iiAKUS RO NA PALATUNG TANGINANG ANI IESU KARISTO

Genesis, Ruth, Jonah, and The New Testament in the Tungag Language of Papua New GuineaSampela hap Buk Baibel long tokples Tungag long Niugini

Copyright © 1998, 2011 The Bible Society of Papua New GuineaLanguage: TungagDialect: TungagTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivativeslicense 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2013-08-19PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 11 Jan 2020 from source files dated 11 Jan 20205b87685b-ebca-5005-aee7-e66d05146339

Contents

FRT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1TUTAPONGAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2RUT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60Iona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64MATAIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66MARKO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105LUKAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129IOANES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171APOSEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202ROME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2411 KORINTO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2592 KORINTO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277GALATIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289EPESO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296PILIPO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302KOLOSAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3071 TESALONIKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3122 TESALONIKE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3161 TIMOTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3192 TIMOTEO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324TITO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328PILEMON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331EBERAIO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333IAKOVO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3461 PETERO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3512 PETERO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3561 IOANES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3602 IOANES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3653 IOANES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366IUDAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367ASANGAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388

iii

1

Akus Rona Palatung Tanginang Ani Iesu

KaristoGenesis, Ruth, Jonah, and the NewTestament in the Tungag language

of Papua New GuineaSampela hap Buk Baibel longtokples Tungag long Niugini

Akus Ro na Palatung Tanginang Ani IesuKaristo

Genesis, Ruth, Jonah, and the NewTestament in the Tungag language of

Papua New Guinea[lcm]

Translation by Wycliffe Bible Translators© 1998, 2011, The Bible Society of Papua

New GuineaPrint publication, 2011 by The Bible

Society of Papua New GuineaWeb version

2014, Wycliffe Bible Translators, Inc.www.Wycliffe.org

http://pngscriptures.orgwww.ScriptureEarth.org

This translation is made available to youunder the terms of the Creative Commonslicense (Attribution-Noncommercial-NoDerivative Works).http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0

Your are free to share — to copy, dis-tribute and transmit the text underthe following conditions:

• Attribution. You must attribute thework to Wycliffe Bible Translators (butnot in anyway that suggests that theyendorse you or your use of the work).

• Noncommercial. You may not use thiswork for commercial purposes.

• No Derivative Works. You may notalter, transform, or build upon thiswork.

• In addition, you have permission toport the text to different file formats,as long as you don’t change any of thetext or punctuation of the Bible.

Notice — For any reuse or distribution,you must make clear to others the licenseterms of this work.Tok OraitDispela Buk Baibel i kam wantaim tokorait na lo bilong Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Deriva-tive Works license. Em i tok olsem yu kengivim kopi long narepela manmeri. Yu kenwokim kopi na givim long husat i laikim.Tasol, yu mas tok klia dispela samting ikam long http://tokplesbaibel.org. Yu no kenkisim mani na salim dispela. Yu mas givimnating. Na tu, yu no ken senisim Tok.Ol piksa i kamwantimol Baibel na narapelabuk i stap long dispela sait i gat tok oraitlong usim wantaim dispela samting tasol.Sapos yu laik narapela tok orait, yu masaskim husat i papa bilong copyright longdispela ol piksa.Sapos yu laik stretim samting i no oraitlong dispela tok orait, stretim tok, salimBuk Baibel, o tainim Tok bilong God longnupela tok ples, yu ken askim mipela.Olgeta tok orait na lo long tok ples En-glish i stap long http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/legalcode.Sapos yu gat askim long dispela, plis askimmipela.

Sa kapo ago nei buk

TUTAPONGAI 1:1 2 TUTAPONGAI 1:27

TutapongaiAsisinong

1 Aino luai God kata asinong na metekuku na kuli rina. 2Katapo kovek luai ta bile kuli rina. Keve bil aongos kitapo koveki pukun. Vong lava katapo pakut a kevebil aongos. Malanganto i God katapo ngoiangpok palau e kuli laman.

3 Au na God kala antok, “Malangas, kutu aserei.” Na kala malangas. 4 Na Godkala arai ta malangas vola roron na kalaposong angtaliungai ani malangas pelek avong. 5Na God kala atuk a malangas ang tatenei ias, na kala atuk a vong ang ta teneivong. Au, vong kala serei le na kala teneivauk pok. Asukang na ainoai i taun kalapasal suai.

6-7 Au na God kala antok, “Laman, kutapagal ane si pongua na palpal. Mangpalpal ane pangkul na mang palpal anekevkev. Nei liuan i ngono palpal ke, kaatogon ta pangau si pagal ani ngono lamanke.” Au na kala asukang. 8 Na God kalaatuk a pangau ang ta kuku. Au, vong kalaserei le na kala tenei vauk pok. Asukang navapongua i taun kala pasal suai.

9 Au, na God kala antok, “Laman ang ekevkev i mete kuku, ku ago kuvul si sikeia oring na numai kuli roe, ku tu aserei.”Na kala asukang. 10 Na God kala atuk alaman po ago kuvul ang ta nei laman, nakala atuk a ring kolo ang ta kuli roe. Godkala arai ania ta vola roron. 11Na God kalaantok, “Kuli roe, ku apolokai animamain tasukal atogon katui na mamain ta ei atogonuai na katui neiria ani mi uai asereai animanik imi akorong ta matan uai.” Na kalaasukang. 12 Ri sukal angpetpetekai na ri eiangpetpetekai kila polok kuli vunep. Kitauai asereai akorong ani kari keve mamainta uai. Keve katui iria kita apolokai akorongpok ani keve tukulai iria. Na God kala araiania ta vola roron. 13Au, vong kala serei lena kala tenei vauk pok. Asukang na vapotoli taun kala pasal suai.

14 Na God kala antok, “Keve malangas,mi tu aserei e mete kuku ani mi akalit taangpetpetekai i tenei ias ve tenei vong.Keve malangas ke kapa ki akanangai ani

angpetpetekai i keve taun na keve ulenna keve matas. 15 Ani keve malangas kee metekuku ki mang amalangasai ani kulirina aongos.” Na kala asukang. 16God kataasinong a pongua na malangas lava. Rimakarap ve ulen. Makarap vo tavirimokang, ani nia ka saupai ani tenei ias, na ulenani ka saupai ani tenei vong. Kata asinongkapa ri kalto. 17 God kata asinong a kevemalangas ang asi mang ani kuli rina. 18Aniki saupai ani tenei ias na tenei vong, na kipagal akipai ani malangas na vong. Na Godkala arai ania ta vola roron. 19Au, vong kalaserei le na kala tenei vauk pok. Asukang navapuat i taun kala pasal suai.

20 Na God kala antok, “Nei laman, miduk ta mamain ta manmanik to. Na rimani, mi ngoi angpok neite kuku e pangkuli kuli roe. 21 Asukang na God kala asinongri ie lava kuvul ve mamain ta manmanikaongos kipo to na kipo duk na kipo sangangpok nei laman val si kari keve laulauanangpetpetekai. Na ani ri mani vap po ngoikorong ang, asukang palau val kari kevelaulauan angpetpetekai. Na God kala araiania ta vola roron. 22 God kala poso atauiairia ta mengen asukang ke, “Mi apitus nami serei aduk si kami tataot ani nei lamanka duk tatami. Ri mani, mi kun apolokaipok animi ani mi duk si kuli rina ke.” 23Au,vong kala serei le na kala tenei vauk pok.Asukang na vapalpalima i taun kala pasalsuai.

24 Na God kala antok, “Ri manmanikanglok i kuli roe, mi serei aduk e kuli rina,nami apitus asereai pok animi si kami kevekuvkuvulan angpetpetekai. Ri vongo asiaiveven, ri manmanik palis e kuli roe na rikei i nei uten, mi apitus angkokoai singimipok. Na kala asukang. 25 God kata asinonga ri kei, ri vongo asi aiveven e rina na rimanmanik po palis e kuli roe. Kata asereaianiria ani ki apolokai pok aniria akorong.Na God kala arai ta vola roron.

26 Na God kala antok, “Tara asinong a rivap si lilinau na kankanuai ira. Tara alisiria ta kitmat si saupai aongos ani mamainta ien i nei laman na mamain ta mani i neipangau ke. Ki saupai kapa ani mamain tavongo ipo aiveven na ani kuli rina aongoske na ki saupai kapa ani mamain ta man-manik ipo palis na pasal anglok kuli rina.27 Asukang vanang na God kata asinong ri

TUTAPONGAI 1:28 3 TUTAPONGAI 2:22vap si kankanuai ina akorong pok. Io, sikankanuai ina pok God kata asinong ri vap.Kata asinong ri vap ani ki tauan na aina.28 Na God kala poso atauia iria ta mengenasukang ke, “Mi apolokai pok animi. Kamiinatus ki aduk na kuli rina ke na ki saupaiania. Mi saupai aongos ani ri ien nei lamanna ri mani nei pangau na ani ri manmanikaongos kipo ago kuli roe.

29 Na God kala antok, “Nalapo alis vangimi ta ri sukal aongos i kuli rina vopoatogon katui kuvul ve ri ei aongos vopo uaiang. Kilapo kakami ani mi angan singiria.30 Na ani ri mani i nei pangau na ri man-manik aongos po to kuli vunep, riria kapaki angan pan na uai imamain ta ei na uriuriaongos.” Na kala asukang. 31 God kala araiani keve bil aongos i kana la asinong ang,na vola roron luai. Au, vong kala sereile na kala tenei vauk pok. Asukang navalimalesikei i taun kala pasal suai.

21 Au na God kala akamusai ani asisinong

e metekuku na kuli rina tavirimok asipke. 2 Kata akamusai aongos ani kana keveavibisan i asisinong si valimalesikei i taun.Au na si valimalengua i taun kala ausaipelek kana abis. 3 Kata poso atauia nataun ang na kala vil agogoai ania. Kataabis ia asukang using si taun ang akorongkata ausai pelek kana avibisan aongos iasisinong.

God Kata Asinong Ri Vap4 Kana na akuskus i sa kata serei si taun

ang na God kata asinong na mete kuku nakuli rina. Si taun ang a God, nang niana IAVE, kata asinong a kuli rina na metekuku, 5 katapo kovek i mangsikei a bil isuk polok le kuli vunep, using IAVE parikkatapa alis langit lak kuli rina na katapokovek lak i igenen si itoitonai ani nei roe.6Sikei laman katapo uli uv alak le nei roe nakapo vil a vuluk a roe aongos ang pulakai.7Na IAVE kala kap roe le kuli vunep na kalapitopito na igenen tatana. Le na kala kuialak kanamalu i to ane si isuna i igenen angna kala serei a igenen atogon to.

8 Aino le, IAVE katala sukal a mangsikeia matang e Eden, si palpal ang a makarapkapo sanglak singina. Na eiang vanang kalaasinong a igenen i kana la pitopito ang.

9 E nei matang ang IAVE kala asereai animamain ta ei anglok pulakai aongos. Nakipo keve ei talupus roron luai angkokoaisi angan. E nei liuan ina i nei matangang kala asereai ani pongua na ei. Ei ito, na ei i malangas ani rikek na roron.10Katapo atogon amangsikei a sung kataposaling le Eden na katapo alis laman animatang ang. Si mang palpal i Eden, sungang kanlapo tapagal ane si puat a ngakani laman. 11-12 Ainoai i sung, kana asan taPison. Laman ke kapo saling pulakai neipalpal Avila aongos. Na palpal rina angkapo duk ta gol roron luai. Eiang kapa kapoatogon rul sain ro na iat roron lik ke onikis.13 Vapongua i sung, kana asan ta Gion, nakapo saling pulakai nei palpal Kus aongos.14Na vapotol i sung kana asan ta Tigiris nakapo saling e ngising i palpal Asur, si palpalipo sanglak ta makarap. Au na vapuat isung kana asan ta Euperetes. 15 Au, IAVEkanla asinong a igenen ang e nei matang eEden ani kan itoitonai ania na ka aivevenia. 16 Na kala pini ia asukang ke, “Kupokalakala luai si angan si uai i keve ei aongosi nei matang ke, 17 sikei napo tubat ua taku ago ta angan si ei i malangas ani roronna rikek suke. Napo tubat luai anim, usingman ku angan singina, matmat ka kinkosua.”

18Na God IAVE kala antok ta, “Pua, parikkapa ro ani tauan ke ka ago papalik. Kaporo ani naka asinong ta mang anu val niaani ka papakangai ania. 19 Aino le, IAVEkata pitopito na mamain ta manmanik nari mani ta roe. Na kala luk iria ane siigenen ang ani kameposo asan aniria. IAVEkatapo ago na kapo longong ta saka asanan tauan ke katapo atuk a siksikei i kevemanmanik na mani ang tataria, nang niakatalapo kari asan luai. 20Asukang vananga tauan ke kata atuk a ri manmanik aongosipo aiveven na i nei uten na ri mani aongosi nei pangau na kuli roe ta kari keve asan.Sikei katapo kovek i sikei ka ago kuvulve nia asukang val ta kana papakangai.21Asukang na IAVE kala arodot ia ani ka rotmat. Taun kalapo rot, IAVE kala luk suai anisikei a vuk tuan i vagvag ina na kala pakutpok a makas ang ta sin. 22 Au na ka luk atuan ang na kala pitopito asereai ani ainatatana. Kala songo le na aina ang na kanla

TUTAPONGAI 2:23 4 TUTAPONGAI 3:19atatung ia si kana tauan. 23 Si vuk taun angkala arai ani kana aina na kala antok ta,“Pua, kana vang a mangsikei ig akorong!Tuan ina, le si tuan ig. Sin i pukunina, lesi sin i pukunig. Io, naka atuk vang kanaasan ta aina, using kata serei le si tauan.”24Au si oring ke vanang, tauan ka papalek atamana ve rinana na kan ago kuvul ve kanaaina na kilong sikei palau. 25 Si taun ang angono angkisnganan ke kilongtapo pukunvaras aongos na parik katapa atogon bil sivil amamaila anirilong.

3Longogel

1 Nei liuan i keve manmanik aongos inei uten ang IAVE katala asinong iria, kenekatapo nas alava luai aniria. Mangsikei ataun, kene kata tapasuk na kamela antok aaina ang asukang ke, “Ai, iuang! Au si kapotutuman nang ta God kata tubat akorongimilong asi ago ta angan si mamain ta eiaongos nei matang ke?” 2-3 Aina ang kalaantok ta, “Ai, parik nang. Namemlongpokalakala si angan si ri ei aongos i neimatang ke. Sikei si ei ang e nei liuan i neimatang ke akorong, God vanang kata tubatimemlong asi ago ta angan an singina. Kataatatai imemlong ta man namemlong an-gan vo sigil si ei ang, nganlak namemlongmamat.” 4 Na kene kala antok ta, “A pua!Kovek luai. Parik nangmilongpa angkoai simat. 5Kupo nas, God katamengen asukangnang using kapomalangas tamanmilonglaangan si ei ang, milongla atogon a naslava. Milong la serei asukang palau valnia, God akorong. Milongla nas vang a rona rikek.” 6 Au, aina ke kala longong nakala arai ta Uai ina i ei ke kapo ararai arona kapo roron asi angan, na man nganingkala angan singina, kala atogon amalangasroron luai. Asukang na kanla ngumut amang matan uai ina na kala angan iria.Kisngana kapa katapo tung eiang. Au naaina ang kala alis ia na kala kun angankapa.7Na kilongla lomlomon tapalas na kilonglaarai kinle ta kilong tapo varas. Asukang nakilong la kikit pan i ei na kilongla susukaiania asi karilong pakut anirilong. 8 Aukalapo livus aliu tenei ngelik na kilonglalongong a God IAVE sipo pasal pulakai e neimatang ang. Na kilongla sip sian mumun

ania nei liuan i ri ei i neimatang ang. 9SikeiIAVE kala songo na tauan ang ta, “Au, neinumai kana evoi?” 10 Na tauan ang kalaantok, “Nata longong ua sipo pasal pulakaina nala mumun anim. Natapo leng nangusing nalapo varas.” 11 “Iau? Au si kataantok ua ta kupo pukun varas? Sa nang,kutala angan si ei ang nata tubat imilongsingina ingko?” 12Na tauan ang kala antokta, “Nang a aina ke kuta atatung ia singig,ninia vanang kata luk le na mang matanuai si ei ang na kanla alis iau, na nala kunangan.” 13 Au na God IAVE kala antoka aina ang ta, “Ku antok tapai anig. Saakorong kupo abis ia asukang ke?” Na ainakala polpol ta, “Nang a kene ang, kata kunkapau anig na nala angan.” 14 Asukangna God IAVE kala antok a kene ang ta,“Le si sa kutala abis ia, kam vilvil akui kaasukang ke: numai papalik, ri vap ki alelena ki mirik anim, nei liuan i mamain tamanmanik. Tutapongai le kana ku palis tavingam na ku konmutep i kuli roe ani kevetaun aongos tung si ku mat. 15Na amatunga neikien nei liuan imilong ve aina sukena milong uli angmamaralai angpokpokaianimilong. Keve matan tivum ki angma-maralai ve keve matan tivuna i aina suke.Taun kapo tulbonai anim ka komeng apatum, na numai ku kalat a pung i kakina.”16 Au IAVE kala mengen a aina asukangke, “Kam vilvil akui ka sang asukang ke.Taun kupo sungsungukan na kalapo sinongkam taun asi ingus, ku nasai ani kui lava.Na ku atogon a vubuk ani kam tauan, naninia ka uli sausaupai anim.” 17 Na kalatutalang a tauan na kala posong ta, “Numaivanang, kutala longolongai ani kalingana ikamaina, na kula kunangan si ei i kag tubatang anim, na kuta longogel iau. Asukangvanang na kuli roe ke kala rikek tukulai inasingim. Na ka uli asukang tung si ku mat.Ka meng ua na kui i abis si keve taun asikam sabonai ani pok singina. 18 Ka duk tauriuri na ei ve angus rodotan, na ku silipulakai nei uten lava si gule ta kam pok asiangan. 19Ku kun gese alava vang taun a neiroe asi apolokai ta kam pok akorong. Kuabis alava tung si kuan mat na ku papokane nei roe. Lomon akit ia ta kuta sereinang le si roe, na numai nang kupo roe. Auna using kapo asukang, taun ku mat kuan

TUTAPONGAI 3:20 5 TUTAPONGAI 4:19papok ane si ring ang kuta serei le singina.”20Na tauan ang kala atuk a kisngana ta Eva.Using ninia vanang nganlak ka rinaria i rivap aongos. 21Na God IAVE kala luk a kulitimanmanikna kala kavat na ri AdamveEvatatana.

22 Na kala antok ta, “Igenen ke kalaposerei val tara. Kalapo nas vang a roronve rikek. Asukang na ka ago ta angan ansi ei i to ang vei nganing kala to asikeiluai.” 23 Asukang na God IAVE kala asoksuai ania le nei matang ang ani kan abismatang akorong ania si roe ang nang kataserei singina. 24 Au kala kirikai suai aniigenen ang na kala atung a Kerubim emete takaman i Matang i Eden si palpal iposanglak ta makarap. Na kala atung kapa namangsikei a samele lava ipo visvis. Sameleang katapo ripag na kapo timis angtaliun-gai val ureurek i kut na kapo tavulit angpokasi tubat ani selen alak ane si ei i to.

4Kain ve Abel

1 Au, Adam kala ago ve kisngana na kalasungsungukan. Kala ingus a sikei a nat nakala lomlomonai ta, “Si papakangai si IAVEnatala asereai ani nat.” Si oring angvanangna kala atuk a nat ang ta Kain. 2Au, emungkala anguan vinga pok an na kala inguskana vapongua i nat na kala atuk ia ta Abel.Abel kala serei a igenen katakai i aivevenvongo na Kain kata serei a igenen katakaii suksukal. 3 Au si mangsikei a taun Kainkamela serei ta mang keve uai i matangna kamela sula serei si IAVE tatana. 4 Au,Abel kamela kun serei ve kana keve vuksin vulvuluk i kana keve ainoai i natnat isipsip, na kala sula serei si IAVE tatana.IAVE kala arai velai maramarak ani alilisang si Abel sikei kala arai misagai ani anuang si Kain. 5 Asukang na Kain kala vingamanas luai na nona kala songag ta marala.6 Taun a IAVE kan arai ania sipo maralaasukang ke le na kala sui ia ta, “Au si kupomarala asukang nang marai sa? Marai saluai na nom kapo asukang? 7Sa, parik kupanas ta man ku abis aro nala maramarakanim? Ku aiveven, using man ku abis asa parik kapa roron, rikek nganlak kamesinong teremai anim e mete kam takamanasi kana kong akit anim. Ku atokngai alavaasi kam dual suai ani kitmat ina i rikek ke.

8 Au, mangsikei a taun Kain kala antok atasina asukang ke, “Me na tarung an ulittapai nei uten.” Taun kilong anlapo agonei uten Kain ka tutalang palau na tasinana kala vis punuk ia. 9Na emung ina IAVEkala sui a Kain ta, “Au Kain, nei a tasim taAbel evoi?” Na kala antok ta, “Parik napanas nang. Au si, natame nat nang asi meuli aiveven tasig?” 10 Na IAVE kala antokta, “Marai sa kuta abis a lau rikek ke? Kulongong! Rangai i tasim kana kapo tangtaun iau le kuli roe. 11 Asukang vang nakana naka poso arikek ua na nala kirikaisuai anim pelek a roe ke kana kata apangana nguruna si inum ani rangai ina i tasim,nang kata puka si kungam. Kula siang neimamaiten asukang ke: 12 Taun ang ku abisa nei roe, ka kovek luai ta bil ka polok.Kula igenen asi pasal angpok palau ani kulirina ke na ku kovek ta ring akorong si agoatuk.” 13Au, Kain kala antok a IAVE ta, “Loi,vilvil akui ang nang kupo alis iau tatanakapo tavirimok luai anig si paus. 14 Puanapo mamakus using kana kulapo lu suaianig le si oring ke, na nala tav ago vang engerem. Io, kapo rikek luai using nala ulipa angpok pulakai na nala kovek ta ring asikag ago atuk. Nala asukang luai vang taigenen ago angvolai kovek i ring akorongsi ago. Pua na man nganing a sikei kalatul bonai anig kala raung korong luai anig.”15Na IAVE kala antok ia, “Parik. Parik kapaangkoai si ka asukang. Man ta sikei kalaraung korong a Kain, nganlak a vilvil akuiang ninia ka paus ia ka amatan limalenguaasoliu ani kakam ta vilvil akui.” Au na IAVEkala amatung a mangsikei a akanangai siKain animan a sikei kala angruduai pulakaive nia ki tav angkoai si raung korong ania.

16 Asukang vanang na Kain kala papeleksuai ani matana i God na kanla ago e palpalNod si mang pulis i Eden si ring ipo sanglakta makarap. 17 Au Kain kala ago ve kanaaina na kala atogon sungsungukan na kalaingus a sikei a nat. Na Kain kala atuk iata Enok. Si taun ang Kain katapo abis amangsikei a rina na kala kun atuk aniausing kana nat ta Enok. 18Enok kata asereaiani Irad. Na Irad kata asereai ani Meuiael.Na Meuiael kata asereai ani Metusael naMetusael kata asereai ani Lamek.

19 Au Lamek kala osongon kana ponguana aina. Kana ainoai i aina kana asan ta

TUTAPONGAI 4:20 6 TUTAPONGAI 5:32Ada, na vapongua kana asan ta Sila. 20 NaAda kala ingus a Iabel. Au Iabel vanangkapo tamaria i mamain ta vap ipo pasalangpok si keve rina pulakai sipo aivevenvongo. 21 Na tasina i Iabel ta Iubal. AuIubal vanang kapo tamaria i mamain tavap ipo tiring na kuikui. 22 Na kana nat aSila ta Tubal-Kain. Ninia na katakai i abista keve aen anglok. Kata abis asereai animamain ta bil ipo tangai. Na tauna i Tubal-Kain ta Nama. 23 Na Lamek kala antok angono kisngana ta, “Kag ngono aina, ri Adave Sila, milong longong aro kag mengen.Natala raung a mang igenen tanginangusing katala vil akui iau. 24 Man ta sikeikala raung korong a Kain io, limalengua naigenen nganlak ki kun mat. Sikei man tamang anu kala vil akui iau, 77 na igenen kikun mat using iau.”

25 Na Adam kala anguan ago an ve kanaaina na kala ingus kana mang nat na kalalomlomonai ta, “Nat ke kapo sasakolai iAbel voiang a Kain kata raung ia.” Si vukoring ang vanang na kala atuk a nat ang taSet. 26Na Set kata atogon nat kapa na kalaatuk ia ta Enos.

Si vuk pangau ke vang ri vap kilatutapong nanauai ani asan IAVE e ringmalangas.

5Matan Inatus si Adam

1 Kana na akuskus kita kalang ia i kanamatan inatus na Adam. Si taun ang naGod kata asinong na ri vap, kata pitopitoiria usiusing kakana ta kankanuai akorongpok. 2 Kata pitopito iria ani ki tauan naki aina. Na nia si taun ang akorong kalaposo atautauia iria na kala posong iria ta rivap. 3 Na Adam kala 130 na matas na kalaasereai ani mang sikei a nat kana asan taSet. Nat ke katapo asukang luai val tamana.4 Emung ina Adam kala to pok le na mang800 na matas. Nei liuan i pangau ang kataatogon kapa na mang matan inatus natkavulik. 5 Aongos Adam kata to na 930 namatas le na kala mat. 6 Na Set kala 105 namatas na kala atogon kakana ta kun natkana asan ta Enos. 7 Au le na kala to namang 807 na matas. Nei liuan i pangau angkata atogon kapa na mang matan inatusnat kavulik. 8 Aongos Set kata to na 912na matas le na kala mat. 9 Na Enos kala

90 na matas na kala atogon kakana ta kunnat, Kenan. 10 Emung ina Enos kala topok le na mang 815 na matas. Nei liuani pangau ang kata atogon kapa na mangmatan inatus nat kavulik. 11 Aongos Enoskata to na 905 na matas le na kala mat.12NaKenankala 70namatas na kala atogonkana kun nat, Malalel. 13 Emung ina kalato pok le na mang 840 na matas. Nei liuani pangau ang kata atogon kapa na mangmatan inatus nat kavulik. 14Aongos Kenankata to na 910 namatas le na kalamat. 15NaMalalel kala 65 na matas na kala asereaiani kakana ta kun nat Iared. 16 Emung inakala to pok le na mang 830 na matas. Neiliuan i pangau ang kata atogon kapa namang matan inatus nat kavulik. 17 AongosMalalel kata to na 895 na matas le na kalamat. 18 Na Iared kala 162 na matas nakala asereai ani Enok. 19 Emung ina Iaredkala to pok le na mang 800 na matas. Neiliuan i pangau ang kata atogon kapa namang matan inatus nat kavulik. 20 AongosIared kata to na 962 na matas le na kalamat. 21 Na Enok kala 65 na matas na kalakun atogon kakana ta kun nat, Metusela.22 Na emung ina Enok kala to i pasal veGod ani mang 300 na matas pok le. Neiliuan i pangau ang kata atogon kapa namang matan inatus nat kavulik. 23 AongosEnok kata to na 365 na matas. 24 Au, nausing Enok kata to aro i usiusing ani God,God kata songo suai ania na kala kovekpalau. 25Na Metusela kala 187 na matas nakala asereai ani kakana ta kun nat, Lamek.26 Emung ina kala to pok le na mang 782 namatas. Nei liuan i pangau ang kata atogonkapa na mang matan inatus nat kavulik.27AongosMetusela kata to na 969 namatasle na kala mat. 28 Au na Lamek kala 187na matas na kala asereai ani kakana ta kunnat. 29Na kala atuk ia ta Noa kuli mengenke kata posong ia singina ta, “Nat ke kakopo aus ira pelek a kui lava ke tarapo duaiia si kara keve avibisan e kuli rina ke, nanga God kata poso arikek ia.” 30 Emung i Noa,Lamek kala to pok le namang 595 namatas.Nei liuan i pangau ang kata atogon kapa namang matan inatus nat kavulik. 31 AongosLamek kata to na 777 na matas le na kalamat. 32 Au na Noa kala 500 na matas nakala asereai ani potol a nat ke, Sem, Am naIapet.

TUTAPONGAI 6:1 7 TUTAPONGAI 7:46

Nole Lava1 Si pangau ke tataot na polpolokan i

ri vap kalapo laba e kuli rina, na kilapoapitus asereai ani ri kavulik miang. 2 Nakana inatus nat a God kila arai ta ri kavuliki ri vap kipo ararai miminaungan na kilaosongon iria angkokoai si kakaria ta kevepipilak akorong. 3Na IAVE kala arai ani bilke na kala mengen asukang ke, “Pato ig kaago ta sinong asikei an si ri vap using kipopukun palau na kipo angkoai si mat. Karimatas si to ka tung palau si 120 na matas.4Matan vap ke ri Nepilim kitapo ago e kulirina si taun ang na ane mung lik kapa ina.Kita polok serei si taun ang kana inatus nata God kita ago kuvul ve ri kavulik i asereaita ri vap i kuli rina na kila atogon inatussingiria. Matan inatus ke kita polok alak nakila atogon asan na akus lava si taun ang.Kitapo vapmadot luai. 5 IAVE kala arai ta rivap si taun ke kita lapo dual luai ta usingani lau rikek. Lomlomonai iria kata lapolomon papalik akorong na keve laulauanrikek ani keve taun aongos. 6Na IAVE kalamamakus luai ta katala asinong ri vap ekuli rina. Na kui kala rongos a pakangatina. 7Asukang vang na kala antok ta, “Nakamus suai luai ani vap ke natala asinongiria pelek na kuli rina ke. Na saka kevemanmanik an, na riria kapa kipo palis tavingaria kuli vunep, aongos si raung suai.Ri mani i nei pangau kapa asi daung. Napomamakus ta natala asinong na keve bil ke ekuli rina.” 8Sikei Noa papalik katapo aurukna IAVE.

9 Kana na akuskus i kana matan vap naNoa. Noa katapomang sikei a igenen roronluai na katapo uli atutuman nei liuan i vapang katapo ago ve ria si taun ang. Katapouli auai ve God. 10Noa katapo atogon kanapotol a nat tauan. Karitol volo asan tari Sem, Am na Iapet. 11 Kuli rina aongoskatapo duk ta lau rikek na katapo visuk luaie matana i God. 12 God kala arai ani kulirina na kala arai ta kapo visuk na vap inakapa, kari to kata lapo asukang. 13 Au nakala antok a Noa ta, “Nalapo lomlomonaikana ta na akamusai ani ri vap using kulirina ke kalapo duk ta lau visuk le singiria.14 Ku tapasuk na ku abis a mangsikei aperengan anim. Abis ia ta ei ke, Saipres. Ku

abis ta keve rum e neina na ku vulit ia takolta e neina na komo kapa. 15 Kana vangna selen ku using ia si abis ani perenganang. Vungavunga ina ka 150 na nganga,manamanang ina ka 25 na nganga na lakatina ka 15 na nganga alak. 16 E kuluna ilu ang ku abis ta vuk matakoto lik na kainongos i sikei a nganga alak le si kulunai lu ang. E ngising i perengan ang ku abiskapa ta mang matakoto. Nia si perenganang ku abis ta keve ring asi pasal. Ta anue pangkul luai, mang anu e liuan na manganu e kevkev. 17 Naka alis a mangsikei anole lava nang e kuli rina ke na ka bungumaongos na ri mamain ta bil atogon to eneite kuku. Saka keve bil an kipo atogon namalu i to singiria, riria aongos asi bungum.Keve bil aongos e kuli rina ke ki mamat.18 Sikei nau nala abis na mang ainainakaive numai. Numai na kisngam na kam volonat na volo kisngaritol aongos asi palaknei perengan ke. 19 Ane nei perengan angkapa ku luk alak ta tataot pongua i kevemanmanik aongos. Aina na tauan iria.Riria vanang ku aiveven ato iria ve numai.20 Ka atogon pongua i ri mamain ta mani,manmanik na riria kipo palis kuli roe. Kuato aongos vanang iria. 21 Na ku luk aitonkapa na ri mamain ta pok anim na ani kevemanmanik ang. Asinong aro na pok ang asiaiveven.” 22Keve atatai aongos suke si God,Noa kata longong ia na ka using ia.

71 Au na IAVE kala antok a Noa asukang

ke, “Nei liuan i vap ke kupo ago ve ria sitaun ke, numai kupo korong luai. Asukangna numai ve kam inatus aongos mi palake nei perengan ke. 2Ku songo ve numai nalimalengua na angkisnganan i keve siksikeia manmanik daus aongos. Na i keve man-manik ipo tav angan ku songo palau a sikeia angkisnganan. 3 Songo na limalenguana angkisnganan i keve mani aongos i neipangau, aina na tauan iria. Si oring kenganlak kila apitus atanginang pok na kulirina ke e mung i nole lava ke. 4 Emung ilimalengua na taun, nala alis langit ani kulirina ke. Na ka usen a 40 na mangias na 40na tenei vong aongos. Keve bil aongos i kagla asinong ang e kuli rina nala vil punuk

TUTAPONGAI 7:5 8 TUTAPONGAI 8:13aongos iria.” 5Na Noa kala abis aongos nakeve bil ang IAVE kata atatai ia tatana.

6 Noa kata lapo 600 na matas aongossi taun ang na nole lava ang kata sereisingina. 7 Ninia ve kisngana na karilongvolo nat na volo kisngaritol kapa kila palakaongos e nei perengan ang asi sip ani noleang. 8Keve angkisnganan i kevemanmanikaongos ang, ri mani na ri manmanik palis ekuli vunep 9 aongos kita serei si Noa. Auna kila kun palak alak e nei perengan angsi kuvkuvulan pongua i aina na tauan iriaaongos. Kata asukang palau val atatai siGod ani Noa. 10 Na limalengua na taunpalau emung, nole ang kala serei. 11 Noa,kana vang kata lapo 600 na matas aongos.Na nole ang kata serei si va 17 i taun iva pongua i ulen i matas ang. Taun angakorong keve laman i nei roe kita tavasna mete kuku ka vekai ani langit. 12 Nakala usen na 40 na tenei ias na tenei vongaonogs. 13 Nia si taun ang akorong Noa vekisngana na karilong volo nat ri Sem, Amna Iapet, kuvul ve volo kisngaritol kita riuklak aongos nei perengan ang. 14Ri mamainta manmanik, loi na tav loi kapa kita kunkokos ve ria. Mamain ta manmanik anglokipo palis kuli vunep na ri mamain ta maniaongos kapa kita kun kokos. 15 Saka kevemanmanik an atogon to, kita serei si Noasi kuvkuvulan pongua na kianpo palak enei perengan ang. 16 Sikei a aina na sikei atauan i kevemanmanik to aongos kita sereiasukang palau val atatai si God ani Noa.Emung palau i kitala papalak aongos IAVEakorong kala akang bat a takaman.

17 Si vuk pangau i 40 na mangias angkuli rina katala voko aongos. Taun angna laman ang kapo ruduk alak kala sungalakat a perengan ang le kuli roe. 18 Lamanang kata ruduk alak tung kanla sung suailuai ani perengan ang na kala voko nia silaman i pangkul i kuli vunep ang. 19 Sakakeve mulang lava an i kuli rina katala munaongos si taun ang na laman ke kata rudukna kala pakut aongos iria. 20 Le si lakat ikeve mulang lava laman ang kata anguanpalak ani limalengua na nganga soliu nakuluria. 21 Saka keve bil atogon to si taunang kita mamat aongos. Ri mani, ri man-manik loi na ipo aiveven na ri manmanikaongos ipo uraura ani kuli rina kita mat.

Na ri vap tutuman aongos kita kun mamatkapa. 22Si selen ke vanang keve bil aongos ikuli rina kita mamat suai. Saka keve bil ankita atogon a to na kipo aus ta isuria kitamamat suai aongos. 23 IAVE kata vil suaiaongos ani mamain ta bil atogon to nangkatapo aduk na kuli rina. Noa papalik navap po ago ang ve nia nei perengan angkitapo to. 24Emung i keve bil ke, laman angkata pakut lak na kuli rina ani mang 150 namangias aongos.

81 Sikei God kala lomon pok na Noa

ve keve manmanik kei na manmanik ipoaiveven e nei perengan ang na kala alisa mangsikei a vuk malu asi malu ani kulirina na laman ang kalapo uak asiang. 2 Sivuk pangau ke lenginang na keve mata inei laman miting kila akang bat ta uv alakna langit tavirimok ang kala kun aulei tausen. 3 Laman ang kuli rina kalapo uakananap asiang ani 150 na taun tung kanlapasiang luai. 4 Asukang na si va sangaulina limalengua i taun i va limalengua i ulenperengan ang vanang kamela soisinongkuli keve mulang i Ararat. 5 Laman katapokisiang lak tung si ainoai i taun i vasangaulii ulen na kuluria i ri mulang kalapo sereiaongos.

6 Au, emung i 40 a taun Noa kala tavasna matakoto i kana abis kuli perengan ang7 na kala angoi a kol ani kan ararai. Sikeia kol ang kanlapo ngoi angpok palau tunga kuli rina kala kolo aongos. 8 Asukang nakala angoi a uk asi kana an kun ararai taman a laman e kuli rina kala uak asiang.9Taun kanlapo ngoi pulakai parik kata araikorong ta oring asi kana gon ausai, usinglaman katapo duk aongos lak e kuli rina.Asukang na kamela papok naNoa kala sulaiani kungana na kala songo aro alak pok ianei perengan ang. 10 Au, kala kokoai anilimlengua na taun kan liu na kala anguanasok ani uk ang. 11Si tenei ngelik i taun angpok kala serei ve pan tanginang luai i olive nguruna na Noa kala nas ta laman ang ekuli rina katalapo uak asiang. 12 Au, kalakokoai pok animang limalenguana taunnakala anguan asok ani uk ang. Sikei si taunke parik katamela papok. 13Si ainoai i tauni ainoai i ulen i matas ang na Noa kata lapo601 na matas singina, kuli rina kala kolo

TUTAPONGAI 8:14 9 TUTAPONGAI 9:15aongos. Na si taun ang Noa kala vil suaiani akang bat i perengan ang na kala araita kuluna i kuli roe kala kolo aongos. 14 Iona si va 27 i taun i va pongua i ulen akorongkuli rina aongos ke katala kolo aongos luai.

15 Na God kala antok a Noa, 16 “Misoung pelek a perengan ang. Numai vekisngam na kam volo nat na volo kisngar-itol. 17 Mamain ta manmanik to aongosang ve numai, ku songo suai aongos kapaaniria. Ri mani, ri mamain ta vongo an-glok, na riria kipo palis kuli roe, ki soungaongos ani kime apitus ani kuli rina ke naka duk luai tataria.” 18 Asukang na Noakamela soung pelek na perengan ang vekisngana na kana volo nat na volo kisngar-itol. 19 Mamain ta vongo aongos na ririaaongos kipo palis e kuli roe na ri maniaongos kila kun soung. Ri bil aongos ipo rolani kuli rina ke kita soung asiang nei karikeve kuvkuvulan akorong.

20Na Noa kala ngoto atung namangsikeia pata ipo sula e mete IAVE. Kala luk tamang rukun i mamain ta vongo ve manidaus aongos ipo angan na kala sula iriaasukang ta kana alilis ane si IAVE. 21 IAVEkala sain na sain lulupusan ang na kalaantok pok ia ta, “Tutapongai kana na ileslak nala aulei luai ta anguan vil arikekan ani kuli rina si kari lau rikek ri vap.Kantanem ki uli bil arikek lak using kapoago si rangai iria, sikei nau nala aulei luaita anguan bil asukang ke an. Nala auleikapa ta anguan vil punuk suai an ani rimanmanik aongos kuli rina.

22 Tung si akamusai i taun i kuli rina ke,ka uli atogon ani keve taun angpetpetekaike: keve taun i suksukal ve keve taun ikopkopos, keve taun livus ve keve taunmanas, keve taun mangias ve keve teneivong, keve taun angpetpetekai nei liuan imatas. Io, ki ago luai ta anguan taputukan.”

9Palpalatung si God ve Noa

1 Na God kala poso atautauia na Noa vekana volo nat velai animengen asukang ke,“Mi apitus na mi serei aduk luai asi kamirol ani kuli rina ke. 2 Mamain ta vongo ikuli rina ke na mamain ta mani aongos inei pangauna rimanmanik kipo palis e kuli

roe na ri ien aongos i nei laman kilapo agosi kungami asi kami saupai. Nganlak ki lengna ki sip animi. 3 Saka bil an kapo atogona to singina na kapo palis vo ngoi angpok,kalapo kami pok asi angan. Natala alisimi ta mamain ta suksukalan na asukangpalau kapa nala alis imi kana ta keve bilaongos ke. 4 Sikei mi ago luai ta anganan ta sikei a vuk avus kapo atogon rangailak singina. 5 Na nganlak lak man nami rivap mi angdaung, mila mengen amalangase matag ta kakami ta kun to akorong. Kaasukang si mamain ta vongo aongos na kaasukang kapa singimi ri vap ta siksikei aigenen man ka vil punuk a tungana e ke evunep, kala mengen amalangas ta kana to.6Si ka asasaling na rangai si igenen, igenenakorong pok kala asasaling na rangai ina iiuang. Using a God kata pitopito na igenensi kakana ta kankanuai akorong pok. 7 Auanimi akorong ri vap, mi apitus na mi sereiaduk luai nami aruduk a kuli rina ke tatamipok.”

8 Na God kala anguan antok an ani Noana kana volo nat asukang ke, 9 “Kana vangnala amatung kag palpalatung ve nami namatan inatus ang kapa ki serei lak emungimi. 10 Kuvul ve mamain ta bil atogon tokitapo ago aongos ve nami e nei perenganang. Ri mani, ri mamain ta vongo anglok,na ri kei aongos, nang riria aongos kitalasoung ve nami, mamain ta bil aongos ato-gon to e kuli rina. 11 Kag palpalatung kapoasukang ke: Tutapongai kana na iles laknala aulei luai ta anguan vil putuk ani kamito ta alis nole ane kuli rina. Io, ka agoluai ta atogon tamang nole lava asukang keasi anguan vilvil punuk suai an e kuli rinake.” 12Na God kala antok kapa asukang ke,“Kana vang na akanangai i palapalatungke napo amatung ia nei liuan ira, na kevemamain ta vongo aongos ang na kami kevepatvap si serei lak emung imi. 13Mi arai tanatala amatung namang sikei a kumrangaie nei liuan i keve kuku suke. Ninia vanangkalapo akanangai i palpalatung ke nalapoabis ia ve kuli rina ke. 14 Si keve taun, mana nei pangau ka duk ta kuku na kumrangaikala tutu serei io, 15 naka lomlomonai pokani kag palpalatung ve nami aongos namamain ta bil anglok aongos atogon tosingiria. Parik luai kapa angkoai ta laman

TUTAPONGAI 9:16 10 TUTAPONGAI 10:21ka anguan bungum na vil punuk suai anani mamain ta bil e kuli rina. 16 Io, taunna arai ani kumrangai ang, ka alomon pokiau ta kag palpalatung kapo tung atokosve mamain ta bil anglok aongos atogonto singiria. 17 Sukana vang Noa, arai takumrangai vanang kapo akanangai i kagpalpalatung ve kuli rina aongos ke.”

Inatus si Noa18 Kana volo nat a Noa voiang kita soung

ve nia pelek a nei perengan ang, karitolvolo asan ta ri Sem, Am na Iapet. Na Amninia katapo tamana i Kanan. 19 Le si volonat ke vanang kuli rina ke kata serei adukluai. Na inatus iria kila angpotok ta kulirina ke.

20 Noa katapo mangsikei a igenenkatakai i sukal. Asukang na kata sukalkana matang vaen. 21 Mangsikei a taunkata inum si uai i nei kana matang na kalanio, na kanla matung ta varas e nei kanalu. 22 Au na Am, nat voike kata asereaiani Kanan, kala arai ania sipo matung angna kanla antok a ngono tasina e komo.23 Sikei ngono angtasimal ke kilongla lukle na mang vakup na kilongla amatungia e kalakalarilong na kilong anla palakalak ta mung irilong na kilongla pakut atamarilong tatana. No irilong kapo tunapetekai vei kilong arai ani tamarilong sipovaras ang. 24 Taun ang a Noa kala vangangtapalas na kala nas a sa na kana kiu kataabis ia singina, kala tapasuk 25 na kalaposong asukang ke: ‘Mamaiten kitmat kakos lak e kuluna i Kanan. Ka serei a asosokaie kevkev luai si ngono tasina.” 26 Na kalaposong kapa na vuk mengen asukang ke:“Alatun ane si IAVE, voiang a Sem kapoatogon ia val kana God. Kanan ka asosokaisi Sem. 27 God ka apolokai apapanai anipalpal roe si Iapet, na ri Iapet ve Semkilongsikei palau si karilong keve togtogon, naKanan ka asosokai singirilong.”

28 Emung i nole lava ang, Noa kata to pokna mang 350 na matas. 29 Na aongos Noakata to na 950 na matas, le na kala mat.

10Inatus si Noa Kila Apitus

1 Kana na akuskus usiusingai i kana volonat a Noa, ri Sem, Am na Iapet voiang kitol

tala kun atogon nat pok emung i nole lavaang.

Inatus si Iapet2 Iapet kata apolokai ani keve nat ke:

Gomer, Magog, Madai, Iavan, Tubal, Mesekna Tiras. 3 Na Gomer kata apolokai aniAskenas, Ripat na Togarma. 4Na Iavan kataapolokai ani Elisa, Tarsis, na ri Kitim ve riRodaim. 5 Keve palpal vap vo ago aliu angsi keve palpal e ngere lo kita seserei le sikeve vap suke. Kita tapagal pulakai na kipolok ane si keve patmani angpetpetekaina kila ago akorong si kari keve palpal. Naninia si kari keve palpal kita atogon karikeve mengen i rina akorong.

Inatus si Am6 Am kata apolokai ani keve nat ke: Kus,

Misraim, Put na Kanan. 7 Na Kus kataapolokai ani Seba, Avila, Sabta, Rama naSabteka. Na Rama kata apolokai ani Sebana Dedan. 8 Kus kata asereai ani Nimrodna Nimrod kata serei a igenen visvis madotluai e kuli rina aongos. 9 E matana i IAVEkata serei a igenen katak aro luai ta akalat.Eiang vanang na ri vap kipo nas ani posongani vuk mengen ke: ‘Asukang val Nimrod,igenen dual alava ke mete IAVE ta akalat.’10 Keve ainoai i rina lava i kana atung naka vosap aniria kipo Babilon, Erek, Akadna Kalne e palpal Sinar. 11 Le ke vanangkata pasal taun a Asiria na kanla atunga Nineve, Reobot, Ir, Kala 12 nas Resen.Resen nang kapo ago nei liuan i Ninevena rina tavirimok ang ta Kala. 13 Misraimkata asereai ani ri Lud, ri Anam, ri Leav,ri Naptu, 14 ri Patrus, ri Kaslu - vap ke riPilistin kita polok singiria - na ri Kaptorkapal;. 15 Kanan kata asereai ani Sidon,kana nat kiu. Au na ri It, 16 ri Iebus, ri Amor,ri Girgas, 17 ri Iv, ri Arak, ri Sin, 18 ri Arvad,ri Semar, na ri Amat kapa. Keve patmanii Kanan kila pasal apapanai pulakai 19 tungsi puli i Kanan kanla kinkos a Sidon tauna Gerar na alak luai ane Gasa. Na le iangpulis ang kala pasal taun a Sodom, Gomora,Adma na Seboim tung e Lasa.

Inatus si Sem20 Riria vang sukana na matan inatus si

Am. Si kari keve patmani akorong, na karikeve mengen i rina. Si kari keve palpalroe na kari keve palpal vap. 21 Au naSem kapa, voiang kapo tasina lik i Iapet,

TUTAPONGAI 10:22 11 TUTAPONGAI 11:27kata kun atogon kana inatus. Sem kat-apo tivuria i matan inatus aongos si Eber.22 Sem kata apolokai ani keve nat ke: Elam,Asur, Arpakad, Lud na Aram. 23 Na Aramkata apolokai ani Us, Ul, Geter na Mesek.24Arkapad kata asereai ani Sela na Sela kataasereai ani Eber. 25 Na Eber kata atogonkana pongua na nat. Mang anu kita atuk iata Peleg, using si taun ang a kui rina katapotatapagal. Na tasina i Peleg kana asanta Ioktan. 26 Ioktan kata asereai ani kevenat ke: Almodad, Selep, Asarmavet, Iera,27 Adoram, Usal, Dikla, 28 Obal, Abimael,Seba, 29 Opir, Avila na Iobab. Sukana nakeve nat ang si Ioktan. 30 Palpal ang kitapoago singina kata oros apapanai le Mesa aneSepar, si palpal rina mulangan ang anesi ring ipo sanglak ta makarap. 31 Ririavang kana na matan inatus si Sem. Sikari keve patmani akorong, na kari kevemengen i rina. Si kari keve palpal roe nakari keve palpal vap. 32 riria aongos vanangna keve patmani i kana volo nat a Noa.Kipo matung amalangas luai si ausingai ikari keve polpolokan nei liuan i kari kevepalpal vap akorong. Le singiria vanang akeve palpal vap ke kita apolokai ani kulirina aongos ke emung i nole lava vo sereiang.

11Angilung i Mengen

1 Au, kuli rina aongos ke kata atogonkana sikei palau a saling i mengen i rina.2 Na taun ri vap kilapo pasal avunga anesi ring ipo sanglak ang ta makarap, kianlasabonai ani mangsikei a oring marul eSinar na kila soi sinong singina. 3 Nakila angtokai angpokpokai aniria asukangke, “A, tara me pulpul na roe ke na tarangangan amadot iria” Kitapo uli abis luta roe, parik ta iat. 4 Na kila antok, “A,tara abis anira ta mangsikei a rina lava vemangsikei a lu lakat luai e nei liuan inavoiang ka palak alak luai ane metekuku anikara asan ka lava. Vei tarala uli angpotokpulakai ta kuli rina ke.” 5Sikei IAVE kamelapasiang asime ararai ani rina lava angnanga lu lava ang kilapo abis ia 6 na kala antok,“Au, man kana using a vap ke kipo sikeipalau ve kari sikei amengen i rina na kilapotutapongai kana asukang ke, pua! Nganlak

nganing ka kovek i bil ka tubat iria mankila atogon amang sa keve lomlomonai angemung. 7 A, tara kun pasiang na tara anatapagal kari mengen i rina ani ki angilungpok nei liuan iria.” 8 Asukang na si selenke vanang IAVE kata ailung na ka pagal nari vap angpotok ta kuli rina ke. Io na ekeavibisan i rina lava ang kata kamus palau.9 Ninia vanang a tukulai ina na kita atuk arina ang ta Babel, using eiang vanang IAVEkata ailung na sikei a mengen i kuli rinaaongos ke. Tapagal imatan vap ang vanangaulit i kuli rina ke kata tutapongai le iang.

Polpolokan le si Sem Tung si Abaram10 Kana na akuskus i Sem. Pongua na

matas emung i nole lava ang, Sem kalapo100namatas le na kala asereai ani Arpakad.11 Emung ina kala to pok le na mang 500 namatas na kala atogon nei pangau ang kanamang rukun nat kavulik. 12 Au, Arpakadkalapo 35 na matas le na kala asereai aniSela. 13 Emung ina kala to pok le na mang403 na matas na kala atogon nei pangauang kana mang rukun nat kavulik. 14 Au,Sela kalapo 30 na matas le na kala asereaiani Eber. 15 Emung ina kala to pok le namang 403 na matas na kala atogon neipangau ang kana mang rukun nat kavulik.16 Au, Eber kalapo 34 na matas le na kalaasereai ani Peleg. 17 Emung ina kala to pokle namang 430 namatas na kala atogon neipangau ang kana mang rukun nat kavulik.18 Au, Peleg kalapo 30 na matas le na kalaasereai ani Reu. 19Emung ina kala to pok lena mang 209 na matas na kala atogon neipangau ang kana mang rukun nat kavulik.20 Au, Reu kalapo 32 na matas le na kalaasereai ani Serug. 21 Emung ina kala to pokle namang 207 namatas na kala atogon neipangau ang kana mang rukun nat kavulik.22 Au, Serug kalapo 30 na matas le na kalaasereai ani Naor. 23 Emung ina kala to pokle namang 200 namatas na kala atogon neipangau ang kana mang rukun nat kavulik.24 Au, Naor kalapo 29 na matas le na kalaasereai ani Tera. 25 Emung ina kala to pokle namang 119 namatas na kala atogon neipangau ang kana mang rukun nat kavulik.26 Au, Tera kalapo 70 na matas le na kalaasereai ani ri Abaram, Naor na Aran.

27 Kana na akuskus i Tera. Tera kataasereai ani ri Abaram, Naor na Aran. Au,

TUTAPONGAI 11:28 12 TUTAPONGAI 13:1-2Aran kala kun asereai ani Lot. 28 Le na kanmat e Ur, rina ke si ri Kalde, si ring i ingusania. Kata mat si taun a tamana katapo tolak. 29Au, ri Abaram ve Naor kilong talapoosongon na kisngana i Abaram, kana asanta Sarai, na kisngana i Naor, kana asan taMilka, tamarilong ve Iska ta Aran. 30 Saraikatapo ngolo, kovek i nat. 31 Au, Tera kalasongo kana nat ta Abaram na tivuna ta Lot,nat ang si Aran, na omona ta Sarai na kilatapasuk pelek a Ur si ri Kalde asi kari pasalane Kanan. Sikei, taun ang kimela serei eAran akorong, kila soi sinong eiang. 32Terakalapo 205 na matas aongos le na kala mateiang e Aran.

