èõñýõ çýðýã óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòòýé õîëáîîòîé àñóóäëûí óëìààñ õºäºº àæ àõóé, õ¿íñ, áàéãàëèéí íººöèéí ñàëáàðò íü òîì ñîðèëòóóä òóëãàð÷ áàéíà.

Монгол орны газар тариалан, мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхэд тэр даруй байгаль орчинд нөлөөлөх сөрөг нөлөөлөл нь ихсэж байна. Малын тоо толгой өсч бэлчээрийг сэлгэхгүй ашиглах болсноор ялангуяа хүн ам ихтэй газруудын орчимд бэлчээрийн даац хэтэрсэн. Хатуу хуурай уур амьсгалтай, хөнгөн бөгөөд үржил шимт үе нь нимгэн хөрстэй, тариалангийн улирал богинохон зэрэг нь бас нэг хүчин зүйл юм. Үндсэн хөрсийг услахад гол мөрний усны 15-40 хувийг ашиглаж

13


байгаагаас урсгал сөрөг газар энэ хувь буурч урсгал дагуу газар ихсэж байгаа. Цөлжилт ихсэж ургамлын төрөл зүйл цөөрч амьтдын амьдрах орчин алдагдаж ургамал, амьтны аймагт хохирол учруулж байна.

Газар тариалангийн үйлдвэрлэлд байгалийн нөөцийг үнэ төлбөргүй ашиглаж байгаа боловч ашигтай ажиллаж чадахгүй байна. Монгол орны тариалангийн үйлдвэрлэлийн үзүүлэлтэнд үрийн чанар муу, машин тоног төхөөрөмжинд шаардагдах хөрөнгө оруулалт хийдэггүй, усалгаагүй тариалан эрхэлдэг, ургамлын эрүүл мэндийг анхаардаггүй, үйлдвэрлэл ба хураалтын дараах боловсруулалтын явцад алдагдал ихтэй учир га-гаас авах ургацын хэмжээ бага байдаг явдал орно. Үүнээс гадна төмс, хүнсний ногоо зэрэг таримлын төрлийг олшруулах асуудлыг судалдаг байгууллага маш цөөн байна.

Энэ мэтээр нүүдлийн аж ахуйгаас олох ашиг орлого буурсан тул олон хүн хот суурин газар руу нүүх болсон. Нөгөө талаар яам агентлагууд салбарын эрх ашгаа тэргүүн зэрэгт тавьдаг, хоорондоо уялдаа холбоо байхгүй, байгалийн нөөцийн ашиглалтыг хангалттай хэмжээнд хянаагүй, байгаль орчинтой холбоотой хууль тогтоомжийг хангалттай хэмжээнд хэрэгжүүлээгүй зэргээс болж хот суурин газрын байгаль орчин ихээхэн доройтолд орсон.

Иймд уур амьсгалын өөрчлөлтөнд дасан зохицож даван туулах асуудал бүх оролцооны үндэс суурь болох нь зүйтэй. Гамшгийн эрсдлийн менежментийг тэргүүлэх чиглэл болгож ой, ан амьтад, загасны салбарт ч нэвтрүүлэх шаардлагатай. Цөлжилт, газрын доройтлыг зогсооход усалгаатай тариалан хөгжүүлэх, тэг элдэншүүлэгèéí технологи нэвтрүүлэх, усны нөөцийг хамгаалах зэргээр орчин үеийн тариалангийн технологийг нэвтрүүлж хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Бэлчээрийн менежментийг сайжруулж төр засаг, малчид, тариалан÷дын харилцааг зохицуулах чухал хэрэгсэл болох бэлчээрийн хуулийг батлах МУЗГ-ын хүчин чармайлтыг дэмжих шаардлагатай.

Á. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÒÝÐÃ¯¯ËÝÕ ×ÈÃËÝË, ÁÎÄËÎÃÛÍ ÒÎÉÌ

Ìîíãîë Óëñûí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë ¿¿í äîòîð õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, áàéãàëèéí íººöèéí ñàëáàðûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã äàðààõ áàðèìò áè÷ã¿¿äýä òóñãàæ áàéíà. ¯¿íä:

À) ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¿íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî (2008-2021)Á) Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû ìºðèéí õºòºëáºðÂ) Òºðººñ õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãî (2003)Ã) Òºðººñ ìàë÷äûí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãî (2009)Ä) Àòðûí ãóðàâäóãààð àÿí ¿íäýñíèé õºòºëáºð (2008-2010)Å) Õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäàë ¿íäýñíèé õºòºëáºð (2009-2016) ¨) Ìîíãîë ìàë õºòºëáºð (2010-2021)

Ìîíãîë Óëñûí ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¿íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãîä õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, á¿ñ÷èëñýí áà õºäººãèéí õºãæèë, áàéãàëü îð÷íû òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãóóäûã òîäîðõîéëæ 2 ¿å øàòòàé (1-ð øàò: 2008-2015, 2-ð øàò: 2016-2021) õýðýãæ¿¿ëýõýýð òºëºâëºñºí. Ýíý áàðèìò áè÷èãò òóññàí áîäëîãûí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë íü:

1. Õºäºº àæ àõóé, õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäëûã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð îð÷èí ¿åèéí õºäºº àæ àõóé-àæ ¿éëäâýðèéí öîãöîëáîð áàéãóóëàõ, òýäãýýðèéí ýðñäýë äààõ ÷àäâàðûã áýõæ¿¿ëýõ, ãóðèë, ìàõ, ñ¿¿, òºìñ õ¿íñíèé íîãîîíû õýðýãöýýã äîòîîäûí ¿éëäâýðëýëýýð õàíãàõ, òýäãýýðèéí õàíãàìæ, ÷àíàð, ýð¿¿ë àõóéí íºõöëèéã ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ.

2. Á¿ñ÷èëñýí õºãæëèéí áîäëîãûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëæ õîò, õºäººãèéí õºãæëèéí ÿëãààã áóóðóóëàõ.

3. Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ¿¿íä àãààð ìàíäàë, ãàçàð, ýðäýñ áàÿëàã, óñ, îé, óðãàìàë àìüòíû àéìãèéã õàìãààëàõ, ýðäýñ áàÿëãèéí íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàõ, íºõºí ñýðãýýõ, óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºíä äàñàí çîõèöîõ, öºëæèëò ãàíãèéí ñºðºã íºëººëëèéã áóóðóóëàõ, õèìèéí õîðòîé áîäèñ, öàöðàã èäýâõèò õàÿãäëûí ÿëãàðëûã çîãñîîõ, õîã õàÿãäëûí ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð íèéãýì, ýäèéí çàñàã, ýêîëîãèéí öîãö àðãà õýìæýý àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ.

14


¯ÕÀÀß áîëîí ÁÎÍÕß íü 2012-2016 îíä õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, áàéãàëèéí íººöèéí ñàëáàðò áàðèìòëàõ ñòðàòåãèéí ÷èãëýëèéã òîãòîîõ áîäëîãûí òºñºë áîëîâñðóóëæ áàéãàà. Ýäãýýð òºñºëä îäîî áàðèìòàëæ áàéãàà áîäëîãûã ¿ðãýëæë¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõèéí çýðýãöýý õóóëü ýðõ ç¿éí åðºíõèé îð÷íûã ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýý, òóõàéëáàë õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäëûã õàíãàõ, õºäººãèéí õ¿í àìûí íèéãìèéí õàìãààëëûã áàòàëãààæóóëàõ çîðèëãîîð ìàë àæ àõóéã õºãæ¿¿ëýõ, áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòèéí õóóëü áîëîâñðóóëàõ çýðýã àðãà õýìæýýã òóñãàñàí. Ò¿¿í÷ëýí õºäºº àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çàõ çýýëä áîðëóóëàõ, ºðòºã íýìýõ, áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òààëàìæòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ þì.

“Ìîíãîë ìàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºð íü ìàë àæ àõóéí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ áîäëîãûí ¿íäñýí áàðèìò áè÷èã áºãººä òóñ õºòºëáºðèéã 2010-2021 îíä 2 ¿å øàòòàé õýðýãæ¿¿ëíý. Æèë á¿ð óëñûí òºñâèéí ãóðâààñ äîîøã¿é õóâèàð ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ ýíý õºòºëáºð íü ìàë àæ àõóéã óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò, íèéãìèéí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãàä íèéö¿¿ëýí õºãæ¿¿ëæ çàõ çýýëèéí íºõöºëä ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé, ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèãòàé ñàëáàð áàéõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîòîé. Óëìààð õ¿í àìûã ýð¿¿ë, àþóëã¿é õ¿íñýýð, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéã ÷àíàðòàé ò¿¿õèé ýäýýð õàíãàæ ýêñïîðòûã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîòîé. Ýíý çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä áàðèìòëàõ òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëñîí. ¯¿íä:

1. Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéí òóëãóóð ñàëáàð áîëîõ ìàë àæ àõóéã òºðººñ îíöãîé àíõààð÷ ýðõ ç¿é, ýäèéí çàñàã, á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëòûí íýí òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëæ òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàæ ñàéí çàñàãëàëûã õºãæ¿¿ëýõ

2. Ìàëûí ¿ðæëèéí àæèë, ¿éë÷èëãýýã íèéãìèéí ýðýëò õýðýãöýýíä íèéö¿¿ëýí áîëîâñðîíãóé áîëãîæ ìàëûí àøèã øèìèéí ãàðö, ÷àíàðûã ñàéæðóóëàí, áèîëîãèéí òºãñ ÷àíàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿í, ò¿¿õèé ýä ¿éëäâýðëýæ çàõ çýýëä ºðñºëäºõ ÷àäàâõèéã íýìýãä¿¿ëýõ

3. Ìàë ýìíýëãèéí àæèë, ¿éë÷èëãýýã îëîí óëñûí æèøèãò õ¿ðãýæ ìàëûí ýð¿¿ë ìýíäèéã áàòàëãààæóóëàõ çàìààð íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ

4. Óóð àìüñãàë, áàéãàëü ýêîëîãèéí ººð÷ëºëòºíä äàñàí çîõèöñîí, ýðñäýë äààõ ìàë àæ àõóéã õºãæ¿¿ëýõ 5. Ìàë, ìàëûí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä, á¿òýýãäýõ¿¿íèé çîðèëòîò çàõ çýýëèéã õºãæ¿¿ëæ áýëòãýë áîðëóóëàëòûí

îíîâ÷òîé ñ¿ëæýýã áèé áîëãîõ, óðàìøóóëàë îëãîõ çàìààð ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòèéã õóðäàñãàõ

ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¿íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãîíä òóñãàãäñàí õºäºº àæ àõóé, õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ áîäëîãûí ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ ñòðàòåãèéí çîðèëò íü: (a) ãàçàð àøèãëàëòûã ñàéæðóóëæ óñàëãààòàé òàðèàëàíã õºãæ¿¿ëæ áèîòåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ çàìààð ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ, (á) íýãä¿ãýýð øàòàíä ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëä õºðñíèé ýëýãäëýýñ ñýðãèéëýõ, ¿ðæèë øèìèéã õàìãààëàõ, ÷èéãèéí àëäàãäëûã áóóðóóëàõ äýâøèëòýò òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëæ õî¸ðäóãààð øàòàíä óðãàöûí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ þì. Çàñãèéí ãàçàð “Àòðûí ãóðàâäóãààð àÿí”-ûã ¿ðãýëæë¿¿ëæ ãàçàð òàðèàëàíãèéí ñàëáàðò õ¿ðñýí îëîëò àìæèëòûã áàòàòãàí ç¿¿í, áàðóóí á¿ñýä ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ, “Õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëãàíä õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ æèìñãýíèéí ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ õºòºëáºð íýìæ îðóóëàõ øèéäâýð ãàðãàñàí.

Ìîíãîë Óëñûí õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûí ñòðàòåãèéí ãîë áàðèìò áè÷èã “Õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã Çàñãèéí ãàçàð ÕÕÀÀÁ-ûí òóñëàëöààòàé áîëîâñðóóëñàí. Õºòºëáºð 2009-2012 îí, 2013-2016 îíä õî¸ð ¿å øàòòàé õýðýãæèíý. Õºòºëáºðèéí çîðèëãî íü èðãýí, òºð, îëîí íèéò, õóâèéí õýâøëèéí çîõèñòîé îðîëöîîã õàíãàõ çàìààð õ¿í àìûã òýæýýëëýã, àþóëã¿é õ¿íñýýð æèãä, õ¿ðòýýìæòýé, òîãòâîðòîé õàíãàæ ýð¿¿ë àæ òºðºõ áîëîí õºäºëìºðèéí á¿òýýìæèéã íü äýýøë¿¿ëýõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä îðøèíî. Õºòºëáºðèéã äºðâºí ãîë òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð õýðýãæ¿¿ëíý. ¯¿íä:

1. Õ¿íñíèé õàíãàìæ, ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ ýðõ ç¿é, ýäèéí çàñàã, çîõèîí áàéãóóëàëòûí òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ

2. Õ¿í àìûã òýæýýëëýã, àþóëã¿é õ¿íñýýð õ¿ðòýýìæòýé òîãòâîðòîé õàíãàõ, õýðýãëýýí äýõ ¿éëäâýðèéí àðãààð áîëîâñðóóëñàí õ¿íñíèé õóâèéí æèíã íýìýãä¿¿ëýõ

3. Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í, óíäíû óñíû ýð¿¿ë àõóé, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ õÿíàëò ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýýã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ

4. Õ¿íñíèé òýæýýëëýã ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ, çîõèñòîé õîîëëîëòûã äýìæèæ õîîë òýæýýëèéí äóòëûã áóóðóóëàõ, çîíõèëîõ õàëäâàðò áóñ ºâ÷íººñ ñýðãèéëýõ

15


Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð áàéãàëü îð÷íû äîðîéòëûã çîãñîîõ çîðèëãîîð õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ áàòàëæ òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëæ ýð÷èì õ¿÷ õýìíýõ òåõíîëîãè, áîõèðäëûã àðèëãàõ õºòºëáºð¿¿äýä õºðºíãº îðóóëæ áàéãàà. Ò¿¿í÷ëýí õºãæëèéí ¿éë àæèëëàãààíä áàéãàëü îð÷íû àñóóäëûã àíõààð÷ áàéõ, îëîí óëñûí áà èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí áàéãàëü îð÷íû òàëààðõ îëîí íèéòèéí ìýäëýã ìýäýýëëèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëò òàâèí àæèëëàæ áàéíà.

Ìîíãîë Óëñûí “ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¿íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî” íü îéí íººöèéã òîãòâîðòîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ, ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäëûã õàäãàëàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîòîé. Îéí ñàíä ñàíñðûí ìýäýý àøèãëàæ, çàéíààñ òàíäàí ñóäëàõ àðãààð õàéãóóë, ñóäàëãàà õèéæ, òàðõàëò, á¿òýö, á¿ðýëäýõ¿¿íèéã òîãòîîí îéí çóðàãëàë, îéí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíòèéí õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ, óóð àìüñãàëûã çººëð¿¿ëæ, öºëæèëò, õºðñíèé ýâäðýë, ò¿éðýí, ýëñíèé í¿¿äýëòýé òýìöýõ çîðèëãîîð îéã íºõºí ñýðãýýõ, ãîâü, õýýðèéí á¿ñýä ìîä òàðèàëæ íîãîîí çóðâàñ áàéãóóëàõ, îé õàìãààëàõ àæèëä äýâøèëòýò ìåíåæìåíòèéí àðãà íýâòð¿¿ëæ, îéí ñàíãèéí 20 õ¿ðòýëõ õóâèéã íóòãèéí èðãýä, íºõºðëºëä ãýðýýãýýð ýçýìø¿¿ëýí îéã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ, çîõèñòîé àøèãëàõ õàðèóöëàãûí òîãòîëöîî á¿ðä¿¿ëýõ çýðýã çîðèëò äýâø¿¿ëæýý. Ìîíãîë Óëñûí “¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí ¿çýë áàðèìòëàë”-ä îé, àìüòàí, óðãàìàë çýðýã áàéãàëèéí íººö áàÿëãèéã ñóäëàõ, õàìãààëàõ, çîõèñòîé àøèãëàõ, íºõºí ñýðãýýõýä ÷èãëýñýí àðãà õýìæýýã øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé öîãö áàéäëààð øèéäýõ, áàéãàëèéí óðãàìàë, îéí äàãàëò íººöèéí ýêñïîðò áîëîí îéí ¿íäñýí àøèãëàëòûí îãòëîëòûã á¿ðýí õîðèãëîæ, îéí ñàíãèéí íººöèéã 2 õóâèàð íýìýãä¿¿ëýõ, ìîä îðëîõ òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõèéã äýìæèõ, ýíý òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëæ ò¿ëøíèé àñóóäëûã öîãö áàéäëààð øèéäýõ, ìîä, ìîäîí á¿òýýãäýõ¿¿íèé èìïîðòûã íýìýãä¿¿ëýõ áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýõ, îéæóóëàõ àæèëä èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãà, õóâèéí õýâøèë, íóòãèéí èðãýäèéã ò¿ëõ¿¿ òàòàí îðîëöóóëàõ çàð÷èì áàðèìòëàõ çýðýã çààëòóóä îðñîí áàéíà.

Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð 1998 îíä îéã õàìãààëàõ àæëûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð “Îéí ¿íäýñíèé õºòºëáºð”-èéã àíõ óäàà áàòàëñàí áºãººä óëñ îðíû øààðäëàãà, îéí õîìñäëîîñ øàëòãààëàí õºòºëáºðò (2001, 2011) íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàí îäîî õ¿ðòýë õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Òóñ õºòºëáºðèéí çîðèëò íü õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû ñºðºã íºëººëºë, îéí ò¿éìýð, õºíººëò øàâüæ, ºâ÷íººñ ñýðãèéëýõ, òýäãýýðòýé òýìöýõ àæëûí ¿ð ºãººæèéã äýýøë¿¿ëýõ, ìîä ñººãíèé ¿ð áýëòãýõ, òàðüö ñóóëãàö áîéæóóëàõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëæ, ãîë ìºðíèé ýõ, ìîä áýëòãýñýí, ò¿éìýð, õºíººëò øàâüæ, ºâ÷èíä íýðâýãäñýí îéí òàëáàéã ýõíèé ýýëæèíä îéæóóëæ, òàë õýýð, ãîâü, öºëä õàìãààëàëòûí îéí çóðâàñ, òºãºë, íîãîîí õààëò áàéãóóëàõ àðãà õýìæýýã äýñ äàðààòàé õýðýãæ¿¿ëýõ, îé, ìîäíû ñàëáàðûí ìåíåæìåíò, á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëòûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, îéí ñàëáàðò øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí îëîëò àìæèëòûã íýâòð¿¿ëýõ, îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ, ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷íèé ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ çýðýã þì.

Ìîíãîë Óëñûí “ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¿íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãî”-ä àìüòàí, óðãàìëûí àéìãèéí íººöèéí õîìñäîëûã õÿçãààðëàæ, òýäãýýðèéí áàéãàëèéí æàìààð íºõºí ñýðãýõ, òîãòâîðòîé àøèãëàõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ, õîâîð, íýí õîâîð àìüòäûí ïîïóëÿöèéã òîãòâîðòîé áàéëãàõ, õýâèéí ºñºëòèéã õàíãàõòàé õîëáîãäñîí çîõèîí áàéãóóëàëòûã øèíý÷ëýí òýäãýýðèéã õàìãààëàõ ýäèéí çàñàã, ýðõ ç¿éí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýõ, çîðèóäûí àðãààð ¿ðæ¿¿ëýõ, òýäãýýðèéí óäìûí ñàíã áèé áîëãîæ õàìãààëàõàä áèîòåõíîëîãèéí îëîëòûã àøèãëàæ, áèîëîãèéí íàéäâàðòàé íººöòýé áîëîõ àðãà çàìûã áîëîâñðóóëàõ, àí àìüòäûí íººö, áàéðøèë íóòãèéã òîãòîîæ õàìãààëàõ çîðèëãîîð îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, õàíäèâëàã÷ îðîí, õóâü õ¿ì¿¿ñèéí äýìæëýãòýé óðò, áîãèíî õóãàöààíû òºñëèéã ¿ð àøèãòàé õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîí äîòîîä, ãàäààäûí õºðºíãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã íýìýãä¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâàõààð òºëºâëºæýý.

Àí àìüòäûã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ òàëààð ¿íäýñíèé õýä õýäýí õºòºëáºð õýðýãæèæ áàéíà. Óëñûí Èõ Õóðëààð áàòëàãäñàí “Õàëèóí áóãûí ¿íäýñíèé õºòºëáºð”, Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëîîð áàòëàãäñàí “Àðãàë õîíèéã õàìãààëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”, “Ìîíãîë îðíû öîîõîð èðâýñ õàìãààëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð”, ”Öàà áóãûí àæ àõóéã ñýðãýýõ, öàà÷äûí àìüäðàëûí ò¿âøèíã ñàéæðóóëàõ õºòºëáºð”, “Íýí õîâîð, õîâîð àìüòíûã õàìãààëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð” çýðýã õºòºëáºð õýðýãæèæ áàéãàà õýäèé ÷ òºñºâ õºðºíãº, îð÷èí ¿åèéí àðãà òåõíîëîãè, ìýðãýæèëòýé áîëîâñîí õ¿÷èí õàíãàëòã¿éãýýñ çîõèõ ¿ð ä¿íä õ¿ðýõã¿é áàéãàà. Èéì ñòðàòåãè, õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëñýí òóðøëàãààñ õàðàõàä õîâîðäîæ áàéãàà, õîâîðäîæ áîëçîøã¿é áîëîí íýí õîâîð áóþó óñòàæ ¿ã¿é áîëæ áàéãàà àí àìüòäûí îäîîãèéí òîî òîëãîé, õàìãààëàëòàíä àâñàí ýñýõèéã øèíæëýõ óõààíû íàðèéí ñóäàëãààãààð òîãòîîæ òýäãýýðèéã ç¿éëèéí áîëîí ýêîñèñòåìèéí ò¿âøèíä íü õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ àðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãàòàé.

16


Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð “Àãíóóðûí çàãàñ õàìãààëàõ, ºñãºí ¿ðæ¿¿ëýõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð” áàòàëñàí. Ýíý õºòºëáºðèéí çîðèëãî íü àãíóóðûí çàãàñíû íººöèéã õàìãààëàõ, çàãàñíû àæ àõóéí á¿òýö, ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõàä îðøèíî. Çàãàñíû àæ àõóéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë¿¿äèéã òîäîðõîéëñîí. ¯¿íä:

1. Àãíóóðûí çàãàñ ¿ðæ¿¿ëýõ õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èíã ñàéæðóóëàõ2. Àãíóóðûí çàãàñíû íººö áà íóòàãøñàí ãàçðóóäûã òîãòìîë ñóäàëæ õÿíàõ3. Àãíóóðûí çàãàñíû òºðºë á¿ðýýð àãíàãäàõ çàãàñíû áèåèéí õýìæýý, òîðíû õýìæýýã çààñàí

ñòàíäàðò ãàðãàõ

Â. ÌßÍÃÀÍÛ ÕªÃÆËÈÉÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÇÎÐÈËÒ ÌÕÇ ÁÀ Í¯ÁÕÒÕ

Óëñûí Èõ Õóðàë ÌÕÇ-ûã áîäëîãûí ò¿âøèíä õ¿÷òýé äýâø¿¿ëæ 2005 îíä ¿íäýñíèé õºãæëèéí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò, 2008-2021 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ ÌÕÇ-ä ñóóðèëñàí ¿íäýñíèé õºãæëèéí öîãö áîäëîãûí õ¿ðýý áîëãîñîí. Ìîíãîë Óëñûí õóâüä ÌÕÇ-9 áóþó àðä÷èëñàí çàñàãëàë, õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàõ çîðèëòûã á¿õ ÌÕÇ-ûã áèåë¿¿ëýõ ñóóðü íºõöºë áîëãîí äýâø¿¿ëñýí îíöëîãòîé. 2009 îíû ÌÕÇ-ûí õýðýãæèëòèéí ãóðàâäàõü èëòãýëä åñºí ÌÕÇ-ûí çóðãàà íü 2015 îí ãýõýä õýðýãæèõ áîëîìæòîé áîëîâ÷ áóñàä ãóðâàí ÌÕÇ-ûí õýðýãæèëò õàíãàëòã¿é áàéãààã ìýäýýëñýí. Òýäãýýð íü ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ, õ¿éñèéí òýãø áàéäëûã õàíãàõ, áàéãàëü îð÷íû òîãòâîðòîé áàéäëûã õàìãààëàõ çîðèëò þì. ßëàíãóÿà ÌÕÇ-1 ÿäóóðàë, ºëñãºëºíã áóóðóóëàõ (Çîðèëò 1â: 1990-2015 îíä ºëñãºëºíã íýã äàõèí áóóðóóëàõ) çîðèëò áèåëýãäýõ áîëîìæã¿é áàéãàà áºãººä Çàñãèéí ãàçàð 2015 îí õ¿ðòýë ýíý çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä îíöãîé õ¿÷èí ÷àðìàéëò òàâüæ àæèëëàõ øààðäëàãàòàé. Ýíý ãóðâàí çîðèëò ãóðâóóëàà ÕÕÀÀÁ-ààñ ÕÀÕÕ-ýýð äàìæóóëàí øèéäâýðëýõèéã çîðüæ áóé àñóóäëóóäòàé õîëáîîòîé þì.

ßäóóðëûã áóóðóóëàõ ¿íäýñíèé çîðèëò íü 2015 îí ãýõýä ÿäóóðëûí ò¿âøèíã 18.0 õóâü, ÿäóóðëûí ã¿íçãèéðýëòèéã 6.0 õóâü õ¿ðòýë áóóðóóëàõ þì. 2010 îíû ºðõèéí íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí ñóäàëãààíû ä¿íãýýð õ¿í àìûí 39.2 õóâü íü ÿäóó àìüäàð÷ áàéãàà íü 2009 îíûõòîé õàðüöóóëàõàä 0.5 õóâü, 2008 îíûõòîé õàðüöóóëàõàä 4.0 õóâèàð ºññºí ä¿í þì.

Ýðõ ç¿éí øèíý÷ëýëòèéí õ¿ðýýíä ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ òàëààð äàðààõ àðãà õýìæýý àâñàí. ¯¿íä:

1. Ìîíãîë Óëñûí “Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé” áàãö õóóëü, “Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ òóõàé” õóóëèéí òºñëèéã áîëîâñðóóëæ Èõ Õóðàëä ºðãºí áàðüñàí. “Õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ òóõàé” õóóëèéí øèíý÷èëñýí òºñºëä õºäºëìºð ýðõëýëòèéã äýìæèõ ¿éë àæèëëàãààã îíîâ÷òîé áîëãîõ, çîðèëòîò á¿ëã¿¿äýä ÷èãëýñýí íèéãìèéí íýìýëò ¿éë÷èëãýýã áèé áîëãîõ, õºäºëìºðèéí çàõ çýýëèéí á¿ðòãýë ìýäýýëëèéí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àñóóäëûã îðóóëñàí.

2. “Íèéãìèéí õàëàìæèéí òóõàé” õóóëèéí òºñºëä õ¿í àìûí ÿäóó áà ýìçýã õýñýãò ÷èãëýãäñýí, òýäýíä ¿ð øèì õ¿ðòýýõ, ºðõèéí ãèø¿¿äèéã àæëûí áàéðààð õàíãàõ, òýäýíä õ¿íñ, ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîëûí õ¿ðòýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ çýðýã ñàëáàð õîîðîíäûí àñóóäëûã òóñãàñàí.

Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºíä ñàëáàðóóäûí îðóóëàõ õóâü íýìýð õàðèëöàí àäèëã¿é ÿëàíãóÿà ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä òýäãýýðèéí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã òîäîðõîéã¿é, ýíý òàëààð õýðýãæ¿¿ëæ áóé áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãààíû óÿëäàà çîõèöóóëàëò õàíãàëòã¿é áàéíà. Èéìä ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä ñàëáàðûí ºñºëòèéí ¿ð íºëººã òîãòâîðòîé áàéëãàæ ñàëáàð õîîðîíäûí áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ ìåõàíèçì áèé áîëãîõ íü ç¿éòýé.

Õ¿éñèéí òýãø áàéäàë Ìîíãîë îðíû íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí èõýíõè ñàëáàðò ýìýãòýé÷¿¿ä èäýâõèòýé îðîëöäîã áîëîâ÷ ýäèéí çàñãèéí áîëîìæ áà óëñ òºðèéí øèéäâýð ãàðãàõ ò¿âøèíä õ¿éñèéí òýãø áóñ áàéäàë îðøñîîð áàéíà. Ýìýãòýé÷¿¿ä ýðýãòýé÷¿¿äýýñ áàãà îðëîãî îëæ áàéãàà íü áîñîî áà õýâòýý ÷èãëýëä òóñãààðëàëò áàéãààã èëýðõèéëíý. 2008 îíû ñîíãóóëèàð ïàðëàìåíòýä ñîíãîãäñîí ýìýãòýé÷¿¿ä íèéò ãèø¿¿äèéí 3.9 õóâèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéñàí íü ÌÕÇ-3 áóþó 2015 îíä ïàðëàìåíòèéí ãèø¿¿äèéí 30 õóâèéã ýìýãòýé÷¿¿äýýð á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëòòîé õàðüöóóëàõàä òóéëûí õàíãàëòã¿é ¿ç¿¿ëýëò. Ýìýãòýé÷¿¿ä óëñ òºðä îðîëöîõîä ñîíãóóëèéí êàìïàíèò àæëûí çàðäàë ºíäºð, õ¿éñýýð íü íýã õýâýíä îðóóëàõ, óëñ òºð, õýâëýë ìýäýýëëèéí íºõºðñºã áóñ îð÷èí çýðýã ñààäòàé ó÷èðäàã. Õºäººä õ¿éñèéí àñóóäàë ÿìàð áàéãàà

17


òóõàé ìýäýýëýë õàíãàëòã¿é áîëîâ÷ ¿íäýñíèé õýìæýýíèé òîî áàðèìòààñ õàðàõàä ýìýãòýé÷¿¿äèéí àæèëã¿éäýë ýðýãòýé÷¿¿äèéíõýýñ ºíäºð áàéíà. Òóõàéëáàë íèéò á¿ðòãýëòýé àæèëã¿é÷¿¿äèéí 52.6 õóâü íü ýìýãòýé÷¿¿ä áàéíà. Ýíý ¿ç¿¿ëýëò õºäººä 53.6-55.1 õóâü, Óëààíáààòàðò 49.4 õóâü áàéíà. Õºäººä ºðõ òîëãîéëñîí ýìýãòýé÷¿¿ä áà 16 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õýäòýé ãàíö áèå ýõ÷¿¿äèéí òîî ºñºæ 2010 îíä ýíý õî¸ð ¿ç¿¿ëýëò õºäºº îðîí íóòàãò 68.5 áà 63.6 õóâüä õ¿ðñýí áºãººä íèéò õ¿í àìûí 51.43 õóâü íü ýìýãòýé÷¿¿ä áàéíà.

Áàéãàëü îð÷èí áà Òîãòâîðòîé õºãæèë Ìîíãîë îðîíä ãàçàð, óñ, ýêîñèñòåì ¿ëýìæ äîðîéòîæ öºëæèëò, áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàë àëäàãäàæ áàéãàà. Ìîíãîë áîë çóä (õàòóó ºâºë áîëæ ãàìøèãèéí õýìæýýíä õ¿ðýõ), îé õýýðèéí ò¿éìýð, ¿åð, ãàçàð õºäëºëò çýðýã áàéãàëèéí ãàìøèãò ºðòºìòãèé îðîí. Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí óëìààñ ãàìøãèéí äàâòàìæ íýìýãäýæ ò¿¿íä õàðèó ¿ç¿¿ëýõ ìåõàíèçì õàíãàëòòàé õºãæººã¿é áàéíà. Ìîíãîë Óëñûí íýã õ¿íä íîãäîõ í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèéí ÿëãàðàë äýëõèéí äóíäàæààñ ºíäºð áàéãààãèéí ãîë øàëòãààí íü ýð÷èì õ¿÷íèé àëäàãäàë èõòýé, îëîí ìàëòàéí äýýð ò¿¿õèé í¿¿ðñ ò¿ëøèíä àøèãëàäàã çýðýã þì. Õ¿í àìûí äºíãºæ 45 õóâü íü àþóëã¿é óíäíû óñ õýðýãëýæ 28 õóâü íü ýð¿¿ë àõóéí çîõèñòîé ò¿âøèíä àìüäàðäàã. Ñòàíäàðò, íîðì íîðìàòèâ áàðèìòëàõ, õóóëü ä¿ðìèéã äàãàæ ìºðäºõ àñóóäàë ¿íäýñíèé áà îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä õàíãàëòã¿é ó÷ðààñ áàéãàëü îð÷íû çàñàãëàë çîõèõ ò¿âøèíä õ¿ðýýã¿é áàéíà. Óóë óóðõàéí ñàëáàð ºðãºæèæ áàéãààãààñ áýë÷ýýð äîðîéòîõ, óñ õºðñ áîõèðäîõ, çýðëýã àìüòäûí íóòàã àëäàãäàõ çýðýã áàéãàëü îð÷íû àñóóäàë ¿¿ñ÷ áàéíà.

Ã. ÇÀÑÀÃËÀËÛÍ ÒÎÃÒÎËÖÎÎ ÁÀ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÎÐÎËÖÎÃ×ÈÄ

Ìîíãîë Óëñàä õºäºº àæ àõóéí, õºäººãèéí õºãæèë, áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéí àñóóäëûã õàðèóöäàã õýä õýäýí ÿàì, àãåíòëàã áàéíà. ÕÕÀÀÁ-ûí õàðèóöñàí àñóóäëààð òóñ áàéãóóëëàãûí ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçàðòàé õàìòðàí õîëáîãäîõ ÷èãëýëèéí ÿàìäûã õîëáîæ àæèëëàäàã ãîë áàéãóóëëàãà íü ¯ÕÀÀß þì.