12God Kata Songo na Abaram

1 Au, mangsikei a taun IAVE kata sereisi Abaram na kala antok ia, “Ku tapasuksuai ani kam ring ipo ago na kam matanvap na lu ang si tamam na ku pasal taun avuk roe ke naka akalit lak ua tatana. 2Nakaasereai anim ani ku serei a matan vap lavaluai. Na naka atautauia ua. Naka asereaiani kam asan asi kana tavirimok na ku sereia oring asi kag atautauia ani mang matanvap. 3 Ri si kipo poso atautauia ua, nakakun poso atautauia aniria kapa. Na ririakipo poso arikek ua, naka kun poso arikekaniria kapa. Le singim naka atautauiaaongos na mamain ta palpal vap i kuli rinake.” 4Au, asukang na Abaram kala tapasuksuai val IAVE katala antok ia. Na Lot katapasal ve nia. Taun ke na Abaram katapapelek na Aran, kana matas i to katalapo75 aongos. 5 Kata songo na kisngana taSarai na kana nat ta Lot. Na kala luk kanatogtogon aongos na kana keve asosokai ikana samui e Aran na kila pasal na kianlaserei e Kanan. 6 Taun kianla serei e Kanan,Abaram kanlapo pasal nei liuan i ring angtung e Sekem, si ring ang a ei gogoai angi More kapo tung singina. Si taun ang riKanan kitapo ago si roe ang, 7 sikei IAVEkala serei si Abaramna kala antok ia, “Nakaalis a vuk roe ke ane si kam nat.” Asukangna Abaram kala solo atung na mangsikei apata ipo sula ane si IAVE, iuang kata sereisingina. 8 Au le iang kala pasal alak tauna palpal mulangan i Betel na kanla atungkana lu eiang. Tere le iang Betel katapomatung si palpal ipo siang ta makarap, na

Ai si palpal ipo sanglak ta makarap. Au nakala solo atung kapa na mang pata ipo sulaane si IAVEna kala songona asan ina i IAVE.9 Emung ina kala tapasuk pok na kala pasaltaun na palpal Negev.

Abaram e Aigipto10 Si pangau i taun ke kata lapo atogon a

mol lava si palpal ang. Asukang na Abaramkala pasiang ane Aigipto asi an ago tapaieiang, using a mol ke katapo rikek luai.11 Le ani kianla serei e Aigipto, Abaramkala antok na kisngana Sarai asukang ke,“Napo nas ta kupo aina ararai aminaungan.12Na nganlak man a ri vap i Aigipto ki araianim kila posong ta, ‘Aina suke nang kapokisngana.’ Au na kila angkoai si raung anigsikei kila teng ato ua. 13 Asukang vanangna kapo ro ani ku antok iria ta kupo taugani ki teng ato iau na kag to ka kalakala asikag la aiveven aro anim emung.” 14 Io nataun a Abaram kanla serei e Aigipto, vapi ring ang kila arai kinle ta Sarai katapoararai miminaungan luai. 15 Na kana keveainoinoai a Parao kila arai ania na kianlaposong i mangal ania si Parao. Asukang nakila songo alak ia ane nei kana lu. 16Au, naParao kala aiveven aro na Abaram using aSarai. Kata alis ia ta kana keve sipsip, nameme, na bulumakau, na dongki, na kamelna kana keve asosokai aina na tauan kapa.17 Au, IAVE kala arai ta Parao katala songokana aina na Abaram, kala alis a mamain tamalepen lava singina na si vap aongos ang inei kana lu. 18Au, na Parao kala lis mengenasi kana arai ani Abaram na kamela antokia asukang ke, “Au si Abaram,marai sa kanakupo vil iau asukang ke? Ani sa akorongparik kutapa buk antok amalangas anig taaina ke kapo kisngam? 19 Marai sa kutaantok ta kapo taum, kana? Kutala vil iauna natala osongon ia lenginang. Au kanat,kana na kam aina, songo le ia na mi pasalsuai ani ring ke!” 20 Na Parao kala alis asaupai ani Abaram si kana keve asosokaina kila asok suai ania kuvul ve kisngana nakana keve togtogon aongos.

13Abaram ve Lot Kilongla Angtaliungai

1-2 Asukang na Abaram kala papeleka Aigipto taun a palpal Negev kuvul vekisngana na kana keve togtogon aongos.

TUTAPONGAI 13:3 13 TUTAPONGAI 14:10Abaram si taun ke katala serei a igenentauia luai, duk i vongo na kapkap mim-inaungan. Na Lot kata auai ve nia. 3Kalapopasal angpok rina le palpal Negev tung sikanla serei e Betel. Io, si vuk oring angakorong e liuan i Betel na Ai, voiang kataatu lu aino singina, 4na ka abis kapa na pataipo sula ang. Eiang Abaram kala anguansongo an ani asan ina i IAVE. 5Au, Lot kapakatapo atogon kakana ta kun keve sipsipna bulumakai na kana keve vakup ipo atulu, na kana kun keve asosokai. 6 Kilongtapo auai atogon ani keve bil miang keasukang na vuk roe ang kilong tapo ago iakata lapo liklik anirilong kuvul. 7 Au nausing kapo liklik a vuk roe ang, karilongkeve katakai i aiveven vongo kitapo uliangmamaralai. Si vuk pangau ke ri Kananna ri Peris kapa kitapo ago na roe ang.8 Asukang vanang na Abaram kala antoka Lot asukang ke, “A, parik nang kapa roani ka atogon angmamaralai e nei liuanirung na nei liuan i karung keve asosokai.Tarungpo angtogon nang. 9 Kalapo roronvang kana ani tarung angtaliungai. Roelava nang kapo oros palau e matarung.Pilak ta kam ta palpal roe kupo buk ia, naman kula luk a saka palpal an, nau nalakun luk ani mang palpal. Kapo ro ta tarungangtaliungai e ke.” 10-11 Au na Lot kanarai ani mas ro i polpolokan i nei lulungang e Ioridan na kala pilak ia ania. Vukroe ke katapo roron luai val matang angsi IAVE, na asukang val roe ang e Aigiptotaun a Soar. Si taun ke IAVE parik lakkatapa vil punuk suai ani ri vap i Sodomna Gomora. Au, Lot kala tapasuk na kalapasal taun a vuk roe ang ane si ring iposanglak ta makarap. Eiang vanang, ngonoigenen ke kilongla angtaliungai. 12Abaramkala ago si roe ang e Kanan na Lot kalapataun na keve rina i nei palpal ang nakanla atu lu ngere Sodom. 13Ri vap i Sodomkitapo to arikek luai na kitapo uli abis anikeve lau rikek miang e mete IAVE. 14 Au,emung palau i karilong angtaliungai, IAVEkala antok na Abaram asukang ke, “Le sivuk oring ang kupo tung singina, ku tereaongos aulitai anim si keve palpal malu.15 Roe aongos ang nang kupo arai ania,naka alis ua na matmatan inatus emungim tatana ani kala kakami asikei. 16 Naka

asereai aniria ani ki duk luai na parik kipaangkoai si taot korong aniria. Man ta sikeika angkoai si tataot korong ani mutep ikuli vunep ke io, kala angkoai vanang sitataot korong ani matmatan inatus emungim. 17Pasal na ku ararai ani vungavunga namanamanang i vuk roe ang. Kalapo kakamnang. Nala alis ua tatana.” 18 Asukangvanang na Abaram kala aingik kana kevelu taun a Eberon na kanlapo atu lu eiangngere keve ei gogoai ang si Mamre. Eiangkala solo atung kana pata ipo sula taun aIAVE.

14Abaram Kata Asapang a Lot

1-3 Si vuk pangau i taun ke katapo atogona visvis e nei palpal Lulung i Sidim, kipokin ia ta Laman Makasim. Puat a vosapkita pasal asi an visvis ve mang palpalimana vosap. Amrapel i Sinar, Ariok i Elasar,Kedorlaomer i Elam na Tidal i Goim kitavisvis vemang palpalima na vosap ke: Berai Sodom, Bersa i Gomora, Sinab i Adma,Semeber i Seboim na vosap i Bela, nang apalpal ang kipo kin kapa ia ta Soar. Pal-palima na vosap ke kita angsongo na kilatung kuvul e palpal lulung ke e Sidim. 4Ani12 na matas aongos kita ago neite saupai siKedorloamer na si va 13 imatas vanang kilatutaliung ia.

5 Au na si va 14 i matas Kedorlaomer nakeve vosap ang kita ago ve nia kita pasalna kianla vis suai ani ri Repa e Asterot-Karnaim, ri Sus e Am, na ri Em e Save-Kiriataim, 6 na ri Or e palpal mulangan iSeir na avunga lik ane El Paran ngere ringvarasai palau ang. 7 Le iang kila aliuliu pokna kila pasal ane En-Mispat, kipo kin ia taKades si taun ke, na kianla luk aongos a roeang si ri Amelek na si ri Amor kapa po agoang e Aseson-Tamar.

8 Au, asukang vanang na palpalima navosap ang le Sodom, Gomora, Adma, Se-boim na Bela (nang Soar) kila auai kuvul nakianla itoitonai ani kari keve tungtungani visvis e nei palpal lulung ang e Sidim.9 Na kila angvisvis ve palpalima na vosapang, Kedorlaomer i Elam, Tidal i Goim,Amrapel i Sinar na Ariok i Elasar. Visviske katapo asukang ke: puat a vosap kitapopetau na palpalima na vosap. 10 Au, palpallulung ang e Sidim katapo duk i ri lulung

TUTAPONGAI 14:11 14 TUTAPONGAI 15:9lik pulakai voiang kapo atogon kolta neiria.Na vuk taun angnangonovosap ke i Sodomna Gomora kilongta sip, mang matan ikarilong keve vap kila puka nei keve lulungang, na mang matan iria kila sip alak tauna ring mulangan. 11 Asukang na puat avosap ang kita aunga aongos na togtogonna matan pok i Sodom na Gomora na kilapasal suai tatana. 12 Kita tak kapa na Lot,nat ang si Abaram, kuvul ve kana togtogonaongos. Io, katapo asukang ke using katapoago e iang e Sodom.

13 Au, mangsikei i kana keve asosokai aLot kala sip na kamela antok a Abaram,igenen i Ebraio voike katapo agongere keveei gogoai ang si Mamre, igenen ke i patvapAmor. Mamre katapo tasirilong i ri Eskolve Aner na kitapo tung kuvul aongos veAbaram. 14 Io, taun ang na Abaram katalongong ta kitala teng akit kana nat, kalasongo akuvul kana petau i visvis. Tataotiria 318 aongos. Petau ke kitapo kakanaakorong ta vap ipo aiveven na itoitonaiani matan taun asukang ke. Kata songole vanang iria na kila pasal using na vapang tung e Dan akorong. 15 Au eiang sitenei vong ang kala pagpagal iria si kevekuvkuvulan lik asi an via ani vap ang. Au,kila vis iria na kila lu iria tung e Oba, liu aDamaskus. 16 Na Abaram kala songo pokkana nat ta Lot ve kana togtogon aongoskuvul ve kari keve aina na vap kapa.

17 Abaram katala vis suai aongos ani riKedorlaomer ve keve vosap ipo tung ang venia, na vosap i Sodom kamela paruduai ia enei Lulung i Save. (Kipo posong kapa ia taLulung si ri Vosap.)

18 Au eiang, Melkisedek, vosap i Salem,kala sasagi aniria ta saui na vaen. Igenenke katapo piris si God e Palkul Luai. 19 Au,kala sasagi le na kala poso atautauia naAbaram asukang ke, “Atautauia ane singimAbaram, le si God i Palkul Luai, ninia navo tauk i kuli rina na metekuku. 20 Io, naposong ro ane si God i Palkul Luai, voiangkata atiti dong ua ta vap ipo marala anganim.” Au na Abaram kala pagal suai aniata keve vo asangauli i keve bil ang. 21 Navosap i Sodom kala antok na Abaram ta,“Iuang, ku alis iau nang ta vap ang, natogtogon aongos ang ku teng akit ia anim.”22 Sikei Abaram kala antok ia ta, “Parik.

Natala atung a kungag nang i atu vala ematana i IAVE, God i Palkul Luai ang, natukulai i metekuku na kuli rina ke ta 23 naago luai ta naung an ta mangsikei i kamkeve togtogon aongos. Io, ka ago luai ta vukvakup lik luai vo vuk kulit lik i pauk i kakname teng ia. Napo lolokovo vei nganingkula antok nganlak lak ta numai kutala vilatauia iau. 24Na ago luai ta luk an ta sikei abil le singim sikei sa palau kag petau kitalaangan ia na palpal i togtogon palau nangke petau vap ke kitala auai ve nau, ri Aner,Eskol na Mamre io, ritol kitol luk kakaritolta pagpagal i togtogon ang.”

15Palpalatung si God ve Abaram

1 Emung ina palau, kalingana i IAVEkamela serei si Abaram nei ararai veai animengen ke, “Ku ago ta leng an Abaram.Nau kana kam lilit kitmat. Io, nau nakaseupok alava luai anim. 2 Sikei Abaramkala antok ta, “Pua, kag igenen madot luaita IAVE, ka saka roron an vanang kamatautauia anig sipo kovek i nat akorongke tatag. Igenen asi la atogon ani tauiaang emung ig, kana na Elieser i Damaskus.3 Parik kuta lapa alis nat anig. Asukangnganing na asosokai ke i nei kag lu kavlatauk nganlak i tauia aongos ang. 4 Auna kalingana i IAVE kala serei singina ta,“Parik. Igenen ang nang parik kamepaatogon a tauia ang. Naka alis ua nangta kakam ta ring nat akorong, ani niniaka tauk i kam tauia emung im.” 5 Le nakala asoung na Abaram ane komo na kalaantok ia, “Au kanat, ku tarak alak anemetekuku na ku tataot kotok namamain takalto aongos suke - io, man kupo angkoai sitataot aniria. Longong, kam matan inatusvanang emung im ki serei asukang ta kevekalto suke.” 6Na Abaram kala lomlomon tamengen ang si IAVE. Asukang na IAVE kalataot ia ta kapo igenen korong e matana.7Na kala antok ia, “Nau a IAVE nata asoungua pelek a Ur nei liuan i ri Kasdim, asikag alis anim ta palpal roe ke ani ku taukina.” 8 Sikei kala antok, “Kag volava taIAVE, na saka malangas an vang ta nalapotauk ina?” 9Na kala antok ia, “Ku an luk leanig ta sikei a bulumakau aina tanginangna sikei a meme na sikei a sipsip tauan,siksikei ka atogon kana potol amatas ila to,

TUTAPONGAI 15:10 15 TUTAPONGAI 16:13na kapa ta sikei a uk na sikei a manianguitanginang.” 10Na kanla luk aongos iria nakamela lamdek angpal iria na kala amatungangpalpalai ani ngono palpal iria, sikei singono mani ang parik kapa lamdek angpalirilong. 11Na ri mani lava kime lapo karauna keve bil i lamut ang, na Abaram kalapolulu suai aniria. 12 Au, kalapo sin ariri namakarap na buk rot lava kala lukluk naAbaram na kala rot punuk. Na mangsikeia vuk vong taremaras kala pakut aongosia. 13 Na IAVE kala antok ia, “Kana vangku nas aro ta keve matan inatus emungim kian ago i sokoung si mangsikei a rinaparik ta kakaria akorong. Na ani 400 namatas aongos ki akeke tataria na ki ago sivilvil akui. 14 Sikei naka amiming lak napalpal vap ang kianla ago aisog neite kuisingina, na taun ki soung pelek na ring angki soung veai ani tauia tavirimok. 15 Sikeinumai kuan sinong lavan aro luai le na kianamunai anim vang ve keve tivum. 16 Au,puat a polpolokan ki kun mamat suai tapaina keve matan tivum kila papok ane ke.Ka asukang ke using a keve lau rikek angsi ri Amor ka serei arikek aliu lak le nakila soung suai.” 17Au, makarap kala siangluai na kalapo vong aongos, na mangsikeia avubus kala serei na bung kapo soungle neina na mangsikei a sulu kapo ureurekalava. Bil ke kanla pasal aliu nei liuan i kevevuk angpalpalai i keve manmanik i putukang. 18 Si taun ang akorong vanang IAVEkala atung kana palpalatung ve Abaram.Kata mengen asukang ke, “Naka alis kammatmatan inatus ta vuk roe aongos ke le sisung ang i Aigipto tung si sung lava ang iEuparates - 19 roe ke, kana na keve palpalvap ke kipo ago singina: ri Ken, ri Kenis, riKadmon, 20 ri It, ri Peris, ri Repa, 21 ri Amor,ri Kanan, ri Girgas na ri Iebus kapa.”

16Ri Agar ve Ismael

1 Au, Abaram katapo kovek i nat us-ing a kisngana ta Sarai parik katapa inguskorong ta kana nat. Sikei Sarai katapoatogon a mangsikei a ainan asosokai leAigipto kana asan ta Agar. 2 Asukang nakanla serei si Abaram na kala antok iaasukang ke, “IAVE nang kapo tav ainakanig si atogon nat. Asukang na napo buk

ua ani kuan rot ve kag asosokai. Le sinat ang nala kun angkoai asi asereai animangsikei a patvap.” Au, Abaram kalaauai ve lomlomonai ang si Sarai. 3 Si taunke kalapo sangauli na matas kana ago eKanan na Abaram. Au na Sarai kala songole kana ainan asosokai na kanla atatungia si Abaram ani ka ago ve nia asukangta kana aina. 4 Io, na kala rot korong venia na kala atogon kana sungsungukan.Au, taun ang kala nas ta kalapo atogonkana sungsungukan ta Abaram, kalapo ulikiming na kurek ani Sarai, aina po tauk anguna. 5 Au na Sarai kala antok a Abaramta, “Numai kana kupo tukulai i mese kenalapo paus ia. Nata alis ua ta kag asosokaiani kuan ago ve nia. Au na kana usingkalapo nas ta kalapo atogon sungsungukanle singim, kalapo kiming iau. Pua, kapo roani IAVE ka arai nei liuan irung ta si kapokorong.” 6Na Abaram kala antok ta, “Apua,aina ang apok kapo kakam ta asosokai nakapomatung e kungam ta ku abis a sa kupolomon ia ta kapo roron singina.” Asukangna Sarai vanang kala bil arikek si Agar tungsi kala sip ania. 7 Au, Agar kanla sip anenei ring varasai palau na eiang angelo siIAVE kamela serei singina ngere mang vuklaman lik ipo uv alak le nei roe. Lamanang kapo matung atava na selen ang aneSur. 8 Au, angelo ang kala antok ta, “Agar,asosokai ke si Sarai, kuta pasal le voi kana?Na nei a ring ang kupo pasal taun ia?”Na kala antok ta, “A, nang napo sip nangani tauk ug ta Sarai.” 9 Au na angelo angsi IAVE kala antok ia asukang ke, “Papokakorong ane si taukum na ku lis aongosua neite kana sausaupai. 10 Naka asereaiaduk lak ani keve matan inatus emung imani ki kun duk luai tav angkoai si taot.”11 Au na angelo ang si IAVE kala mengenkapa ia ta vuk mengen ke, “Kana kulapoago veai ani sungsungukanna nganlak kulaingus kam nat. IAVE katala longong kammamakus, na asukang vang ku atuk a natang ta Ismael. 12 Nat ang ka asukang valdongki loi. Dual i kungana nganlak kaangsualai ve vap miang, asukang palau valdual i kungaria i ri vap ka kun angsualaikapa ve nia. Kana to ka to i anggegelai vekeve tasina akorong pok.” 13 Na Agar kalaantok ta, “Kana vang natala arai akorong

TUTAPONGAI 16:14 16 TUTAPONGAI 17:21ani Voiang kapo arai anig.” Le si vukmengen ang vanang na kala atuk a IAVEvopomengen ang singina ta, “Numai a Godang kupo arai anig.” 14Asukang vanang navuk laman ang kita atuk ia ta Ber Lai Roi.Laman ang si taun ke kapo matung lak neiliuan i Kades na Bered. 15 Io, na si selen kevanang a Agar kata ingus nat ani Abaram.Na Abaram kala atuk a nat ang ta Ismael.16 Abaram kata lapo 86 na matas na Agarkala ingus a Ismael.

17Palpalatung i Lampulit

1Au, Abaramkalapo 99 namatas na IAVEkala anguan tutu aserei an singina na kalaantok ia ta, “Nau kana na God Kitmat Luai.Ku pasal ta pasal kapo korong e matag naka ago ta visuk ka lak ua. 2 Naka vil akitkag palpalatung nei liuan irung na nalaasereai alava luai ani kam keve apolokai.”3Abaramkata longong a bil ke na kala sotu-rungai ane kevkev luai. Na God kala antokia ta, 4 “Kakag vang kana ta palpalatung venumai. Numai ku serei a tamaria i kevepalpal vap miang luai. 5 Ki aulei ta songoanim ta Abaram. Kana nala atuk ua ta kamasan tanginang ta Abaraam, using natalaasereai anim a tamaria i mamain ta palpalvap. 6 Naka alis ua ta matan vap lava luai,na le singiria ri vosap ki tapasuk atung. Kuatogon tamatan tivum lava luai na nganlakkila asereai ani ri palpal vap miang e kulirina ke. 7 Nala amatung a palpalatungke ve numai ani ka tung atokos luai neiliuan irung na keve matan tivum ki sereiemung im, na ani polpolokan tanginanglak ang kapa. Io, ka asukang ke ta ku uliatogon anig val kam God na asukang kapasi keve matan tivum e mung im lak. 8 Roeke e Kanan kupo ago asukang ta sokoungsingina, nala alis animvekevematan tivumemung im ani kala kakami asikei. Na ririakapa, ki atogon iau val kari God.” 9Na Godkala rodo kana mengen taun a Abaraamasukang ke, “Na anim vang akorong, kutung akit si palpalatung ke napo amatungia ve numai na keve matan tivum emungim, si mamain ta polpolokan aliu. 10 Kanavang na palpalatung ke ve numai na kevematan tivum emung im. Palpalatung voikemi teng akit luai singina. Asukang ke vang:

Keve nat tauan aongos kipo serei nei liuanimi, mi lampulit iria. 11-12 Le si taun kemi uli lampulit ani ri nat tauan aongos, siva limaletul i taun emung i ingus aniria.Lampulit ke ka asukang val akanangai i kagpalpalatung ve numai na ka pakut aongosna ri si kipo ago neite kam aiveven asukangta ri asosokai na matan asosokai ang mitasamui iria le si mang matan vap petekai- io matan vap ang nang parik nami ako-rong mitapa asereai aniria. 13 Teng akit amengen ke. Kantanem kita serei eiang sikam patvap akorong vo kuta samui iria takam kapkap, riria aongos lak asi lampulit.Akanangai ke ka serei si pukunimi asukangta tokos luai i palpalatung. 14 Io, na saka nattauan an e nei liuan imi parik kapa siangsi bil ke, asi kirikai suai ania pelek kanavap. Using nang kalapo vil putuk na kagpalpalatung.”

Palpalatung i Isak15 God kata mengen kapa na Abaraam

ta mang vuk mengen asukang ke, “Anikisngam ta Sarai, kula aulei kana ta songoania ta Sarai. Kana nala atuk ia ta asantanginang ke, Sara. 16Naka atautauia lak iana ka kun ingus akorong ani kamilong nat.Na eiang kam aina ka kun serei a tivuria ikeve palpal vap miang na ri vosap kapa kikun tapasuk le si kevematan tivuna emungina.” 17 Au, Abaraam kala soturungai nakala los. Na kalapo antok musik singinapok ta, “Iau? Kapo koi lak nang ta igenenlapan val nau, 100 na matas i to, ka atogonnat lak? Pua, kapo angkoai lak nang ta Saraka ingus si lapo 90 na matas ke?” 18 Lena kala antok a God ta, “Au si sa, kaporo nang ta Ismael ka luk kam atautauia.”19 Au na God kala antok ia, “Kapo ro nang,sikei kisngam ta Sara ka ingus lak ta kamnat na ku atuk ia ta Isak. Na le singinanala teng akit kag palpalatung tung si kevematan tivuna kapa emung ina. Io, kapopalpalatung asi tung atokos luai. 20 Au naani Ismael, kapo ro natala longong ua. Nakun atautauia ania. Ninia ka kun sereiaduk luai si kana keve apolokai na ki polokalava si kari tataot. Ka serei a tamaria i12 na tu ainoinoai na naka kun asereai anikeve matan tivuna emung ina ani ki serei apalpal vap lava luai. 21 Sikei, si palpalatungke singig, na asereai ania si Isak, nat ang na

TUTAPONGAI 17:22 17 TUTAPONGAI 18:21Sara ka ingus ia anim si vuk taun asukangke si matas ang eno.” 22 Au, God kalakamus ta angmemengenai ve Abaraam nakala palak alak pelek ia. 23 Na si taun angakorong pok Abaraam kata songo kana natIsmael na kevenat i serei ang si petau i kanapo aiveven ang na vap i kana samui angta kana kapkap akorong na kala lampulitaongos iria val God katala pinipini tapaiania. 24 Ninia akorong na Abaraam katalapo 90 na matas aongos taun kita lamutia. 25 Na kana nat ta Ismael katapo 13 namatas. 26 Ngono angtama aongos kilongtaauauai lampulit si sikei palau a taun. 27 Io,asukang vanang na keve nat tauan aongosneite aiveven ang si Abaraam, vap i neilu na vap i kana samui ang, kita auauailampulit ve nia Abaraam.

18Potol a Sokoung

1 Si mangsikei a tenei ias lava Abaraamkatapo sinong e mete takaman i kana lungere keve ei gogoai ang si Mamre, naIAVE kala serei singina. 2 Abaraam katantarak alak na kala arai ani potol a igenenkitolpo tung e ring vunga lik. Vuk taun angkala arai aniritol, kala tapasuk sumasumapalau pelek a mete kana lu na kala sangasian ruduai aniritol. Kanla soturungaiane vunep 3 na kala antok, “Kala ro luai,kag igenen tauia! Napo sokotuk imitol animitol ago ta pasal liu luai an palau asukangke. Napo ago kana si pakangai animitol.4 Tol kokoai na nan luk laman le asi megalui ani kakimitol, le namitol sinong ausaitapai neite ei ke. 5 Io, ta kamitol menpok lik kapa asi akikit animitol si paspasalang. Tol sinong aro, naka pakangai nanganimitol.” Na kitola antok ta, “Kapo ro. Kuabis ia val kutala posong ia.” 6 Asukang naAbaraam kala sumasuma alak pok ane neilu na kanla atai a Sara ta, “Au iuang, kusumasuma palau ta potol a pakut i palauaroron luai na ku itoiton ta rukun saui.” 7 Lena Abaraam kala sang sumasuma ane neiliuan i kana takaman vongo na kanla pilakamangsikei a natnat ngoknok tanginang rolik i vulumakau. Kala alis ia si mangsikeia asosokai eiang asi kana an itoiton na vilamoso ania. 8Auna kanla luk namang kevebil asi amomoi saui na keve susu. Kamela

luk tul na avus ila itoiton amoso angna kalasasagi ani volo tanganu ang. Taun kitollapo angan, nia na Abaraam kanlapo tungneite mang iei eiang. 9 Na kitola sui ia,“Au na nei a ri kisngam evoi ta ri Sara?”“Nang riria e nei lu.” 10 Au, kala antok ta,“Si vuk taun asukang ke akorong si matasang eno, namela serei pok singim, na rikisngam ki atogon kari nat.” Si vuk taunke akorong Sara katapo tung e mung ina ikokolongong e mete takaman i lu. 11 Sikeirilong aongos ve Abaraam kilong talapolavan luai na Sara akorong katala polo soliukana taun i atogon nat. 12Asukang vanangna taun kata longong a mengen ke kata losmusik lik na kalapo lomlomonai ta, “Pua,nalapo piluk luai na kag tauan kalapo kunlavan akorong vang. Kala saka angkoai ananig si atogon ani bil miminaungan ke?”13 Sikei IAVE kala sui a Abaraam ta, “Au,marai sa vanang na Sara kapo los na kapoantok ta parik kapa koi ia kana si atogonnat si lapo lavan? 14 Au nei? Nau kana naIAVE. Sa vanang kapo kitmat anig si abisania? Name serei lak singim si taun i kagla atutung si matas ang eno na Sara vangka atogon ta kana nat.” 15 Sikei Sara kalapoleng lik pulakai na kala kapau ta, “A, pariknang natapa los.” Sikei IAVE kala polpol iata, “Io, kapo tutuman luai ta kuta los.”

Abaraam Kata Sokotuk ani Sodom16 Au, volo igenen ke kitol lapo tapa-

suk asi pasal na kitola tung si tere asiangtapai ane Sodom. Abaraam katapo auaiasi an atatung aniritol. 17 Na IAVE kalapolomlomonai ta, “Au sa, naka amunai aniAbaraam kana ta sa napo buk asereai ania?18 Abaraam lak nang ka serei a tamaria ipalpal vap madot na tavirimok luai. Naeiang a mamain ta palpal vap aongos e kulirina ki luk kari roron le singina. 19 Usingnau natala pilak ia ani ka tu ainoai ani kanainatus na kevematan tivuna emung ina aniki teng akit si kag keve laulauan si selenke ta ki asereai ani aisoisogan kapo maripna kapo korong. Na eiang nau a IAVE nalaasereai atutuman ani kag palpalatung veAbaraam.” 20 Au na IAVE kala antok ta,“Keve atatai ke natala longong ia i Sodomna Gomora kapo tavirimok luai. Rikekang kipo siang neina kapo mitmitikan luai.21 Asukang na nan pasiang tapai ane iang

TUTAPONGAI 18:22 18 TUTAPONGAI 19:9na nan kun arai akorong ta matag ta sanatala longong ia nia kapo tutuman valatatai anig. Man parik kapa tutuman, nakaluk na nas ang eiang kapa.” 22 Au, mangngono palua rilong kilongla kik putuk sianpasiang ane Sodom, sikei Abaraam kalasikei a tung an eiang e matana i IAVE. 23Nakan pataun ia na kala sui, “Au si ku gal suaikapa nang ani mang matan vap korong ku-vul ve keve vap rikek aongos suke? 24Kaposa singim ta man ka atogon ta 50 na igenenkorong e nei rina ang? Sa, ku gal suai lakani rina ang? Sa, parik ta anangnangaiania using a 50 na igenen korong ang kipoago singina? 25 Kapo tav angtungananluai anim si abis ani bil asukang ta kularaung kuvul na ri vap korong ve ri vaprikek asukang pala val kipo rikek aongos.Pua, parik kapa angkoai nang! Sa, parikta Katakai i Saupai i kuli rina ke ka abisa lau kapo angkokoai? 26 Na IAVE kalaantok ta, “Mannala sabonai ta 50 na igenenkorong e Sodom, nala anangnangai ani rinaaongos ang using palau iria. 27Na Abaraamkala anguan luklukai an ta, “Pua, using konalapo kavakavalak ua si mengen korongve numai, IAVE, igenen palau i mutep navuta ke tatag, kapo koi si na sui ta 28 mana tatot ang kala uak ta palpalima sa, kuvis punuk suai lak ani nei rina ang?” NaIAVE kala antok ta, “Parik, man na sabonaikapa ta 45 na igenen korong eiang, nalatav vil arikek ania.” 29 Le na Abaraam kanluklukai pok ta, “Au naman a 40 palau kipoago eiang, sa singiria?” Na kala antok ta,“Ani 40 na igenen ang kapa, na ago ta vilarikek ani nei rina ang.” 30 Na Abaraamkala antok, “Au, kanat. Kapo ro ani IAVEku ago ta songag an anig, sikei napo atogonlak a mang susui ta man kala 30 na igenenpalau ki ago eiang, kapo sa singim? Na kalaantok ta, “Na tav bil arikek lak kapa manta 30 na igenen korong na sabonai aniriaeiang.” 31Na Abaraam kala antok ta, “Pua,using ko nalapo kavakavalak ua si mengenkorong ve numai, IAVE, sa si man a 20 naigenen palau kula sabonai aniria eiang?”Na IAVE kan polpol ia kapa ta, “Ani 20 angkapa na tav vil arikek ani nei rina ang.”32 Na Abaraam kala antok ta, “Au, kanat.Kapo ro ani IAVE ku ago ta songag an anig,sikei napo atogon lak kag akamusai luai i

susui. Ka sa akorong man kula sabonai anisangauli palau eiang?” Na kala polpol ta,“Ani sangauli palau ang kapa, na ago tavil arikek an ani nei rina ang.” 33 Au, kankamus na angmemengenai ke si IAVE veAbaraam na kala papelek ia. Na Abaraamkala kun papok ane si kana vainagoan.

19Lot Kata Papelek a Sodom

1 Si vuk pangau ke, ngono angelo angkilong anla serei e Sodom si kalapo sagupa makarap. Na Lot, nia katapo sinongmete takaman alak ane nei rina ang. Taunkata arai anirilong kala tapasuk atung nakanla tu ruduai irilong. Kala soturungaiane vunep na kala antok, 2 “Au, ngonoigenen tauia, milong pasal asukang ke anesi kag lu. Napo ago kana si pakangai anim-ilong. Long palak na milong galui a kevekakimilong. Io, kapo ro ani milong agotapai ani vong ke singig na tenei vauk lakmilong tapasuk using kamilong paspasal.”Na kilongla antok ia ta, “Parik, atalipaianimemlong na namemlong an matungausai e nei ring kalakala suke i nei rinake.” 3 Sikei Lot kalapo sunggil luai aniri-long na kilongla longong ia. Asukang nakanla itoitonai ani rukun saui anirilong, nakilongla angan. 4Au, kitola buk an matungausai na ri vap tauan aongos i keve vukpalpal lik i nei rina ang i Sodom kimelatung aulit na lu ang, vap tanginang nalapan iria aongos. 5 Na kila songo alakane si Lot ta, “Au iuang, nei a ngono voposerei vong ke singim anginang? Ku songoasoung irilong ani namem me rot tapai verilong.” 6 Au, Lot kala soung ane singiria,na kala akang akit pok a takaman emungina 7na kala antok ta, “Keve tungag, ka agoluai. Mi ago ta abis an ani lau visuk ang.8 Arai, kag ngono kavulik kilongpo tav naslak ani ri tauan. Nan songo le irilong animi akeke tatarilong val kam vubuk, sikeisi ngono igenen ang, mi ago luai ta abisan ta mangsikei a bil singirilong. Kilongpongono sokoung nang na napo aiveven iri-long e nei kag lu.” 9 Sikei kila vas ia ta, “Ai,ku pasal suai ani mete takaman ang!” Nakila angmemengenai pok singiria asukangke, “Igenen ke kata kun serei sokoung ekesingira na kana kalapo buk ani ka vil saupai

TUTAPONGAI 19:10 19 TUTAPONGAI 19:32anira.” Na kila taong ia ta, “Man pariknganing kupa alis tatarilong, namem bilarikek luai singim soliu na sa namem abisia si ngono iuang.” Na kilapo porot alavaluai ani Lot na kila aingik asung sian nuigalang ani takaman. 10 Sikei, ngono ige-nen e nei lu ang kilongla sulai asoung anikungarilong na kilongla tak alak pok a Lotanenei lu, na kilongla akangbat a takaman.11 Na kitmat irilong kala vil aba na vapaongos ang e komo, tanginang na lapaniria. Na parik kilapa angkoai si sabonaikorong ani mete takaman i lu ang. 12 Au,ngono igenen ang kilongla sui a Lot ta, “Au,kupo atogon kam mang keve angtogoneke? Matan inatus im, vo keve almum, vosi eke pulakai kapo angasungai im? Man kaatogon, songo suai aongos aniria 13 usingnamemlong lapo usausa nang si vis punuksuai ani rina ke. IAVE katala longong nakeve mengen i atatai ania na kala asokimemlong sime vis punuk suai ania.” 14Au,Lot kanla soung ane komo na kanla men-gen amalangas na ngono almuna ila palasi osongon ani kana ngono kavulik ta, “A,ngono iuang. Long sumasuma palau namilong pasal suai using IAVE nang kalapousausa si vis punuk suai ani rina ke!” Sikeingono almuna kilongpo lomon ia ta kapokapau. 15Au, kalapo malas alak a tangat nangono angelo ang kilongla asum a Lot ta,“Ku sumasuma nang! Ku songo na kisngamna kam ngono kavulik suai ani ring kesumasuma palau. Mi abis vei mila kunpuka arikek man namemlongla amiminga rina ke.” 16 Lot kalapo tung i susugullik, sikei ngono igenen ang kilongla tak lena kungana i Lot na kana volo angnananna kila pasal suai tataria pelek na nei rinaang ani kian kalakala, using a IAVE katangorem na angtama ke. 17 Na taun angkime lapo ago e komo i rina ang mangsikeiirilong kala antok iria ta, “Au, mi sip suaita kami keve to! Ka ago luai ta sikei katere pok anemung vo ka tung ausai pulakaieiang nei ring marul ang! Mi sip alaksumasuma ane kuli mulang vei mamaitenke kala kun luk animi.” 18 Sikei Lot kalaantok irilong asukang ke, “Ai, parik kagngono igenen tauia. 19 Nau kana kami-long asosokai. Na milong tala lomon alavaluai anig lenginang na milong tala akalit

amalangas ta kamilong ngorem taun anigsi sa kana milong tala abis ia singig. Sikeiparik nang napa angkoai si sip taun anikeve mulang suke. Mamaiten ke nganingkala kinkos iau na nala mat. 20 Milongarai, kapo atogon sukana namang vuk rinaangasungai angkoai si nala sang taun ia.Kapo vuk rina roron lik nang, ingko? Io,asukang vanang parik nalapa angkoai si namat.” 21 Na angelo ang kala antok ia, “Aukalaro, nala ainak ani kam sokotuk ke kapa.Vuk rina lik ang kupo mengen tatana nalakun ago ta vil arikek an kapa ania. 22 Sikeikana ku sang sumasuma tapai ane iang.Using parik napa angkoai si bil ta sa laktung kuanla serei aro e suke. Au, eiangvanang na kita atuk a vuk rina ang ta Soar.

Sodom ve Gomora Kata Ni23 Au, Lot kanla kinkos na nei rina e

Soar na lenginang amakarap kalapo sinlak.24 Le vanang, IAVE akorong e metekukukala vekai asiang ani iat nini val langit ekuli Sodom na Gomora. 25 Sukana vangIAVE kata vil galang luai ani ngono rina angkuvul ve palpal aulitai ina aongos. Ri vapaongos na keve suksukalan aongos kapakala kamus aongos. 26 Sikei, kisngana i Lotkata tere pok ane mung na pukun ina kalaiat. 27 Si tenei vauk lik using ina palau,Abaraam kata tapasuk na kala pasal taunna ring ang kilong tapo angtung anongove IAVE singina. 28 Kanla tun asiang aneSodom na Gomora na palpal lava aongosang. Na kala arai palau ani bung mitinglava sipo sang lak le si vuk vunep ang. Bungang katapo asukang val bung i nei ring ipoani aen. 29 Io, taun ang na God kata anina ngono rina lava ke, katala lomon pokna Abaraam asukang na kata asoung na Lotpelek a mamaiten i ngono rina ke katapoago singina.

Lot ve Kana Ngono Kavulik30 Lot kalapo leng ani ago e Soar, asukang

na kala tapasuk ve kanangono kavulik taunna kuli keve mulang ang eiang na kanla soisinong si mangsikei a vakil. 31 Au, tulava ingono angtasimal ke kala antok a tasina likta, “Tamarung kana kalapo lapan paspasalna kapo kovek i tauan asungai eke si la agokuvul ve tarung, val kapo laulauan i kulirina ke. 32 Kume na tarung an ainum na

TUTAPONGAI 19:33 20 TUTAPONGAI 20:18tamarung ta vaen. Man kala nio, tarungrot ve nia ani patmani ke ka uli ago akitle si tamarung.” 33 Au, si tenei vong angkilongla ainum a tamarilong ta vaen nakavulik aino ang kala rot ve nia. Taunkatan matung le na ka tapasuk pok, Lotparik katapa nasai ani sa. 34 Au, si taunusing ina na kavulik ang kala antok a tasinalik ta, “Anginang vong natanla rot le vetamarung. Nganlak vong tarung anguanainum an ania, na kuan palak na ku rottapai ve nia. Si selen ke kara patmani kauli ago akit le si tamarung.” 35 Asukangna si tenei vong ang kapa kilongla ainuma tamarilong, le na kavulik emung kala kunpalak sian rot venia. Na taunkatanmatungle na ka tapasuk pok, tamana parik katapanasai ani sa. 36 Asukang na si selen kekana ngono kavulik na Lot kilongtala sung-sungukan le si tamarilong akorong pok.37 Kavulik aino ang kata ingus kana nat nakala atuk ia taMoab. NaMoab vanang kapotamaria i ri Moab i taun ke. 38 Au, anuemung kala kun ingus kapa ani kakana takun nat na kala atuk ia ta Ben Ami. Na BenAmi vanang kapo tamaria i ri Amon i taunke.

20Abaraam ve Abimelek

1 Au, Abaraam kala pasal taun a palpalNegev na kanla ago tapai e Gerar, nei liuan iKades na Sur. 2Na eiang kan posong ta Sarakapo tauna. Au na Abimelek, vosap i Gerar,kala asok tapai ani Sara na kala osongonia. 3 Na God kala serei vong si Abimeleknei orodung na kala antok ia asukang ke,“Numai vanang asi mat using kutala songona aina vopo osongon ke.” 4 Abimeleklak parik katapa pasal asungai ani aina ke.Asukang na kala sui ta, “Au Volava. Sa?Ku vis punuk suai animem na matan vapkorong ke? 5Sa? Parik ta Abaraam akorongkata posong ta kapo tauna? Parik ta niana aina ang akorong kata kun posong takapo tauna i Abaraam? Abis ang nata abisia, kata tapasuk le si lomlomonai daus.Kungag kapo daus luai si maiten ke.” 6 NaGod kala antok ta, “Io, napo malangas takuta abis a lau ke le si lomlomonai daus.Asukang na parik natapa atalipai anim sikam la bil arikek ane singig. Katapo tukulaiina vanang parik natapa atalipai anim si

sigil ania. 7 Kana vang ku asok pok a ainaang taun kana tauan akorong, using tauanang nang kapo katakai i kusatung, na ngan-lak kala sokotuk anim na kula to. Sikei manparik kulapa lis pok ia, ku nas atutuman tanumai na kam patvap asi mamat aongos.”

8 Si tenei vauk lik palau i taun usingina Abimelek kala songo akuvul kana keveainoinoai na kala atatai iria ta sa kata sereisingina na riria aongos kila anglengai alavaluai. 9 Na Abimelek kala songo alak tapaiani Abaraam na kala antok, “Au sa kanakuta abis ia singimem? Nata abis a sakarikek akorong an na kume songomamaitenna mese taun imem ve matan vap ke kipoago neite kag saupai? Kutala abis a lauang singig voiang parik kapa angkoai luaisi abis ania. 10Nei akorong a tukulai i kamabis ani lau ke?” 11Na Abaraam kala antokta, “Parik. Natapo lomlomonai musik liknang ta kapo ararai asukang ke ta ri vap iring ke parik kipamamaila ani God na kapoangkoai luai ta ki raung iau using ani kagaina. 12 Au na ngerena kapo taug tutumankapa using kapo mang kavulik ke mamaisikei rinana kipo petekai. Asukang na nalaosongon ia. 13 Na taun ang na God katasongo suai anig pelek na vainagoan si ma-mai, nala antok ia asukang ke, ‘Si keve ringtarung pasal ia, ku antok ri vap ta nau napotaum. Si selen ke ku akalit ta kam vubukanig.’ ” 14Au, Abimelek kala songo aiton namang keve sipsip namang keve vulumakauna mang keve tauan na ainan asosokai anike Abaraam iria. Au na kala asok aliu pokna Sara ane si Abaraam akorong pok. 15Nakala antok ia ta, “Kag roe aongos kana kapooros e malangas i matam. Pilak ta kamring na ku ago singina. 16 Na kala antok aSara asukang ke, “Kana napo alis a taumta kapkap lava luai ke asi pakut bat ani laurikek ang natala abis ia ane singim. Na anivap ang ve numai ki nas ta kupo kalakalaluai si lau rikek.”

17 Na Abaraam kala sokotuk a God anika atautauia pok na Abimelek ve kana ainana kana keve ainan asosokai ani ki atogonnat pok 18 using God katala vil bat aongosa keve lu i nat si keve aina aongos nei kanavainagoan a Abimelek le si Sara, kisngana iAbaraam.

TUTAPONGAI 21:1 21 TUTAPONGAI 21:2821

Ingus and Isak1Au si vuk pangau ang, IAVE kala arai ani

Sara na kala atautauia ia val kata palatung.2Na Sara kala sungsungukan na kala ingusamangsikei a nat ani Abaraam. Abaraam sitaun ke kata lapo lavan singina, au na natke kita ingus ia si taun ang akorong a Godkata atatai a Abaraam tatana. 3NaAbaraamkala atuk a nat ang ta Isak, nat ang a Sarakata ingus ania tatana. 4 Na Isak kalapolimaletul kana taun i to. Au, Abaraam kalalampulit ia val atatai ang si God. 5Abaraamkata lapo 100 na matas aongos si taun kekita ingus kana nat singina. 6Na Sara kalaantok ta, “Pua, God katala lis iau ta bil asikag los maramarak singina, na man a ri siki longong kana ta sa kalapo serei singig,ki kun los kuvul ve nau.” 7 Na kala rodona mengen ang, “Si pat kana ka angkoaisi antok ani Abaraam ta Sara kapo koi siatutus nat lak? Sikei kana, si lapo lavanluai ke tatana, natala ingus korong a nat keania.”

Ri Ismael ve Agar8 Au, nat ang kala polok alak tung si

kalapo angan korong na Abaraam kala tenga matan angan lava i posong ro singina.9 Sikei, Sara kala arai ta nat ang ainanAigipto ke kata ingus ia ani Abaraam kapokuskurek, 10 na kala antok a Abaraam ta,“Ku kirikai suai ani ainan asosokai sukeve kana nat using parik luai ta nat voserei si asosokai ang kame angpagal tatogtogon ke ve kag nat.” 11 Na Abaraamkalapo mamakus alava si lomlomonai keusing nat ang kapo kana nat kapa. 12 Sikei,God kala antok ia asukang ke, “Ku ago tamamakus luai an ani kam nat na ainanasosokai ang. Longong palau ta sa nanga Sara kapo mengen ua tatana, using lesi Isak akorong vanang, au matan tivumemung im ki atogon asan. 13 Au na ani natang si ainan asosokai ang, using kapo kamnat kapa, nala kun apolokai ani kakana tamatan vap akorong.” 14Au na si tenei vaukusing ina Abaraam kala asisiang men pokna kala luk a sikei a ese laman na kala agonia e kalakalana i Agar kuvul ve nat ang nakala asok suai ania. Na kanlapo su pulakaisi ring varasai ang e Berseba.

15 Au na taun a laman i nei ese angkala mat luai, kala amatung kana nat neitemang ei eiang, 16 na kala pasal akipai anering vunga lik na kanlapo sinong, usingkapo lomlomonai ta, “Pua, parik napaangkoai si tere palau asukang ke ta kag natsi mat.” Na taun kapo sinong lomlomonaieiang kala tangis alava. 17 Na God kalalongong a nat lik ang sipo tangis na kanaangelo kala songosongo le metekuku tauna Agar asukang ke, “Agar, kupo sa? Kuago ta leng an, using a God katala longonglenginang kana tangis a kam nat si ringang kapo matung singina. 18 Longong. Kutak atadut kam nat na ku teng akit ia ekungana. Using le singina naka asereai lakani matan vap lava.” 19Na God kala palas amatana na kala arai ani mangsikei a lamankapo uv le nei roe, na kanla lolong kanaese na kanla ainum kana nat. 20 Nat kekata polok alak na God kata ago kuvul venia. Kana ring i ago nei ring varasai, nakatapo katakai i so ta vatilau. 21Au na taunang katapo ago eiang nei ring varasai ang eParan, rinana kila aosongon ia tamangsikeia aina i Aigipto.

Angainainakai si Abaraam ve Abimelek22 Si taun ang ri Abimelek ve Pikol ki-

longmela serei si Abaraam. Pikol kapoainoinoai i kana petau i visvis a Abimelek.Au, kilong mela serei na Abimelek kalamengen asukang ke, “Si kam keve avibisanaongos kupo abis ia, God kapo ago ve nu-mai. 23Asukang na napo buk ani ku atuvalae matag na e matana i God ta ku tav abisluai ta ring kapau taun imem ve kag inatusna keve matan tivug kapa. Napo buk aniku akalit amalangas ane singig na ane sipalpal vap ke kulapo ago sokoung nei liuaniria ta sikei palau a roron ang natala kunakalit anim tatana.” 24 Na Abaraam kalaantok ta, “Io, nala atuvala tatana.” 25 Au,Abaraam kalapo tatapokai ani Abimelek silaman ang kana keve asosokai a Abimelekkita luk pakang ia tatana. 26 Na Abimelekkala antok ta, “Parik napa nas ta si kata abisa bil ang. Parik kapa, kutapa antok ainoiau tatana. Kana palau nalapo kun longongania.” 27 Asukang na Abaraam kala alis aAbimelek ta mang rukun sipsip na mangrukun bulumakau na kilongla abis karilongangainainakai. 28 Na Abaraam kala pagal

TUTAPONGAI 21:29 22 TUTAPONGAI 22:19suai ani limalengua na sipsip aina tangi-nang. 29Na Abimelek kala sui ia ta, “Au, neiakorong a supsupai i limalengua na sipsipaina ke kulapo pagal suai aniria?” 30 NaAbaraam kala antok ia asukang ke, “Naungani limalengua na sipsip ke le si kungagakorong. Ninia vang kana kapo akanangaita nau akorong nata tep a laman ke.” 31 Leiang vanang na kila atuk a rina ang taBerseba, using a ngono igenen ke kilongtaabis karilong palapalatung i angainainakaieiang. 32 Au, emung i angainainakai ang riAbimelek ve Pikol, ainoinoai ang ani kanapetau i visvis, kilongla papok ane si palpalang si ri Pilistia. 33Na Abaraam kala sukal amangsikei a ei eiang e Berseba, na ngere eiang kala songo ane si IAVE, God To Asikei.34Abaraamkata agona taunvunga si palpalang si ri Pilistia.

22God kata Atokngai ani Abaraam

1 Au, si mang taun emung i keve bil ang,God kala atokngai ani Abaraam. Na kalasongo ta, “Abaraam!” Na Abaraam kalangenget ta, “Io, nau kana.” 2 Na God kalaatatai ia, “Ku songo le kam ring sikei palaua nat ta Isak, voiang kupo buk alava luaiania na milong pasal ane si palpal Moria.Na si mangsikei a vuk mulang eiang nalaatai amalangas ua nganlak tatana, kulasula kam nat asukang ta kam alilis anesingig.” 3 Au na Abaraam kala tapasuktenei vabaukan lik na kala usausa dongkana dongki na kala songo na pongua ikana keve asosokai na kana nat ta Isak. Auna kala usausa kut angkoai asi an sula anialilis ang, le na kila tapasuk taun a ringang God katala atatai ia tatana. 4 Si vapotoli taun i kari paspasal Abaraam katan tunavunga lik na kala arai ani oring i atataiang ania. 5 Na kala antok kana ngonoasosokai asukang ke, “Au kanat, milonglaaiveven kokoai vang eke ani dongki ke, nanamemlong ve nat ke namemlongla pasalalak tapai ane si vuk oring suke. Namem-long an soturungai tapai, le na namemlongme papok ane singimilong.” 6Au, Abaraamkala luk a volo kut ang na kala agon ia sikalakalana i kananat Isak, naninia akorongkala teng karilong vuk kut ni na karilongsamele na kilong lapo auai aliu. 7 Na Isak

kala antok ta, “Au, mamai!” “Au sa kagnat?” Na kala sui ia, “Vuk kut ni nang,na keve kut mat kana. Au na nei vanangakorong a sipsip tanginang asi an sula sereisi God?” 8Na Abaraam kala antok ta, “Kagnat, God akorong nia ka asereai ta ringsipsip ani alilis ke.” Le na kilongla auaikuvul alak. 9Auna kilong anla serei si oringang a God katala atatai tatana, na Abaraamkala solo atung a pata ipo sula serei si IAVE.Au na kala kirkirimai ani keve kut matkuluna i pata ang. Na kala got akit kananat ta Isak na kala amatung ia kuli keve kutang lakat kuli pata ang. 10 Au, kala sulaiani kungana ani ka luk kana samele si lamrongok ani kana nat, 11 na angelo si IAVEkala songosongo le metekuku, “Abaraam,Abaraam!” Na kala ngenget ta, “Io, naukana.” 12Na angelo ang kala antok ta, “Luksuai ani kungam si nat ang. Ku ago luai tabil an tamangsikei a bil singina. Kana vangnala nas luai ta kupo mamaila ani God, us-ing parik luai kuta lapa gel iau na kula tengapok kam nat, nang kam ring sikei palaua nat.” 13 Au na Abaraam ka tun aliu nakala arai ani mangsikei a sipsip tauan kapotuang ta kana ngono kom simang vuk keke.Na kanla ulak a sipsip ang na kala runguk iana kala sula ia asukang ta kana alilis sereisi IAVE. Na kana nat kala kalakala. 14 NaAbaraam kala atuk a oring ang ta IAVE-ka-asereai. Tung si taun ke anginang kipo uliposong ta, “E kuli mulang si IAVE, nia kaasereai.” 15 Au na angelo ke si IAVE kalavapongua i songosongo le metekuku tauna Abaraam, 16 “IAVE kapo antok asukangke, ‘Napo atuvala pok si asan ig. Usingkutala vil korong a bil ke, na parik kutalapateng apok kam ring sikei a nat, 17 io, nalaatautauia alava lak ua. Nala asereai ani kampatvapna ki duk luai val ri kalto imetekukuna ki miang asukang val ri kone e ngerelo,na ki vis suai aniria kipo petau iria na kitauk nganlak i kari keve rina. 18 Au nausing kutala longong aro iau, keve palpalvap aongos i kuli rina ki luk a atautauia lesi kam apolokai.” 19 Le iang Abaraam kalapapok taun kana ngono asosokai na kilapasal aongos pok ane Berseba na Abaraamkanla soisinong eiang.

Popolokan si Naor

TUTAPONGAI 22:20 23 TUTAPONGAI 24:420 Au, emung i keve bil ke kila antok

a Abaraam ta, “Tasim nang ta Naor ve rikisngana, ri Milka, kilong lapo kun atogonnat kapa. 21 Nat tuan iria kana asan ta Us.Vapongua kana asan ta Bus, le na Kemuelnang kapo tamana i Aram. 22Au na emungi keve nat ke, Kesed, Aso, Pildas, Irilap,na kiu iria ta Betuel.” 23 Betuel vanang,nia katapo tamana i Rebeka. Io, sukanana limaletul a nat ta ri Milka, na tamariata Naor, voiang kapo tasina i Abaraam.24Kapa, Naor kata atogon amangpuat a natle si kana ainan asosokai Reuma. Kari keveasan ta ri Teba, Gam, Tas na Maka.

23Roe ani Gom

1 Sara katala to na 127 na matas aongos2 le na kala mat. Kata mat e palpal Kanansi vuk rina ang Kiriat Araba, kipo kin ia taEberon. Au na Abaraam kamela radaupasi Sara. 3 Na kanla radaupa eiang ngerekisngana silapomatungmat ang, le na kalatapasuk na kanla mengen ri It ta mengenasukang ke, 4 “Napo igenen sokoung palaukana nei liuan imi. Parik napa angtogon venami. Mi atos ta ring vuk roe singig asi kagla amunai korong ani matmat i kag aina.”5 Au na ri It kila polpol ia ta, 6 “Arai, kupoigenen lava luai nang na kupo asasanane nei liuan imem. Pilak palau nei liuan ikamemkevevakil ta anu angkupobuk ia naku amunai ani matmat i kisngam. Ka kovekta sikei imem ka atakun ua si saka vakil ankula pilak ia.” 7 Au, Abaraam ka tapasukna kala soturungai taun na ri It, nang ririavap po tauk i palpal roe ang, 8na kala antokiria, “Au kanat, using milapo naung anigasi amunai ani matmat ke, mi longong poktapai. Mianla mengen anig ve Eperon, natang si Soar, 9 na nia ka atos singig ta vakilang e Makpela voiang kapo tauk ina, nanga vakil vopo tung ang e ngising luai i kanavuk roe. Naka samui ia ta kapkap tapunukaongos ina i ring ang. Ka atos tatana emalangas i matami, na kala kakag asi amu-nai ani matmat ke.” 10Eperon, kapo igeneni It, katapo sinong eiang nei liuan i kanavap. Au na si kari kokolongong aongos emete takaman alak ane si kana rina, Eperonkala antok a Abaraam ta, 11 “Kag igenenlava, parik. Arai, nala alis palau ua ta vukroe ang kuvul ve vakil ang nang kapo ago

singina. Kana e mataria i kag vap nalapoalis ua tatana. Pasal na kuanla amunaiani matmat i kisngam.” 12 Sikei Abaraamkala anguan soturungai an taun a vap irina ang 13 na kala luklukai ane si Eperonta, “Ku kun longong tapai anig, man kuporo? Napo buk samui nang ani vuk roe angsi kana atutung akorong. Kapo ro ani kunaung ani samui ke le asi kag la amunaiani matmat i kisngag eiang.” Ri It aongoseiang kilapo kolongong. 14 Au, Eperonkala polpol a Abaraam asukang ke, 15 “Iautungag! Arai, vuk roe ang kapo angkokoaisi 400 na vuk kapkap. Sikei nia kapo billik palau nang singirung. Au kanat, kuanamunai ani matmat i kisngam.” 16Asukangvang na Abaraam kala auai ve lomlomonaiang si Eperon na kala pagal suai akorongani mamaiten i kapkap angkokoai si poisankatala posong ia. Ri It kipo tung i longongna Abaraam kalapo taot suai ani kapkappunuk. 400 na vuk kapkap angkokoaisi kari tataot ri katakai i atos. 17-18 Io,sukana vang kitala vil akorong a vuk roeang si Eperon e Makpela e ngere Mamre.Abaraam kalapo serei a tamana tanginangi vuk roe ang, kuvul ve vakil ina na keve eiaongos neina i palpal roe ang. Samui roeke kita teng ia e mete takaman alak ane neirina ang, emalangas imataria i ri It aongos.19 Emung i keve itoitonai ke Abaraam vangkala amunai ani kisngana ta Sara e nei vakilang e palpal Kanan. Vakil ang katapo tungsi vuk roe keMakpela e ngereMamre, nangkipo posong ia ta Eberon. 20 Io, sukana naakuskus i vilvil akorong ani roe na vakil.Abaraam kana kalapo tauk ina le si ri It. Nakata lapo kakana nang ta gom.

24Aina ani Isak

1 Abaram kata lapo lapan paspasal naIAVE kata vil atauia ia si keve selen aongos.2Mang sikei a taun kata songo kana ainoaii asosokai. Asosokai ang kapo tu-ainoai anikana keve asosokai na kana keve togtogonaongos. Au, kala songo ia na kala antok iata, “Ku amatung a kungam neite savag 3 asikam vil akit ani palpalatung mete IAVE,God i mete kuku na kuli rina, ta ku agoluai ta songo aina an ani kag nat si ri aina iKanan, rina ke napo ago singina. 4 Sikei ku

TUTAPONGAI 24:5 24 TUTAPONGAI 24:29-30pasal ane si kag rina na eiang ku songo takana aina na Isak, si kag pat vap akorong.”5 Asosokai ang kala tapasuk na kala sui ta,“Au, na man a aina ang kala tangag anipasal ve nau ane ke, sa, name songo pokle kam nat ane si rina ang kutala papelekia?” 6 Sikei Abaram kala polpol ia ta, “Kuaiveven akit luai ta ku ago ta songo an anikag nat ane suke pok. 7 IAVE kata songosuai anig le si kag rina na le si kag pat vapakorong, na ka palpalatung ve nau ta roeke ka alis kag inatus namatan tivug tatana.Le si oring ke, napo nas ta nia ka asok kanaangelo aino anim ani ku vil korong a abiske. 8Man a aina ang kala tangag ani papokve numai, kam palpalatung si bil ke kalatakunis. Sikei, ring oring lablabat palauanim ta ku ago ta songo an ani Isak anesuke.” 9 Au, na asosokai ang kala amatunga kungana neite savana i Abaram ta ka abisia asukang palau val kana palpalatung.

10 Au, asosokai ang kala luk le ta mangkeve bil roron miang le si togtogon siAbaram, ka akos ia kuli kana sangauli nakamel na kala tapasuk asi kana pasal aneAram Nakaraim. Kala pasal pasal na kalaserei si mimierokot ang Naor katapo agosingina. 11Au, kala serei si dim ang e ngis-ing i mimierokot na kamela ausai e iang.Kana keve kamel kipo matung kokoai asikari inum. Katalapo pasal ani ka marmariptenei ngelik na ri kavulik i mimierokot angkime kakap. 12 Na asosokai ang kala soko-tuk ane si IAVE asukang ke, “IAVE, numaikupo God si kag ainoinoai ta Abaram. Napobuk ani ku akalit amalangas ta kamngoremroron ane singina, si oring ke ta ku viliau ani na sakam korong a telan ke katalaalis iau tatana. 13 Pakangai anig sipo tungngere dim ke, using ri kavulik i ring ke kanakimelapo soung sime kakap. 14 Napo bukani ka asukang ke ta, taun na sokotuk asikag inumane simang sikei a kavulik iria, naman a kavulik ang kala sulai ani kunganata ka alis laman anig, na man kapa kamengen asukang ke ta ka alis laman kapaani keve kamel ke, naka atogon a malangaske ta ninia palau vanang a aina ang, kutalapilak ia ani kam asosokai ta Isak. Man kalaasukang palau val natala kin ia, nala nasta kam ngorem ane si kag ainoinoai kapotutuman.”

15 Au, asosokai ang, parik kapa aulei lakta sokotuk na Rebeka kala soung le neimimierokot ang ta kana laka e kalakalanaasi me kakap. Kavulik ke, tamana ta Betuel,nat si ri Milka ve Naor. Naor kapo tasinai Abaram. 16 Katapo kavulik talupus luaina parik lak katapa nas ri tauan. Au, kalapasiang taun a dim ang, kan kap le nakamela palak pok. 17 Au, asosokai angkala pataun ia na kala antok ta, “Kapoangkoai ani na inum tapai si kam laka?”18-19 Rebeka kala longong na kala ngoremia. Asukang na kala luk asiang a laka angle kalakalana na kala ali laman ania. Au,asosokai ang kala inum na Rebeka kalaantok ia ta “Naka kakap laman kapa anikam keve kamel na ki kun inum asip le.”20Sumasuma palau kala bekai asip ani kanalaka nei vulvul na kala sang asiang pok si anselai laman tung a keve kamel ang kila auleita inum aongos. 21 Taun a Rebeka kapokakap, asosokai ang kapo tung musik ipoteremai ania asi kana nas ta kavpo tutumannganing ta IAVE katala auai ve nia asi kanasakam ani paspasal ang. 22 Taun a kevekamel ang kita kamus ta inum, kala luk amang keve alilis samui lava na kala alis aRebeka tatana. Sikei a muraling asi atunge isuna na pongua na amaung e kungana.23-25Au le, kala tapasukna kala sui ia ta, “Kuantok iau, numai a kavulik si si akorong?”Na kala polpol ta, “Kupo nas a Betuel, natke si ri Milka ve Naor? Nau vang kana,kana kavulik.” Na kala sui ta, “Au, nakapo atogon pangau animem nei lu ang sitamam asi kamem matung ausai ani teneivong ke?” Kala antok ta, “E, kapo togonangkoai pangau animi asi rot. Ani kamkeve kamel kapa, ring asi rot na uriuri kapokun punuk aroron.” 26 Taun a asosokaiang kata longong a mengen ang si Rebeka,kata soturungai na kala nanauai ani IAVE.27 Kata mengen asukang ke, “Alatun anesi IAVE, God si kag ainoinoai ta Abaram.Napo man ua si kam roron na kam aivevenkitmat ane si kag ainoinoai si oring ke takuta ausingai anig asi kag pataun akorongani pat vap ke akorong singina.”

28 Emung palau ina Rebeka kala sang anenei lu na kanla antok a rinana kuvul ve karimatan vap. 29-30 Au, tauna i Rebeka, kanaasan ta Laban katapo kun tung kapa eiang.

TUTAPONGAI 24:31 25 TUTAPONGAI 24:54Kata arai ani maus ang e isuna i Rebeka nae ngono kungana. Na taun kata longong aakuskus i sa na asosokai ang katala posongia, kata sang asiang na kanla arai ania sipotung ve kana keve kamel ngere dim ang.31Na kala antok ia, “Au, kana igenen rorona IAVE i la alomonaus, kupo tung sa eiang?Me ane ke na tarung palak ane nei lu.Natala itoitonai lenginang a ring asi kamiausai na ring kapa ani keve kamel ang asikari kun ago.” 32 Au, kila pasal kuvul anenei mimierokot na asosokai ang kala palakane nei lu ve kana petau. Laban kala asokasi lukluk suai ani keve usausan kuli kevekamel ang na ki alis bil aniria si matungna uriuri asi kari angan. Le na kala asokasi alis laman ani vap ososongan ang asikari galui kak. 33 Na emung kila sasagianiria. Sikei asosokai ang kala tapasuk nakala antok ta, “Naka sonkos emung i nalaantok amalangas tapai animi ta tukulai ikag pasal ane ke.” Na Laban kala antok ta,“Au, kapo ro, ku mengen tapai.”

34 Au le, kala luklukai ta, “Nau kanana asosokai si Abaram. 35 IAVE katala vilatauia luai ania na ka alis ia ta amiang i ribulumakau na sipsip. Kata atauia ia kapa takapkap duk, ri asosokai duk i ri tauan kuvulve ri aina na ri kamel na dongki miangkapa. 36 Na kisngana ta ri Sara kita inguskarilong nat tauan, si taun kilong talapolapan paspasal. Na kala atogtogon a natang ta kana tauia aongos. 37 Io na katavil a mang palpalatung ve nau. Ka antokiau ta, ‘Ku ago luai ta songo aina an anikag nat si ri aina i Kanan, ring ke kananapo ago singina, 38 sikei ku arai ania taku pasal taun akorong a pat vap ang simamai napo angtogon ve ria na ku songota kana aina na kag nat eiang.’ 39 “Na nalasui ia ta, ‘Au, na man a kavulik ang kalamisag ani papok ve nau ane ke?’ 40 “Nakala polpol iau asukang ke, ‘IAVE, God kenapo longong singina, ka asok kana angelove numai ani ku vil korong a paspasal ke, naku sakam a telan ke ta ku luk aina korongani kag nat, si kag pat vap. Si vap angsi mamai akorong. 41 Man kula serei sikag pat vap akorong na kila misag animkula takunis io, kula takunis si palpalatungke.’ 42 “Au na taun nata serei ngere dim keanginang, nala sokotuk a IAVE ta, ‘God si

kag ainoinoai ta Abaram, ku pakangai anigani naka sakam korong a telan ke. 43 Kupakangai anig sipo tung ngere dim ke sioring ke ta man na sokotuk ane si mangsikei a kavulik i ring ke, man ka pasiang sime kakap, na man nala sokotuk ia asi kaginum, 44na kala antok ta, “Ku inum aino, lena naka kakap kapa ani kam keve kamel”io, naka nas si akanangai ke ta ninia palauvanang a aina ang numai IAVE kutala pilakia ani kana nat kag ainoinoai.’ 45 “Au, pariknapa aulei lak ta sokotuk nei lomlomonigna taum ta Rebeka kala soung ve kana lakae kalakalana. Kala pasiang na kanla kap le,na nala sokotuk ia asi kag inum. 46 “Au,akorong palau na kala luk asiang kana lakale kalakalana na kala antok ta, ‘Ku inum,na naka kakap kapa ani kam keve kamel.’Asukang na nala inum na kala alis lamanani kag keve kamel. 47 “Le na nala suiia ta, ‘Au si, numai kana na kavulik si siakorong?’ Na kala ngenget iau ta, ‘Naua kavulik si Betuel, nat ke si ri Naor veMilka.’ “Au na nala luk a muraling ang nanala atung ia e isuna, na nala alakai kapaani ngono amaung ang e ngono kungana.48 Na nala soturungai na nala nanauai aniIAVE. Nata alatun a IAVE, God ang si kagainoinoai ta Abaram, using kata ainoai anigsi selen korong ane si tivuna i kag ainoinoaiani kan osongon kana nat. 49 Au, usingkalapo asukang ke napo buk ani mi abis alau roron si selen i atutuman ane si kagainoinoai. Man parik kapa angkoai, miantok amalangas iau na na lomlomonaiselen asi kag using.”

50 Na ri Laban ve tamana kilong la an-tok ta, “Bil ke kapo serei le si IAVE, naparik kapa koi ta namem mengen ta salakat kuluna. 51 Rebeka kana kapo ago, kusongo ia na mi pasal na kan osongon takana nat kam ainoinoai val kana vubuk aIAVE.” 52Taun a asosokai ang kata longonga mengen ke si Laban, kata soturungai nakala nanauai ani IAVE. 53 Emung ina kalaluk namamain ta alilis roron valmang kevebil asi maus na vakup samui lava na kalaalis a Rebeka. Kata alis kapa na tauna narinana ta mang matan bil miminaungan.54 Au, na kila matan angan le na kila rot atenei vong ang.

Taun kita tapangun tenei vauk asosokaiang kala antok ta, “Au kanat, mi akala iau

TUTAPONGAI 24:55 26 TUTAPONGAI 25:20vang na na pasal ane si kag ainoinoai.”55 Sikei tauna na rinana i Rebeka kila antokta, “Kapo roron ani ka ago lik pok tapai anisangauli vo alak na taun le na mi pasal.”56 Sikei kala antok ta, “Mi ago ta atakunan anig. Man a IAVE katala pakangaianig asi kag sakam korong ani paspasalke, mi atalipai anig na na pasal pok anesi kag ainoinoai.” 57 Na kila antok ta “Aukanat, tara susuiai tapai kotok ani kanalomlomonai a Rebeka. 58 Na kila songoia na kila sui ia, “Sa, kulapo buk pasal veigenen ke kana palau vo parik?” Na Rebekakala antok ta, “Kapo ro, naka pasal kana venia.” 59 Asukang na kila atatung a tauriakuvul ve aina po aiveven ang ania, asi kanapasal ve asosokai ang si Abaram na kanapetau. 60 Si kana tapasuk kita poso-atauiaia asukang ke, “Taumem, numai ku tivuriai pat vap lava luai. Keve tivum e mungim ki sakam na ki ngi suai ani mamain tarina kipo petau aniria.” 61 Au, kila kokosve kana keve ainan asoksokai kuli kamel nakila pasal ve asosokai ang.

62 Nei pangau i keve taun ang, Isak katapasal le Ber Lakai Roi e Negev na kamelapo ago e Kanan. 63 Si tenei ngelik mar-marip i mang taun kata pasal avunga likakipai ani nei rina, asi kana an sokotuk nalomlomonai. Na taun ang kata tun alakna kala tere avunga lik, kala arai ani kevekamel si la vulis serei. 64 Si taun ang kapa,Rebeka kata kun tere aliu na kala arai ania.Kata kisiang le kuli kana kamel 65 na kalasui a asosokai ang ta, “Au si, saka igenensukana kapo pasal taun ira?” Na asosokaiang kala polpol ta, “A, nang kag ainoinoainang.” Taun kata longong a polpol ke kataluk kana vuk vakup na kala pakut a nona.66Taun kianla angruduai, asosokai ang kalaantok amalangas a Isak ta kana paspasalaongos. 67 Au, Isak kala tak le na Rebekaane si lu si rinana ta Sara na kala osongonia. Si karilong osongon kata buk alava luaiania, na kana mamakus si matmat ang sirinana katalapo pongo suai paspasal.

25Abaraam Kata Mat

1 Emung ina Abaraam kala osongonpok a mang aina kana asan ta Ketura.

2 Ketura kata ingus ania ta ri Simran, Iok-san, Medan, Midian, Isbak na Sua. 3 Ioksannang katapo tamarilong i ri Siba na Didan.Na Didan katapo tivuria i ri Asurim, na riLetusim na ri Leumim. 4 Au na Midiankatapo tivuria i ri Epa, Eper, Anok, Abida naElda. Io, keve vap aongos suke, kipo matantivuna i Ketura. 5 Emung i kana matmat aAbaraam, kana togtogon aongos, Isak kataluk ia. 6 Sikei, aino si taun katapo to lak,kata alilis kapa ani kanamang keve nat angle si keve kisngana ka, na kala asok suaiani keve nat ang ane si ring ipo sanglak tamakarap, ani ki an ago akipai i Isak.

7-8 Io, Abaraam kata to na 175matas aon-gos le na kala pasal suai asi kana an ausaive riria kitala mat aino ia. Katalapo lapanluai na kana matmat katapo mangsikei amatmat ro luai. 9-10 Kana ngono nat aino,ri Isak ve Ismael, kilongta tepai ania neivakil ang e Makpela, angasungai i rina angMamre si vuk roe ang si Epron tamanata Soar. Abaraam kata samui aino ia sipatvap ke, ri Et. Io, si vuk roe ang vanangkita tepai ani Abaraam ngere kisngana taSara. 11 Emung i kana matmat, God kataatautauia kana nat ta Isak. Isak si vuk taunke katalapo ago e Ber Lakai Roi.

Inatus si Ismael12 Kana vang na akuskus i kana mang

nat a Abaraam, Ismael, voi ke na ri Agarkita ingus asereiai ania. Aina ke le Aigiptokatapo asosokai ke ri Sara. 13Na kana vangna keve asan i kana keve nat nia na Ismael,le si tuan tung si kiu iria. Kana ainoai inat ta Nebaiot, le na Kedar, Adbel, Mibsam,14Misma, Duma, Masa 15Adad, Tema, Ietur,Napis, na Kedema. 16 Kana vang na keveasan i kana keve nat na Ismael. Kapo keveasan kapa i 12 na tu lava i keve patvap, nakari keve rina na ring ipo ago tul, voi angkita sunguk na keve asan ke. 17 Ismael katato aongos na 137 na matas, le na kala mattaun kana vap. 18 Keve tivuna kita ago aliusi palpal ang le Avila ane Sur. Sur kapo agonei liuan i pangau pelek a Aigipto alak aneAsuria. Na kitapo ago i angkiki na angvisve matan polpolokan ang si keve tasina iIsmael.

Iakov ve Esau19 Kana na akuskus i Isak, kana mang

nat a Abaraam. 20 Isak katala puat a

TUTAPONGAI 25:21 27 TUTAPONGAI 26:10sangauli na matas aongos taun kata os-ongon a ri Rebeka, kavulik ang si Betuel.Betuel, igenen i patvap Aram, le PadanAram. Na tauria i ri Rebeka ta Laban.21 Using ri Rebeka kitapo ngolo, Isak katasokotuk ane si IAVE asi kari ingus korong.Na IAVE kata longong kana sokotuk na rikisngana kila sungsungukan. 22Ngono luaang nei vingaria, kilongtapo uli anggegelaiangpokpokai anirilong. Asukang na ri Re-beka kila antok ta, “Au si maraisa kana nabil ke kapo serei singig?” Na kianla nanassi IAVE. 23Au, IAVE kala antok iria asukangke, “Pongua na palpal nang kipo ago e neivingami. Na pongua na matan vap ke, kiago angtaliungai. Mang palpal vap ki dualani mang anu ang. Vopo aino ang ka abisani vo aimung irilong.” 24 Io, kalapo liliuanaliu, na taun kalapo sinong ani ki ingus. Nakila ingus kari ngono lua tauan. 25 Voposoung aino ang katapo pukun melek nakatapo pukun ungan val sualakai mosong,asukang na kila atuk ia ta Esau, supsupaiina ta pukun ungan. 26 Emung ina tasinakala kun soung na katapo teng akit si pungi kakina i Esau, asukang na kila atuk ia taIakov, supsupai ina ta igenen apupu. Sitaun ke Isak katalapo 60 na matas aongosna ri Rebeka kila ingus na ngono nat ke.

27 Au, kilongla polok alak na ngono natke, na Esau katapo igenen katak aro luaita akalat. Katapo uli buk sili nei uten.Sikei tasina ta Iakov katapo igenen nok,asukang na katapo uli ago e rina. 28 Isak,using katapo uli buk angan ani ri pok inei uten, katapo buk alava luai ani Esau,sikei ri Rebeka kitapo buk a Iakov. 29 Namangsikei a taun Iakov katapo ago e rinai po vil amoso sup, na Esau kala serei le neiuten ta buk angan lava. 30 Na kala antok aIakov ta, “A! Napo buk angan arikek luai.Lis iau ta men sup melek ang!” Le si oringsuke, kana mang asan ta Edom, supsupaiina ta melek. 31 Sikei Iakov kala polpolta, “Aino ani na lis pok anim, ku alis ainoiau ta kam sinsinong i nat tuan, na keveroron ina.” 32 Au, na Esau kala antok ia ta,“Nalapo bukmat nang tamol ke. Kapo sakaroron an anig na sinsinong ang, man napoasukang ke?” 33Na Iakov kala antok ta, “Au,kanat. Ku palpalatung tapai singig tatana.”Asukang na Esau kala palpalatung ve Iakov

ta kana sinsinong i nat tuan. 34 Emung inaIakov kala alis ia ta rukun vuk saui na mensup ang. Kata angan le ia na kala tapasuknakala pasal. Asukang vanang na si selen keEsau kata akalit amalangas ta kana araraialik ani kana sinsonong i nat tuan.

Isak ve Abimelek26

1Nei liuan i taun ang kata atogon amangsikei amol lava kata serei nei palpal aongosang. Katapo emung i mang mol lava voserei aino ang si taun na Abaraam katapoto singina. Asukang na Isak kala pasal aneGerar, rina ang a Abimelek katapo taukina. Na katapo vosap i matan vap i Pilistineiang. 2 Au, Iakov kala serei eiang e Gerarna IAVE kala serei singina na kala antokia asukang ke, “Ku ago ta pasiang an aneAigipto, sikei ku ago eke si rina ke napoantok ua asi kam ago singina. 3 Io, manku ago nei rina ke, na auai ve numai nana vil atauia ua ta nala alis imi ve kevematan tivum ta roe aongos ke. Nala asereaiatutuman vang ani palpalatung ang nataabis ia ve tamam ta Abaraam. 4Na apolokaiani matan tivum na ki serei aduk luai val rikalto i mete kuku, na na alis iria ta keve roeaongos ke. Le si ngiria vanang naka asereaita sikei voiang na mamain ta matan vapaongos i kuli rina ke ki luk kari alomonausle singina. 5 Naka vil ia asukang usingAbaraam kata longong iau. Kata abis arokag keve vubuk, na kag keve sausaupai,na kag keve asok.” 6 Io, asukang na Isakkala ago eiang e Gerar. 7 Taun ri vap inei rina ang kila sui ia ta ri kisngana nakala antok iria ta, “A, nang a ri taug nang.”Katapo leng vei ki raung suai ania marairi kisngana using kitapo ararai miminaun-gan.

8 Isak katalapo ago na vuk taun eiang,na vosap Abimelek, mangsikei a taun kalatun asiang le nei matakoto i kana lu nakala taping si arai ani Isak sipo malus aniri Rebeka. 9 Kala songo na Isak na kamelasui ia, “Au, aina ang nang kapo kisngam,ingko? Marai sa vanang kuta kapau iau takapo taum?” Na Isak kala antok ta, “Usingapok natapo lomon ia tamila raung korongiau, man nata antok imi ta kapo kisngag.”10 Au, Abimelek kala antok ta, “Au, maraisa kuta abis a lau rikek asukang? Man a

TUTAPONGAI 26:11 28 TUTAPONGAI 26:35mang sikei i kag vap katala rot korong vekam aina, pua, nganlak kula apaus imem tamese lava.” 11 Asukang na Abimelek kalaalis a saupai ke ane si ri vap aongos ta,“Man a sikei ka akeke ta igenen ke vo rikisngana kapa, ka ago asi mat.”

12 Taun ang na Isak kapo ago, kala sukalalava nei roe ang na nia si matas ang palaukata kopos kana suksukalan lava. Kanasukal kata uai alak ane si sikei a lelensangauli aongos na kopkopos soliu na sakata sukal aino ia. Io, IAVE katapo atau-tauia alava luai ania 13na kata serei atauia.Kana keve togtogon kata polok aduk tungkala serei a igenen tauia luai. 14 Kata ato-gon kana keve manmanik miang na keveasosokai miang kapa, asukang na ri vap iPilistin kilapo man ia na kila vinga rikekania. 15 Kila tapasuk na kila tapus na ma-main ta dim i tep ang ta kana keve asosokaia tamana, si taun katapo to lak. 16 Le naAbimelek kala antok a Isak ta, “Ku pasalsuai animem, using kulapo soliu animemsi kam atogtogon na na kam kitmat kalapolava.”

17 Asukang na Isak kala pasal suai anipalpal ang na kanla ago e nei palpal lulun-gai ina i Gerar. 18 Kala tapasuk na kala tepasereiai pok ani mamain ta dim i tep ang tatamana na kala atuk pok iria ta keve asanang tamana kata atuk iria tatana. Keve dimke, ri vap i Pilistin kita tapus iria emung iAbaraam kata mat. 19 Kana keve asosokaina Isak kila tep pulakai nei lulung ang tungsi kila sabonai ani mang sikei a laman kapouv alak. 20 Sikei keve katakai i aivevenvongo le Gerar akorong kila angkiki vepetau ang si Isak asukang ke ta, “A, lamanang nang kapo kakamem ta laman!” Lesi oring suke vanang na Isak kala atuk alaman ang ta Esek, supsupai ina ta ‘angkiki’using kita angkiki ve nia singina. 21Au, kilapasal na kianla tep na mang dim sikei kilaanggegelai kapa singina. Le si oring sukevanang na kala atuk a dim ang ta Sitna,supsupai ina ta ‘anggegelai’. 22 Au, kilapapelek a ring ang na kianla tep kapa namang dim, sikei taun ke parik vang kitalapaangmamaralai maraina. Na Isak kala antokta, “Pua, kana vang IAVE kala alis pangauanira. Tara serei aduk vanang si rina ke.”Le si vuk mengen suke na kala atuk a dim

ang ta Reobot, supsupai ina ta ‘pangauroron’.

23 Le iang kala palak alak ane Berseba24 na si tenei vong ang IAVE kala sereisingina na kala antok ia ta, “Nau kana naGod ke si tamam ta Abaraam. Ku ago taleng an using napo auai ve numai. Naatauia lak ua na ku polok alava luai ve kevematan tivum. Bil ke na abis ia si nanauaiani kag asosokai ta Abaraam.” 25 Asukangna Isak kala atung namang sikei a iat eiangasi kana nanauai ani IAVE. Kala atung kanalu eiang na kana keve asosokai kila tep namang dim aniria kapa eiang.

26 Taun kata lapo ago liliuan lik,Abimelek kala serei singina i kana pasal leGerar. Kata serei ve Ausat, kana igenen ipopini ania, na Pikol, ainoinoai i kana kevekatakai i visvis. 27 Au, kitol la serei na Isakkala sui iritol, “Au, marai sa kana mitolposerei singig, taunmita tav aiveven aro anigna mila kirikai suai anig pelek kami rina?”28 Na kitol la polpol ia ta, “Namemtol talaarai amalangas vang ta IAVE katapo uliauai ve numai, asukang na namemtol lalomlomonai ta kapo ro ani ka atogon naainainakai roron nei liuan ira. Asukangna namemtolpo buk palpalatung ve numai29 ta tara ago ta angridikekai angpokpokaianira. Parik namemta akeke tatam nanamem aiveven aro ua na namemta asoksuai anim ta luai na marip. Asukang palauku ago kapa ta vil arikek an ane singimem.Using kana vang, kala po malangas ta IAVEkapo atauia alava luai anim.” 30Au, na Isakkala itoitonai animang sikei amatan angananiritol na kitol la angan. 31 Si tenei vauklik kitol la palpalatung kuvul angpokpokaianiritol. Le na Isak kala atatung iritolna kila angtaliungai ta marip. 32 Singinasi taun ang palau, kana keve asosokaikimela serei singina na kila antok ia ta dimtanginang i kari tep ang. 33 Kala atuk iata Siba, supsupai ina ta palpalatung. Naasukang, tung si taun ke kipo posong lak arina ang ta Ber Seba.

34 Esau, si taun kata lapo puat a sangaulina matas aongos, kala osongon a kavulikang si Beri, i pat vap ang ri It, kana asanta Iudit. Na kala osongon kapa na Basemat,kavulik ang si Elon i pat vap ang i Itit kapa.35 Sikei ngono aina ang kilongta po uli vilamamakus ani ri Isak ve Rebeka.

TUTAPONGAI 27:1 29 TUTAPONGAI 27:3027

Poso i Atautauia ani Iakov1 Au, Isak kata lapo lapan paspasal na

kalapo mataba. Mang sikei a taun kalasongo kana nat tuan ta Esau ta “Kag nat.”Na Esau kala antok ta, “Io, nau kana.” 2NaIsak kala mengen ia asukang ke, “Nalapolapan kana na parik napa malangas a taunang naka mat singina. 3Asukang na ku lukkam usausan ipo akalat, kam vatilau, nakam keve vut na ku pasal ane nei uten naku an akalat ta ring avus anig. 4 Taun kupapok ku me itoitonai amoso ania asukangpalau val matan pok ang nau napo uli bukangan ania na ku luk ia ane singig, ani taunnala angan sip le ia nala posong atautauiaua aino le ani na mat.”

5 Sikei nia si taun ang akorong ri Re-beka kitapo kokolongong tainau na Isaksipo angmemengenai ve kana nat ta Esau.Asukang na taun a Esau kala ultaliung anenei uten asian akalat ani tamana, 6 kilapasal na kianla mengen ve kari mang natta Iakov. Kila antok ia asukang ke ta, “Aku longong tapai! Nata longo-tainau nanga tamam sipo mengen ani tasim ta, 7 ‘Kupasal na kuanla so le ta kag ring avus, nakume itoitonai amoso ania val matan pokang napo uli buk angan ania, ani taun nalaangan le ia, nala posong atautauia ua ematana i IAVE aino le ani na mat’. 8Au, kagnat, ku longong aroron luai na ku abis a sakana na atatai ua tatana. 9Ku pasal ane neiliuan i kara keve vongo na kuan daung leta pongua na natnat vubukan ro i me, naname itoitonai ani matan pok ang a tamamkapo uli buk ania. 10 Le na ku luk le ia nakuan alis a tamam asi kana angan, na kaposong atautauia ua aino le ani ka mat.”11 Na Iakov kala antok ta, “Iau? Esau nangkapo pukun ungan na nau napo pukunratal palau. 12 Man a mamai kala sigil apukun ig, nala sa? Kala nas akorong ta napokapau ia. Varas nganlak kala uak kulug naparik ta posong atautauia.” 13 Sikei kilaantok ta, “Kag nat, ku ago ta leng an. Agona varas ang ka lak iau. Ku abis palau a sakana napo antok ua tatana. La luk le nangono vongo lik suke.”

14 Au, Iakov kala pasal na kanla luk le nangono vongo lik ang na kame la alis rinanana kila itoitonai ani matan pok ang ani

tamana. 15 Kila luk a keve sualakai roronluai si Esau voiang katapo sinong nei luna kala amaus a Iakov tatana. 16 Kila lukkulit i me na kila pakut a ngono kunganana palpal iruna voiang katapo ratal. 17 Lena kila alis ia ta keve pok ang na keve saui ikari la itoiton ang.

18Au, Iakov kanla serei si tamana na kalasongo, “Mamai!” Na tamana kala polpol,“Io kag nat. Numai nang a si?” 19 Au, kalaantok ta, “Nau nang kam ainoai i nat taEsau. Natala vil apunuk kam atatai anig.Ku sinong atung nang na ku angan tapaisi pok ke, le na ku posong atautauia iau.”20 Sikei Isak kala sui ia ta, “Au, kag nat, kutasa sabonai sumasuma nang ani bil ang?”Na kala antok ta, “IAVE kam God katapakangai anig.” 21 Asukang na Isak kalaantok ta, “Au, kanat kag nat, me asung anina sigil korong ua. Na nanas ta numai ako-rong nang kag nat ta Esau vo parik.” 22Au,Iakov kala pasal asung na tamana kala sigilia na kala antok ta, “Kalingam kapo tangisval kalingana i Iakov sikei ngono kungamkapo asukang val ngono kungana i Esau.”23 Si taun ke Isak parik katapa arai kinleania, using ngono kungana katapo unganval ke Esau. Ninia vanang a tukulai ina kataposong atautauia ia. 24Au, Isak kala sigil iana kala sui, “Si? Numai akorong kana kagnat ta Esau?” Na kala antok ta, “Io, naupalau.” 25 Au kala antok ta, “Kag nat, luka pok ang na name angan, le na na posongatautauia ua.” Na Iakov kala luk dong iata pok ang ve kana men wine kapa na kalasonkos. 26 Emung ina Isak kala antok ia,“Me asung iau, kag nat, na kume lulus iau.”27 Na Iakov kala pasal asung a tamana nakala lulus ia. Au, vuk taun ang kapo lulusia, Isak kala sain korong a sain i kana kevesualakai na Esau na kala tapasuk na kalaposong atautauia na Iakov. Kana posongatautauia asukang ke, “Io, sain i kag natkapo asukang ta sain i nei matang, voianga IAVE katala atauia ia. 28 God ka alis uata langit i mete kuku na tauia i kuli roe.Ku duk luai ta uai i ei na wine tanginang.29 Mang keve pat vap ki abis anim na kisoturungai taun ua. Keve tasim ki abisanim, na ki soturungai taun ua. Riria kipovaras ua ki kun duk ta rikek. Na riria kipoposong atautauia ua ki kun tauia kapa.”

30 Au, Isak kala aulei ta mengen na Iakov

TUTAPONGAI 27:31 30 TUTAPONGAI 28:6kala pataliung a tamana. Na akorong palautasina ta Esau kamela serei i akalat. 31Kalaitoitonai aroron ani kana matan pok asian sasagi dong ani tamana tatana. Au,kala palak na kala antok a tamana ta, “Au,mamai, ku sinong atung na ku angan le sisasagian ke, ani ku posong atautauia iau.”32 Na tamana kala sui ia, “Au, numai nanga si?” Na kala antok ta, “Nau apok naEsau, kam ainoai i nat.” 33 Au, vuk taunang kapo mengen asukang suke, Isak kalatetek alava luai na kala sui, “Au, na mangsi nang katanla akalat le na kana palaukatamela lis pok le anig? Natala anganasip le ia kana aino ani kupo tavas alak, nanatala posong atautauia ia kapa. Io, kalapokakana ta posong atautauia ang. Parikkapa angkoai ani na luk pok ia.” 34 Esaukata longong a keve mengen ke si tamanana kala kup alava ta tangis na kala antokia ta, “Ku posong atautauia iau kapa. Ionau, nau kapa mamai dangis!” 35 Sikeitamana kala antok ia, “Tasim kata sereisingig ta kapau na kamela luk a posongatautauia ang pat anim.” 36 Na Esau kalaantok ta, “Kita atuk aro luai nang ania taIakov, using katala kapau a matan ponguaiau lenginang. Katala luk suai ani kagsinsinong i nat tuan, na kana kala luk kagposong atautauia!” Na kala sui a tamanata, “Sa mamai, parik kutapa lomon akipaita ring posong atautauia anig?” 37 NaIsak kala polpol asukang ke, “Parik nang.Tasim vanang kana kalapo tu-ainoai anim,na keve tasina natala posong iria ta kiago neite kana sausaupai. Natala posongatautauia ia ta uai i ei na vaen tanginang.Kalapo asukang vanang. Nau parik napaangkoai si posong tamang sa anim nang kapok petekai. Kalapo kovek nang, kag nat!”38Na Esau kala sui ta, “Mamai, kupo atogonta sikei palau a posong atautauia? Mamai,napo sokotuk ua ta ku posong atautauia iaukapa.” Na Esau kala tangis alava. 39 Au,Isak kala posong dong ia ta vuk mengenasukang ke, “Longong! Kam ring asi ago kaago akipai ani roron na tauia i nei roe, naka ago akipai ani keve langit i mete kuku.40Ku igenen visvis ta samele na ku abis anitasim. Sikei, ka serei lak a taun ku mamalani ago neite kana sausaupai na kula sippelek ia.”

Iakov Kata Sip41 Io, le si taun ang Esau kalapo uli

atogon marala lava ani Iakov le si posongatautauia ang tamana kata posong dongia tatana. Asukang na kalapo lomlomonaita, “Uring lik a mamai nang ka mat. Mankala mat, io nala raung suai ani tasig taIakov.” 42 Au, taun ri Rebeka kila longonga mengen ang si Esau, kila songo na Iakovna kila antok ia ta, “Tasim nang ta Esaukapo alos pulakai ta kana lomlomonai asiraung anim. 43 Ku longong aro iau, kagnat. Ku sip sumasuma palau ane si lavam taLaban e Aran. 44Na ku ago e iang ve nia animang rukun taun tung kana marala anima tasim ka livus. 45 Man kala livus kanamarala na kala lomon taun a sa kuta abisia ane singina, naka alis mengen anim asikam papok. Kapo rikek ani milong aongosmilong mat pelek iau si sikei palau a vuktaun.”

46 Na Rebeka kala antok a Isak asukangke, “Napo kirik luai nang ani ago kuvul vengono omog ke i ri It. Man a Iakov kala kunosongon korong kapa singiria, loi, kag toparik luai kapa angkoai si ka roron.”

281-3 Asukang na Isak kala songo na Iakov

na kala pinipini ia ta mengen asukang ke,“Ku ago luai ta osongon an ta sikei i keveaina ke i Kanan. Ku tapasuk na ku pasalane Padan Aram ane si tivum ta Betuel,tamaria i rinam. Ku luk ta mangsikei ikana keve kavulik a Laban ani kam aina.Laban nang kapo tauria i rinam.” Isakkata posong dong kapa ia ta poso-atauiake, “God Tavirimok Luai ka vil atauia ua.Ka apolokai ani kam polpolokan ki sereia matan vap lava luai. 4 Ka alomonausimi ve keve matan tivum na ka alis imita roe ang, kana kupo ago ia val sokoung.Roe ang nang God katala atogon a Abaramtatana.” 5Au, Isak kalamengen asip na kalaasok na Iakov asi kana pasal ane si Labane Padan Aram. Tamana i Laban ta Betuelle Aram. Na ri Laban kilongpo angtaumalve ri Rebeka. Na ri Rebeka vanang kiporinarilong i ri Iakov ve Esau. 6 Si pangau itaun ang Esau kala longong ta Isak katalaposo-atauia na Iakov na kala asok suai aniaane Padan Aram asian luk ta kana ainale iang. Na taun kata poso-atauia ia katapinipini ia ta ka ago luai ta osongon an

TUTAPONGAI 28:7 31 TUTAPONGAI 29:10ta sikei i keve aina ke i Kanan. 7 Na Esaukala kun longong ta Iakov katala longong atamana na rinana na kala pasal ane PadanAram. 8 Le iang Esau kala kinle ta tamanakapo kirik ani ri aina i Kanan. 9Asukang nakala pasal ane si matan vap ang si Ismael,mang nat ang si Abaram, na kanla osongonkana mang kavulik kana asan ta Ma-alat.Tauna i Ma-alat ta Nebaiot. Osongon kekata vil a tataot lava namang keve aina angkatala osongon lenginang iria.

Kalinga nei Orodung10 Io, Iakov kala papelek a Berseba asi

kana pasal ane Aran. 11Au, nei liuan i kanapaspasal kanla serei si mang vuk ring nakala vong ania. Na kala lomlomonai anika matung ausai ani tenei vong ang e iang.Kala luk a mang sikei a vuk iat asi kanakirang vangang na kala pok suai asi kanarot. 12 Taun kalapo rot kala arai ani mangsikei a kikiklakan kapo tung asiang le metekuku ane kuli vunep. Kana keve angeloa God kitapo pasal angpok kuluna. 13 NaIAVE kapo tung e pangkul. Kala mengenasukang ke, “Nau kana na IAVE, nia palaua God, nang a tivum ta Abaram na tamamta Isak kilongpo lomlomon singina. Nakaalis imi ve keve matan tivum ta roe kekana kupomatung singina. 14Matan tivumki duk pitpitliu luai. Ki polok apapanaialava luai ane si kevematana imalu aongosi kuli rina. Naka asereai ta sikei le neiliuan imi voiang na mamain ta matan vapaongos i kuli rina ke ki luk kari alomonausle singina. 15 Teng akit a mengen ke. Naukana ve numai. Naka aiveven ua si kamkeve paspasal aongos. Na emung nalasongo pok ua ane si roe ke, using parikluai napa angkokoai si papelek anim tungsi nala vil korong a palpalatung ang natalapalpalatung ia ve numai.” 16 Au, na Iakovkala tapangunnakala lomlomonai ta, “Pua,kapo tutuman luai, IAVE kana kapo ago sivuk vunep ke, na parik natapa malangastatana.” 17 Vuk leng lava kalapo sereisingina na kala antok ta, “Vuk vunep kekana kalapo vil a leng iau. Kapo tutumanluai, oring ke kana kapo lu si God, na kanana takaman i mete kuku.”

18 Si tenei vauk lik Iakov kala tapasukna kala luk a iat ang kata kirang vangangtatana na kala atung atung ia na kala vekai

rul i oliv kuluna. 19Na kala atuk a ring angta Betel, supsupai ina ta lu si God. Ainokitapo uli posong ania ta Lus. 20Eiang Iakovkala vil amangpalpalatung veGod asukangke, “Man ku auai ve nau, na man ku araraibat anig si paspasal ke napo pasal ia, naman kapa ku alis pok na ku amaus iau, 21naman nala vil korong ia ta nanla serei pok sikana lunamamai, io,mankupakangai anigasukang suke, nala luk vang ua val kag God,IAVE. 22 Akanangai ke kana natala atungatung ia kalapo kam lu. Le si keve tauia angku alis iau tatana, nala alis pok ua ta tataot-sangauli iria aongos.”

29Iakov Kata Angruduai ve Laban

1 Au Iakov kala pasal na kanla serei sipalpal roe ang si matan vap ang si ring iposanglak ta makarap. 2 Eiang kala arai anipotol a kuvkuvulan i sipsip na kipomatungngere mang sikei a dim. Kitapo ainuinumri sipsip si dim ang. Vuk iat i nguruna idim ang katapo vuk iat lava, 3 na si taunna ri sipsip kianpo ago kuvul eiang, vap ipoaiveven ang aniria kipo uli ul suai ani iatang le na ki ainum iria. Emung ina kipouli ul pok ani iat ang bat a nguruna i dimang. 4Au, Iakov kala serei eiang na kala suina vap ang ta, “Au si, keve tungag, namiakorong kana le voi?” Na kila antok ta,“Namem nang le Aran.” 5 Au, na kala suiiria ta, “A, mipo nas kana na Laban, nanga tivuna ta Naor?” Na kila antok ta, “E,namempo nas ia.” 6 Na Iakov kala sui ta,“Au sa, kapo to aro palau?” Na kila antokta, “E, kapo to aro. A! Ta kana kavulikkana ia ta Rakel kapo pakasang ve kari kevesipsip.” 7Na kala antok ta, “Apua, makarapkana kapo ago e pangkul lak. Parik lak kapataun si songo aiton ani ri sipsip asi karirot. Mi ainum iria, le na mi songo iria asikari an angan. 8 Sikei kila antok ta, “Parikkapa angkoai tung a keve sipsip aongos kilaseserei, io kila ul suai vanang ani iat ke nanamem la ainum vang a ri sipsip aongos.”9Au, taun ang kapo angmemengenai lak veria, Rakel kamela serei ve keve sipsip angsi tamana. Katapo kun katakai i aivevensipsip kapa. 10 Tamana i kavulik ke kapotauna i rinana i Iakov. Au, kamela sereive keve sipsip ang si tamana na Iakov kala

TUTAPONGAI 29:11 32 TUTAPONGAI 30:1arai ania na kala paliu na kala ul suai aniiat ang na kala ainum a keve sipsip ang silavana. 11 Si vuk taun ang Iakov kalapomaramarak arikek luai. Ka lulus ia, katangis alava luai ta uruk. 12Na kala antok iata kapo angtogon ve tamana na ninia kaponat si ri Rebeka. Au, Rakel kala sang pok nakanla antok a tamana. 13Taun a Laban katalongong a akuskus i tipasina ta Iakov, kalapasal sumasuma asian ruduai ania. Kalavongok ia na kala lulus ia, le na kala songoalak ia ane nei lu. Eiang Iakov kanla atataiia ta keve bil aongos ang kata serei singina.

Aina ani Iakov14 Asukang na Laban kala antok ia ta,

“Numai kupo palpal ig atutuman luai.” Au,Iakov katala ago na sikei a ulen ve nia,15na Laban kala antok ia asukang ke, “Kupotipasig, sikei napo misag ani ku abis palauanig. Ku posong amalangas a samui angkupo buk ia.” 16 Au, Laban katapo atogonkana pongua na kavulik, anu aino ang kanaasan ta Lea, na vopo using ania nang Rakelpalau. 17 Lea katapo ararai ro, sikei Rakelkatapo ararai talupus luai si pukun ina aon-gos. 18 Iakov katapo buk a Rakel, asukangna kala antok a Laban ta, “Naka abis animani limalengua namatas aongos, na emungku lis iau ta kam kavulik tanginang ta Rakelani na osongon ia.” 19Na Laban kala antokta, “Pua, kapo roron luai ta na alis ia anesingim na parik ta ane si mang igenenpetekai. Ku ago eke ve nau.” 20 Au, le iangIakov kala abis ani limalengua na matasaongos asi luk ani Rakel. Na limalenguana matas ang kata asukang ta rukun taunlik palau using kana vubuk ani kavulik kekatapo tavirimok.

21 Emung ina Iakov kala antok a Labanta, “Au, ku lis iau vang ta kag aina. Kagtaun i abis ania kala kamus na kana nalapobuk ago ve nia.” 22 Asukang na Laban kalasongo akuvul aongos na vap i ring angna kala teng a mang sikei a matan angan.23 Sikei si tenei ngelik sagup, kala songole na Lea na kanla alis a Iakov tatana. NaIakov kala rot ve nia. 24 Laban kata aliskapa kana ainan asosokai ta Silpa ani kanasosokai si Lea. 25 Au, si tenei vauk Iakovkala tapangun na kala taping ta Lea eiang.Na kala antok a Laban ta, “Au, marai sakana kupo vil iau asukang ke? Nata abisanim asi kag osongon ani Rakel. Na marai

sa kana kutala kapau iau?” 26 Na Labankala atatai ia asukang ke, “Kamem laulauaneke parik kapa ainak ani kavulik emungkan osongon aino ani kavulik aino ang.27 Parik. Sikei kapo ro. Ku akamusai tapaiani limalengua na taun i matan angan iosongon ke ve Lea, na emung ina namemlaalis ua kapa ta Rakel. Sikei, kula abis pokle vanang na mang limalengua na matas.”28Au, kila akamusai tapai ani matan angani osongon ani Lea na emung Laban kala alisia ta Rakel ani ka osongon ia kapa. 29 Kataalis kapa ta kana ainan asosokai ta Bila anika asosokai si Rakel. 30 Au, na Iakov kalakun ago ve Rakel, na kata buk alava luaiania sikei Lea parik. Na Iakov kata abisani Laban ani mang limalengua na matasaongos pok an.

Inatus si Iakov31 Au, IAVE kata arai ta Iakov parik kat-

apa buk a Lea, na kala asereiai ania taLea ka atogon nat, sikei Rakel ka ngolo.32 Asukang na Lea kala atogon kana sung-sungukan na kala ingus kana nat tauan. Nakala lomlomonai asukang ke, “IAVE katalaarai korong ani kag mamakus. Kala koivang kana ta kag tauan kala kun buk anig.”Le si mengen suke vanang na kala atuka nat ang ta Ruben. 33 Au, kala anguanvinga an na kala ingus kana mang nat.Na kala lomlomonai ta, “IAVE katala nasta kag tauan parik lak kapa buk iau, nakala alis iau kapa ta mang nat ke.” Le simengen suke vanang na kala atuk a nat angta Simeon. 34 Au, na kala anguan vingaan na kala ingus kana mang nat. Na kalalomlomonai ta, “Au, kana vang nganingkisngag kala pataun iau, using natala inguskana potol a nat.” Le si mengen sukevanang na kala atuk a nat ang ta Levi. 35Au,na kala anguan vinga an na kala ingus amang nat na kala lomlomonai ta, “Si natke, naka alatun a IAVE.” Le si mengen sukevanang na kala atuk a nat ang ta Iuda. Au,emung i nat ke, parik kata lapa anguaningus an ani rukun taun lik.

301 Au, Rakel kala arai ta parik kapa

angkoai si ingus korong ta ring nat aniri-long ve Iakov na kala atogon vinga maitenani tasina. Na kala antok a Iakov ta, “Ku

TUTAPONGAI 30:2 33 TUTAPONGAI 30:30alis ta kag ring nat vei nganing naka matta mese!” 2 Iakov kala marala na kala antokia, “Au sa? Nau nang naka luk a pangauang si God, voiang ninia kapo teng akit uasi atogon nat?” 3Au, na Rakel kala antok iata, “Kapo ro, sikei kana kag ainan asosokaikana ta Bila. Ku ago tapai ve nia na kaingus tapai ta kag ring nat, na le si natang, na kun tutapong apolokai ta kakag takun matan vap.” 4 Asukang na kala alisa Iakov ta kana ainan asosokai ta Bila anikan rot ve nia asukang ta kana aina. Io, naIakov kala rot ve nia 5 na kala atogon kanasungsungukan na kala ingus a sikei a nat.6Au, naRakel kala antok ta, “God kana vangkatala asapang iau. Katala longong iau,na kala alis nat anig.” Le si mengen sukevanang na kala atuk a nat ang ta Dan. 7Au,Bila kala anguan vinga pok an na kala inguskana vapongua i nat. 8Na Rakel kala antokta, “Nata atogon angkasai lava ve tasig nakana nala dual.” Le si mengen suke vanangna kala atuk a nat ang ta Naptali.

9 Au, Lea kala arai ta parik kapa anguaningus an na kala kun songo ani kana ta kunainan asosokai ta Silpa na kala kun alis aniaane si Iakov ani kan kun ago ve nia asukangval kana aina. 10 Eiang Silpa kala kun ingusta mang sikei a nat ani Iakov. 11 Na Leakala antok ta, “Pua, kag bil roron luai!” Lesi mengen suke vanang na kala atuk a natang ta Gad. 12Ago lik na Silpa kala anguaningus pok an ani kana vapongua i nat aniIakov. 13 Na Lea kala antok ta, “Pua, napomaramarak luai! Ri aina aongos kana kiposong iau ta nau a aina maramarak.” Lesi mengen suke vanang na kala atuk a natang ta Aser.