ÕÀÕÕ-ã áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä 2011 îíû 10 äóãààð ñàðûí 27-íû ºäºð Óëààíáààòàð õîòîä ýõíèé çºâëºëäºõ óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëæ õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýð, áàéãàëü îð÷íû ñàëáàðûí òºð, ýðäýì øèíæèëãýý, òºðèéí áóñ áîëîí èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãà, õóâèéí õýâøëèéí òºëººëºë îðîëöñîí.

Óóëçàëòààð õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, îé, çàãàñ, áàéãàëèéí íººöèéí ñàëáàðûí îäîîãèéí íºõöºë áàéäàëä õèéñýí øèíæèëãýý áîëîí ÕÀÕÕ-íèé òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã õýëýëöñýí. Îðîëöîãñäûí ñàíàë ø¿¿ìæèéã ¿íäýñëýí ÕÀÕÕ-íèé ýõíèé òºñëèéã ñàéæðóóëæ õî¸ð äàõü çºâëºëäºõ óóëçàëòààð òàíèëöóóëñàí. Õî¸ð äàõü çºâëºëäºõ óóëçàëòûã 2012 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 12-íä çîõèîí áàéãóóëæ äèïëîìàò, îëîí óëñûí õàíäèâëàã÷ áà Çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãóóä, ÷èãëýëèéí ÿàìä, ÒÁÁ, ÈÍÁ áîëîí ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãóóäûí òºëººëºã÷èä îðîëöñîí.

Óóëçàëòûí ¿åýð ÕÀÕÕ-íèé õî¸ð äàõü òºñëèéã õýëýëö¿¿ëæ, îðîëöîã÷ òàëóóäûí ñàíàë, ø¿¿ìæèéã ¿íäýñëýí ÕÀÕÕ-íèé òºñëèéí ñ¿¿ëèéí õóâèëáàðûã áîëîâñðóóëñàí. ¯éëäâýð, õºäºº àæ àõóéí ÿàì (¯ÕÀÀß) íü “õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õóäàëäàà ¿éë÷èëãýý áîëîí òîãòâîðòîé õºãæëèéí òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ, ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéã õàíãàõûí òóëä õºäººãèéí áà á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéã äýìæèõ” çîðèëãîòîé òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà þì. ¯ÕÀÀß íü äºðâºí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë, 13 çîðèëò, 77 ¿éë àæèëëàãàà á¿õèé “Õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã (2009) õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé. Ìºí îé, çàãàñíû äýä ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ, òýäãýýðèéí íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàõ, õóäàëäààíû çîðèëãîîð àøèãëóóëàõ çºâøººðºë ºãºõ ¿¿ðýãòýé.

Äýýðõ çîðèëòûã áèåë¿¿ëýõýä ¯ÕÀÀß-íû äàðààõ ãàçðóóä îðîëöîíî. ¯¿íä: 1) Ñòðàòåãèéí áîäëîãî, òºëºâëºëòèéí ãàçàð, 2) Ìàë àæ àõóéí áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ ãàçàð, 3) Ãàçàð òàðèàëàíãèéí áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ ãàçàð, 4) Õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýë, õóäàëäàà, ¿éë÷èëãýýíèé áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã çîõèöóóëàõ ãàçàð. Òóñ ÿàì Ìàë ýìíýëýã, ¿ðæëèéí ãàçàð, Æèæèã äóíä ¿éëäâýðèéí (ÆÄ¯) ãàçàð, Õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëä øèíæëýõ óõààíû îëîëòûã íýâòð¿¿ëýõ òºâ (ÕÀÀ¯ØÎÍÒÒ), Òàðèàëàí ýðõëýëòèéã äýìæèõ ñàí, ÆÄ¯-èéã äýìæèõ ñàí, Àéìàã äóíäûí îòðûí áýë÷ýýð àøèãëàëòûí çàõèðãàà çýðýã ãàäààä á¿òöèéí íýãæòýé.

3 Үндэсний статистикийн газар: Статистикийн эмхэтгэл – 2010, Улаанбаатар, 2011. Хэсэг 3- 4.

18


Áàéãàëü îð÷èí, íîãîîí õºãæëèéí ÿàì (ÁÎÍÕß) îé, àí àìüòàä, çàãàñ çýðýã áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéã õàìãààëàõ, çîõèñòîé àøèãëàõ, íºõºí ñýðãýýõ áîëîí ýêîëîãèéí òýíöâýðèéã õàäãàëàõ àñóóäëûã çîõèöóóëàõ, õóóëü òîãòîîìæèéí õýðýãæèëòèéã õàíãàõ ¿¿ðýãòýé. ÁÎÍÕß-íû õàðúÿà Îéí ãàçàð íü îéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, Çàñãèéí ãàçðûí îéí íººöèéã õàìãààëàõ, çîõèñòîé àøèãëàõ, íºõºí ñýðãýýõ áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé. ÁÎÍÕß àíãóóðûí çàãàñûã ºðõèéí õýðýãöýýíä áîëîí õóäàëäààíû çîðèëãîîð àãíàõ àæèëä õÿçãààðëàëò òàâèõ áîäëîãî áàðèìòàëæ áàéãàà.

Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, áàéãàëèéí íººöèéí ñàëáàð íü áàéãàëü, óóð àìüñãàëûí õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººëëººñ èõýýõýí õàìààðàëòàé áàéäàã òóë äýýðõ ÿàìä Îíöãîé áàéäëûí åðºíõèé ãàçàð (ÎÁÅÃ)-òàé õîëáîîòîé àæèëëàäàã. ÎÁÅÃ ãàìøãèéí ìåíåæìåíòèéí ñàëáàðò àæèëëàæ ãàìøãààñ õàìãààëàõ, óëñûí íººöèéã á¿ðä¿¿ëýõ, ñàëáàð õîîðîíäûí çîõèöóóëàëò õèéõ òºðèéí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé áàéãóóëëàãà. ÎÁÅÃ íü à) ãàìøãààñ õàìãààëàõ ýðõ ç¿éí îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ, á) áîäëîãî òºëºâëºëòèéí íýãäñýí òîãòîëöîî á¿ðä¿¿ëýõ, â) ãàìøãèéí ìýäýýëëèéí ñàí á¿õèé ìýäýýëëèéí íýãäñýí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ, ã) ãàìøãèéí ìåíåæìåíòýíä øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí äýâøëèéã íýâòð¿¿ëýõ, ä) òºðèéí áà îðîí íóòãèéí íººöèéã çîõèñòîé áîëãîõ (õýìæýý, áàéðøèë), àãóóëàõûí àæ àõóéã õºãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé. ÎÁÅÃ-ûí îðîí íóòãèéí ñàëáàðóóä íü áàéãàëèéí ãàìøèã çýðýã îíöãîé áàéäëûí ¿åä õàìãààëàõ, àâðàõ, ñýðãýýí áîñãîõ àæëûã ã¿éöýòãýäýã.

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì (ÝÌß) Ìîíãîë Óëñûí èðãýä ÿëàíãóÿà ýìçýã á¿ëãèéí (ÿäóó) õ¿ì¿¿ñò ÷àíàðòàé ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýã æèãä, õÿìä õ¿ðãýõ ¿¿ðýãòýé. ÝÌß-íû ýöñèéí çîðèëãî íü ýð¿¿ë, áàòàëãààòàé, øèì òýæýýëòýé õ¿íñýýð äàìæóóëàí õ¿í àìûã ºâ÷èí ýìãýãýýñ ñýðãèéëýõ ÿâäàë þì.

Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí ÿàì (ÍÕÕß) íü õ¿í àìûí íèéãìèéí õàìãààëàë, äààòãàë, òóñëàìæ, íºõºí ñýðãýýëò áîëîí ºíäºð íàñòàí, õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿ì¿¿ñò òóñãàéëàí òóñëàõ àñóóäëûã õàðèóöäàã.

Óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí åðºíõèé ãàçàð (ÌÕÅÃ) Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò õóóëèéã ñàõèóëàí, õ¿íèé áîëîí íèéãìèéí òîãòâîðòîé õºãæèë, áèçíåñ ýðõëýõ òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýõ, èðãýäèéí ýð¿¿ë, àþóëã¿é îð÷èíä àìüäðàõ, ÷àíàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýý õýðýãëýõ íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîòîé. ÌÕÅÃ íü ÌÕÅÃ-ûí óäèðäëàãàä Çàñãèéí ãàçðûí õîëáîãäîõ ÿàìäòàé ¿éë àæèëëàãààãàà óÿëäóóëàõ, çºâ ç¿éòýé øèéäâýð ãàðãàõ, ÌÕÅÃ-èéí á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëò, ìýäýýëýë õàðèëöàà, ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí àñóóäëààð áîäëîãûí çºâëºãºº ºãºõ ¿¿ðýãòýé. Òóñ ãàçàð áîäëîãûí çîõèöóóëàëò, òºëºâëºëò, õÿíàëò øèíæèëãýý ¿íýëãýý, ìýäýýëýë, ñàíõ¿¿ãèéí õýëòýñòýé. ÌÕÅÃ-ûí õàðúÿà 1,733 óëñûí áàéöààã÷, 34 ñàëáàð àæèëëàæ 140 ãàðóé õóóëü, 3,600 ãàðóé ñòàíäàðò, ä¿ðýì, æóðàì, ïàðëàìåíò, Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîëûí õýðýãæèëòèéã õàíãàæ àæèëëàäàã.

3. ÕÕÀÀÁ-ÛÍ ÄÀÂÓÓ ÒÀË ÁÀ ÒÝÐÃ¯¯ËÝÕ ×ÈÃËÝË¯¯Ä

Àëèâàà áàéãóóëëàãûí îíöëîã ÷àíàð, õ¿÷ ÷àäàë íü ò¿¿íä áîäèòîîð áàéäàã ºâºðìºö ç¿éëñýýð òîäîðõîéëîãäîæ áàéäàã. ÕÕÀÀÁ-ûí õóâüä õýä õýäýí îíöëîã øèíæ áàéäàã áà òýäãýýð íü ýðãýýä õàðüöàíãóé äàâóó òàëûã áèé áîëãîäîã. ¯¿íä:

1. ÕÕÀÀÁ íü Í¯Á-ûí õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí òºðºëæñºí áàéãóóëëàãà áºãººä õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé (çàãàñ, îé, áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò), õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäàë, õ¿íñíèé øèìò òýæýýëèéí á¿õ àñóóäëààð äýëõèé äàõèíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã.

2. ÕÕÀÀÁ íü çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ñòàòóñòàé àæèëëàäàã, òºâèéã ñàõèñàí áàéãóóëëàãà áºãººä äýëõèéí óëñ ¿íäýñòí¿¿ä íýã íü íºãººòýéãºº çºâøèëöºõ, ìýäëýã ñîëèëöîõ ñàíàë ãàðãàâàë òºâèéã ñàõèñàí íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ á¿ðýí ýðõòýé.

3. ÕÕÀÀÁ àëü ÷ ãèø¿¿í îðíîîñîî òóñ áàéãóóëëàãûí çîðèëãîä íèéöñýí àëèâàà ìýäýýëýë õ¿ñýõ ýðõòýé. 4. ÕÕÀÀÁ äóíä õóãàöààíû òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëä òîäîðõîéëîãäñîí áîëîí óäèðäàõ áàéãóóëëàãàä

ñîíãîãäñîí ãèø¿¿í îðíóóä íü çºâøººð÷ áàòàëñàí ¿éë àæèëëàãààã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ áàòàëãààòàé ýõ ¿¿ñâýðèéã ãèø¿¿í îðíóóäûíõàà æèë á¿ðèéí òàòâàð, õàíäèâààñ á¿ðä¿¿ëýõèéí çýðýãöýý ìýäëýã òóðøëàãà íýìýãä¿¿ëæ áàéãóóëëàãûí õàìðàõ õ¿ðýýã ºñãºõ àæëûíõàà ¿ð ä¿íä ñàéí äóðûí õàíäèâ öóãëóóëæ àæèëëàäàã.

5. ÕÕÀÀÁ õàðèóöñàí àñóóäëûíõàà õ¿ðýýíèé îëîí ñàëáàðûí ìýðãýæèëòí¿¿äòýé áºãººä òýäãýýð íü

19


õîîðîíäîî óÿëäààòàé àæèëëàäàã.6. ÕÕÀÀÁ-ûí Ìîíãîë Óëñàä ñóóõ òºëººëºã÷èéí ãàçðûã á¿ñ íóòàã áà äýëõèéí çºâëºõ¿¿äèéí áàã

äýìæèæ àæèëëàäàã áºãººä óëñ îðíû õýðýãöýý øààðäëàãàíä òîõèðñîí õàðèó ºãºõ çîðèëãîòîé.

ÕÕÀÀÁ íü õºãæëèéí îð÷èí áîëîí áàéãóóëëàãûíõàà ºâºðìºãö øèíæòýé óÿëäóóëàí ¿éë àæèëëàãààíû øèíý áàãö áîëîâñðóóëæ ñàëáàðòàà îíöãîé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã òóñãàé ñòàòóñûí áàéãóóëëàãà áîëæ õºãæèæ áàéíà. Ýäãýýð íü “ººð ÿìàð ÷ áàéãóóëëàãà ã¿éöýòãýõ áîëîìæã¿é” ¿éë àæèëëàãàà áºãººä ÕÕÀÀÁ-ûí ñàëáàðòàà ýçëýõ áàéð ñóóðèéã áàòàëãààæóóëæ áàéäàã.

ÕÕÀÀÁ-ûí ñàëáàð, ¿éë àæèëëàãààã áèå äààñàí õºíäëºíãèéí ¿íýëãýýãýýð (ÁÄÕ¯) òîãòîîñîí áºãººä “õýðýâ ìàðãààø ãýõýä ÕÕÀÀÁ ¿ã¿é áîëáîë” á¿ãäýä íü ººð÷ëºëò îðîõ òèéì ñàëáàð, ¿éë àæèëëàãàà þì. ÕÕÀÀÁ çàðèì ñàëáàðò äàí ãàíöààð àæèëëàäàãã¿é áîëîâ÷ òýðã¿¿ëýõ ¿¿ðýã õ¿ëýýäýã. Èéì òîõèîëäîëä ÕÕÀÀÁ áóñàä áàéãóóëëàãàòàé ñòðàòåãèéí ò¿íøëýë áàéãóóëàí àæèëëàäàã. Äýýð äóðäñàí îíöëîã øèíæèéí óëìààñ äàðààõ ãîë ¿éë àæèëëàãààã ã¿éöýòãýäýã. ¯¿íä: 1. Àëèâàà óëñ äýëõèéí çàñàãëàëûí ìåõàíèçìûã àøèãëàõ, áîäëîãûí ÿðèà õýëýëöýýð õèéõ çàìààð

îëîí óëñûí ãýðýý õýëýëöýýð, àæèëëàõ æóðàì, òåõíèêèéí ñòàíäàðò, áóñàä çààâàð áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõýä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ.

2. Äàÿí äýëõèéã õàìàðñàí îëîí óëñûí õºãæëèéí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð ìýäýýëýëòýé áàéõ, ò¿¿íä îðîëöîõ, òýäãýýðèéã óëñ îðîí áîëîí áàéãóóëëàãûíõàà ò¿âøèíä õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ áîäëîãî, ÷àäàâõèà õºãæ¿¿ëýõýä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ.

3. ÕÕÀÀÁ-ûí àæèëëàäàã ñàëáàð, äýëõèéí áà á¿ñ íóòãèéí õàíäëàãà, áîëîìæ áîëîí çàñãèéí ãàçàð, áóñàä îðîëöîã÷îîñ àâ÷ áóé õàðèó àðãà õýìæýýíèé (áîäëîãî, õóóëü òîãòîîìæ, ¿éë àæèëëàãàà) òóõàé ìýäýý, ìýäýýëëèéã íýãòãýõ, àíàëèç õÿíàëò õèéæ õ¿ðòýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ.

4. Äýëõèé, á¿ñ íóòàã, óëñ îðíû õýìæýýíä õºãæëèéí ¿ð íºëººã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð çàñàãëàëûã ñàéæðóóëàõ, áîäëîãûã õºãæ¿¿ëýõ.

5. Óëñ îðíû áà á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí áîäëîãî, õºðºíãº îðóóëàëò, õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ, õÿíàëò øèíæèëãýý ¿íýëãýý õèéõ ÷àäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ.

6. Õ¿íñ, øèì òýæýýëèéí áàòàëãààò áàéäàë, õºäºº àæ àõóé, õºäººãèéí õºãæëèéã äýìæèõ ÷èãëýëýýð çàñãèéí ãàçàð, õºãæëèéí ò¿íø, èðãýíèé íèéãýì áà õóâèéí õýâøëèéí õàìòûí àæèëëàãàà, ò¿íøëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ.

7. ÕÕÀÀÁ-ûí àæèëëàäàã ñàëáàðûí àñóóäëààð óëñ, á¿ñ íóòàã, äýëõèéí õýìæýýíä çºâëºëäºõ, õàðèëöàõ àñóóäëûã äýìæèõ.

Ýíý á¿õ ¿éë àæèëëàãàà ÁÄÕ¯-èéí “Áàéãóóëëàãûí çîðèëãî íü àæèëëàõ ñàëáàðûíõàà õ¿ðýýíä õºãæëèéí ÿíç á¿ðèéí øàòàíä áàéãàà óëñ îðîí ÿëàíãóÿà ÿäóó áóóðàé îðíóóäàä øààðäëàãàòàé áàéãàà ìýäëýã, íèéòèéí çîðèóëàëòòàé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ” çàð÷èìòàé íèéöýæ áàéãàà. Ýíý óòãààðàà ÕÕÀÀÁ íü äýëõèéí áîäëîãûã òîäîðõîéëîã÷, çîõèîí áàéãóóëàã÷, ò¿íøëýã÷ ìºí “ã¿éöýòãýã÷” áàéõ øààðäëàãàòàé.

ÕÕÀÀÁ íü Ìîíãîë Óëñàä õóðèìòëóóëñàí òóðøëàãà, äàâóó òàëàà õóâààëöàæ “Õ¿íñíèé áàòàëãààòàé Àçè, Íîìõîí äàëàéí á¿ñ” íóòãèéã õºãæ¿¿ëýõ á¿ñèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéíõýý õ¿ðýýíä “ãèø¿¿í îðíóóäûí áàéãàëèéí íººöèéí áààç ñóóðèéã õàìãààëàõûí çýðýãöýý õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéí á¿òýýìæèéã íýìýãä¿¿ëæ ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ çàìààð øèìò òýæýýëëýã áîäèñûí äóòàãäàëòàé õ¿ì¿¿ñèéí òîîã 2015 îí ãýõýä íýã äàõèí áóóëãàõ” ýðõýì çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõ çîðèëãîòîé àæèëëàíà.

ÕÕÀÀÁ á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíèé ýðõýì çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõýä äàðààõ òàâàí ñòðàòåãèéí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéã çîðèëòîî áîëãîí õýðýãæ¿¿ëíý. ¯¿íä:

1. Õ¿íñíèé áîëîí øèìò òýæýýëëýã áîäèñûí áàòàëãààò áàéäëûã õàíãàõ.2. Õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýë, õºäººãèéí õºãæëèéã äýìæèõ.3. Áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò, àøèãëàëòûã æèãä, á¿òýýìæòýé, òîãòâîðòîé áàéäëûã ñàéæðóóëàõ. 4. Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûí ãàìøèã, îíöãîé áàéäàëä õàðèó ¿ç¿¿ëýõ ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ.5. Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí õºäºº àæ àõóé, õ¿íñíèé áîëîí øèìò òýæýýëëýã áîäèñûí áàòàëãààò

áàéäàëä íºëººëºõ íºëººëºëä äàñàí çîõèöîõ.

20


ÕÕÀÀÁ-ûí Àçè íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí òºâ íü äýýðõ òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí õ¿ðýýíä ¿ð ä¿í áà ñòðàòåãèéí çîðèëòûã áèåë¿¿ëýõ çîðèëãîîð ¿ð ä¿íä ñóóðèëñàí àðãà áàðèëààð àæèëëàíà. ¯¿íä:

1. ×èã õàíäëàãà, áîëîìæèéã õÿíàæ øèíæëýõ, ¿íýëýõ2. Õóâü õ¿í, áàéãóóëëàãà, áîäëîãûí ò¿âøèíä ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, òåõíèêèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ4 3. Äýä á¿ñýä áîäëîãûí òóñëàëöàà, çºâëºãºº ºãºõ4. Ò¿íøëýë, õîëáîî áèé áîëãîõ5. Ìýäýýëýë, ìýäëýã, ñòàòèñòèê òîî áàðèìòûã áàòàòãàõ6. Îëîí óëñûí áàðèìò áè÷èã áîëîâñðóóëàõ. ÀÍÄÁÒ-èéí øèíý á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëòààð

õýðýãæ¿¿ëæ ãóðâàí ãîë ñàëáàðûã íýãòãýñýí îëîí òàëò áàãóóäûã áýõæ¿¿ëýõ. ¯¿íä: (1) õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéí òîãòîëöîî, (2) ýäèéí çàñàã, íèéãýì, áîäëîãûí òóñëàëöàà, (3) õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí áà áàéãàëèéí íººö

Ìîíãîë Óëñ äàõü ÕÕÀÀÁ-ûí øàäàð ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçàð íü “õ¿í àìûí õ¿íñ, òýæýýëèéí áàòàëãààò áàéäëûã õàíãàõàä ìàíëàéëàã÷, èòãýë õ¿ëýýñýí, õàðèóöëàãàòàé ò¿íø” áàéíà. ÕÕÀÀÁ òóñ óëñàä äàðààõü ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ èðñýí. ¯¿íä:

1. Õ¿íñ, òýæýýëèéí áàòàëãààò áàéäàë 2. Õºäºº àæ àõóéí òîî áàðèìò3. Óñíû ìåíåæìåíò, óñàëãàà 4. Õ¿íñíèé ¿íèéí õººðºãäëèéí ýñðýã àðãà õýìæýý5. Ìàëûí ýð¿¿ë ìýíä6. Ìàëûí ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîëîâñðóóëàëò7. Áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò8. Îé õàìãààëàëò9. Õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäàë

ÕÕÀÀÁ Ìîíãîë Óëñàä àæèëëàæ èõ òóðøëàãà õóðèìòëóóëñàí áºãººä çàðèì æèøýý äóðäâàë:

ßïîí Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 1.92 ñàÿ àì.äîëëàðûí ñàíõ¿¿æèëòýýð ñ¿¿ öàãààí èäýýã áîëîâñðóóëàõ ÿâöàä ãàðàõ àëäàãäëûã áóóðóóëàõ, ìàëæóóëàõ çàìààð ñ¿¿, öàãààí èäýýíèé õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð õýðýãæ¿¿ëñýí Õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäëûí òóñãàé õºòºëáºð (ÕÁÒÕ) (2004-2007) áà ¿íäýñíèé õýìæýýíä ìàëûí ãåíåòèêèéí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ ÒÕÀÕ (2007-2010) áàéíà. Áàéãàëü îð÷íû ñàëáàðò 281.0 ìÿí. àì.äîëëàðûí òºñºâòýé Îé õýýðèéí ò¿éìýð áà ãàìøãààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ òºñºë (2003 îíä õýðýãæèæ äóóññàí) áîëîí 319.9 ìÿí. àì.äîëëàðûí òºñºâòýé Ìîíãîëûí îéä Ñèáèðèéí õ¿ð õîðõîéí àâãàëäàé áîëîí áóñàä ãîëëîõ õîðòîíã óñòãàõ îíöãîé áàéäëûí àðãà õýìæýý òºñºë (2005) àìæèëòòàé õýðýãæñýí. ÕÕÀÀÁ Õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäëûí ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã (2009-2016) áîëîâñðóóëàõàä òóñàëæ õýðýãæ¿¿ëýõýä íü ªìíºä-ªìíºäèéí õàìòûí àæèëëàãààíû äàãóó òåõíèêèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñýí. Ò¿¿í÷ëýí Õ¿íñíèé ¿íèéí õººðºãäºëä (2009) ºðòñºí íîãîî÷èä, çóäàä (2010) íýðâýãäñýí áîëîí ìàë íü ø¿ëõèé ºâ÷íººð ºâ÷èëñºí ìàë÷äàä ÿàðàëòàé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëñýí. ªíººäðèéí áàéäëààð ÕÕÀÀÁ õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäàë, îéí ìåíåæìåíò, ÷àäàâõèæóóëàõ ÷èãëýëýýð õýä õýäýí òºñºë õýðýãæ¿¿ëæ áàéãààãèéí çýðýãöýý Äýëõèéí õºäºº àæ àõóé, õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäëûí õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä ìàë àæ àõóéä ñóóðèëñàí àìüæèðãààã äýìæèõ õîñîëñîí õºòºëáºðèéã óäèðäàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà (ÕÕÀÀÁ-ààñ õýðýãæ¿¿ëñýí áîëîí õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà òºñëèéí æàãñààëòûã Õàâñðàëò Ã-ýýñ ¿çýõ).

ÕÕÀÀÁ òºðèéí áàéãóóëëàãà, ÈÍÁ, ôåðìåð¿¿äèéí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ ÷èãëýëýýð àðâèí òóðøëàãàòàé áºãººä ÷àäàâõèæóóëàõ ¿éë àæèëëàãààã òåõíèêèéí áà ¿éë àæèëëàãààíû ãýñýí õîîðîíäîî ÿëãààòàé õî¸ð ÷èãëýëýýð ÿâóóëäàã. ×àäàâõèéã îëîí óëñûí òîäîðõîéëîëòûí íýãýí àäèë “õóâü õ¿í, áàéãóóëëàãà, íèéãýì á¿õýëäýý àæèë õýðãýý àìæèëòòàé õºòëºí ÿâóóëàõ ÷àäâàð” ãýæ îéëãîäîã. Ýíý óòãààðàà ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ (×Á) ãýäãýýð “õ¿ì¿¿ñ, áàéãóóëëàãà, íèéãýì á¿õýëäýý öàã õóãàöààíû ÿâöàä ÷àäàâõèà èõýñãýõ, áàãàñãàõ, ¿¿ñãýõ, äàñàí çîõèöóóëàõ, õàäãàëàõ” ãýæ îéëãîäîã.

4 ХХААБ-ын чадавхийг хөгжүүлэх стратегийг үзэх (http://www.fao.org/capacitydevelopment/en/)

21


Àëèâàà îðîíä ýíý õî¸ð òºðëèéí ÷àäàâõè õî¸óëàà îðøèí áàéõ íü ÕÕÀÀÁ-ûí õºòºëáºð àìæèëòòàé õýðýãæèõ íºõöºë áîëîõûí çýðýãöýý òóõàéí îðíû õºäºº àæ àõóé, õºäººãèéí õºãæëèéí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõàä çàéëøã¿é ÷óõàë. Òåõíèêèéí ÷àäàâõèä òóõàéí ãèø¿¿í îðîí Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóääàà õ¿ðýõýä øààðäàãäàõ õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäàë, õºäºº àæ àõóé, õºäººãèéí õºãæëèéí ºðãºí õ¿ðýýíèé ÷àäàâõè îðíî. ¯éë àæèëëàãààíû ÷àäàâõèä òóõàéí îðîí õºäºº àæ àõóé, õºäººãèéí õºãæëèéí ñàëáàðòàà ººð÷ëºëò õèéõ, õèéñýí ººð÷ëºëòºº òîãòâîðòîé áàéëãàõ ÷àäàâõè îðíî. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä òóõàéí îðîí ººð÷ëºëòèéí ñàíàà÷ëàãûã òºëºâëºõ, ìàíëàéëàõ, óäèðäàõ, òîãòâîðòîé áàéëãàõ óëìààð ìýðãýæëèéí íº¿-õàóã äîòîîäûí ñèñòåìäýý íýâòð¿¿ëýí òîãòâîðòîé õºãæèõ áîëîìæòîé áîëäîã.

ÕÕÀÀÁ ¿éë àæèëëàãààíû ÷àäàâõèéí äºðâºí ÷óõàë òàëáàðûã òîäîðõîéëñîí áàéäàã. ¯¿íä:

1. Áîäëîãî áà íîðìàòèâ: áîäëîãî áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ, áîäëîãûí øèíý÷ëýë õèéõ ÷àäàâõè 2. Ìýäëýã: ìýäëýã, ìýäýýëýë îëæ àâàõ, áèé áîëãîõ, óäèðäàõ, ñîëèëöîõ ÷àäàâõè3. Ò¿íøëýë: ñ¿ëæýý, õîëáîî, ò¿íøëýëä íýãäýõ ÷àäàâõè4. Õýðýãæ¿¿ëýëò: õºòºëáºð òºñëèéã òºëºâëºõººñ ýõëýýä õýðýãæ¿¿ëýõ, õÿíàëò øèíæèëãýý ¿íýëãýý õèéõ

÷àäàâõè

Àëèâàà îðîí õºãæëèéí çîðèëãîäîî õ¿ðýõ ñóóðü íºõöºë íü ò¿¿íèé òåõíèêèéí áà ¿éë àæèëëàãààíû ÷àäàâõèä îðøèõîîñ ãàäíà õóâü õ¿ì¿¿ñ, áàéãóóëëàãûí áîëîí òîõèðîìæòîé îð÷èí äàõü ÷àäàâõèéí ò¿âøèíýýñ õàìààðäàã. Õóâü õ¿íèé ò¿âøèíä õºãæ¿¿ëñýí ÷àäàâõè óð ÷àäâàð, õàíäëàãûí ÿëãàà ¿¿ñãýäýã. Ñóðãàëò, ìýäëýã ñîëèëöîõ, ñ¿ëæýý ¿¿ñãýõ íü ýíý õýìæýýñýíä ÷àäàâõèæóóëæ áàéãàà õýðýã þì. Áàéãóóëëàãûí ò¿âøèíä ÷àäàâõèæóóëàõàä áàéãóóëëàãûí åðºíõèé ¿éë àæèëëàãàà, ã¿éöýòãýëèéã ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýý àâäàã. Ýíý õýìæýýñýíä ÷àäàâõèæóóëàõàä áàéãóóëëàãûí äîòîðõ õóâü õ¿ì¿¿ñèéí ìýäëýã ÷àäâàðàà íýìýãä¿¿ëæ ÷àäâàðàà àøèãëàõ áàéäàë øóóä íºëººëäºã. Áàéãóóëëàãà, õóâü õ¿ì¿¿ñ õî¸óëàà ÷àäàâõèà ¿éë àæèëëàãààíäàà àøèãëàæ ýõëýõýä òîõèðîìæòîé îð÷èí á¿ðäýæ ÷àäàâõèéí õºãæèë áîäèòîé ÿâàãääàã. ¯¿íä óëñ òºðèéí ¿çýë áîäîë, àëñûí õàðàà, áîäëîãî, õóóëü ýðõ ç¿é, ýäèéí çàñãèéí îð÷èí, òºñâèéí õóâààðèëàëò, áîëîâñðóóëàëò, çàñàãëàë áà ýðõ ìýäëèéí á¿òýö, óðàìøóóëàë áà íèéãìèéí õýâ õýìæýý çýðýã îðíî. Ìîíãîë Óëñàä ×Á-äýý ÕÕÀÀÁ áóñàä îðíû íýãýí àäèë äàðààõ õ¿÷èí ç¿éëñýä àíõààð÷ àæèëëàíà. ¯¿íä:

Ýõýí ¿å: ×Á õýðýãöýýã òîäîðõîéëîõ

Áîëîâñðóóëàëò, õýðýãæ¿¿ëýëò Òºãñãºë ¿å, òîãòâîðòîé áàéäëûí àñóóäëóóä

• Îëîí óëñûí ñàíàà÷ëàãààð áèé áîëñîí õ¿ðýýã àøèãëàõ (êîíâåíöè, ãýðýý)

• Îðîëöîîíû àðãààð ¿íäýñíèé îðîëöîã÷äûã äàðóé òàòàí îðîëöóóëàõ

• Áîäëîãûí õýðýãæèëò, ã¿éöýòãýëèéã ñàéæðóóëàõàä ¿íäýñíèé îðîëöîã÷äûã îðîëöóóëàõ

• ªºð÷ëºëòèéã õóðäàñãàõîðîí íóòãèéí, ¿íäýñíèé ìàíëàéëàã÷äûã òîäðóóëàõ

• Çîðèëòîò õýðýãöýýã òîäîðõîéëîõ

• ¯íäýñíèé, á¿ñèéí, äýä á¿ñèéí îð÷èíã àíõààðàõ

• ×àäàâõèéí ãóðâàí õýìæýýñýíä àíõààðàõ

• Òåõíèêèéí áà ¿éë àæèëëàãààíû ÷àäàâõèéã àíõààðàõ

• Îðîëöîîíû çàãâàðóóäûã õîñëóóëàõ

• Ñóðãàëòûí øèëäýã àðãà òåõíîëîãèéã çààõ àðãà ç¿éòýé õîñëóóëàõ

• Äóíä áà óðò õóãàöààíä ¿ð ä¿íãýý ºãºõ àðãà çàìóóäûã õýðýãëýõ

• Ìýäëýã, ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ñ¿ëæýý áèé áîëãîõ

• ¯íäýñíèé îðîëöîã÷èä ººð÷ëºëòèéã òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë, òîãòîëöîî, ¿éë ÿâöäàà øèíãýýõ

• Òºñâèéí õóâààðèëàëò õèéõ

• ªìíºõ øàòíû ¿ð ä¿í äýýð íýìýãäýæ ÿâàõ

• Îðîí íóòãèéí èðãýäýä ýðõ ìýäýë îëãîõ

• ¯ð ä¿í, ¿ð íºëººíèé õÿíàëò øèíæèëãýý ¿íýëãýý õèéõ

ÕÕÀÀÁ-ûí ÷àäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõ àðãà áàðèë íü áîäëîãûí çºâëºãºº ºãºõ, ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàõ, ñóðãàõ, äàãàëäóóëàí ñóðãàõ, òàëáàéí ñóðãóóëèàð (ÒÑ) ñóðãàõ çýðãýýð äàìæóóëàí ìýðãýæëèéí ìýäëýã, óð ÷àäâàð îëãîõîä òåõíèêèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ ÿâäàë þì.