14 Kalapo vuk taun vunga lik na taun ikopkopos kon kala serei. Mang taun Rubenkala pasal ane matang na kanla sabonaiani mang keve uriuri roron. Kala luk leia na kamela alis a rinana ta Lea tatana.Au, Rakel kala arai ania na kala antok aLea ta, “Pua tasig, ku alis kapa ta kag takun keve uriuri ani taun na inum ia nalakun atogon vinga.” 15 Sikei kala antok iaasukang ke, “Sa, parik kupa angkoai lak?Kutala luk pakang iau ta kag tauan, na kanakulapo anguan buk luk pakang anig ta keveuriuri ke.” Na Rakel kala antok asukangke, “Kala ro luai, nganlak tenei vong keIakov kame rot ve numai, ngenget ani keve

uriuri ke.” 16 Asukang vanang na taun aIakov kata papok le matang tenei ngelikang, Lea kata pasal na kanla ruduai ia naka antok ia ta, “Natala seupok nang ua tamang keve uriuri i la alis ta kag nat, aniku ago vong nganlak ve nau.” Asukangna si tenei vong ang kala rot kuvul ve nia.17 Na God katala longong korong a Lea naasukang kala anguan vinga pok an na kalaingus ta kana vapalpalima i nat ani Iakov.18Na kala antok ta, “God kana kapo seupokiau using natala alis kag ainan asosokai anesi kag tauan.” Le si mengen suke vanangna kala atuk a nat ang ta Isakar. 19 Nakala anguan vinga pok an na kala inguskana valimalesikei i nat ani Iakov. 20 Nakala antok ta, “Kana God kapo alis iau taalilis talupus luai. Kana vang kisngag kaaminaung singig using natala ingus ania talimalesikei a nat aongos.” Le si mengensuke vanang na kala atuk a nat ang taSebulun. 21Simangvukpangaupok emungina kala ingus kana kavulik na kala atukia ta Dina. 22 Au, emung ina God kalalomlomonai pok ani Rakel. Kata longongkana tangis na kala itoiton pok a laka ipomatung nei vinga ta ri popo lik. 23 Au, nakala vinga na kala ingus a sikei a nat. Nakala antok ta, “Si taun ke God katala luksuai ani kag mese. 24Kapo roron ta IAVE kaalis anig ta kag mang sikei pok a nat.” Lesi mengen suke vanang na kala atuk a natang ta Iosep.

Iakov Kata Serei Atauia25 Emung i Rakel i la ingus tapai ani

Iosep, Iakov kala antok a Laban asukang ke,“Almug, kalapo taun ani ku atalipai anig nanaka papok ane si kag rina akorong pok.26 Ku alis iau ta kag ngono aina na kaginatus kana nata mela abis amarai aniriasingim, na naka pasal. Numai akorongkupo malangas aro luai ani abis lava angnatala teng anim tatana.” 27 Sikei Labankala antok ta, “Man kupo ainak, napo soko-tuk ani ku ago. Natala arai si kag kevetangatangai ta IAVE kapo vil atauia iauusing numai palau. 28Kapo ro, posong kamsamui na naka seupok ua.” 29 Na Iakovkala antok ta, “Numai kupo malangas arota natalapo abis alava luai anim, na kupomalangas aro ta kam keve vongo kita polokaro si kag aiveven. 30 Menlik ang kutapo

TUTAPONGAI 30:31 34 TUTAPONGAI 31:10atogon ia aino ani kag serei eke, kana katalapolok alava luai. Si saka oring an natapoago singina IAVE katapo vil atauia ua. Sikeinei akorong vang kakag ta kun taun si abisakorong anig na kag inatus?” 31 Au, Labankala sui ia ta, “Naka alis vang kana ua tasa?” Na Iakov kala polpol ta, “Ago ta alisan anig ta mang sikei a bil. Sikei manku abis a ring sikei a bil palau anig, nakaaiveven aliu lak tapai ani kam keve vongo.32Napo buk ani tarung ainainakai asukangke: Atalipai anig na nakan pasal nei liuankam keve meme na kam keve sipsip, nanakan irang suai nei liuan iria, riria kipoatogon salik na riria kapa kipo ituitumai nakipo pukun miting. Riria vanang, kilapokag samui. 33 Kag atutuman si bil ke kaserei amalangas singim iles lak, man kupobuk ararai pok ani samui ke ku seupokiau tatana. Saka meme vo sipsip an parikkapa atogon salsalikai kime serei lak neiliuan i kakag ta keve vongo, ka malangassingirung aongos ta nata tainau iria.” 34Au,Laban kala antok ta, “Io, napo ainak luai.Kapo ro ani ka asukang palau val kutalaposong atangis ia.” 35 Na nia si taun angakorong Laban kala pasal na kanla irangsuai ani keve meme tauan vap po ituitumaina salik ang, na asukang kapa si kevememeaina aongos ang. Keve sipsip kitapo ato-gon ituitumai posok singiria na keve sipsipmiting aongos kata irang suai kapa aniria.Riria aongos vang kana kata alis kana kevenat ani ki an aiveven iria. 36 Kila pasal anering vunga akipai ani Iakov. Pangau angnei liuan irilong ve Iakov, kipo angkoai sipasal ania ani potol a taun aongos. Au, naIakov si taun ke katapo aiveven lak kanamang keve vongo na Laban.

37 Au, Iakov kanla tangai le ta mang kevengakan lik i mang keve ei posok. Kala deksuai ani palpal i kulit iria ani ki atogonsalsalikai. 38-39 Le na kamela asiang irianei keve vulvul ipo inum ang ta ri vongo,ani taun ki serei sime inum, bil ang kapomatung amalangas luai e noria. Taun rivongo aina kila pukunmanas ta buk tauan,na ki pasal sime inum, kimela ago kuvul vekeve vongo tauan e mete keve ngakan ang.Na si selen ke nganlak kila ingus na kevenatnat tanginang atogon salik na pukunituitumai kapa. 40Na Iakov kala irang suai

ani keve natnat tanginang lik ang apetekai,namangmatan ang kala atung iria ani ki tutalang a keve vongo salik na pukun mitingang si Laban. 41Na taun a keve vongo ainavap po dual ang kila pukun manas, Iakovkala amatung a keve ngakan ang e noriaani ki ago kuvul mete nem ang. 42 Si kevevongo vo ngau ang parik katapa abis iriaasukang ke. Asukang na si selen ke, vappo pukun ngau ang kita pasal ane si Laban,na keve anu dual kita pasal ane singina.43 Au, si selen ke Iakov kata serei atauiaalava luai na kala kun atogon ani kakana takun tangan vongo lava luai akorong. Kataatogon kapa kana keve asosokai i ri ainana ri tauan, na kana keve kamel na kevedongki kapa.

31Iakov Kata Sip Pelek a Laban

1 Na Iakov kala longong kana keve nat aLaban kipo angtokai ta, “Iakov nang katalaluk aongos a sa na tamara katapo atogon iana kala tauia le si kana keve bil a tamara.”2 Na kala arai ta karilong angtunganan veLaban parik katalapo anguan roron an valaino. 3 Asukang na IAVE kala antok iaasukang ke, “Ku papok ane si roe ang sikeve tamam na kam pat vap akorong. Nakaauai ve numai.” 4 Au, Iakov kala alis men-gen ani Rakel ve Lea asi karitol me angrud-uai si ring ang kana keve vongo kitapo agosingina. 5Na kala antok irilong asukang ke,“Napo arai ani tamamilong na nalapo araita kana laulauan ane singig kalapo petekaiani aino. Sikei God ang si mamai kapo uliauai lak ve nau. 6Milongpo nas ta nata abisani tamamilong ta kag dual aongos, 7 sikeilak katapo kapau alava iau na ka sasakolkag keve seuseupok amatan sangauli aon-gos a taun. Sikei God parik katapa atalipaiania ani ka vil arikek iau. 8 Si man katapoantok ta keve vongo ituitumai ang kapo kagsamui, nganlak a keve vongo ang ki ingusasereai ani ri anu ituitumai papalik. Nasi man ka antok ta keve anu salik ang kikag samui, nganlak ki ingus asereai ani rianu salik papalik. 9 Asukang vanang naGod katala luk suai ani kana keve vongo atamamilong na katala alis iau tataria. 10 Sitaun ipo apitus, nata atogon a mang sikeia orodung. Nata tun alak na nala arai

TUTAPONGAI 31:11 35 TUTAPONGAI 31:36ta keve me tauan aongos ang kitapo agokuvul ve keve me aina, kipo atogon salikna pukun ituitumai. 11 Au, asosokai si Godkala songo iau ta, ‘Iakov!’ Na nala polpolta, ‘Io, nau kana.’ 12 Na kala antok iauasukang ke, ‘Tun alak na ku arai ta keve metauan suke kipo ago kuvul ve keve me aina,riria aongos kipo atogon salik na pukunituitumai. Napo pakangai anim asukang keusing napo nas aro a keve lau ang a Labankata abis ia singim. 13 Nau kana na Godvoiang kutala palpalatung ve nau e Betel.Na kutala akanangai ani kam palpalatungsi vuk iat ang. Kana, ku tapasuk suai aniring ke na ku papok ane si rina ang kitaasereai anim singina.’ ” 14 Au, ri Rakel veLea kilong tala longong a akuskus ang siIakov na kilongla mengen ia asukang ke,“Parik namemlong pa anguan atogon anani kamemlong palpal i togtogon ang sitamamemlong. 15 Lenginang namemlonglapo bil val sokoung e matana. Katalaatos tatamemlong na kala angan aongos nasamui imemlong. 16 Kalapo tutuman luaiasukang ke ta kana keve tauia voiang Godkata luk suai ania, kalapo kakamemlong vekamemlong inatus.”

17-18Au, Iakov kala tapasuk asi kanapasalpok ane si roe ang si tamana ta Aisak eKanan. Kala agon kana ngono aina veinatus kuli kamel na kila pasal. Kana kevevongo aongos na kana keve togtogon aon-gos i kana asereai ang e Padan Aram, kataapasal iria eno. 19 Aino, si pangau anga Iakov katanpo tok sipsip singina, Rakelkata luk musik a keve tangatangai ang ineina i lu si tamana, na Iakov parik kapanas. 20 Na mang anu, Iakov kata kapau naLaban le Aram ta tav mengen amalangasania ta kalapo usausa asi sip pelek ania.21Au, Iakov kala tapasuk na kala sip veai anikana togtogon aongos. Kanla ngum putuka Iuperetes na kanla palak taun a palpalkuli putput ang e Gilear.

Pisu si Iakov ve Laban Kala Ro22 Si vapotol i taun Laban kala longong

ta Iakov katala sip. 23 Asukang na kalasongo aiton a keve tungana na kila luusing na Iakov. Si va limalengua i taunkanla sabonai ania si palpal kuli putputang e Gilear. 24 Si tenei vong i taun ang,God katala mengen a Laban nei orodung

asukang ke, “Ku aiveven ta ku ago ta asuaian ta vuk mengen rikek vo mengen roronane si Iakov.” 25 Io, ninia si taun ang, Iakovkatapo atu lu eiang e palpal kuli putput, naLaban kanla sabonai ania eiang. Asukangna ri Laban ve keve tungana kila kun atulu eiang. 26 Au, Laban kala ki na Iakovasukang ke, “Marai sa kuta abis a lau rikekke? Kuta kapau iau si sa? Marai sa kutaakos suai ani kag ngono kavulik val vapamiming si taun i visvis? 27 Marai sa kutasip musik asukang? Marai sa parik kutapamengen amalangas aro? Man kutamengenamalangas aro, nala vil matan angan asikara angatatungai ta uruk na mikamika natangam. 28 Marai sa parik kutapa atalipaianig ani na lulus atatung a keve vuvui kena ngono rinaria? Sikei kutala vil a lau nioasukang ke! 29Napo atogon kana na kitmatsi vil arikek anim, sikei God ang si tamamkata antok vong iau asi kag ago ta asuaian ta vuk mengen roron vo mengen rikekdong anim. 30 Napo malangas ta kutalatapasuk suai using kam vubuk lava luai aniku papok ane si tamam. Sikei marai sakuta tainau na keve tangatangai i neina ikag lu?” 31 Na Iakov kala antok a Labanasukang ke, “Natapo leng ta ku teng apokkam ngono kavulik. 32 Sikei kapo ro, manku sabonai ta sikei imem kapo teng kamkeve tangatangai, igenen ang ka mat. Emataria i keve tungara ke, numai akorongku ararai ta man kapo atogon ta bil kapokakam na kapo ago eke singig, ku luk ia.”Iakov parik katapa malangas ta Rakel nangkata tainau na keve nem ang. 33 Au naLaban kala palak nei lu si Iakov, na nei lu siLea, na si ngono ainan asosokai ang, sikeiparik katapa sabonai ta bil. Kala soung lenei lu si Lea na kamela palak akorong neilu si Rakel. 34 Io, na Rakel katala amunaiani keve tangatangai ang e neina i kanasinsinong i kuli kamel na kala gon lakatkuli sinsinong ang. Au, Laban kamela gulepulakai e nei kana lu, sikei parik kapasabonai ta bil. 35 Na Rakel kala antok atamana ta, Mamai, ku ago ta atu marala ananig si kag tav tadut e matam, sikei napoulen nang.” Asukang na kata gulegule tavsabonai ani keve tangatangai ang.

36 Au, na Iakov kala tapasuk na kala suimarmaralan a Laban asukang ke, “A, nei

TUTAPONGAI 31:37 36 TUTAPONGAI 32:3kag rikek evoi? Saka lau rikek an nataabis ia ane singim na kumepo lu using iauasukang ke? 37Kutala gulegule alava si kagkeve togtogon. Au, kutala sabonai ako-rong ani sa nang kapo kakam i nei kam luakorong? Asinong ia eke e ring malangas,e mataria i kam keve angtogon na kakagkapa. Au na ki antok vanang ta ke si tabil akorong. Sikei, ku arai, kapo kovek luainang! 38 Nata ago ve numai na ponguana sangauli na matas amot sipo aivevenani kam keve sipsip na kam keve me, naparik kitapa akau a mat lik tapai. Na parikkapanatapa angan lik ta sikei a sipsip tauani kam keve vongo. 39 Man ri kauvek loikitame rangas tamang vongo, parik natapaakalit ua tatana, using nau akorong natapouli seupok musik ania. Au, na man kitatainau tenei vong vo tenei ias, kutapo ulisungil anig asi seupok ania. 40 Kag agokatapo asukang ke: Ngan i sinang katapongan iau tenei ias na mulak lava katapomeng iau tenei vong, na parik natapa rotaroron. 41 Katapo asukang ke ani ponguana sangauli na matas aongos ang natapoago ve numai. Nata abis a sangauli napuat a matas ani kam ngono kavulik nalimalesikei a matas ani kam keve vongo.Ani kag seuseupok, kuta sasakol ia a matansangauli aongos na taun. 42 Sikei napo nasta God kata pakangai anig. Ninia palauna God ang mamai ta Aisak kapo mamailaania, na vuivui ta Abaram kata using ia,man ninia parik katapa pakangai anig, kulaasok suai anig kovek luai i bil. Sikei katalaarai ani kag kui na kag abis lava na asukangkala ki bat ua tenei vong.”

43 Au na Laban kala polpol a Iakovasukang ke, “Ngono aina ang, kag ngonokavulik. Na karilong inatus, kakag ta ina-tus, na keve vongo aongos ang, kakag kapa.Keve bil aongos eke kapo kakag. Sikeinala abis sa akorong vang kana ani kagngono kavulik na karilong matan inatus?44 Me na tarung palpalatung kuvul, nakarung palpalatung ka tung akit val karungakanangai.” 45 Au, asukang na Iakov kalaluk a mangsikei a iat na kala atung atungia. 46Na kala asok kana vap ta “Mi lukluk iatane ke.” Na kimela asinong kuvul na kevevuk iat ang si sikei a kirim, le na kila matanangan eiang ngere kirim ang. 47-48 Au,

Laban kala antok ta, “Kirim iat ke kapotung akanangai ani karung palpalatung sitaun ke anginang.” Le simengen ke vanangna kana asan a ring ang ta Galer, supsupaiina ta kirim i akanangai. Labankata posongia si kana mengen ta Iegar Sa-aduta, naIakov kata posong ia si kana mengen taGaler. 49-50Na Laban kala mengen kapa ta,“IAVE ka ararai anirung si taun tarung poago angpetpetekai anirung pok. Man kulatav aiveven aro ani kag ngono kavulik, voman kula osongon ta mang keve aina atavairilong, kupo malangas ta God kapo araianirilong si karung angmemengenai kana,kantanem tarung papalik tarungpo ago sivuk taun ke.” Le si vuk mengen suke nakana mang asan a ring ang ta Mispa. 51 AuLaban kala mengen kapa na Iakov asukangke, “Kana vang kana na kirim iat ke nakana vang kana na iat ke natala atung ianei liuan irung, 52 kilongpo akanangai aninau na ago ta pasal liu irilong ane si kampalpal roe, na numai kapa ku kun ago tapasal liu an ane si kakag ta palpal asi vilarikek pok anirung. 53God ang si ri Abaramve Naor na tamarilong, ninia kapo araianirung na ninia vanang ka saupai anirungta mengen ke kana kapo tutuman vo kapotav tutuman.” Asukang na Iakov kala pal-palatung mete Igenen Mamaila ke IAVE,voiang a tamana ta Aisak kapo mamailaania, 54 na kala sulsuluk kana alilis anesingina eiang e palpal putput na kala songokana petau asi me matan angan. Emung ikari matan angan kila rodot aongos e iang.55 Si tenei vauk lik Laban kala tapasuk nakala lulus atatung a keve tivuna na kanangono kavulik na kala ponsong atautauiairia aongos. Au le na kala papelek iria nakala papok ane si kana rina.

32Iakov kata Papok ane si Esau

1 Na taun ang Iakov kalapo kun akikikkak using ani kana paspasalan, na keve an-gelo si God kimela angruduai ve nia. 2Taunkala arai aniria na kala posong ta, “Pua,nala arai ani kana kuvkuvulan a God!” Lesi oring ang vanang na kala atuk a ringang ta Manaim. 3 Taun ang tasina i Iakovta Esau katapo ago e Seir si palpal Edom.Na Iakov kala asok igenen aino ane singina

TUTAPONGAI 32:4 37 TUTAPONGAI 32:284 velai ani pinipini ke, “Mianla mengen kagtulava ta Esau asukang ke, ‘Kam asosokaita Iakov kapo mengen ta, “Natanla agoaongos a taun ke si Laban tung kana. 5Napoatogon bulumakau, dongki, sipsip, me, nakeve tauan na ri ainan asosokai miang. Nakana napo alis a mengen amalangas ke anesingim, kag tulava, ta man kapo koi ua naman kupo roron na tarung an angruduai.”’ ” 6 Au na taun a keve vap i asok angkimela serei pok si Iakov, kimela antok iata, “Namemtala pasal na namem anla sereisi tasim ta Esau. Au na kame lapo pasalnang si me angruduai ve numai. Na 400na igenen kipo auai ve nia.” 7 Na Iakovkala longong a bil ke na leng ve makuslava kala sip ia. Asukang na kala pagpagalna vap po auai ang ve nia ane si ponguana kuvkuvulan. Na keve sipsip, keve mena keve bulumakau na keve kamel aongosang kapa. 8 Kapo lomlomonai ta man aEsau kala serei korong na kamela visvisa mangsikei i ngono kuvkuvulan ke, anuvopo kalakala ang kila angkoai si sip. 9 Au,Iakov kala pagal iria le na kala sokotukasukang ke, “God, kupo God si vuvui taAbaram, na kupo God si mamai ta Isak.Io, numai IAVE, kutala antok iau ta mannala papok ane si kag rina na kag vapakorong pok, kula atautauia iau. 10 Pariknapa koi a keve roron ve keve lau tutumanke kutala asereai ania singig, kam asosokai.Taun nata paputuk a sung ke e Ioridan,natapo teng palau kag vuk kipa. Sikeikana, kag togtogon kala serei si pongua nakuvkuvulan. 11Napo sokotuk ua kana ta kuakala iau pelek a tasig. Napo leng luai tanganlak ka serei na ka raung aongos imemkuvul ve keve aina natan ke na kari inatus.12 Kag sokotuk using kuta antok iau ta kuatautauia iauna ku apolokai ani kagpat vapani ki duk val kone i ngerelo, na ki tav taotkorong aniria.” 13Kala kamus kana sokotukna Iakov kala rot a vong ang eiang. Au nakala pilak le nei liuan kana togtogon usingkala lomlomonai ani mangsikei a alilis anitasina ta Esau. 14 Kana vang a keve alilis.200 na me aina na 20 na anu tauan. 200na sipsip aina na 20 na anu tauan. 15 30na kamel aina ve kari keve natnat. 40 nabulumakau aina na 10 na anu tauan. 20na dongki aina kapa na 10 na anu tauan.16 Au, kala pagal angpotok taun kana keve

asosokai ta siksikei a kuvkuvulan i kevemanmanik aongos ang na kala antok iria,“Mi pasal aino iau, na ka uli atogon ta pan-gau e nei liuan i keve siksikei a kuvkuvulani manmanik ang.” 17 Eiang kala pinipinina asosokai vo tung aino ang asukang ke,“Man a tasig ta Esau kala duai ua na kalasui ua ta, ‘Taukai im ta si? Ku ane voi?Na si kapo tauk i keve manmanik ke kipopasal aino ua?’ 18 Na ku polpol ia ta, ‘Kagigenen lava, kam asosokai ta Iakov kapotauk iria. Na kipo kakam nang ta alilis. Naninia nang a Iakov kapo aimung imem.’ ”19 Kala pini kapa na vapongua na vapotol iasosokai, na riria aongos kipo auai emungi keve kuvkuvulan manmanik ang ta man aEsau kala duai iria ki polpol ta sikei palau avuk posong ang, 20 na ki antok ia ta, “Arai,kam asosokai nang ta Iakov kapo aimungimem.’ ” Iakov katapo lomlomonai asukangke ta, “Man kana naka asok aino na kevealilis ke, kala vingamarip anig nganing. Auna emung man kala arai korong anig kalaangkoai si ruduai anig val napo tasina.”21Asukang vang a keve alilis ang kita pasalaino ani Iakov, na ninia kala rot pok le navong ang si kari vuk oring.

Angpuagai si Iakov ve God22-23 Au, nei liuan i tenei vong ang Iakov

kala songo kana engo na kana ngono ainanasosokai na kana 11 a nat na kala asok ainoiria na kianla ngusputuk si papaputukan isung ang e Iabok. Le na kana keve togtogonaongos kila kun aimung aniria. 24 Sikeininia kala ago papalik pok emung. Namangsikei a igenen kamela angpuagai venia. Kilongta angpuagai tung si tangat.25 Na igenen ang kalapo nas ta parik kapaangkoai si ka dual, asukang na kala sigila ngusngus ina i Iakov, akorong si ringipo angrodoai ta ngono tuan ang na kalatakavis. 26Na igenen ang kala antok a Iakovta, “Ai, ku atolongon iau lak. Makarap kanakalapo buk sanglak.” Sikei Iakov kala antokta, “Parik. Parik napa atolongon ua tungsi kula poso atautauia tapai anig.” 27 Naigenen ang kala sui ia ta, “Kam asan ta si?”Na kala antok ta, “Iakov.” 28Au, igenen angkala antok ia ta, “Kam asan parik kalapaanguan Iakov an. Kamasan tanginangvangkana ta Israel, using kutala angpuagai veGod na kapa ve ri vap na kuta lapo uli

TUTAPONGAI 32:29 38 TUTAPONGAI 33:20dual.” 29 Eiang Iakov kala sokotuk ia ta,“Au, kapo angkoai si ku kin tapai ani kamasan?” Sikei nia kala antok ta, “Marai sakupo kun buk nas ani kag asan?” Le nakala poso atautauia na Iakov eiang. 30 Leiang vanang na Iakov kala luklukai ani vukmengen ke ta, “Using natala tu angtalangve God tamatag akorong na parik nata lapamat, io, nala atuk vang kana na ring ke taPeniel.” 31 Au na makarap kalapo sanglakna Iakov kala ultaliung a Peniel na kalapopakipa ta ngusngus ina 32 using a igenenang katala sigil ia si kana angrodoai i tuan.Io na le si oring suke vanang ri Israel tung sitaun ke parik kipa angkoai si angan ani sinang kapo angrodokotai si tuan i ngusngusiria i ri manmanik.

33Iakov Kata Ruduai a Esau

1 Au, Iakov kala tun avunga na kala araita Esau kame lapo pakasang. Kana 400na igenen kitapo auai ve nia. Asukangna Iakov kala pagal angpotok kana inatusane si keve rinaria akorong, Lea, Rakel nangono ainan asosokai ang. 2 Kala atungeno na ngono ainan asosokai ve karilongta inatus, na using irilong, Lea ve kakanata kun inatus, au na emung luai, Rakel veIosep. 3 Au, na ninia akorong a Iakov katatung ainoai aniria. Na kala pasal asianangruduai ve Esau na kapo soturungai aliuamatan limalengua ane nei roe. 4Sikei Esaukala sang taun ia na kamela vongok ia, kalulus ia, na kilongla angtangisai aongos.5Au, Esau kala takngo na kala arai ani keveaina ang ve kari keve nat na kala sui ta,“Au na ri si kana ve numai?” Na Iakov kalaantok ta, “Riria palau a inatus ang voiang aGod, si kana roron na kala lis kam asosokaitataria.” 6Na ngono ainan asosokai ang vekarilong inatus kilong pakasang na kimelakun soturungai. 7 Au na Lea kapa vekana inatus na ngono akamusai i angnanankapa, ri Iosep ve Rakel. Aongos kimela so-turungai. 8Na Esau kala luklukai ta, “Nataduai nang a keve kuvkuvulan i manmanik.Nei vanang? Kupo saka lomlomonai an?”Na Iakov kala antok ta, “Kag alilis anim,man kupo roron, kag tulava.” 9 Sikei Esaukala antok ia ta, “Apua tasig! Nalapo kunduk akorong nang. Kapo ro ani kakam a

keve tangan ang.” 10Na Iakov kala antok ta,“Iau? Parik! Man kana kulapo roron anig,ku naung ani alilis ke napo alis ua tatana.Taun ke kana napo arai anim, kapo asukangta napo arai ani nona i God, using kumelapo sesel aro pok iau. 11 Napo sokotukua ta ku naung ani sa kana napo alis uatatana using a God katala kun atautauiaalava anig, na napo duk luai.” Emung, Esaukala naung ani alilis ang using Iakov katalapo gel adual ia. 12 Au na Esau kala antokta, “Kanat. Tara pasal kuvul. Nau nakaausingai anira.” 13 Sikei Iakov kala antokia ta, “Kag tulava, kupo nas nang ta inatuske kilapo ngau. Au na napo buk pasalananap kapa si aiveven ani keve sipsip nabulumakau ke ve kari keve natnat. Usingman nganing tarala aisul alava iria si sikeipalau a taun ke, nganlak a keve manmanikaongos ke kimamat. 14Asukang kag tulava,napo kam asosokai na kapo ro ani ku pasalaino anig. Na nau nala pasal ananap likemung im, angkokoai si paspasal ve kevemanmanik na inatus ke kapa. Nanla sereilak singim, kag tulava, eiang e Seir.” 15 Auna Esau kala antok ta, “Kapo ro palau, sikeinapo buk alis anim ta kag mang rukunigenen asi auai ve numai.” Sikei Iakov kalaantok ta, “Kag tulava, parik. Napo ro palaunang. Napo sokotuk ua ta ku naung anig.”16 Asukang na si taun ang pok, Esau kalapapok ane Seir. 17 Sikei Iakov kala pasalane Sukot na kanla atung kana lu eiang.Au na kala atutu lu kapa ani kana kevemanmanik asi kari marmarip. Le si oringsuke vanang na kila posong a ring ang taSukot. 18 Io, sukana na akuskus i kanapapelek ani Padan Aram a Iakov na kamelaserei e ke e palpal Kanan si rina ang siSekem na kamela ago eiang ngere rina ang.Kata kovek ta bil kata vil arikek ia, si kanapaspasal. 19Au na kala samui a vuk roe angkata lapo atu lu singina si keve nat ang siAmor. Amor katapo tamana i Sekem. Katasamui ia ta 100 na vuk kapkap. 20 Au, nakala solo atung a mangsikei a pata ipo sulaeiang. Na kala atuk a pata ang ta El EloeIsrael.

34Ri Amor Kita Vil Arikek a Dina

TUTAPONGAI 34:1 39 TUTAPONGAI 34:281 Si taun ke Iakov kata lapo atogon kana

kavulik kana asan ta Dina, rinana ta Lea.Au, mangsikei a taun Dina kata pasal si anvokvokol ani mang keve aina i ring ang.2 Na Sekem kala arai ania na kanla tak iana kala rot ve nia. Tamana i Sekem taAmor. Amor kapo igenen i Iv na kapotulava kapa i ring ang. 3 Sekem kata lapobuk alava luai ani Dina na kalapo mengenaro lik i vubui ania. 4 Asukang na kanlapataun a tamana ta Amor na kanla antokia ta, “Ku samui a kavulik ke anig na nakaosongon ia.” 5 Au, Iakov kala longong taSekem katala vil arikek kana kavulik. Nausing kana keve nat kitapo aiveven sipsipaongos lak e ring vunga, parik kata lapaangkoai si atatai aniria, tung akorong sikimela serei pok e rina. 6Au na Amor, nanga tamana i Sekem, kala tapasuk na kamelapo angmemengenai ve Iakov. 7Na si vukpangau ke akorong keve nat ang si Iakovkila longong sigil ta sa katala serei, kimelapapok ane rina. Kitala mamakus luai nakipo marala alava kapa using Sekem katalaabis a lau rikek taun a Israel, ta katala rot vekana kavulik a Iakov. Matan lau asukang keparik luai kitapa ainak ania. 8 Sikei Amorkala mengen iria asukang ke, “Kana lom-lomonai kag nat ta Sekem kalapo kitmattaun a kavulik ke. Kapo ro ani mi naungani ka osongon ia. 9 Tara angososongonnei liuan ira. Namem samui aina singimina nami kapa, mi samui aina singimem.10 Tara ago kuvul nei palpal ke. Roe kekapo tavas animi. Mi kalakala luai si agosi roe ke, na mi abis kami keve abis nami tauk i keve vuk roe kapa.” 11 Au naSekem kala kun mengen taun ani tamanai Dina ve keve tauna, “Man kana mipororon anig, napo usausa luai si alis animinganlak ta sa mi sokotuk iau tatana. 12Miposong palau a samui na saka alilis lavaan mipo buk ia, na nau nala samui usingpalau kami vubuk. Napo buk palau ta minaung anig ta kavulik ke, na nala osongonia.” 13 Sikei keve nat ang si Iakov kilapotere ta lau rikek ang katala abis ia si Dina.Asukang na kila kapau a ngono angtamaang, Sekem ve Amor asukang ke, 14 “Pariknamempa angkoai luai si alis ani taumemane si igenen po tav lampulit ang. Kuposongo mamaila nang animem. 15 Sikeinamemla naung anim si osongon ania si

oring ke tami lampulit aongos ri vap tauanna mila asukang val namem. 16 Le vanangna mi osongon singimem na namemla kunosongon singimi. Na namemla ago venami na tarala serei a sikei a matan vap.17Sikeimanmipomisag ani lampulit animi,namemanla songo suai le ani taumem nanamemla pasal.” 18 Au, ri Amor ve Sekemkilongla arai ania ta sokotuk ke kapo roronpalau. 19 Sekem katapo posongan nei liuanimatan vap ang si tamana. Na parik katapabuk amomole si amalangasai ani sokotukang using katapo vubuk alava na kavulikke si Iakov. 20 Asukang na ngono angtamaang kilong anla tung e mete takaman alakane nei kari rina na kilongla mengen donga ri tauan aongos asukang ke, 21 “Keve vapke kipo buk angtunganan ve tara. Asukangna tara atalipai aniria na ki ago na ki abiskari keve avibisan si kara palpal. Arai, kapoangkoai pangau nang anira aongos si agokuvul. Ani tara angkoai si osongon singiriana riria ki osongon singira. 22 Sikei, ringbil ta tara ri tauan, tara ainak tapai anisikei a bil ke. Tara lamlampulit ira aongosval ria, le vang na kila ainak ani ago vetara asukang ta sikei palau a matan vap.23Arai, man tara abis a bil ke, nganlak karikeve vongo, kari togtogon na kari mangkeve manmanik aongos kala kakara kapa.Asukang a tara longong palau a sa kipolomlomonai ania na ki ago ve tara.” 24 Nari vap aongos eiang mete takaman i rinaang kila longong aongos a sa ri Amor vekana nat ta Sekem kilongta posong ia, nakila ainak aro aongos, na ri tauan aongoskila lampulit iria. 25 Au, emung i potol ataun kala liu na petau ang lak kipo ago i kui,kana mang ngono nat a Iakov, ri Simeon veLevi, kilongla luk le karilong keve samelei visvis na kilong anla serei ataping neirina ang na kilongla vis punuk aongos a ritauan. Ngono nat ke kilongpo ngono taunaakorong i Dina. 26Nakilongla raung aAmorve kananat ta Sekemnakilongla songo suaiani Dina nei lu ang si Sekem na kilonglapasal. 27 Au, keve nat ang si Iakov kimelaserei na kila pasal nei liuan i keve matmatke na ki aunga aongos a togtogon i nei rinaang marai kita akeke na taurilong. 28 Kitaluk aongos ri sipsip ve ri me, ri bulumakau,ri dongki namang keve bil aongos i nei rina

TUTAPONGAI 34:29 40 TUTAPONGAI 35:23ang na i nei matang kapa. 29Kari saka kevetauia an kapa, kita luk aongos iria. Na karitogtogon i nei lu kapa, kita vil arikek luaiania na ki kong ato aongos kari keve ainana inatus.

30 Na Iakov kala tutalang ri Simeonve Levi na kala antok irilong ta, “Pua,kana vangmilong tala songomamaiten anipukun ig. Kana ri Kanan ve ri Peres, vaptauk i roe ke, ki mirik luai anig. Tataot irakana kapo menlik palau. Au na man kilatung kuvul na kila vis iau, pua nganlak kidunguk aongos iau ve kag vap.” 31 Sikeikilongla polpol ia ta, “Au kapo saka ro nalau asukang ke ta igenen ang kame lapogulang a taumemlong val kapo katakai i luktauan pulakai?”

35Iakov e Betel

1 Na God kala antok a Iakov ta “Ku tadutna ku palak pok ane Betel na kuan agoeiang. Kuan solo atung ta mangsikei apata ipo sula serei singig using si taun angkutapo sip ani tasim Esau, nau nata sereisingim.” 2 Asukang na Iakov kala antokkana patvap ve ria vap po auai kuvul angve nia ta, “Mi atolongon suai ani kami kevetangatangai na mi vil adaus imi, na mi alakkami keve maus tanginang. 3 Au na taranpalak alak ane Betel. Eiang nakan soloatung ta mangsikei a pata ipo sula serei siGod using ninia kata pakangai anig si kagkeve taun mamaiten na katapo uli auai venau si keve rina aongos natapo pasal ia.”4 Asukang na kila alis a Iakov ta kari kevetangatangai na keve muraling i talingariana Iakov kala amunai aniria neite ei lava votung ang engere rina ang e Sekem. 5Aukilatapasuk aongos na kila pasal. Na God kalavil aleng aongos a vap i nei keve rina aulitaiang aniria na parik kilapa lu using korongiria. 6 Au, asukang na Iakov kamela serei eLus ve vap aongos po auai ang ve nia. Luskapo ago nei palpal Kanan na kana mangasan ta Betel. 7 Au, kala serei na kala soloatung a pata ipo sula na kala atuk a ringang ta El Betel. Using eiang vanang Godkata tutu aserei singina i kana po sip angani tasina. 8 Eiang kapa, Debora kala mat,aina vopo aiveven ang ani Rebeka. Na kilaamunai ani matmat ina neite ei lava ang eBetel. Na kila kin a ei ang ta Alon Bakut.

9 Io, emung i kana papok le Padan Arama Iakov, God kala anguan serei an singinana kala atautauia ia 10 ta mengen asukangke, “Kam asan ta Iakov. Sikei kana parikkulapa anguan Iakov an, naka atuk ua taIsrael.” Sukana vang kala poso akit ia taIsrael. 11Na God kala antok ia kapa ta, “Naukana na God kitmat luai. Ku apitus adualna ku polok asukang ta sikei a matan vap.Nganlak a mang keve matan vap miang kipolok serei le singim kuvul ve ri tulava iriakapa. 12 Roe ang natala alis a ri Abaraamve Isak tatana, kana nalapo kun alis animtatana. Na matan tivum kapa emung im,nia na sikei a roe ang palau nala alis iriakapa tatana.” 13Na God kala palak pelek iasi ring i karilong po angmemengenai ang.14 Au na Iakov kala solo atung a mang vukiat asi akanangai ani oring i mengen angania ta God na kala lingai vaen asukang takana alilis kulunana ka lingai rul i oliv kapakuluna. 15 Io, sukana na vuk oring ang aGod kata mengen ve Iakov singina, tukulaiina na kala atuk ia ta Betel.

Rakel Kata Mat16Au, kila papelek a Betel na kilapo pasal

alak ane Eparat, sikei eno ani kimela sereiRakel kalapo buk ingus na kala kui alava.17Taun ang kapo kui lak singina, kana ainaipo luk nat ang kala antok ia, “Rakel, ku agota leng an, using kammang nat tauan kanakulapo ingus ia.” 18 Na Rakel kala inguskorong a nat ang, sikei ninia akorong kalamat. Vuk taun katapo matung lak, kataatuk a nat ang ta Benoni. Sikei tamana kalaatuk ia ta Beniamin. 19Asukang vanang nae nei selen ang ane Betelem, using kanamang asan a Eparat ta Betelem, Rakel katamat na kila amunai ani matmat ina eiang.20 Na si mopong ina Iakov kala atung amang vuk iat si akanangai ania. Iat angkana kapo tung lak si taun ke si akanangaiani mopong ina i Rakel. 21Au na Israel kalatapasuk pok na kanla atu lu e ngere MigdalEder. 22 Na taun ang kapo ago si vuk roeang, Ruben kata palak taun a Bila, kanaainan asosokai a tamana, na kanla rot venia. Na Israel katala longong na kala nasa bil ke.

Inatus si IakovIakov kata atogon kana 12 na nat aongos.

23Le si Lea kari keve asan ta Ruben, Simeon,

TUTAPONGAI 35:24 41 TUTAPONGAI 36:30Levi, Iuda, Isakar, na Sebulon. 24 Le si Rakelkarilong ngono asan ta Iosep na Beniamin.25 Le si Bila, ainan asosokai ang si Rakel,karilong ngono asan ta Dan a Napitali.26 Na le si Silipa, ainan asosokai ang siLea, karilong ngono asan ta Gad na Aser.Riria aongos vanang a matan inatus nat siIakov. Kita ingus aongos iria e Padan Aram.27 Au, Iakov kala pasal na kamela serei erina si tamana ta Isak e Mamre e ngereKiriat Arba. Kipo kin kapa na ring ang taEberon. Rina ke vang kana, ri Abaraam veIsak kilong tapo ago singina. 28 Isak katato na 180 na matas aongos. 29 Katan lavanaro luai na kala pasal suai asi kana an ausaive riria kitala mat aino ia. Na kana ngononat ri Esau ve Iakov kilongla amunai animatmat ina.

36Keve Tivuna i Esau

1 Kana na akuskus i kana matan vapa Esau, nang kana mang asan ta Edom.2-3 Esau kata osongon e Kanan. Kana voloaina ta Ada, Olibama na Basemat. Tamanai Ada ta Elonnia le si ri It. Tamana i Olibamata Ana na tamana i Ana ta Sibeon si ri Iv. Auna tamana i Basemat ta Ismael na tauna taNabaiot. 4 Kana sikei a nat a Esau si Ada taElipas. Na si Basemat kana nat ta Reuel 5nasi Olibama kana volo nat ta Ieus, Ialam, naKora. Ke Esau vang kana ta keve nat i sereie Kanan.

6 Na Esau kala songo le kana engo, kanainatus nat na kana keve kavulik, na vappo ago aongos ang kuvul ve nia. Katasongo kapa kana keve manmanik aongos.Sa keve togtogon an kapa kata kamkamia e Kanan kata luk aongos le iria kapa,na kala pasal taun a mang vuk roe akipaiani Iakov. 7Ngono angtasimal ke, karilongtogtogon kata lapo laba luai, na kapo tavkoi anirilong asi ago kuvul. Vuk roe angkitapo ago singina kata lapo liklik luai anikarilong keve manmanik. 8 Asukang vangna Esau, kana mang asan ta Edom, kanlasoisinong si palpal mulangan ang e Seir.

9 Kana na akuskus i kana matan vap aEsau, tamaria i ri Edom, voiang kipo ago sipalpal mulangan ang e Seir. 10Na kari asankana polokan a Esau asukang ke. Elipas, natang le si kana aina ta Ada, na Reuel le simang aina ang, Basemat. 11 Au na inatusnat si Elipas kana riria: Teman, Omar, Sepo,

Gatam na Kenas. 12Elipas kapa kata atogonkana ainan asosokai, Timna, na karilongnat ta Amelek. Riria vang sukana namatantivuna i Ada, aina ang si Esau. 13 Au, Reuelkata atogon kana puat a nat: Naat, Sera,Sama na Misa. Riria vang sukana na matantivuna i Basemat, kana mang aina na Esau.14 Kana mang aina na Esau ta Olibama. Natamana i Olibama ta Ana. Na tamana i Anata Sibeon. Olibama kata ingus a volo nat ke:Ieus, Ialam na Kora.

15 Au na kana na keve tulava i kanapolokan a Esau. Kana ainoai i nat ta Elipas.Elipas kata apolokai ani keve tulava ke:Teman, Omar, Sepo, Kenas, 16 Kora, Gatamna Amelek. Riria vanang kita serei si Elipasna kipo ago si roe ang e Edom. Riria namatan tivuna i Ada. 17 Au na kana mangnat a Esau ta Reuel, kata apolokai ani kevetulava ke: Naat, Sera, Sama na Misa. Ririavanang kita polok si Reuel na kipo ago siroe ang e Edom. Riria na matan tivuna iBasemat. 18 Au, kana mang aina na Esauta Olibama kata asereai ani volo tulava ke:Ieus, Ialam na Kora. Ritol vanang kitoltaserei le si kana mang aina na Esau ta riOlibama. Na tamana i Olibama ta Ana. 19 Io,sukana vang a polokan si Esau, nang kanamang asan ta Edom. Na riria aongos kipokeve tulava.

20 Kana na asan i matan inatus nat angsi Seir, igenen ang si ri Or, vap lapo agosi palpal roe ang. Lotan, Sobal, Sibeon,Ana, 21 Dison, Eser na Disan. Riria vananga keve nat ang si Seir. Kitapo ago eiang eEdom, kari keve tulava ri Or. 22 Na kanangono nat a Lotan ta Ori na Omam. Natauna i Lotan ta Timna. 23 Kana keve nata Sobal ta Alvan, Manaat, Ebal, Sepo naOnam. 24 Kana ngono nat a Sibeon ta Aiana Ana. Ana ke vo sabonai ani keve lamanmanas po uv alak ang le nei roe e nei ringvarasai palau si taun ang katapo aivevena keve dongki ang si tamana ta Sibeon.25 Kana nat a Ana lava ta Dison na kanakavulik ta Oolibama. 26 Kana keve nat aDison ta Emdan, Esban, Itiran na Keran.27Kana inatus nat a Eser ta Bilan, Savan naAkan. 28Na Disan, kana ngono nat ta Us naAran. 29 Riria vang sukana na keve tulavasi ri Or. Io, kari keve asan ta Lotan, Sobal,Sibeon, Ana, 30Dison, Eser na Disan. Kitapoainoinoai ani ri Or si kari keve kuvkuvulanangpetpetekai si palpal roe ang e Seir.

TUTAPONGAI 36:31 42 TUTAPONGAI 37:1731 Aino le ani ri tulava si ri Israel ki teng

saupai katapo atogon a keve tulava kitaposaupai ani Edom. 32 Kana vang ria. Ainoaiiria ta Bela, nat ang si Beor na kana rinaasan ina ta Dinaba. 33 Au, taun ang a Belakala mat, Iabov, nat ang si Sera le Bosrakala luk kana pangau. 34 Iabov kala kunmatna Usam le si palpal roe ang si ri Temankala luk kana pangau. 35Na Usam kala kunmat na Adar, nat ang si Bedar kala luk kanapangau. Igenen vo anla ngaungom tapaiang ani ri Midian si palpal roe ang e Moab.Kana rina asan ina ta Avit. 36 Na Adarkala kun mat na Samla le Masreka kala lukkana pangau. 37Na Samla kala kun mat naSaul le Reobot si sung ang e Iuperetes kalaluk kana pangau. 38 Saul kala kun mat naBal Anan, nat ang si Akbor kala luk kanapangau. 39 Au na taun ang a Bat Anankanla kun mat Adar kala luk kana pangau.Kana rina e Pau, na kisngana kana asan taMetebal. Rinana i Metebal ta Matarer narinana i Matarer ta Me Sav.

40 Keve tulava i polok ang si Esau. Kitaarai ani angusing iria si kari keve asan,kari keve patvap na kari keve palpal. Keveasan iria vang kana. Timna, Alva, Ietet,41 Oolibama, Ela, Pinon, 42 Kenas, Teman,Mivsar, 43 Magdiel na Iram. Riria vananga keve tulava ke kita polok si Edom, niapalau nang kana na Esau tamaria i ri Edom.Sa keve vuk roe an siksikei i keve patvapke kita soisinong singina, riria kari kevetulava kita saupai aniria.

37Iosep ve Keve Tasina

1 Na Iakov kalapo ago akit nei rina eKanan, ring ang tamana katapo ago ainosingina. 2Kana na akuskus i Iakov.

Iosep katapo igenen tanginang palaulak. Katapo 17 palau kana matas i to nakitapo aiveven ri sipsip ve keve tasina,inatus ang si ri Bila ve Silpa, ngono ainanasosokai ang si tamaria. Na Iosep katanlaatatai a tamaria Iakov ta keve akuskus rikeki sa na keve tasina kita abis ia. 3 Iakovakorong katapo mangal alava na Iosep neiliuan i kanamang kevenat, using kita ingusdong ia tatana si taun ang kata lapo lapansingina. Na kata itoiton ania ta kana mausmiminaungan. 4 Taun ang keve tasina kilaarai ta tamaria kapo mangal alava na Iosep

na riria parik, kilapo mirik alava ania naparik kilapa anguan buk asi kari amengenania val lau i angtunganan.

5Mang sikei a tenei vong Iosep kata oro-dung na si taun ang kanla akus iria tatana,kila mirik alava luai ania. 6 Eiang kalaantok iria asukang ke, “Mi longong tapaiani kag orodung. 7 Tara aongos taratapovolovolo ri kon e matang na akorong palauvolo ang singig kala tung na kakami kimelatung aulitai na kila soturungai singina.”8 Na keve tasina kila sui ia ta, “Au, kupolomon ia nang ta ku serei a tulava na kusaupai aongos animem?” Asukang na karimirik kala anguan palak alava an usingle si kana keve orodung na using kapasi sa katala mengen tatana aniria. 9 Au,emung kala anguan orodung an na kalaantok a keve tasina ta, “Arai, nalapo atogona mang orodung. Nata arai ani makarap,ulen, na sangauli na sikei a kalto na kitasoturungai singig.” 10Na kala akuskus kapana tamana ta kana orodung, na tamanakala tatapokai ania ta, “Au, saka orodungan kapo asukang? Sa nang, kupo lomonia ta nau, rinam na keve tasim namemme soturungai singim?” 11 Na keve tasinaakorong kilapo vinga neikien ania, sikeitamana kapo lomlomonai akit lak ani kevenem ang.

12 Mang sikei a taun keve tasina i Iosepkita pasal ane Sekem asi kari an aivevenani kana keve sipsip a tamaria. 13Na Israelkala antok a Iosep ta, “Arai, keve tasim kipoaiveven sipsip e Sekem. Napo buk ua anikuan serei singiria.” Na Iosep kala antokta, “Io, nalapo usausa.” 14 Au, tamana kalaantok ia ta, “Pasal na kunla arai ta mana keve tasim kipo sapang na man kapa rimanmanik kipo kun ro asukang. Emungku papok na ku me atai iau.” Asukang natamana kanla atatung ia e iang e Eberon nakala palak. Au, kanla serei e Sekem 15 nakanlapo gule pulakai e iang nei nangkomo,namang igenen kala arai ania na kala sui iata, “Au, kupo gulegule na sa?”

16 Na kala antok ia ta, “Napo gule nanga keve tasig. Au sa kupo angkoai si ataiamalangas anig ta kian lapo angangan kanakari keve sipsip evoi?” 17 Au na igenenang kala ngenget ia asukang ke, “Ai, natapolongong iria kitapo angmemengenai ta,

TUTAPONGAI 37:18 43 TUTAPONGAI 38:8‘Kapo ro lak tara pasal ane Dotan.’ Asukangvang a kitala aingingik suai ani oring ke.”Na Iosep kala akikik kak using aliu a kevetasina, na kanla kinkos iria e Dotan. 18Sikeitaun kila arai ta kapo pasal lak e ring vungana si vuk pangau ang nang kalapo lauangasungai iria kita lapo angmemengenailenginang ta ki raung ia. 19Na kipomengenangpokpokai singiria ta, “Io, nang a katakaii orodung kapo pasal akasang! 20 Tara anngarunguk ia na tara asuai nia ane nei sikeii keve mata suke na man a tamara kan suitatana, tara an antok ia ta kei marala rikekkatala rangas ia lenginang. Asi kara araita saka nem an ka serei lak emung si kanakeve orodung.” 21 Si taun a Ruben kala naskari lomlomonai asukang, ninia akorongkala atokngai ta ka vil ato na Iosep, na kalaantok iria ta, “Pua, kapo ro lak ani taraago ta gulang an ta kana to. 22 Tara agota raung an ania. Asuai palau ania ane neimang mata kana nei ring varasai palau ke.Sikei ago luai ta asuai kunga an singina.”Ruben nang katapomengen asukang usingkatapo buk vil ato ani tasiria pelek karimarala, na ani kame songo pok le ia tauna tamaria. 23Au na Iosep kanla serei si kevetasina na eiang kianla teng akit ia na kingaikiang kana maus vopo samui lava ang.24 Au na ki tak le ia, kianla asuai ania neimata. Sikei mata ang katapo kovek i lamanneina, katapo mat. 25Na inatus ang kilaposinong e iang i po sonkos, na kila takngo nakila arai ani petau lava kipo kokos kuli karikeve kamel. Ri vap i Ismael nang, na kitapasal le Gilear na kipo pasiang ane Aigiptosi an atos ta kari keve bil sain roron vemarasin. 26Na Iuda kala antok a keve tasinata, “Saka nem ro an kana tarapo angkoaisi luk ania, man tarala raung a tasira, narangai ina tara kepai amunai ania nei roe?27Tara me atos tatana si keve Ismael ke, natara ago ta vis an ania, using kapo tasiratutukai luai, na tarapo sikei palau apukun.”Au na kila ainak ani lomlomonai ang. 28Autaun ang a keve katakai i asesel ang leMidian kimela pasal angasungai iria, kianlatak alak a tasiria ta Iosep pelek a mata angna kila atos tatana. Kita sel ta tasiria si riIsmael ta 20 na vuk i kapkap. Au, asukangna kila songo le na Iosep ane Aigipto.

29 Taun a Ruben kala papok ane si mataang, kanla gule ta Iosep kalapo kovek

neina. Na kala taktakding kana keve vakupipo alak. 30Kala papok taun a keve tasina nakanla antok iria ta, “Nat ang kalapo koveke suke! Au nau vang kana naka ane voi?”31 Na kila luk kana vakup a Iosep na kilabungum ia si rangai i mangsikei a me kitalamrongok ia. 32Au na kila luk le na vakupang taun a tamaria na kila antok ia, “Kuarai, namemtala sabonai ani bil ke. Araikotok ania, ani tara kinle ta kapo ke kamnat ta vakup vo parik nganing.” 33Na Iakovkala arai kinle korong ani vakup angna kalaantok, “Pua, ke kag nat akorong kana tavakup! Mang matan kei rikek i nei utenkitala angan ia. Loi ta Iosep! Lenginangkitala rangas amitmitlikai ani pukun ina.”34 Na Iakov kala takding kana vakup ipoalak na kala maus ta maus i mamakus nakala ago imakus using ani kana nat simangkeve taun miang. 35 Kana inatus aongoskimela mengen i anatok ania, sikei katapomisag ani longong aniria. Na eiang kalaantok ta, “Parik, naka tangis aongos tungsi naka pasiang taun a rina i mat.” Na kapotav aus ani tangis.

36 Si pangau ang ri vap i Midian kianlaatos ta Iosep e Aigipto si Potipar. Kapomangsikei i kana keve tulava na Parao,na kapo tu ainoinoai ani kuvkuvulan ipoaiveven.

38Iuda ve Tamar

1 Na si taun ang Iuda kata pasal pelek akeve tasina asi kana an ago kuvul ve mangigenen kana asan ta Ira le Adulam. 2 Auna e iang Iuda kanla arai ani mang aina iKanan tamana ta Sua, na kala osongon leia na kanla ago ve nia. 3 Na aina ang kalasungsungukan na kala ingus a nat tauanna kila atuk ia ta Er. 4 Na kala anguansungsunguk an na kala ingus a mang nattauan kapa na kala atuk ia ta Onan. 5 Nakala anguan ingus pok an ani kana mangnat tauan na kala atuk ia ta Sela. Nat ke kitaingus ia e Kesiv.

6 Au na Iuda kala samui aina ani kanaposong sang Er. Kana asan a aina angta Tamar. 7 Kana keve lau a Er kataporikek luai e matana i IAVE asukang a kalamat. 8 E mung ina Iuda kala atai a Onantasina i Er asukang ke, “Pasal na kuanla rotkuvul ve mainang i tasim. Apunuk kam

TUTAPONGAI 38:9 44 TUTAPONGAI 38:30

abis korong singina val nia kapo kisnganai tasim, asukang vang ani tasim ka atogonmang keve tusakolai ina.” 9 Sikei Onankapo malangas ta inatus ang parik kilapakakana asukang na taun kapo ago kuvul vemainang i tasina kapo vekai suai palau anilaman ina nei vunep ani ka ago ta atogonnat an ani tasina. 10 Lau ke na Onan katapovil ia kata vil amarala na IAVE, asukang nakala kun mat. 11 Au na Iuda kala antok aomona ta Tamar, “Pasal pok ane si kana luna tamam na kuanla ago mainang akorongtung si kag nat Sela ka tavirimok.” Iudakatapo leng vei la kun raung nganing aniSela val ngono tasina. Asukang vang aTamar kala papok ane nei lu si tamana.

12 Au, kata lapo vuk pangau vungavungana kisngana i Iuda kala mat, kavulik kesi Sua. Au na kala kamus kana taun aIuda ipo mamakus, na ninia ve tungana taIra le Adulam kilongla pasal ane Timna,ring ang kipo tok kana keve sipsip singina.13 Mangsikei katanla mengen a Tamar taomona nang ka pasal ane Timna asi an tokani kana keve sipsip. 14 Au na kala sakolsuai ani kana keve maus i mainang ang nakala pakut le na nona ta kana vakup nakan lapo sinong mete takaman alak aneEnaim kapo rina lik ngere selen ang tauna Timna. Using kata lapo malangas aro taSela, nat tanginang ke si Iuda, kala polokalava lenginang na parik lak kipa samuiania tatana ani ka osongon ia. 15Au, si kanapaspasal a Iuda, kanla arai ania na kalaposetpat ta aina vopo luk tauan pulakai angnang using kata pakut a nona. 16 Na kalapasal aliu using ia ngere selen na kanlaantok ia ta, “Me, nakan rot ve numai.”Using katapo tav kinle aro ta omona nang.Na aina ang kala antok ia ta, “Au na kusamui iau ta sa man ku rot ve nau?” 17 NaIuda kala antok ia ta, “Naka samui ua tasikei a me tanginang le si kag keve me.”Na aina ang kala antok ta, “Ku alis iauta mang bil asi kag asinong asukang valakanangai tung si kula alis lak a me ang.”18Na Iuda kala sui ia ta, “Saka nem an nakaalis ua tatana val akanangai?” Aina angkala ngenget ia ta, “Lis iau ta kankanuaii kam asan vo takuk ang e ngom, na vukkipa ang nang kupo teng ia.” Na kala alisia. Na emung i karilongla ago kuvul le, naaina ang kala sungsungukan. 19 Au, aina

ang kala pasal pok ane rina, na kanla luangsuai ani vakup ang na kala alak pok kanamaus i mainang.

20 Mang matan taun e mung, Iuda kalaasok a tungana ta Ira le Adulam asi kanasunguk le ani me ang na ka pasal taun poka aina ang katala akanangai ania ta kevenem ang, sikei parik katalapa sabonai ania.21 Na e iang kanla sui a mang matan vap irina ang ta, “Nei kana na aina po buk tauanpulakai ke na katapo sinong ngere selen eEnaim?” Na kila antok ta, “Eke kapo koveki aina asukang.” 22 Na Ira kala papok tauna Iuda na kanla antok ia ta, “Parik natalapa sabonai korong ani aina ang. Na vapi rina ang kita antok ta kapo kovek i ainabuk tauan pulakai asukang e iang.” 23 NaIuda kala antok asukang ke, “Atolongon ia.Kakana na keve nem ang, vei ri vap kila losira. Kapo ro palau using natala atokngai asikag samui ania ta me ke, sikei parik kutalapa sabonai ania.”

24 Si kalapo vapotol i ulen kimela antoka Iuda asukang ke, “Omom nang ta Tamarkata lapo luk tauan pulakai e selen. Arai,kana kalapo sungsungukan.” Na Iuda kalaantok, “Mi songo suai ania na kian sulukpunuk ia.” 25 Vuk taun ang kilapo songosuai ania, kala alis a mengen taun a omonaasukang ke, “Nalapo sungsungukan ta ige-nen vo po taukai i keve nem ke. Arai aniriana kinle ta ke si nang kana ta kankanuaive angus ina, na kipa ke kapa.” 26 Iudakala arai kinle aniria na kala antok, “Ainake kapo ago nei ring korong na nau natalangau. Pat konang nala samui ia ani kaosongon ta Sela kag nat.” Na Iuda parikkalapa anguan rot kuvul an ve nia.

27 Au, kalapo sinong a taun asi kanaingus na kila taping ta kala ingus kanalua. 28 Si taun ang kipo abis singina sikeiirilong kala sulai ani kungana, na mangaina lava kala sel ia na kala rikut a vukangus melek singina na kala antok ta, “Igelik ki ingus aino ia.” 29 Sikei kala tak alakpok a kungana na kila taping ta tasina kalaserei aino. Na aina lava ang kala antok ta,“Au, asukang vang a kupo vil amalangaskamilong selen asiang.” Asukang a kilaatuk ia ta Peres. 30 Le na kila kun ingusani tasina velai ani vuk angus melek ekungana, na kila atuk ia ta Sera.

TUTAPONGAI 39:1 45 TUTAPONGAI 40:539

Iosep e Aigipto1 Si taun ang ri vap i Ismael kita tak a

Iosep ane Aigipto na kita anla atos tatanasi Potipar. Potipar katapo igenen i Aigiptona katapo mangsikei i kana keve tulava naParao na kapo tu ainoinoai ani kuvkuvulanipo aiveven. 2Na IAVE katala auai ve Iosepna kata pakangai ania asi kana dual aro. Nakatapo ago nei lu si vo taukai ina, igenenang i Aigipto. 3 Na igenen ang kapo kinleta IAVE katala vil adual aro na Iosep sikeve bil aongos kata abis ia. 4 Na e iangPotipar kala uruk ania na kala atung ia anikakana akorong ta asosokai asukang a kalaatung ia asi kana saupai ani kana lu na kanatogtogon aongos. 5 Au, le si taun ang naaliu na using kapa na Iosep eiang, IAVEkala atautauia na tamana i lu ang kuvulve keve bil aongos kapo atogon ia nei luna ane nei kana keve matang. 6 Asukangna Potipar kala alis suai aongos ani kevebil kapo atogon ia ani ki ago si aiveven siIosep na parik kalapa anguanmamaiten ansingina, sikei palau si pok i po angan. Iosepvola igenen pukunan aro na kapo tauannau roron.

7 Au na e mung lik palau kisngana iPotipar kalapo mangal a Iosep, na kalaantok ia ta, “Kume rot ve nau.” 8Sikei Iosepkatapo misag na kala antok a aina ang ta,“Ka ago. Arai, taukai ig parik kapa anguanmamaiten an ta mang ring bil i nei lu usingnau eke. Katala atung iau ani naka saupaiani keve bil aongos kapo atogon iria. 9Napoatogon ro asi saupai ani lu ke val nia, naparik kata lapa teng akit ta mang ring bilpelek iau, sikei palau numai, using kupokisngana. Au na naka saka bil an asi kagvil ani lau rikek asukang e matana i God?”10Kantanem a aina ke katala aikut ia si kevetaun sikei Iosep parik kapa buk ainak anikan rot ve nia.

11 Au, mang taun Iosep kala palak neilu asi kana an abis. Na si pangau angkatapo kovek luai ta sikei i kana keve vapipo asosokai e iang. 12 Aina ang kala tengakit ia si kana vakup na kala antok ta, “Rotve nau.” Sikei Iosep kala galsai ania nakala sang pelek kana vakup e kungana iaina ang ane komo. 13 Na taun ang kalaarai ta Iosep katala sip taliung kana vakup

ane komo, 14 kala songosongo taun kanamang matan vap ipo asosokai nei kana luna kala antok iria, “Mi arai kana ia! Kanana igenen Eberaio ke kata me asosokai neilu na kana kame lapo gulang tatara. Katariuk lak nei lu na kame lapo buk rot venau, sikei nala kail alava luai. 15 Na kalalongong iau sipo kail asi me pakang tatagna kala sip taliung kana vakup ngereg anekomo.” 16 Na aina ke kala teng akit kanavakup a Iosep tung si vo taukai ina kamelaserei nei lu. 17 Na kisngana kamela akusia asukang ke, “Eberaio i kongato ang kutasongo ia ane ke kata palak taun iau na kamelapo buk gulang tatag. 18 Sikei taun angnala kail na kala sip asiang taliung kanavakup ngereg.” 19 Vuk taun ang a aina kekame lapo atatai suak a kisngana na kalapat luai ania na marala 20 na kala asok aniki teng akit a Iosep na ki alakai ania nei lui akangbat si ring ang kana petau a Tulavakipo kun ago si vilvil akui singina na kanlaago e iang. 21 Sikei IAVE kata auai ve Iosepna kala pakangai ania. Asukang na vo tuainoai ang ani ri ararai bat kata lapo urukania. 22Nakala atung a Iosep ani ka aivevena petau aongos ang kipo ago si amimingna ka arai kapa ani keve bil aongos eiang.23 Ainoinoai ang parik kapa anguan telanta aiveven an ta mang ring bil using Iosepkala luk aongos a abis ang. Io, using IAVEkata auai ve Iosep na kapo pakangai aniaasi kana dual si kana keve abis i po teng.

40Iosep Kata Palas a Orodung

1-3 Si mang rukun taun emung mangngono asosokai si Parao, Tulava i Aigipto,kilongtapo ago na kilongla bil arikek ematana na kalapo marala luai anirilongna kala alakai anirilong nei lu i akangbat.Ngono asosokai ke, mangsikei katapo ain-oinoai ani ri asosokai vap po ali vaen namang anu katapo ainoinoai ani ri asosokaivap po ngau saui ang. Au, kala alakaianirilong si vopo ainoinoai ang ani ri araraibat, akorong palau si ring ang kita alakaiani Iosep singina. 4 Na ainoinoai ang kalaasok a Iosep ani ka ararai anirilong. NaIosep kala aiveven aro irilong. Na kilo-ngla ago nei akangbat si mang rukun taun.5Mangsikei a tenei vong kilongta orodung,

TUTAPONGAI 40:6-7 46 TUTAPONGAI 41:11siksikei irilong katapo atogon kana oro-dung. Na ngono orodung ang kapa katapoangpetpetekai a supsupai ina. 6-7Au, Iosepkamela serei vauk si ngono asosokai angeiang nei lu i akangbat si taukai ina nakala arai ta kilongpo mamakus. Na kala suiirilong ta, “Au, sa tukulai ina na milongpoararai mamakus si taun ke?” 8Na kilonglangenget ia asukang ke, “Namemlong aon-gos, siksikei, kapo atogon kana orodung,na eke kapo kovek ta sikei kapo angkoaiasi palas ani kamemlong ngono orodung.”Na Iosep kala antok, “Au si God parik kapaangkoai asi palas ani ri orodung? Kapo romilong akus iau.” 9Asukang a vopo ali vaenang kala antok ia, “Si kag orodung nata araiani ungaungan vaen akorong e nog 10kuvulve potol a ngakan ina. Na akorong palaukala tis, uai kala laba na kalamotem. 11Naunatapo teng kana kavi ipo inum a Parao.Asukang a nala luk a uai i ungan i vaen angna nala pirongos dong a kavi ang tatana nanala alis ia e kungana i Parao.” 12Na Iosepkala antok ia, “Kana vang a supsupai ina ikam orodung. Si potol a ungaungan angnang, kapo asukang ta potol a taun. 13Mana potol a taun ka liu, Parao ka asoung uana ka atung pok ua si kam kirim na ku anali vaen ia val kutapo abis aino ia. 14 Sikeinapo akurkurai anim ani ku lomlomonaiakit anig man a keve nem ke kila serei aroanim, na ku posong iau si matana i Paraoasi pakangai anig pelek ani lu i akangbatke. 15 Using kita got iau pelek a rina si riEberaio na katapo kovek i tukulai ina. Nae ke kapa, e Aigipto, parik luai natapa bilarikek ta ring sa ani name ago nei akangbatasukang ke.” 16 Au na vopo ngau saui angkala arai ta Iosep katala alomon aus naigenen ang na kala kun antok ania, “Naukapa natapo kun atogon ani kag orodungna kapo asukang ke. Natapo sunguk apotol a tepe i saui e patug. 17 E lakatneina i tepe ang katapo atogon a keve sauiangpetpetekai pulakai ani Parao na ri manikimepo angan ia.” 18 Na Iosep kala polpolia asukang ke, “Kana vang a supsupai ina ikam orodung. Potol a tepe ang nang kapopotol a taun. 19 Man a potol a taun ka liu,Parao ka asoung ua na ki atakuk lakat apukun im kuli kitip na ri mani kime angana sin im.” 20 Au, si vapotol i taun, Parao

kala vil a matan angan lava i akanangaiani taun i ingus ania na kala songo kanakeve asosokai aongos si me angan. Na kalaasoung a vopo ali vaen ang na vopo ngausaui ang, na ki tak irilong anemataria i kevevap ang. 21 Na kala atung pok a vopo alivaen ang taun kana kirim ipo ali vaen angval aino. 22 Sikei, vopo ngau saui ang, kilavil punuk ia. Keve bil ang kita serei palauval Iosep kata atai tatana. 23 Sikei vopo alivaen ke parik kalapa anguan lomlomonaiani Iosep. Katala lomon taun luai ania.

41Orodung si Parao

1 Emung i pongua na matas kala liu,Parao kala kun orodung asukang ke. Kat-apo tung e ngere Sung 2 na kala araiani limalengua na bulumakau pukunan nakipo tanginang kipo palak le nei laman nakime lapo tutapongai angan uriuri ngeresung. 3Namang limalengua na bulumakaukila kun palak, kitapo makuk na tuananpalau. Kita serei na kime lapo kun tungasung i mang keve bulumakau ang ngeresung. 4Na keve bulumakau makuk ang kilakonem aongos a vap po pukunan ang. NaParao kala tapangun. 5 Au, kala anguanrot pok an na kala arai ani mang orodung.Limalengua na kon batip aro na matukalkitapo tung lakat kuli sikei a iei i kon. 6Namang limalengua na kon kila kun kov sereialak, kipomakuknamagang tamalumanasi nei ring varasai palau. 7 Na keve konmakuk lik ang kila konem aongos a kevekon batip aro ang. Na Parao kala tapangunna kalapo nas ta katapo orodung nang.8 Na si tenei vauk kalapo sugul velai anilomlomonai alava. Na kala asok taun a vappo tengmai korongna vapnas i Aigipto. Nakala akus iria ta kana keve orodung, sikeiparik kapa angkoai ta mang sikei ka palasdong ia tataria.

9 Au, igenen vopo ali vaen ke kala antoka Parao ta, “Kana palau nala lomlomonaipok ani kag la bil arikek ang. 10 Kutamarala na kamngono asosokai na ku alakaianimemlong ve vopo ngau saui ang nei lui akangbat si vopo tu ainoinoai ang aniri ararai bat. 11 Si mang sikei a tenei

TUTAPONGAI 41:12 47 TUTAPONGAI 41:40vong namelong siksikei namemlongta oro-dung, na kamemlong rukun orodung ki-longpo supsupai angpetpetekai. 12 E sukemangsikei a nat tanginang i Eberaio kat-apo ago ve namemlong, nia kapo mangasosokai ke ainoinoai ang. Namemlonglaakus ia ta kamemlong keve orodungna kalapalas dong imemlong siksikei tataria. 13Nakeve bil ang kata kin iria kila saul akorongpalau val kana mengen. Nau vang kana,kutala atung pok iau si kag kirim na iuangkutala asok si vil punuk ania.”

14 Na Parao kala asok tapai ani Iosepna sumasuma palau kianla songo le ia neilu i akangbat. Emung i kana la ridik nakala sakol kana vakup na kamela serei ematana i Parao. 15 Na Parao kala antokia, “Natala orodung, sikei kapo kovek taigenen kapo angkoai asi palas ania. Auna natala longong lik tatam. Man ki akusua ta orodung, kupo angkoai si palas anisupsupai ina, ingko?” 16 Na Iosep kalangenget ia, “Nau parik napa angkoai. God,nia ka alis a palpalas roron.” 17 Na Paraokala akus dong a Iosep ta kana orodungasukang ke. “Natapo tung ngere Sung 18nasi vuk taun ang limalengua na bulumakaupukunan na kipo tanginang kipo palak lenei sung na kime lapo tutapong anganuriuri ngere sung. 19 Na mang limalenguana bulumakau kila kun palak na kitapomakuk na kipo tuanan palau. Keve bu-lumakau ke kipo makuk rikek na le kabangparik natapa arai ani bulumakau asukange Aigipto aongos. 20 Na keve bulumakaumakuk ang kila konem aongos a vap popukunan ang. 21 Sikei parik kapa angkoaisi malangas ania using kipo ararai arikekasukang palau val aino. Aimung na nalatapangun. 22 Na nata orodung kapa nalimalengua na kon batip aro namatukal, nakitapo tung lakat kuli sikei a iei i kon 23Au,mang limalengua na kon kila kun kov sereialak, kipo makuk na kipo magang ta malumanas i ring varasai palau. 24Na keve konmakuk lik ang kila konem aongos a keveanu po pukunan ang. Natala mengen a vappo teng mai ang sikei kapo kovek ta sikeiiria katala palas dong iau tatana.” 25 NaIosep kala antok a Parao ta, “Kam ponguana orodung, supsupai irilong kapo sikeipalau. God katala amalangasai anim ta saka

nem an ka vil lak ia. 26 Nang a limalenguana bulumakau pukunan ang kapo limalen-gua na matas, na limalengua na kon batipang kapo limalengua kapa na matas. Kipoatogon sikei palau a supsupai iria. 27Au nalimalengua na bulumakau makuk ang kitaserei e mung na limalengua na kon makukang na magang ipo ngan ta malu manasi nei ring varasai palau, kipo limalenguana matas i mol. 28 Kapo asukang palau valnatala mengen ua. God katala akalit ua tasa ka vil lak ia. 29 Longong aro. Ka atogonlak a limalengua na matas i masung dukta pok aulit aongos eke e Aigipto. 30 Naemung ina ka atogon a mang limalenguana matas i mol. Nei liuan i mol ang ri vapparik kilapa anguan lomlomonai an ta kataatogon a taun i masung using a mol angka vil arikek a rina. 31 Na taun i masungang parik kilapa anguan lomlomonai anania using a mol using ina ka rikek luai.32 Si kam ararai amatan pongua ani kamorodungkapo supsupai ina taGodkatala vilakorong lenginang a bil ke, na ka asereaisumasuma palau ania. 33 Kana kapo ro taku vil a saupai asukang ke. Ku atung tamang igenen malangas ani ka aiveven arina Aigipto. 34 Ku atung ta mang matanvap na ki luk a va palpalima i keve uaii sukal nei liuan i limalengua na matas imasung ang. 35 Ki luk akuvul a pok aongosnei liuan i keve matas roron ang na kiagongon akuvul a kon si keve rina lava naki aiveven akit aroron ia. 36Na pok ang kasinong ani nei rina si liuan i limalengua namatas i mol ang, nang kapo pasal asi kaname serei eke e Aigipto. Man asukang rivap parik kipa puka si buk angan.” 37 NaParao kala arai ani lomlomonai ang ta kapolomlomonai ro na kana keve asosokai kapa.38 Na kala sui iria ta, “Tarapo gule lak amang si, using ninia vang kana na igenenroron ke tarapo buk ia. Using ri god kipoago ve nia.”

Iosep Kalapo Tulava i Aigipto39 Au na Parao kala antok a Iosep ta, “Ri

god kita akalit ua ta keve nem ke, asukanga numai kupo atogon malangas ro luai vemasam ani vap aongos eke aliu. 40 Nakaatung ua ani ku saupai ani kag vainagoanna kag vap aongos ki mamaila anim na ki

TUTAPONGAI 41:41 48 TUTAPONGAI 42:10uli longong ani kam keve asok. Numai,si kam mamaiten asi saupai, ku vaponguapalau ig. 41 Kana vang nalapo akanangaianim asi kam aiveven aongos ani Aigipto.”42Na kala kiang kana muraling akanangai ikana tungtungan i tulava le piupiu i kun-gana na kala alis a Iosep tatana. Na kalaalak ia ta kana maus miminaungan roronna kala angongo ia ta ngongo miminaun-gan kapa. 43 Au na kala alis ia ta kanavapongua i tagtagai asi kana sang kulunavelai ani vap po pasal aino ania ta mengenke, “Mi soturungai!” Asukang a Iosep kalaserei ainoinoai aulit aongos ani Aigipto.44 Na Parao kala antok kapa na Iosep ta,“Nau napo Parao lak, sikei numai, si kamtungtungan, ka kovek luai ta sikei aulitaiaongos i Aigipto ka vil a sa ta kungana vokakina man parik kupa ainak ania.” 45 Nakala posong a Iosep ta kana asan tanginangta Sapenat-Panea, na kala aosongon ia tamang kavulik si Potipera, vopo piris ang eOn, kana asan ta Asenat. Au, kana vangIosep kalapo saupai ani Aigipto.

46 Si taun i kana tung mete Parao, Iosepkata lapo 30 namatas aongos. Na taun katasoung pelek a vainagoan si Parao kalapopasal asi kana saupai aulitai aongos ani rinaAigipto. 47Nei liuan i limalengua namatas imasung nei roe aongos kata asereai ani pokduk. 48Na nia aongos a pok ang Iosep kataluk akuvul iria na ka asinong aiveven ia neilu i keve rina lava. Si siksikei a rina kataluk akuvul a pok aongos i nei keve matangaulitai ina, na ka agongon ia. 49 Aongoseiang kata lapo aunai i duk luai a kon naIosep parik kalapa angkoai asi kana taotkorong ania, kata lapo duk luai val kone ingerelo.

50 Eno i kevematas i buk angan kila serei,Iosep katala atogon kana pongua na natsi Asenat. 51 Na kala atuk a anu tuan taManase, le si oring ke ta, “God kata melavil iau asi kag lomon taun ani kag keve kuina kana matan vap a mamai.” 52 Au navapongua i nat kala atuk ia ta Eparaim lesi oring ke ta, “God kata mela asereai aniinuai singig si rina i kag kui ke.”

53Au, limalengua namatas i masung ange Aigipto kala kamus 54 au na limalenguana matas i buk angan kalapo serei asukangpalau val kana mengen a Iosep. Eiang buk

angan ke kata lapo kun ago si mang keverina, sikei nei rina aulitai aongos i Aigiptokatapo atogon pok. 55 Si taun ri Aigiptoakorong kilapo buk angan arikek, kianlatang taun a Parao ta kari ring pok. Asukangna kala antok iria ta, “Mi pasal taun aIosep na mian vil a saka nem an ka ataiimi tatana.” 56Na buk angan ke kala polokalava luai na kala pakut aongos a kuli rinana e Aigipto akorong katapo kun kitmatluai kapa. Asukang a Iosep kala tavas akeve lu i pok na kalapo asesel pok singiriata kon. 57 Using a buk angan ke kata laporikek luai na ri vap i kuli rina aongos kitalapo pasal ane Aigipto asi kari mepo samuikon si Iosep.

42Iosep ve Keve Tasina

1 Si taun ang Iakov kalapo nas ta kapoatogon kon e Aigipto, na kala antok kanakeve nat, “Au sa parik mipa buk bil ta ringsa? 2 Arai, natala longong ta kapo atogonkon e Aigipto. Mi pasal ane iang na mianlasamsamui le ani ka pakangai anira pelek amatmat.” 3 Au, asukang na sangauli i kevetasina i Iosep kila pasal ane Aigipto si ansamui kon. 4 Sikei Iakov parik katapa asoka tasina tutukai i Iosep ta Beniamin ve riausing katapo leng vei nganing kala atogonta bil ka serei ania.

5 Kana keve nat a Iakov kitapo auai vemang matan vap kapa using a buk anganang katala luk a palpal Kanan aongos kapa.6 Au, Iosep, using kapo ainoinoai i Aigipto,nia katapo asesel ta kon si ri vap aongosi rina ang. Asukang a keve tasina kimelasoturungai singina, vangang iria ane neiroe. 7 Vuk taun ang Iosep kala arai anikeve tasina na kala kinle korong iria, sikeikapo bil apetekai pulakai vei kila kinleia. Na kala sui vabasalai iria ta, “Au namipo pasal le voi kana?” Na kila antokta, “Namemta pasal le Kanan si me samuipok.” 8 Iosep katala kinle na keve tasina,sikei ria parik kitapa kinle ia. 9 Na Iosepkala lomlomonai ani kana keve orodunganiria na kala antok iria, “Nami mipo kevevap ararai musiklik mimepo serei asi kamime ararai ta nei kamem rina kapo ngauevoi.” 10 Na kila antok ia ta, “Kamemigenen lava, parik. Namempo serei val

TUTAPONGAI 42:11 49 TUTAPONGAI 42:35kam keve asosokai asi kamem me samuipok. 11 Namempo keve angtasimal palau,na namempo atogon a sikei a tamamem.Na parik namempa vap ararai musiklik.Namempo vap atutuman.” 12 Sikei Iosepkala antok iria ta, “Parik! Mimepo sereinang asi kami me ararai ta nei kamemrina kapo ngau evoi.” 13 Na kila antok iata, “Namem aongos namempo sangauli napongua. Namempo keve angtasimal palauakorong na namempo inatus i sikei palau aigenen i rina ang e Kanan. Sikei a tasimemkatala mat na kiulik imem sukana kapoago ve tamemem.” 14 Na Iosep kala antokiria ta, “Kapau. Kapo asukang palau valnatala mengen. Nami mipo keve vap poararai musik. 15Naka atokngai animi vangkana. Napo atutuman mete Parao ta parikluai mipa angkoai si pasal pelek ani ringke man parik mipa songo na tasimi lik aneke. 16 Ta sikei imi kan songo le ia na namiaongos mi ago si aiveven kitmat tung situtuman i kami mengen kala serei e ringmalangas. Man parik kapa serei a tasimilik, napo anguan posong akit mete Parao tanami mipo vap katakai i ararai musik. 17 Emung na kala alakai aniria aongos kuvulnei akangbat si potol a taun. 18 Na sivapotol i taun kala atatai iria asukang keta, “Man mi using kag mengen, mila to,using nau napo igenen mamaila ani God.”19 Io, asi arai tamipo atutuman, sikei imi kaago eke nei lu i akangbat na petau aongosmi papok velai ni pok i kami me samuitaun a matan vap lapo buk angan suke.20 Au, na mi songo na tasimi lik ane ketaun iau. Nia vanang kamela amalangas tamitapomengen atutuman, na parik nalapaasok asi raung amat animi.” Na kila ainakaongos ani kana mengen ang. 21Na kilapomengen angpokpokai singiria asukang ke,“Io, kana vang tarame kui using aliu a kevelau ang tarata abis ia si tasira. Taratala araikorong ani kana mamaiten lava na katapoaikut asi kara pakangai ania, sikei pariktaratapa longong ia. Kana vang a tukulaiina na kana tarame lapo ago nei pisu ke.”22AunaRuben kala kunmengen singiria ta,“Natala antok imi ani mi ago ta bil arikekan si nat ang, na parikmitapa buk longong.Au na kana taralapo luk kara samui i kararaung ang ania.” 23 Parik kipa nas ta Iosep

kapo longong korong kari mengen usingkita lapo mengen ve nia si katakai i pokaini mengen. 24 Na Iosep kala pasal pelekiria na kanlapo tangis. Na taun ang kalapoangkoai si mengen pok kamela papok tauniria na kala songo na Simeon nei liuan iriana kala got akit ia e mataria aongos. 25 Auna kala asok kana keve asosokai ta, Mianlaasiang aduk kari keve asisiang ta kon namiasiang pok kapa kari keve kapkap nei karikeve asisiang siksikei na mi ali pok kapaaniria asi kari angan e selen aliu pok.” Bilke kitala vil akorong ia asukang palau.

26 Na keve angtasimal ang kila akos karikeve dongki na kila pasal. 27Na si ring angkatanla vong aniria singina mangsikei iriakala tavas kana asisiang asi kana apus anikana dongki na kala taping si arai ani kanakapkap e pangkul i kana asisiang. 28Na kalaantok a keve tasina, “Arai, kag kapkap pokkana. Kana nei kag asisiang!” Ria aongoskala uak a lomlomon iria na kipo leng alavaluai. Kipo sui angpokpokai aniria siksikeita, “Au, God kata lapo vil sa kana anira?”

29 Au, kila pasal na kianla serei poksi tamaria ta Iakov e Kanan na kilaakus ia ta keve nem aongos ang katanlaserei singiria, 30 “Ainoinoai i Aigipto katavabasalai animem na ka tupang alavaimem ani namempo pasal asi kameman ararai musiklik ani kana rina. 31 Nanamemla antok ia ta, ‘Parik namempaararai musiklik. Namempo vap atutuman.32 Namem aongos namempo sangauli napongua na angtasimal palau. Namempoatogon a sikei palau a tamamem. Sikei atasimem katala mat na sikei a nat lik imemsukana kapo ago e Kanan ve tamamem.’33 Na igenen ang kala antok imem ta,‘Kana vang asi kag sabonai aro ta mipovap atutuman, ta sikei imi ka ago ve nauna nami aongos mi asalak kon ani kamimatan vap lapo buk angan suke, na milapasal. 34 Mi an songo le na nat tanginanglik imi ane singig, na nala nas aro ta parikmipa vap ararai musiklik, sikei mipo vapatutuman. Naka akala pok a tasimi taunimi na ka ro palau animi si ago eke na miabis kami keve avibisan nei rina ke.’ ” 35Au,si vuk taun ang kila atatai aongos tapai anitamaria, na kila lingai ani kari keve asisiangna ria aongos siksikei kila arai ani karikeve asisiang i kapkap. Taun ang kilapo

TUTAPONGAI 42:36 50 TUTAPONGAI 43:21arai ani kapkap ang, ria aongos ve tamariakilapo leng. 36Na tamaria kala mengen iriaasukang ke, “Sa, mipo buk iau asi kag vilamun ani kag inatus aongos? Iosep katalamun, Simeon kala kun mun na kana mipobuk songo akipai kapa ani Beniamin. Naua ring igenen ke naka makus alava.” 37 NaRuben kala antok a tamaria asukang ke,“Alis ia taun kag aiveven na naka pasal venia. Man parik nalapa songo pok ia taunua, kupo angkoai palau si ngapunuk anikag ngono nat.” 38 Na Iakov kala antok ta,“Ka ago! Kag nat parik luai kapa pasal venumai. Tasina katala mat na nia kana kaporing sikei palau kapo ago. Ta nem eiangkan serei singina e selen. Nau kana nalapolapan na mamakus lava nganlak mi vil iaanig ka raung amat iau.”

43Apongua i Pasal ane Aigipto

1Buk angan ang kalapo serei arikek luai eKanan. 2Na si pangau ang kitala angan asipa kon i kari an samui ang. Au na Iakov kalaantok a keve nat ang ta, “Mi pasal pok namianla samui le ta karamangmen pok lik.”3 Sikei Iuda kala antok ia ta, “Igenen angkata mengen akorong luai animem na kaanonok imem ta parik namempa angkoaisi me serei e matana man parik namempasongo le na tasimem. 4 Man ku ainak anitasimemka auai ve namem, namemla pasalta an samui pok anim. 5 Man parik kupaainak, namempo tav angkoai si pasal usinga igenen ang kata antok imem ta, ‘Parikmipa angkoai sime serei ematagmanparikmipa songo le na tasimi.’ ” 6 Na Israel kalasui ta, “Sa tukulai ina na mipo vil apisualava iau ta atai ani igenen ang ta mipoatogon a mang tasimi?” 7 Na kila antokia ta, “Igenen ang katapo uli sui agilgilaianimem ta kamem vap, ‘Au, na tamamikapo to lak? Au, namipo atogon lak amangtasimi?’ Namemta polpol akorong palaukana keve susui. Pat namem saka nas anta ka asok lak imem ta songo ani tasimemasi pasal kuvul ve namem?” 8Na Iuda kalaantok a tamana ta Israel asukang ke, “Asoka nat ang ve nau, na namem pasal kanapalau, ani ka ago ta sikei ira ka mat ta bukangan. 9 Nau akorong naka alis kag to, namamaiten ina ka gon kulug akorong. Man

parik napa serei pok ve nia ta to e matam,naka uli sunguk ani mamaiten ina. 10Manparik namemtapa amomole asukang ke,oro namemla ane suke lenginang na ane kepok.” 11 Na tamaria ta Israel kala mengeniria asukang ke, “Au, man kala po araraiasukang a lomlomonai ang, mi luk ta uairoron luai i keve sukalan na ta ta menmurungan na ta mang keve nem sainrodongkami keve asisiang val kapo alilis sereisi ainoinoai ang. 12Mi luk kapkap angkoaikuvul ve ngaupap kapa, using mian alispok a kapkap ang nang mita mela sereipok ve nia e nei kami keve asisiang. Veikavtapo atogon lomon taun nganing. 13Nami songo na tasimi na mi pasal sumasumapalau taun a igenen ang. 14Kapo ro ani Godvo kitmat ang ka pokai ani igenen ang asikana atogon ngorem animi, na ka alis pokimi ta Beniamin na mang tasimi ang pok.Eloi ta man kilapo mun kag inatus!”

15 Au, angtasimal ang kila luk a alilisang na kari kapkap kuvul ve ngaupap nakila pasal sumasuma ane Aigipto kuvul veBeniamin. Na kian la tung aserei akorongsi Iosep. 16 Taun ang a Iosep kala araiani Beniamin ve ria, na kala asok kanaasosokai i nei lu ta, “Sangauli na keve tauansuke kime ane nei kag lu. Kime angankuvul ve nau nganlak si sintung, asukang akuanla runguk a sikei a sipsip na ku itoitonamoso ia.” 17 Na asosokai ke kala songoiria ane nei lu si Iosep na kanla abis aongosa poisan a nem Iosep katala mengen iatatana. 18 Si taun ang katala songo iriaane nei lu, kilapo leng na kila mengenangpokpokai nei liuan iria ta, “Songo keanira ane ke vei kavpo tukulai ina nganingsi kapkap ang tarata papok ve nia e nei karakeve asisiang si ainoai i taun ang. Nganlakkime vis ataping palau ira, ki luk pakangira ta kara keve dongki na ki kong ato iraval kana keve asosokai.” 19 Asukang nakila pataun a asosokai ang e mete takamani lu ang, na kila antok ia ta, 20 “Kamemigenen lava, namemta me serei si mangsikei a taun e ke si me samui pok. 21 Nataun nameman lapo ausai tul le ane rina,namem la tavas kamem keve asisiang nasiksikei imem kala arai ani kana kapkapnei kana asisiang, keve vuk inoinongos likaongos ina. Nia kana namem tala luk pok

TUTAPONGAI 43:22 51 TUTAPONGAI 44:14le ia taun imi. 22 Namempo atogon mangmatan kapkap duk kapa kana asi kamemme anguan samui pok aduk an. Pariknamempa nas ta si kata asiang pok kamemkeve kapkap nei kamem keve asisiang.”23Na asosokai ang kala antok iria, “Mi agoaro. Mi ago ta leng an. Kami God, kanaGod a tamami, nia palau nang katala asiangdong pok imi ta kami keve kapkap nei kamikeve asisiang. Natala sel lenginang kamiseupok.” Na emung kanla songo le naSimeon taun iria. 24Na kala songo alak iriaane nei lu si Iosep, na ka ali laman aniria asikari galui ani kakiria, na ninia kanla apuskari keve dongki. 25Nakeve angtasimal angkilapo itoiton kari keve bil asi me alis aniIosep man ka serei si sintung, using kitalaantok amalangas iria ta kame son kos veria. 26 Au na Iosep kamela serei nei lu nakila luk kari keve alilis taun ia na kianlasoturungai ane nei vunep e nona. 27 Kalasusuai aniria ta kari to, au le na kala sui iriata, “Tamami mita antok iau tatana, kaposa? Kapo to lak na kapo ro kapa?” 28Na kilaantok ia ta, “Kam asosokai tamamem kapoto lak na kapo ago aro.” Na kila soturungaiane vunep e matana kapa. 29 Taun anga Iosep kala arai ani Beniamin, tasina nasikei palau a rinarilong na kala antok ta,“Tasimi lik ke vang kana mita antok iautatana, ingko? Pua, kag nat, kana rorona God ka ago singim.” 30 Na Iosep kalatadut sumasuma pelek suai aniria, usingnei vingana aongos katala tameng velaingorem ani tasina, na kalapo gule ring asikana tangis musik papa. Na kanla riuk laknei kana oring i po rot na kanla tangis.31 Na emung i kana la raus le ani nona,na kala soung. Kata aiveven aro ia, nakala asok, “Sasagi!” 32Kita sasagi ani Iosepdong a pata apetekai, na ani keve tasinasi mang anu petekai. Na vap i Aigiptoria kitapo angan e iang ve ria kita kunsasagi apetekai aniria, using ri Aigipto kipomisag luai ani angan kuvul ve ri Eberaio.33Na keve angtasimal ang, kita asinong iriaangtalangai ve Iosep si angusing i kari kevematas i po ingus aniria tutapongai le sianu tuan tung si anu kiu iria. Pangau angkila arai ani kari lau i sinong, kipo gelepangpok pokai aniria velai taping ania. 34Nari asosokai kila sasagi dong iria ta pok ang

le kuli pata si Iosep. Sikei, ani Beniaminkita lis amatan palpalima ania. Asukang nakilapo matan angan aro ve Iosep velai anikalakala.

44Kavi Kata Mun

1 Na Iosep kala asok a asosokai i nei luang ta, “Ku asiang aduk a kari keve asisianga vap ke na ka duk aroron luai, na kuasinong a kapkap si siksikei a igenen iriae kuluna i kana asisiang. 2 Na ku asiangkag kavi ripag e kuluna i kana asisiang anat tanginang iria, kuvul ve kana kapkap ikana kon.” Na asosokai ang kala vil apunuka keve atatai ke si Iosep. 3 Si tenei vauklik kila atatung iria asi kari pasal kuli karikeve dongki. 4 Taun kianla pasal avungalikpelek a rina, Iosep kala asok a asosokai angta, “Sumasuma luai taun a keve tauan suke.Man kuanla kinkos iria, sui iria asukangke, ‘Sa tukulai ina na mitala ngenget a lauro ta lau rikek? 5 Kavi ripag ke, ke kagtulava nang. Kapo kana kavi ipo inum,na kapo kingai kapa singina. Mitala bilarikek.’ ” 6 Au, kala sang na kanla sakamkorong iria na kanla posong na keve men-gen i atatai ang ania. 7 Na kila ngenget ia,“Kamem igenen lava. Kupo saka mengenan kana? Parik luai namemtapa bil ta lauasukang. 8 Kupo malangas ta keve kapkapang nang namemtanla sabonai ania neikamem keve asisiang, lenginang namem-tala luk pok ia le Kanan. Namempo anguanbuk ainau kapkap si kana lu kam tulavaani sa? 9 Kamem igenen lava, man ta siimemkila sabonai ania ta kapo atogon ia kamat, na animem aongos namem serei valkana keve kong ato kamem tulava.” 10 Nakala antok iria ta, “Kapo ro. Iuang vo lukani kavi ang nia kag kongato. Sikei namiaongos mipo ro si kalakala.” 11 Sumasumaasukang palau na siksikei iria kala koposasiang kana asasalakan ane vunep na kalaeres ia. 12 Na kana asosokai a Iosep kalaararai aro luai aongos singiria tutapongaile si anu tuan na asiang luai. Na kalasabonai ani kavi ang nei asisiang ang siBeniamin akorong. 13 Na keve angtasimalang kila taktakding kari keve vakup ipoalak ta mamakus, ki akos pok le kari kevedongki na kila papok ane nei rina. 14 Si

TUTAPONGAI 44:15 52 TUTAPONGAI 45:6taun ang a Iuda ve keve tasina kimela serei,Iosep kapo ago lak nei kana lu. Na kilasoturungai ane vunep e matana. 15 NaIosep kala sui iria ta, “Marai sa na mitalaabis a lau rikek ke? Parik mipa malangasta igenen si kag sinsinongan kapo kingaikorong?” 16Na Iuda kala antok ta, “Kamemtulava roron, namempo kovek luai i men-gen asi mengen anim tatana. Namem sakagel an? Namemtala bil arikek e matam.God katala arai ani kamem rikek. Namemaongos vang kana kam keve kong ato, ku-vul ve nat ke nang a kavi ang kita luk ianei kana asisiang.” 17 Na Iosep kala antok,“Parik luai napa angkoai si bil asukang!Ninia akorong papalik a vopo atogon anikavi ang ka kongato singig. Nami aongosmila papok taun a tamami velai animarip.”18 Sikei Iuda kala pasal asung taun a Iosepna kala sokotuk ia ta, “Kag igenen lava, kuainak anig asi kag kalakala ani mengen venumai. Ku ago ta marala an anig usingkupo angkokoai val Parao. 19Kuta sui imemasukang ke, ‘Mipo atogon tamami vo tamang tasimi?’ 20 Na namemtala polpolta namempo atogon a tamamem nia kanakala po lapan na tasimem lik, kita ingus iasi matas i lapo lapan ke tatana. Na tasinai nat ang katala mat, na nia nang kaporing sikei palau a nat kapo to le si sikei arinarilong. Na tamana kapo buk alava luaiania. 21 Kuta asok imem ta songo le aniaane ke asi kamme arai ania, 22na namemlaantok ta nat ang parik kapa angkoai sipasal pelek ani tamana. Man ka pasal suai,tamana nganing kala mat. 23Na kula antokimem ta namempo tav angkoai si me an-guan palak an e matam man parik nempasongo le na tasimem lik ve namem. 24 Nataun namem papok ane si kam asosokaitamamem, namem anla mengen ia ta sakuta antok tatana. 25 Na tamamem kalaasok imem ta, ‘Mi papok na mian samuimen pok lik anira.’ 26 Sikei namemla antokia ta, ‘Parik namempa angkoai si pasal.E suke parik kipa naung animem asi antung aserei e matana i igenen ang mana tasimem lik kapo tav auai ve namem.Namempo angkoai palau si pasal man a kiulik imem ka pasal.’ 27 Na kam asosokaitamamem kala mengen imem asukang ke,‘Mipo nas ta ri kisngag kita ingus anig tapongua palau a nat. 28 Mangsikei irilong

lenginang katala pasal pelek iau na natalaantok ta lenginang ri kei i nei uten kitalarangas arikek pulakai ania, using pariknata lapa anguan arai tapai an ania le sitaun ang. 29 Man mila songo pelek iauta sikei ke kana, na man ta bil kan sereisingina, mamakus ang mi vil ia anig karaung iau, using nalapo lapan.’ 30 Asukangna man naka papok taun a mamai, na natke kapo kovek, taun ang man ka arai tanat ke kapo tav auai ve nau, ka mat palau.Kana to nang kapo pakutan ta to si kiu ke.31 Sukana na mamakus namem vil ia anilapan suke na ka vil amat ia. 32Nau akorongkam asosokai, natala ainak ta kag to ani natke, usingnata antok amamai asukangke ta,‘Man parik nalapa serei pok taun ua ve natke, nau akorong naka sunguk a mamaitenina asikei.’ 33 Asukang vang kana, kagigenen lava, naka ago eke si kana pangau anat ke val kam kongato. Ku atolongon ia naka pasal pok ve keve tasina. 34Using pariknapa angkoai si papok palau ane si mamaiman a nat ke kapo tav auai ve nau, vei nanlaarai ani mamai si puka.”

45Iosep Kata Atai Amalangas a Keve Tasina

1 Na kala pat luai ani Iosep na parikkalapa anguan angkoai an si aiveven aroani kana nanasai e mataria i kana keveasosokai na kala vas iria ta, “Mi pasal suaiaongos!” Asukang na katalapo kovek tamangsikei ka ago ve nia si pangau angkala atai amalangas a keve tasina ta nianang kapo si. 2 Na kala kup alava luaita tangis, na ri vap i Aigipto kila longongia na nei rina si Parao kila kun longongkapa. 3 Na Iosep kala antok a keve tasinata, “Naunang a Iosep. Aunamamai kapo tolak?” Sikei keve tasina parik kilapa angkoaisi ngenget using kilapo leng alava luai ematana. 4 Emung a Iosep kala antok iriata, “Kapo ro mi sinong asung ane ke.” Au,kila aingingik na kala atatai iria. “Naua tasimi Iosep nang mita atos tatag aneAigipto. 5 Au, kana mi ago ta makus an voangtupang an ta kami atos ang tatag aneke. God katala asok aino iau ani nau namevil ato lak imi. 6 Kana kapo vapongua imatas i buk angan ta nei rina aongos, naeno lak kapo atogon a mang palpalima na

TUTAPONGAI 45:7 53 TUTAPONGAI 46:6matas asi tav anguan dek roe an na tav rokkon. 7 Io, God kata asok aino iau animi asikag teng ato animi si selen roron asukangke ani nami vematan tus using imimi duk ekuli rina. 8 Io, asukang vang a parik ta namimitapa asok iau ane ke, sikei God papa,nia kata asereai anig asi kag me asukangval napo tamana i Parao. Nalapo aivevenaongos kana vainagoan na Aigipto aongoskapa. 9 Kana mi pasal sumasuma taun poka mamai na mian antok ia ta kana nat taIosep kata asok si antok ania asukang ke,‘God katala asereai anig ani nau a tulavai Aigipto aongos. Ku pakasang ane ke.Ago ta amomole an. 10 Kume ago si palpalGosen, ring ke kapo angasungai anig. Nu-mai ve kam inatus a keve tivum. Kam kevesipsip, keve bulumakau na kam togtogonaongos ka ane ke. 11 Name aiveven uaeke e Gosen using ane no kapo pasal lak apalpalima na matas i buk angan. Kume vekam matan vap na kam togtogon vei milamat ta buk angan.’ 12 Kana, nami aongos,na numai kapa Beniamin, mi arai ta nauatutuman a Iosep napo alis a mengen ke.13 Mianla akus a mamai ta nau napo sakaigenen lava an eke e Aigipto na mi mengenia kapa ta keve nem aongos mitala araiania. Mi sumasuma na mianla songo le iaane ke.” 14 Na Iosep kala vongok a tasinata Beniamin na kala tangis, na Beniaminkapa kalapo kun tangis si kapo lot ia. 15Nakanpo vongok a mang keve tasina siksikeina kianpo angtangisai kuvul. Emung inakeve tasina kila tutapongai angmemenge-nai ve nia. 16 Na akus kanla serei neikana vainagoan a Parao ta keve tasina iIosep kita mela serei. Na Parao ve kanakeve asosokai kilapo uruk. 17 Au na kalaatatai a Iosep asukang ke, “Ku antok a kevetasim ta ki akos aro kari keve dongki naki pasal pok ane rina e Kanan. 18 Kiansongo le na tamaria ve kari inatus na kipapok ane ke. Naka lis roe roron luai lakaniria e ke e Aigipto, na ki ago aro na kimasung. 19 Antok iria kapa asi kari dalle ta keve sinsinongan i paspasal le ke eAigipto ani kari keve aina na kari inatus lik.Ki pasal na kian songo na tamaria. 20 Kiago ta lomlomonai makus an ta kilapo siptaliung kari togtogon e suke, using a kevenem roron luai aongos i rina ke Aigipto

ki atogon ia lak.” 21 Au na kana inatus aIsrael kila ainak ani mengen ang. Na Iosepkala dal sinsinongan i paspasal dong iriaval kana atatai a Parao. Ka lis pok angkoaikapa aniria si kari paspasal. 22 Ria aongossiksikei kata lis iria ta kari keve sikei a sakolvakup ipo alak, sikei Beniamin, kata alisia ta 300 na vuk kapkap na palpalima nasakol vakup ipo alak. 23 Na ka asok si akosaduk ani sangauli na dongki ta mamain tabil roron luai i Aigipto, na mang sangaulina dongki aina ki akos iria ta kon, saui namangmatan pok ani tamana ani ka angkoaisi kana paspasal. 24Na kala atatung a kevetasina asi kari pasal. Na taun ang kilapopataliung ia kala antok iria ta, “Mi agota angkiki e selen.” 25 Au na kila pasalpelek a Aigipto na kila papok ane si tamariaIakov e Kanan. 26 Na kianla antok ia ta,“Iosep sukana kapo to lak! Nia kana kalapotulava i Aigipto aongos!” Na Iakov kalatun apuak iria using kapo tav lomlomontataria. 27 Sikei, kila mengen aro aongosia ta saka keve mengen an a Iosep katamengen iria tatana. Na taun ang kala araiani keve sinsinongan i paspasal ang a Iosepkata lis ia asi me akos ang ania, kala urukpok a nei vingana. 28Na Israel kalamengenasukang ke, “Kala aulei. Kag nat Iosep kanakapo to lak! Kapo ro luai asi kag an arai aniaaino le ani naka mat.”

46Paspasalan ane Aigipto

1 Na Iakov kala usausa aongos kana kevetogtogon na kala pasal ane Berseba, naeiang kanla sula alilis serei si God voiang atamana ta Isak kata atogon ia. 2 Na teneivong God kala songo na Israel nei araraiasukang ke, “Iakov, Iakov!” Na kala polpolta, “Io, nau kana.” 3 Na kala antok ia ta,“Nau a God, nau kana God a tamam. Kuago ta leng an ani pasal ane Aigipto. Nakaasereai lak ani matan vap tavirimok lavale singim eiang. 4 Naka auai ve numai aneAigipto na naka songo pok lak kam matanvap. Na Iosep akorong ka auai ve numaisi kam taun i tapikon.” 5 Au, Iakov kalatapasuk pelek a Berseba. Kana keve natkila akos ia kuvul ve kari ta kun keve inatuslik na kari keve aina kuli keve sinsinon-gan i paspasal ang nang a Parao kata listapai aniria. 6 Na kila songo kari mamain

TUTAPONGAI 46:7 54 TUTAPONGAI 47:6ta manmanik ipo apus na kari togtogonaongos i asereai e Kanan na kila pasal aneAigipto. Io, asukang vanang a Iakov kanlaserei e Aigipto, nia kuvul ve kana matanvap aongos. 7 Kana inatus tauan aina nakeve tivuna tauan aina aongos. 8 Kari keveasan a matan vap ang si Israel kita auai aneAigipto asukang ke. Kana posong sang taRuben. 9 Na keve nat si Ruben ta Anok,Pulu, Esron na Karmi. 10 Na keve nat siSimeon ta Iemuel, Iamin, Oad, Iakin, Soarna Siaul ke mang aina i Kanan ta nat. 11Nakeve nat si Levi ta Gerson, Koat na Merari.12 Na keve nat si Iuda ta Er, Onan, Sela,Peres na Sera. Ri Er ve Onan kilong talamate Kanan. Kana ngono nat a Peres ta Esronna Amul. 13 Na keve nat si Isakar ta Tola,Puva, Iasuv na Simron. 14 Na keve nat siSebulon ta Serer, Elon na Ialel. 15 Sukanavang a inatus si Iakov kita asereai aniriasi Lea e Padan Aram, na e ngerena kapakana kavulik ta Dina. Tataot i petau sukekatapo 33 aongos. 16Au, na keve nat si Gadta Sepon, Agi, Suni, Esbon, Eri, Arori naAreli. 17 Na keve nat si Aser ta Imna, Isva,Isvi, Beria na tauria Sera. Na ngono nat siBeria ta Eber na Malkiel. 18 Sukana vang nainatus si Iakov kata asereai aniria si Silpa,ainan asosokai ang Laban kata alis kanakavulik Lea tatana. Na tataot i petau sukekatapo 16 aongos. 19Au na kana ngono nata Iakov si Rakel ta Iosep na Beniamin. 20NaIosep eAigipto kata anla aumata na ponguana nat tauan,Manase na Eparaim si Asenat,kavulik ang si Potipera vopo piris ang e On.21 Na keve nat si Beniamin ta Bela, Beker,Asbel, Gera, Naman, Ei, Ros, Mupim, Upimna Ar. 22 Sukana na inatus si Iakov kataasereai aniria si Rakel. Tataot iria katapo14 aongos. 23Au na kana nat a Dan ta Usim.24Au na keve nat si Napitali ta Iasiel, Guni,Ieser na Silem. 25 Sukana na inatus sukesi Iakov kata asereai aniria si Bila, ainanasosokai ang Laban kata alis kana kavulikRakel tatana. Tataot iria kapo limalenguaaongos. 26Na tataot kuvul akorong i matanvap ang si Iakov nang kita pasal ane Aigiptokapo 66 aongos. Na keve omona i Iakovkipo tav taot aniria eke. 27 Na ngono natinla ingus ang ani Iosep e Aigipto kala vilalakat a tataot iria tung si 70 aongos sikana matan vap a Iakov nang kita palakane Aigipto. 28 Au kana, Iakov katala asokaino na Iuda asi kana an nanas selen aneGosen. Asukang na kimela serei e palpal

Gosen. 29 Na Iosep kala dal kana tagtagaina kala pasal ane Gosen asi kana an ruduaiani tamana ta Israel. Taun ang kilongtaangduai, Iosep kala vongok a tamana nakala tangis avungavunga luai. 30 Na Israelkala antok a Iosep ta, “Nalapo usausa asikag mat vang kana using natala arai animna napo arai ta kupo to lak.” 31 Na Iosepkalamengen amalangas a keve tasina ve riaaongos kana matan vap a tamana asukangke, “Naka pasal kana na nakan antok aParao ta, ‘Keve tasig na kana matan vapaongos a mamai nang kitapo ago e Kanan,kana kila serei. 32 Sikei, kipo vap katakai iaiveven sipsip na mang matan manmanikna kita songo le kapa kari keve sipsip nabulumakauna kari togtogon aongos.’ 33Au,man a Parao kala asok tapai animi, na kasusui imi ta mipo saka abis an akorongkana, 34 mi antok ia asukang ke, ‘Namem,kam keve asosokai, namemtapo katakai iaiveven sipsip le kabang le si kamem toaongos asukang palau val keve tivumemki-tapo abis ia.’ Na si oring ke kala lomon suaianimi asi kami ago e palpal Gosen usingri Aigipto kipo misag luai ani ri katakai iaiveven sipsip.”