22


4. ¯Ð Ä¯ÍÄ ×ÈÃËÝÑÝÍ ÕªÒªËÁªÐ ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀÕ

Íºõöºë áàéäëûí øèíæèëãýýíèé ä¿íä ñóóðèëàí Í¯ÁÕÒÕ áà Çàñãèéí ãàçðààñ õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, áàéãàëèéí íººöèéí òàëààð áàðèìòëàõ áîäëîãîòîé óÿëäóóëàí ÌÕÇ-ûí áèåëýëò áîëîí Ìîíãîë Óëñàä õýðýãæ¿¿ëæ áóé õºòºëáºð òºñëèéí õ¿ðýýíä îëñîí îëîëò àìæèëòûã õàðãàëçàí ¿çýæ ÕÕÀÀÁ-ààñ Ìîíãîë Óëñàä èðýõ òàâàí æèëä äàðààõ äºðâºí òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõààð òîäîðõîéëîâ. ¯¿íä:

Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 1: Ìàëûí ÷àíàð, ýð¿¿ë ìýíä, àøèã øèìèéã ñàéæðóóëæ áýë÷ýýð, òýæýýë, óñíû õàíãàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéã òîãòâîðòîé õºãæ¿¿ëýõ.

Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 2: Áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé òåõíîëîãè, óñàëãàà, ñýëãýýíèé äýâøèëòýò òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëæ òàðèìëûí òºðºë ç¿éëèéã îëøðóóëàí ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ.

Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 3: Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí íºëººëºëä äàñàí çîõèöîæ äàâàí òóóëàõ, óäèðäàõ çîðèëãîîð áàéãàëèéí íººöèéí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíòèéã õºãæ¿¿ëýõ.

Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 4: Íýì¿¿ ºðòºãèéí ñ¿ëæýý áèé áîëãîõ: õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäëûí ñòàíäàðò, ìàðêåòèíãèéã ñàéæðóóëàõ.

Äýýðõ çîðèëãîíä õ¿ðýõýä ÌÓÇÃ-ûí õºäºº àæ àõóé, çàãàñ, îé, áàéãàëèéí íººöèéí àñóóäàë ýðõýëñýí ÿàì, àãåíòëàã, ãàçàð áîëîí õºäººãèéí õºãæëèéí õîëáîãäîõ ñàëáàð, õàíäèâëàã÷èä, Í¯Á-ûí áàéãóóëëàãóóä, õóâèéí õýâøèë, ÈÍÁ, ÒÁÁ-òàé õàìòðàí àæèëëàíà. Ìºí òîãòâîðòîé, ¿ð íºëººòýé ¿ð ä¿íä õ¿ðýõèéí òóëä Í¯ÁÕÒÕ-òýé óÿëäóóëàí Í¯Á-ûí Óëñ îðíûã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºðèéí õ¿ðýý áîëîâñðóóëàõàä áàðèìòëàõ çàð÷ìûã5 äàãàæ ìºðäºíº.

ÕÀÕÕ-íèé õ¿ðýýíä õºòºëáºð òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõäýý Çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãî ¿éë àæèëëàãààíû òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëòýé óÿëäàõ áàéäàë, ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã (Õàâñðàëò Â-ã ¿çýõ) õàðãàëçàí ¿çýæ õºòºëáºð òºñëèéí ¿ð øèìèéã õ¿ðòýãñäýýñ ñîíãîãäñîí áàéãóóëëàãà, àæ àõóéä ò¿øèãëýíý. Õ¿éñ, õ¿í àì ç¿é, ÕÄÕÂ/ÄÎÕ, áàéãàëü îð÷íû òàëààð ÷àäàâõè áýõæ¿¿ëýõ àñóóäàë ýäãýýð òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëèéí ñàëøã¿é õýñýã áàéíà. Ýäãýýðèéí õ¿ðýýíä àíõààðàë øààðäàæ áóé øèíý ÷èãëýëýýð õºòºëáºð òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõýýñ ãàäíà ºâ÷èí õîðòîíòîé òýìöýõ, á¿òýýìæ îðëîãûí áàòàëãààã õàíãàõ, ÷àíàðûí áàòàëãàà ñòàíäàðòûí çîõèöóóëàëòûã ñàéæðóóëàõ, õºäºº àæ àõóéí ºñºëòèéã íºõöºëä¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð õýðýãæñýí áîëîí õýðýãæèæ áóé ¿éë àæèëëàãààã ¿ðãýëæë¿¿ëíý.

ÕÀÌÒÀÐ× ÀÆÈËËÀÕ ×ÈÃËÝË¯¯Ä

Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 1: Ìàëûí ÷àíàð, ýð¿¿ë ìýíä, àøèã øèìèéã ñàéæðóóëæ áýë÷ýýð, òýæýýë, óñíû õàíãàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéã òîãòâîðòîé õºãæ¿¿ëýõ. Ýäãýýð àñóóäëûã ýíý áàðèìò áè÷ãèéí 3.5.4 õýñýãò òàíèëöóóëñàí.

Ìîíãîë Óëñûí ìàë àæ àõóé íü õ¿í àìûã õ¿íñýýð, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéã ò¿¿õèé ýäýýð õàíãàæ ýêñïîðòûí îðëîãûã á¿ðä¿¿ëäýã ýäèéí çàñãèéí ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé ñàëáàð þì. Öààøèëáàë ìàë íü íýã òàëààñ íºõºí ñýðãýýãäýõ íººö, íºãºº òàëààñ Ìîíãîë÷óóäûí óëàìæëàëò àìüæèðãààíû ¿íäýñ þì. Èéìä õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûí äîòîð ìàë àæ àõóéí ñàëáàðò èë¿¿ à÷ õîëáîãäîë ºã÷ ýíý ¿íý öýíýòýé ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ, áàÿæóóëàõ óëìààð óëàìæëàëûã õàäãàëàõûí çýðýãöýý ººð÷ëºãäºæ áóé óóð àìüñãàë, íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí íºõöºë áàéäëûã øóóðõàé òóñãàæ àâàõ øààðäëàãàòàé. ¯¿íèé òóëä Çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãóóä òºð, õóâèéí õýâøëèéí ò¿íøëýë (ÒÕÕÒ) íýâòð¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé þì. Ýíý íü ìàë ñ¿ðýã ìàë÷äûí õóâèéí ºì÷ëºëä, áàéãàëèéí íººö òºðèéí ºì÷ëºëä áàéãàà ºíººãèéí íºõöºëä á¿ðýí áîëîìæòîé.

Çîðèëò 1.1 ¯íäýñíèé ìàë ýìíýëýã, ¿ðæëèéí áàéãóóëëàãóóäûí ìýðãýæëèéí áîëîí ìåíåæìåíòèéí ÷àäàâõèéã îëîí óëñûí ñòàíäàðòàíä õ¿ðãýõ

¯ð ä¿í 1.1.1 Òºðèéí ºì÷èò àæ àõóé (ÒªÀÀ), ñóìûí Ìàë ýìíýëýã, ¿ðæëèéí òàñãèéí ìýðãýæëèéí áîëîí ìåíåæìåíòèéí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëíà.

5 Дэлгэрэнгүй мэдээлэл үзэх хаяг: http://www.undg.org/index.cfm?P=220.

23


¯ð ä¿í 1.1.2 Àéìàã, ñóìûí ìàë ýìíýëãèéí ëàáîðàòîðèéí îíîøëîãîîíû ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëíà.

Çîðèëò 1.2 Ìîíãîë ìàëûí ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ¯ð ä¿í 1.2.1 Ìàë àæ àõóéí ñàëáàðò ÒÕÕÒ áàéãóóëàõ ýðõ ç¿é, ñàíõ¿¿æèëòèéí îð÷èí áèé áîëãîõ

íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí çºâëºìæ áîëîâñðóóëíà. ¯ð ä¿í 1.2.2 Ìàëûí óäìûí ñàíãèéí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëæ ñàéí ¿¿ëäðèéí ìàëûí ã¿í õºëäººñºí

¿ð, õºâðºë ¿ð áýëòãýí ãàçàð òàðèàëàíãèéí á¿ñ, õîò îð÷ìûí ýð÷èìæñýí ìàë àæ àõóéä àøèãëàõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëíý.

Çîðèëò 1.3 Ìàë ýìíýëãèéí àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õ¿ðòýýìæèéã ñàéæðóóëàõ ¯ð ä¿í 1.3.1 Ìàë àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëä àðèóí öýâýð, ýð¿¿ë àõóé, õàëäâàðã¿éæëýëòèéí îð÷èí

¿åèéí àðãà òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý. ¯ð ä¿í 1.3.2 Ìàë ýìíýëãèéí àðèóòãàë õàëäâàðã¿éæ¿¿ëýëòèéí îð÷èí ¿åèéí òåõíîëîãè

íýâòð¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý. ¯ð ä¿í 1.3.3 Õèë äàìæèí õàëäâàðëàäàã ìàëûí õàëäâàðò ºâ÷íèé õÿíàëòûí òîãòîëöîîã

áýõæ¿¿ëíý. Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 2: Áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé òåõíîëîãè ò¿¿í äîòîð óñàëãàà, ñýëãýýíèé äýâøèëòýò òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ çàìààð ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèæ á¿òýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýí õ¿íñíèé øèì òýæýýëëýã ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ.

Ìîíãîë Óëñ óëààíáóóäàé, òºìñíèé õýðýãöýýãýý äîòîîäûí ¿éëäâýðëýëýýðýý á¿ðýí õàíãàäàã áºãººä ýêñïîðòëîõ áîëîìæòîé. Õàðèí õ¿íñíèé íîãîîíû íèéò õýðýãöýýíèéõýý ãóðàâíû õî¸ð õóâèéã äîòîîäûí ¿éëäâýðëýëýýðýý õàíãàäàã. Óðãàìàë óðãàõ õóãàöàà áîãèíî (95-110 õîíîã), ãàí ãà÷èã òîãòìîë òîõèîëääîã ó÷èð óñàëãààòàé òàðèàëàíã ºðãºæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé. Ãàçàð òàðèàëàíã òîãòâîðòîé ýðõëýõèéí òóëä îð÷èí ¿åèéí áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé òåõíèê òåõíîëîãè àøèãëàõ, ¿éëäâýðëýëèéí á¿òýýìæèéã ñàëáàðûí õýìæýýíä íýìýãä¿¿ëýõ, õºðñ õàìãààëæ ñàéæðóóëàõ, øèì òýæýýë èõòýé òàðèìëûí òºðëèéã îëøðóóëàõ, ýðäýì øèíæèëãýý, áîëîâñîí õ¿÷íèé ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ øààðäëàãàòàé.

Çîðèëò 2.1 Õºðñíèé ¿ðæèë øèìèéã ñàéæðóóëàõ ¯ð ä¿í 2.1.1 Òàðèàëàíãèéí ãàçðûã ýëýãäýë äîðîéòëîîñ õàìãààëàõ ÷àäàâõè ñàéæèð÷ îéí çóðâàñ

áàéãóóëàõ, äýâøèëòýò òåõíèê òåõíîëîãè àøèãëàõ, ñàëõèíû õàìãààëàëò áàéãóóëàõ òàëààð çºâëºìæ áîëîâñðóóëíà.

¯ð ä¿í 2.1.2 Îðãàíèê áà áóñàä òºðëèéí áîðäîîíû ¿éëäâýðëýë, çîõèñòîé õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëýõ çºâëºìæ áîëîâñðóóëíà.

Çîðèëò 2.2 Óñàëãààòàé òàðèàëàí ýðõëýõ àðãà òåõíîëîãèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ.¯ð ä¿í 2.2.1 Îäîî àøèãëàãäàæ áàéãàà óñàëãààíû òåõíîëîãèéã ñàéæðóóëàõ ñóäàëãàà õèéæ

çºâëºìæ áîëîâñðóóëíà. ¯ð ä¿í 2.2.2 Îðõîí, Ñýëýíãý, Õýðëýí ãîëûí õºíäèéä óñàëãààíû ñèñòåì, êîìïëåêñ áàéãóóëàõàä

äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.

Çîðèëò 2.3 Òàðèìëûí òºðºë ç¿éëèéã îëøðóóëæ õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýë, øèì òýæýýëëýã ÷àíàðûã íýìýãä¿¿ëýõ

¯ð ä¿í 2.3.1 Óëñûí õýìæýýíä òàðèàëäàã ¿ð òàðèàíû òºðëèéã (õºõ òàðèà, àðâàé, ýðäýíý øèø ã.ì.) íýìýãä¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí çºâëºìæ, ãàðûí àâëàãà áîëîâñðóóëíà.

¯ð ä¿í 2.3.2 Õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ æèìñãýíý (÷àöàðãàíà) ¿éëäâýðëýõ, áîëîâñðóóëàõ íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí çºâëºìæ áýëòãýíý.

¯ð ä¿í 2.3.3 ×èõðèéí ìàíæèí, òîñíû óðãàìàë çýðýã òåõíèêèéí òàðèìàë òàðèàëàõ òóõàé íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí çºâëºìæ áîëîâñðóóëíà.

Çîðèëò 2.4 Ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýë, á¿òýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýõýä äýâøèëòýò àðãà òåõíîëîãè àøèãëàõ

¯ð ä¿í 2.4.1 Áîäëîãûí áà ¿éëäâýðëýëèéí ò¿âøèíä òºðèéí áàéãóóëëàãà áîëîí ôåðìåð¿¿äèéí ¿ð ¿ðæ¿¿ëýõ, ¿éëäâýðëýõ ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëíà.

24


¯ð ä¿í 2.4.2 Æèæèã àæ àõóéä òîõèðîìæòîé ìåõàíèêæóóëàëòûí òºñºë õýðýãæ¿¿ëíý.

Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 3: Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí íºëººëºëä äàñàí çîõèöîæ äàâàí òóóëàõ, óäèðäàõ çîðèëãîîð áàéãàëèéí íººöèéí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíòèéã õºãæ¿¿ëýõ

Ìàë àæ àõóé, ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ, áàéãàëèéí ãàðàëòàé öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿í, àþóëã¿é õ¿íñ ¿éëäâýðëýõýä óñ, ãàçàð áîëîí áàéãàëèéí áóñàä íººöèéã àøèãëàõäàà äààöàíä íü òîõèðóóëæ çîõèñòîé àøèãëàõ øààðäëàãàòàé. Îéí äàãàëò áàÿëàã, ñàìàð, æèìñ æèìñãýíý, ìººã, ýìèéí áà íàðèéí áîîâíû æîðîíä îðäîã óðãàìëóóä, ãàçàð òàðèàëàíãèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðèéí àðãààð áîëîâñðóóëæ õ¿íñýíä õýðýãëýõ ÿâäàë õàíãàëòã¿é áàéíà. Áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò, ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ àæëûí øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëèéã òàíèóëàõ, ìýäýýëýë ò¿ãýýõ ñ¿ëæýý àæèëëóóëæ ýíý àæëûí ¿ð ä¿í, ¿ð ºãººæèéã íýìýãä¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé. Áàéãàëü îð÷íû ìåíåæìåíò, çîõèîí áàéãóóëàëò, øèíý÷ëýë, ÷àäàâõèæóóëàõ áîëîí áàéãàëü õàìãààëàõ ò¿¿í÷ëýí öºëæèëòèéã áóóðóóëàõ, áàéãàëèéí íººöèéã äîðîéòëîîñ õàìãààëàõàä òºð, îëîí íèéò, àæ àõóéí íýãæ, áóñàä áàéãóóëëàãûí îðîëöîî, ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð íýí òýðã¿¿íä õèéõ àæèë, õ¿ðýõ ¿ð ä¿íã òîäîðõîéëñîí.

Äýýð äóðäñàí÷ëàí Ìîíãîë îðíû ìàë àæ àõóé, ãàçàð òàðèàëàíãèéí ñàëáàð ãàí, çóä ãýõ ìýò áàéãàëèéí ãàìøèãò ºðòºìòãèé. Ñ¿¿ëèéí ¿åä óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí óëìààñ èéìýðõ¿¿ áàéãàëèéí ãàìøèãèéí äàâòàìæ îéðòîæ, óäààí ¿ðãýëæèëäýã, óëàì õîð õºíººëòýé áîëæ áàéãàà. Ýíý õî¸ð áàéãàëèéí ãàìøèã õàðèëöàí õîëáîîòîé áºãººä õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, áàéãàëèéí íººöèéí ñàëáàðò á¿õýëä íü ñºðãººð íºëººëäºã. ¯¿íèé óëìààñ õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýëèéã óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºíä çîõèöóóëàõ, ò¿¿íèé ñºðºã íºëººëèéã áóóðóóëàõ, áàéãàëèéí ãàìøèã áîëñîí ¿åä äàâàí òóóëàõ, ýðñäýë äààõ çîõèñòîé àðãà ìåõàíèçì, á¿òöèéã íýâòð¿¿ëýõ øààðäëàãà áèé áîëæ áàéíà.

Ìîíãîë Óëñûí õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýë ¿íäñýíäýý ÒÕÕÒ-ä òóëãóóðëàäàã áºãººä ¿éëäâýðëýëèéí ºì÷ õºðºíãº íü õóâèéí ºì÷, õàðèí áýë÷ýýð, òàðèàëàíãèéí ãàçàð òºðèéí ºì÷ áàéãàà. Ìàë÷èä, òàðèàëàí÷èä õóâèéí ìàë, ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëýý õàðèóöàõ ¿¿ðýãòýé, òºð áîäëîãûí îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ, áàéãàëèéí íººöèéã òîãòâîðòîé áàéëãàõ, îíö áàéäàë ¿¿ññýí ¿åä ÿàðàëòàé òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ ¿¿ðýãòýé.

Ýäãýýð õ¿÷èí ç¿éëñèéã õàðãàëçàí ¿çýõýä áàéãàëèéí ãàìøãèéí ¿åä õàðèó àðãà õýìæýý àâàõ, äàâàí òóóëàõàä óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ìýäýý, áýëýí áàéäàë, ¿íýëãýý, àâðàõ áà ñýðãýýí áîñãîõ àðãà õýìæýýíèé ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ, ãàìøãèéí ýñðýã àæèëëàõ áàéãóóëëàãóóäûí õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷èí, òåõíèê òîíîã òºõººðºìæèéí õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ, ýðñäëèéí ìåíåæìåíòýíä õàìòûí õºðºíãº îðóóëàõàä ¿íäýñíèé áà îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä á¿õ îðîëöîã÷ òàëûí õ¿÷èí ÷àðìàéëòûã íýãòãýõ øààðäëàãàòàé.

Çîðèëò 3.1 Ãàìøãèéí ýðñäëèéã áóóðóóëàõ, ýðò ìýäýýëýõ çàìààð õ¿í àìûí õ¿íñ, òýæýýëèéí áàòàëãààò áàéäëûã (ÕÒÁÁ) ñàéæðóóëàõ

¯ð ä¿í 3.1.1 Õ¿íñ, òýæýýëèéí áàòàëãààò áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîîð ãàìøãèéí ýðñäëèéã áóóðóóëàõ áîäëîãî, çîõèöóóëàëòûí õ¿ðýýã áèé áîëãîíî.

¯ð ä¿í 3.1.2 Íýãäñýí ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýý, ýðò ìýäýýëýõ òîãòîëöîîã áèé áîëãîíî.

Çîðèëò 3.2 Õàìòûí îðîëöîîòîé îéí ìåíåæìåíòèéã õºãæ¿¿ëýõ ¯ð ä¿í 3.2.1 ÁÎÍÕß, Îéí ãàçàð, àéìãóóäûí Îéí àíãèéí õàìòûí îðîëöîîòîé îé, çàãàñ, àí

àìüòäûí ìåíåæìåíòèéí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëíà. ¯ð ä¿í 3.2.2 Îéí ãàçðûí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëæ àí àìüòäûí ìåíåæìåíò, õàìãààëàëòûã ñàéæðóóëíà. ¯ð ä¿í 3.2.3 Îé, çàãàñ, àí àìüòäûí íºõºðëºëèéí (øèíý, õóó÷èí) ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëíà.

Çîðèëò 3.3 Îéí íººöèéã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ ¿íäýñíèé ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ¯ð ä¿í 3.3.1 Îé õàìãààëàõ òºâèéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëæ îéí òîîëëîãî õèéíý. ¯ð ä¿í 3.3.2 Îéí õàìãààëàõ òºâèéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëæ îé õýýðèéí ò¿éìðýýñ óðüä÷èëàí

ñýðãèéëýõ ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýý áèé áîëãîíî. ¯ð ä¿í 3.3.3 Îéí õºíººëò øàâüæ õîðòîí óñòãàõ áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëíý. ¯ð ä¿í 3.3.4 Ìîäíû ¿ð áýëòãýõ, òàðüö ñóóëãàö áîéæóóëàõ àðãà òåõíîëîãè, òåõíèê òîíîã

òºõººðºìæèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîæ îéã íºõºí ñýðãýýõ àðãà áàðèëûã ñàéæðóóëæ îéæóóëàõ àæëûí ÷àíàð, ¿ð ä¿íã íýìýãä¿¿ëíý.

25


Çîðèëò 3.4 Çàãàñíû íººöèéí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíòèéí ýðõ ç¿éí îð÷èíã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ ¯ð ä¿í 3.4.1 Ìîíãîë îðíû á¿õ òºðëèéí çàãàñíû íººöèéã òîãòîîõ ñóäàëãàà õèéõ ýðäýì

øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãóóäûí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëíà. ¯ð ä¿í 3.4.2 ÁÎÍÕß, ¯ÕÀÀß-íä çîõèîìîë îð÷èíä çàãàñíû àæ àõóé ýðõëýõ, çàãàñ ¿ðæ¿¿ëýõ

òàëààð íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí áîäëîãûí çºâëºãºº ºãíº.

Çîðèëò 3.5 Ìàë àæ àõóéí ñàëáàðûí óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí íºëººëºëä äàñàí çîõèöîõ ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ

¯ð ä¿í 3.5.1 Ìàë÷äûí óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºíä äàñàí çîõèöîõ ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëíà. ¯ð ä¿í 3.5.2 Îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä òýæýýë ¿éëäâýðëýõ îð÷èí ¿åèéí àðãà òåõíîëîãè

íýâòð¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí çºâëºìæ áîëîâñðóóëíà (ÕÕÀÀÁ-ûí òóðøèëòûí õºòºëáºðèéã ºðãºæ¿¿ëýõ çàìààð).

¯ð ä¿í 3.5.3 Ìàëûí (õîíü, ÿìàà) õàøàà õîðîîíû ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ çàãâàð õàøààíû íîòîëãîîíä ñóóðèëñàí çºâëºìæ áîëîâñðóóëíà.

¯ð ä¿í 3.5.4 Àéìàã äóíäûí îòðûí á¿ñ íóòàãò ÒÕÕÒ-ýýð áýë÷ýýð, óñò öýãèéí òîãòâîðòîé ìåíåæìåíò áèé áîëãîíî.

Òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë 4: Íýì¿¿ ºðòãèéí ñ¿ëæýý áèé áîëãîõ: õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäëûí ñòàíäàðò, ìàðêåòèíãèéã ñàéæðóóëàõ.

Øèëæèëòèéí ýõýí ¿åä òºðèéí õóäàëäàà áýëòãýëèéí òîãòîëöîî áîëîí õºäºº àæ àõóéí ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äèéã õóâü÷èëñíààñ õîéø ¿éëäâýðëýã÷, áîëîâñðóóëàã÷, ýöñèéí õýðýãëýã÷èéí õîîðîíäîõ íàéäâàðòàé áýëòãýë, áîðëóóëàëòûí ñ¿ëæýý áàéõã¿é áîëæ õîò õºäººãèéí õ¿í àìûí õ¿íñíèé õýðýãëýýíä îãöîì ÿëãàà ãàð÷ õºäºº àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéí ÷àíàð ìóóäàæ ¿éëäâýðëýã÷äèéí îðëîãî áóóð÷ ¿íäýñíèé ¿éëäâýð¿¿ä ò¿¿õèé ýäýýð äóòàãäàæ, áîëîâñðóóëààã¿é ò¿¿õèé ýä ýêñïîðòîíä ãàðãàäàã áîëñîí. Èéìä àíõàí øàòíû ¿éëäâýðëýã÷äèéã õºäºº àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä áîëîâñðóóëäàã ¿éëäâýð, ýöñèéí õýðýãëýã÷òýé õîëáîäîã íàéäâàðòàé ìàðêåòèíãèéí ñ¿ëæýý áèé áîëãîõ øààðäëàãàòàé.

Ìîíãîë Óëñàä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã íýã áîë äîòîîääîî ¿éëäâýðëýæ, òîäîðõîéã¿é òýýâðýýð òýýâýðëýæ çàõ çýýëä õ¿ðãýäýã ýñâýë æèæèã íàéìàà÷èä èìïîðòîîð îðóóëæ èðäýã òóõàé íºõöºë áàéäëûí øèíæèëãýýíä òîâ÷ òàíèëöóóëñàí. Èéì ãàðàë ¿¿ñýë òîäîðõîéã¿é, ÷àíàð, ýð¿¿ë àõóéí ãýð÷èëãýýã¿é á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õ¿íèé õýðýãëýýíä íèéë¿¿ëæ õ¿íñ, õ¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã àëäàãäóóëæ áàéãàà. Èéìä òºð, õóâèéí õýâøèë àëü àëü íü õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íä çîõèõ ºðòºã íýìýõ ñ¿ëæýý áàéãóóëæ õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëèéã øèíý÷èëýí ºðãºæ¿¿ëæ õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûí ìåíåæìåíòèéí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ õýðýãòýé. ¯¿íèé òóëä íýì¿¿ ºðòºã á¿òýýí õ¿íñíèé ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäëûí ñòàíäàðòûã ñàéæðóóëàí õºäºº àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîëîâñðóóëàõ áîëîí ÆÄ¯-èéã äýìæèæ ¿éëäâýðëýã÷äýä çàõ çýýëä íýâòðýõ áîëîìæ á¿ðä¿¿ëýõ çýðýã öîãö àðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãàòàé. Õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëä ÝÖÝÕ áîëîí áóñàä ñòàíäàðòóóäûã íýâòð¿¿ëæ àþóëã¿é áàéäëûí ìåíåæìåíò, õÿíàëòûí òîãòîëöîîã ñàéæðóóëàõ çàìààð õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, õ¿íñýýð äàìæèí õàëäâàðëàõ ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, øèì òýæýýë, íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõ, ÕÀÀ-í ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýêñïîðòûã íýìýãä¿¿ëýõ þì.

Õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýë ýðõëýã÷äèéí îëîíõè íü ºðõèéíõºº õýðýãëýýã õàíãàõ òºäèé ¿éëäâýðëýë ýðõýëäýã, ººð îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýðã¿é ìàë÷èä, òàðèàëàí÷äûí æèæèã àæ àõóé áàéäàã. Òýä áàéãàëèéí ãàìøèãò ºðòºìòãèé, õºäººíººñ õîòîä í¿¿æ èðýãñäèéí èõýíõè õóâèéã á¿ðä¿¿ëäýã. Àðèëæààíû áàíê, áè÷èë ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóä ÕÀÀ-í ¿éëäâýðëýã÷äýä, ÿëàíãóÿà ìàë÷äàä áàðüöààíû õºðºíãº õàíãàëòã¿é ãýñýí øàëòãààíààð çýýë îëãîõ ñîíèðõîëã¿é áàéäàã. Èéìä áè÷èë ñàíõ¿¿ã, òîíîã òºõººðºìæèéí ëèçèíã, äààòãàëûí ¿éë÷èëãýý, ñóðãàëò õèéõ, ÕÀÀ-í áóñ àæëûí áàéð áèé áîëãîõîä òóñëàõ ýêñòýíøèíèé ¿éë÷èëãýý ãýõ ìýò ººð áóñàä ¿éë÷èëãýýã áèé áîëãîõ ìåõàíèçì á¿ðä¿¿ëýõ õýðýãòýé.

Äàí ãàíö õºäºº àæ àõóéãààñ îðëîãî îëäîã, áàéãàëèéí ãàìøèãò õàìãèéí ºðòºìòãèé æèæèã ôåðìåð, õºäººãèéí ÿäóó ºðõèéã äýìæèõ õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäëûí öîãö áîäëîãî, ñòðàòåãè, õîëáîãäîõ õºðºíãº îðóóëàëòûí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð õîðøîîëëûã õºãæ¿¿ëæ õºäºº àæ àõóéí ¿éëäâýðëýë, õºäºëìºð ýðõëýëòèéã íýìýãä¿¿ëæ õºäººä ÿäóóðëûã

26


áóóðóóëàõ çîðèëãîòîé “Õîðøîî õºãæ¿¿ëýõ íèéãìèéí õýìæýýíèé õºòºëáºð-2”-èéã 2009-2017 îíä õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà.

Çîðèëò 4.1 Õºäºº àæ àõóéí ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðëýë áà íýì¿¿ ºðòºãèéí ñ¿ëæýý áèé áîëãîõ

¯ð ä¿í 4.1.1 Õºäºº àæ àõóéí õîðøîîäûí ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëæ õóðààëòûí äàðààõ àëäàãäëûã áóóðóóëàõ

¯ð ä¿í 4.1.2 Õºäºº àæ àõóéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä (ñ¿¿) áîëîâñðóóëàõ ÆÄ¯-èéí õ¿÷èí ÷àäëûã íýìýãä¿¿ëæ ìàë÷èä, íîãîî÷äûí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëíý.

Çîðèëò 4.2 Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäëûã ñàéæðóóëàõ ¯ð ä¿í 4.2.1 Îëîí óëñûí ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäëûí ñòàíäàðòàíä õ¿ðñýí õ¿íñ ¿éëäâýðëýæ Ìîíãîë

õ¿íñíèé ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé áðýíä¿¿ä áèé áîëãîõîä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý. ¯ð ä¿í 4.2.2 Õ¿íñíèé ¿éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä ìºðäºãäºõ ýðõ ç¿éí áà õ¿íñíèé àþóëã¿é

áàéäëûí ìåíåæìåíòèéí õ¿ðýý áèé áîëãîõîä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý.

5. ÒÀÀÌÀÃËÀË ÁÀ ÝÐÑÄË¯¯Ä

Äàðààõ íºõöºë áàéäàëä ÕÀÕÕ-íèé çîðèëãî çîðèëòîíä õ¿ðýõ áîëîìæòîé ãýæ òîîöîîëñîí. ¯¿íä: • Õºäºº àæ àõóéä îðóóëàõ õºðºíãº îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ Çàñãèéí ãàçðûí òààëàìæòàé áîäëîãî,

÷èí õ¿ñýë õýâýýð ¿ðãýëæèëæ, õºäºº àæ àõóéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý òóñ ñàëáàðò õºðºíãº îðóóëàëòûã íýìýãä¿¿ëýõ íºõöºë áîëîõ

• Ýíõ òàéâàí, òîãòâîðòîé áàéäàë ¿ðãýëæèëæ óóð àìüñãàë áà öàã àãààðûí òààëàìæòàé íºõöºë äàâàìãàéëàõ

• Ýð÷èì õ¿÷íèé ¿éëäâýðëýë, ò¿ãýýëò ñàéæèð÷ õàìðàõ õ¿ðýý íü òýëýõ• Äîòîîä, ãàäààäûí çàõ çýýëä ò¿ëøíèé ¿íý, çýýëèéí õ¿¿ òîãòâîðòîé áàéõ• Õàíäèâëàã÷èä, õºãæëèéí ò¿íø¿¿ä, Í¯Á-ûí áàéãóóëëàãóóä, òºâèéí áà îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãàà,

ÒÁÁ çýðýã ò¿íø áàéãóóëëàãóóä ¿éë àæèëëàãààã õàìòàð÷ õýðýãæ¿¿ëýõ, ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ • Õàíäèâëàã÷äûí ñàíõ¿¿æèëò ¿ðãýëæëýí íýìýãäýæ, îíöãîé áàéäëûí ñàíõ¿¿æèëòýýñ òîìîîõîí

õºòºëáºð¿¿äèéã ñàíõ¿¿æèëòýä ààæìààð øèëæèõ • ÕÀÕÕ-èéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÕÕÀÀÁ, Çàñãèéí ãàçàð òºñâººñ ãàäóóðõ ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéã äàé÷ëàõ

6. ÕªÒªËÁªÐÈÉÃ ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÝÕ ÇÎÕÈÎÍ ÁÀÉÃÓÓËÀËÒ

Òóñëàìæ, õºãæëèéã ¿ð ºãººæòýé áàéëãàõ îëîí óëñûí çºâøèëöëèéí äàãóó ÕÀÕÕ íü Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð áà ÕÕÀÀÁ-ûí õàìòûí ºì÷ áºãººä ÕÀÕÕ-èéã õýðýãæ¿¿ëýõ, çîõèöóóëàõ ìåõàíèçìûã ýíý çàð÷ìûí ¿íäñýí äýýð áîëîâñðóóëñàí.

ÕÕÀÀÁ íü ÌÓÇÃ-òàé óäààí õóãàöààíä õàìòðàí àæèëëàæ õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ çàìààð ºëñãºëºí, õîîë òýæýýëèéí äóòàãäàë, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä îðîëöñîí. Ìºí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, òîãòâîðòîé õºãæëèéã ñóðòàë÷èëàõ, ãàìøãèéí ýðñäëèéã äàâàí òóóëàõ ìåíåæìåíòèéã íýâòð¿¿ëýõýä ÌÓÇÃ-òàé èäýâõèòýé ò¿íøèëäýã þì. Ìîíãîë Óëñàä 2009 îíä çóä áîëæ 9.2 ñàÿ òîëãîé ìàë õîðîãäñîíû äàðàà Òåõíèêèéí òóñëàëöààã çîõèöóóëàõ òºñëèéí íýãæ (ÒÒÇÒÍ) áàéãóóëñàí. ÕÕÀÀÁ-ààñ Ìîíãîë Óëñàä îíöãîé áàéäëûí õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ çóäàíä íýðâýãäñýí ìàë÷äûí ¿ëäñýí ìàëûã õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð øóóä òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñýí.