47Soisinong e Gosen

1 Au na Iosep kala pasal na kanla antoka Parao ta, “Mamai kana ve keve tasig kilaserei taun iau le Kanan. Kipo atogon karimamain ta sipsip na bulumakau na karitogtogon aongos. Na riria kana kilapo agoe Gosen.” 2Na kanla songo le na palpalimai keve tasina na kamela atung amalangasiria e matana i Parao. 3 Au, Parao kala suiiria ta, “Mipo saka abis an akorong kana?”Na kila antok ia ta, “Namem nang kamkeve asosokai namempo katakai i aivevensipsip. Namempo asukang palau val kevematan tivumem aino.” 4 Na kila antok iakapa ta, “Kamem pasal nang ane ke asi meago tapai using a buk angan lava ke kalapokunmeng animemeKanan na kamemkevemanmanik kilapo kovek i uriuri asi angan.Asukang vanang na namempo sokotuk uata ku naung animem na namem me soisi-nong si palpal roe ke e Gosen.” 5Na Paraokala antok a Iosep ta, “Tamam na kevetasim kita me serei singim 6 na roe lava

TUTAPONGAI 47:7 55 TUTAPONGAI 47:30ang i Aigipto kapo oros e matam. Alis iriata palpal tauia i roe ang na ku asoisinongiria e Gosen. Na man ri si nei liuan iriakipo katak ta aiveven manmanik, ku asokiria na kime aiveven kakag akorong ta kunkeve manmanik.” 7Au le na Iosep kala kunsongo alak ani tamana ane mete Parao. NaIakov kala poso atautauia na Parao. 8 NaParao kala sui a Iakov ta, “Kam poisan kanana matas i la to?” 9 Na Iakov kala antokia ta, “Kag matas i to parik kapa asukangval keve vuvui kitala to ia. Nata duai rimamaiten lava nei kag to na kalapo liklikpalau na napo 130 na matas palau.” 10 Lena kan poso atautauia pok tapai ani Paraona kamela soung pelek ia. 11Asukang vangna Iosep katala asoisinong na tamana vekeve tasina eAigipto. Kata alis iria ta palpalroe tauia luai e Rameses, asukang palauval atatai ang si Parao. 12 Kata alis kapana tamana na keve tasina na matan vapaongos ang ta pok angkokoai si tataot iinatus iria.

Mol Kala Laba13 Buk angan ang kala serei alava luai na

kala kovek i pok si palpal aongos ang. Nangono rina ke Aigipto na Kanan kilong talalogo luai kovek i pok. 14 Na Iosep kala lukaongos le na keve kapkap ipo samui pokang ta ri Aigipto na ri Kanan taun a lu siParao. 15 Taun ang a kapkap si ri Aigiptona ri Kanan katala kamus aongos, ri Aigiptoaongos kimela serei si Iosep na kila antok iata, “Ku alis pok animem. Marai sa namemme mat palau e matam? Kamem kapkapkana kala kovek aongos.” 16 Na Iosep kalaantok iria asukang ke, “Au, kanat. Usingmilapo kovek i kapkap, mi luk dong iau takami keve manmanik, na nala alis pok imisakolai aniria.” 17 Au na kianla luk aongosle kari keve manmanik ane si Iosep na kalaalis iria ta pok sasakolai ani kari keve osna sipsip na me na bulumakau na dongki.Na nei liuan i matas aongos ang kata alispok palau aniria sasakolai ani kari kevemanmanik aongos. 18 Na si matas usingina kimela serei pok si Iosep na kila antokia, “Kamem tulava, kupo malangas lengi-nang ta namempo kovek i kapkap na kevemanmanik numai kulapo tauk ina aongos.Asukang na sa kana namem lapo atogonia si taun ke kapo pukun imem palau na

kamem roe. 19Marai sa vanang na namemme mamat e matam kuvul ve kamem roe?Ku samui imem ve kamem roe ta pok asikamem angan. Io, kamem roe, Parao katauk ina na nameman asosokai palau asikeisi Parao. Lis imem ta katui i kon ani namemago ta mat an na roe ke ka ago ta varasaipalau an.” 20 Asukang vang a Iosep kalasamui aongos a roe ang e Aigipto ani Parao.Siksikei iria i ri Aigipto kata atos ta kanavuk roe, using a mol ang kata lapo labaluai aniria. Roe aongos ang, Parao katalapo tauk ina. 21 Na ri vap aongos le simang ngising i Aigipto ane si mang ngisingina, Iosep kata vil iria ani ki asosokai siParao. 22 Sikei, roe ang si ri piris, parikkata lapa samui ia using Parao katapo uliali pok aniria, asukang na kipo atogon poksi angan na parik katapa inongos taun ta kiatos ta kari roe. 23 Au na Iosep kala antoka ri vap ta, “Arai, kana using natala samuiaongos imi ve kami roe ani Parao, kananalaalis katui animi si sukal si roe ang. 24 Sikeisi taun i kaming ania mi alis a Parao tasikei a palpal i uai na mang puat a palpalang kapo kakami asi angan na asi suksukalatanginang kapa animi, kami inatus nariria mipo aiveven iria.” 25 Na ri vap kilaantok ta, “Pua, kamem tulava, kulapo tengato imem kana. Man kapo roron palausingim, namem serei a keve asosokai palauasikei si Parao.” 26 Asukang vang a Iosepkala asereai ani mang sausaupai e Aigiptota va palpalima i keve uai i sukal, ke Paraoia. Na saupai ang kapo tung akit lak si taunke kana. Sikei palau a roe ang si ri pirisParao parik katapa tauk ina.

27 Io, ri Israel si taun ke kita lapo soisi-nong e Aigipto si palpal Gosen. Kita lapotauk i mang keve roe eiang na kari polokankala serei alava luai si tataot iria. 28 Iakovkata ago eiang e Aigipto si 17 na matas, natataot aongos i kana matas i to kata lapo147 na matas. 29 Au na kalapo angasungaialiu ani Israel ka mat na kala songo kananat ta Iosep na kala antok ia, “Man naporo e matam, kapo ro ku amatung a kungamneite savag ta ku pakangai anig na ku abisa lau tutuman anig. Ku ago luai ta amunaiani matmat ig eke e Aigipto. 30 Si taunang nala mat, ku sunguk suai ani matmatig pelek a Aigipto na kuan amunai anianei gom ang kag matan vap kipo matung

TUTAPONGAI 47:31 56 TUTAPONGAI 48:22

singina.” Na Iosep kala antok ia ta, “Io,naka abis ia asukang palau val kupo atataiiau tatana.” 31 Na Iakov kala antok ia, “Kuatuvala ane singig.” Na Iosep kala abis iaasukang. Na Israel kapo teng akit si kanakipa na kala tuturung e matana i IAVE.

48Manase ve Eparaim

1 E mung i mang rukun taun na kimelaantok a Iosep ta, “Tamam nang kapomalepen.” Asukang a kala songo le kanangono nat, riManase ve Eparaim ani kilongauai ve nia. 2Namangsikei eiang kala antoka Iakov ta, “Arai, kam nat ta Iosep kanakame arai anim.” Na Israel kala arudualanpok ia na kala sinong atung kuli pata. 3Nakalamengen a Iosep tamengen asukang ke,“God vo kitmat luai ang kata serei singig eLus si palpal Kanan na kata poso atautauiaiau eiang 4 ta mengen asukang ke, ‘Arai,naka atautauia ua na mi serei a vap mi-ang. Mi serei lak asukang ta kuvkuvulantavirimok. Na palpal roe ke nala alis ia sikeve matan tus using im ani ki tauk inaasikei.’ 5 Na kam ngono nat i ingus kee Aigipto aino ani name serei eke, nalaposong irilong ta kakag ta ngono nat. Io,ri Eparaim ve Manase kilongpo kag ngononat asukang palau val ri Ruben ve Simeon.6 Kam mang keve nat emung irilong, ririavanang kila kakam akorong ta keve nat.Sikei, saka palpal roe an nganlak ki pagaldong iria tatana, ki taot iria si asan i ngonotasiria ke. 7Naunatalamamakus luaimaraikag papok ang le Padan na Rakel kamelamat e selen si palpal Kanan avunga lik iEparat, asukang vang a natala amunai aniae ngere selen ane Eparat.” Eparat kipoposong kapa ia ta Betelem. 8 Au, taun anga Israel kala arai ani ngono nat ang si Iosepkala sui, “Au na ri si kana?” 9Na Iosep kalaantok a tamana ta, “Kag ngono nat nangvoiang a God katala kun alis anig tatarilongeke.” Au, Israel kala antok ta, “Songo alaktapai anirilong ane singig na name posoatautauia irilong.” 10 Matana i Israel katalapo ngau na parik kata lapa anguan araiaro an, using kata lapo lavan luai. Au, Iosepkala songo asung irilong na tivurilong kalavongok na ka lulus irilong. 11 Au na Israelkala antok a Iosep ta, “Parik natapa lomon

ia ta naka anguan arai korong pok an anim,sikei God katala vil korong ia ta nala araiani kam inatus.” 12 Na Iosep kala songosuai anirilong pelek a savana i tivurilongna kala soturungai ane vunep. 13 Le na kalaaingingik atava na ngono nat ang taun aIsrael. Eparaim ka tung e palkais ina naManase e palso ina. 14 Sikei Israel kala sulaiani kana palso taun a patuna i Eparaimvopo nat emung ang na kala sulai aputukani kana palkais taun a patuna i Manase,vo posong sang ang. 15-16 Au na kala posoatautauia na Iosep ta mengen asukang ke,“God ka atautauia na ngono nat ke. Kanana God ke voiang a vuvui ta Abaraam namamai ta Isak kilongtapo angtogon ve nia,na katala aiveven kag to aongos tung kana,na kana angelo kata asapang iau si kevemamaiten aongos. Io, nia ka atautauia iri-long na ki poso atat lak irilong using a asanig, na asan i vuvui ta Abaraam na mamai taIsak. Na kari polokan ki serei aduk luai ekuli rina ke.” 17 Taun ang a Iosep kala araita tamana kalapo amatung kana palso sipatuna i Eparaim, parik kalapa ainak ania,na kala teng akit kana palso na tamana asikana luk suai ania pelek a patuna i Eparaimani kan amatung ia e patuna iManase. 18Nakala antok ia ta, “Mamai, parik ta asukang.Kana na ike kana kapo posong sang. Kampalso vanang ka matung e patuna.” 19 Sikeitamana kala misag na kala antok ia, “Naponas nang, kag nat. Napo malangas. Ninianang kapa ka kun serei a matan vap, naki kun serei alava. Sikei tasina lik lak katavirimok ania, na kevematan tus using inaki serei asukang ta mamain ta matan vapduk luai.” 20Na kala poso atautauia irilongsi taun ang velai ani mengen ke, “Si asanimilong vanang, ri Israel emung aliu lak kiuli poso atautauia animangmatan asukangke, ‘God ka asereai animi val ri Eparaim nari Manase.’ ” Io, sukana vang kala atung aEparaim ani ka aino ani Manase.

21 Au le na Israel kala antok a Iosep,“Arai, nalapo angasungai kana asi kag mat,sikei God ka auai ve numai, na ka ausingaipok anim ane si roe ang si keve tivum.22Nami angtasimal, nala alis imi siksikei taroe ang eiang. Au na anim, kula atogonkam ngaupap si vuk roe i kag la luk sukesi ri Amor ta dual i kag samele ipo visvis na

TUTAPONGAI 49:1 57 TUTAPONGAI 49:28kag vatilau.

49Israel Kata Poso Atautauia Kana Inatus

1 Na Iakov kala asok tapai ani kana kevenat ta, “Mime serei akuvul na naka ataiimi ta keve bil lak eno imi. 2 Inatus nat siIakov, mime serei akuvul na mi longong.Mi longong a tamami ta Israel

3 Ruben, numai kupo posong sang. Nu-mai a madot ig using kam serei kataakanangai ani naka serei a igenen madot.Asanim kapo laba luai na dual im kapa.4Vingamkapo asukang val kel lava na parikkutapa sausaupai aro anim na parik kulapaanguan laba an kana using kutala abis a lauvisuk kuli pata si tamam.

5 Ri Simeon ve Levi kilongpo ngonoangtasimal. Karilong keve samele kipobil asi galagalang. 6 Naka ago ta sinongan si karilong keve aititikai. Naka agota sinong kuvul an ve rilong si karilongkeve lomlomonai. Using si karilongmaralakilongtala raung a vap miang, na kilongtatangai asoles palau ri bulumakau usingkarilong vubuk. 7Nala poso arikek karilongmarala using kapo soliu luai. Na karilongvinga manas using kapo rikek luai. Nakaangtaliungai ani karilong patvap nei liuani patvap si Iakov, na ki ago angtaliungaipulakai nei liuan i ri Israel.

8 Numai Iuda, keve tasim ki poso aroua. Ri si kipo petau ua ku teng lak angoria, na keve tasim ki soturungai singim.9 Numai Iuda kupo natnat i laion, kutanlakon puka le na kume lapo matung musikna ka ago luai ta sikei ka gulang pangunua. 10 Sinsinong i sausaupai parik kapaangkoai si papelek ani Iuda, tung si vopotauk i kirim ang kame serei. Mamain tapatvap aongos ki longong singina. 11 Kapala kana natnat i dongki si mangsikei avaen si ngakan roron luai ina. Ka galuikana vakup ipo alak ta rul melek i vaen.12 Matana ka melek luai val rul i vaen nangisana ka posok luai val mang i rul i tus,using kipo tauia tatana si kana rina.

13 Sebulon ka ago e ngere makasim nakana vuk laman ka ring kalakala ani riperengan simepo tung ausai. Kana palpalroe ka polok tung e Sidon akorong.

14 Isakar kapo dongki dual luai, kapomatung ausai ve kana sungsungukan etongina. 15 Au na taun kapo arai ta kanaring ipo ausai kapo marip, na roe angkapo talupus, nganlak ka ainak palau aniki apaus ia ta mamaiten lava na ka serei aasosokai.

16 Dan ka saupai aro ani kana vap,asukang ta mangsikei i keve patvap i Israel.17Ka bil val kene kapo matung ngere selenipo pasal ta ri os. Na taun ang ka kalat akakiria, vap po kokos ang kuluria, ki uakarikek ane mung.

18 Numai IAVE, napo atu mata taun kamvilvil ato.

19 Gad, ri vap tainau ki visvis ia, sikei kadual aniria na ka lu suai aniria.

20 Aser, kana keve uai i matang ka aunairo luai. Na matan pok naminan ang kaangkoai ta ri Tulava ki angan singina.

21 Napitali kapo sang pulakai val me keilik kita akala ia, na kala akau a keve natnattalupus ro luai.

22 Iosep kapo mangsikei a vaen kapo uaiadual luai e ngere laman voiang a kevengakan ina kipo polok karaunai ani vabat.23 Ri vap so ta vatilau kita marala ia na kiso ia. Kita vis ia velai ani neikien lava.24Sikei kata tivo korong luai ta kana vatilauna kungana ka tung madot asukang. Dual ikungana le si God kitmat luai ang si Iakov.Le si katakai i aiveven sipsip ang, nang niana iat i Israel. 25 Le si kana pakangai a Godang si tamana. Le si kana poso atauia navo kitmat luai ang. Tauia i mete kuku epangkul, tauia i kevkev luai i nei roe, tauiai duk ta inatus. 26Atautauia ang ke tamanakapo soliu ani roron ang le si keve mulangvo to avunga suke. Io, keve atautauia ke,Iosep ka tauia tatana, keve tasina ki araiania na ki mamaila alava ania.

27 Beniamin kapo mangsikei a kei lavakapo mol arikek. Tenei vauk ka angan a sakatala kong akit ia, na tenei ngelik ka pagala sa katala luk ia.”

28 Aongos vang sukana na 12 na matanvap suke i Israel. Na sukana na keve men-gen tamaria katala posong dong iria si kanaposo atautauia aniria. Si atautauia ang kataalis siksikei iria tatana, katapo angkokoailuai akorong singiria.

Iakov Kata Mat

TUTAPONGAI 49:29 58 TUTAPONGAI 50:2429 Au na kala pinipini iria asukang ke,

“Nalapo usausa kana asi mat using ani kagvap kitala aino iau. Mian amunai anigngere kag keve vap e nei vakil si roe angta Eperon, igenen ang si ri It, 30 nang avakil kuvul ve vuk roe ang si Makpela,ngere Mamre, e Kanan, voiang a Abaraamkata samui ia si Eperon ani kakana ta gom.31 Kita amunai ani ri Abaraam ve kisnganata Sara, ri Isak ve kisngana ta Rebeka nanau kapa nata kun amunai ani Lea eiang.32 Vuk roe ang nang ve vakil ang singinai la samui si ri It.” 33 Taun kata kamus tapinipini ani kana keve nat, kala luk alak akakina ane kuli pata na kala akamusai anilukmalu alak na kala pasal suai ani kan agove kana vap.

501 Na Iosep kala suai ania e kuluna i

tamana ta Israel velai ani tangis lava nakala lulus ia. 2 Le na kala asok kanakeve katakai ipo itoitonai ani matmat asiitoiton aro ani pukun ina. Na kila abis iaasukang. 3Kata luk aongos a 40 namangiassi itoitonai ani pukun ina val kari laulauan.Na ri Aigipto kita ago i mamakus na tangisani 70 na mangias aongos.

4 Au, kala kamus a taun i mamakus aniana Iosep kala antok kanamatan vap a Paraota, “Man napo roron e matami, mianlamengen anig si Parao asukang ke, 5 ‘Mamaikatapo usausa si mat, na nata atuvala tanakan amunai ania si vakil i kana la itoitonang e Kanan. Asukang na napo sokotuk akalakala ke asi an amunai ani mamai le naname papok.’ ” 6Auna Parao kala polpol ta,“Ku pasal na ku an amunai ani tamam valkutala atuvala tatana.”

7 Asukang vang a Iosep kala pasal asian amunai ani tamana. Keve asosokaiaongos si Parao kita auai ve nia kuvul vekeve vap lava i kana vainagoan na ri vaplava aongos i Aigipto. 8 Nei vainagoanaongos si Iosepna keve tasina kapa kita kunauai. Na asukang kapa nei vainagoan angsi tamana. Inatus lik papalik, ri sipsip, nari bulumakau kita ago pok e Gosen. 9 Vapkapa ipo sang kuli tagtagai na ri os kita auaive nia. Katapo kuvkuvulan laba luai kitaauai ve Iosep. 10 Taun kianla serei e GorenAtar, ngere Ioridan, kila tutapong kup tatangis using a mamakus lava kalapo mengiria. Na Iosep kala anguan atung an ani

mang limalengua na taun i mamakus. 11 Rivap i Kanan kila arai ani radaupa lava ange Atar na kila antok ta, “Pua, vap suke leAigipto kipo teng a mangsikei a radaupalava luai.” Asukang vang na kila atuk aring ang ngere Ioridan ta Abel Misraim.12Kana keve nat a Iakov kitala abis apunuka pinipini ang a tamaria katala pini iriatatana. 13 Kita sunguk ia ane Kanan, nakianla amunai ania e nei vakil ang si vukroe ang si Makpela, ngere Mamre, si vukroe ang a Abaraam kata samui ia si Eperon.14Au na emung i amunai tapai ani tamana,Iosep kala papok ane Aigipto ve keve tasinana vap auai aongos ang ve nia.

Lomon Suai si Iosep15 Keve tasina i Iosep kila arai ta tamaria

katala mat na kilapo mengen angpokpokainei liuan iria ta, “Au si man kana na Iosepkapo teng akit lak a rikek ang taratala abisia taun ia, sa kala ngenget ira singina?”16 Asukang a kila lis mengen ane si Iosepta, “Aino le ani tamam ka mat kata pinipiniimem asukang ke, 17 ‘Mi antok a Iosep tanapo sokotuk aro ia ani ka lomon suai anikeve visuk na lau rikek ang a keve tasinakitala vil arikek ia tatana.’ ” Asukang vangkana na namempo sokotuk ua ta ku lomonsuai adaus ani kamem rikek, namem nakeve asosokai ke si kana God a tamam.”Taun ang a Iosep kata longong a mengenang kala tangis. 18 Na keve tasina kimelatutalang ia na ki suai aniria e vunep nakila antok ia, “Namem kana na kam keveasosokai aongos.” 19 Sikei Iosep kala antokiria ta, “Mi ago ta leng an. Sa nang? Naukana name luk kana pangau a God? 20 Io,kami lomlomonai lava ta mi vil arikek iau,sikei God katala asaul pokai ania ani kameserei asukang ke vang, ani to si vap miangka kalakala. 21 Asukang na mi ago ta lengan. Naka aiveven aro lak imi na kamiinatus.” Eiang kala mengen i alomon roaniria.

Iosep Kata Mat22 Iosep kata ago e Aigipto ve patvap

aongos ang si tamana. Kata to na 110 namatas aongos. 23 Katapo to lak na inatus siEparaim kila kun atogon nat akorong. Nainatus ang si Makir, kana nat a Manase,Iosep kata kun posong aniria ta kakanaakorong. 24 Na Iosep kala antok a kevetasina ta, “Nalapo angasungai kana asi kag

TUTAPONGAI 50:25 59 TUTAPONGAI 50:26mat. Sikei God lak ka pakangai animi nakame songo suai animi pelek a ring ke, tauna rina ang katala palpalatung ve Abaraam,Isak na Iakov tatana. 25Na Iosep kala antokkana keve nat a Israel asukang ke, “God kasongo suai animi lak. Au mi atuvala singigta emungmi sunguk a tuan i pukunig peleka rina ke.” 26 Au na Iosep kala mat. Iosepkata mat si kata lapo 110 na matas aongos.Emung ila itoitonai le ani pukun ina, kilaasiang ia nei asisiang i ri vap po mat eiange Aigipto.

RUT 1:1 60 RUT 2:3

Rut1 Si taun ang a ri vosap kitapo saupai,

katapo atogon amol nei rina, namangsikeia igenen i Betlekem si palpal Iuda katatapasuk asi kana an ago tapai e palpalMoab, ninia ve kisngana na kana ngononat. 2 Kana asan na igenen ke ta Elimelekna asan i kisngana ta Naomi, na karilongngono nat ta ri Malon ve Kilion. Riria ipatvap si Eparata na kari rina e Betlekemsi palpal Iuda. Kita pasal ane si palpalMoab na kianla ago e iang. 3 Taun angkitan lapo ago e Moab, Elimelek kala matna Naomi papalik ve kana ngono nat kitollapo ago. 4 Na ngono nat ang kilonglaosongon ta mang pongua na aina le iang,karilong ngono asan ta ri Oripa ve Rut.Kita ago asukang ta sangauli na matas,5 na ri Malon ve Kilion kilongla kun matna Naomi kala ago papalik, kovek i tauanna nat kapa. 6 Na kala tapasuk kuvulve ngono omona asi kana pasal pelek aniMoab, using e Moab katala longong e taVolava katala atauia pok kana vap pok. 7Nakala tapasuk pelek a rina ang katapo agosingina, kuvul ve ngono omona, na kitollapo pasal aliu asi karitol papok ane palpalIuda. 8 Sikei Naomi kala antok a ngonoomorilong ta, Milong papok, siksikei imi-long ane si lu si rinana. Kana papakangaia Volava ka ago singimilong, asukang valmilongtala papakangai ani volo angtama lamat ang, na anig. 9 Volava ka alis imilongta rina ro asi ago, siksikei imilong nei lusi kisngana. Le na kala lulus irilong, nakitol la angtangisai alava. 10 Na kilonglaantok ia ta, Parik. Namemlong auai venumai ane si kam patvap. 11 Sikei Naomikala antok ta, Ngono omog, milong papok.Marai sa na milongpo buk auai ve nau? Sa,napo sungsungukan kana ta mang ngononat animilong osongon irilong lak emung?12 Ngono omog, milong papok. Milongpasal, using nalapo lapan tav angkokoai sianguan osongon an. Sa, man kana na antokta naka anguan osongon an, oman nganlakvong nala atogon tauan asi kag ingus lak,13 sa, kapo koi imilong si kokoai le asi karitaviri? Sa, kapo koi imilong si tav osongon

tung si taun ang? Ka ago, ngono omog,using kana nala rikek aongos taun napoarai animilong, using a Volava katala tutaliung iau. 14 Na kila anguan tangis alavaan, le na Oripa kala lulus a omorilong, sikeiRut kapo bongok akit lak singina. 15Na kalaantok ta, Arai, tungam sukana kalapo pasalpok ane si kana matan vap na kana kevegod. Ku papok ve tungam. 16 Sikei Rut kalaantok ta, Ago ta sokotuk an anig si papelekanim vo si kag papok. Using saka ring anku pasal taun ia, tarung kuvul. Saka rinaan ku an ago singina, tarung kuvul. Karungsikei palau a matan vap, karung sikei palaua God. 17 Si rina ang ku an mat singinanau kapa nakan mat singina, na e iang kikepai anig. Volava ka abis asukang singigna alakat kuluna kapa man parik ta matpapalik asi angtaliung anirung. 18 Na kalaarai ta kapo atogon vubuk lava asi usingania, asukang a kala kamus ta mengen.19Na kilongla pasal aliu tung e Betlekemnataun kilonganla serei e Betlekem, ri vap inei rina aongos kila taping si arai anirilong,na ri aina kila sui ta, Naomi kana? 20 Nakala antok iria ta, Mi ago ta songo an anigta Naomi. Mi songo iau ta Mail, usinga Vo Kitmat Luai katala aunai vil amailanig. 21 Nata tapasuk le ke velai ani dukta bil ro, na kana Volava kamela atatungpok iau e ke ta kunga varavarasan. Agota songo an anig ta Naomi, using a Volavakatala mengen arikek anig na Vo KitmatLuai katala goeng iau. 22 Sukana na sereipok si Naomi, na omona ta Rut, ainanMoabang ve nia, nang nia katame serei le palpalMoab. Na karilong serei e Betlekem si tauni tutapongai ta rok kon.

21 Na Naomi katapo atogon a mangsikei

a igenen kapo angtogon ve kisngana, kapoigenen tauia na kapo igenen si palpal vapang si Elimelek, kana asan ta Boas. 2 NaRut, aina ang le Moab, kala antok a Naomi,Ku ainak anig ani naka pasal ane si nonmatang suke asi kag an lukluk aiton kon simang vap man ki ainak anig si an lukluke mung iria. Na kala antok ia ta, Ku pasalomog. 3 Na kala pasal na kanlapo luklukaiton emung i vap po abis ang. Na parikkapa nas ta vuk matang ang nang ke Boas

RUT 2:4 61 RUT 3:5akorong, tauan ang i palpal vap ang siElimelek. 4 Na e iang Boas kala serei leBetlekem, na kalamengenavappo abis angta, VOLAVA ve nami. Na kila ngenget ia ta,VOLAVA ka atautauia ua. 5 Le na Boas kalasui na vopo tu ainoai ani vap po abis angta, Ke si ta kavulik ke? 6Na vopo tu ainoaiang ani vap po abis ang kala ngenget ta,Kavulik ang i palpal Moab, voiang kilongtamela papok ve Naomi le Moab. 7 Kataantok ta, Napo sokotuk ua ani na luklukaiton e mung i vap po abis ke. Asukangna kamela abis, le tenei vauk lik le tungkana, kovek i ring ausai lik kapa. 8Na Boaskala antok a Rut, Ku longong, kag kavulik,ku ago ta pasal an ane si mang matang silukluk aiton. Ku ago ta pasal pelek an animatang ke kana, sikei ku ago asung i kevekavulik ke singig. 9 Ku ararai ani ring angkipo dok singina na ku pasal e mung iria.Arai, natala mengen akit ri nat ta ki agota vil arikek an anim. Na man kula bukinum, ku pasal taun a keve ese suke ri natkitala lolong iria. 10 Au, kala soturungaiane vunep na kala antok ia, Marai sa nakupo ararai anig ta napo ro, na kupo taotalava iau, nau a aina sokoung palau ke?11 Au na Boas kala ngenget ia ta mengenasukang ke, Keve lau roron ang kutala abisia taun a ri omom le si taun ang a kisngamkata mat singina, kita akuskus aongos iautatana, ta kuta pasal pelek a tamam verinam na rina ang kita ingus ua singina, nakumela ago si mang patvap parik kutapanas aino iria. 12 VOLAVA ka seu ua si sakuta abis ia, na ka lis ua ta seupok kirol,nia na VOLAVA, God ke si Israel, nang kumelapo mun neite vangana asi kam sapang.13Na kala antok, Kupo roron luai anig, kagigenen lava, using kutala alomonaus iau nakupomengen ananap aro iau kamasosokai,kantanemparik napamangsikei i kam kevekavulik. 14 Na si taun i matan angan Boaskala mengen ia ta, Ku me na ku angan, naku abui kam vuk saui nei uain ke. Asukangna kamela sinong ngere vap po abis ang, nakala alis kon ngungut ania, na kala anganaro tung si kala masung, na kana inongoskalapo sinong. 15Na kala tapasuk asi kanaan lukluk aiton, na Boas kala atatai kanakeve asosokai asukang ke, Mi ararai ta kalukluk kapa nei liuan i keve volo kon na

mi ago ta vil amamaila an ania. 16 Namang anu, mi ulak suai ta mang keve konasi kana me lukluk nganlak, na mi ago taatakun an ania. 17 Na kanla lukluk aitonaliu neimatang ang tung tenei ngelik, le nakala mulmul a keve kon i kana lukluk, namamaiten i kon ang kapo asukang ta sikeia epa. 18 Na kala sunguk ia na kanla pasalane nei rina, na kanla akalit a omona tasa katala lukluk aiton ia, na kala kun lukani inongos i pok i kana angan tapong angna kala alis ia tatana. 19 Na omona kalaantok ia ta, Kuta lukluk aiton anginang evoi? Kuta abis e voi? Atautauia ane siigenen ang kata lomlomonai anim. Na kalaamalangasai ani omona ta asan i igenenang kata abis singina, Asan i igenen angnata abis singina ta Boas. 20 Na Naomikala antok a omona ta, Kana atautauia naVOLAVA ka ago si igenen ang, using si kanalau roron parik kapa lomon taun a ri vap tove ri vap mat kapa. Na Naomi kala mengenkapa ia ta, Tauan ang kapo angtogon vetara. Kapo mangsikei iria kipo atogonkirim asi aiveven anira. 21 Na Rut, aina kele Moab, kala mengen ta, Mang anu kapa,kata antok iau asukang ke, Ku ago akit vekag keve asosokai tung si kila akamusai anikag keve matang kon aongos. 22Na Naomikala antok a omona ta Rut, Kapo ro, kagkavulik, ta ku auai ve kana keve kavulik,vei si mang matang petekai nganing ki vilarikek ua. 23 Asukang na kala auai ve kevekavulik ang si Boas asi kana an lukluk aitonkon tung si taun i kopkopos kala kamus. Nakapo ago nei lu si omona.

31 Na omona ta Naomi kala antok ia ta,

Arai omog, naka gulegule ta kam ring asiago, ani ku ago aro. 2 Na asukang, Boaskana kapo angtogon ve tarung, nang ku-tapo auai kuvul ve kana keve kavulik. Arai,nganlak vong kana taun asi abis nei ringipo irang kon ang. 3 Ku asising ua na kuamoi ua ta bil sain ro na ku alak kam kevemaus roron, le na ku pasal ane si ring ipoirang kon ang. Sikei ka ago ta nas an tanumai e iang tung si kala matan angan arole. 4 Au, taun kanlapo matung, ku lomonakit a ring ang kapo matung singina, naku an sanga alak kana apupung e ngonokakina na ku matung Na ninia ka antok uata sa si kam abis ania. 5 Na kala antok ta,

RUT 3:6 62 RUT 4:11Sa mipo atatai iau tatana, nala abis aongosia. 6 Au kala pasiang ane si ring ipo irangkon ang na kanla abis using a atatai ang siomona. 7Na Boas kala angan na kala inumna kala masung aro, le na kanla matung emung i kirkirimai i keve kon ang. Au Rutkala pan alak musik lik na kanla sanga alakkana apupung e ngono kakina na kala kunmatung. 8Nei liuan vong a tauan ang kalataping na kala pokpok na kala arai ani ainakapo matung ngere kakina. 9 Na kala suita, Numai a si? Na nia kala antok ta, Nau aRut, kam asosokai. Ku apung kam asosokaita palpal i kam apupung, using numai aigenen vopo atogon kirim ang asi aiveven.10 Na kala antok ta, Volava ka alomon ausua, kag kavulik. Kam lau vo la roron nakapo liu na sa kutala abis ia lenginang,using parik kutapa pasal taun a keve tauantanginang, logo vo tauia. 11 Na asukangkag kavulik, ku ago ta leng an. Sa kanakutala aikut ia, naka abis aroron ia anim,using a keve tungag aongos si kag rina kipomalangas ta numai a aina roron. 12 Io, kapokorong ta nau a mang igenen asi aivevenanim, sikei kapo atogon a mang sikei kapakapo atogon a kirim ke na kapo angasungailuai anim. 13 Ku ago e ke na vong ke, au nanganlak tenei vauk, man ka naung ani kaaiveven ua, kapo ro palau, ka abis ia. Sikeiman parik kapa naung si aiveven anim, naunala luk a kirim ang, napo mengen ua ematana iVolava. Kumatung e ke tung teneivauk. 14 Asukang a kala matung e ngerengono kakina tung tenei vauk, sikei katatapasuk aino ani kala angkoai si kinle animang anu, na nia kala antok ta, Ka ago tamalangas an ta aina ang kata mela ago siring ipo irang kon ang. 15 Na kala antokta, Me ta vakup ang e patum na ku eresia. Na kala eres ia na nia kala bekai dongia ta limalesikei a kinkintong i kon, na kalaasunguk ia tatana, le na kala pasal ane neirina. 16Na kanla serei na omona kala sui iata, Omog, kalapo sa? Na kala akuskus ia tasa na tauan ang katala abis ia ania, 17 Kanana limalesikei a mamaiten i kon kata alisiau tatana, using kata antok ta, Ku ago tapapok an ane si ri omom ta kunga palau.18 Au nia kala antok ta, Ku kokoai, omog,na ku tere ta bil ke ka saka serei an, using atauan ang parik kapa angkoai si ausai tungsi kila vilvil akorong a mengen ke nganlak.

41 Na Boas kala pasal na kan lapo sinong

e mete takaman i rina. Na akorong palau,vopo togon kirim ang si aiveven ani Rut,nang a Boas katapomengen tatana, kamelapakasang. Na kala songo ia, Tungag, melasinong e ke. Na kamela sinong. 2 Na kalasokotuk a saungauli i keve igenen lava i rinana kala antok,Mime sinong e ke. Na kimelasinong. 3 Le na kala antok a tungana vopotogon ani kirim ang, Ri Naomi kita melaserei pok kana le Moab. Kilapo buk atos tavuk roe nang a tungarung ta Elimelek kat-apo tauk ina. 4 Io, natapo lomlomonai aninaka amalangasai anim tatana, ku samuiia e mataria i vap ke kipo sinong na kevevap lava i kag patvap. Man kupo buk samuiania, ku samui ia. Na man parik, ku antokiau asi kag malangas, using numai palaukupo igenen asi samui ania, na e mungim, nau. Na kala antok ta, Naka samui ia.5 Na Boas kala antok ta, Taun kupo samuia vuk roe ang si ri Naomi, kalapo asukangta kupo kun samui ani Rut, aina Moab ke,mainang i Malon, ani asan i vo mat angka uli ago si vuk roe ke. 6 Na tunganakala antok ta, Napo tav angkoai si samuiania anig vei nala vil arikek kag inatus emung. Numai ku luk kag roron asi samui,nau parik napa angkoai si samui ania. 7 Sitaun aino si ri Israel kari laulauan i samuina atos katapo asukang ke, asi vil akit aniangainakai, igenen kala luk suai ani pauk ikakina na kala alis ia si mang anu. Sukanana lau i vilvil akorong si ri Israel. 8Na vopoatogon ani kirim ang kala antok a Boasta, Ku samui ia anim, na kala luk suai anipauk i kakina. 9Na Boas kala antok a kevevap lava na vap aongos ang ta, Kana vange matami si taun ke anginang nala samuia togtogon aongos ang a Elimelek katapotauk ina ve kana ngono nat ta ri Kilion veMalon le si kungaria i ri Naomi. 10Na kapa,Rut, aina Moab ke, kisngana i Malon, nalasamui ia anig, asukang ta kag aina, ani asani vo mat ang ka uli ago si kana vuk roe, naasan i vo mat ang ka ago ta mus suai an sikana patvap vo emete takaman i kana rina.Napo mengen e matami kana anginang.11Na vap aongos ang kitapo agomete taka-man kuvul ve ri vap lava i rina kila posongasukang ke, Namempo ainak. Volava ka

RUT 4:12 63 RUT 4:22asereiai ani kam aina, nang kalapo ago sikam aiveven, ani ka asukang val ri Rakelve Lea, voiang kilongta apitus na matanvap si Israel. Ku tauia e Eparata, na kuasasanan e Betilem, 12 na kam matan vapki asukang val matan vap ang si Peres natang a Tamar kata ingus ia ani Iuda, io, lesi inatus ang na Volava ka alis ua tatariasi aina tanginang ke. 13 Le na Boas kalasongonaRut asukang val kisngana. Na kalaago kuvul ve nia na Volava kala pakangaiania ani ka sungsungukan, na kala inguskana nat tauan. 14 Na ri aina kila antok aNaomi ta, Posong ro ane si Volava, usingparik katapa atolongon palau ua si taunke kovek i igenen asi aiveven anim. Kaasasanan si ri Israel. 15 Ka vil ato pokua na ka aiveven aro ua si kam matas ilapan, using a ri omom vo ngorem anganim, kana kila ingus ia anim. Pua, karipapakangai anim kapo liu na papakangaisi man kuta atogon kam limalengua nanat. 16 Na Naomi kala amatung a nat ange savana na kala aiveven ia. 17Na keve ainaangasungai e iang kila atuk ia ta kana asanusing kila arai ta Naomi kalapo atogon nat.Kila atuk ia ta Obed, voiang kapo tamanai Iese, na nia kapo tamana i David. 18 Nakana vang na angusing i matan angtama lesi Peres: Peres kata asereiai ani Esron, 19naEsron kata asereiai ani Ram, na Ram kataasereiai ani Aminadav, 20na Aminadav kataasereiai ani Nason, na Nason kata asereiaiani Salmon, 21 na Salmon kata asereiai aniBoas, na Boas kata asereiai ani Obed, 22 naObed kata asereiai ani Iese, na Iese kataasereiai ani David.

Iona 1:1 64 Iona 2:8-9

Iona1 Kana na kalingana i Iave taun a Iona,

tamana ta Amitai: God kata asok a Ionaasukang ke, 2 “Ku pasal taun a rina lavasuke Nineve, na kuanla ngavaka iria si karikeve lau rikek, using kalapo rikek luai ematag.” 3 Sikei Iona kala tadut asi sip aniasok ang si Iave. Na kala pasiang ane Iopana kanla serei arokonai animang perengansi lapo usausa ane Tarsis. Au kala samuikana selen na kala kokos ani ka an agoakipai ani Iave. 4 Nei liuan i kari paspasalIave kala alis a mang malu kitmat na neilaman kalapo toan alava luai na kalapoararai ta to ka tavadek korong a perenganang. 5Vap aongos kuli perengan ang kilapoleng, na siksikei aliu iria kalapo sokotukserei si kana tangatangai ani ka pakangaianiria. Asi kari akala ani perengan ang kilaasuai ani usausan nei laman. Sikei Ionakatala pasiang ane neina i perengan angna kanlapo rodot musik lik. 6 Na tulava ikuli perengan ang kanla sabonai ania nakala sui ia, “Au, kupo rot sa? Ku tapasukna ku songo serei si kam tangatangai. Veininia nganing ka vinga marip anira, naka asapang kara to.” 7 Na vap akorong ikuli perengan ang kila angmememengenaiangpokpokai aniria asukang ke, “Au, taravil a mangsikei a abis i gusgus asi karasabonai akorong ani igenen ke kapo bukvil apuka aira.” Na kila sabonai ani kanaasan a Iona. 8 Asukang na kila mengen ia,“Kana ku antok imem! Si kana kapo vilapuka ira ta nem ke? Numai akorong, Kuposaka igenen an? Kuta pasal le si saka rinaan? Nei kam rina, na nei kam patvap?”9Au, kala polpol ta, “Nau a igenen i Eberaio,napo lomlomon ta Iave, nia kapo God imetekuku na kata piruma na kuli vunep nanei laman”. 10 Na kala akus iria ta kaposip ani Iave. Taun kila longong a mengenke si Iona, kila leng alava, na kila antokia, “Kupo bil arikek luai iuang!” 11 Au, raiang kapo anguan tadut akit an. Asukang nakila sui ia ta, “Au, namem saka bil an kanaanim si kana kamus na rai lava ke?” 12 Nakala antok ta, “Mi asuai anig nei laman asikana pongo na rai ke. Napo malangas takakag ta rikek na kana mimelapo puka.”

13 Eiang kipo kalip amadot asi kari mengangat ngerelo. Sikei rai ang kapo anguanserei amadot an kovek ta mang saka ringan asi pasal. 14 Asukang na kila sokotuka Iave ta, “Namempo sokotuk ani ku agota vil punuk an animem marai la gulangta kana to na igenen ke! Namem raung iakana, sikei numai Iave, ku ago ta marala anusing kutala asereai ani keve nem aongoske.” 15Aunaki asalak a Ionana ki asuai anianei laman. Na rai lava ang kala kamus naluai kala matung. 16 Taun kila arai ani luaike, kila aunai i leng ani Iave singina, na kilavil a mang alilis serei singina na ki atutuvala asi kari angtogon ve nia. 17 Sikei Ionaparik kata lapa mat nei laman, using Iavekata asok a mangsikei a ien lava na kamelakonem ia. Na kanla ago na potol a mangiasna potol a vong e vingana i ien lava ang.

21 E nei vingana i ien ang Iona kala

mengen taun a IAVE kana God, 2 “Iave,si kag puka nata songo ua na kula polpoliau. Io, e nei laman miting, si rina i mat,natapo songo papakangai na kula longongiau. 3Kuta asuai anig nei laman miting anekevkev luai i laman, na aulitai aongos kelkata sang tatag. Kamkeve to lava nei lamankitapo saul lakat kulug. 4Natapo lomon iata kutala kirikai luai anig pelek a matam,sikei napo atumata ta naka arai pok lak anikam lu i atailai. 5 Laman kamela karaunaianig. Laman kala pakut asip aongos iau.Ri aigamang kimela pis aulitai ani patug.6Natala pasiang luai ane si tukul dup i kevemulang, taun a rina i mat na roe kalapoteng akitmat luai anig eke. Sikei numaiIAVE kag God, kutala songo pelek a lulungi mat tatag asi kag to. 7 Taun kag to kalapongau, sikei napo lomlomon tatam, IAVE, nakag sokotuk kalapo palak taun ua si kamlu i atailai. 8-9 Numai IAVE, kupo buk vilato ani ri vap, sikei man kipo uli longongsi kari keve tangatangai palau, parik kupaanguan ngorem an aniria. Kupo buk vilato ani ri vap, sikei man kipo uli longongsi kari keve tangatangai palau. Sikei naunaka tangam i alatun ane singim. Naka vilkag alilis serei singim. Naka abis a bil angnata atu vala asi kag abis ania. Kalaro luaiusing a vilvilato kapo serei le singim, Iave.”

Iona 2:10 65 Iona 4:1110Au, na Iave kala asok a ien ang asi kananmutakai ani Iona e ngerelo, na ien ang kalavil ia asukang.

31 Na IAVE kala anguan asok an ani Iona

ta, 2 “Ku pasal taun a rina lava suke eNineve na kuanla ngavaka iria ta mengenang natala alis ua tatana”. 3Au, na asukangIona kala longong a Iave na kala pasal aneNineve. Nineve kapo rina tavirimok lava.Kapo luk a potol a taun si arai ani kevebil aongos nei rina. 4 Au, Iona kala sereipalak(pok?) si ainoiai i taun na ka pasal anei rina. Ka amalangasai ani ri vap asukangke ta, “Mang puat a sangauli na taun lakna emung ina ka tagoeng suai aongos a neirina ke”. 5-6 Na vap aongos i Nineve kilalomlomon ta kana mengen a God. Na karivosap kapa, taun kata longong a mengensi God, kala tadut pelek kana sinsinonganlakat, ka luang suai ani kana maus i vosap,na ka alak amaus tading na ka sinongmetevuta. Na ka saupai ta kana vap aongoski alal ani pok, na ani ri vap asasanantung si vap po ago e kevkev luai ang, riaaongos ki alak a maus tading. 7 Kalinganai vosap taun a vap aongos i Nineve kataserei asukang ke, “Nau a vosap i rina ke navolo posongan, namemtol po asok asukangke: Ka ago ta sikei ka angan ta ring meninongos lik, ri vap aongos, ri bulumakau,na ri sipsip. Ri pok, ve laman kilong agoluai. 8Nami aongosmi alak kami kevemaustading, na rimanmanik kapa, mi apung iriata vakup tading. Tara aongos, tara sokotukamadot a God. Tara atolongon kara kevelau rikek na lau i angdaung. 9 Vei Godnganing ka sakol kana lomlomonai, na kangorem ira. Iau, vei kana marala ka kamusnganing na parik taralapa mat.” 10Au, Godkala arai ta kila atolongon kari keve laurikek. Asukang na kala ngorem iria na kalasakol kana lomlomonai na parik kalapa vispunuk iria val kana ainoai i lomlomonai.

41 Sikei Iona kalapo misag alava i kana

lapo nas ani lau i ming ang, na kalaposongag ani IAVE. 2 Kala antok a IAVEasukang ke, “E no le i kag me pasal suaiani rina, nata nas ta nganlak ku bil asukang

palau. Nambang a tukulai ina na nata sipsumasuma ane Tarsis. Natala malangasta kupo God roron i ngorem, uli kokoaiananap, uli ngorem, uli usausa asi sakolani lomlomonai i vis punuk. 3 Kana vangIAVE, ku atolongon iau na naka mat. Naporo luai asi mat na to ka ago!” 4 Sikei Godkala sui ia ta, “Kapo saka roron an animsi songag?” 5 Au, Iona kala papelek a rinaang taun a ring ipo sanglak ta makarap, nakanla abis kana marmarip na kala sinongneina kokoai asi kana arai ta saka nam anka serei e Nineve. 6 Na God IAVE kalaapolokai ani mang iei asi kana polok alavataunai ani Iona asi kana amarmarip aroluai ania. Tauan ke vola uruk alava luaimarai togon ani marmarip ke. 7 Sikei eno isanglak ta makarap si taun using ina, Godkala lis a mang sikei a kanipa na kanipake kala angan a iei ang na kala magang.8 Na emung, makarap kala sanglak na Godkala lis a malu manas. Iona kala talus apukun ina ta ngan i sinang kitmat arikekang. Asukang na kalapo buk asi kana matna kala antok ta, “Napo ro luai asi mat, nato ka ago!” 9 Sikei God kala sui ia ta, “Kaposaka roron an anim si songag marai i eipalau ke?” Na kala antok ta, “Napo angkoairo asi songag na kag songag kapo angkoaiani naka mat!” 10Na IAVE kala antok ia ta,“Numai kana, ku longong! Ei ke kana katapolok alava alak si sikei a vong palau na kakovek pok si taun using ina. Numai parikkutapa bil ta sa singina na parik kutapaapolokai ania, sikei lak kupo lomlomonaingorem ania! 11 Au, sa? Kupo songag anigsi la ngorem ani vap duk suke? Kapo rinatavirimok lava luai. Tataot i vap kapo liu a120,000. Na kipo tauia ta mamain ta vongokapa. Na vap ang, kipo asukang val inatuslik, kipo tav malangas! Au, na numai kupongorem a iei palau ke si sa?”

MATAIO 1:1 66 MATAIO 1:18

Roron i AkusMataiokata salik iaSi Akus Ro ke Mataio kapo akus ta Iesu

kata apunuk aro luai ani keve palapalatungGod kata posong aino iria si kana vap riIsrael, ani ka asok a mangsikei a igenen aninia kame vil ato iria. Akus Ro ke parik kapaakus ro ani ri vap i Iudaia papalik, nang aIesu katapo ago nei liuan iria, sikei kapoakus ro ani kuli rina aongos. Mataio kapomengen amalangas ta keve bil ang kataserei si Iesu taun katapo ago lak kuli vunep,le si taun kita ingus ia singina tung si taunang kila raung amat pok ia singina, na kalatadut pelek pok a matmat, na kala pasalpelek kana patvap ane pangkul. Bil lavaMataio kapo mengen tatana, vainagoan emete kuku vo vainagoan si God, na Iesu niana igenen asi mengen amalangas tatana. Sipalpalima na vuk oring nei buk, Iesu kapoakalit ri vap singina.1. Pinipini kuli mulang ani keve laulauan

kakaria kipo ago val matan vap siGod atutuman (5-7)

2. Atatai ani kana kevenat i akalit ta sa kevebil an kian abis ia (10)

3. Keve kankanuai i mengen ani kanavainagoan a God (13)

4. Laulauan ang ria kipo kana keve nat iakalit tutuman ki atogon ia (18)

5. Keve bil ang ki serei si akamusai i taun(24-25)

Akus i mamain ta polpolokan tung si IesuKaristo

(Lk 3:23-38)1 Kana na akus i mamain ta polpolokan

le si Abaram tung si David tung si IesuKaristo.

2 Abaram kata apolokai ani Isak,na Isak kata apolokai ani Iakov,na Iakov kata apolokai ani ri Iudas ve kevetasina.3 Au na Iudas kata apolokai ani ri Pares ve

Sara, rinarilong ta Tamar.Au na Pares kata apolokai ani Esron,na Esron kata apolokai ani Aram, 4na Aramkata apolokai ani Aminadav,na Aminadav kata apolokai ani Nason,na Nason kata apolokai ani Salmon,

5 na Salmon kata apolokai ani Boes, rinanata Rakav.

Na Boes kata apolokai ani Iobet rinana taRut.Au na Iobet kata apolokai ani Iesai,6 na Iesai kata apolokai ani David nia na

tulava.Au na David kata apolokai ani Solomon,

rinana ta ri kisngana i Urias.7Auna Solomon kata apolokai ani Roboam,na Roboam kata apolokai ani Abia,na Abia kata apolokai ani Asap,8 na Asap kata apolokai ani Iosapat,na Iosapat kata apolokai ani Ioram,na Ioram kata apolokai ani Osias,9 na Osias kata apolokai ani Ioatam,na Ioatam kata apolokai ani Akas,na Akas kata apolokai ani Esekias,10 na Esekias kata apolokai ani Manases,na Manases kata apolokai ani Amon,na Amon kata apolokai ani Iosias,11 na Iosias kata apolokai ani ri Iekonias ve

keve tasina si taun i kong ato aniriaane Babulon.

12 Au, e mung i kong ato aniria aneBabulon,Iekonias kata apolokai ani Salatiel,na Salatiel kata apolokai ani Sorobabel,13 na Sorobabel kata apolokai ani Abiut,na Abiut kata apolokai ani Eliakim,na Eliakim kata apolokai ani Asor,14 na Asor kata apolokai ani Sadok,na Sadok kata apolokai ani Akim,na Akim kata apolokai ani Eliut,15 na Eliut kata apolokai ani Eleasar,na Eleasar kata apolokai ani Matan,na Matan kata apolokai ani Iakov,16 na Iakov kata apolokai ani Iosep,na Iosep kata osongon a Maria, nang kataingus a Iesu, voiang kipo posong ia taigenen i akanangai.

17 Au, asukang na tataot i kevepolpolokan le si Abaram tung si David kaposangauli na puat aongos. Na asukang kapale si David tung si taun i kong ato aniria aneBabulon kapo sangauli na puat aongos. Naasukang kapa le si taun i kong ato aniriaane Babulon tung si igenen i akanangaikala serei, kapo sangauli na puat aongos.

Ingus ani Iesu Karisto(Lk 2:1-7)

18 Ingus ani Iesu Karisto kata asukang ke.Rinana ta Maria, na si taun ang kita pala

MATAIO 1:19 67 MATAIO 2:18ia ani Iosep na parik lak kilong tapa agokuvul, kila arai ta kalapo sungsungukan lesi kitmat i Malanganto Gogoai. 19 Au naIosep, kana tauan, katapo igenen korongna katapo misag ani ka mamaila na kapobuk ta ka atolongon suai musik lik ania.20 Taun ang a lomlomonai ang katapo agolak, angelo si Volava kala serei singina neiorodung, na kala antok ia, “Iosep, nat iDavid, ku ago ta leng an ani osongon taMaria using kana sungsungukan le si kit-mat iMalangantoGogoai. 21Naka ingus laka nat tauan, na ku atuk ia ta Iesu usingniniavanang ka vil ato kana vap pelek kari laurikek.” 22 Io, keve bil ke kata serei si apunukani kana mengen a Volava e nguruna ikatakai i kus amalangas asukang ke, 23Arai,aina tanginang ang ka sungsungukan lakna ka ingus a nat tauan na ki atuk ia taEmanuel, supsupai ina ta God ve tara. 24NaIosep kala tapangun na kala vil ia asukangval angelo si Volava kata antok ia na kalaosongon kana aina 25 na parik katapa rotkuvul ve nia tung si kala ingus a nat tauanna kala atuk ia ta Iesu.

2Keve katakai i nas kitame serei si Iesu

1 Iesu kita ingus ia e Betilem e palpalIudaia si taun ang a Erodes katapo tulavasingina, na mang keve katakai i malangasle si ring ipo sanglak ta makarap kimelaserei e Ierusalem na kila sui, 2 “Nei vananga nat ang kita ingus ia ani ka tulava ani riIudaia? Namemtala arai ani kalto i akanan-gai ania e palpal ipo sanglak ta makarap,na kana namem lapo serei sime soturungaisingina.” 3Na tulava ta Erodes kala longonga mengen asukang na kalapo pisu, na rivap aongos i Ierusalem kapa. 4 Kala songoakuvul na keve ainoinoai si ri katakai i sulave keve vap malangas ani saupai na kalasui iria ta nei a rina ang ki ingus a Karistosingina. 5 Na kila antok ia, “E Betilem, eIudaia, asukang val katakai i kus amalangaskata salik ia, 6Numai, Betilem e palpal roesi Iudas, parik luai kupa liklik ani mamainta ainoinoai i ri Iudas. Using le singimmangsikei a ainoinoai ka serei, voiang kaaiveven kag mamain ta sipsip, ri Israel.”