ÕÕÀÀÁ-ûí àæèë, ¿éë÷èëãýý òóõàéëáàë òåõíèêèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ, õ¿íèé íººöèéã õºãæ¿¿ëýõ, ìýäëýã äàìæóóëàõ, áîäëîãûí çºâëºãºº ºãºõ, òºâèéã ñàõèñàí ôîðóì çîõèîí áàéãóóëàõ, õóâèéí õýâøèë, ÒÁÁ-óóäòàé ò¿íøëýë áàéãóóëàõ, ãàäààä ýõ ñóðâàëæèéã äàé÷ëàõ çýðýã íü äàÿàðøèë, ÷ºëººò çàõ çýýëèéí ººð÷ëºëòºíä øóóðõàé õàðèóëàõàä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. ÕÀÕÕ-èéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâöàä ýäãýýð àæèë ¿éë÷èëãýýãýý ¿ç¿¿ëíý.

27


ÕÀÕÕ-èéã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä ¿íäýñíèé Óäèðäàõ õîðîî áà Òåõíèêèéí çºâëºë áàéãóóëíà. Óäèðäàõ õîðîî íü ÕÀÕÕ-èéã õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûã çîõèöóóëàõ, áîäëîãûí øèéäâýð ãàðãàõ áàéãóóëëàãà áºãººä ¯ÕÀÀß-íû òºðèéí íàðèéí áè÷èã äàðãà óäèðäàæ ãèø¿¿ä íü õîëáîãäîõ ÿàì, ãàçàð, èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãûí òºëººëºë áàéíà. Àæëûí õýñãèéí ò¿âøèíä ÕÀÕÕ-íèé Òåõíèêèéí õîðîî áàéãóóëæ ¯ÕÀÀß-íû Ñòðàòåãèéí áîäëîãî, òºëºâëºëòèéí ãàçðûí äàðãà óäèðäàõ áà ãèø¿¿ä íü ¯ÕÀÀß, ÁÎÍÕß, ÕÕÀÀÁ, õîëáîãäîõ ÿàì, áàéãóóëëàãóóäûí òºëººëºë áàéíà.

Òåõíèêèéí õîðîî ÕÀÕÕ-íèé Óäèðäàõ õîðîîíä àæëàà òàéëàãíàæ ÕÀÕÕ-íèé õýðýãæèëòèéí òàëààð áîäëîãûí øèéäâýð ãàðãàæ øààðäëàãàòàé áîëáîë áàòëàãäñàí àæëûí òºëºâëºãºº, õ¿ðýýíèé äàãóó àñóóäëûã ÕÀÕÕ-íèé Óäèðäàõ õîðîîíä ºðãºí áàðèíà. ÕÀÕÕ-íèé Òåõíèêèéí õîðîîíû óóëçàëòûã õàãàñ æèëä íýã óäàà çîõèîí áàéãóóëàõ áà ýýëæèò áóñ óóëçàëòûã õîðîîíû äàðãûí øèéäâýðýýð çàðëàíà.

Òåõíèêèéí õîðîî æèë á¿ð ÕÀÕÕ-íèé õýðýãæèëòèéã òàéëàãíàõ ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëæ ÕÀÕÕ-íèé õýðýãæèëòèéí òàéëàí áîëîâñðóóëæ Óäèðäàõ õîðîîãîîð áàòëóóëíà. ÕÀÕÕ-íèé áè÷èã áàðèìòàíä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ øààðäëàãàòàé áîëáîë Óäèðäàõ õîðîîíû ãèø¿¿ä, õîëáîãäîõ ÿàì ãàçðûí òºëººëºã÷äèéã îðîëöóóëàí ã¿éöýòãýíý. Ñåìèíàðò ÈÍÁ, áîëîâñðîëûí áà ýðäýì øèíæèëãýýíèé áàéãóóëëàãóóä, ìýðãýæëèéí õîëáîîäûã èäýâõèòýé îðîëöóóëàõûã çîðèíî.

7. ÕßÍÀËÒ ØÈÍÆÈËÃÝÝ ¯ÍÝËÃÝÝ

ßâöûí õÿíàëò õèéæ ¿íýëãýýíèé ä¿í ãàðãàõ íü ã¿éöýòãýëä ñóóðèëñàí ìåíåæìåíòèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãàà þì. ÕØ¯-íèé òîãòîëöîîíû äàâóó òàë íü ã¿éöýòãýëèéí òàëààð õàíãàëòòàé ìýäýýëýë àâ÷ óëìààð ò¿¿íä òóëãóóðëàí ¿ð ä¿íãèéí ìåíåæìåíò õèéæ ã¿éöýòãýëèéã ñàéæðóóëæ áîëäîãò îðøäîã. ÕØ¯-íèé òîãòîëöîîã òºñëèéí àæèëòàí, ò¿íø, õàìòðàã÷, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷, ýöñèéí ¿ð øèìèéã õ¿ðòýã÷, õàíäèâëàã÷ áîëîí çàñãèéí ãàçàð õýðýãëýæ áîëíî. Èéìýýñ ã¿éöýòãýëèéã õÿíàõ ñàéí òîãòîëöîî á¿ðä¿¿ëýõèéí òóëä òºñëèéí á¿õ îðîëöîã÷ òàë ¿íýëãýýãýýð ÿìàð ç¿éëä çîðüæ áàéãààã õàðèëöàí îéëãîëöîæ õ¿ëýýí çºâøººðñºí áàéõ õýðýãòýé.

ÕÀÕÕ-íèé íýã õýñýã íü õÿíàëò øèíæèëãýý ¿íýëãýýíèé õ¿ðýý áàéõ áºãººä ÕÀÕÕ-íèé õýðýãæèëòèéã õÿíàõ óäèðäàìæèéã Í¯ÁÕÒÕ-èéã áàðèìòëàí áîëîâñðóóëñàí. Çàñãèéí ãàçàð, ÕÕÀÀÁ, õºãæëèéí ò¿íø, ¿ð øèì õ¿ðòýã÷èä æèë á¿ðèéí àæëûí òºëºâëºãºº, òºñâèéí ã¿éöýòãýëèéã õàìòðàí õýëýëöýõ áîëîí ãàçàð äýýð íü î÷èæ òàíèëöàõ çàìààð õÿíàëò øèíæèëãýýã ã¿éöýòãýíý. ÕÕÀÀÁ-ààñ Ðîì äàõü òºâ áàéãóóëëàãà, Áàíãêîê äàõü Á¿ñèéí òºâ, Ìîíãîë Óëñ äàõü øàäàð ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçðûí òºëººëºëòºé ñàëáàð äóíäûí àæëûí õýñýã áàéãóóëæ ÕÀÕÕ-íèé ã¿éöýòãýëèéã õÿíàíà. ¯¿íýýñ ãàäíà èòãýëöëèéí ñàíãààñ õýðýãæèõ òºñëèéí õóâüä çàñãèéí ãàçàð, õàíäèâëàã÷, ÕÕÀÀÁ-ûí ¯íýëãýýíèé àëáàíààñ òºëººëºëòºé áàã ãàð÷ áèå äààñàí ¿íýëãýý õèéíý.

8. ØÀÀÐÄÀÃÄÀÕ ÍªªÖ ÁÀ ÍªªÖÈÉÃ ÄÀÉ×ËÀÕ ÑÒÐÀÒÅÃÈ

ÕÕÀÀÁ íü ÕÀÕÕ-íèé ¿éë àæèëëàãààã òàë á¿ðýýñ íü ñóðòàë÷èëàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýäýã áºãººä ýíý ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõýä á¿õ õ¿÷ýý äàé÷ëàí àæèëëàõûí çýðýãöýý õºòºëáºðèéí çîðèëãî çîðèëòûã áèåë¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ íººöèéã òîãòîîæ ò¿¿íèéã á¿ðä¿¿ëýõ àæëûã ã¿éöýòãýäýã. Õàíäèâëàã÷èä ñàíõ¿¿ãèéí àñóóäàëä îðîõ çýðãýýð ýõ ¿¿ñâýð õÿçãààðëàãäàõ òîõèîëäîë ¿¿ñâýë Çàñãèéí ãàçàðòàé õàìòðàí ººð ýõ ¿¿ñâýð õàéõ àæëûã ã¿éöýòãýíý.

ÕÀÕÕ-èéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé ñàíõ¿¿æèëòèéí õýìæýýã òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð òîéìëîí Õàâñðàëò Â-ä ¿ç¿¿ëñýí.

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

282012

-201

6 î

íû

ÕÀ

ÕÕ

-íè

é

òýð

ã¿¿ë

ýõ ÷

èãë

ýëÌ

îí

ãîë

Óëñ

ûí

Çàñ

ãèé

í

ãàçð

ûí

äóí

ä õó

ãàö

ààí

û

õºòº

ëáº

ð¿¿

äòýé

õî

ëáî

ãäî

õ á

àéäà

ë

2012

-201

6 î

íû

Í¯

ÁÕ

ÒÕ-ò

ýé

õîëá

îãä

îõ

áàé

äàë

¯í

äýñí

èé

ÌÕ

Ç-òî

é

õîëá

îãä

îõ

áàé

äàë

ÕÕ

ÀÀ

Á-û

í Ñ

òðàò

åãè

éí

çî

ðè

ëò (

ÑÇ)

áà

Á¿ñ

íóò

ãèé

í

òýð

ã¿¿ë

ýõ ÷

èãë

ýëòý

é (

ÁÍ

Ò×)

õîëá

îãä

îõ

áàé

äàë

ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ò

ýðã¿

¿ëýõ

÷è

ãëýë

1: Ì

àëû

í ÷

àíàð

, ýð

¿¿ë

ìýí

ä, à

øèã

øèì

èéã

ñàéæ

ðóó

ëæ á

ýë÷ý

ýð,

òýæ

ýýë,

óñ

íû

õàí

ãàì

æèéã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

çà

ìàà

ð ì

àë à

æ à

õóéí

¿éëä

âýðëý

ëèéã

òîãò

âîðòî

é

õºãæ

¿¿ëý

õ.

Ìîíãî

ë ì

àë õ

ºòº

ëáºðèéí

çîðèëò

: Ó

óð à

ìüñ

ãàëû

í

ººð÷ë

ºëò

, íèéãì

èéí

õºãæ

èëò

ýé ä

àñàí

çîõè

öñî

í

õºäº

º à

æ à

õóéã

õºãæ

¿¿ëæ

ìàë

àæ

àõó

éí ñ

àëáàð

ûã

ýäèéí

çàñã

èéí õ

óâüä

¿ð à

øèãò

àé,

çàõ

çýýë

ä ºðñº

ëäºõ

÷àäâ

àðòà

é

áîëã

îõ

îð÷è

í á

¿ðä¿

¿ëýõ

, õ¿

í

àìû

ã ýð

¿¿ë

àþóë

ã¿é õ

¿íñý

ýð,

¿éëä

âýðèéã

ò¿¿õ

èé

ýäý

ýð

õàíãà

õ, ý

êñïîðòë

îõ.

Òýð

ã¿¿ë

ýõ ÷

èãë

ýë 1

: Ý

äèéí ç

àñãè

éã

òîãò

âîðòî

é

ºñã

ºæ

ÿäó

óðëû

ã áóó

ðóó

ëàõ

(ßäó

óðëû

ã áóó

ðóó

ëàõà

ä ýä

èéí

çàñã

èéí õ

ºãæ

èë

çîéëø

ã¿é

øàà

ðäë

àãàò

àé).

Çîð

èëò

1: À

ìüæ

èðãà

àãàà

ñà

éæ

ðóó

ëàõ

áîëî

ìæ

ÿëà

íãó

ÿà

ÿäóó

áà

ýìçý

ã á¿ë

ãèéí õ

¿ì¿¿

ñò

îëã

îõ.

ßäó

óðàë

ºëñ

ãºëº

íã

àðè

ëãàõ

: 1990-2

01

5 î

íä

ÿäóó

àì

üäàð

÷ áàé

ãàà

õ¿ì

¿¿ñè

éí

òî

îã

50

%

áóó

ðóó

ëàõ.

1990-2

01

5 î

íä

ºëñ

ãºëº

í

àìüä

àð÷

áàé

ãàà

õ¿ì

¿¿ñè

éí

òî

îã

50%

áóó

ðóó

ëàõ.

ßäó

óðëû

ã 1

8 õ

óâè

àñ á

óóð

óóëà

õ.

Á)

Ìàë

àæ

àõó

éí

òî

ãòâî

ðòî

é

¿éëä

âýð

ëýëè

éã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

(Ñ

Ç)Á)

ÕÀ

À-í

¿é

ëäâý

ðëý

ë,

õºäº

ºãè

éí õ

ºãæ

ëèé

ã í

ýìýã

ä¿¿ë

ýõ (

ÁÍ

Ò×)

ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ò

ýðã¿

¿ëýõ

÷è

ãëýë

2: Á

àéãà

ëü î

ð÷è

íä

ýýëò

ýé ò

åõíîëî

ãè,

óñàë

ãàà,

ñý

ëãýý

íèé

äýâ

øèëò

ýò

òåõí

îëî

ãè í

ýâòð

¿¿ëý

í

òàðèì

ëûí ò

ºðºë

çéëè

éã

îëø

ðóó

ëæ ã

àçàð

òàð

èàë

àíãè

éí

¿éëä

âýðëý

ëèéã

äýì

æèõ.

ÌÕ

Ç-ä

ñóóð

èëñ

àí ¿

íäý

ñíè

é

õºãæ

ëèé

í ö

îãö

áî

äëî

ãî:

(a)

Ãàçà

ð à

øèãë

àëòû

ã ñà

éæ

ðóó

ëàõ,

óñ

àëãà

àòàé

òàð

èàë

àí ý

ðõë

ýõ,

áèîòå

õíîëî

ãè í

ýâòð

¿¿ëý

õ çà

ìàà

ð ã

àçàð

òàð

èàë

àíãè

éí

¿éëä

âýðëý

ëèéã

ºñã

ºõ,

(á)

Ãàçà

ð

òàðèàë

àíä

õºðñè

éã

ýëýã

äëýý

ñ õà

ìãà

àëàõ

, ¿ð

æèë

øèì

èéã

íü

õàäã

àëàõ

, ÷

èéãè

éí à

ëäàã

äëû

ã áóó

ðóó

ëàõ

äýâø

èëò

ýò

òåõí

îëî

ãè í

ýâòð

¿¿ëý

õ.

À)

Ãàçà

ð ò

àðè

àëàí

ãèé

í¿é

ëäâý

ðëý

ëèé

ã òî

ãòâî

ðòî

é

ýð÷è

ìæ

¿¿ëý

õ (Ñ

Ç)

Á)

Ìàë

àæ

àõó

éí

¿é

ëäâý

ðëý

ë,

õºäº

ºãè

éí õ

ºãæ

ëèé

ã í

ýìýã

ä¿¿ë

ýõ (

ÁÍ

Ò×)

Õàâñ

ðàëò À

: ÕÀÕÕ-íèé

òýð

ã¿¿ë

ýõ ÷

èãëý

ëèéí

õ¿ñíý

ãò

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

29ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ò

ýðã¿

¿ëýõ

÷è

ãëýë

3: Ó

óð à

ìüñ

ãàëû

í

ººð÷ë

ºëò

èéí í

ºëº

ºëº

ëä

äàñà

í ç

îõè

öîæ

äàâ

àí ò

óóëà

õ,

óäèðäà

õ çî

ðèëã

îîð á

àéãà

ëèéí

íººöèéí ò

îãò

âîðòî

é

ìåí

åæì

åíòè

éã

õºãæ

¿¿ëý

õ.

ÌÕ

Ç-ä

ñóóð

èëñ

àí ¿

íäý

ñíè

é

õºãæ

ëèé

í ö

îãö

áî

äëî

ãî:

Î

é ì

îä:

îéí í

ººöèéã

òîãò

âîðòî

é à

øèãë

àõ,

õàì

ãààë

àõ,

íºõº

í ñ

ýðãý

ýõ,

ýêîëî

ãèéí ò

ýíöâý

ðèéã

õàäã

àëàõ

íºõö

ºë

á¿ð

ä¿¿ë

ýõ.

À

í à

ìüò

àí:

àìüò

àí,

óðãà

ìëû

í õ

îðîãä

ëûã

çîãñ

îîõ,

áàé

ãàëè

éí æ

àìàà

ð

íºõº

í ñ

ýðãý

ýõ,

òîãò

âîðòî

é

àøèãë

àõ í

ºõö

ëèéã

á¿ð

ä¿¿ë

ýõ,

õîâî

ð í

ýí õ

îâî

ð

ç¿éë¿

¿äèéí á

àéãà

ëèéí á

à òî

ãòâî

ðòî

é º

ñºëò

èéã

õàíãà

õ õî

ëáîãä

îõ

ä¿ðýì

æóð

ìû

ã ñà

éæ

ðóó

ëàõ.

ÌÓ

ÇÃ 2

008 î

íä

àãíóó

ðû

í

çàãà

ñ õà

ìãà

àëàõ

, ¿ð

æ¿¿

ëýõ

¿íäý

ñíèé õ

ºòº

ëáºð

áàò

àëñà

í.

Ýíý

õºòº

ëáºðèéí

çîðèëò

íü

àãíóó

ðû

í ç

àãàñ

íû

íººöèéã

õàì

ãààë

àõ,

õýâè

éí º

ñºëò

èéã

íü

õàíãà

õ,

çàãà

ñ àã

íóó

ðû

í à

æ à

õóéí

á¿ò

ýö ç

îõè

îí á

àéãó

óëàë

ò,

ìåí

åæì

åíòè

éã

øèíý

ò¿âø

èíä

ãàðãà

õ, ö

ýíãý

ã óñ

íû

çà

ãàñ

¿ðæ

¿¿ëý

õ, ç

àãàñ

àí

á¿ò

ýýãä

ýõ¿¿

íèé

òîî ò

ºðëè

éã

îëø

ðóó

ëàõ.

Ýíý

àñóó

äàë

ÌÓ

ÇÃ-û

í

èõý

íõè

õºòº

ëáºðò

òóñã

àãäñ

àí

(Ìîíãî

ë ì

àë,

Ìàë

ûí

òýæ

ýýë,

Àòð

ûí II

I õºòº

ëáºð

ã.ì

.).

Ãýâ÷

ÒÕ

ÕÒ-

ä ñó

óðèëà

í

õºðñ

õàì

ãààë

àõ, ñà

éæ

ðóó

ëàõ,

áýë

÷ýýð

, òà

ðèàë

àíãè

éí

ãàçà

ð ó

ñæóó

ëàõ,

áàé

ãàëè

éí

ãàì

øèãò

ºðòº

ìòã

èé á

àéäë

ûã

áóó

ðóó

ëàõà

ä òà

ðèì

ëûí

äààò

ãàëû

í à

ñóóä

ëûã

øèéäâ

ýðëý

õ ø

ààðäë

àãàò

àé.

Òýð

ã¿¿ë

ýõ ÷

èãë

ýë 3

: Áàé

ãàëü

îð÷è

í,

óóð

àì

üñãà

ëû

ººð÷ë

ºëò

, ãà

ìø

ãèéí ý

ðñä

ëèéã

áóó

ðóó

ëàõ

(Áàé

ãàëè

éí

íººöèéí ì

åíåæ

ìåí

ò ñà

éæ

èð÷

ýêîñè

ñòåì

áà

óóð

àì

üñãà

ëûí

ººð÷ë

ºëò

ºíä

ýìçý

ã á¿ë

ãèéí

ýðñä

ýë ä

ààõ

÷àäâ

àð í

ü íýì

ýãäý

íý)

.

Çîð

èëò

7. Í

ººöèéí

òîãò

âîðòî

é ì

åíåæ

ìåí

òýíä

àíõà

í ø

àòíû

õýð

ýãëý

ã÷äè

éã

îðîëö

óóëæ

áîëî

âñîí õ

¿÷íèé

÷àäà

âõèéã

áýõ

æ¿¿

ëýõ.

Çîð

èëò

8. Á

àéãà

ëèéí á

à õ¿

íèé

¿éë

àæèëë

àãàà

íàà

ñ ¿¿

ññýí

ãà

ìø

ãèéí ý

ðñä

ýë,

¿ð ä

àãàâ

ðû

ã ¿í

äýñí

èé á

à îðîí í

óòãè

éí

ò¿âø

èíä

áóó

ðóó

ëàõ.

Çîð

èëò

9. Ý

ð÷è

ì õ

¿÷ õ

ýìíýõ

, íîãî

îí à

æ à

õóé

õºãæ

¿¿ëý

õ õî

ò ñó

óðèí ã

àçðû

í à

ãààð

ûí

áîõè

äëû

ã áóó

ðóó

ëàõ.

ÌÕ

Ç 7:

Áàé

ãàëü

îð

÷íû

òî

ãòâî

ðòî

é á

àéäë

ûã

õàí

ãàõ.

Òîãò

âîðòî

é õ

ºãæ

ëèé

í

çàð÷ì

óóäû

ã óë

ñ î

ðí

û

áîäë

îãî

,õº

òºëá

ºð

¿¿äý

ä òó

ñãàõ

, õî

ò ñó

óðèí ã

àçàð

ÿëà

íãó

ÿà

Óëà

àíáàà

òàð õ

îòî

ä àã

ààðû

í

áîõè

ðäë

ûã

áóó

ðóó

ëàõ.

Ãîë,

ãîðõè

íû

óí

äàð

ãûã

íº

õºí

ñýðãý

ýõ ç

àìàà

ð õ

àòàæ

àëã

à áîëî

õ ÿâ

äëû

ã á

óóð

óóëà

õ.

2015 ã

ýõýä

óí

äíû

óñí

û

íàé

äâàð

òàé ý

õ ¿¿

ñâýð

, àð

èóí

öýâ

ðèéí ¿

íäñ

ýí í

ºõö

ºë

á¿ð

äñýí

îð

÷èí

ä àì

üäð

àõ

õ¿ì

¿¿ñè

éí

òî

îã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

.

Â)

Çàãà

ñ, ã

îë

ìº

ðí

èé í

ºº

öè

éí

òîãò

âîð

òîé ì

åíåæ

ìåí

ò á

à àø

èãë

àëò

(ÑÇ)

Ä)

Îé ì

îäí

û ò

îãò

âîð

òîé

ìåí

åæì

åíò

(ÑÇ)

Å) Ã

àçàð

, óñ

, ãå

íåò

èêè

éí

íº

ºö

¿¿äè

éí ò

îãò

âîð

òîé

ìåí

åæì

åíò

áà

õ¿í

ñ Õ

ÀÀ

-í

ñàëá

àðò

¿¿ñý

õ á

àéãà

ëü î

ð÷í

û

àñóó

äëóó

äûã

øè

éäâ

ýðëý

õ (Ñ

Ç)

Â)

Áàé

ãàëè

éí í

ºº

öè

éí

ìåí

åæì

åíò,

àø

èãë

àëòû

ã òî

ãòâî

ðòî

é,

¿ð ä

¿íòý

é

ýðõë

ýõ

(ÁÍ

Ò×)

Ç) Õ

¿íñ,

Õº

äºº à

æ à

õóé

í

ñàëá

àðò

¿¿ñ÷

áî

ëîõ

àñóó

äàë,

î

íö á

àéäà

ëä á

ýëýí

áàé

õ,

õàð

èó

àðãà

õýì

æýý

ã ¿ð

ä¿í

òýé

àâ÷

õýð

ýãæ

¿¿ëý

õ (Ñ

Ç)

Â)

Õ¿í

ñ, õ

ºäº

º à

æ à

õóé

í

ñàëá

àðò

¿¿ñ÷

áî

ëîõ

àñóó

äàë,

î

íö á

àéäà

ëä õ

àðè

ó º

ãºõ

áî

ëîâñ

îí õ

¿÷í

èé ÷

àäàâ

õèé

ã á

ýõæ

¿¿ëý

õ (Á

ÍÒ×

)

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

30ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ò

ýðã¿

¿ëýõ

÷è

ãëýë

4: Í

ýì¿¿

ºðòã

èéí

ñ¿ëæ

ýý á

èé á

îëã

îõ:

õ¿í

ñíèé

á¿ò

ýýãä

ýõ¿¿

íè

é ÷

àíàð

, àþ

óëã¿

é á

àéäë

ûí ñ

òàíäà

ðò,

ì

àðêå

òèíãè

éã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

2012 î

íû

6 ñ

àðû

í 1

-íýý

ñ ì

ºðäº

ãäºæ

ýõý

ëñýí

ÕÀ

À-í

áàð

àà ò

¿¿õè

é ý

äèéí á

èðæ

èéí

òóõà

é õ

óóëè

àð õ

¿íñí

èé

÷àíàð

, àþ

óëã¿

é á

àéäë

ûí

ñòàí

äàðòó

óäû

ã ñ

àéæ

ðóó

ëàõ,

íýì

¿¿ º

ðòº

ã ø

èíãý

ýñýí

áîðëó

óëàë

òûí ì

åõàí

èçì

áèé á

îëã

îõ,

õºäº

º à

æ à

õóéí

ãàðàë

òàé á

¿òýý

ãäýõ

¿¿íèé

¿íèéã

çîõè

ñòîé ò

îãò

îîõ

çàì

ààð

ìàë

÷èä

òàðèàë

àí÷ä

ûí î

ëîõ

îðëî

ãûã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

þì

.

ÕÁÁ¯

Õ-ò

õ¿í

ñíèé õ

àíãà

ìæ

, ÷à

íàð

, àþ

óëã¿

é á

àéäë

ûã

õàì

ãààë

àõ õ

óóëü

, ýä

èéí

çàñà

ã, ç

îõè

îí á

àéãó

óëàë

òûí

îð÷è

íã

ñàéæ

ðóó

ëàõ,

ãàä

ààä

äîòî

îäû

í õ

ºðºíãº

îðóó

ëàëò

ûã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

çîðèëã

îîð ý

äèéí

çàñà

ã, ñ

àíõ¿

¿, á

èçí

åñèéí

îð÷è

í á

èé á

îëã

îõ

àñóó

äëû

ã àâ

÷ ¿ç

ñýí

.

Òýð

ã¿¿ë

ýõ ÷

èãë

ýë 1

: Ý

äèéí ç

àñãè

éã

òîãò

âîðòî

é

ºñã

ºæ

ÿäó

óðëû

ã áóó

ðóó

ëàõ

(ßäó

óðëû

ã áóó

ðóó

ëàõà

ä ýä

èéí

çàñã

èéí õ

ºãæ

èë

çîéëø

ã¿é

øàà

ðäë

àãàò

àé).

Çîð

èëò

2. ß

äóóð

ëûã

áóó

ðóó

ëàõ

áîäë

îãî

, ñò

ðàò

åãè

áîëî

âñðóó

ëàõ.

ÌÕ

Ç 8 -

Õº

ãæëè

éí ò

¿íø

¿¿äò

ýé

áîëî

õ.

Õóä

àëäà

à, ñ

àíõ¿

¿ãè

éí

òîãò

îëö

îî

ã õº

ãæ¿¿

ëýõ

çàì

ààð

ÌÕ

Ç-óó

äûã

áè

åë¿¿

ëýõ

íº

õöº

ë á¿ð

ä¿¿ë

ýõ.

Ìýä

ýýëý

ë õà

ðè

ëöàí

û

øèíý

òåõí

îëî

ãè õ

ºãæ

¿¿ëæ

ì

ýäýý

ëëè

éí í

èé

ãýì

áàé

ãóóë

àõ.

Ã) Õ

¿íñí

èé õ

ýëõý

ýíè

é á

¿õ

øàò

àíä

õ¿í

ñíè

é ÷

àíàð

àþ

óëã¿

é á

àéäë

ûã

ñàé

æð

óóëà

õ (Ñ

Ç)

¨) À

ìüæ

èð

ãààã

ñàé

æð

óóëæ

õº

äºº

ã õº

ãæ¿¿

ëýõý

ä çà

õ çý

ýëè

éí î

ð÷è

í á

¿ðä¿

¿ëýõ

(Ñ

Ç)

Æ)

Õ¿í

ñíè

é á

àòàë

ãààò

áàé

äàë,

ø

èì

òýæ

ýýëè

éí õ

àíãà

ìæ

í

ýìýã

äýí

ý (Ñ

Ç)

À)

Õ¿í

ñ, ø

èì

òýæ

ýýëè

éí

áàò

àëãà

àò á

àéäë

ûã

õàí

ãàõ

(ÁÍ

Ò×)

Ë)

Õº

äºº à

æ à

õóé

, õº

äºº

ãèé

í

õºãæ

èëä

òº

ð,

õóâè

éí õ

ýâø

ëýýñ

î

ðóó

ëàõ

õºð

ºí

ãº î

ðóó

ëàëò

ûã

¿ð ä

¿íòý

é á

îëã

îõ,

èõý

ñãýõ

(Ñ

Ç)

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

31Õàâñ

ðàëò Á

: ÕÀÕÕ-íèé

¿ð

ä¿í

ãèéí

õ¿ñíý

ãò À

õýñýã

ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ò

ýðã¿

¿ëýõ

÷è

ãëýë

1: Ì

àëû

í ÷

àíàð

, ýð

¿¿ë

ìýí

ä, à

øè

ã ø

èì

èé

ã ñà

éæ

ðóó

ëæ á

ýë÷ý

ýð, ò

ýæýý

ë, ó

ñíû

õàí

ãàì

æè

éã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

çàì

ààð

ìàë

àæ

àõó

éí

¿é

ëäâý

ðëý

ëèé

ã òî

ãòâî

ðòî

é õ

ºãæ

¿¿ëý

õ.

ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ¿

ð ä

¿íØ

àëãó

óð ¿

ç¿¿ë

ýëò,

ñó

óðü

áà

çîð

èëò

îò

ò¿âø

èí

Áàò

àëãà

àæóó

ëàõ

ýõ ¿

¿ñâý

ðÝ

ðñä

ýë

Çîð

èëò

1.1

¯íäý

ñíèé ì

àë ý

ìíýë

ýã,

¿ðæ

ëèéí á

àéãó

óëëà

ãóóä

ûí ì

ýðãý

æëè

éí

áîëî

í ì

åíåæ

ìåí

òèéí ÷

àäàâ

õèéã

îëî

í

óëñû

í ñ

òàíäà

ðòà

íä

õ¿ðãý

õ.

Ìàë

ýì

íýë

ýã,

¿ðæ

ëèéí á

àéãó

óëëà

ãóóä

àä î

ëîí

óëñû

í ñ

òàíäà

ðò

íýâ

òð¿¿

ëíý.

Ñ

óóðü:

22%

(2009)

Çî

ðèëò

: 50%

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ìýä

ýýëý

ë, Ì

Ý¯

Á-û

í ò

àéëà

í

Çîõè

îí á

àéãó

óëæ

÷àä

àõã¿

é á

àéõ

¯ð

ä¿í

1.1

.1 Ò

ºðèéí º

ì÷è

ò àæ

àõó

é (

ÒªÀ

À), ñ

óìû

í

Ìàë

ýì

íýë

ýã,

¿ðæ

ëèéí

òàñã

èéí ì

ýðãý

æëè

éí á

îëî

í

ìåí

åæì

åíòè

éí ÷

àäàâ

õèéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

¯íäý

ñíèé ñ

óðãà

ã÷ á

àãø

íàð

ûí ò

îî Ñ

óóðü:

0

ñóð

ãàã÷

áàã

øÇî

ðèëò

: ì

àë ý

ìíýë

ãèéí 2

5,

ìàë

¿ðæ

ëèéí 2

5

ñóð

ãàã÷

áàã

ø

Ìàë

ýì

íýë

ýã,

¿ðæ

ëèéí ò

àñãè

éí à

æèëò

íóó

äûã

ñóð

ãàíà.

Ñóó

ðü:

0Çî

ðèëò

: á¿õ

ÌÝ

¯Ò-

èéí à

æèëò

àí

670 õ

¿í

Àòò

åñòà

ò÷èëà

ãäñà

í õ

óâèéí ì

àë ý

ìíýë

ýã,

öºì

ñ¿

ðãè

éí à

æ à

õóéí ý

çëýõ

õóâ

ü

Ñóó

ðü:

22%

Çîðèëò

: >

50%

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, á

àðè

ëãà

áàé

øè

í,

áàã

àæ ò

ºõº

ºð

ºì

æ,

äýä

á¿ò

ýö õ

¿ðýë

öýõ

ã¿é

áàé

õ

¯ð

ä¿í

1.1

.2 À

éì

àã,

ñóì

ûí

ì

àë ý

ìíýë

ãèéí ë

àáîðàò

îðèéí

îíîø

ëîãî

îíû

÷àä

àâõè

éã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

Àòò

åñòà

ò÷èëà

ãäñà

í ñ

óìû

í ì

àë ý

ìíýë

ãèéí

ëàá

îðàò

îðèéí ò

îî

Ñóó

ðü:

0Çî

ðèëò

: 50

Àòò

åñòà

ò÷èëà

ãäñà

í à

éì

ãèéí ì

àë ý

ìíýë

ãèéí

ëàá

îðàò

îðèéí ò

îî

Ñóó

ðü:

18

Çîðèëò

: 22

Àòò

åñòà

ò÷èëà

ãäñà

í õ

óâèéí ì

àë ý

ìíýë

ãèéí

ýçëý

õ õó

âü

Ñóó

ðü:

22%

(2010)

Çîðèëò

: 50%

-èàñ

äîîø

ã¿é

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

32Çîð

èëò

1.2

Ìîíãî

ë ì

àëû

í ÷

àíàð

ûã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

Öºì

ñ¿ð

ãèéí à

æ à

õóé

äàõ

ü ÷à

íàð

ûí

ñåð

òèô

èêà

òòàé

¿ðæ

ëèéí ì

àëû

í ò

îî

Ñóó

ðü:

12,1

61 (

2011)

Çîðèëò

: 20,0

00

Öýâ

ýð á

à ýð

ëèéç

¿¿ëä

ðèéí ì

àëû

í ò

îî,

‘000

Ñóó

ðü:

1,7

44.8

(2010)

Çîðèëò

: 2,2

70.0

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Çóä,

áàé

ãàëè

éí ã

àìø

èã,

ãî

ö

õàëä

âàð

ò º

â÷è

í ò

îõè

îëä

îõ

Çóä,

áàé

ãàëè

éí ã

àìø

èã,

ãî

ö

õàëä

âàð

ò º

â÷è

í ò

îõè

îëä

îõ

¯ð

ä¿í

1.2

.1

Ìàë

àæ

àõó

éí

ñàëá

àðò

ÒÕÕ

Ò áàé

ãóóë

àõ ý

ðõ

ç¿é

, ñà

íõ¿

¿æèëò

èéí î

ð÷è

í á

èé

áîëã

îõ

íîòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí

çºâë

ºì

æ á

îëî

âñðóó

ëíà.

ÌÀ

À-í

¿éëä

âýðëý

ëä Ò

ÕÕ

Ò-èéã

õºãæ

¿¿ëý

õ õó

óëü

ýðõ

ç¿éí õ

¿ðýý

Ñ

óóðü:

0Çî

ðèëò

: Ì

àë ¿

ðæ

ëèéí à

æèë,

¿éë÷

èëã

ýýíä

ìºðäº

ãäºõ

ÒÕÕ

Ò-èéí ã

ýðýý

, çà

àâàð

, çº

âëºì

æ

ÌÀ

À-í

ñàë

áàð

ò áàé

ãóóë

àãäà

õ ÒÕ

ÕÒ-

èéí ò

îî

Ñóó

ðü:

0Çî

ðèëò

: 48

ÒÕÕ

Ò-èéí ã

ýðýý

ãýýð

áîðëó

óëàã

äàõ

¿ðæ

ëèéí

ìàë

ûí ò

îî

Ñóó

ðü:

0Çî

ðèëò

: 1,2

00/æ

èë

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

ÒÕÕ

Ò-è

éã

áóð

óó î

éëã

îõ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, á

àðè

ëãà,

á

àãàæ

òî

íî

ã òº

õºº

ðº

ìæ

õ¿

ðýë

öýõ

ã¿é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, á

àðè

ëãà,

á

àãàæ

òî

íî

ã òº

õºº

ðº

ìæ

õ¿

ðýë

öýõ

ã¿é

áàé

õ, õ

àëäâ

àðò

ºâ÷

èí

ãàð

àõ

¯ð

ä¿í

1.2

.2 Ì

àëû

í ó

äìû

í

ñàíãè

éí ÷

àäàâ

õèéã

ñàéæ

ðóó

ëæ

ñàéí ¿

¿ëäð

èéí ì

àëû

í ã

¿í

õºëä

ººñº

í ¿

ð,

õºâð

ºë

¿ð

áýë

òãýí

ãàç

àð ò

àðèàë

àíãè

éí

á¿ñ

, õî

ò îð÷ì

ûí ý

ð÷è

ìæ

ñýí

ìàë

àæ

àõó

éä

àøèãë

àõ í

ºõö

ºë

á¿ð

ä¿¿ë

íý.

¯ð ã

¿í õ

ºëä

ººõ

öåõ

èì

ïîðòë

îõ

þì

óó

áàé

ãóóë

íà.

Ñ

óóðü:

Ãàð

àæ

èëë

àãàà

òàé ö

åõ

Çîðèëò

: À

âòîì

àò à

æèëë

àãàà

òàé,

àðèóí

öýâ

ðèéí ø

ààðäë

àãà

õàíãà

ñàí ö

åõ

Æèëä

áýë

òãýõ

ã¿í

õºëä

ººñº

í ¿

ð,

õºâð

ºë

¿ðèéí

òîî

Ñóó

ðü:

8,0

00 ò

óí ¿

ðÇî

ðèëò

: 100,0

00 ò

óí ¿

ð,

õºâð

ºë

¿ð

¯ðæ

ëèéí ò

åõíîëî

ãè÷

áýë

òãýí

ý.

Ñóó

ðü:

35

Çîðèëò

: 150

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

Ìàë

ûí

óäì

ûí ñ

àíãè

éí ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

Ìàë

ûí

óäì

ûí ñ

àíãè

éí ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

Ìàë

ûí

óäì

ûí ñ

àíãè

éí ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, ¿é

ëäâý

ðëý

ëèé

í á

àéð õ

¿ðýë

öýõ

ã¿é

á

àéõ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Áàé

õã¿é

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

33Çîð

èëò

1.3

Ìàë

ýì

íýë

ãèéí à

æèë,

¿é

ë÷èëã

ýýíèé ÷

àíàð

, õ¿

ðòý

ýìæ

èéã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

Æèëä

âàê

öèíæ

óóëà

õ ì

àëû

í ò

îî,

‘000

Ñóó

ðü:

9,2

45.7

(2

010)

Çîðèëò

: 10,6

32.5

6

Æèë

á¿ð

õàë

äâàð

ò ºâ÷

íººñ

óðüä

÷èëà

í

ñýð

ãèéëý

õ àð

ãà õ

ýìæ

ýýíä

õàì

ðàã

äàõ

ìàë

ûí

òîî (

äàâõ

àðäñ

àí ò

îîãî

îð),

‘000

Ñóó

ðü:

30,4

51.7

(2010)

Çîðèëò

: 35,0

00.0

Îëî

í ó

ëñû

í ñ

òàíäà

ðòû

í ñ

åðòè

ôèêà

òòàé

îíî

øëî

ãîîíû

ëàá

îðàò

îðèéí ò

îî

Ñóó

ðü:

0 (

2010)

Çîðèëò

: 2,

õèë

äàì

æèí õ

àëäâ

àðëà

õ ºâ÷

íèé

õóâü

ä Ó

ÌÝ

ÀÖ

ÒË,

áðóö

åëë¸

çûí õ

óâüä

ÌÝ

ÝØ

Õ

Æèë

á¿ð

ëàá

îðàò

îðèéí ø

èíæ

èëã

ýý

îíî

øëî

ãîîíä

õàì

ðàã

äàõ

ìàë

ûí ò

îî ‘

000

Ñóó

ðü:

1029 (

2010)

Çîðèëò

: 2,0

00.0

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í ý

ìõý

òãýë

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í ý

ìõý

òãýë

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í ý

ìõý

òãýë

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, á

àðè

ëãà,

á

àãàæ

òî

íî

ã òº

õºº

ðº

ìæ

, äý

ä á

¿òýö

õ¿

ðýë

öýõ

ã¿é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, á

àãàæ

òî

íî

ã òº

õºº

ðº

ìæ

, äý

ä á

¿òýö

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, á

àðè

ëãà,

á

àãàæ

òî

íî

ã òº

õºº

ðº

ìæ

, äý

ä á

¿òýö

õ¿

ðýë

öýõ

ã¿é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, á

àðè

ëãà,

á

àãàæ

òî

íî

ã ò

ºõº

ºð

ºì

æ,

õóâè

éí ì

àë ý

ìí

ýëã¿

¿äýä

õº

ðã¿

¿ð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é á

àéõ

¯ð

ä¿í

1.3

.1 Ì

àë à

æ

àõóé

í ¿

éëä

âýðëý

ëä

àðèóí

öýâ

ýð,

ýð¿¿

ë àõ

óé,

õàëä

âàðã¿

éæ

¿¿ëý

ëòèéí

îð÷è

í ¿

åèéí à

ðãà

òåõ

íîëî

ãè

íýâ

òð¿¿

ëýõý

ä äý

ìæ

ëýã

¿ç¿¿

ëíý.

Àðèóí

öýâ

ýð,

ýð¿¿

ë àõ

óé,

õàëä

âàðã¿

éæ

¿¿ëý

ëòèéí ¿

íäý

ñíèé ñ

òàíäà

ðòó

óä

áîëî

âñðóó

ëíà.

Ñóó

ðü:

300

Çîðèëò

: 320

¯íäý

ñíèé ñ

òàíäà

ðòó

óäû

ã ì

ºðää

ºã

ýð÷è

ìæ

ñýí

àæ à

õóéí ò

îî

Ñóó

ðü:

1,6

62 à

æ à

õóéí 1

9 í

üÇî

ðèëò

: 2,5

00 à

æ à

õóéí 5

00 í

ü

Ñåð

òèô

èêà

òòàé

ìàë

àæ

àõó

éí ô

åðì

èéí ò

îî

Ñóó

ðü:

0Çî

ðèëò

: 10

Ñòà

íäà

ðò

õýì

æèë

ç¿é

í ¿

íäý

ñíè

é

òºâè

éí ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Çîõè

îí á

àéãó

óëàë

òûí ó

ÿëäà

à õî

ëáî

î õ

àíãà

ëòã¿

é á

àéõ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, ì

åíåæ

ìåí

ò õà

íãà

ëòã¿

é á

àéõ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, ì

åíåæ

ìåí

ò õà

íãà

ëòã¿

é á

àéõ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

34

¯ð

ä¿í

1.3

.2 Ì

àë

ýìíýë

ãèéí à

ðèóò

ãàë

õàëä

âàðã¿

éæ

¿¿ëý

ëòèéí î

ð÷è

í

¿åèé

í ò

åõíîëî

ãè í

ýâòð

¿¿ëý

õýä

äýì

æëý

ã ¿ç

¿¿ëí

ý (¿

ëäýã

äëèéí

õÿíàë

òûí î

ëîí ó

ëñû

í ñ

òàíäà

ðò

íýâ

òð¿¿

ëæ õ

¿íñí

èé à

þóë

ã¿é

áàé

äëû

ã ñà

éæ

ðóó

ëíà)

.

¯ëä

ýãäë

èé

í ¿

íäý

ñíè

é õ

ºòº

ëáº

ð,

¿éë

àæè

ëëàã

ààí

û

òºëº

âëº

ãºº á

àòëà

íà.

Ñóó

ðü:

0Çî

ðè

ëò:

1

Ìàë

ûí º

â÷í

èé (

çîî

íî

ç á

à ø

¿ëõè

é)

ãàð

àëò

òàð

õàëò

ûí ý

ðñä

ëèé

ã ãà

çàð

ç¿é

í ì

ýäýý

ëëè

éí

ñèñò

åì à

øè

ãëàí

ãàç

ðû

í ç

óðàã

ò õº

ðâ¿

¿ëí

ý.

Ñóó

ðü:

0Çî

ðè

ëò:

2

Ìàë

ñ¿ð

ýãò

íè

éòë

ýã ã

àðäà

ã º

â÷í

èé ã

àðàë

ò òà

ðõà

ëòû

í ý

ðñä

ëèé

ã ÃÌ

Ñ à

øè

ãëàí

ìýä

ýýëë

èé

í

ñàí

ä î

ðóó

ëíà.

Ñ

óóð

ü: 0

Çîð

èëò

: 1

ÃÌÑ

á¿õ

èé ì

ýäýý

ëëè

éí ñ

àíä

íýâ

òýð

äýã

áî

ëîõ

áàé

ãóóë

ëàãû

í ò

îî (

ÌÝ

¯Ã,

àé

ìãè

éí Ì

ÝÃ,

ñóì

ûí

Ì

Ý¯

Ò)

Ñ

óóð

ü: 0

Çîð

èëò

: 2

2

Ìàë

÷äàä

ìàë

ûí º

â÷í

èé ã

àðàë

ò òà

ðõà

ëòû

í

ýðñä

ëèé

ã ì

ýäýý

ëýõ

ìýä

ýýëë

èé

í ñ

¿ëæ

ýý

Ñóó

ðü:

0Çî

ðè

ëò:

1

Áàò

ëàãä

ñàí õ

ºòº

ëáº

ð ò

ºëº

âëº

ãºº

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Òºð

èé

í á

àéãó

óëëà

ãóóä

ûí õ

¿íä

ñóð

òàë

Õî

ëáî

ãäî

õ ì

ýäýý

ëýë

õàí

ãàëò

ã¿é

áàé

õ

Õî

ëáî

ãäî

õ ì

ýäýý

ëýë

õàí

ãàëò

ã¿é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, ì

àë÷è

äàä

ìýä

ýýëý

ë ò¿

ãýýõ

àð

àã õ

ýðýã

ñýë

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é á

àéõ

¯ð

ä¿í

1.3

.3 Õ

èë

äàì

æèí

õàëä

âàðëà

äàã

ìàë

ûí õ

àëäâ

àðò

ºâ÷

íèé õ

ÿíàë

òûí ò

îãò

îëö

îîã

áýõ

æ¿¿

ëíý.

Æèë

á¿ð

âàê

öè

íæ

óóëà

õ ì

àëû

í ò

îî,

‘00

0

Ñóó

ðü:

9,2

45

.7

(20

10

)Çî

ðè

ëò:

10

,63

2.5

6

Ñåð

òèô

èêà

òòàé

ëàá

îð

àòî

ðè

éí ò

îî (

õèë

äàì

æè

í

õàëä

âàð

ëàäà

ã º

â÷í

èé õ

óâüä

ÓÌ

ÝÀ

ÖÒË

-èé

ã ëà

âëàõ

ëà

áî

ðàò

îð

è á

îëã

îõ)

Ñóó

ðü:

0 (

20

10

)Çî

ðè

ëò:

1

Æèë

á¿ð

ëàá

îð

àòî

ðè

éí ø

èí

æè

ëãýý

, î

íî

øëî

ãîî

íä

õàì

ðóó

ëäàã

ìàë

ûí ò

îî,

‘0

00

Ñóó

ðü:

1,0

29

(2

01

0)

Çîð

èëò

: 2

,00

0.0

Îð÷è

í ¿

åèé

í á

àãàæ

òº

õºº

ðº

ìæ

(òà

ðè

ëãà,

óã

ààëã

àíä

àøè

ãëàõ

çº

ºâð

èé

í õ

àøàà

, âà

íí),

õº

ðã¿

¿ðòý

é â

àêö

èí

û ñ

àâ á

¿õè

é õ

óâè

éí ì

àë

ýìíýë

ãèé

í (

80

5 Õ

ÌÝ

) ýç

ëýõ

õóâü

Ñ

óóð

ü: 0

Çî

ðè

ëò:

40

%

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í

ýìõý

òãýë

, Ì

Ý¯

Ã-û

í æ

èë

á¿ð

èé

í

òàéëà

í

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í

ýìõý

òãýë

, Ì

Ý¯

Ã-û

í æ

èë

á¿ð

èé

í

òàéëà

í

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í

ýìõý

òãýë

, Ì

Ý¯

Ã-û

í æ

èë

á¿ð

èé

í

òàéëà

í

ÌÝ

¯Ã-

ûí æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Âàê

öè

íû

÷àí

àð õ

àíãà

ëòã¿

é á

àéõ

Ìýä

ëýã,

òóð

øëà

ãà ä

óòàã

äàõ

Áàã

àæ ò

îí

îã

òºõº

ºð

ºì

æ,

òóð

øëà

ãà

äóòà

ãäàõ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ an

d p

rod

uct

ion

sp

ace

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

35ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ò

ýðã¿

¿ëýõ

÷è

ãëýë

2:

Áàé

ãàëü

îð

÷èí

ä ýý

ëòýé

òåõ

íî

ëîãè

ò¿¿

íè

é ä

îòî

ð ó

ñàëã

àà, ñ

ýëãý

ýíè

é ä

ýâø

èëò

ýò ò

åõí

îëî

ãè í

ýâòð

¿¿ëý

õ çà

ìàà

ð ã

àçàð

òà

ðè

àëàí

ãèé

í ¿

éëä

âýð

ëýëè

éã

äýì

æè

æ á

¿òýý

ìæ

èé

ã í

ýìýã

ä¿¿ë

ýí õ

¿íñí

èé

øè

ì ò

ýæýý

ëëýã

÷àí

àðû

ã ñà

éæ

ðóó

ëàõ.

ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ¿

ð ä

¿íØ

àëãó

óð ¿

ç¿¿ë

ýëò,

ñó

óðü

áà

çîð

èëò

îò

ò¿âø

èí

Áàò

àëãà

àæóó

ëàõ

ýõ ¿

¿ñâý

ðÝ

ðñä

ýë

Çîð

èëò

2.1

Õºðñí

èé ¿

ðæ

èë

øèì

èéã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

Õº

ðñí

èé ý

ëýãä

ëèéã

çîãñ

îîõ

àðãà

õýì

æýý

íä

õàì

ðàã

äñàí

òàð

èàë

àíãè

éí ã

àçàð

, ‘0

00 ã

àÑ

óóðü:

98.9

(2011, Õ

ÕÀ

ÀÕ

¯ß

-íû

òàé

ëàí)

Çîðèëò

: 240.0

Æèë

á¿ð

èéí ¿

ð ò

àðèà,

òºì

ñ, õ

¿íñí

èé í

îãî

îíû

¿é

ëäâý

ðëý

ëèéí õ

ýìæ

ýý,

‘000 ò

îíí:

à. ¯

ð ò

àðèà:

Ñ

óóðü:

448.1

(2011)

Çîðèëò

: 566

á.

Òºì

ñ:

Ñóó

ðü:

199.2

(2011)

Çîðèëò

:

240

â. Õ

¿íñí

èé í

îãî

î:

Ñóó

ðü:

105.2

(2011)

Çîðèëò

:

200.0

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í ý

ìõý

òãýë

Áàé

ãàëü

öàã

óóð

ûí õ

¿÷è

í ç

¿éëñ

¯ð

ä¿í

2.1

.1

Òàðèàë

àíãè

éí

ãàçð

ûã

ýëýã

äýë

äîðîéòë

îîñ

õàì

ãààë

àõ ÷

àäàâ

õè ñ

àéæ

èð÷

îéí

çóðâà

ñ áàé

ãóóë

àõ,

äýâø

èëò

ýò

òåõí

îëî

ãè à

øèãë

àõ,

ñàëõ

èíû

õà

ìãà

àëàë

ò áàé

ãóóë

àõ ç

ºâë

ºì

æ

áîëî

âñðóó

ëíà.

Äî

ðîéòî

ëä î

ðñî

í ò

àðèàë

àíãè

éí ò

àëáàé

í ý

çëýõ

õó

âü

Ñóó

ðü:

56%

(2010)

Çîðèëò

: 45%

Òàðèàë

àíãè

éí ã

àçàð

ò òà

ðèõ

ñóóë

ãàö

áîéæ

óóëà

õ ãà

çðû

í ò

îî

Ñóó

ðü:

3

Çîðèëò

: 10

Òàðèàë

àíãè

éí ã

àçàð

ò îéí ç

óðâà

ñ áàé

ãóóë

àõ

òàëá

àéí õ

ýìæ

ýý,

ãàÑ

óóðü:

1000

Çîðèëò

: 1

0000

¯íýë

ãýýí

èé ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ìýð

ãýæ

ëèé

í ò

óðø

ëàãà

, ÷à

äâàð

äó

òàãä

àõ,

áàé

ãàëè

éí ä

àâàã

äàø

ã¿é

õ¿÷è

í ç

¿éëñ

òî

õèî

ëäî

õ

Ìýð

ãýæ

ëèé

í ò

óðø

ëàãà

, ÷à

äâàð

äó

òàãä

àõ,

áàé

ãàëè

éí ä

àâàã

äàø

ã¿é

õ¿÷è

í ç

¿éëñ

òî

õèî

ëäî

õ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

36

¯ð

ä¿í

2.1

.2 Î

ðãà

íèê

áà

áóñ

àä

òºðëè

éí á

îðäî

îíû

¿éëä

âýðëý

ë,

çîõè

ñòîé õ

ýðýã

ëýýã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

çº

âëºì

æ á

îëî

âñðóó

ëíà.

Æèë

á¿ð

èéí á

àêòå

ðèéí á

à îðãà

íèê

áîðäî

îíû

¿é

ëäâý

ðëý

ëèéí õ

ýìæ

ýý,

òîíí

Ñóó

ðü:

500

Çîðèëò

: 2,0

00

Îðãà

íèê

áà

áàê

òåðèéí á

îðäî

î ¿

éëä

âýðëý

äýã,

áî

ðëó

óëäà

ã õý

ìæ

ýý,

òîíí

Ñóó

ðü:

1,0

00

Çîðèëò

: 5,0

00

Îðãà

íèê

áà

áàê

òåðèéí á

îðäî

î à

øèãë

àæ

ãà-à

àñ à

âàõ

òºì

ñ, õ

¿íñí

èé í

îãî

îíû

óðãà

öû

í

õýì

æýý

Ñ

óóðü:

13.3

òí/ã

àÇî

ðèëò

: 15 ò

í/ã

à

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯

ÕÀ

Àß

-íû

æèë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, òå

õíî

ëîãè

õà

íãà

ëòã¿

é á

àéõ

Áàé

õã¿é

Áàé

õã¿é

Çîð

èëò

2.2

Ó

ñàëã

ààòà

é ò

àðèàë

àí ý

ðõë

ýõ

àðãà

òåõ

íîëî

ãèéã

áîëî

âñðîíãó

é á

îëã

îõ.

Óñà

ëãàà

íû

ñèñò

åìèéí ò

îî:

Ñóó

ðü:

282

Çîðèëò

: 5

00

Óñà

ëãàà

òàé ò

àëáàé

í õ

ýìæ

ýý,

ãà:

Ñóó

ðü:

45,4

00

Çîðèëò

: 70,0

00

Óñà

ëãàà

òàé ò

àðèàë

àíãà

àñ à

âàõ

ãîë

á¿ò

ýýãä

ýõ¿¿

íèé

õýì

æýý

, ‘0

00 ò

îíí

à. ¯

ð ò

àðèà:

Ñóó

ðü:

19.8

(2011)

Çîðèëò

: 36.8

á.

Òºì

ñ: Ñ

óóðü:

157.0

(2011)

Çîðèëò

: 180.0

â. Õ

¿íñí

èé í

îãî

î:

Ñóó

ðü:

106.1

(2011)

Çîðèëò

: 172.5

ã. Æ

èì

ñ, æ

èì

ñãýí

ý: Ñ

óóðü:

0.7

(2010)

Çîðèëò

: 35.0

Óñà

ëãàà

òàé ò

àðèàë

àí ý

ðõý

ëäýã

àæ

àæ

àõó

éí

òîî

Ñóó

ðü:

216

Çîðèëò

: 350

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, òå

õíî

ëîãè

õà

íãà

ëòã¿

é á

àéõ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, òå

õíî

ëîãè

õà

íãà

ëòã¿

é á

àéõ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, òå

õíî

ëîãè

õà

íãà

ëòã¿

é á

àéõ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

37

¯ð

ä¿í

2.2

.1 Î

äîî à

øèãë

àãäà

æ

áàé

ãàà

óñàë

ãààí

û ò

åõíîëî

ãèéã

ñàéæ

ðóó

ëàõ

ñóäà

ëãàà

õèéæ

çº

âëºì

æ á

îëî

âñðóó

ëíà.

Îðõî

í,

Ñýë

ýíãý

, Õ

ýðëý

í ã

îëû

í õ

ºí

äèé

ä óñ

àëãà

àíû

ñè

ñòåì

áàé

ãóóë

àõ ç

ºâë

ºì

æ

áî

ëîâñ

ðóó

ëíà.

(6

1,1

56

ãà-

ä õè

éãä

ñýí ñ

óäàë

ãààí

ä ¿í

äýñë

ýí)

Ñóó

ðü:

0Çî

ðè

ëò:

3 (

òóñ

á¿ð

äýë

ãýð

ýíã¿

é õ

àéãó

óë,

ñóäà

ëãàà

, àæ

ëûí ç

óðàã

)

Îðõî

í,

Ñýë

ýíãý

, Õ

ýðëý

í ã

îëû

í ó

ðñà

öû

ã çî

õèö

óóëà

õ äà

ëàí á

àðè

õ òå

õíè

ê, ý

äèé

í ç

àñãè

éí

¿íäý

ñëýë

áî

ëîâñ

ðóó

ëíà.

Ñ

óóð

ü: 0

Çîð

èëò

: 4

3 ã

îëû

í

õºí

äèé

ä óñ

àëãà

àíû

ñè

ñòåì

áàð

èãä

àõ

òàëá

àé,

ãàÑ

óóð

ü: 2

7,9

00

(1

31

)Çî

ðè

ëò:

38

,00

0 (

19

0)

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Áàð

èëã

ûí ê

îì

ïàí

èóä

ûí õ

¿÷è

í

÷àäà

ë, ñ

àíõ¿

¿ãè

éí ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿

ðýë

öýõ

ã¿é

áàé

õ

¯ð

ä¿í

2.2

.2 Î

ðõî

í,

Ñýë

ýíãý

, Õ

ýðëý

í ã

îëû

í õ

ºíäè

éä

óñàë

ãààí

û ñ

èñò

åì,

êîì

ïëå

êñ

áàé

ãóóë

àõàä

äýì

æëý

ã ¿ç

¿¿ëí

ý.

Óñà

ëãàà

íû

òåõ

íî

ëîãè

éã

ñàé

æð

óóëà

õ çº

âëº

ìæ

áî

ëîâñ

ðóó

ëíà.

Ñóó

ðü:

çàà

âàð,

àðãà

÷ëàë

õî

öð

îãä

ñîí

Çîð

èëò

: ø

èí

ý÷è

ëñýí

çàà

âàð,

àðãà

÷ëàë

Óñû

ã õý

ìí

ýëòò

ýé à

øè

ãëàä

àã ó

ñàëã

ààí

û ñ

èñò

åì

á¿õ

èé ò

àðè

àëàí

ãèé

í ò

àëá

àé,

ãà

Ñóó

ðü:

30

(2

01

1)

Çîð

èëò

: 3

00

(äó

ñëû

í á

à ã¿

íè

é ó

ñàëã

àà)

Óñà

ëãàà

íû

ìýð

ãýæ

èëò

ýí, î

ïåð

àòî

ðóó

äûã

ñóð

ãàí

à.

Ñóó

ðü:

6 ó

ñàëã

ààí

û è

íæ

åíåð

,

0 ó

ñàëã

ààí

û à

æè

ë÷è

íÇî

ðè

ëò:

30

óñà

ëãàà

íû

èí

æåí

åð,

10

0 ó

ñàëã

ààí

û à

æè

ë÷è

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Áàé

õã¿é

Òîí

îã

òºõº

ºð

ºì

æ,

ýä à

íãè

éã

çºâ

çîõè

ñòî

é à

øè

ãëàõ

óð

÷àä

âàð

äóòà

ãäàõ

Ñóð

ãàëò

ûí ì

àòåð

èàë

ëàã

áàà

ç,

ñóð

ãàã÷

áàã

ø ä

óòàã

äàõ

Çîð

èëò

2.3

Òà

ðèì

ëûí ò

ºðºë

ç¿éëè

éã

îëø

ðóó

ëæ ã

àçàð

òàð

èàë

àíãè

éí

¿éëä

âýðëý

ëèé

ã íýì

ýãä¿

¿ëýõ

.

Òàð

èì

ëûí ñ

ýëãý

ýã î

ëøð

óóëà

õ ¿í

äýñí

èé

ñòðàò

åãè

éí á

àðè

ìò

áè

÷èã

Ñóó

ðü:

0

Çîð

èëò

: 1

Ñýë

ãýýí

ä í

ýâòð

¿¿ëñ

ýí õ

¿íñí

èé í

îãî

î,

æè

ìñ,

òý

æýý

ëèé

í á

à òî

ñíû

óð

ãàì

ëûí ø

èí

ý òº

ðº

ë Ñ

óóð

ü: 0

Çî

ðè

ëò:

3

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Äàä

ëàãà

, òó

ðø

ëàãà

äóò

àõ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ, ò

àðè

àëàí

÷äû

í ò

óðø

ëàãà

, äà

äàë

äóòà

ãäàõ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

38

¯ð

ä¿í

2.3

.1 Ó

ëñû

í õ

ýìæ

ýýíä

òàðèàë

äàã

¿ð ò

àðèàí

û ò

ºðëè

éã

(õºõ

òàðèà,

àðâà

é,

ýðäý

íýø

èø

ã.

ì.) í

ýìýã

ä¿¿ë

ýõ ÷

èãë

ýëýý

ð

íîòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí ç

ºâë

ºì

æ,

ãàðû

í à

âëàã

à áîëî

âñðóó

ëíà.

Õº

õ òà

ðèà,

àðâà

é,

øàð

áóä

ààíû

æèëè

éí

¿éëä

âýðëý

ëèéí õ

ýìæ

ýý,

‘000 ò

îíí

à. Õ

ºõ

òàðèà:

Ñ

óóðü:

0.6

(2011)

Çîðèëò

: 2.4

(2016)

á.

Àðâà

é:

Ñóó

ðü:

4.5

(2011)

Çîðèëò

: 18.0

(2016)

â. Î

âü¸ñ

Ñóó

ðü:

4.3

(2011)

Çîðèëò

: 17.2

(2016)

ã. Ã

óðâà

ëæèí á

óäàà

:Ñ

óóðü:

0.6

(2011)

Çîðèëò

: 3.4

(2016)

ä. Ý

ðäý

íýø

èø

:Ñ

óóðü:

0.0

(2011)

Çîðèëò

: 5.0

(2016)

Òàðèàë

àí÷ä

ûã

ñóðãà

íà.

Ñóó

ðü:

0Çî

ðèëò

: 60-7

0%

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í ý

ìõý

òãýë

Ì

àøè

í,

òîí

îã

òºõº

ºð

ºì

æ,

íº

¿-õà

ó, ñ

àíõ¿

¿ãè

éí ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿

ðýë

öýõ

ã¿é

áàé

õ, á

àéãà

ëèé

í

äàâà

ãäàø

ã¿é õ

¿÷è

í ç

¿éëñ

òî

õèî

ëäî

õ

¯ð

ä¿í

2.3

.2 Õ

¿íñí

èé í

îãî

î,

æèì

ñ æ

èì

ñãýí

ý (

÷àöàð

ãàíà)

¿é

ëäâý

ðëý

õ, á

îëî

âñðóó

ëàõ

òàëà

àð

íîòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí ç

ºâë

ºì

æ

áýë

òãýí

ý.

Æèì

ñ, æ

èì

ñãýí

èéí ò

àëáàé

í õ

ýìæ

ýý,

‘000 ã

à:

Ñóó

ðü:

3.9

(×

àöàð

ãàíà

¿éëä

âýðëý

ã÷äè

éí

õîëá

îîíû

ìýä

ýý)

Çîðèëò

: 20.0

Æèì

ñ, æ

èì

ñãýí

èéí æ

èëè

éí ó

ðãà

öû

í õ

ýìæ

ýý,

‘000 ò

îíí:

Ñóó

ðü:

0.9

Çî

ðèëò

: 35.0

Æèì

ñ, æ

èì

ñãýí

ý áîëî

âñðóó

ëàõ

ÒÕÕ

Ò-èéí ò

îî

Ñóó

ðü:

2Çî

ðèëò

: 5

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í

ýìõý

òãýë

, ¯

ÕÀ

Àß

-íû

æè

ë á

¿ðè

éí

òàéëà

í,

“×

àöàð

ãàí

à” ¿

íäý

ñíè

é

õºòº

ëáºðèéí ò

àéëà

í

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í

ýìõý

òãýë

, ¯

ÕÀ

Àß

-íû

æè

ë á

¿ðè

éí

òàéëà

í,

“×

àöàð

ãàí

à” ¿

íäý

ñíè

é

õºòº

ëáºðèéí ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í

òàéëà

í,”

×àö

àðãà

íà”

¿í

äýñí

èé

õºòº

ëáºðèéí ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ, á

àéãà

ëèé

í ä

àâàã

äàø

ã¿é

õ¿÷è

í ç

¿éëñ

òî

õèî

ëäî

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ, á

àéãà

ëèé

í ä

àâàã

äàø

ã¿é

õ¿÷è

í ç

¿éëñ

òî

õèî

ëäî

õ

Áàé

õã¿é

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

39

¯ð

ä¿í

2.3

.3 ×

èõð

èéí ì

àíæ

èí,

òîñí

û ó

ðãà

ìàë

çýð

ýã ò

åõíèêè

éí

òàðèì

àë ò

àðèàë

àõ ò

óõàé

íîòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí ç

ºâë

ºì

æ

áîëî

âñðóó

ëíà.

×è

õðè

éí ì

àíæ

èí,

òîñí

û ó

ðãà

ìëû

í æ

èëè

éí

óðãà

öû

í õ

ýìæ

ýý,

‘00

0 ò

îí

íà.

×è

õðè

éí ì

àíæ

èí:

Ñóó

ðü:

0.0

(2

01

1)

Çîð

èëò

: 0

.5 (

20

16

)

á.

Òîñí

û ó

ðãà

ìàë

: Ñ

óóð

ü: 4

.5 (

20

11

)Çî

ðè

ëò:

20

.0 (

20

16

)

Ñýë

ãýýí

ä ÷è

õðè

éí ì

àíæ

èí,

òîñí

û

óðãà

ìàë

òàð

èàë

àõ ç

ºâë

ºì

æ á

îëî

âñð

óóëí

à.

Ñ

óóð

ü: 0

Çîð

èëò

: 2

×è

õðè

éí ì

àíæ

èí

ãèé

í à

æ à

õóé

í ò

îî

Ñ

óóð

ü: 0

Çî

ðè

ëò:

1

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

htt

p:/

/ww

w.p

mis

.go

v.m

n

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í ý

ìõý

òãýë

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ìàø

èí,

òîí

îã

òºõº

ºð

ºì

æ,

íº

¿-õà

ó, ñ

àíõ¿

¿ãè

éí ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿

ðýë

öýõ

ã¿é

áàé

õ, á

àéãà

ëèé

í

äàâà

ãäàø

ã¿é õ

¿÷è

í ç

¿éëñ

òî

õèî

ëäî

õ

Òóð

øëà

ãà ä

óòàã

äàõ

Ìàø

èí,

òîí

îã

òºõº

ºð

ºì

æ,

íº

¿-õà

ó, ñ

àíõ¿

¿ãè

éí ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿

ðýë

öýõ

ã¿é

áàé

õ, á

àéãà

ëèé

í

äàâà

ãäàø

ã¿é õ

¿÷è

í ç

¿éëñ

òî

õèî

ëäî

õ

Çîð

èëò

2.4

Ãàç

àð ò

àðèàë

àíãè

éí

¿éëä

âýðëý

ë, á

¿òýý

ìæ

èéã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

ýä ä

ýâø

èëò

ýò à

ðãà

òå

õíîëî

ãè à

øèãë

àõ.