7Au, Erodes kala songomusik lik na keveigenen malangas ang na kala sui iria ani

ka nanas aro ta saka taun an a kalto angkata serei singina. 8 Na kala asok iria aneBetilem ta mengen asukang ke, “Mi pasalna mianla susuiai aroron lik pulakai ta natang, na man mila sabonai ania mi antokamalangas pok iau, ani nau kapa nakankun soturungai singina.” 9Na kila longongkana mengen a tulava na kila pasal. Vuktaun ang kipo pasal, kalto ang, nia palau nakalto ang kita arai ania si ring ipo sanglakta makarap, kala ainoai aniria ane si ringa popo ang kapo matung singina na kanlasinong akit. 10 Taun kipo arai ani kalto angkitapo uruk alava luai. 11 Na kila riuk lakane nei lu na kianla arai ani popo kuvulve rinana ta Maria. Na kila soturungai anevunep i alatun ania. Na kila eres kari keveasisiang na kila alis ia ta kana keve alilismiminaungan, gol na libanos ve simurna.12 God kata atakun iria nei orodung ta kiago tan serei pok an si Erodes. Asukang nakila using a mang selen petekai ane rina.

Sip ane Aigipto13Au, e mung i kari la pasal tapai, angelo

si Volava kala serei si Iosep nei orodung nakala antok ia, “Tadut. Songo na nat ke verinana na mitol sip ane Aigipto, na mitolan ago e iang tung si namengen amalangaspok ua, using a Erodes ka gulegule na natke ani ka raung ia.” 14 Si tenei vong angIosep kala tadut na kala songonanat ang verinana na kitol la tapasuk asi karitol pasalane Aigipto. 15 Na kitol la ago e iang tungsi Erodes kala mat. Io, keve bil ke kataserei si apunuk ani kanamengen a Volava enguruna i katakai i kus amalangas asukangke, Natala songo suai ani kag nat pelek aAigipto.

Saupai si runguk suai ani ri nat popo16 Na Erodes kalapo marala alava using

kapo kinle ta keve igenen malangas kitalakapau ia. Na kala asok asi raung suai aniri nat lik aongos e Betilem na aulitai ania,ria kipo pongua na matas na asiang, usingkatala nas a taun le si kana nanas ani keveigenen malangas ang. 17 E iang a mengenang si katakai i kus amalangas ta Ieremiaskala serei atutuman, 18 Kalinga e Ramakapo tangis, mangsikei kapo raupa. Rakelkapo tangis alava luai using kana inatus.Kapo pat aongos ia namamakus using kanainatus kitala mat.

MATAIO 2:19 68 MATAIO 4:6Papok le Aigipto

19 Au, Erodes kala mat tapai na angelosi Volava kala serei si Iosep nei orodung eAigipto na kala antok ia, 20 “Tadut. Songona nat ke ve rinana na mitol pasal pok aneIsrael. Using vap po buk raung ang aninat ke kitala mat.” 21 Na kala tadut nakala songo na nat ang ve rinana na kitolla pasal pok ane Israel. 22 Sikei kanla lon-gong ta Arkelaus kalapo sakol a tamana taErodes asukang ta tulava i Iudaia, na kalapoleng ani ago e iang. Na God kala mengenamalangas luai ania nei orodung, asukangna kala pasal luai ane palpal Galilaia. 23Nakitol anla serei na kitol anla ago si mangsikei a rina, kana asan ta Nasaret, si vilapunuk ani mengen ang si ri katakai i kusamalangas asukang ke, “Ki posong ia taigenen i Nasaret.”

3Akuskus si Ioanes katakai i asing tauia(Mk 1:1-8; Lk 3:1-9,15-17; Io 1:19-28)

1 Si pangau i taun ang, Ioanes katakai iasing tauia kata serei nei ring varasai palaue Iudaia na kame lapo akuskus asukangke, 2 “Mi lomon pokai using a vainagoani metekuku kalapo angasungai.” 3 Kanana igenen ke, Esias kata mengen ainotatana asukang ke, Kalingana i mang ige-nen kapo songosongo e nei ring varasaipalau asukang ke. Mi usausa na selen aniVolava, mi itoiton ta selen korong ania.4 Ioanes katapo alak vakup i ung i kamel, nakatapo ngenge ta pauk i vongo, na katapoangan bivo ve murungan i nei uten. 5 Navap i Ierusalemna aulitai aongos i Iudaia nai ngere sung ang e Iordanes 6 kimela men-gen amalangas ta kari keve lau rikek, nakala asing tauia iria si sung ang e Iordanes.

7 Si taun ang kala arai ani ri Parisaio veri Sadukaio sipo pasal taun ania si kaname asing tauia aniria, na kala antok iriata, “Nami na mamain ta natnat i kene. Sinang kata antok imi si kami sip pelek animarala vo serei ang? 8 Sikei mi uai asereiaitapai ani lau bil voiang ka atai amalangasta mitala lomon pokai. 9 Na mi ago taangmemengenai musik an ta mipo angtivuaro ve Abaram. Using napo antok imi taGod kapo angkoai si luk ani keve iat ke naka asereiai ani keve tivuna i Abaram tatana!

10Kaput nang kalapo tung usausa si tukul iei. Keve ei ang vanang parik kipa uai ta uairoron, asi tanga suai dong ani kut. 11 Naunapo asing tauia imi ta laman asi akanangaita mitala ming, sikei nia vopo aimung ig,kapo tavirimok anig, napo tav ro angkoailuai ve asosokai palau vopo sunguk anipauk i kakina. Nia vanang kame asingtauia imi ta Malanganto Gogoai ve kut ni.12 Kalapo tung usausa asi kana irang suaiani keve katui i kon na kan sinong kuvul neilu. Sikei ka suluk suai ani mung nei kut votav angkoai si mat ang.”

Asing tauia ani Iesu(Mk 1:9-11; Lk 3:21-22)

13 Au le na Iesu kala serei le Galilaiasime asing tauia ania ta Ioanes e Iordanes.14Sikei Ioanes kapo atokngai si kana atakunania na kala antok, “Nau vanang, napo roani numai asi kam asing tauia anig, auna kana kume lapo serei singig?” 15 NaIesu kala polpol ia, “Lomon suai ania naka asukang. Kapo ro anirung si abis aniaasukang ke si vil apunuk ani mamain ta bilkorong aongos.” Au na kala ainak. 16 Na emung i asiang tauia, na Iesu kala kiklak lenei sung na akorong palau metekuku kalatavas na kala arai ani Malanganto i Godkapo pasiang asukang val uk na kame lapogon singina. 17Na kalinga lemetekuku kalaantok, “Kana kag nat ro, napo buk alava ia.Napo uruk luai ania.”

4Atokngai ani Iesu(Mk 1:12-13; Lk 4:1-13)

1 Au Iesu, Malanganto kala ainoai aniaane nei ring varasai palau ani vo petauang ania kan atokngai ania. 2 Na katapoalal si pangau i 40 na mang ias ve teneivong, na e mung kalapo buk angan. 3 Nakatakai i atoktokngai kala serei singina nakala antok ia, “Man numai a nat i God,ku asok a keve at ke si kari sakol ane sipok.” 4 Na kala polpol ia ta, “Kita salikia ta, Parik kapa angkoai si ri vap ki tota pok papa, sikei si keve mengen aongoskapo soung le si nguruna i God.” 5 Au lena vo petau ang kala songo ia ane nei rinagogoai na kanla atung ia si ring lakat luaikuli rina i atailai, 6 na kala antok ia, “Mannumai a nat i God, ku akik asiang using

MATAIO 4:7 69 MATAIO 5:12kita salik ia ta, Ka asok kana keve angelotaun ua, na ki teng alakat ua ta kungariavei kakim ka tukai si at.” 7 Na Iesu kalaantok ia ta, “Kitala kun salik kapa ta, Kuago ta atoktokngai ani Volava kam God.”8 Au, vo petau ang ania kala songo alak iakuli mulang lakat luai na kanla akalit ia tamamain ta vainagoan aongos i kuli rina namiminaungan ina, 9na kala antok ia, “Kevebil aongos ke naka alis ua tatana si man kusoturungai singig.” 10Na Iesu kala antok ia,“Pasal suai anig, Satan! Using kitala salik iata, Ku soturungai si Volava kamGod, na niapapalik ku abis ania.” 11Na Ingua kala pasalpelek ia na ri angelo kimela pakangai ania.

Iesu kata tutapong abis e Galilaia(Mk 1:14-15; Lk 4:14-15)

12 Taun kala longong ta kitala alakai aniIoanes nei lu i akangbat na kala papok aneGalilaia. 13Na kala aingingik pelek a Nasaraasi kana me ago e Kaparnaum, nang kapoagongere laman tatapulitai si ngonopalpalke Sabulon ve Neptalim 14 si vil apunuk animengen ang si Esias katakai i kus amalan-gas asukang ke, 15 Palpal Sabulon na palpalNapitali, e ngere laman, si mang palpal iIordanes, Galilaia si ri vap i ngising. 16 Rivap ago nei vong kitala arai ani malangaslaba. Malangas kalapo tapading si vap angkipo ago si palpal i mat.

17 Le si taun ang Iesu kalapo akuskusasukang ke, “Mi lomon pokai, using avainagoan imetekuku kalapo angasungai.”

Songo ani puat a katakai i maiak(Mk 1:16-20; Lk 5:1-11)

18 Taun katapo pasal aliu e ngere lamantatapulitai ang e Galilaia, na kala arai animang ngono angtasimal, ri Simon, kipokin ia ta Petero, ve tasina ta Andereas.Kilongtapo so ta uvene nei laman, usingkilongtapo katakai imaiak. 19Nakala antokirilong, “Milong me auai ve nau. Nakaniton imilong asi kamilong sog ani ri vap.”20 Nang palau kilongla papelek karilongkeve uvene na kilongla using ia. 21Au, kalapaliu aliu le iang na kala arai ani mangngono angtasimal, ri Iakovo ve tasina taIoanes, tamarilong ta Sebedaio. Kitol tapoitoiton karitol uvene ve tamarilong kulivul. Au, kala arai anirilong na kala songo

irilong. 22 Nang palau kilongla papelek natamarilong kuli vul na kilongla using ia.

Iesu kata vil ato na vap miang(Lk 6:17-19)

23 Au, kala pasal aongos a Galilaia nakapo akuskus nei kari keve lu i kivung. Kat-apo akus ta akus ro i vainagoan. Na kapovilvil ato na mamain ta malepen anglok siri vap. 24 Na akus ina kala sang aongos aSuria na ri vap kipo serei singina ta karimamain ta malepen, riria kipo maiten siri kui lava, na riria kipo sangan ta ingua,na ri go, na ri soles kapa, na kapo vil atoaongos iria. 25Navapduk luai le Galilaia, naDekapolis, na Ierusalem, na Iudaia namangpalpal kapa i Iordanes, riria aongos kilapousing ia.

5Akuskus kuli put

1 Si taun kala arai ani petau lava ang, kalakiklak ane kuli put na kalapo sinong. Nakana keve nat i akalit kimela serei singina2 na kalapo tutapong vil akalit singiriaasukang ke.

Uruk kakaria kipo using kana vubuk a God(Lk 6:20-23)

3 “Uruk kakaria kipo makus e malan-ganto iria, using kakaria na vainagoan imetekuku. 4 Uruk kakaria kipo tangis,using ki anatok lak iria. 5Uruk kakaria kipomailik, using ki tauk lak i kuli rina. 6Urukkakaria kipo tauke using na lau korong,using kian masung. 7 Uruk kakaria kipoatogon a lau i ngorem tangis, using kianngorem asukang iria. 8 Uruk kakaria kipovinga daus, using kian arai ani God. 9Urukkakaria kipo asereiai animarip, using ki kiniria ta inatus si God. 10Uruk kakaria kitalavilvil akui iria marai kari lau korong, usingkakaria na vainagoan i metekuku. 11 Urukkakami si man ri vap ki mengen arikekanimi, na ki vil akui imi na ki kapau tapoisan a sa rikek animi marai ig. 12Mi urukna mi uruk alava, using kami seupok labakapo ago e metekuku. Using ninia palaukana si selen ke kita kun vil akui ani kevekatakai i kus amalangas aino animi.

Makasim ve malangas(Mk 9:50; Lk 14:34-35)

MATAIO 5:13 70 MATAIO 5:3613 Nami na makasim i kuli rina. Sikei si

man a makasim kala kovek na namin ina,ki saka vil anaminan an pok ania? Kalapokovek i mang roron ina, si asuai palau aniaane komo na ri vap kian saksak meng ia.14 Nami na alimang i kuli rina. A rinalava kuli put parik kapa angkoai si mumun.15Parik tarapa asusuk a lamasi amunai anianei avubus, parik. Tarapo atung ia si kanaring akorong, ani kamang aongos ri vapneilu. 16 Asukang palau nami, mi kun mangamalangas e mataria i ri vap ani ki arai anikami keve abis ro na ki alatun a tamami emetekuku.

Atapunukai ani saupai si God17 Mi ago ta lomon an ania ta natame

serei asi kag me akamusai suai ani kevemengen i nei saupai na ri katakai i kusamalangas, parik. Parik nata mepa sereiasi akamusai aniria parik. Sikei asi kagme vil apunuk aniria. 18 Io, napo antokatutuman imi. Tung si metekuku ve kulirina kilong pasal suai, ka kovek ta mangsikei a vuk salsalik lik ka tamus le si kevesaupai, tung si kian vil korong aongos a sakipo mengen tatana. 19Asukang na si mana si ka putuk a mangsikei a saupai lik luaina ka akalit a mang matan si kari usingania, ki kin ia ta anu lik luai nei vainagoani metekuku. Sikei man a si kapo abis usingiria na kapo akalit tataria, ki kin ia ta anutavirimok nei vainagoan i metekuku. 20 Io,napo antok imi ta si man kami keve laukorong parik kapa roron ani keve lau angsi ri Parisaio ve ri vap malangas ani saupaivoiang kipo sekpat ta kipo lau roron, parikmipa angkoai asi palak nei vainagoan imetekuku.

Mengen i angtunganan21 Mipo malangas ta kitala antok ri vap

aino ta, Ku ago ta daung an, na si kapodaung kan tung si saupai. 22 Sikei nau napoantok imi ta si kapo marala na tunganakan kun tung mete saupai. Na si kapokin a tungana ta vangang gulgul, kan kuntung mete saupai kitmat luai. Na si kapokin ta, ‘Numai a tanio,’ kapo togon rikekangkoai sian siang nei kut lava i saupai.23 Asukang na si man kupo serei velai anialilis si pata ipo sula, na kula lomlomonaiani kana rikek a tungam ve numai, 24 kulomon suai ani alilis ang e mete pata na

kuan vilvil akorong tapai ve tungam le nakume alilis ta kam alilis. 25 Vilvil akorongsumasuma na rikek ve kam igenen vopoatung anim si saupai. Vilvil akorong ia sitaun ang milongpo paliu lak nei selen veikanla agon ua e kungana i vo saupai na niakanla agon ua e kungana i vo aiveven vilvilakui na kanla alakai anim nei lu i akangbat.26 Napa antok atutuman ua ta parik luaikupa angkoai si soung le iang, tung si kulasamui suai luai ani akamusai luai i vuk kopelik.

Mengen i osongon27 Mipo malangas ta kitala antok ta, Ago

ta putuk osongon an. 28 Sikei nau napoantok imi ta si kapo lomlomonai musik animangsikei a aina, lenginang kalapo putukosongon e nei pakangat ina. 29 Au na mana palso i matam katala vil ua si uak si laurikek, ku ruvel suai ania na ku asuai akipaiania, using kapo ro ani palpal im ka pukaani pukun im aongos ki asuai ania nei kutlava i saupai. 30Na si man a palso i kungamkala vil ua si uak si lau rikek, ku lamputukia na ku asuai akipai ania, using kapo ro anipalpal im ka puka ani pukun im aongos kiasuai ania nei kut lava i saupai.

Mengen i kamus ani osongon(Mt 19:9; Mk 10:11-12; Lk 16:18)

31 Kitala antok kapa ta, Si kapo bukkamus si kana aina ka alis ia ta panbuki mengen amalangas ta karilong kamus.32 Sikei nau napo antok imi ta man a sikatala kamus si kana aina, parik napamen-gen kana ta man kata panik aino, e iangkapo vil kana aina ta kanla abis a lau rikek.Naman a si katala osongon ta aina ila asuaita kana tauan, sukana kapo vil a lau rikek.

Mengen i atu vala33 Au kapa, mipo malangas ta kitala an-

tok ri vap aino ta, Ku ago ta kapau an siatu vala, ku abis atutuman ia mete Volava.34 Sikei nau napo antok imi ta mi ago luaita atu vala an serei si mang bil, serei simetekuku ka ago using kapo kana sinsi-nong a God. 35 Na si kuli vunep ka agousing kapo oring ipo agon ani kakina. Nasi Ierusalem ka ago using kapo kana rinana tulava tavirimok. 36 Na mi ago ta atuvala an serei si vangang imi using parikmipa angkoai si vil aposok vo vil amiting

MATAIO 5:37 71 MATAIO 6:17ani mangsikei a ung i patumi. 37Mi antokpalau ta io si man kapo io, na parik si mankapo parik. Man mi mengen ta saka vukmengen an asi vil amaiten ani ngenget ang,sukana kapo serei le si vo rikek ang.

Mengen i ngenget ani rikek(Lk 6:29-30)

38 Mipo malangas ta kitala antok ta, Lu-vek a matana man kata luvek a matam,na mul a ngisana man kata mul a ngisam.39 Sikei nau napo antok imi ta mi ago tavil bat an ani igenen vopo abis lau rikeksingim. Si man ka tava ua si palso i asam,ku alis ia ta mang asam na ka tava ia. 40Nasi man a mangsikei kapo buk vil akorongani kam rikek singina ta kam mang siot,ku alis ia ta kam vakup kapa. 41 Si man amangsikei ka sulai anim si pasal ani vukoring, ku pasal ve nia na vuk uring kapovunga amatan pongua i kana vubuk. 42Alisa si kapo aikut ua, na ku ago ta ultaliung ansi man kipo buk luk tapai singim.

Vinga ro taun a tungam(Lk 6:27-28,32-36)

43 Mipo malangas ta kitala antok ta, Kuvinga ro taun a tungam na ku mirik aniigenen ipo marala anim. 44 Sikei nau napoantok imi tami vinga ro taun a keve vap ipomarala animi na mi sokotuk aniria kipo vilakui imi, 45 ani mi serei a inatus si tamamie metekuku. Mi arai ania. Ninia kapo vilkana makarap na kapo sinang singiria kiporikek na riria kipo ro. Na kapa, kapo asokna langit ane kuluria kipo korong na ririakipo tav korong. 46Arai, manmipo vinga ropapalik taun a vap ang kipo vinga ro taunimi, mi saka luk an ani seupok? Au sa, kevevap luk takis ke parik kipa vil korong ia?47Au namanmipo ruduai papalik na tasimiakorong papalik, samipo abis ia kapo roronani mang vap ang? Au sa, ri vap i ngisingparik kipa vil korong ia? 48 Asukang na milau korong asukang val tamami emetekukukapo uli korong.

6Mengen i alilis ane si ri vap logo

1 Mi aiveven aro ani mi ago ta abis anikami laulauan korong e mataria i ri vapasi kari arai animi. Si man asukang, mipokovek i seupok si tamami e metekuku.

2 Asukang na man ku alilis ane si ri vaplogo, ku ago ta kup an tatana val ri katakaii kapau kipo abis ia nei lu i kivung nanei selen ani ri vap si kari alatun aniria.Napo antok atutuman imi, kitala luk aon-gos lenginang kari seupok. 3 Sikei, si manku alilis ane si ri vap logo, kam palkais kaago ta nas ani sa na kam palso kapo abis ia,4 ani kam alilis si kana mumun. Na tamam,nia vo arai ani bil mumun, ka seu ua.

Lau i sokotuk(Lk 11:2-4)

5 Na man mi sokotuk, mi ago ta bil anval ri katakai i kapau. Arai, taun kiposokotuk kipo tung nei lu i kivung vo neiselen ani ri vap si kari arai aniria. Napoantok atutuman imi. Kitala luk aongoslenginang kari seupok. 6 Sikei numai manku buk sokotuk, ku palak ane nei lu naku akang a takaman, le na ku sokotuk atamam voiang parik kupa arai ania. Au natamam vanang, nia vo arai ang ani keve bilmumun, ka seu ua. 7 Man mi sokotuk, miago ta uli kin an ani sikei a vuk mengenamatan duk luai miang val ri vap i ngising,using kipo sekpat ani man ki uli posongania, nginlak ki longong iria. 8Asukang nami ago ta bil an val ria, using a tamami kaponas a sa mipo inongos taun ia aino ani miaikut ia. 9 Asukang na mi sokotuk asukangke. Tamamem e metekuku, namem ulimamaila ani asan im. 10 Kam vainagoankame, na kume abis kam vubuk e ke kulirina, asukang val kupo abis ia e metekuku.11 Ku alis imem ta kamem pok ani taunke. 12 Ku lomon suai ani kamem keve laurikek, asukang val namem-tala kun lomonsuai ani kari keve lau rikek. 13 Na ku agota ausingai animem taun a atoktokngai.Ku asa-pang imem pelek a igenen rikek.14 Using man mi lomon suai ani kari rikekio, tamami kapa e metekuku ka kun lomonsuai ani kami lau rikek. 15 Sikei man parikmipa lomon suai ani kari rikek, tamamikapa parik kapa kun lomon suai ani kamirikek.

Mengen i alal16 Man mi alal, mi ago ta nau mamakus

an val ri katakai i kapau. Riria kipo vilarikek a noria ani ri vap si kari nas takipo alal. Napo antok atutuman imi, kitalaluk aongos lenginang kari seupok. 17 Sikei

MATAIO 6:18 72 MATAIO 7:9numai man ku buk alal, ku amoi a nom tarul i elaio na ku raus a matam 18 ani ri vapki ago ta nas an ta kupo alal, sikei tamampapalik voiang parik kupa arai ania, nia kanas. Au na tamam vanang, nia vo arai anikeve bil mumun, ka seu ua.

Tauia roron e metekuku(Lk 12:33-34)

19 Mi ago ta asinong an ani kami tauia eke kuli rina, vei nganing a ros namanmanikkala vil arikek ia. Na vap tainau ki galangalak na kian tainau ia. 20 Sikei mi asinongkami tauia e metekuku si rina ang ros namanmanik parik kapa angkoai si vil arikekania na ri vap tainau parik kipa galang alakna kin tainau ia. 21 Arai, man kam atogto-gon kapo ago si saka ring an, pakangat imkapa ka kun ago singina.

Malangas ani pukun(Lk 11:34-36)

22Mata ninia na lam ani pukun. Asukangna man a matam ka ro, pukun im aongoska malangas. 23 Sikei man a matam parikkapa ro, pukun im aongos ka vong. Au eiang vanang ku arai ta man amalangas angsingim kapo vong, vola vong luai akorong!

God ve kapkap(Lk 16:13)

24 Parik kapa angkoai luai ani igenen kaabis ani pongua na volava. Man rilongangtaunai, ka mirik ani sikei na ka buk amang anu, vo ka buk alava luai ani manganu na ka misag luai ani mang anu. Parikmipa angkoai si abis ani God ve kapkapkapa.”

Taoke velai ani urui(Lk 12:22-34)

25 Na kala antok kana keve nat i akalit,“Asukang a napo antok imi ta mi ago taurui an ani kami to, ta mi angan a sa,na mi inum a sa, na ani pukun imi ta mikavat ta sa. Sa, kami to parik kapa labaani pok? Na pukun imi parik kapa labaani vakup? 26Mi arai ani mamain ta maninei pangau. Parik kipa sukal na parik kipakopkopos na parik kipa asinong pok neilu. Sikei tamami e metekuku kapo li pokiria. Sa, nami parik mipa roron aniria?27 Si imi kapo angkoai si to avunga lik si uliurui? 28 Au, using a sa mipo urui using avakup ani pukun? Mi arai ani mamain ta

purpur nei matang si kari polok. Parik kipaabis. Parik kipa suisui vakup. 29 Sikei napoantok imi ta Solomon si kana amaumausanasip parik katapa miminaungan asukangval mang sikei iria. 30 God kana kapoamaus a mamain ta uriuri ani ki mangmiminaungan ani sikei a taun kudik palau,na ilesvauk ki suluk suai aniria. Au neivanang? God parik kapa angkoai si kavatanimi? Pua, kami lomlomon kapo kudikluai! 31 Asukang a mi ago ta urui an nami sui ta, tara angan a sa, vo tara inuma sa, vo tara kavat ta sa. 32 Using a rivap i ngising kipo gule na keve nem ke.Na tamami e metekuku kapo nas ta mipoinongos taun iria. 33 Sikei, ainoai ina milomlomonmaiten using kana vainagoan nakana lau korong, na keve nem ke takamiiria kapa. 34 Asukang na mi ago ta urui anani ilesvauk, using a ilesvauk ka kun uruipok ania. Siksikei a taun kapo kun atogonmamaiten ania akorong.

7Kiming ani tungam ka ago(Lk 6:37-38,41-42)

1 Mi ago ta kiming an ani tungami, veinganing kila kun kiming animi. 2 Using sisaka selen an mita kiming a tungami, kikun vil ania kapa singimi, na ki abis singimiangkokoai palau val lau ang mita abis ia.3Marai sa kupo tun a tep lik ang e matana itungam, na numai akorong kupo tav nasaiani vukei lava ang e matam? 4 Kapo sakaro an man ku antok a tasim ta, ‘Me, nameluk suai tapai ani tep ang e matam’ man avukei lava ang kapo ago e matam? 5Numaia katakai i kapau. Aino ina, ku luk suaiani vukei lava ang e matam akorong, le nakula angkokoai asi arai atapalas si luk suaiani tep ang e matana i tungam. 6 Mi agota alis ani ri kauvek ve ri vongo ta bil angkapo daus vo kapo samui lava, vei nganingki saksak meng ia vo ki tu talang imi na kitang arikek luai animi.

Aikut, gulegule na pirpiring(Lk 11:9-13)

7 Mi aikut na mi atogon, mi gule na misabonai, mi pirpirikai na takaman ka tavasanimi. 8 Io, ninia kapo aikut, ka luk. Naninia kapo gule, ka sabonai. Na ninia kapopirpirikai, takaman ka tavas ania. 9Numai

MATAIO 7:10 73 MATAIO 8:8igenen, man kam nat ka aikut ua ta pok,sa nang, kula alis ia ta iat? 10 Vo man kaaikut ua ta ien, sa nang, kula alis ia ta kene?11 Nami na mamain ta katakai i bil arikek,sikei mipo uskorong a lau i alilis ta mamainta alilis roron si kami inatus. Au sa nangsi tamami e metekuku? Ninia parik kapanas a lau i alilis ani bil roron singiria kiposokotuk ia? 12 Asukang a ninia palau a lauang mipo buk ani ri vap ki abis ia singimi,mi kun abis ania singiria. E iang milapoabis aro na saupai ve keve mengen ang siri katakai i kus amalangas.

Takaman ngingimai(Lk 13:24)

13 Mi palak si takaman ngingimai usinga takaman ane si puka kapo laba na selenang kapo papanai na vap miang kipo palakneina. 14 Io, takaman ane si to kapo liklikna selen ang kapo ngingimai. Na rukun likpalau kipo sabonai ania.

Arai kinle ani iei si uai ina(Lk 6:43-44)

15 Mi aiveven aro vei ri katakai i kusamalangas kapau. Kipo serei singimi taararai i sipsip, sikei nei vingaria kipoasukang ta kauvek kalat. 16Mi kinle korongiria si uai iria. Sa, tarapo kopos vaen si eirodotan? Tarapo kopos suke si ei kakaulan?Parik. 17Using ri ei roron kipo uli asereiaiani uai roron. Na ri ei rikek kipo uli asereiaiani uai rikek. 18Ei roron parik kapa angkoaisi asereiai ani uai rikek. Na ei rikek parikkapa angkoai si asereiai ani uai roron. 19Riei aongos voiang parik kipa uai ani uairoron, ki tanga suai aniria na ki asuai anirianei kut. 20Asukang vang, mi kinle iria si uaiiria.

Parik natapa nas imi(Lk 13:25-27)

21 Parik ta ri vap aongos voiang kiposongo iau ta ‘Volava, Volava,’ kian palaknei vainagoan e metekuku. Sikei riria pa-palik kipo usiusing kana vubuk a mamaie metekuku. 22 Si taun ang, vap miang kiantok iau, ‘Volava, Volava, namemta kusamalangas si asan im na namemta lu suaiani ri ingua si asan im, na namemta abis akeve bil i vilvil ataping miang si asan im.’23 Sikei, na antok iria, ‘Parik natapa nasimi, mi pasal suai anig, nami na mamain takatakai i putuk saupai.’

Ngono kelkelai(Lk 6:47-49)

24 Riria kipo longong kag keve mengenkana na kipo abis using ia, kipo asukangval mangsikei a igenen nas kata abis kanalu kuli at. 25 Langit kata usen, na molongka but asiang, na malu kala malu arikek alu ke, sikei parik katapa tabut using kataakevkevai kuli at. 26 Au na riria kipo lon-gong kag keve mengen kana na kipo tavusing ia, kipo bil valmangsikei a igenen niokata abis kana lu kuli kone palau. 27 Langitkata usen, na molong ka but asiang, namalu kalamalu arikek a lu angna kala tabutaongos luai.”

28 Si taun ang a Iesu kala akamusaiani keve mengen ang, petau lava ang ki-lapo taping ani kana akalkalit, 29 usingkapomengen iria val igenen atogon kitmatna parik val kari keve vap malangas anisaupai.

8Iesu kata vil ato na igenen tapak(Mk 1:40-45; Lk 5:12-16)

1 Au na si taun kala kiksiang le kulimulang, petau lava kila using ia. 2Namangigenen tapak kamela sovusulai singina nakala antok, “Volava,mankuponaung, kupoangkoai si vil adaus anig.” 3 Na kala sulaiani kungana na kala teng e pukun ina nakala antok ta, “Io, napo naung. Pukun imkala serei daus vang!” Na akorong palau napukun tapak ang kala daus. 4 Na Iesu kalaantok ia ta, “Ku ago ta mengen amalangasan ani mangsikei ta bil ke, sikei kuan akalitta pukun im si katakai i sula ani ka suluk aalilis val kana sausaupai a Moses, ani ri vapasi kari nas ta kulapo daus.”

Iesu kata vil ato na asosokai si ainoinoai ipetau i visvis

(Lk 7:1-10; Io 4:43-54)5 Au na kanla palak nei rina e Ka-

parnaum, na mangsikei a ainoinoai i petauipo visvis kamela serei singina na kamelasokotuk ia 6 asukang ke, “Volava, kagasosokai kalapo matung mat nei lu ta kuitavirimok.” 7 Na kala antok ia ta, “Nakapasal na nakan vil ato ia.” 8 Na ain-oinoai ang kala antok, “Volava, napo tav roangkoai asi songo alak anim ane nei kag lu,sikei ku posong palau na kag asosokai ka

MATAIO 8:9 74 MATAIO 8:34to. 9 Using nau kana napo igenen ipo agoneite saupai, na kag petau i visvis kipo kunago neite kag saupai. Asukang ta man nakaasok a mang anu ta ka pasal, na kala pasal.Na man naka asok a mang anu ta ka me, nakamela pakasang. Na man naka asok kagmang asosokai ta ka abis a mang nem, nakala abis ia.” 10 Si vuk taun ang a Iesu kalalongong kana mengen, kala taping na kalaantok a petau vo using ang ania ta, “Napoantok atutuman imi ta parik lak napa araiani lomlomon kit asukang ke nei liuan i riIsrael. 11 Napo antok imi ta vap miang kiserei le si keve palpal miang i kuli rina nakime sinong si matan angan ve Abaram,Isak na Iakov si vainagoan e metekuku.12 Sikei riria akorong i vainagoan ang kiasuai aniria ane komo ane nei vong mitingluai na kian tangis velai ngut ngisa.” 13 Auna kala antok na vo ainoinoai ang ta, “Kupasal na ka asukang palau anim val kutalalomlomon.” Na si vuk taun ang palau kanaasosokai kala to.

Iesu kata vil ato na vap miang(Mk 1:29-34; Lk 4:38-41)

14 Na Iesu kanla palak nei lu si Peterona kanla arai ani omona i Petero sipomatung malepen ta mulak. 15Na kala sigila kungana na malepen ang kala pasal suaiania. Na kala tadut na kalapo sasagi ania.16Ngelik i taun ang, kime lapo serei singinata vap miang ingua katapo aol iria. Nakame lapo kirikai suai ani keve ingua angta vuk mengen lik palau. Na kapo vil atoaongos iria kitapo malepen. 17 Nang asivil apunuk ani mengen ang si Esias katakaii kus amalangas ta, Ninia akorong katasunguk kara keve ngau na kata asalak karakeve malepen.

Marai i usiusing ani Iesu(Lk 9:57-62)

18 Iesu kala arai ani petau lava aulitai inana kala asok asi kokos aputuk ane mangpalpal. 19Au na mangsikei a igenen malan-gas ani saupai kamela antok ta, “Katakai iakalit, nau naka auai ve numai si saka oringan ku pasal ia.” 20 Na Iesu kala antok ia,“Ri kauvek kei kipo atogon kari mata na rimani i nei pangau kipo atogon ting, sikeiigenen i pukun kapo kovek ta ring asi aorosani patuna.” 21 Na kana mang nat i akalit

kala antok ia, “Volava, ku naol suai tapaianig na nakan mo tapai ani mamai.” 22NaIesu kala antok ia ta, “Ku using iau. Atalipaiani ri vap mat na ki mo kari keve matmat.”

Kitmat i rai kala luai(Mk 4:35-41; Lk 8:22-25)

23 Au na kala kokos kuli vul na kana kevenat i akalit kila kun auai ve nia. 24 E neilaman rai lava kala serei, na to kalapo laknei kari vul, sikei nia katapo rot. 25 Nakianla pangun ia, “Volava, ku asapang ira.Tara puka kana!” 26 Na kala sui iria ta,“Marai sa na mipo leng? Nami na vaplomlomon kudik.” Na kala tadut na kalaatakun a malu ve to asi karilong kamus,na luai lava kala pitik. 27 Na keve nat angkilapo sugul luai, na kilapo sui ta, “Au sisaka igenen an kana namalu ve to kipo kunlongong korong ania?”

Iesu kata vil ato na ngono igenen sangan taingua

(Mk 5:1-20; Lk 8:26-39)28Na kanla serei e mang palpal, si palpal

ang si ri Gadareno. Na pongua na igenensangan ta ingua kilongmela duai ia le neigom. Kilongtapo aunai i kei alava. Asukangna katapo kovek ta igenen katapo pasalkorong a ring ang. 29 Au, kilong melasongosongo ta, “Nat i God, kupo serei asikam me ve vil sa animem! Sa, kula sereiaino ani taun i atung asi me vil akui ani-mem?” 30 Mang takaman vongo kataposusuang e ring vunga lik, 31 au na keveingua ang kila sokotuk ia ta, “Man ku asoksuai animem, ku asok imem na namempalak si takaman vongo suke.” 32 Na kalaantok iria ta, “Pasal!” Au kila soung nakianla aol a keve vongo ang. Auna takamanvongo aongos ang kila doso asiang tauna ring karkadapan na kianla lus mat neilaman. 33Na vap po aiveven vongo ang kilasip, na kianla serei e nei rina na kila atataita keve bil aongos ke, na sa kata serei singono vo sangan ta ingua ang. 34Au na neirina aongos ang kimela soung sime arai aniIesu. Taun kila arai ania kimela sokotuk iaasi kana pasal pelek suai ani kari palpal.

9Iesu kata vil ato na igenen soles(Mk 2:1-12; Lk 5:17-26)

MATAIO 9:1 75 MATAIO 9:281 Na Iesu kala kokos kuli vul ane si mang

palpal na kanla serei si kana rina. 2 Namang vap kimela serei singina ta mangigenen soles na kapo oros kuli kana pata.Si taun a Iesu kala arai kinle ani kari lom-lomon kala antok a igenen soles ang ta,“Ku maramarak, kag nat, kam keve laurikek, nala lomon suai ania.” 3 Au nari vap malangas ani saupai kila mengenmusik ta, “Igenen ke kalapo mengen i nauvaras.” 4Na Iesu kala nas kari lomlomonaina kala antok, “Marai sa mipo atogon alomlomonai rikek nei vingami? 5Si i ngonobil ke kapo remrem si antok ania? Nalalomon suai ani kam lau rikek, vo si antokta ku tapasuk na ku pasal? 6 Sikei, asi kaminas vang ta igenen i pukun kapo atogonkitmat kuli rina si kana lomon suai anirikek.” Le na kala antok na igenen solesang ta, “Tadut na ku sunguk le kam patana ku pasal ane rina.” 7 Na kala tadut nakala pasal ane rina. 8Na petau lava aongose iang kila arai ani bil ke, na kilapo leng nakilapo alatun a God using kapo ali kitmatasukang ke ane si igenen ke.

Songo ani Mataio(Mk 2:13-17; Lk 5:27-32)

9 Au, taun a Iesu kala pasal pelek a ringang kala arai ani mang igenen kana asanta Mataio kapo sinong nei lu ipo luk takis.Na kala antok ia, “Me, using iau.” Nakala tadut na kala using ia. 10 Na kanlapoangan nei lu, na petau duk, vap po luk takisna mamain ta katakai i bil arikek kimelasinong kuvul ve Iesu na kana keve nat iakalit. 11 Na ri Parisaio kila arai ani oringang na kila sui kana keve nat i akalit ta,“Marai sa na kami katakai i akalit kapoangan kuvul ve ri vap luk takis na ri vap bilarikek?” 12 Sikei kala longong iria na kalaantok, “Vap po to aro parik kipa inongostaun a katakai i vilvil ato, sikei ri malepenvang kipo inongos taun ia. 13 Mi pasal namian nas le na supsupai i vuk mengen ke,Napo buk arai ani ngorem, parik ta alilis.Using parik natapa serei asi me songo anivap korong, sikei ri katakai i bil arikek.”

Laulauan i alal(Mk 2:18-22; Lk 5:33-39)

14 Keve nat i akalit si Ioanes kimela sereisingina na kila sui ia ta, “Marai sa nanamem ve ri Parisaio namempo alal, nakam keve nat i akalit parik?” 15 Na Iesu

kala antok iria, “Sa nang? Mipo buk atakunani keve tungana i votauk i pagamau ani kiago ta urukan mamakus si taun kipo agokuvul ve nia? Ka atogon a taun iles lak nakila luk suai ani vo tauk i pagamau peleka keve tungana. Taun ang vanang ki mallak. 16 Kapo tav angkoai si tara suisui alakani vuk vakup tanginang si maus kavang.Man asukang, vuk vakup tanginang ang kading pok a maus ang na ka vil alava pok natading ang. 17 Na kapo tav angkoai kapasi tara lingai ani vaen tanginang si paukkavang, vei pauk ang ka tading. Sukana navaen kala vekai asip na pauk ang kapa kalarikek. Sikei, vaen tanginang vanang kaporo si pauk tanginang, ani rilong aongoskilong uli ro.”

Kavulik mat na aina malepen(Mk 5:21-43; Lk 8:40-56)

18 Si taun ang kapo mengen lak iria,mangsikei a ainoinoai kamela palak na kalasovusulai e matana na kala antok, “Kagkavulik katala tapikon. Sikei kume nakuan amatung a kungam singina asi kanato pok.” 19 Au Iesu kala tapasuk na kalapasal ve nia kuvul ve kana keve nat i akalit.20 Na mangsikei a aina katapo uli kui tatongmasik asukang ta 12 na matas aongos,na kala gingging kolotai alak ania na kanlasigil a su i kana vakup. 21Using kapo lom-lomonai musik ta, “Man naka sigil lik palaukana vakup nala roron pok.” 22 Sikei Iesukala ulpokai na kala arai ania na kala antok,“Ku uruk, kag kavulik. Kam lomlomon kalavil ato pok ua.” Nang palau na aina angkala to pok. 23 Au, Iesu kala palak nei lu siainoinoai ang na kala arai ani ri katakai ikuikui na loek lava, 24na kala antok ta, “Mipasal suai, using a kavulik ke parik kapamat, kapo rot palau.” Na kila los ia. 25 Napetau ang kila soung ane komo, na kalapalak na kanla teng a kungana. Na kavulikang kala tadut. 26 Na akus ke kala papanainei palpal aongos ang.

Ngono igenen mata ba kilongla arai pok27Au, Iesu kala pasal aliu le iang namang

ngono igenenmata ba kilongla tadut usingia, na kilongpo songosongo alava, “Nat iDavid, ku ngorem imemlong.” 28 Na kanlariuk lak mete lu na ngono ba ke kilonglapataun ia. Na Iesu kala sui irilong ta,

MATAIO 9:29 76 MATAIO 10:20“Milongpo lomlomon ta napo angkoai si vilkorong ani nem ke?” Na kilongla antok iata, “Io, Volava.” 29 Na kala sigil a matari-long na kala antok, “Io, ka asukang palauval kamilong lomlomon.” 30 Na kilonglamata arai aro pok. Na Iesu kala sokotakunakit irilong ta, “Mi aiveven akit ta ka ago tamangsikei ka nas a nem ke!” 31 Sikei kilo-ngla pasal na kilong anla akuskus pulakaitatana nei palpal aongos ang.

Igenen tapo kala mengen korong32Au, kila pasal suai namang vap kimela

serei singina ta mang igenen sangan taingua na parik kapa angkoai si mengen.33 Na Iesu kala kirikai suai ani ingua angna igenen ang kalapo mengen korong. Napetau ang kilapo taping na kila antok,“Kapo kovek lak i bil asukang ke namemtaarai ania nei liuan i ri Israel.” 34 Na riParisaio kilapo antok ta, “Kapo luk kitmatle si ainoinoai i ri ingua si kana lu suaianiria.”

Kana ngorem a Iesu35 Na Iesu kala pasal aongos nei liuan

i keve rina lava na keve rina lik, na kapoakalkalit nei kari keve lu i kivung na kapoakus ta akus ro i vainagoan na kapo vilato na ri vap pelek kari keve maiten namalepen anglok aongos. 36 Taun kalapoarai ani petau lava, kalapo ngorem iriausing kitapo makatis na kipo kovek i pa-pakangai, asukang ta ri sipsip kovek i voaiveven aniria. 37 Au na kala antok kanakeve nat i akalit ta, “Uai i nei matangkalapo duk, sikei kipo men lik palau a vapsi kopos ania. 38 Asukang na mi sokotuk aVolava i neimatang si kana asok ta vap siankopos nei kana matang.”

10Iesu kata asok a 12 na nat asi an abis(Mk 3:13-19; Lk 6:12-16)

1 Na kala songo asung kana 12 na nat iakalit na kala alis iria ta kitmat asi kirikaiani ri malanganto rikek, na si vilvil atoani ri vap pelek a mamain ta mamaiten namalepen anglok aongos. 2 Kana na keveasan i 12 na aposel ang. Ainoai ina, Simon,nang kana mang asan ta Petero, na tasinata Andereas, ri Iakovo ve Ioanes, ngono natke si Sebedaio, 3 ri Pilipo ve Bartolomaio,ri Tomas ve Mataio vopo luk takis ang, na

Iakovo si Alpaio, na Tadaio, 4 na Simon,mangsikei i ri Kananaio, na Iudas Iskariotvopo alis suai ania asi kana mat.

Iesu kata asok a keve nat asi kari an abis(Mk 6:7-13; Lk 9:1-6)

5 Io, 12 nat ke, Iesu kata asok iria kuvulvelai ani atatai ke, “Mi an ago ta pasal anane nei liuan i ri vap i ngising na mi agota an palak an nei keve rina si ri Samareia.6 Sikei, mi pasal taun a keve sipsip mun iri Israel. 7 Na taun mi pasal, mi akuskusasukang ke, ‘Vainagoan i metekuku kalapoangasungai.’ 8 Mi vil ato ri malepen, mitak atadut ri mat, mi vil adaus ri tapak, mikirikai ani ri ingua. Parik mitapa samui,asukang nami kun alis palau tav luk samui.9Ago ta luk le an ta saka ring kapkap an neikami keve asisiang. 10 Tepe ani pasal ke kaago, pongua na siot ka ago, pauk i kak kaago, kipa ka ago, using a igenen abis, kaporo ka luk kana seupok i abis. 11 Saka rinalava an vo rina lik mipo serei singina, migule ta igenen kapo ro na mian ago tung sitaun angmi papelek pok a rina ang singina.12 Si taun mipo palak si kana lu, mi posoaro ia. 13 Si man kipo ro angkoai si luk anikami poso amarip, kapo ro ki luk ia. Sikeisi man a nei lu ang parik kitapa ro animi,mi luk pok kami poso amarip. 14 Man ari si ki tav ainak animi, na kipo misag anilongong ani kami mengen, mi tipngai suaiani kaponpon e kakimi si taun mila pasalsuai ani lu ang vo rina ang. 15 Napo antokatutuman imi ta si taun e mung ka penroron lik ani ri Sodoma ve Gomora, sikei rivap i rina ang ki sikei a rikek luai an.

Mamain ta vilvil akui ki serei(Mk 13:9-13; Lk 21:12-17)

16 Arai, napo asok imi asukang ta kevesipsip nei liuan i ri kauvek kalat. Asukangna mi uli alpok aro luai na mi uli daus luai.17 Mi aiveven si ri vap, using ki teng akitimi lak taun a saupai, na ki sasaup imi neikari keve lu i kivung. 18 Ki tak imi tauna keve ainoinoai na keve tulava marai ig,asi kami akuskus amalangas e mataria nae mataria i ri vap i ngising. 19Man kila alissuai animi e kungaria, mi ago ta urui an tamian saka mengen vo ngenget an, using amengen asi kami mengen, mi luk ia si vuktaun ang. 20 Using parik ta nami mianpamengen, Malanganto i tamami ka mengen

MATAIO 10:21 77 MATAIO 11:5singimi. 21 Igenen ka alis suai ani tasinaasi an raung ania. Inatus kapa ki puka sitamaria si lau ke, na ri tamaria ve rinariakapa, ki kun mat si kari inatus. 22Na ri vapaongos ki mirik animi marai asan ig. Sikeiman a si ka tung akit tung si akamusai ina,ka sapang. 23 Si man ki vil akui imi si mangrina, mi sip ane si mang rina. Napo antokatutuman imi ta parik mipa akamusai anikeve rina aongos i Israel aino ani igenen ipukun ka serei pok.

24 Ri nat i akalit parik kipa tavirimok anikari katakai i akalit. Na asosokai kapa parikkapa tavirimok ani kana ainoinoai. 25 Nati akalit ka kuvul palau ve kana katakai iakalit na asosokai ve kana ainoinoai. Auman kitala kin na ainoinoai i lu ta Belsebul,marai sa na kime kun angarimai animi?

Mi lolokovo ani God papalik(Lk 12:2-7)

26 E iang mi ago ta leng an aniria, usingkapo kovek i bil katapo ago nei apupung, kitav tavas ania. Vo bil katapomumun, ka tavserei e ring malangas. 27 Sa napo antok imie ring vong, mi mengen amalangas tatanae mete malangas. Saka mengen an ki-tapo angtutulibotai tatana, mi songosongotatana e ring malangas nei rina. 28Mi agota leng an aniria kipo raung a pukun palauna parik kipa raung korong namalanganto.Sikei mi leng vang ani vo raung ang anipukun ve malanganto aongos nei kut lavai saupai. 29 Arai ani ri tuv. Kipo samuiiria ta kapkap lik luai palau. Na parikta mangsikei iria kapo angkoai si uak anevunep si man a tamami parik kapa ainak.30 Io, God katala taot pasuk a keve ung ipatumi. 31 Asukang na mi ago ta leng an.Nami mipo marmarai lava luai ani mamainta tuv duk.

Amalangas ta Iesu e mataria i ri vap(Lk 1:8-9)

32 Riria kipo atitipas tatag e mataria iri vap, asukang nau kapa naka kun atiti-pas tataria e matana i mamai e metekuku.33 Sikei, ninia kapo agel suai anig e matariai ri vap, nau kapa na kun agel suai ania ematana i mamai e metekuku.

Marip parik, sikei samele(Lk 12:51-53; 14:26-27)

34 Ago ta lomon an ania ta natame sereiasi me asinong ani luai kuli rina, parik.

Nata serei ani nala alis samele. 35Kag sereika vil a ri angtama ta ki tapagal angtaliun-gai, ri angnanan, na ri angomonan kapa.Mang anu ka marala na mang anu. 36 Nakeve vap ipo marala ani igenen, ki serei lenei kana lu akorong. 37Si kapo lomon alavana tamana ve rinana anig, parik kapa roronangkoai anig. Na si kapo lomon alava kananat vo kavulik, parik kapa roron angkoaianig. 38 Na man a si parik kapa sungukkana ngakputuk na ka using iau, parik kaparoron angkoai anig. 39 Si kapo teng akit sikana to, ka amun ia. Na si kapo amun kanato anig, ka sabonai ania.

Seuseupok(Mk 9:41)

40 Si kapo ainak animi kapo ainak anig.Na si kapo ainak anig, kapo ainak ani voasok ang anig. 41 Si kapo songo alak nakatakai i kus amalangas taun ia, using kapokatakai i kus amalangas, ka luk a seupoki kus amalangas, nang palau. Na si kaposongo alak na igenen korong taun ia usingkapo igenen korong, ka luk a seupok iigenen korong, nang palau. 42 Au sikei, sikapo alis ta men laman livus si mangsikeii vap mailik vopo using ke anig, napo an-tok atutuman imi ta parik kapa angkoai singaudap ani kana seupok.”

111 E mung i Iesu kala kamus ta atatai ani

kana 12nanat i akalit, kala pasal le iang anenei kari keve rina asi kanan vil akalit na kanakuskus.

Susui si Ioanes katakai i asing tauia(Lk 7:18-35)

2 Au na Ioanes kala longong le nei lui akangbat na keve avibisan si igenen iakanangai ke, na kala asok kana keve nati akalit 3 si an sui ania asukang ke, “Nu-mai tutuman vang kana na igenen vo meserei ke, vo nganing namemla atu lom-lomon ta mangsikei petekai?” 4 Na Iesukala antok iria ta, “Mi papok na mianlamengen amalangas a Ioanes ta sa mitalaarai ania na mitala longong ia. 5 Ri mataba, kilapo ararai pok. Ri soles, kilapopasal korong. Ri tapak, kilapo rangrangisaongos, na ri talinga bot, kilapo longongkorong. Riria kitala mat, kilapo tapasukpok. Ri vap mailik, kilapo longong a akus

MATAIO 11:6 78 MATAIO 12:2ro. 6 Kapo tauia na igenen ang nang parikkapa savang marai ig.” 7Au, kila pasal suaina Iesu kalapo atatai a petau lava ang taIoanes. “Mita pasal ane ring varasai palausi kami an arai ani sa? Ani tavuang kapolulu angpok si malu? 8 Au, man parik, namarai sa mita pasal? Asi kami arai aniigenen maus ta maus ro luai? Parik. Vapang kipo maus ta maus roron luai kipoago nei keve lu lava si ri tulava. 9 Au,man parik, na marai sa mita pasal? Asikami an arai ani katakai i akus? Io, niniavanang! Na kapo lakat ani katakai i kusamalangas. 10 Kana vang na igenen ke kitasalik tatana asukang ke, Arai, naka asokkag asosokai aino anim. Ninia kan itoitonaino kam selen. 11 Napo antok atutumanimi ta nei liuan i ri vap aongos i kuli rinakapo kovek ta mang anu katala tung alakati Ioanes, katakai i asing tauia. Sikei lak, sikapo liklik luai nei vainagoan i metekuku,kapo lakat ania. 12 Na le si taun i Ioaneskatakai i asing tauia tung kana, vainagoan imetekuku kalapo bil asi angrudualai maraiina, na ri vap marala kipo buk ani ki visvisasi kari luk palau ania. 13 Io, keve katakaii kus amalangas tung si Ioanes na kevemengen ang nei buk i saupai kitalamengeni kus amalangas. 14Na si man mipo usausasi ainak ania io, ninia kana vang na Elias,nia sime serei ang. 15Si kapo togon talinga,kapo ro ani ka longong.

16 Naka altongai ani matan polpolokani taun ke ta sa? Io, kipo asukang ta ina-tus lik nei ring ipo asesel na kipo sinongi songosongo ane si keve tungaria ta,17 ‘Namemtala kuikui animi na parik mi-lapa mika. Namemtala tangam akurkuraianimi na parik milapa radaupa.’ 18 Arai,Ioanes kata serei na parik kapa angan nainum, na kila antok ta kapo sangan taingua. 19 Au na kana na igenen i pukunkamela serei na kalapo angan na inum,na kila antok, ‘Arai ta igenen ramit suke.Arai ta igenen buk inum alava suke. Araita igenen suke kapo angtunganan ve rikatakai i luk takis na ri katakai i bil arikek!’Nang a laulauan kapo akalit tamasam kapotutuman.”