Òºì

ñ, õ

¿íñí

èé í

îãî

îí

û ò

àðè

àëàí

ãèé

í

ìåõ

àíè

êæóó

ëàëò

ûã

ñàé

æð

óóëí

à.Ñ

óóð

ü: 2

0%

(2

01

1)

Çîð

èëò

: 4

0%

¯ð ò

àðè

àíû

¿ð

èé

í ø

èí

ý÷ëý

ë (ø

èí

ý ñî

ðò

íýâ

òð¿¿

ëýõ)

õè

éí

ý.Ñ

óóð

ü: 5

0%

(2

01

1)

Çîð

èëò

: 6

0%

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ,á

àéãà

ëèé

í õ

¿÷è

í ç

¿éëñ

í

ºëº

ºëº

õ

¯ð

ä¿í

2.4

.1 Á

îäë

îãû

í á

à ¿é

ëäâý

ðëý

ëèéí ò

¿âø

èíä

òºðèéí

áàé

ãóóë

ëàãà

, ô

åðì

åð¿¿

äèéí ¿

ð

¿ðæ

¿¿ëý

õ, ¿

éëä

âýðëý

õ ÷à

äàâõ

èéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

Õ¿é

òýí

ä òý

ñâýð

òýé

áî

ãèí

î á

îëö

òîé ¿

ð ò

àðè

àíû

ñî

ðòû

ã ñî

ðüæ

, ø

èí

ýýð

íýâ

òð¿¿

ëíý.

Ñ

óóð

ü: 1

Çî

ðè

ëò:

5

Ãàí,

ºâ÷

èí

ä òý

ñâýð

òýé

¿ð

òàð

èàí

û ñ

îð

ò ñî

ðüæ

íýâ

òð¿¿

ëíý.

Ñ

óóð

ü: 3

Çîð

èëò

: 5

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ëàá

îð

àòî

ðè

éí ò

îí

îã

òºõº

ºð

ºì

æ,

ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ëàá

îð

àòî

ðè

éí ò

îí

îã

òºõº

ºð

ºì

æ,

ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

¯ð

ä¿í

2.4

.2 Æ

èæ

èã

àæ à

õóéä

òîõè

ðîì

æòî

é ì

åõàí

èêæ

óóëà

ëòû

í

òºñº

ë õý

ðýã

æ¿¿

ëíý.

ªâë

èé

í õ

¿ëýì

æè

éí à

æ à

õóé

í ò

îî

Ñóó

ðü:

12

Çîð

èëò

: 5

0

Òºì

ñ, õ

¿íñí

èé í

îãî

î ò

àðè

àëàã

÷äàä

ìàø

èí

òåõí

èêý

ýð ¿

éë÷

ëýõ

äóí

äûí ¿

éë÷

èëã

ýýí

èé ò

ºâè

éí

òîî

Ñóó

ðü:

30

Çîð

èëò

: 9

0

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ,º

âëè

éí ó

ëèð

àëä

ãàçà

ð

òàð

èàë

àí ý

ðõë

ýõ ä

àäàë

, òó

ðø

ëàãà

äó

òàãä

àõ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

40ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ò

ýðã¿

¿ëýõ

÷è

ãëýë

3: Ó

óð à

ìüñ

ãàëû

í º

ºð

÷ëº

ëòè

éí

íº

ëºº

ëºëä

äàñ

àí ç

îõè

öî

æ ä

àâàí

òóó

ëàõ,

óäè

ðäà

õ çî

ðè

ëãî

îð

áàé

ãàëè

éí

íº

ºö

èé

í ò

îãò

âîð

òîé

ì

åíåæ

ìåí

òèé

ã õº

ãæ¿¿

ëýõ.

ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ¿

ð ä

¿íØ

àëãó

óð ¿

ç¿¿ë

ýëò,

ñó

óðü

áà

çîð

èëò

îò

ò¿âø

èí

Áàò

àëãà

àæóó

ëàõ

ýõ ¿

¿ñâý

ðÝ

ðñä

ýë

Çîð

èëò

3.1

Ãàì

øãè

éí ý

ðñä

ëèéã

áóó

ðóó

ëàõ,

ýðò

ìýä

ýýëý

õ çà

ìàà

ð õ

¿í

àìû

í õ

¿íñ,

òýæ

ýýëè

éí á

àòàë

ãààò

áàé

äëû

ã (Õ

ÒÁÁ)

õàíãà

õ.

¯íäý

ñíèé ñ

òðàò

åãè,

áîäë

îãû

í á

àðèì

ò áè÷è

ã áàò

ëàãä

àíà.

Ñ

óóðü:

0Çî

ðèëò

: 1

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

íÌ

åíåæ

ìåí

ò äó

òàãä

àõ

¯ð

ä¿í

3.1

.1 Õ

¿íñ,

òýæ

ýýëè

éí

áàò

àëãà

àò á

àéäë

ûã

õàíãà

õ çî

ðè

ëãîîð ã

àìø

ãèéí

ýðñä

ëèéã

áóó

ðóó

ëàõ

áîäë

îãî

, çî

õèöóó

ëàëò

ûí õ

¿ðýý

áèé

áîëã

îíî.

Áîäë

îãî

, çî

õèöóó

ëàëò

ûí õ

¿ðýý

áèé á

îëí

î.

Ñóó

ðü:

0Çî

ðèëò

: 1

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

íÕ

àìòû

í à

æè

ëëàã

ààí

û ó

äèð

äëàã

à,

çîõè

îí á

àéãó

óëàë

ò äó

òàãä

àõ

¯ð

ä¿í

3.1

.2 Í

ýãäñ

ýí

ìýä

ýýëë

èéí ñ

¿ëæ

ýý,

ýðò

ìýä

ýýëý

õ òî

ãòîëö

îî á

èé

áîëã

îíî.

Ýðò

ìýä

ýýëý

õ òî

ãòîëö

îî á

à ì

ýäýý

ëëèéí ñ

àí

áàé

ãóóë

àãäà

íà.

Ñ

óóðü:

0Çî

ðèëò

: 1

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

íÑ

àíõ¿

¿ãè

éí ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

, ø

èí

ý á

îäë

îãî

õýð

ýãæ

¿¿ëý

õ óä

èð

äëàã

à, ç

îõè

îí á

àéãó

óëàë

ò äó

òàãä

àõ

Çîð

èëò

3.2

Õàì

òûí î

ðîëö

îîòî

é î

éí

ìåí

åæì

åíòè

éã

õºãæ

¿¿ëý

õ.

Õàì

òûí î

ðîëö

îîòî

é á

àéãà

ëèéí í

ººöèéí

ìåí

åæåì

åíò,

àí à

ìüò

àí õ

àìãà

àëàõ

, îéí

íººöèéã

çîõè

ñòîé à

øèãë

àõ á

îäë

îãû

í

çîõè

öóó

ëàëò

Ñóó

ðü:

“Î

éã

ãýðýý

ãýýð

àø

èãë

óóëà

õ æ

óðàì

”-

ààð ç

ºâõ

ºí î

éí à

ñóóä

ëûã

øèéäâ

ýðëý

äýã

Çîðèëò

: Áàé

ãàëè

éí í

ººöèéí ì

åíåæ

ìåí

ò, à

í

àìüò

àí õ

àìãà

àëàõ

, îéí í

ººöèéã

çîõè

ñòîé

àøèãë

àõàä

õàì

òûí î

ðîëö

îîã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

¿í

äýñí

èé ç

îõè

öóó

ëàëò

ñàé

æðàõ

Õàì

òûí î

ðîëö

îîòî

é ì

åíåæ

ìåí

òýíä

õàì

ðàã

äñàí

îéí ò

àëáàé

í õ

ýìæ

ýýÑ

óóðü:

Îéí í

ºõº

ðëº

ë¿¿ä

4 ñ

àÿ ã

à îéã

ýçýì

øèæ

áàé

íà

(Îéí ã

àçðû

í æ

èëè

éí ò

àéëà

í,

2011)

Çîðèëò

: Î

éí í

ºõº

ðëº

ë¿¿ä

ýä 8

ñàÿ

ãà

îéã

ýçýì

ø¿¿

ëíý

Õóó

ëü ç

¿éí ì

ýäýý

ëëè

éí ñ

àí h

ttp

://

ww

w.le

gal

info

.mn

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Øè

íý

áî

äëî

ãî õ

ýðýã

æ¿¿

ëýõ

óäè

ðäë

àãà,

çî

õèî

í á

àéãó

óëàë

ò äó

òàãä

àõ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

41

¯ð

ä¿í

3.2

.1 Á

ÎÍ

Õß,

Îéí

ãàçà

ð,

àéì

ãóóä

ûí î

éí à

íãè

éí

õàì

òûí î

ðîëö

îîòî

é î

é,

çàãà

ñ,

àí à

ìüò

äûí ì

åíåæ

ìåí

òèéí

÷àäà

âõèéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

Õàì

òûí î

ðî

ëöî

îòî

é î

é,

çàãà

ñ, à

í à

ìüò

äûí

ìåí

åæì

åíòý

íä

àæè

ëòí

óóäû

ã ñó

ðãà

íà.

Ñóó

ðü:

3,0

00

àæ

èëò

íàà

ñ 0

(2

01

2)

Çîð

èëò

: 1

00

ñóð

ãàã÷

áàã

ø

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

¯ð

ä¿í

3.2

.2 Î

éí ã

àçðû

í

÷àäà

âõèéã

áýõ

æ¿¿

ëæ à

í à

ìüò

äûí

õàì

ãààë

àëò,

ìåí

åæì

åíòè

éã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

Çàñã

èé

í ã

àçàð

, È

õ õó

ðëû

í ò

îãò

îî

ë, Î

éí ò

óõàé

õó

óëè

íä

íýì

ýëò

ºº

ð÷ë

ºëò

îð

óóëæ

àí à

ìüò

íû

àñ

óóäë

ûã

Îé

í ã

àçð

ûí á

¿ðýë

äýõ¿

¿íä

îð

óóëà

õ

Ñóó

ðü:

Îé

í ã

àçàð

Çî

ðè

ëò:

Îé,

àíãè

éí ã

àçàð

Îé,

àíãè

éí ã

àçàð

àí à

ìüò

äûã

õàì

ãààë

àõ ö

îãö

áîäë

îãî

áî

ëîâñ

ðóó

ëàõ

Ñóó

ðü:

Îëî

í ò

îî

íû

ñàë

àíãè

òóñ

äàà

áî

äëî

ãîÇî

ðè

ëò:

Íýã

äñýí

àí à

ìüò

äûã

õàì

ãààë

àõ á

îäë

îãî

ãà

ðí

à

Õóó

ëü ç

¿éí ì

ýäýý

ëëè

éí ñ

àí h

ttp

://

ww

w.le

gal

info

.mn

Õóó

ëü ç

¿éí ì

ýäýý

ëëè

éí ñ

àí h

ttp

://

ww

w.le

gal

info

.mn

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Øè

íý

áî

äëî

ãî õ

ýðýã

æ¿¿

ëýõ

óäè

ðäë

àãà,

çî

õèî

í á

àéãó

óëàë

ò äó

òàãä

àõ

¯ð

ä¿í

3.2

.3 Î

é,

çàãà

ñ,

àí à

ìüò

äûí í

ºõº

ðëº

ëèéí

÷àäà

âõèéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

Íºõº

ðëº

ëèé

í (

îé,

çàãà

ñ,àí

àì

üòäû

í)

òîî

Ñóó

ðü:

63

0 î

éí í

ºõº

ðëº

ë (Î

éí ã

àçð

ûí

æè

ëèé

í

òàé

ëàí,

20

11

)Çî

ðè

ëò:

1,1

00

íýã

äñýí

(î

é,

çàãà

ñ, à

í à

ìüò

äûí)

íº

õºð

ëºë

áè

é á

îëí

î.

Íºõº

ðëº

ë¿¿ä

èé

ã á

àéãà

ëèé

í í

ºº

öè

éí

ìåí

åæì

åíòý

íä

ñóð

ãàí

à.Ñ

óóð

ü: 6

30

îé

í í

ºõº

ðëº

ë (Î

éí ã

àçð

ûí

æè

ëèé

í

òàé

ëàí,

20

11

)Çî

ðè

ëò:

1,1

00

íýã

äñýí

(î

é,

çàãà

ñ, à

í à

ìüò

äûí)

íº

õºð

ëºëò

ýé á

îëí

î

Íºõº

ðëº

ë á

¿ðè

éí ý

ðõ

¿¿ð

ãèé

ã í

ºõº

ðëº

ë,

ñóì

ûí

óäè

ðäë

àãàò

àé õ

óóëü

¸ñí

û ã

ýðýý

áàé

ãóóë

æ

òîãò

îî

íî.

Ñóó

ðü:

Îäî

îãè

éí ã

ýðýý

ãýýð

çº

âõº

í î

éí

ìåí

åæì

åíòè

éã

çîõè

öóó

ëäàã

Çî

ðè

ëò:

Ãýð

ýýãý

ýð î

é,

çàãà

ñ, à

í à

ìüò

äûí ò

àëàà

ð

õ¿ëý

ýõ ¿

¿ðýã

õàð

èóö

ëàãû

ã çî

õèö

óóëä

àã á

îëí

î.

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æèë

òóòì

ûí Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æèë

òóòì

ûí Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Îéí ã

àçðàà

ñ õý

âë¿¿

ëäýã

”Î

éí

àæèë÷

äûí ã

àðû

í à

âëàã

à”

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Òºñº

ë õý

ðýã

æ¿¿

ëýõ

óäè

ðäë

àãà,

çî

õèî

í á

àéãó

óëàë

ò äó

òàãä

àõ

Çîð

èëò

3.3

Îéí í

ººöèéã

õàì

ãààë

àõ,

íºõº

í ñ

ýðãý

ýõ ¿

íäý

ñíèé ÷

àäàâ

õèéã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

Îé

í ç

îõè

îí á

àéãó

óëàë

òûí õ

ýìæ

ýýã

íýì

ýãä¿

¿ëíý.

Ñóó

ðü:

4 ñ

àÿ ã

à (Î

éí ã

àçðû

í æ

èëè

éí ò

àéëà

í,

2011)

Çîðèëò

: 8 ñ

àÿ ã

à

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, õ¿

í õ

¿÷,

òîí

îã

òºõº

ºð

ºì

æ õ

¿ðýë

öýõ

ã¿é

á

àéõ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

42

¯ð

ä¿í

3.3

.1 Î

é õ

àìãà

àëàõ

òº

âèéí ÷

àäàâ

õèéã

áýõ

æ¿¿

ëæ î

éí

òîîëë

îãî

õèéíý.

Îé

í ò

îî

ëëî

ãî õ

èé

õ àæ

èëò

íóó

äûã

ñóð

ãàí

à.Ñ

óóð

ü: 5

àæ

èëò

àí

(Îé

í ã

àçð

ûí æ

èëè

éí ò

àéëà

í,

201

1)

Çîð

èëò

: 8

0 à

æè

ëòàí

¯íäý

ñíè

é î

éí õ

ýìæ

ýý,

îé

í õ

îì

ñäî

ë,

í¿¿

ðñò

ºð

ºã÷

èé

í á

àëàí

ñèé

ã òî

ãòî

îõ

îé

í

ìýä

ýýëë

èé

í ñ

àí á

àéãó

óëí

à.Ñ

óóð

ü: Î

éí ì

ýäýý

ëëè

éí ñ

àí (

20

11

)Çî

ðè

ëò:

Îé

í ì

ýäýý

ëëè

éí ñ

àí 2

01

5 î

éí õ

îì

ñäî

ë,

í¿¿

ðñò

ºð

ºã÷

èé

í á

àëàí

ñèé

ã òó

ñãàä

àã á

îëí

î

Á¿õ

øàò

íû

àæ

èëò

íóó

ä î

éí ì

ýäýý

ëëè

éí ñ

àí

àøè

ãëàä

àã á

îëí

î.

Ñóó

ðü:

Óëà

àíá

ààòà

ð õ

îò,

21

àé

ìàã

èí

òåð

íýò

ýä

õîëá

îãä

ñîí (

Îé

í ã

àçð

ûí æ

èëè

éí ò

àéëà

í,

20

11

)Çî

ðè

ëò:

Óëà

àíá

ààòà

ð,

21

àé

ìàã

, 3

30

ñóì

èíòå

ðí

ýòýä

õî

ëáî

ãäî

æ ì

ýäýý

ëëè

éí ñ

àíä

íýâ

òýð

äýã

áî

ëíî.

Ìýä

ýýëë

èé

í ñ

àíã

çîõè

ñòî

é à

øè

ãëàõ

àä

àæè

ëòí

óóäû

ã ñó

ðãà

íà.

Ñ

óóð

ü: 1

0 à

æè

ëòàí

(Î

éí ã

àçð

ûí æ

èëè

éí ò

àéëà

í,

201

1)

Çîð

èëò

: 3

30

ñóì

ûí

àæ

èëò

àí

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

¯íäý

ñíèé î

éí ì

ýäýý

ëëè

éí ñ

àí 2

01

5

Îéí ì

ýäýý

ëëèéí ñ

àí h

ttp

://w

ww

.fo

rest

.mn

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, õ¿

í õ

¿÷,

òîí

îã

òºõº

ºð

ºì

æ õ

¿ðýë

öýõ

ã¿é

á

àéõ

¯ð

ä¿í

3.3

.2 Î

é õ

àìãà

àëàõ

òº

âèéí ÷

àäàâ

õèéã

áýõ

æ¿¿

ëæ î

é

õýýð

èéí ò

¿éì

ðýý

ñ óð

üä÷è

ëàí

ñýðãè

éëý

õ ì

ýäýý

ëëèéí ñ

¿ëæ

ýý

áèé á

îëã

îíî.

Îé õ

ýýð

èé

í ò

¿éì

ðè

éí ã

àðàë

ò òà

ðõà

ëòû

ã áóó

ðóó

ëàõ

çîð

èëã

îî

ð ò

ºð

èé

í á

àéãó

óëëà

ãà,

îð

îí í

óòãè

éí è

ðãý

äèé

í õ

îî

ðî

íä

èí

òåð

íýò

ì

ýäýý

ëëè

éí ñ

¿ëæ

ýý á

àéãó

óëí

à.Ñ

óóð

ü: Ó

ëààí

áàà

òàð,

21

àé

ìàã

(Î

éí ã

àçð

ûí

æèëè

éí ò

àéëà

í,

20

11

)Çî

ðè

ëò:

20

0 ñ

óì

Îé õ

ýýð

èé

í ò

¿éì

ðè

éí ì

ýäýý

ëýë

öóã

ëóóë

àõàä

àæ

èëò

íóó

äûã

ñóð

ãàí

à.

Ñóó

ðü:

23

àæ

èëò

íû

10

(Î

éí ã

àçð

ûí æ

èëè

éí

òàé

ëàí,

20

11

)Çî

ðè

ëò:

20

0 à

æè

ëòàí

Îé õ

ýýð

èé

í ò

¿éì

ýðò

ºð

òñº

í î

éí ò

àëá

àéí õ

ýìæ

ýýÑ

óóð

ü: 2

00

ìÿí

ãàí ã

à (

Îé

í ã

àçð

ûí æ

èëè

éí

òàé

ëàí,

20

11

)Çî

ðè

ëò:

10

,00

0 ã

à

Îíöãî

é á

àéäë

ûí å

ðº

íõè

é ã

àçð

ûí

(ÎÁÅÃ

) öàõ

èì

õóó

äàñ

htt

p:/

/ww

w.

nem

a.m

n á

à ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û ö

àõè

ì õ

óóäà

ñ htt

p:/

/ww

w.m

ne.

mn

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

×è

éãø

èëò

èé

í ò

¿âø

èí õ

ýëá

ýëçý

õ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

43

¯ð

ä¿í

3.3

.3 Î

éí õ

ºíººëò

ø

àâüæ

õîðòî

í ó

ñòãà

õ áàé

ãàëü

îð÷è

íä

ýýëò

ýé ò

åõíîëî

ãè

íýâ

òð¿¿

ëíý.

Õºíººëò

õîðòî

í ø

àâüæ

, ºâ÷

èí ò

àðõñ

àí î

éí

òàëá

àéã

áóó

ðóó

ëíà.

Ñ

óóðü:

0.5

ñàÿ

ãà

(Îéí ã

àçðû

í æ

èëè

éí ò

àéëà

í,

2011)

Çîðèëò

: 0.2

ñàÿ

ãà

(40%

áóó

ðóó

ëàõ)

Õºíººëò

õîðòî

í ø

àâüæ

óñò

ãàõà

ä õý

ðýã

ëýäý

ã ïåñ

òèöèäè

éí ò

ºðºë

Ñóó

ðü:

3 -

4 (

Îéí ã

àçðû

í æ

èëè

éí ò

àéëà

í,2

011)

Çîðèëò

: 2 ò

ºðëè

éí î

ðãà

íèê

ïåñ

òèöèä

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Îð

ãàí

èê

ïåñ

òèö

èä,

ò¿¿

íè

éã

öàö

àõ

òîí

îã

òºõº

ºð

ºì

æè

éí õ

àíãà

ìæ

í

èé

ë¿¿ë

ýëò

äóòà

ãäàõ

¯ð

ä¿í

3.3

.4 Ì

îäí

û ¿

ð á

ýëòã

ýõ,

òàðüö

ñóó

ëãàö

áîéæ

óóëà

õ àð

ãà ò

åõíîëî

ãè,

òåõí

èê

òîíîã

òºõº

ºðºì

æèéã

áîëî

âñðîíãó

é

áîëã

îæ

îéã

íºõº

í ñ

ýðãý

ýõ

àðãà

áàð

èëû

ã ñà

éæ

ðóó

ëæ

îéæ

óóëà

õ àæ

ëûí ÷

àíàð

, ¿ð

ä¿í

ã íýì

ýãä¿

¿ëíý.

Æèëä

áîéæ

óóëà

õ ì

îäí

û ò

àðüö

ñóó

ëãàö

ûí ò

îî

Ñóó

ðü:

æèëä

20 ñ

àÿ ø

èðõý

ã (Î

éí ã

àçðû

í

òàéëà

í,

2011)

Çîðèëò

: æ

èëä

50 ñ

àÿ ø

èðõý

ã

Îé

æóó

ëñàí

òàë

áàé

í õ

ýìæ

ýý

Ñóó

ðü:

10,0

00 ã

à (Î

éí ã

àçðû

í æ

èëè

éí ò

àéëà

í,

2011)

Çîðèëò

: æ

èëä

15,0

00 ã

à

Îé

æóó

ëàëò

ûí õ

óâü

Ñ

óóðü:

¯íäý

ñíèé ä

óíäà

æ 7

0%

(Î

éí ã

àçðû

í

æèëè

éí ò

àéëà

í,

2011)

Çîðèëò

: ¯

íäý

ñíèé ä

óíäà

æ 8

0%

Ìîä

¿ðæ

¿¿ëã

èéí ã

àçðû

í ò

îî

Ñóó

ðü:

160 (

Îéí ã

àçðû

í æ

èëè

éí ò

àéëà

í,2

011)

Çîðèëò

: 200

Íî

ãîîí õ

ýðýì

õºòº

ëáºðèéí õ

¿ðýý

íä

áàé

ãóóë

àõ î

éí ç

óðâà

ñûí

õýì

æýý

Ñóó

ðü:

320 ã

à (Î

éí ã

àçðû

í æ

èëè

éí ò

àéëà

í,

2011)

Çîðèëò

: 500 ã

à

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Îéí ã

àçðû

í æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í,

ÁÎ

ÍÕ

ß-í

û õ

î¸ð

æè

ë òó

òìû

í Á

àéãà

ëü

îð÷í

û ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, òå

õíè

ê òî

íî

ã òº

õºº

ðº

ìæ

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ìî

íãî

ë î

ðí

û í

ºõö

ºëä

òî

õèð

ñîí

¿ð ¿

ðñë

ýãýý

íè

é ò

åõí

îëî

ãè

íýâ

òð¿¿

ëæ ÷

àäàõ

ã¿é

áàé

õ

Óóð

àì

üñãà

ëûí õ

¿÷è

í ç

¿éëñ

òî

ãòâî

ðã¿

é á

àéõ

Çîð

èëò

3.4

Çàã

àñíû

íººöèéí ò

îãò

âîðòî

é

ìåí

åæì

åíòè

éí õ

óóëü

ýðõ

ç¿éí î

ð÷è

íã

áîëî

âñðîíãó

é á

îëã

îõ.

Çàãà

ñíû

òîãò

âîðòî

é ì

åíåæ

ìåí

òèéí õ

óóëü

ýðõ

ç¿éí î

ð÷è

í á

èé á

îëã

îíî.

Ñóó

ðü:

0

Çîðèëò

: 1 ç

àãàñ

íû

àæ

àõó

éí ö

îãö

áîäë

îãî

Õóó

ëü ç

¿éí ì

ýäýý

ëëè

éí ñ

àí h

ttp

://

ww

w.le

gal

info

.mn

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

44

¯ð

ä¿í

3.4

.1 Ì

îíãî

ë îðíû

á¿õ

òºðëè

éí ç

àãàñ

íû

íººöèéã

òîãò

îîõ

ñóäà

ëãàà

õèéõ

ýðäý

ì

øèíæ

èëã

ýýíèé á

àéãó

óëëà

ãûí

÷àäà

âõèéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

Ýðäý

ìòý

ä ñó

äëàà

÷äû

ã ñó

äàëã

ààíû

çîõè

ñòîé

àðãà

ç¿é

ä ñó

ðãà

íà.

Ñóó

ðü:

5 à

æèëò

àí (Ãå

îýê

îëî

ãèéí õ

¿ðýý

ëýíãè

éí

Óñí

û à

øèãë

àëò,

õàì

ãààë

àëòû

í õ

ýëòý

ñ, 2

011)

Çîðèëò

: 20 à

æèëò

àí

Çàãà

ñíû

íººöèéí ñ

óäàë

ãàà

õèéíý.

Ñ

óóðü:

Ì

îíãî

ë îðîíä

çàãà

ñíû

íººöòý

é 3

0 í

óóð

áàé

äãàà

ñ 4 í

óóðû

ã ñó

äàëñ

àí (

Ãåîýê

îëî

ãèéí

õ¿ðýý

ëýíãè

éí æ

èëè

éí ò

àéëà

í,

2011)

Çîðèëò

: 30 í

óóð

¯íäý

ñíèé ç

àãàñ

íû

íººöèéí ñ

óäàë

ãàà

õèéíý.

Ñóó

ðü:

Ãåî

ýêîëî

ãèéí õ

¿ðýý

ëýíãè

éí æ

èëè

éí

òàéëà

íÇî

ðèëò

: Ñ

óäàë

ãààí

û ò

àéëà

í

Ãåîýê

îëî

ãèéí õ

ðýý

ëýí

ãèé

í Ó

ñíû

àø

èãë

àëò,

õàì

ãààë

àëòû

í õ

ýëòñ

èé

í

ñóðãà

ëòû

í ò

àéëà

í

Ãåîýê

îëî

ãèéí õ

¿ðýý

ëýí

ãèé

í æ

èë

á¿ð

èéí ò

àéëà

í

Ìîíãî

ë îðíû

çàã

àñí

û í

ºº

öè

éã

ñóäà

ëñàí

ñóä

àëãà

à

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

¯ð

ä¿í

3.4

.2 Á

ÎÍ

Õß,

¯Õ

ÀÀ

ß-

íä

çîõè

îì

îë

îð÷è

íä

çàãà

ñíû

àæ

àõó

é ý

ðõë

ýõ,

çàãà

ñ ¿ð

æ¿¿

ëýõ

òàëà

àð í

îòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí

áîäë

îãû

í ç

ºâë

ºãº

º º

ãíº.

Çîõè

îì

îë

îð÷è

íä

çàãà

ñ ¿ð

æ¿¿

ëýõ

òîãò

âîðòî

é

ìåí

åæì

åíòè

éí á

îäë

îãû

í á

àðèì

ò áè÷è

ã Ñ

óóðü:

0

çîðèëò

: 1

Çàãà

ñ àã

íóó

ðû

í ò

îãò

âîð

òîé

ìåí

åæì

åíòè

éí á

îäë

îãû

í á

àðè

ìò

áè÷è

ã

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Çîð

èëò

3.5

Ìàë

àæ

àõó

éí ñ

àëáàð

ûí

óóð

àì

üñãà

ëûí º

ºð÷ë

ºëò

èéí í

ºëº

ºëº

ëä

äàñà

í ç

îõè

öîõ

÷àäà

âõèéã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

Íàñ

ã¿é

öñý

í ì

àëû

í î

íä

îðîëò

Ñóó

ðü:

82%

(2008-2

011 î

íû

äóí

äàæ

)Çî

ðèëò

: >

95%

Íóò

ãèéí ø

èëì

ýë î

ìãè

éí ì

àëû

í ò

îî

Ñóó

ðü:

736.4

(2010)

Çîðèëò

: íèéò

15%

-èàð

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í

ýìõý

òãýë

, Ñ

òàòè

ñòèêè

éí õ

îð

îî

íû

ì

ýäýý

ëýë

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í

ýìõý

òãýë

, Ì

Ý¯

Ã-û

í æ

èë

á¿ð

èé

í

òàéëà

í

Áàé

ãàëè

éí ä

àâàã

äàø

ã¿é õ

¿÷è

í

ç¿é

ëñ (

ãàí,ç

óä)

òîõè

îëä

îõ

Áàé

ãàëè

éí ä

àâàã

äàø

ã¿é õ

¿÷è

í

ç¿é

ëñ (

ãàí,ç

óä)

òîõè

îëä

îõ

¯ð

ä¿í

3.5

.1 Ì

àë÷ä

ûí ó

óð

àìüñ

ãàëû

í º

ºð÷ë

ºëò

ºíä

äàñà

í

çîõè

öîõ

÷àäà

âõèéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

Ìàë

÷äû

ã ñó

ðãà

íà.

Ñóó

ðü:

0Çî

ðèëò

: íèéò

311000 ì

àë÷í

û 3

0%

Ñóì

ûí ñ

óðãà

ã÷ á

àãø

áýë

òãýí

ý.

Ñóó

ðü:

305

Çîðèëò

: >

355 ø

èíý

ñóðãà

ã÷ á

àãø

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Õàì

òûí à

æè

ëëàã

ààí

û ó

äèð

äëàã

à,

çîõè

îí á

àéãó

óëàë

ò äó

òàãä

àõ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

45

¯ð

ä¿í

3.5

.2 Î

ðîí í

óòãè

éí

ò¿âø

èíä

òýæ

ýýë

¿éëä

âýðëý

õ îð÷è

í ¿

åèéí à

ðãà

òåõ

íîëî

ãè

íýâ

òð¿¿

ëýõý

ä äý

ìæ

ëýã

¿ç¿¿

ëæ

íîòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí ç

ºâë

ºì

æ

áîëî

âñðóó

ëíà

(ÕÕ

ÀÀ

Á-û

í

òóðø

èëò

ûí õ

ºòº

ëáºðèéã

ºðãº

æ¿¿

ëýõ

çàì

ààð).

Õàä

ëàí á

ýëòã

ýëèéí õ

ýìæ

ýý

Ñóó

ðü:

1,1

37,3

00 ò

îíí (2

010)

Çîðèëò

: 1,2

00,0

00 ò

îíí

Ñàé

æðóó

ëñàí

, õàø

ñàí, á

¿ðòã

ýñýí

õàä

ëàíãè

éí

òàëá

àé, ã

à Ñ

óóðü:

13,7

00 (

2011)

Çîðèëò

: 17,8

00 º

ññºí ä

¿íãý

ýð

ªíæ

ººñº

í á

à ñà

éæ

ðóó

ëñàí

òàë

áàé

í õ

ýìæ

ýý, ã

à Ñ

óóðü:

43,5

00 (2

011)

Çîðèëò

: 62,6

00

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Õàì

òûí à

æè

ëëàã

ààí

û ó

äèð

äëàã

à,

çîõè

îí á

àéãó

óëàë

ò äó

òàãä

àõ

¯ð

ä¿í

3.5

.3 Ì

àëû

í (

áîã)

õà

øàà

õîðîîíû

÷àí

àðû

ã ñà

éæ

ðóó

ëàõà

ä äý

ìæ

ëýã

¿ç¿¿

ëæ

(çàã

âàð õ

àøàà

õîðîîíû

òàë

ààð)

íîòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí ç

ºâë

ºì

æ

áîëî

âñðóó

ëíà.

Ìàë

ûí (

áî

ã) º

âºëæ

ºº,

õàâà

ðæ

ààí

û ç

àãâà

ð

õàø

àà õ

îð

îî

íû

òî

îÑ

óóð

ü: 0

(2

01

1)

Çîð

èëò

: 1

0 (

õàí

ãàé,

òàë,

ãî

âü,

ºí

äºð ó

óë,

îé

ò õý

ýðè

éí 5

á¿ñ

òóñ

á¿ð

ä 2

)

Øè

íý

çàãâ

àðàà

ð á

àðüñ

àí

õàø

ààí

û ò

îî

Ñóó

ðü:

0 (

20

11

)

Çî

ðè

ëò:

20

õàø

àà,

á¿ñ

á¿ð

ò 2

òº

ðº

ë

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Õàì

òûí à

æè

ëëàã

ààí

û ó

äèð

äëàã

à,

çîõè

îí á

àéãó

óëàë

ò äó

òàãä

àõ

¯ð

ä¿í

3.5

.4 À

éì

àã ä

óíäû

í

îòð

ûí á

¿ñ í

óòàã

ò ÒÕ

ÕÒ-

ýýð

áýë

÷ýýð

áà

óñò

öýã

èéí

òîãò

âîðòî

é ì

åíåæ

ìåí

ò áèé

áîëã

îíî.

Óñò

öýã

èé

í õ

àéãó

óë õ

èé

õ òà

ëáàé

Ñóó

ðü:

2

72

,00

0 ã

à

Çîð

èëò

: 3

74

,30

0 ã

à

Îòð

ûí á

¿ñ í

óòàã

ò óñ

ò ö

ýã ò

îäî

ðõî

éëî

íî.

Ñóó

ðü:

10

(2

00

8-2

01

1)

Çîð

èëò

: î

òðû

í á

àðóó

í á

¿ñ í

óòàã

ò 1

0 ø

èí

ý

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

íÑ

àíõ¿

¿ãè

éí ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ, õ

àìòû

í à

æè

ëëàã

ààí

ä óä

èð

äëàã

à, ç

îõè

îí á

àéãó

óëàë

ò äó

òàãä

àõ

Õàì

òûí à

æè

ëëàã

ààí

û ó

äèð

äëàã

à,

çîõè

îí á

àéãó

óëàë

ò äó

òàãä

àõ

ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ò

ýðã¿

¿ëýõ

÷è

ãëýë

4: Í

ýì¿¿

ºð

òãè

éí

ñ¿ë

æýý

ã õº

ãæ¿¿

ëýõ:

õ¿í

ñíè

é á

¿òýý

ãäýõ

¿¿í

èé

÷àí

àð, à

þóë

ã¿é

áàé

äëû

í ñ

òàí

äàð

ò, ì

àðêå

òèí

ãèé

ã ñà

éæ

ðóó

ëàõ.

ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ¿

ð ä

¿íØ

àëãó

óð ¿

ç¿¿ë

ýëò,

ñó

óðü

áà

çîð

èëò

îò

ò¿âø

èí

Áàò

àëãà

àæóó

ëàõ

ýõ ¿

¿ñâý

ðÝ

ðñä

ýë

Çîð

èëò

4.1

Õºäº

º à

æ à

õóéí ã

àðàë

òàé

á¿ò

ýýãä

ýõ¿¿

íèé

áîëî

âñðóó

ëàõ

¿éëä

âýðëý

ë áà

íýì

¿¿ º

ðòã

èéí ñ

¿ëæ

ýýã

á¿ð

ä¿¿ë

ýõ.

Õºä

ºº à

æ à

õóéã

ààñ

áýëò

ãýæ

áóé

ò¿¿

õèé

ýä,

á¿òý

ýãäý

õ¿¿í

èé á

èðæ

ýýð

äàì

æóó

ëàí

áîðë

óóëà

õ õó

âüÑ

óóðü

: 0

(201

1)Çî

ðèëò

: <

20%

¯éë

äâýð

èéí

àðãà

àð á

îëîâ

ñðóó

ëàõ

ñ¿¿,

ñ¿¿

í

á¿òý

ýãäý

õ¿¿í

èé õ

ýìæ

ýý

Ñóó

ðü: 4

2.7

ñàÿ

ëèòð

(201

1)

Çîðè

ëò:

60 ñ

àÿ ë

èòð

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ñ

òàòè

ñòè

êèé

í

ýìõý

òãýë

, ¯

ÕÀ

Àß

-íû

æè

ë á

¿ðè

éí

òàéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

46

¯ð

ä¿í

4.1

.1 Õ

ºäº

º à

æ

àõóé

í õ

îðø

îîäû

í ÷

àäàâ

õèéã

ñàéæ

ðóó

ëæ õ

óðàà

ëòû

í ä

àðàà

õ àë

äàãä

ëûã

áóó

ðíà.

Äýì

æëý

ã àâ

ñàí ç

àãâà

ð õ

îðø

îîíû

òîî

Ñóó

ðü:

0 (

2011)

Çîðèëò

: 1

00

Ñóð

ãàëò

àíä

õàì

ðàã

äñàí

õºäº

º à

æ à

õóéí

çàãâ

àð õ

îðø

îîäû

í ì

åíåæ

åðèéí ò

îî

Ñóó

ðü:

0 (

2011)

Çîðèëò

: 329

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

¯ð

ä¿í

4.1

.2

Õºäº

º à

æ

àõóé

í ã

àðàë

òàé ò

¿¿õè

é ý

ä (ñ

¿¿)

áîëî

âñðóó

ëàõ

ÆÄ¯

-èéí

õ¿÷è

í ÷

àäëû

ã íýì

ýãä¿

¿ëæ

ì

àë÷è

ä íîãî

î÷ä

ûí ÷

àäàâ

õèéã

áýõ

æ¿¿

ëíý.

Õîíîãò

30 ò

í-î

îñ

áàã

àã¿é

ñ¿¿

õ¿ë

ýýí

àâ÷

áîëî

âñðóó

ëàõ

õ¿÷è

í ÷

àäàë

á¿õ

èé õ

óóðàé

ñ¿

¿íèé ¿

éëä

âýðèéí ò

îî

Ñóó

ðü:

0 (

2011)

Çîðèëò

: 2

Õîíîãò

5 ò

í ñ

¿¿ õ

¿ëýý

í à

â÷,

¿éëä

âýðò

íèéë¿

¿ëýõ

õ¿÷

èí ÷

àäàë

á¿õ

èé õ

ºðãº

ëòèéí

òºâè

éí ò

îî

Ñóó

ðü:

0 (

2011)

Çîðèëò

: 12

Õîðø

îîäî

îñ

õîíîãò

áýë

òãýí

íèéë¿

¿ëýõ

ñ¿

¿íèé õ

ýìæ

ýý,

ñ¿¿í

èé ÷

èãë

ýëèéí ¿

¿ëäð

èéí

¿õðèéí ò

îî

Ñóó

ðü:

0 (

2011)

Çîðèëò

: 60 ò

îíí ñ

¿¿,

6000 ñ

ààëè

éí ¿

íýý

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, óÿ

ëäàà

õî

ëáî

î õ

àíãà

ëòã¿

é á

àéõ

Çîð

èëò

4.2

Õ¿í

ñíèé á

¿òýý

ãäýõ

¿¿íèé

÷à

íàð

, àþ

óëã¿

é á

àéäë

ûã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

Ìîíãî

ë áðýí

äèéí ø

èíý

õ¿íñí

èé

á¿ò

ýýãä

ýõ¿¿

íèé

òîî

Ñóó

ðü:

0 (

2011)

çîðèëò

: 100

Õ¿í

ñíèé á

¿òýý

ãäýõ

¿¿íèé

íàé

ðëà

ãà,

àþóë

ã¿é

áàé

äëû

í ¿

ç¿¿ë

ýëòè

éã

òîäî

ðõî

éëî

õ ò¿

âøèí

Ñóó

ðü:

40%

(2011)

Çîðèëò

: 8

0%

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Ñòà

íäà

ðò,

õýì

æèë

ç¿é

í ¿

íäý

ñíè

é

òºâè

éí ò

àéëà

í,

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èéí ò

àéëà

í

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, ì

ýðãý

æëè

éí

áî

ëîâñ

îí õ

¿÷è

í

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é á

àéõ

¯ð

ä¿í

4.2

.1 Î

ëîí ó

ëñû

í

÷àíàð

, àþ

óëã¿

é á

àéäë

ûí

ñòàí

äàðòà

íä

õ¿ðñý

í õ

¿íñ

¿éëä

âýðëý

æ Ì

îíãî

ë õ¿

íñí

èé

ºðñº

ëäºõ

÷àäâ

àðòà

é á

ðýí

ä¿¿ä

áèé á

îëã

îõî

ä äý

ìæ

ëýã

¿ç¿¿

ëíý.

Îëî

í ó

ëñû

í õ

¿íñí

èé à

þóë

ã¿é á

àéäë

ûí ñ

òàíäà

ðò

íýâ

òð¿¿

ëñýí

õ¿í

ñíèé ¿

éëä

âýðèéí ò

îî

Ñóó

ðü:

2 (2

011, Ì

àõ ì

àðêå

ò Õ

ÕÊ

, Ì-Ñ

è-Ý

ñ Áþ

ýðè Õ

ÕÊ

)Çî

ðèëò

: 10

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

íÑ

àíõ¿

¿ãè

éí ý

õ ¿¿

ñâýð

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é

áàé

õ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

47

¯ð

ä¿í

4.2

.2

Õ¿í

ñíèé à

þóë

ã¿é

áàé

äëû

í ì

åíåæ

ìåí

ò, õ

ÿíàë

ò áàò

àëãà

àæóó

ëàëò

ûí ÷

àäàâ

õèéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

Êîäå

êñèéí ò

àëàà

ð á

àðèì

òëàõ

áîäë

îãî

, ñò

ðàò

åãè

Ñóó

ðü:

¯íäý

ñíèé Ê

îäå

êñèéí ñ

òðàò

åãè á

àéõã

¿é,

áàã

èéí á

¿òýö

òîãò

îëö

îîíû

óÿë

äàà

õîëá

îî ñ

óë

Çîðèëò

: ¯

íäý

ñíèé ñ

òðàò

åãè ã

àðñà

í á

àéíà,

ì

ýðãý

ø¿¿

ëýõ

ñóðãà

ëòàí

ä 30-à

àñ ä

îîø

ã¿é õ

¿í

õàì

ðàã

äñàí

áàé

íà

Îëî

í ó

ëñû

í ñ

òàíäà

ðòû

í ø

ààðäë

àãà

õàíãà

ñàí

ëàâë

àõ ë

àáîðàò

îðèéí ò

îî

Ñóó

ðü:

0

Çîðèëò

: 1

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

¯Õ

ÀÀ

ß-í

û æ

èë

á¿ð

èé

í ò

àéëà

í

Áàé

õã¿é

Ñàí

õ¿¿ã

èé

í ý

õ ¿¿

ñâýð

, ¿í

äýñí

èé

áî

ëîâñ

îí õ

¿÷í

èé ÷

àäàâ

õè

õ¿ð

ýëö

ýõã¿

é á

àéõ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

48 Õàâ

ñðàë

ò Â: ÕÀÕÕ-íè

é ¿ð

ä¿í

ãèéí

õ¿ñíý

ãò Á

õýñýã

ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ¿

ð ä

¿í

Øàà

ðäà

ãäàõ

ýõ

¿¿ñâ

ýð (

US$

)Õ

ýðýã

æ¿¿

ëýõ

ò¿í

øÑ

àíõ¿

¿æ¿¿

ëýõ

ò¿í

ø

Íè

éò

øàà

ðäà

ãäàõ

ýõ

¿¿ñ

âýð

Áýë

ýí

ñàí

õ¿¿æ

èëò

Äàé

÷ëàõ

ýõ

¿¿ñ

âýð

(ç

ºð

¿¿)

¯í

äýñí

èé

Îëî

í ó

ëñû

í

ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ò

ýðã¿

¿ëýõ

÷è

ãëýë

1: Ì

àëû

í ÷

àíàð

, ýð¿¿

ë ì

ýíä,

àø

èã

øèì

èéã

ñàéæ

ðóó

ëæ á

ýë÷ý

ýð, ò

ýæýý

ë, ó

ñíû

õàí

ãàì

æè

éã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

çàì

ààð

ìàë

àæ

àõó

éí

¿é

ëäâý

ðëý

ëèé

ã òî

ãòâî

ðòî

é õ

ºãæ

¿¿ëý

õ.

Çîð

èëò

1.1

¯íäý

ñíèé ì

àë ý

ìíýë

ýã,

¿ðæ

ëèéí á

àéãó

óëëà

ãóóä

ûí

ìýð

ãýæ

ëèéí á

îëî

í ì

åíåæ

ìåí

òèéí ÷

àäàâ

õèéã

îëî

í ó

ëñû

í ñ

òàíäà

ðòà

íä

õ¿ðãý

õ.U

S$ 4

.0 ñ

àÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

1.1

.1 Ò

ºðèéí º

ì÷è

ò àæ

àõó

é (

ÒªÀ

À),

ñóì

ûí

Ìàë

ýì

íýë

ýã,

¿ðæ

ëèéí ò

àñãè

éí ì

ýðãý

æëè

éí á

îëî

í ì

åíåæ

ìåí

òèéí

÷àäà

âõèéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

US$

1.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß,

ÌÝ

¯Ã

¯ð

ä¿í

1.1

.2 À

éì

àã,

ñóì

ûí

ìàë

ýì

íýë

ãèéí ë

àáîðàò

îðèéí

îíîø

ëîãî

îíû

÷àä

àâõè

éã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

U

S$ 3

.0 ñ

àÿ

¯Õ

ÀÀ

ß,

ÌÝ

¯Ã

Çîð

èëò

1.2

Ìîíãî

ë ì

àëû

í ÷

àíàð

ûã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

U

S$ 3

.5 ñ

àÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

1.2

.1 Ì

àë à

æ à

õóéí ñ

àëáàð

ò ÒÕ

ÕÒ

áàé

ãóóë

àõ ý

ðõ

ç¿é

, ñà

íõ¿

¿æèëò

èéí î

ð÷è

í á

èé á

îëã

îõ

íî

òîëã

îîíä

ñóóð

èëñ

àí

çºâë

ºì

æ á

îëî

âñðóó

ëíà.

US$

1.5

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß,

ÌÝ

¯Ã

¯ð

ä¿í

1.2

.2 Ì

àëû

í ó

äìû

í ñ

àíãè

éí ÷

àäàâ

õèéã

ñàéæ

ðóó

ëæ

ñàéí ¿

¿ëäð

èéí ì

àëû

í ã

¿í õ

ºëä

ººñº

í ¿

ð,

õºâð

ºë

¿ð á

ýëòã

ýí

ãàçà

ð ò

àðèàë

àíãè

éí á

¿ñ,

õîò

îð÷ì

ûí ý

ð÷è

ìæ

ñýí ì

àë à

æ

àõóé

ä àø

èãë

àõ í

ºõö

ºë

á¿ð

ä¿¿ë

íý.

US$

2.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß,

ÌÝ

¯Ã

Çîð

èëò

1.3

Ìàë

ýì

íýë

ãèéí à

æèë,

¿éë÷

èëã

ýýíèé ÷

àíàð

, õ¿

ðòý

ýìæ

èéã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

US$

43.0

ñàÿ

¯

ÕÀ

Àß

¯ð

ä¿í

1.3

.1 Ì

àë à

æ à

õóéí ¿

éëä

âýðëý

ëä à

ðèóí

öýâ

ýð,

ýð¿¿

ë àõ

óé,

õàëä

âàðã¿

éæ

¿¿ëý

ëòèéí î

ð÷è

í ¿

åèéí à

ðãà

òåõ

íîëî

ãè

íýâ

òð¿¿

ëýõý

ä äý

ìæ

ëýã

¿ç¿¿

ëíý.

U

S$ 1

5.0

ñà

ÿ¯

ÕÀ

Àß

,Ì

Ý¯

Ã

¯ð

ä¿í

1.3

.2 Ì

àë ý

ìíýë

ãèéí à

ðèóò

ãàë

õàëä

âàðã¿

éæ

¿¿ëý

ëòèéí

îð÷è

í ¿

åèéí ò

åõíîëî

ãè í

ýâòð

¿¿ëý

õýä

äýì

æëý

ã ¿ç

¿¿ëí

ý (¿

ëäýã

äëèéí õ

ÿíàë

òûí î

ëîí ó

ëñû

í ñ

òàíäà

ðòû

ã íýâ

òð¿¿

ëæ

õ¿íñí

èé à

þóë

ã¿é á

àéäë

ûã

ñàéæ

ðóó

ëíà)

.

US$

15.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß,

ÌÝ

¯Ã

¯ð

ä¿í

1.3

.3 Õ

èë

äàì

æèí õ

àëäâ

àðëà

äàã

ìàë

ûí õ

àëäâ

àðò

ºâ÷

íèé õ

ÿíàë

òûí ò

îãò

îëö

îîã

áýõ

æ¿¿

ëíý.

US$

13.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß,

ÌÝ

¯Ã

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

49ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ò

ýðã¿

¿ëýõ

÷è

ãëýë

2:

Áàé

ãàëü

îð

÷èí

ä ýý

ëòýé

òåõ

íî

ëîãè

ò¿¿

íè

é ä

îòî

ð ó

ñàëã

àà, ñ

ýëãý

ýíè

é ä

ýâø

èëò

ýò ò

åõí

îëî

ãè í

ýâòð

¿¿ëý

õ çà

ìàà

ð ã

àçàð

òà

ðè

àëàí

ãèé

í ¿

éëä

âýð

ëýëè

éã

äýì

æè

æ á

¿òýý

ìæ

èé

ã í

ýìýã

ä¿¿ë

ýí õ

¿íñí

èé

øè

ì ò

ýæýý

ëëýã

÷àí

àðû

ã ñà

éæ

ðóó

ëàõ.

Çîð

èëò

2.1

Õ

ºðñí

èé ¿

ðæ

èë

øèì

èéã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

US$

7.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

2.1

.1

Òàðèàë

àíãè

éí ã

àçðû

ã ýë

ýãäý

ë äî

ðîéòë

îîñ

õàì

ãààë

àõ ÷

àäàâ

õèéã

ñàéæ

ðóó

ëàõ,

îéí ç

óðâà

ñ áàé

ãóóë

àõ,

äýâø

èëò

ýò ò

åõíîëî

ãè à

øèãë

àõ,

ñàëõ

èí

û õ

àìãà

àëàë

ò áàé

ãóóë

àõ

òàëà

àð ç

ºâë

ºì

æ á

îëî

âñðóó

ëíà.

US$

4.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

2.1

.2 Î

ðãà

íèê

áà

áóñ

àä ò

ºðëè

éí á

îðäî

îíû

¿éëä

âýðëý

ë,

çîõè

ñòîé õ

ýðýã

ëýýã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

çºâë

ºì

æ á

îëî

âñðóó

ëíà.

U

S$ 3

.0 ñ

àÿ¯

ÕÀ

Àß

Çîð

èëò

2.2

Óñà

ëãàà

òàé ò

àðèàë

àí ý

ðõë

ýõ à

ðãà

òåõ

íîëî

ãèéã

áîëî

âñðîíãó

é á

îëã

îõ.

US$

59.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

2.2

.1 Î

äîî à

øèãë

àãäà

æ á

àéãà

à óñ

àëãà

àíû

òåõ

íîëî

ãèéã

ñàéæ

ðóó

ëàõ

ñóäà

ëãàà

õèéæ

çºâë

ºì

æ á

îëî

âñðóó

ëíà.

US$

1.0

ñà

ÿ ¯

ÕÀ

Àß

¯ð

ä¿í

2.2

.2 Î

ðõî

í,

Ñýë

ýíãý

, Õ

ýðëý

í ã

îëû

í õ

ºíäè

éä

óñàë

ãààí

û ñ

èñò

åì,

êîì

ïëå

êñ á

àéãó

óëàõ

àä ä

ýìæ

ëýã

¿ç¿¿

ëíý.

US$

58.0

ñàÿ

(ÌÓ

ÇÃ 2

0 ñ

àÿ,

õóâè

éí õ

ýâø

èë

30

ñàÿ,

ÕÕ

ÀÀ

Á 8

ñàÿ

)

¯Õ

ÀÀ

ß

Çîð

èëò

2.3

Òàð

èì

ëûí ò

ºðºë

ç¿éëè

éã

îëø

ðóó

ëæ ã

àçàð

òàð

èàë

àíãè

éí

¿éëä

âýðëý

ëèé

ã íýì

ýãä¿

¿ëýõ

.U

S$ 6

.0 ñ

àÿ

¯

ÕÀ

Àß

¯ð

ä¿í

2.3

.1 Ó

ëñû

í õ

ýìæ

ýýíä

òàðèàë

äàã

¿ð ò

àðèàí

û ò

ºðëè

éã

(õºõ

òàðèà,

àðâà

é,

ýðäý

íýø

èø

ã.ì

.) í

ýìýã

ä¿¿ë

ýõ ÷

èãë

ýëýý

ð

íîòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí ç

ºâë

ºì

æ,

ãàðû

í à

âëàã

à áîëî

âñðóó

ëíà.

US$

1.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

2.3

.2

Õ¿í

ñíèé í

îãî

î,

æèì

ñ æ

èì

ñãýí

ý (

÷àöàð

ãàíà)

¿é

ëäâý

ðëý

õ, á

îëî

âñðóó

ëàõ

òàëà

àð í

îòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí

çºâë

ºì

æ á

ýëòã

ýíý.

U

S$ 3

.0 ñ

àÿ¯

ÕÀ

Àß

¯ð

ä¿í

2.3

.3 ×

èõð

èéí ì

àíæ

èí,

òîñí

û ó

ðãà

ìàë

çýð

ýã

òåõí

èêè

éí ò

àðèì

àë ò

àðèàë

àõ ò

óõàé

íîòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí

çºâë

ºì

æ á

îëî

âñðóó

ëíà.

U

S$ 2

.0 ñ

àÿ¯

ÕÀ

Àß

Çîð

èëò

2.4

Ãàç

àð ò

àðèàë

àíãè

éí ¿

éëä

âýðëý

ë, á

¿òýý

ìæ

èéã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

ýä ä

ýâø

èëò

ýò à

ðãà

òåõ

íîëî

ãè à

øèãë

àõ.

US$

7.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

2.4

.1 Á

îäë

îãû

í á

à ¿é

ëäâý

ðëý

ëèéí ò

¿âø

èíä

òºðèéí

áàé

ãóóë

ëàãà

, ô

åðì

åð¿¿

äèéí ¿

ð ¿

ðæ

¿¿ëý

õ, ¿

éëä

âýðëý

õ ÷à

äàâõ

èéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

U

S$ 2

.0 ñ

àÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

2.4

.2 Æ

èæ

èã

àæ à

õóéä

òîõè

ðî

ìæ

òîé

ìåõ

àíèêæ

óóëà

ëòû

í ò

ºñº

ë õý

ðýã

æ¿¿

ëíý.

U

S$ 5

.0 ñ

àÿ¯

ÕÀ

Àß

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

50ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ò

ýðã¿

¿ëýõ

÷è

ãëýë

3: Ó

óð à

ìüñ

ãàëû

í º

ºð

÷ëº

ëòè

éí

íº

ëºº

ëºëä

äàñ

àí ç

îõè

öî

æ ä

àâàí

òóó

ëàõ,

óäè

ðäà

õ çî

ðè

ëãî

îð

áàé

ãàëè

éí

íº

ºö

èé

í ò

îãò

âîð

òîé

ì

åíåæ

ìåí

òèé

ã õº

ãæ¿¿

ëýõ.

Çîð

èëò

3.1

Ãàì

øãè

éí ý

ðñä

ëèéã

áóó

ðóó

ëàõ,

ýð

ò ì

ýäýý

ëýõ

çàì

ààð õ

¿í

àìû

í õ

¿íñ,

òýæ

ýýëè

éí á

àòàë

ãààò

áàé

äëû

ã (Õ

ÒÁÁ)

õàíãà

õ.U

S$ 2

.0 ñ

àÿ

¯ð

ä¿í

3.1

.1 Õ

¿íñ,

òýæ

ýýëè

éí á

àòàë

ãààò

áàé

äëû

ã õà

íãà

õ çî

ðè

ëãîîð ã

àìø

ãèéí ý

ðñä

ëèéã

áóó

ðóó

ëàõ

áîäë

îãî

, çî

õèöóó

ëàëò

ûí õ

¿ðýý

áèé á

îëã

îíî.

US$

0.5

ñàÿ

¯ð

ä¿í

3.1

.2 Í

ýãäñ

ýí ì

ýäýý

ëëèéí ñ

¿ëæ

ýý,

ýðò

ìýä

ýýëý

õ òî

ãòîëö

îî á

èé á

îëã

îíî.

US$

1.5

ñàÿ

Çîð

èëò

3.2

Õàì

òûí î

ðîëö

îîòî

é î

éí ì

åíåæ

ìåí

òèéã

õºãæ

¿¿ëý

õ.

US$

4.3

ñàÿ

ÁÎ

ÍÕ

ß,

ÎÃ

¯ð

ä¿í

3.2

.1 Á

ÎÍ

Õß,

Îéí ã

àçàð

, àé

ìãó

óäû

í î

éí à

íãè

éí

õàì

òûí î

ðîëö

îîòî

é î

é,

çàãà

ñ, à

í à

ìüò

äûí ì

åíåæ

ìåí

òèéí

÷àäà

âõèéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

US$

0.7

ñàÿ

ÁÎ

ÍÕ

ß,

ÎÃ

¯ð

ä¿í

3.2

.2 Î

éí ã

àçðû

í ÷

àäàâ

õèéã

áýõ

æ¿¿

ëæ à

í à

ìüò

äûí

õàì

ãààë

àëò,

ìåí

åæì

åíòè

éã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

U

S$ 0

.8 ñ

àÿÌ

ÓÇÃ

, Ó

ÈÕ

, Á

ÎÍ

Õß,

ÎÃ

¯ð

ä¿í

3.2

.3 Î

é,

çàãà

ñ, à

í à

ìüò

äûí í

ºõº

ðëº

ëèéí ÷

àäàâ

õèéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

U

S$ 2

.8 ñ

àÿÁ

ÎÍ

Õß,

ÎÃ

Çîð

èëò

3.3

Îéí í

ººöèéã

õàì

ãààë

àõ,

íºõº

í ñ

ýðãý

ýõ ¿

íäý

ñíèé

÷àäà

âõèéã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

U

S$ 1

1.0

ñàÿ

ÁÎ

ÍÕ

ß,

ÎÃ

¯ð

ä¿í

3.3

.1 Î

é õ

àìãà

àëàõ

òºâè

éí ÷

àäàâ

õèéã

áýõ

æ¿¿

ëæ î

éí

òîîëë

îãî

õèéíý.

U

S$ 2

.5 ñ

àÿÁ

ÎÍ

Õß,

ÎÃ

¯ð

ä¿í

3.3

.2 Î

é õ

àìãà

àëàõ

òºâè

éí ÷

àäàâ

õèéã

áýõ

æ¿¿

ëæ î

é

õýýð

èéí ò

¿éì

ðýý

ñ óð

üä÷è

ëàí ñ

ýðãè

éëý

õ ì

ýäýý

ëëèéí ñ

¿ëæ

ýý

áèé á

îëã

îíî.

US$

2.5

ñàÿ

ÁÎ

ÍÕ

ß,

ÎÃ

¯ð

ä¿í

3.3

.3 Î

éí õ

ºíººëò

øàâ

üæ õ

îð

òîí ó

ñòãà

õ áàé

ãàëü

îð÷è

íä

ýýëò

ýé ò

åõíîëî

ãè í

ýâòð

¿¿ëí

ý.

US$

2.5

ñàÿ

ÁÎ

ÍÕ

ß,

ÎÃ

¯ð

ä¿í

3.3

.4 Ì

îäí

û ¿

ð á

ýëòã

ýõ,

òàðüö

ñóó

ëãàö

áîéæ

óóëà

õ àð

ãà ò

åõíîëî

ãè,

òåõí

èê

òîíîã

òºõº

ºðºì

æèéã

áîëî

âñðîíãó

é

áîëã

îæ

îéã

íºõº

í ñ

ýðãý

ýõ à

ðãà

áàð

èëû

ã ñà

éæ

ðóó

ëæ î

éæ

óóëà

õ àæ

ëûí ÷

àíàð

, ¿ð

ä¿í

ã íýì

ýãä¿

¿ëíý.

US$

3.5

ñàÿ

ÁÎ

ÍÕ

ß,

ÎÃ

Çîð

èëò

3.4

Çàã

àñíû

íººöèéí ò

îãò

âîðòî

é ì

åíåæ

ìåí

òèéí ý

ðõ

ç¿éí

îð÷è

íã

áîëî

âñðîíãó

é á

îëã

îõ.

U

S$ 1

.1 ñ

àÿÁ

ÎÍ

Õß

¯ð

ä¿í

3.4

.1 Ì

îíãî

ë îðíû

á¿õ

òºðëè

éí ç

àãàñ

íû

íººöèéã

òîãò

îîõ

ñóäà

ëãàà

õèéõ

ýðäý

ì ø

èíæ

èëã

ýýíèé á

àéãó

óëëà

ãûí

÷àäà

âõèéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

US$

0.5

ñàÿ

ÁÎ

ÍÕ

ß,

Ãåî

ýêî

ëîãè

éí

ÝØ

Õ

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

51

¯ð

ä¿í

3.4

.2

ÁÎ

ÍÕ

ß,

¯Õ

ÀÀ

ß-í

ä çî

õèîì

îë

îð÷è

íä

çàãà

ñíû

àæ

àõó

é ý

ðõë

ýõ,

çàãà

ñ ¿ð

æ¿¿

ëýõ

òàëà

àð í

îòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí

áîäë

îãû

í ç

ºâë

ºãº

º º

ãíº.

US$

0.6

ñàÿ

ÁÎ

ÍÕ

ß,

¯Õ

ÀÀ

ß

Çîð

èëò

3.5

Ìàë

àæ

àõó

éí ñ

àëáàð

ûí ó

óð à

ìüñ

ãàëû

í º

ºð÷ë

ºëò

èéí

íºëº

ºíä

äàñà

í ç

îõè

öîõ

÷àäà

âõèéã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

U

S$ 7

.5 ñ

àÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

3.5

.1 Ì

àë÷ä

ûí ó

óð à

ìüñ

ãàëû

í º

ºð÷ë

ºëò

ºíä

äàñà

í

çîõè

öîõ

÷àäà

âõèéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

U

S$ 1

.0 ñ

àÿ¯

ÕÀ

Àß

¯ð

ä¿í

3.5

.2 Î

ðîí í

óòãè

éí ò

¿âø

èíä

òýæ

ýýë

¿éëä

âýðëý

õ îð÷è

í ¿

åèéí à

ðãà

òåõ

íîëî

ãè í

ýâòð

¿¿ëý

õýä

äýì

æëý

ã ¿ç

¿¿ëæ

íîòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí ç

ºâë

ºì

æ á

îëî

âñðóó

ëíà

(ÕÕ

ÀÀ

Á-û

í

òóðø

èëò

ûí õ

ºòº

ëáºðèéã

ºðãº

æ¿¿

ëýõ

çàì

ààð).

US$

2.5

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

3.5

.3 Ì

àëû

í (

áîã)

õàø

àà õ

îð

îîíû

÷àí

àðû

ã ñà

éæ

ðóó

ëàõà

ä äý

ìæ

ëýã

¿ç¿¿

ëæ (

çàãâ

àð õ

àøàà

õîðîîíû

òàë

ààð)

íîòî

ëãîîíä

ñóóð

èëñ

àí ç

ºâë

ºì

æ á

îëî

âñðóó

ëíà.

U

S$ 1

.0 ñ

àÿ¯

ÕÀ

Àß

¯ð

ä¿í

3.5

.4 À

éì

àã ä

óíäû

í î

òðû

í á

¿ñ í

óòàã

ò ÒÕ

ÕÒ-

ýýð

áýë

÷ýýð

, óñ

ò öýã

èéí ò

îãò

âîðòî

é ì

åíåæ

ìåí

ò áèé á

îëã

îíî.

US$

3.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

ÕÀ

ÕÕ

-íè

é ò

ýðã¿

¿ëýõ

÷è

ãëýë

4: Í

ýì¿¿

ºð

òãè

éí

ãè

íæ

èí

õýë

õýýã

õº

ãæ¿¿

ëýõ:

õ¿í

ñíè

é á

¿òýý

ãäýõ

¿¿í

èé

÷àí

àð, à

þóë

ã¿é

áàé

äëû

í ñ

òàí

äàð

ò, ì

àðêå

òèí

ãèé

ã ñà

éæ

ðóó

ëàõ.

Çîð

èëò

4.1

Õºäº

º à

æ à

õóéí ã

àðàë

òàé á

¿òýý

ãäýõ

¿¿íèé

áîëî

âñðóó

ëàõ

¿éëä

âýðëý

ë áà

íýì

¿¿ º

ðòã

èéí ã

èíæ

èí õ

ýëõý

ýã á

¿ðä¿

¿ëýõ

. U

S$ 6

4.1

ñàÿ

¯

ÕÀ

Àß

¯ð

ä¿í

4.1

.1 Õ

ºäº

º à

æ à

õóéí õ

îðø

îî

äûí ÷

àäàâ

õèéã

ñàéæ

ðóó

ëæ õ

óðàà

ëòû

í ä

àðàà

õ àë

äàãä

ëûã

áóó

ðóó

ëíà.

U

S$ 4

.0 ñ

àÿ

US$

4.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

4.1

.2 Õ

ºäº

º à

æ à

õóéí ã

àðàë

òàé ò

¿¿õè

é ý

ä (ñ

¿¿)

áîëî

âñðóó

ëàõ

ÆÄ¯

-èéí õ

¿÷èí ÷

àäëû

ã íýì

ýãä¿

¿ëæ

ìàë

÷èä

íîãî

î÷ä

ûí ÷

àäàâ

õèéã

áýõ

æ¿¿

ëíý.

US$

60.1

ñà

ÿU

S$ 1

4.1

ñàÿ

(Ì

ÓÇÃ

)U

S$ 4

6.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

Çîð

èëò

4.2

Õ¿í

ñíèé á

¿òýý

ãäýõ

¿¿íèé

÷àí

àð,

àþóë

ã¿é á

àéäë

ûã

ñàéæ

ðóó

ëàõ.

U

S$ 5

.5 ñ

àÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

4.2

.1 Î

ëîí ó

ëñû

í ÷

àíàð

, àþ

óëã¿

é á

àéäë

ûí

ñòàí

äàðòà

íä

õ¿ðñý

í õ

¿íñ

¿éëä

âýðëý

æ Ì

îíãî

ë õ¿

íñí

èé

ºðñº

ëäºõ

÷àäâ

àðòà

é á

ðýí

ä¿¿ä

áèé á

îëã

îõî

ä äý

ìæ

ëýã

¿ç¿¿

ëíý.

US$

1.0

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

¯ð

ä¿í

4.2

.2 Õ

¿íñí

èé à

þóë

ã¿é á

àéäë

ûí ì

åíåæ

ìåí

ò,

õÿíàë

ò áàò

àëãà

àæóó

ëàëò

ûí ÷

àäàâ

õèéã

ñàéæ

ðóó

ëíà.

US$

4.5

ñàÿ

US$

3.6

ñàÿ

US$

0.9

ñàÿ

¯Õ

ÀÀ

ß

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

52Õàâñ

ðàëò Ã: ÕÕÀÀ

Á-ààñ Ìîí

ãîë

Óëñàä õýð

ýãæ¿¿ëñ

ýí á

à õýðý

ãæ¿¿ëæ

áóé ç

àðèì

òºñºë

, õºòºëá

ºð¿¿ä

Ìîíãî

ë Ó

ëñ õ

ºäº

º à

æ à

õóé,

õ¿íñ,

áàé

ãàëè

éí í

ººöèéí ñ

àëáàð

ò Õ

ÕÀ

ÀÁ,

ÕÀ

ÀÕ

ÎÓ

Ñ,

Àçè

éí õ

ºãæ

ëèéí á

àíê

(ÀÕ

Á),

Äýë

õèéí á

àíê

(ÄÁ),

Í¯

ÁÕ

Õ,

ßïîí,

ÅÕ,

Øâå

éöàð

ü çý

ðýã

ãàä

ààäû

í õ

àíäè

âëàã

÷, î

ëîí ó

ëñû

í á

àéãó

óëëà

ãûí ò

óñëà

ëöàà

òàéãà

àð î

ëîí õ

ºòº

ëáºð,

òºñº

ë õý

ðýã

æ¿¿

ëýõè

éí ç

ýðýã

öýý

ìàë

àæ

àõó

é,

ãàçà

ð

òàðèàë

àí, õ

¿íñí

èé ¿

éëä

âýðëý

ë, á

àéãà

ëü î

ð÷è

í õ

àìãà

àëàõ

÷èãë

ýëýý

ð á

óöàë

òã¿é

òóñ

ëàì

æ, ò

åõíèêè

éí ò

óñëà

ëöàà

áîëî

í õ

ºíãº

ëºëò

òýé ç

ýýë

àâñà

í. Õ

¿íñ,

õºäº

º

àæ à

õóéí ñ

àëáàð

ò íèéò

72 ñ

àÿ à

ì.ä

îëë

àðû

í 2

0 î

ð÷è

ì ò

ºñº

ë õº

òºëá

ºð õ

ýðýã

æ¿¿

ëñýí

ìýä

ýý á

àéäà

ã.

Øèëæ

èëò

èéí ¿

åä õ

î¸ð

áà

îëî

í ò

àëò

õàíäè

âëàã

÷èä,

îëî

í ó

ëñû

í Ò

ÁÁ-ó

óä ÿ

äóóð

ëûã

áóó

ðóó

ëàõà

ä îðîëö

îæ

, íººöèéí ì

åíåæ

ìåí

ò, ¿

éëä

âýðëý

ë, ñ

àíõ¿

¿ áîëî

í

õ¿íñ,

õºäº

º à

æ à

õóé,

îéí ñ

àëáàð

ò òî

õèðñî

í ì

àðêå

òèíãè

éí ø

èíýë

ýã à

ðãà

áàð

èëû

ã íýâ

òð¿¿

ëñýí

. Òý

äíýý

ñ çà

ðèì

íü

îëî

í í

èéòè

éí ä

óíä

çàãâ

àð á

îëî

í

àøèãë

àãäà

æ ç

àðèì

íü

áîäë

îãû

í î

ð÷è

í, áàé

ãóóë

ëàãû

í õ

ºòº

ëáºðò

øèíãý

ñýí. Ì

ºí î

íöãî

é á

àéäë

ûí ¿

åèéí ì

åíåæ

ìåí

òýíä

èõý

ýõýí

¿¿ð

ýã ã

¿éöýò

ãýñý

í.

Ìîíãî

ë Ó

ëñàä

áîëî

âñðóó

ëàõ

ÿâöàä

ãàð

àõ

àëäà

ãäëû

ã áóó

ðóó

ëæ ì

àëæ

óóëà

õ çà

ìàà

ð ñ

¿¿

öàã

ààí è

äýýí

èé õ

àíãà

ìæ

èéã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

G

CP/

MO

N/0

01/J

PN ò

ºñº

ë

1.9

6 ñ

àÿ à

ì.ä

îëë

àð

•Õ

ÕÀ

ÀÁ

íü

òóñ

õ¿íñí

èé á

àòàë

ãààò

áàé

äëû

í ò

óñãà

é õ

ºòº

ëáºðè

éã

(ÕÁ

ÁÒÕ

) Ì

îí

ãîë

Óëñ

, ß

ïî

í Ó

ëñû

í Ç

àñãè

éí ã

àçð

ûí

ñàíõ¿

¿æèëò

ýýð

Êåí

íåä

è ð

àóíäû

í ó

èðäë

àãû

í ä

îð 2

005-2

007

îí

ä Ì

îí

ãîë

Óëñ

àä ì

àëàà

ñ õý

ðýã

ëýã÷

õ¿ð

òýëõ

õ¿í

ñíè

é

õýëõ

ýýíèé

á¿ð

ýí á

ºãº

ºä

øèíýë

ýã ò

îãò

îëö

îîã

íýâ

òð¿¿

ëýõ

çàì

ààð ñ

¿¿ ö

àãàà

í è

äýýí

èé ¿

éëä

âýð

ëýëè

éã

ñýð

ãýýí

áî

ñãî

õ çî

ðèëã

îîð õ

ýðýã

æ¿¿

ëñýí

.

•Õ

î¸ð

æèëè

éí ä

îòî

ð ø

èíý

ñ¿¿

¿éëä

âýðëý

ë áóó

ð÷

áàé

ñíû

ã çî

ãñî

îæ

òº

ðº

ºñ

ñ¿¿

öàã

ààí è

äýý

èì

ïî

ðòë

îõî

ä çà

ðö

óóëæ

áàé

ñàí è

õ çà

ðäë

ûã

áóó

ðóó

ëñàí

. Òº

ñëèéí ó

äààí

õóã

àöàà

íû

¿ð í

ºëº

º í

ü è

ìï

îð

òûí õ

óóð

àé ñ

¿¿í

èé

îð

îí

ä ñ¿

¿ ¿é

ëäâý

ðëý

æ

öóã

ëóóë

æ á

îëî

âñðóó

ëæ á

îðëó

óëàí

ìÿí

ãà ì

ÿíãà

í ì

àë÷è

í,

ñ¿¿

¿éëä

âýð

ëýã÷

èä

ºãº

ºæ

òýé à

æè

ë á

îëî

õûã

Çàñã

èé

í ã

àçàð

, áóñ

àä î

ðîëö

îã÷

äîä

õàðóó

ëñàí

. ¯

¿íèé ¿

ð ä

¿íä

Çàñã

èéí ã

àçàð

ñ¿¿

öàã

ààí è

äýýí

èé ñ

àëá

àðû

ã òî

ãòâî

ðòî

é õ

ºãæ

¿¿ëý

õ òî

ì

õºðºíãº

îðóó

ëàëò

õèéæ

òºñº

ë õý

ðýã

æèõ

ÿâöàä

“Ñ

¿¿” ¿

íäý

ñíèé õ

ºòº

ëáº

ðè

éã

áàò

àëñà

í.

•Õ

ÁÁÒÕ

-èéí ä

îð ò

ºñë

èéã

àìæ

èëò

òàé õ

ýðýã

æ¿¿

ëñíèé

äàð

àà Ç

àñãè

éí ã

àçàð

Õ¿í

ñíè

é á

àòàë

ãààò

áàé

äëû

í ¿

íäý

ñíè

é õ

ºòº

ëáº

ð

áîëî

âñðóó

ëàõä

àà Õ

ÕÀ

ÀÁ

-ààñ

òóñ

ëàì

æ õ

¿ññý

í.

Åâðîïû

í õ

îëá

îî ò

óñ Õ

ÁÁ

¯Õ

-èé

ã äý

ìæ

èæ

ÕÕ

ÀÀ

Á-û

í ñ

àíàë

áî

ëãî

ñîí

õ¿íñí

èé í

îãî

î÷è

ä, æ

èæ

èã

òàðèàë

àí÷ä

ûã

äýì

æèõ

çàì

ààð õ

¿í à

ìû

í º

ðòº

ìõè

é õ

ýñãè

éí õ

¿íñ

áà

øè

ì ò

ýæýý

ëèé

í á

àòàë

ãààò

áèø

áàé

äëû

ã àð

èëã

àõ ø

èíýë

ýã ø

èéäý

ë îëî

õ çî

ðèëã

îòî

é 3

æè

ë õý

ðýã

æ¿¿

ëýõ

1.2

ñàÿ

àì

.äî

ëëàð

ûí ò

ºñë

èé

ã á

àòàë

ñàí.

ÕÁÁÕ

-èéã

õýðýã

æ¿¿

ëýõý

ä ÁÍ

ÕÀ

Ó-û

í Ç

àñãè

éí ã

àçàð

ªì

íºä-

ªì

íº

äèé

í õ

àìòû

í à

æè

ëëàã

ààí

û (ª

ªÕ

À) õ¿

ðýý

íä

òåõí

èêè

éí

òóñë

àëöàà

¿ç¿

¿ëæ

áàé

ãàà.

Çàñ

ãèéí ã

àçàð

òóñ

Õ¿í

ñíèé á

àòàë

ãààò

áàé

äëû

í ¿

íäý

ñíè

é õ

ºòº

ëáº

ðè

éã

õýð

ýãæ

¿¿ëý

õýä

õ¿÷è

í

÷àðì

àéëò

òàâ

üæ à

æèëë

àñíû

ä¿í

ä Äýë

õèéí õ

ºäº

º à

æ à

õóé

, õ¿

íñí

èé á

àòàë

ãààò

áàé

äëû

í ñ

àí Ì

îí

ãîë

Óëñ

ûí

òåõ

íè

êèé

í

ñàíàë

ûã

áàò

àëæ

12.5

ñàÿ

àì

.äîëë

àðû

í á

óöàë

òã¿é

òóñ

ëàì

æ î

ëãî

ñîí.

Õèë

äàì

æèí

õàëä

âàðëà

õ ì

àë

àìüò

íû

ºâ÷

íèéã

îíîø

ëîõ

çîðèëã

îîð ý

ðò

ìýä

ýýëý

õ òî

ãòîëö

îîã

áýõ

æ¿¿

ëýõ

TCP/

MO

N/3

101

òºñº

ë (2

006-2

009)

•¯

íäý

ñíèé

ýðò

ìýä

ýýëý

õ,

áýë

ýí

áàé

äëû

í

òºëº

âëºãº

ºã

áàð

èì

òæóó

ëæ

òîî

öî

îëî

îã¿

é

íº

õöº

ë á

àéäë

ûí

òºëº

âëº

ãºº

ã áàð

èì

òæóó

ëæ ý

õýëñ

ýí.

¯íäý

ñíèé ì

àë ¿

ðæ

ëèéí à

æèë,

¿éë÷

èëã

ýýã

øèíý÷

ëýõ,

ñàé

æðóó

ëàõ

TCP/

MO

N/3

104 á

à TC

P/M

ON

/3205 õ

ºòº

ëáºð (2008-2

010)

•¯

íäý

ñíèé õ

ýìæ

ýýíä

ìàë

ûí ã

åíåò

èêè

éí ÷

àíàð

ûã

ñàéæ

ðóó

ëàõ

õºòº

ëáº

ð ý

õë¿¿

ëæ ø

èí

æëý

õ óõ

ààí

ä ñó

óðè

ëñàí

ìàë

¿ð

æëè

éí

õºòº

ëáºðèéí ¿

íäñ

ýí ç

àð÷ì

óóäû

ã îéëã

îõ,

áèé á

îëã

îõî

ä ÷ó

õàë

¿¿ð

ýã ã

¿éö

ýòãý

ñýí.

Ìàõ

íû

ýð

¿¿ë

àõóé

, áîëî

âñðóó

ëàõ

àðãû

ã ñà

éæ

ðóó

ëàõ

TCP/

MO

N/3

105,

TCP/

MO

N/3

206 ò

ºñº

ë (2

008-2

010)

•Ì

àõ, ì

àõàí

á¿ò

ýýãä

ýõ¿¿

íèéã

àþóë

ã¿é á

ýëòã

ýæ á

îëî

âñðóó

ëàõ,

ò¿ã

ýýõ

àæëû

ã äý

ìæ

èæ

Ìàõ

íû

ñóð

ãàëò

, ¿é

ë÷è

ëãýý

íè

é ò

ºâè

éã

áàé

ãóóë

ñàí.

Ñóì

äàä

áàã

à îâð

ûí í

ÿäàë

ãààí

û ö

åõ,

ìàõ

áîëî

âñð

óóëà

õ ö

åõòý

é 4

¿é

ëäâý

ð á

àéãó

óëñà

í.

ÕÀÌÒÛ

Í ÀÆ

ÈËËÀÃÀÀ

ÍÛ ÕªÒªË

ÁªÐÈ

ÉÍ Õ¯ÐÝÝ

ÕÀÕÕ 20

12-2016

53Õ¿í

ñíèé

¿íèéí

õººðºãä

ëèéí

ýñðýã

ñà

íàà

÷ëàã

à TC

P/M

ON

/3202 ò

ºñº

ë (IS

FP)

• 2

009 î

íä

¿éëä

âýðëý

ëèéí º

ðòº

ã ºíäº

ð á

îëî

õîä

¿éëä

âýðëý

ëýý

àâ÷

¿ëäý

õ àñ

óóäà

ëòàé

òóë

ãàð

ñàí ô

åðì

åð¿¿

äýä

òóñë

àõ

åðºíõè

é ç

îðèëã

îäî

î õ

¿ðñý

í.

11 à

éì

àã,

Óëà

àíáàà

òàð õ

îòû

í 9

ä¿¿

ðãè

éí 9

,09

4 è

ðãý

í ò

ºñë

èé

í ¿

ð ø

èì

õ¿ð

òýæ

ñàé

í

÷àíàð

ûí ò

ºì

ñ, õ

¿íñí

èé í

îãî

îíû

¿ð à

âñàí

.

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í ç

óäàä

íýð

âýãä

ñýí ì

àë÷è

í

ºðõº

ä ÿà

ðàë

òàé

òóñë

àìæ

¿ç

¿¿ëý

õ TC

P/M

ON

/3301 á

à O

SRO

/MO

N/0

01/A

US;

OSR

O/

MO

N/0

02/C

HA

òºñº

ë

•Õ

ÕÀ

ÀÁ

íü

Ìîíãî

ë Ó

ëñû

í Ç

àñãè

éí ã

àçàð

òàé õ

àìòð

àí 2

009-2

01

0 î

íû

çóä

àíä

õàì

ãèé

í è

õ í

ýðâý

ãäñý

í ì

àë÷ä

àä ò

óñëà

õ 1.3

8

ñàÿ

àì.ä

îëë

àðû

í

òºñº

âòýé

ãà

ìø

ãèéí

¿åèéí

òóñë

àëöàà

á

à ñý

ðãý

ýí

áî

ñãî

õ õº

òºëá

ºð

õýð

ýãæ

¿¿ëñ

ýí.

OSR

O/

MO

N/0

01/A

US

áà

OSR

O/M

ON

/002/C

HA

òºñë

¿¿äè

éã

õýðýã

æ¿¿

ëñí

èé

ä¿í

ä çó

äàí

ä õà

ìãè

éí è

õ í

ýðâý

ãäñý

í 7

àé

ìãè

éí 2

2

ñóì

ûí

2,6

14 º

ðõè

éí (

15 ,

684 õ

¿í)

ìàë

àæ

àõó

éí ¿

éëä

âýðëý

ëèé

í õ

¿÷è

í ÷

àäàë

, õ¿

íñí

èé á

àòàë

ãààò

áàé

äàë

áà

îð

ëîãû

ã õà

ìãà

àëæ

áîãè

íî õ

óãàö

ààíä

ñýðãý

ýí á

îñã

îæ

÷àä

ñàí.

Ò¿¿í

÷ëýí

ìàë

àæ

àõó

éí

¿é

ëäâý

ðëý

ëèé

í ÷

óõàë

îð

ö á

îëî

õ ì

àëû

í

íýì

ýãäý

ë òý

æýý

ë, ý

ì á

ýëäì

ýë í

èéë¿

¿ëæ

ìàë

ûí õ

îðîãä

îë

äààì

æè

ðàõ

ààñ

ñýð

ãèé

ëñýí

. Òó

ñ ÒÕ

ÀÕ

-èé

ã Çó

äûí

äàð

ààõ

ñýðãý

ýí á

îñã

îõ

õºòº

ëáºðèéí õ

¿ðýý

íä

õýðýã

æ¿¿

ëæ Õ

ÀÀ

Õ¯

ß,

áóñ

àä î

ðî

ëöî

ã÷äî

ä ì

àë à

æ à

õóé

ä ñó

óðè

ëñàí

àì

üæè

ðãà

àã

ñýðãý

ýí á

îñã

îõ

öîãö

õºòº

ëáºð á

îëî

âñðóó

ëàõà

ä íü

òóñà

ëæ õ

ºäº

º à

æ à

õóé

í ê

ëàñò

åð á

àéãó

óëàõ

, àæ

èëë

óóëà

õ àð

ãà ç

àìû

ã ¿ç

¿¿ëñ

ýí. Ì

îíãî

ë Ó

ëñû

í Ç

àñãè

éí ã

àçðû

í ã

àìø

ãèéí ¿

åèéí à

âðàí

õàì

ãààë

àëò

áà

óðüä

÷èëà

í ñ

ýðãè

éëý

õ àæ

ëûí õ

îî

ðî

íäî

õ çà

âñàð

äëû

ã àð

èëã

àæ ì

àë à

æ à

õóéã

ñýðãý

ýí á

îñã

îõ

äóíä

õóãà

öàà

íû

òº

ëºâë

ºãº

º á

îëî

âñð

óóëà

õ ñò

ðàò

åãè

éí ä

àãóó

ÒÕ

ÀÕ

òº

ñëèéã

ªâº

ðõà

íãà

é à

éì

ãèéí Á

àÿíãî

ë ñó

ìû

í ì

àë÷ä

ûí ä

óíä

òýæ

ýýëè

éí í

ºº

ö á

àéãó

óëæ

òýæ

ýýëè

éí ó

ðãà

ìàë

òàð

èõà

àñ

ýõëý

ýä õ

óðàà

õ õ¿

ðòý

ë ¿é

ëäâý

ðëý

ëèéí á

¿ðýí

öèêë

èéã

òóðø

èæ

¿ç¿

¿ëýí

10

ãà-

ä óñ

àëãà

àíû

ñè

ñòåì

ñóó

ðè

ëóóë

æ õ

ºäº

º à

æ

àõóé

í ò

îíîã

òºõº

ºðºì

æ í

èéë¿

¿ëñý

í.

Ìºí î

ðîí í

óòãè

éí ì

àë à

æ à

õóé

í ì

ýðãý

æè

ëòí

¿¿äý

ä º

âºëæ

èëò

ºí

ä á

ýëòã

ýõ ñ

óðãà

ã÷

áàã

øèéí õ

ºòº

ëáºð,

ìàë

÷äàä

òýæ

ýýëè

éí í

ººöèéí ñ

õåì

èéí ò

àëàà

ð ñ

óðãà

ëò õ

èé

ñýí

. Ý

äãýý

ð í

ü Ì

îí

ãîë

Óëñ

ûí

Çàñ

ãèé

í

ãàçð

ûí ì

àë÷è

ä îðîí í

óòàã

òàà

òýæ

ýýë

áýë

òãýæ

ºâº

ëæèëò

èéí á

ýëòã

ýë õ

àíãà

äàã

áî

ëîõ

áî

äëî

ãîòî

é í

èé

öñý

í.

Õàì

òûí î

ðîëö

îîòî

é á

àéãà

ëèéí í

ººöèéí

ìåí

åæì

åíò

áà

îé

õàì

ãààë

àõ

÷àäà

âõèéã

áýõ

æ¿¿

ëýõ

GC

P/M

ON

/002/N

ET ò

ºñº

ë (2

007-

2011)

•Î

éí í

ºõº

ðëº

ë áàé

ãóóë

æ õ

àìòû

í î

ðîëö

îîòî

é î

éí ì

åíåæ

ìåí

òèé

ã õº

äºº

ãèé

í õ

ºãæ

ëèé

í í

ýã õ

ýñýã

áî

ëãî

í ñ

óóð

ü ò¿

âøè

íä

¿ç¿¿

ëýõ

òóðø

èëò

õèéæ

¿íäý

ñíèé,

á¿ñ

íóò

ãèéí á

à îðîí í

óòãè

éí ò

¿âø

èí

ä çî

õèö

óóëà

õ õó

óëü

ýðõ

ç¿é

í î

ð÷è

í,

ýðõ

á¿õ

èé

áàé

ãóóë

ëàãû

ã áèé á

îëã

îæ

àæ

èëë

àñàí

.

Õºäº

º àæ

àõ

óéí òî

îëë

îãî

îð ¿í

äñýí

òî

î

áàð

èì

ò öóã

ëóóë

àõ ò

åõíèêè

éí ò

óñëà

ëöàà

íû

TC

P/M

ON

/3204 ò

ºñº

ë (2

009-2

011)

•Òº

ñëèéã

¯íäý

ñíèé ñ

òàòè

ñòèêè

éí ã

àçàð

ò (¯

ÑÃ)

õýð

ýãæ

¿¿ëæ

ÕÕ

ÀÀ

Á õ

ºäº

º à

æ à

õóé

í ò

îî

ëëî

ãûí (Õ

ÀÀ

Ò) á

ýëòã

ýë à

æè

ë, 2

01

2

îíä

ÕÀ

ÀÒ

àíõ

óäàà

ÿâó

óëàõ

Èòã

ýëèéí ñ

àíãè

éí ò

ºñë

èéí ñ

àíàë

áýë

òãýõ

ýä ò

óñàë

ñàí

. Ì

ºí ñ

òàòè

ñòè

êèé

í ò

óõàé

õóó

ëèí

ä Õ

ÀÀ

Ò (ì

àë à

æ à

õóé

, ãàç

àð ò

àðèàë

àíãè

éí ò

îîëë

îãî

õàì

òäàà

)-û

í ò

óõàé

íýì

ýëò

îð

óóëà

õàä

òóñà

ëñàí

. Õóó

ëèé

ã 2

01

1 î

íû

12

ñà

ðû

í ý

õýýð

ººð÷è

ëæ ¯

ÑÃ

2012 î

íû

ÕÀ

ÀÒ-

ûí ò

ºñº

â õ¿

ñýõ

áî

ëîì

æòî

é á

îëñ

îí.

Æèæ

èã

õýì

æýý

íèé

õ¿íñ

íèé

íîãî

îíû

¿é

ëäâý

ðëýë

ýð

õëýõ

÷à

äàâõ

èéã

áýõæ

¿¿ëý

õ çà

ìàà

ð õ¿

í àì

ûí

ýìçý

ã õý

ñãèé

í õ¿

íñ,

òýæ

ýýëè

éí

áàòà

ëãàà

ò áà

éäëû

ã ñà

éæðó

óëàõ

G

CP/

MO

N/0

06/E

C ò

ºñºë

(201

0-20

13)

•Åâ

ðîïû

í ê

îì

èññ

, Õ

ÕÀ

ÀÁ

-ûí ñ

àíõ¿

¿ãèéí ò

óñëà

ëöàà

òàé 2

010.1

0.0

1 ý

õýëñ

ýí.

1,8

54

ºð

õèé

ã ñî

íãî

æ ã

àçàð

òàð

èàë

àíãè

éí

¿íäñ

ýí î

ðö ì

àòåð

èàë

, ÷à

äàâõ

èæ

óóëà

õ ñó

ðãà

ëò,

¿ðýý

ð õ

àíãà

ñàí.

Õ¿í

ñ, ò

ýæýý

ë, º

ðõè

éí î

ðëî

ãî,

àìüæ

èð

ãààí

û ò

¿âø

èí,

òºì

ñ õ¿

íñí

èé í

îãî

î ò

àðèàë

àõ ÷

àäàâ

õèéã

òîäî

ðõî

éëî

õ ñó

óðü

ñóäà

ëãàà

õè

éñý

í.

Õ¿í

ñíèé

áàò

àëãà

àò

áàé

äëû

í

¿íäý

ñíèé

õºòº

ëáºðèéã

äýì

æèõ

òåõí

èêè

éí

òóñë

àëöàà

íû

GC

P/M

ON

/004/C

PR ò

ºñº

ë

•Õ

ÿòàä

óëñ

ûí

ñàí

õ¿¿æ

èëò

ýýð

ÕÕ

ÀÀ

Á õ

ýðýã

æ¿¿

ëæ á

óé è

òãýë

öëè

éí ñ

àíãè

éí ò

ºñº

ë á

ºãº

ºä

Ìî

íãî

ë Ó

ëñû

í “

Õ¿í

ñíè

é

áàò

àëãà

àò á

àéäà

ë” ¿

íäý

ñíèé õ

ºòº

ëáºðèéã

õýðýã

æ¿¿

ëýõý

ä Õ

ÿòàä

ûí ª

ªÕ

À-í

û ò

óðø

ëàãà

àñ ò

àíè

ëöóó

ëàõ

çîð

èëã

îòî

é. 2

00

6

îíä

áàé

ãóóë

àãäñ

àí Õ

ÕÀ

ÀÁ

-Õÿò

àäû

í ª

ªÕ

À-í

û ñ

òðàò

åãèéí õ

îëá

îî

íû

õ¿ð

ýýí

ä 2

00

9.0

3.2

4 ã

àðû

í ¿

ñýã

çóð

ñàí

Èòã

ýëö

ëèé

í

ñàíãè

éí å

ðºíõè

é ã

ýðýý

íýý

ñ ñà

íõ¿

¿æèãä

ýæ á

àéãà

à. Ì

îíãî

ë Ó

ëñ, Õ

ÕÀ

ÀÁ

, Õÿò

àäû

í õ

îî

ðî

íä

3 ò

àëò

ãýð

ýý á

àéãó

óëæ

ªª

ÕÀ

-Ì

îíãî

ë òº

ñëèéã

2010-2

012 î

íä

ÌÓ

ÇÃ-û

í ò

îì

èëñ

îí 6

çºâë

ºõ,

13

àæ

èëò

àí,

19

ªª

ÕÀ

-íû

íýã

æè

éí ò

óñëà

ìæ

òàé

ãààð

õý

ðýã

æ¿¿

ëæ á

àéíà.

Äàð

ààõ

11 ñ

ýäâý

ýð á

è÷è

ë òº

ñºë,

òàë

áàé

í ¿

ç¿¿ë

ýõ ò

óðø

èëò

, äî

òîî

äûí ñ

óðãà

ëò õ

èé

æ á

àéãà

à: (

1)

çîõè

îì

îë

õýýë

ò¿¿ë

ýã,

(2)

ìàë

ûí ò

ýæýý

ëèéí ¿

éëä

âýðëý

ë, (

3)

òàõè

àíû

òýæ

ýýëè

éí ¿

éëä

âýð

ëýë,

(4

) õ¿

ëýì

æè

éí à

æ à

õóé

, (5

) óñ

àëãà

àòàé

òàð

èàë

àí,

(6)

àãóó

ëàõè

éí à

æ à

õóé

, (7

) óð

ãàì

àë õ

àìãà

àëàë

, (8

) õº

äºº à

æ à

õóé

í ì

àøè

í ò

åõí

èêè

éí ¿

éë÷

èëã

ýý,

(9)

õ¿íñí

èé à

þóë

ã¿é á

àéäë

ûí õ

ÿíàë

ò ø

èíæ

èëã

ýý,

(10)

áàð

àà ò

¿¿õè

é ý

äèé

í á

èð

æ á

à á

ºº

íè

é õ

óäàë

äààí

û ñ

¿ëæ

ýý,

(11

) ýê

ñòýí

øíèé ¿

éë÷

èëã

ýý.

Ìàë

ûí ò

ýæýý

ëèéí ¿

éëä

âýðëý

ë, ò

àõèàí

û ò

ýæýý

ëèé

í ¿

éëä

âýð

ëýë,

õ¿ë

ýìæ

èé

í à

æ à

õóé

í õ

ýñãè

éã

3

çºâë

ºõ,

2 à

æèëò

àíòà

éãà

àð 2

013.0

9.1

4 õ

¿ðòý

ë òº

ñâèéí í

ýìýã

äýëã

¿é ñ

óíãà

æ à

æè

ëëóó

ëàõà

àð á

îëñ

îí.

54


Õàâñðàëò Ä: Ãîëëàíä ºâ÷èí: Ìîíãîë Óëñûí õºäºº àæ àõóéí õºãæëèéí àñóóäàë

Ìîíãîë Óëñ áîãèíî õóãàöààíä øèéäâýðòýé ººð÷ëºëò õèéæ áàéãàà íü óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýë îãöîì ºñºæ áàéãààòàé õîëáîîòîé. Èéì õºãæëèéí çàãâàð õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ, ÿäóóðàë ºñãºëºíã áóóðóóëàõàä ñºðãººð íºëººëæ áîëçîøã¿é.

2003 îíä óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýë Ìîíãîë Óëñûí ÄÍÁ-èéí 11.7 õóâèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéñàí áîë 2010 îíä 22 õóâèéã á¿ðä¿¿ëæýý. Óóë óóðõàéòàé õîëáîîòîé äýä á¿òöèéí á¿òýýí áàéãóóëàëò áàñ îãöîì ºññºí. Õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðò ýêñïîðòûí îðëîãûã ãîë íü íîîëóóðûí áîðëóóëàëòààñ îëæ áàéãàà áîëîâ÷ íèéò ýêñïîðòûí îðëîãîíä ýçëýõ õóâü íü áóóðñààð áàéãàà.

Ìîíãîë Óëñûí ýêñïîðòûí îðëîãî, ãàäààä âàëþòûí ãóéâóóëãà, õºðºíãèéí óðñãàë ºñºõ õàíäëàãàòàé áàéãàà áîëîâ÷ á¿ðòãýëòýé áà á¿ðòãýëã¿é àæèëã¿éäëèéí ò¿âøèí 9 õóâü îð÷èì õýâýýð áàéíà. Óóë óóðõàé, ãàçàð òàðèàëàí, ìàë àæ àõóé ýðõýëæ áóé õýëáýðýýñ õàðàõàä àæëûí áàéð èõýýð íýìýãäýõ òºëºâã¿é. Àæèëëàõ õ¿÷ (ÿëàíãóÿà ìýðãýæèëã¿é àæèë÷èä) èõ øààðääàã ñàëáàð õºãæèõººñ íààø ¿íäýñíèé íèéò îðëîãî íýìýãäñýí áàéñàí ÷ ÿäóóðëûã æèãä áóóðóóëàõàä íºëººëºõ áîëîìæã¿é.

Ò¿¿í÷ëýí óóë óóðõàéí áàÿëãèéí áîðëóóëàëòààñ ãàäààä âàëþò èõýýð îðæ èðýõýä äîòîîäûí âàëþòûí ýðýëò íýìýãäýæ áîäèò õàíø ºñäºã. Èíãýõýä òóõàéí îðíû ýêñïîðò ºðñºëäºõ ÷àäâàðã¿é áîëæ èìïîðòûí ýðýëò èõýñäýã. ªºðººð õýëáýë ã¿éëãýýòýé ñàëáàð (õºäºº àæ àõóé, àæ ¿éëäâýðëýë) õîõèð÷ ã¿éëãýýã¿é ñàëáàð (¿éë÷èëãýý, áàðèëãà) õîæäîã. Ìîíãîë Óëñàä áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð 2003 îíä ÄÍÁ-èéí 7 õóâèéã ¿éëäâýðëýæ áàéñàí áîë 2006 îíä 5.4 õóâü áîëæ áóóðààä 2010 îíä 6.5 õóâü áîëæ ºññºí. Ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýý 2001 îíä áàéõã¿é øàõàì áàéñàí áîë 2003 îíä 3 õóâü, 2010 îíä 4 õóâü õ¿ðñýí. Ýíý áîë Ãîëëàíä ºâ÷íèé øèíæ òýìäýã þì.

Õàíø èíãýæ ººð÷ëºãäºõºä õºäºº àæ àõóé (ãàçàð òàðèàëàí) áîëîí áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàð ãàäààä çàõ çýýëòýé ºðñºëäºõºä õ¿íäðýëòýé áîëæ óëìààð ýäèéí çàñãèéí ºñºëò áóóð÷ ýõýëäýã. Õýðýâ Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñàã çýñ, àëò, í¿¿ðñíèé ýêñïîðòîîñ õàìààðàëòàé áàéãààä áàéâàë âàëþòûí õàíøíû ºñºëò ¿ðãýëæèëñýýð áàéõ áîëíî. Ã¿éëãýýòýé ñàëáàð ÿëàíãóÿà õºäºº àæ àõóé, áîðëóóëàõ ¿éëäâýðèéí ºñºëò õàíøèéí ºðñºëäººíò ºñºëòººñ õàìààðàëòàé áàéõ áîëíî. Èéìä Ìîíãîë òºãðºãèéí õàíøèéí õýò ºñºëòººñ ñýðãèéëæ àíõààðàëòàé õÿíàæ áàéõ íü ÷óõàë. Íîðâåãè, Ç¿¿í Òèìîð çýðýã óóë óóðõàéí áàÿëãàà ýêñïîðòëîäîã îðíóóäûí òóðøëàãààñ Ìîíãîë Óëñ ñóðàõ ç¿éë áèé. Óóë óóðõàéí ñàëáàðààñ õýò õàìààðàëòàé áîëñíîîð õºäºº àæ àõóéí ñàëáàð, õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä ¿ç¿¿ëýõ áàéíãûí ñºðºã íºëºº çýðýã àñóóäëûã íàðèéí ñóäàëæ ¿çâýë áîäëîãûí õóâüä àíõààðàõ ç¿éëñ ãàð÷ èðýõ áîëîìæòîé.

Õºäºº àæ àõóé, áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðò ºñºëò ãàðàõã¿é áîë Ìîíãîë Óëñûí ýäèéí çàñãèéã óóë óóðõàéí ýêñïîðòîîñ ººð îëîí òºðºëòýé áîëãîõ áîëîìæ õîìñäîæ, õàìãèéí ãîë íü ÿäóóðàë ºëñãºëºíã áóóðóóëàõ áîëîìæ óëàì áàãàñíà. Ìîíãîë îðíû óóð àìüñãàëûí íºõöëººñ øàëòãààëàí õ¿íäðýë èõòýé ÷ ãýñýí ãàçàð òàðèàëàíãèéí ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëæ îðëîãûí ººð ýõ ¿¿ñâýð áèé áîëãîõ íü ìàø ÷óõàë. ªºð íýã áîëîìæ íü õîò ñóóðèéí ãàçðûí îð÷èìä õ¿íñíèé íîãîî òàðèàëàõ, ÿëàíãóÿà òîì õîòóóäûí îéðîëöîî æижиг талбайд тариалбал ядуу өрхийн орлого нэмэгдэх, олон хүн хамрагдах улмаар ядуурлыг бууруулахад эерэг нөлөө үзүүлнэ. Энэ шалтгаанаар Монгол Улсад амжилттай хэрэгжсэн ХХААБ-ын “Хүнсний үнийн хөөрөгдлийн санаачлага” (ХҮХС) төслийг үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлж болох юм.

country programming framework (cpf) mongolia 2012 - 2016 for

Documents