Magilai kuli tav lomlomon pokai(Lk 10:13-15)

20 Au le na kalapo mengen amaiten anikeve rina ang kata abis a keve vilvil atapingmiang singiria using parik kitapa lomonpokai. 21 “Ka rikek animi, ri Korasin! Karikek animi, ri Betsaida! Using man ngan-ing ri Turo ve ri Sidon kita arai ani keveabis i vilvil ataping ang mitala arai ania,kila lomon pokai lenginang na ki alakai animaus i mamakus na ki mo nei vuta. 22 Sikeinapo antok imi ta si taun i sausaupai ka penroron lik ani ri Turo ve ri Sidon, sikei namimi sikei a rikek luai an. 23 Au na nami riKaparnaum,mipo buk vil alakat luai animi,ingko? Parik vang! Ki so asiang luai tatamiane si rina i mat. Man nganing a ri Sodomakita arai ani keve abis i vilvil ataping angmitala arai ania, oro kana kipo ago lak sitaun ke. 24 Arai, si taun i sausaupai ka penroron lik ani ri Sodoma, sikei nami mi sikeia rikek luai an.”

Mi pasal ane singig na mime ausai(Lk 10:21-22)

25 Na si vuk taun ang Iesu kala antok,“Mamai numai a Volava i metekuku na kulirina. Napo alatun ua using kutala amunaiani keve nemkepelek ri katakai imasamnari vap malangas, na kula amalangasai aniasi mamain ta nat lik. 26 Tutuman mamai,using numai akorong kupo buk ia ani kaasukang. 27 Mamai katala alis a keve bilaongos singig. Na kapo kovek ta sikei kapouskorong kana nat, sikei tamana papalik.Na kapo kovek ta sikei kapo uskorong atamana, sikei kana nat papalik kuvul ve riakana nat kapo buk asi kana amalangasaianiria tatana. 28 Mi me ane singig, namimipo mamal na mipo asalak alava. Mime,na mime luk a aus singig. 29 Mi sungukkag kamung na mi luk akalit singig, usingnau napo igenen ananap na parik napa vilalava iau. Mi sunguk ia na malangantoimi ka sabonai ani ausai. 30 Using kagkamung kapo kalakala, na kag asasalakanparik kapa maiten.”

12Rok kon si taun i atailai(Mk 2:23-28; Lk 6:1-5)

1 Si taun ang Iesu katapo pasal aliu neimatang kon si taun i atailai. Na kana kevenat i akalit kila buk angan na kilapo rok amangmatan kon na kilapo angan ia. 2Na riParisaio kila arai ani oring ke na kila antok

MATAIO 12:3 79 MATAIO 12:32ia, “Arai ta kam keve nat i akalit sukanakilapo abis a lau kapo tav angkoai si abisania si taun i atailai.” 3Na kala atai iria, “Ausi parik lak kana mitapa tataot a akuskusi David na sa kata abis ia si taun katapobuk angan, ninia ve keve tungana? 4 Katapalak nei lu si God na kala angan a pok iasinong akipai ang voiang kapo tav angkoaiania si angan singina, na ani keve tunganakapa parik, sikei ri katakai i sula papalik.5 Pua, parik mitapa tataot nei buk i saupaita ri katakai i sula i nei rina i atailai? Usingkipo uli putuk ani sausaupai i taun i atailaisikei lak parik kipa rikek singina. 6 Napoantok imi ta kapo atogon a mangsikei kanakapo tavirimok ani rina i atailai. 7 Si manmitala nas aro na supsupai i mengen ke,Napo buk a ngorem, parik ta alilis, pariknganing milapa angkoai si poso arikek anivap po ro ke. 8Using a igenen i pukun kapoVolava i taun i atailai.”

Igenen kunga mat(Mk 3:1-6; Lk 6:6-11)

9 Au, kala papelek a ring ang na kanlapalak nei kari lu i kivung, 10 na mangsikeia igenen kunga mat kapo ago. Na kilaposui ia, “Au si kapo angkoai si vilvil ato sitaun i atailai?” Using kitapo buk aoles ania.11Na kala antok iria, “Si man a mang sikeiimi kapo atogon kana sipsip na sipsip kekala uak nei mata si taun i atailai sa, kulaarai palau ania? Parik kunlapa tak alak suaiania? 12 Sa kapo laba si to si igenen nasi sipsip? Sukana kapo malangas ta kapoangkoai aro si pakangai si taun i atailai.”13 Le na kala antok a igenen ang ta, “Kukoros a kungam.” Na igenen ang kala korosia na kala pukunan aro pok val kana mangpalpal kunga. 14 Sikei ri Parisaio kila soungna kian lapo gulegule selen ta ki saka raungan ania.

Iesu ke God ta asosokai15 Au, Iesu kapo malangas kari lom-

lomonai na kala papelek a rina ang. Na vapmiang kipo using ia na kapo vil ato karikeve malepen aongos. 16 Na kapo atakuniria si ago ta mengen amalangas an tatana,17 asi vil apunuk ani sa na katakai i kusamalangas Esias katala posong ia, 18 Arai,kana na kag asosokai natala songo ia. Napobuk ia na napo uruk ania. Naka alis ia taMalanganto ig na ka mengen ta sausaupai

korong si mamain ta palpal vap i ngising.19 Parik kapa anggegelai vo songosongo.Parik kipa angkoai si longong ani kalingananei keve selen i rina. 20 Parik kapa angkoaisi ka putuk a bil kapo pepe. Na parik kapaangkoai si ka vil amat a kalupa vo buk mat.Tung si kana sausaupai korong na ka agingsuai ani mamain ta kitmat. 21 Mamain tapalpal vap i ngising ki atung kari lomlomonsi asan ina.

Iesu ve Belsebul(Mk 3:20-30; Lk 11:14-23; 12:10)

22 Au, kimela serei singina ta mang ige-nen ingua katapo aol ia na kapo matabana kapo tapo. Na kala vil ato na igenenke asi kana arai na ka mengen korong.23 Na ri vap aongos kilapo taping na kilaantok, “Au, si kana? Nia na nat i Davidingko?” 24 Sikei ri Parisaio kila longongna kila antok ta, “Igenen ke kapo abis takitmat le si Belsebul nang a tulava si riingua asi lu suai ani ri ingua.” 25 Na kalanas kari lomlomonai na kala antok iria,“Man a vap i nei vainagoan ki angvis pok,kanla tagoeng a matan vap ang. Vo mana saka rina an vo saka angtama an kilaangvis pok, nginlak parik kipa angkoai situng akit. 26 Man a Satan kapo uli lu suaipok ani Satan, nang kapo vil atagalang pokia. Au na kana vainagoan ka saka tung akitan? 27Man napo kirikai suai ani ri ingua takitmat i Belsebul, nei vanang? Kami kevenat kipo kun kirikai suai aniria ta kitmati si? Arai, kami keve nat ki akalit pokimi ta kami kapau. 28 Sikei, using kananapo kirikai suai ani ri ingua ta kitmati Malanganto i God, nang ninia vanangkapo akalit amalangas ta kana vainagoana God kalapo serei singimi. 29 Kapo sakaangkoai an si mangsikei ka palak nei lu siigenen dual na kan ainau kana keve bil,man parik kapa got tapai ani igenen dualang? Le lak na kapo angkoai si ainau anikeve bil i nei kana lu. 30 Ninia parik kapatung ve nau, nang palau kapo tu talangiau. Na ninia parik kapa sosongo aiton venau, nang palau kapo musa suai. 31 Au, eiang vanang napo antok imi ta keve rikekna keve mengen i nau varas si ri vap,kapo angkoai si lomon suai ania. Sikei sinau varas ani Malanganto, parik luai kapaangkoai si lomon suai ania. 32 Si kapo

MATAIO 12:33 80 MATAIO 13:5mengen arikek ani igenen i pukun kapoangkoai si lomon suai ani kana rikek, sikeinia kapo mengen arikek ani MalangantoGogoai, parik luai kapa atogon lomon suaiani kana rikek. Kana na iles si taun ang emung.

Arai kinle ani iei si uai ina(Lk 6:43-45)

33 Ku sukal a ei roron na ka uaiai aniuai roron, vo ku sukal a ei rikek na kauaiai ani uai rikek. Using a ei kipo kinleia si uai ina. 34 Nami na keve natnat ikene. Mi sakamengen aro anman kami laukapo rikek? Using a ngurumi kapo asoungasereiai ani bil ang na vingami kapo duktatana. 35 Igenen ro ka asoung asereiaiani roron le si tauia i kana keve roron, naigenen rikek ka asoung asereiai ani rikekle si tauia i kana keve bil rikek. 36 Napoantok imi ta si taun i sausaupai siksikeia igenen kan mengen amalangas aongosta kana keve mengen rikek i la mengen.37 Using si kam keve mengen nia vanangkan akala ua, vo kan sausaupai anim.”

Kita buk a akanangai(Mk 8:11-12; Lk 11:29-32)

38 Au, na mang keve Parisaio ve ri vapmalangas ani saupai kila antok ia, “Katakaii akalit, namempo buk arai anim si vil animang akanangai i vilvil ataping.” 39 Nakala antok iria, “Vap rikek i taun ke, ki uliputuk ani kari angosongon ve God. Kanakipo buk arai ani akanangai, sikei napo tavainak si alis ta mangsikei. Akanangai palaui Ionas, katakai i kus amalangas, kapo roki arai ania. 40 Using Ionas kata ago neivingana i ielava ani potol a mangias napotol a vong. Au na igenen i pukun kapaka kun ago ani potol a mangias na potola vong e nei vunep. 41 Ri vap i Nineve kitapasuk ve matan polpolokan ke si taun isausaupai iles, na kari lomon pokai si kanaapasa na Ionas ka akalit amalangas pok namatan polpolokan i taun ke ta kari vingakit. Sikei mi arai, igenen ke kana e matamikapo lavlabat ani Ionas. 42Na ainan tulavai ring vunga ang ka kun tapasuk ve matanpolpolokan i taun ke si taun i sausaupaiiles. Na lau roron ang kata abis ia si tauni Solomon, ka akalit iria ta kari lau rikek.Using ninia kata pasal le ring vunga luai asikaname kolongong ani masam si Solomon.

Sikeimi arai, igenen ke kana ematami kapolavlabat ani Solomon.

Ingua kame serei pok(Lk 11:24-26)

43 Taun a ingua ka soung pelek a igenen,ka paliu si keve ring kapo kovek i laman nakanpo gule ring asi kanan ausai. Na manparik kapa sabonai korong 44 kala antok,‘Kapo ro naka papok ane si kag lu nata pasalpelek ia.’ Si vuk taun ang kamela serei, kalasabonai ta kapo vauvau na kitala gala ia nakeve bil kipo sinong aro. 45 Au, kala pasalna kanla songo le na mang limalengua naingua voiang kipo rikek alava luai ania,na kimela riuklak na kila ago e iang. Naakamusai i tungtungan si igenen ke kalarikek luai ani aino. Ka asukang palau kapasi polpolokan rikek i taun ke.”

Rinana ve keve tasina i Iesu(Mk 3:31-35; Lk 8:19-21)

46 Si taun ang katapomengen lak a petauang, rinana na keve tasina kime lapo tunge komo na kipo buk mengen ania. 47 Namangsikei kala antok ia, “Arai ta rinam vekeve tasim kipo angtung e komo na kipobuk mengen anim.” 48 Na kala ngenget avo mengen amalangas ang ta, “Si akorongkapo rina, na ri si akorong kipo keve tasig?”49 Na kala so akalitai ane si kana keve nati akalit na kala antok, “Kana vang a rinana keve tasig. 50 Using man a si kapousiusing kana vubuk a mamai e metekuku,nia vanang kapo tasig, kapo taug na kaporina.”

13Kankanuai i mengen ani katakai i sukal(Mk 4:1-9; Lk 8:4-8)

1 Si taun ang palau Iesu kala soung lenei lu na kan lapo sinong ngere lo. 2 Napetau tavirimok kimela kirkirimai aulitaiania, asukang na kala kokos kuli vul na kanlapo sinong. Ri vap aongos kipo angtunglava e ngerelo. 3 Na kalapo mengen iriata keve bil miang si kankanuai i mengenasukang ke, “Mangsikei a katakai i sukalkata sapungai ani kana keve katui i poke matan. 4 Na mang matan katui kanpouak e selen na ri mani kimela angan ia.5Namangmatan katui kianlapo uak si ringiatan, kapo tav angkoai roe, na using parikkapa atogon roe lava kala polok sumasuma,

MATAIO 13:6 81 MATAIO 13:306 na sinang kala ngan amak ia using kapokovek i mis. 7 Na mang matan katui kipouak nei ring kakaulan na kanla polok alakve nia na kala palun runguk ia. 8Na mangmatan katui kipo uak nei roe roron, na kipopolok alak na kipo uai, mang matan kipouai ta 30, na mang matan ta 60, na mangmatan ta 100 alak ani keve katui i sukal ang.9Man a si kapo atogon talinga, kapo ro kalongong!”

Lomlomonai i Iesu si akuskus si kankanuaii mengen

(Mk 4:10-12; Lk 8:9-10)10 Au, kana keve nat i akalit kimela

serei singina na kila sui ia ta, “Marai sana kupo mengen iria si kankanuai i men-gen?” 11 Na kala polpol iria asukang ke,“Malangas i keve bil mumun i vainagoan imetekuku, kakami asi atogon. Sikei riria,parik. 12 Using man a si kapo atogon,ki ngaupap ia, na man a si kapo atogonmen lik, io, men lik ang kapo atogon ia,ki luk suai vang ania. 13 Nang tukulai inanapo mengen iria si kankanuai i mengen.Using kantanem kipo gulegule, sikei ki tavsabonai, na ki kokolongong sikei ki tavnas na parik kipa malangas. 14 Singiriakalapo punuk na mengen i kus amalangasang ta Esias, Mi uli longong sikei lak mitav malangas. Mi uli arai sikei lak mi tavtun kinle. 15 Io, pakangat i vap ke kalapotabat. Parik kilapa angkoai si longong tatalingaria. Kilapo apilum akit na matariavei nganing kila arai korong na ki longongta talingaria na ki malangas ta pakangatiria na kila sasakol na naka vil ato iria.16 Sikei, roron si matami using kapo araikorong na talingami using kapo longong.17 Napo antok atutuman imi vang kana tamamain ta katakai i kus amalangas ve kevevap korong kitapo buk alava asi kari araiani keve bil ke kana milapo arai ania naparik kita lapa arai ania. Na kitapo bukalava asi kari longong ani keve mengen kekana milapo longong ia, na parik kita lapalongong ia.

Supsupai i kankanuai i mengen ani katakaii sukal

(Mk 4:13-20; Lk 8:11-15)18 Au mi longong vang na supsupai

i kankanuai i mengen ang. 19 Man amangsikei kapo longong a akus i vainagoan

na parik kapa malangas ia, igenen rikekkapo serei na kapo ngai suai ani nem i sukalang e vingana. Ninia vanang na katui isukal ang nei selen. 20 Au na katui i la uaksi ring iatan, nang ninia kata luk a mengenna sumasuma kala uruk singina. 21 Sikeiusing kapo kovek i mis, kana to i lomlomonkapo kudik palau. Si man amaiten vo vilvilakui kala serei singina marai mengen roang, kala uak sumasuma palau. 22Na katuii la uak si ring kakaulan, nang ninia katalalongong a mengen, sikei keve mamaiten ikuli rina ke na lomlomonai using ani tauiakala vil bat na mengen ro ang na kalapokovek i uai. 23 Au na katui i la uak neiroe roron ang, nang ninia kapo longong amengen na kalapo malangas ia. Na kalapoaunai uai alaba asukang ta 100 na 60 na 30alakat ani sa i sukal ang.”

Kankanuai i mengen ani uriuri nei liuan imatang ro i kon

24 Au na kala mengen iria ta mangkankanuai i mengen. “Vainagoan imetekuku kapo asukang val igenen katasukal kana keve katui roron nei kanamatang. 25 Sikei, si taun ri vap aongoskilapo rodot, kana igenen ipo marala aniakala serei na kamela sukal le na keve uriuririkek nei liuan i kana keve kon na kalapasal. 26 Taun a keve kon ang kila kovkovna kila bokol alak, keve uriuri ang kilakun bokol. 27 Au, keve asosokai si vo tauki matang ang kimela serei na kila sui ia,‘Volava, parik kutapa sukal katui ro papanei matang suke? Marai sa na kalapoatogon uriuri nei matang ang?’ 28 Na kalaantok iria ta, ‘Mangsikei a igenen atogonmarala singig kata abis na abis ang!’ Au nakila sui ia ta, ‘Au sa kupo buk ani nameman auk iria?’ 29Na kala antok ta, ‘Parik, kaago tapai. Vei nganing si man mianla aukiria, mianla purut kuvul nganing iria vekeve kon ang. 30 Lomon suai aniria kuvulve keve kon ang na ki polok alak kuvul tungsi taun sian dok. Na si taun ang naka antoka vap sian dok ang ta, mi auk suai aino tapaiani uriuri ang nami pis kuvul iria asian ani.Au le vang na mi rok aiton na keve kon angane nei kag lu ipo asinong pok.’ ”

Kankanuai i mengen ani katui lik i ei nayeast

(Mk 4:30-32; Lk 13:18-21)

MATAIO 13:31 82 MATAIO 13:5731 Au, kala mengen iria ta mang kankan-

uai i mengen. “Vainagoan i metekukukapo asukang ta katui i sinapeo mangsikeia igenen katan sukal ia. 32 Kantanem kapokatui lik luai i keve katui aongos, sikeiman kala polok kala serei alava ani kevesuksukalan aongos i nei matang na kala bilval ei akorong. Na ri mani i nei pangaukimela serei na kime lapo ting kuli kevengakan ina.”

33 Au, kala mengen iria ta mang kankan-uai i mengen. “Vainagoan imetekuku kapoasukang ta yeast nang a aina kata luk iana kala angvilai ania ve potol a pakut lavai palaua, na kala bakang tung si palauaaongos ang kala yeast an.”

Selen i alis ani kankanuai i mengen(Mk 4:33-34)

34 Iesu kata mengen dong a petau lavaaongos ang si kankanuai i mengen. Parikkatapa mengen iria si mang selen. 35 Asivil apunuk ani mengen ang si katakai i kusamalangas ta, Naka mengen si kankanuai imengen na nakan atangis a keve bil katapomumun le si taun i asisinong.

Supsupai i kankanuai i mengen ani uriuririkek

36 Au, kala papelek a petau ang na kanlapalak nei lu. Na kana keve nat i akalitkimela serei singina na kila antok ia ta,“Ku mengen amalangas imem ta supsupaii mengen i uriuri nei matang.” 37 Au, kalapolpol iria asukang ke, “Vo sukal ang anikatui roron ang, nia na igenen i pukun.38 Matang ang, nia na kuli rina ke. Nakeve katui roron ang, riria na vap i neivainagoan. Na keve uriuri ang, riria na vapang si igenen rikek. 39Au na igenenmaralaang, voiang kata sukal iria, ninia na vopetau. Taun i dok, nia na akamusai i taun.Na keve vap sian dok, riria na mamain taangelo. 40Na keve uriuri ang kian auk iriana kian ni, io ka asukang palau si akamusaii taun. 41 Igenen i pukun ka asok kana keveangelo nei liuan i kana matan vap si kanavainagoan na kian auk suai aongos ani sakabil an kapo asereiai ani lau rikek na aniriakipo putuk saupai. 42 Kian asuai anirianei kut karkarian luai na e iang kian aloialaba velai ani ngut ngisa. 43 Si taun anga vap korong kian mang val makarap nei

vainagoan ang si tamaria. Si kapo atogontalinga kapo ro ani ka longong.

Potol a kankanuai i mengen44 Vainagoan i metekuku kapo asukang

val igenen kata sabonai ani bil atogonsamui lava nei mangsikei a matang na kalaamunai aro pok ania. Le nausing kapourukalaba luai kanla atos suai ta kana togtogonaongos na kamela samui na matang ang.

45 Vainagoan i metekuku kapo asukangkapa val mang igenen atos kata pasal si angule iat samui lava. 46 Taun kanla sabonaiani mang vuk iat kapo samui laba luai nakapo aunai roron, kala pasal pok na kanlaatos suai ta kana togtogon aongos le nakanla samui na iat ang.

47 Vainagoan i metekuku kapo asukangkapa val mang vap kita asiangai ani uvenelaba ane nei laman na ri ien anglok kianlatuang singina. 48 Taun kala duk kila takalak ia ane ngerelo. Au kianla sinong ilukluk dong ani tepe ta ri ien ro na kipoasuai akipai ani ri ien rikek. 49 Ka asukangpalau si akamusai i taun. Ri angelo ki sereina kime pagal na vap rikek le nei liuan ivap korong. 50 Na ki asuai aniria ane neikut karkarian lava na e iang kian aloi alabavelai ni ngut ngisa.

Mamain ta togtogon tanginang na kavang51 Au, milapo malangas aongos na keve

bil ke?” Na kila antok ia ta, “Io.” 52Na kalaantok iria, “Asukang na keve vap malangasani saupai man kilapo palak nei kuvkuvu-lan i vainagoan i metekuku, kipo asukangta votauk i lu kapo akalit amalangas ta ma-main ta togtogon miminaungan tanginangna kavang i nei kana ring ipo asinong.”

Ri Nasaret kita kirikai ani Iesu(Mk 6:1-6; Lk 4:16-30)

53 Au, Iesu kala kamus si keve kankanuaii mengen suke na kala pasal aliu le iang.54Na kamela serei si kana rina akorong nakalapo tutapong vil akalkalit nei kari lu ikivung. Na kilapo aunai taping na kila sui,“Au, ike lik kana kata luk na masam vekitmat i vilvil ataping ke le voi akorong?55 Parik kana na nat ke si katakai i abis luke? Parik kana ta rinana ta ri Maria? Nakeve tasina ta ri Iakovo, Iosep, Simon naIudas? 56Na parik ta keve tauna kana kipoago ve tara? Nei vanang? Ike lik kata lukna keve bil ke le voi?” 57 Na kilapo savang

MATAIO 13:58 83 MATAIO 14:30singina. Sikei kala antok iria ta, “Katakaii kus amalangas, vei kavpo atogon asan simang keve rina, sikei si kana rina akorong,na mete kana lu, parik.” 58Na parik katapaabis vilvil ataping duk e iang using kitapotav lomlomon.

14Lam rongok ani Ioanes katakai i asing tauia(Mk 6:14-29; Lk 9:7-9)

1 Si taun ang a tulava Erodes kala lon-gong ta Iesu kalapo atogon asan lava. 2Nakala antok kana keve asosokai ta, “Niniapalau nang a Ioanes katakai i asing tauiake nang katala to pok. Tukulai ina na kapoatogon a kitmat asukang asi vil ani kevenem ke.” 3 Using Erodes katala asok asiteng akit ani Ioanes na ki got ia na kianlaalakai ania nei lu i akangbat. Tukulai inasi Erodias, kisngana i tasina Pilipo. 4UsingIoanes katapo uli mengen ania ta, “Parikkapa korong ta ku osongon ia.” 5 Asukangna katapo uli buk raung suai ania, sikeiparik katapa vil korong ia using katapoleng ani ri vap, using kitapo mengen takapo mangsikei a katakai i kus amalangas.6 Au, mangsikei a taun Erodes kala vilmatan angan asi nanauai ani taun i kari in-gus ania. Na si taun imatan angan angkanakavulik a Erodias kalapo mikamika. NaErodes kalapomangal alava luai ani kavulikke sipo mikamika ang 7 na kala antok ia taka alis ia ta saka nem an kapo buk ia. Nakapo aunai atuvala ta kapo tutuman kanamengen. 8Au, rinana kala antok sumasumaia, na kamela kin ta, “Ku alis iau kana tavangang ina i Ioanes, katakai i asing tauianei gapai.” 9 Na tulava kala mamakus.Sikei using katala atuvala tatana, na kevevap lava kipo sinong, asukang na kala alimengen ani ki abis ia. 10 Au kianla lamrongok a ngona i Ioanes nei lu i akangbat.11Na kila asiang a vangang ina nei gapai nakimela alis a kavulik ang tatana na kanlaalis ia si rinana. 12Na emung kana keve nati akalit kimela sunguk suai ani pukun inana kianla kepai ania, le na kianla mengenamalangas a Iesu.

Iesu kata amasung a petau tavirimok(Mk 6:30-44; Lk 9:10-17; Io 6:1-14)

13 Taun a Iesu kala longong na sa katalaserei, kala kokos papalik kuli vul ane si

mang vuk rina vauvau. Na ri vap kilalongong asukang ke na kila using ia e selenpalau, le nei keve rina. 14 Na kanlapo ungsabonai ani vap duk, na kalapo ngorem iria,na kala vil ato kari keve vapmalepen. 15Nakalapo ngelik na keve nat i akalit kimelaserei singina na kila antok ia ta, “Ring kekapo vauvau na kalapo vong. Ku asok suaiani petau ke ane nei keve rina na kiansamui pok aniria.” 16 Na Iesu kala antokiria, “Parik kapa maiten ani ki pasal suai.Nami akorong mi li pok iria.” 17 Na kilaantok ia ta, “Namempo atogon palau kanana palpalima na saui na pongua na ien.”18 Na kala antok ta, “Luk iria ane ke anesingig.” 19 Na kala luk a palpalima na sauiang na pongua na ien na kala tarak anemetekuku, na kala posong aro ia, le na kalatevetevek a saui ang dong a keve nat ang,na keve nat ang kila lilis aliu ani petau angtatana. 20 Na riria aongos kila angan nakila masung aro. Na kila lukluk akuvul akeve inongos i pok na kila asiang aduk a 12na tepe lava tatana. 21 Na vap tauan angkita angan, tataot iria katapo 5,000 aongos,sikei parik kapa taot na ri aina ve ri nat lik.

Pasal kuli laman(Mk 6:45-52; Io 6:15-21)

22 Au na kala asok kana keve nat i akalitta ki kokos aputuk aino, na nia asi kanaasok suai tapai ani petau ang. 23 E mungpalau i kana la asok suai ani petau angkala palak papalik ane si mang mulangsi kanan sokotuk. Kalapo tenei vong naninia papalik kalapo ago. 24 Sikei a vul anglenginang kata lapo voko avunga ni ringkolo na kapo suang to using a vuk malukapo tu talang ia. 25 Si tapading i tangati tenei vong ang kala pataun iria na kapopasal aliu kuli laman. 26 Si taun kila araiania sipo pasal kuli laman na kila antok ta,“Ingua kana!” Na kilapo kup velai ni leng.27 Sikei akorong palau Iesu kala antok iria,“Akos. Nau palau kana. Mi ago ta leng an.”Au, Petero kala antok ia, 28 “Si man numaipalau aVolava, asok iau ani naka pasal taunua kuli laman.” 29 Na kala antok ia, “Meane ke.” Na Petero kala siang suai le kulivul na kalapo pasal aliu kuli laman tauna Iesu. 30 Sikei taun kalapo arai ani vukmalu kalapo leng na kalapo tutapongai lumasiang. Na kalapo songosongo, “Volava,

MATAIO 14:31 84 MATAIO 15:27teng ato iau!” 31 Nang palau Iesu kalasulai ani kungana taun ia na kanla sel iana kala antok ia, “Numai kupo atogon alomlomon kudik. Marai sa kupo ilung?”32Au, kilongla kos lak kuli vul na malu angkala kamus. 33Na vap vopo gon kuli vul angkilapo soturungai singina na kipo mengenta, “Tutuman luai, numai a nat i God.”

Iesu kata vil ato ri vap malepen e Genesaret(Mk 6:53-56)

34 Au, kila paputuk luai ane mang palpalna kianla ung alak e Genesaret. 35 Au nari vap i ring ang kila kinle ia na kila alismengen pulakai ane si keve vuk oring ekomo i rina ang. Na ri vap kime lapo sereita kari keve mamain ta malepen aongos.36 Na kila sokotuk ia asi kana ainak ani kisigil na ngising palau i kana maus. Au nataun ang kian lapo sigil ia, ria aongos kilapoto.

15Akalkalit si ri vap lava aino(Mk 7:1-23)

1Namang keve Parisaio ve vapmalangasani saupai kimela serei si Iesu le Ierusalemna kimela sui ia ta, 2 “Marai sa na kam kevenat i akalit kipo putuk a sausaupai si ri vaplava? Parik kipa galui aro le na kungariale ani ki angan.” 3 Na Iesu kala antok iriata, “Na marai sa mipo putuk kana asoktapai a God using mipo buk usiusing aroani kami keve sausaupai? 4 Arai, God kataantok ta, Ku mamaila ani tamam ve rinamna si kapo mengen arikek ani tamana verinana, nia asi mat. 5 Sikei nami mipoantok ta man a si kapo antok a tamanave rinana ta kana keve bil asi pakangaianiria katala alis ia ane si God, 6 parik kapaanguan mamaiten ania asi kana mamailaani tamana ve rinana. Sukana, asi kamiteng akit si kami keve sausaupai, milapolomon apalau na mengen si God. 7 Namina vap kapau. Esias kata atutuman tatamisi taun ang kata mengen ta, 8 Vap ke kipomamaila anig ta ngururia palau, sikei neipakangat iria kipo ago avunga luai anig.9 Kipo soturungai kapau palau singig. Nakipomengen alava ta kari keve lomlomonaipalau asukang val kapo akalkalit tutuman.”

10 Na Iesu kala songo na petau ang nakala antok iria ta, “Mi longong na mi lon-gong kinle na supsupai i mengen ke. 11 Sa

kapo palak si nguruna i igenen parik kapavil avisuk ia. Sikei a sa kapo soung e ngu-runa, nambang kapo akalit ta kana visuk.”12Au na kana keve nat kimela serei singinana kila sui ia ta, “Au si kutapo malangaskana na ri Parisaio sipo vinga rikek si taunang kitapo longong na mengen ke?” 13 Nakala polpol iria asukang ke, “Keve ei angvoiang a mamai e metekuku parik katapasukal iria, ka auk suai aniria kuvul ve misiria. 14 Ago aniria. Kipo mata ba na kipotu ainoai ani mang vap. Man a igenenmata ba kapo ainoai ani mang ba, rilongaongos kilong anla siang nei lulung.” 15NaPetero kala antok, “Ku palas na kankanuaii mengen ke singimem.” 16Na kala sui iria,“Au si parik lak kana mipa nas? 17 Parikmipa arai ta sa kapo palak e ngur, ka aneneivinga le na kanlapo soung suai pok? 18Sikeikeve bil kipo soung le nei ngur kipo pasal lenei vinga nambang kipo akalit amalangasta igenen kapo visuk. 19Using le nei vinga,keve lomlomonai rikek ki serei. Daung,putuk osongon, panik, tainau, mengen ka-pau mete saupai, mengen arikek ani manganu. 20 Kana vang a keve bil ke kipo vilavisuk a igenen. Sikei si angan ta kunga itav galui aro aino, parik kapa vil avisuk aigenen.”

Lomlomon si aina le Kanan(Mk 7:24-30)

21 Na Iesu kala papelek suai ani rina angna kala pasal ane palpal i Turo na Sidon.22Na mangsikei a aina le iang, katapo ainai Kanan, kamela serei singina na kame lapotangis ia, “Ku ngorem iau Volava, numaia nat i David. Kag kavulik kapo sanganta ingua na kapo meng alava luai ania.”23 Sikei Iesu parik kapa ngenget ia ta mangsikei a vuk mengen. Asukang na kana kevenat i akalit kimela serei singina na kilaantok ia ta, “Ku asok suai ania using kapouli buk tang using lak anira.” 24 Na kalapolpol asukang ke, “Kita asok iau taun akeve sipsip lapo mun ang i Israel papalik.”25 Na aina ke kamela serei na kamela so-turungai e matana i Iesu na kala antok,“Volava, ku pakangai anig!” 26Na Iesu kalaantok ia, “Parik kapa ro asi luk ani pok siri nat lik na apus ani kauvek tatana.” 27Nakala antok, “Kapo ro volava, sikei apok rikauvek kipo nas ani angan ani nunulik i

MATAIO 15:28 85 MATAIO 16:14pok nang kapo uak le si pata i po angansi vo taukuna.” 28 Na Iesu kala antok ia,“Iuang, kupo atogon a lomlomon tavirimokluai. Kam vubuk lenginang kala punuk.”Na si vuk taun ang palau kana kavulik kalaro pok.

Iesu kata vil ato na vap miang29 Au, Iesu kala papelek na rina ang na

kanlapo pasal aliu ngerelo i laman tata-pulitai ang e Galilaia. Na kala palak tauna mang mulang na kanlapo sinong. 30 Auna petau tavirimok kimela serei singinata kari keve malepen, ri soles, na ri vappukun dokot, ri mata ba, na ri tapo namang matan malepen miang kapa. Kimelaserei aongos tataria singina na kamela vilato iria. 31 Na ri vap kilapo taping ani ritapo kilapo mengen na ri vap po pukundokot ang kilapo ro pok na ri soles kilapopasal korong na ri mata ba kilapo kun araikorong. Au na kilapo alatun a God si riIsrael.

Iesu kata amasung a petau tavirimok(Mk 8:1-10)

32 Na Iesu kala songo kana keve nat iakalit ane singina na kala antok iria, “Napongorem a petau ke, using lenginang kitalaagona potol a taun venauna kalapo kovek ipok. Napomisag ani asok suai aniria si taunkipo buk angan vei nganing kianla ngaualava e selen.” 33 Na kana keve nat kilaantok ta, “Tara saka gule pok angkoai an asikara alis ani petau lava asukang ke? Usinga ring ke kapo ago avunga i mangsikei arina.” 34 Na Iesu kala sui iria, “Poisan asaui nang mipo atogon ia?” Na kila antokta, “Limalengua na saui na rukun ien lik.”35 Au na kala asok a petau ang asi karisinong aongos e vunep. 36 Na kala luka limalengua na saui kuvul ve rukun ienang na kala posong ro, na kala tevek ia nakalapo alis ia si kana keve nat i akalit nakipo lis ia si ri vap. 37 Riria aongos kitaangan na kila masung. Au na kila luklukakuvul na keve inongos i pok ang na kalaserei asukang ta limalengua na tepe duk.38 Tataot i ri tauan papalik kita angan kataserei asukang ta 4,000 aongos. Sikei parikkapa taot na ri aina ve ri natlik. 39 Au emung i kana la asok tapai ani petau angkala kokos kuli vul na kala pasal ane palpalMagadan.

16Ri vap kipo buk a akanangai(Mk 8:11-13; Lk 12:54-56)

1 Na ri Parisaio ve ri Sadukaio kimelaserei si Iesu asi kari atokngai ania na kilaantok ia asi kana akalit aniria ta mangsikeia akanangai le metekuku. 2Na kala polpoliria ta, “Si man na nei pangau kapo melektenei ngelik milapo antok ta ka taun ro.3Na si man kapo melek tenei vauk na kapoduk i kuku milapo antok ta taun ke ka taundaian. Mipo nas aro na keve angpetpetekaii ararai i nei pangau, sikei parik mipaangkoai si tun kinle ani keve akanangai itaun ke. 4 Matan vap rikek uli putuk anikari angosongon ve God kipo uli gule usingani akanangai, sikei parik luai napa ainak sialis ta sikei. Akanangai palau i Ionas, kaporo ki arai ania.” Au le na Iesu kala pasal suaianiria.

Yeast si ri Parisaio ve ri Sadukaio(Mk 8:14-21)

5 Na ri nat i akalit kimela kun serei emang palpal, sikei kitala lomon taun aniluk saui le. 6 Na Iesu kala antok iria, “Miarai aro, na mi aiveven imi pelek a yeastsi ri Parisaio ve ri Sadukaio.” 7 Na kilapoangmemengenai musik ta, “Parik taratalapa luk saui le.” 8 Iesu kalapo nas ia na kalaantok, “Keve vap atogon lomlomon kudik,marai sa mipo angmemengenai musik takovek i saui? 9 Parik lak mipa malangas?Parik mipa lomlomonai ani palpalima nasaui ang ani 5,000 vap aongos angna poisanna tepe duk i inongos ina mita luk akuvulia, ingko? 10 Vo limalengua na saui ani4,000 vap aongos ang na poisan na tepe duki inongos ina? 11 Kapo saka bil an na mipotav malangas ta parik natapa mengen imita saui? Sikei mi aiveven imi pelek a yeastsi ri Parisaio ve ri Sadukaio.” 12 Au na kilamalangas ta parik katapa mengen ta yeasti nei saui, sikei katapo mengen si aivevenakit si kari keve akalkalit.

Petero kata mengen amalangas ta Karisto(Mk 8:27-30; Lk 9:18-21)

13 Au na Iesu kanla serei si palpalKaisareia Pilipi na kala sui kana keve natta, “Ri vap kipo kin a igenen i pukun tania na si?” 14 Na kila antok, “Mang matankipo kin ta Ioanes katakai i asing tauia.Na mang matan ta Elias, na mang matan

MATAIO 16:15 86 MATAIO 17:13ta Ieremias vo mangsikei iria mamain takatakai i kus amalangas.” 15 Na kala suiiria, “Au na nami, mipo kin iau ta nau asi?” 16 Na Simon Petero kala ngenget ta,“Numai a igenen i akanangai. Numai a nat iGod vopo to ang.” 17Na Iesu kala antok ta,“Uruk kakam, Simon Bariona, using parikta ri vap kita mengen amalangas ua tatana,sikei mamai e metekuku. 18Na napo antokkapa ua Petero ta numai a at. Na lakat kuliat ke naka atung kag matan vap. Na kitmati mat, kapo kovek i dual angkoai si ruduaianiria. 19 Naka alis ua ta keve ki i kevetakaman i nei vainagoan i metekuku. Sa kupis akit ia e ke e vunep, ki kun pis akit aniaemetekuku. Na sa ku luang ia e ke e vunep,ki kun luang ania e metekuku.” 20 Na kalaatakun akit a keve nat ang asi kari ago tamengen an ani mangsikei ta nia na igeneni akanangai.

Iesu kapo mengen aino ta ka mat na katadut pok

(Mk 8:31–9:1; Lk 9:22-27)21 Na le si taun ang, Iesu kalapo uli atai

amalangas ani kana keve nat i akalit takapo mamaiten ani ka pasal ane Ierusalemna kan sunguk a keve vilvil akui miang ekungaria i ri vap lava, na keve ainoinoaisi ri katakai i sula ve ri vap malangas anisaupai, na ki raung ia na si vapotol i taunka tadut pok. 22 Na Petero kala songo iaane ngising na kanlapo tatapokai ania ta,“Parik luai, Volava! Parik kapa angkoailuai ta bil ke ka serei singim.” 23 Na kalataval na kala antok a Petero ta, “Pasal emung ig, Satan! Numai a at asi asavanganig, using parik kupa auai ve lomlomonaisi God, sikei kupo auai ve lomlomonai si rivap.” 24Au le na Iesu kala antok kana kevenat ta, “Man amangsikei kapo buk usiusinganig, ka uli auak suai ani lomlomonai aniapok, na ka asalak kana ngakputuk na kausiusing iau. 25Using nia kapo buk aivevenaroron ani kana to, ka amun ia. Sikei niakapo amun kana to anig ka teng ia. 26Usingman a igenen ka atogon a keve bil aongoskuli rina na ka mat, keve bil ang ki sakapakangai ania? Tara samui pok kara to tasa? 27Using a igenen i pukun ka serei pokkuvul ve kana keve angelo tamiminaungani tamana, na kame ali seupok ani siksikei aigenen angkokoai si sa katala abis ia.” 28Na

kala antok iria, “Napo mengen atutumanluai animi ta mang matan kana kipo tunge ke, parik kipa mat tung si ki arai aniigenen i pukun kame serei val tulava i kanavainagoan.”

17Ararai si pukun i Iesu kala sakol(Mk 9:2-13; Lk 9:28-36)

1Na kala liu tapai a limalesikei a taun naIesu kala songo le na ri Petero ve ngonoangtasimal ke ri Iakovo ve Ioanes, ritolpapalik, na kala ainoai alak aniritol ane simangsikei a put lakat. 2 Na kanla sakol emataritol. Nona kala mang val makarap nakanamaus kala posok aongos. 3Na akorongpalau ri Moses ve Elias kilongla tu aserei emataritol na kilongan lapo angmemenge-nai ve nia. 4 Na Petero kala antok a Iesuta, “Volava, kapo ro anira sime ago e ke. Siman kupo buk, naka atung ta potol a ralai,ta sikei anim, na mangsikei ani Moses nata mang anu ani Elias.” 5 Si taun ang kapomengen lak, mangsikei a kuku malangaskamela apung aongos iria na kalinga kalamengen nei kuku, “Kana kag nat ro, napobuk alava ia, na napo uruk alava ania. Milongong ia.” 6 Taun a volo nat ke kitol lalongong na kalinga ke, kitol la soturungaiane vunep velai ani leng lava. 7 Sikei Iesukala pataun iritol na kanla sigil iritol nakala antok, “Mitol tadut na mitol ago taleng an.” 8 Taun kitol la ararai, kitol la tavarai ani mang si, Iesu papalik.

9Auna taun kitolapo kik siang pok le kuliput ang, Iesu kala atakun iritol ta, “Mitolago ta antok an ani mangsikei ta sa mitoltala arai ania, tung si igenen i pukun kalatadut pelek a mat.” 10 Na volo nat i akalitkito la sui ia ta, “Au man asukang, marai sana ri vapmalangas ani saupai kipo antok taElias ka serei aino tapai?” 11Na kala antokta, “E, Elias ka serei lak na ka vil aro pok nakeve bil aongos. 12 Sikei napo antok imitolta lenginang a Elias katala serei na parikkitapa kinle ia na kila vil na keve bil aongossingina using kari vubuk, na asukang kapana igenen i pukun ka kui e kungaria.” 13Auna volo nat ang kitol la malangas ta katapomengen iria ta Ioanes katakai i asing tauia.

MATAIO 17:14 87 MATAIO 18:10-11Iesu kata vil ato na nat ingua kata aol ia(Mk 9:14-29; Lk 9:37-43a)

14 Si taun ang kimela serei si petauang, mang igenen kamela serei singina nakala so vusulai e matana na kala antok ta,15 “Volava, ku ngorem kag nat, using kapogo na kapo vis alava luai ania. Kapo uliuak nei kut ni vo nei laman. 16Natala sereitatana si kam keve nat i akalit, sikei parikkita lapa angkoai si vil ato ania.” 17Au, Iesukala antok ta, “Nami na matan polpolokantav lomlomon na milapo pataliung na se-len korong. Poisan lak a taun si kag agove nami? Poisan lak a taun si kag telantatami? Sunguk ia ane singig!” 18 Na Iesukala kirikai ani ingua ang na kala soungsuai. Si vuk taun ang palau na nat angkala teng a to. 19 Au, e mung keve nat iakalit kimela serei papalik si Iesu na kimelasui ia, “Sa tukulai ina na parik namemtapaangkoai si lu suai ania?” 20-21Na kala antokiria ta, “Using mipo atogon a lomlomonkudik luai. Arai, napo antok atutuman imita man kami lomlomon kapo liklik palauval katui i sinapeo, mila angkoai si mengentaun ani put ke ta ‘Ku tapasuk le ke anesuke’ na ka tapasuk. Ka kovek i bil ka kitmatanimi.”

Iesu kata apongua i mengen ta ka mat naka tadut pok

(Mk 9:30-32; Lk 9:43-45)22 Si taun ang kime lapo ago kuvul e

Galilaia, Iesu kala antok iria, “Igenen ipukun ki alis lak ia e kungaria i ri vap.23Kian raung ia na si vapotol i taun ka tadutpok.” Na kilapo mamakus alava luai.

Samui takis24 Au, kila pasal na kianla serei e Ka-

parnaum na ri vap po luk takis i nei rinai atailai kimela serei si Petero na kila suiia, “Au si kami katakai i akalit kapo kunsamui ani takis ang kapa?” 25Na kala antokta, “E.” Au, kanla palak ane nei lu na Iesukala ainoai i igenen asi mengen na kalasui ia, “Simon, kupo atogon a saka nanasaian? Ri tulava i kuli rina kipo nas ani lukani kari takis le si si, le si kari keve natakorong, vo le si mang matan petekai?”26 Na Petero kala ngenget ta, “Le si mangmatan petekai.” Au na Iesu kala antokia, “Asukang na inatus kipo kalakala simaiten ke. 27Sikei, vei tara tavmamaila aro

aniria, ku pasiang ane ngerelo na kuanlangaungaul. Na si ainoai i ien man kutalatak, ku pagang a nguruna na ku sabonai anisikei a vuk kapkap. Ku luk le ia na kuan alisiria anirung aongos.”

18Si vainagoan metekuku, si kapo asasanan?(Mk 9:33-37; Lk 9:46-48)

1 Si taun ang kana keve nat i akalitkimela serei singina na kimela sui ia, “Sinang kapo atogon asan nei vainagoan imetekuku?” 2 Au, kala songo na mang natlik na kala atung ia nei liuan iria 3 na kalaantok, “Napo antok atutuman imi. Si manparik mipa sasakol na mi bil val ri nat lik,parik mipa angkoai si palak nei vainagoani metekuku. 4 Asukang na si kapo vil alikia val nat lik ke, nia vanang kapo atogonasannei vainagoan imetekuku. 5Na si kapouruk suak ani sikei a nat lik asukang ke siasan ig, e iang kapo uruk suak anig.

Uak si lau rikek(Mk 9:42-48; Lk 17:1-2)

6 Sikei man a si ka asavang a sikei i kevenat lik ke voiang kapo lomlomon tatag,kapo ro ki pala a iat maiten e ngona nakian alumasiang ia ane kevkev luai i laman.7 Pua ta kuli rina ke using a keve iat asiasavang kak! Using a keve bil asi tukaiparik kapa angkoai ta ki tav serei. Ki serei,sikei ani iuang kapo asinong ia, ka rikekluai ania. 8 Si man a kungam vo kakim katavil ua asi kam savang, lamut suai ania naku asuai akipai ania. Kapo ro anim si palaktaun ani to ta kovek i kunga vo ta kovek ikak vei atogon ani pongua na kunga na kakna kianla asuai anim nei kut ipo ni asikeiang. 9 Na si man a matam kata vil ua asikam savang, ruvel suai ania na ku asuaiakipai ania. Kapo ro anim si palak taun anito ta mata sikopal vei atogon ani ponguana mata na kianla asuai anim nei kut lavai saupai.

Kankanuai i mengen ani sipsip kata mun(Lk 15:3-7)

10-11 Arai aro ta mi ago ta tun alik animangsikei i keve vap lik ke. Using napoantok imi ta kari keve angelo e metekukukipo uli arai ani nona i mamai e metekuku.

MATAIO 18:12 88 MATAIO 19:412 Mipo lomon ia ta sa? Si man a ige-nen kapo atogon kana 100 na sipsip namangsikei iria kala mun e iang pulakai,kupo lomon ia ta parik kapa pataliung na99 ang e kuli put asi an gule ani sikei volapo mun ang? 13 Na si man kan sabonaiania, napo antok atutuman imi ta kapoaunai maramarak ani sikei palau vo lapomun ang ani mang matan vap po tav munang. 14Asukang palau, tamami e metekukuparik kapa ainak tamangsikei i keve vap likke ka puka.

Tasim vopo rikek ang anim(Lk 17:3)

15 Si man a tungam katala vil arikekua, pasal na kuan akalit ia ta kana rikek,sikei ku vil ia singimilong papalik. Si mankala longong ua kutala luk korong pok natungam. 16Sikei si man parik kapa longongua, luk pok le ta sikei vo ta pongua naigenen ani keve mengen aongos ka pasalsi mengen korong si pongua vo potol aigenen. 17 Si man parik kapa buk longonganirilong, antok a petau aongos. Si manparik kapa buk longongkapa aniria, au kulataot ia asukang ta kapo bil val igenen ingising vo katakai i luk takis.

18 Napo antok atutuman imi ta sa mipopis ia e ke e vunep, ki kun pis ania emetekuku. Na sa mipo luang ia e kee vunep, ki kun luang ania e metekuku.19 Napo anguan antok an animi ta si mana pongua imi kilongpo ainak ani sa eke e vunep kilongpo sokotuk ia, mamaie metekuku ka vil akorong ia anirilong.20 Using si man a pongua vo potol kitolposinong kuvul si asan ig, nau kapa e nei liuaniritol.”

Kankanuai i mengen ani asosokai vopo tavngorem ang

21 Au na Petero kamela serei singina nakala sui ia, “Volava, naka amatan poisana lomon suai ani keve rikek ang si tungagsingig? Amatan limalengua?” 22 Na Iesukala antok ia ta, “Napo antok ua, parikta limalengua na taun. Sikei limalenguana sangauli na limalengua na taun aongos.23 Asukang na vainagoan i metekuku kapoasukang ta tulava katapo buk vil akorongani keve kope ve kana keve asosokai. 24 Sitaun ang kapo vilvil akorong kila songo na

mang asosokai katapo atogon kana kopetavirimok luai na kame lapo tung e nona.25Sikei, using parik katapa angkoai si samuisip ania, kana tulava kala asok ta ninia vekana aina na karilong inatus na karilongtogtogon ki atos aongos tataria asi samuisuai ani kana kope. 26Au, asosokai ang kalauak na kala matung turung e ngono kakinana kala sokotuk, ‘Ku kokoai aro tapai anigna naka samui suai aongos ani kag kope.’27Na pakangat ina i tulava ang kala tamengtaun ia na kala lomon suai ani kana kope nakala atolongon ia. 28 Sikei, asosokai ke kalasoung na kanla sabonai ani mangsikei poka asosokai val nia, voiang katapo atogonkope singina asukang ta rukun kapkap likpalau. Ka serei na kala tak ia e ngonana kalapo buk ngau punuk ania na kalapoantok ia ta, ‘Ku samui sumasuma luai anikamkope.’ 29Na tungana kala uak ematanana kala sokotuk, ‘Ku kokoai aro tapai anigna naka samui kag kope.’ 30 Sikei kala botna kanla alakai ania e nei lu i akangbat tungsi ka samui kana kope. 31 Au, mang keveasosokai kila arai ani lau suke na kilapovinga maiten na kila pasal na kianla antokna tulava ta sa katala serei. 32 Au, tulavakala songo na asosokai ang na kanla antokia, ‘Numai a asosokai visuk. Nata lomonsuai aongos ani kam kope using kuta soko-tuk iau. 33 Au na parik kutapa buk ngoremani tungam vo kun asosokai suke, val natakun ngorem anim?’ 34Na kala marala alavana kala asok a vap po vil amiming ang taki amiming ia tung si kala samui aongoskana kope. 35Mamai e metekuku ka kun vilania asukang si siksikei imi man parik kapalomon suai aro luai ani rikek si tungana.”

19Mengen i kamus ani osongon(Mk 10:1-12)

1 Taun a Iesu kala kamus ta mengen takeve bil ke kala papelek a Galilaia na kalapasal ane si palpal Iudaia si mang palpal iIordanes. 2 Na petau lava kipo using ia nakan lapo vil ato iria e iang.

3 Na mang keve Parisaio kimela sereisingina si kari me atoktokngai ania. Nakila sui ia ta, “Au si kara saupai kana kapoainak ani tauan si kamus si kana aina si sakakeve tukulai an?” 4 Na kala ngenget iria

MATAIO 19:5 89 MATAIO 19:30asukang ke, “Sa, parik mitapa tataot ta voasisinong ang kata asinong iria tauan naaina?” 5Na kala antok ta, “Nang tukulai inana tauan ka papelek a tamana ve rinana nakame ago kuvul ve kana aina, na kilonglasikei palau a pukun. 6 Sukana vang, parikkilonglapa anguan pongua an, kilong laposikei. Asukang na sa na God katala palakuvul ia, ka ago ta mangsikei ka luang ia.”7Na kila sui ia ta, “Au man asukang, maraisa na Moses kata saupai ta igenen ka salikkana mengen i misag, le na kala asok suaiania?” 8 Na kala antok iria ta, “Using avingami kapo kitmat, na Moses kata ainakanimi si kirikai suai ani kami keve aina.Sikei parik katapa asukang ke le si tauni asisinong. 9 Napo antok imi ta man asi katala kamus si kana aina, man parikkatapa atogon panik, na kala osongon amang anu, sukana kapo abis a lau rikek.”10 Na kana keve nat kila antok ta, “Au siman nia vanang kapo selen ani tauan naaina, kapo ro nganing asi ago ta osongonan.” 11 Na Iesu kala antok ta, “Io, mengenang, parik ta ri vap aongos ki ainak ania,sikei riria voiang kipo angkokoai. 12 Napomengen asukang ke ta mang matan tauanparik kipa osongon using kita akau asereiaianiria asukang, na mang matan using rivap kita kavak iria, na mang matan maraivainagoan i metekuku. Nia kapo angkoai siluk ani mengen ke, ka luk ia.”

Iesu kapo amatung kunga si ri nat kavuliklik

(Mk 10:13-16; Lk 18:15-17)13Na kimela serei singina ta ri natlik ani

ka amatung kunga singiria na ka sokotuksingiria. Na keve nat i akalit kilapo ki iria.14 Sikei Iesu kala antok, “Mi lomon suai aniri nat lik ane singig. Ago ta atakun ananiria, using a matan vap val ria, kakariavang na sinsinongan si vainagoan ang emetekuku.” 15 Na kala amatung kungasingiria, na kala pasal.

Natung tauia(Mk 10:17-31; Lk 18:18-30)

16 Na mangsikei a igenen kamela sereisingina na kala sui ia, “Katakai i akalit, naabis a saka lau roron an asi atogon ani toasikei?” 17 Na kala antok ia ta, “Marai sana kupo sui iau ta sa kapo roron? Kapotogon palau a sikei a igenen kapo roron.

Man kupo buk palak nei sinsinongan i toasikei, ku uli longong ani keve asok tapai.”18Na kala sui ia, “Saka keve asok tapai an?”Na Iesu kala antok ta, “Ku ago ta daungan, ku ago ta putuk osongon an, ku agota tainau an, ku ago ta posposo akapauan mete saupai. 19 Ku mamaila aro anitamam ve rinam na ku vinga ro taun atungam val kupo vinga ro taun pok ua.”20 Na igenen tanginang ang kala antok iata, “Riria aongos nata using arukup iria.Mang sa lak napo kudik ina?” 21 Na Iesukala antok ia ta, “Si man kupo buk ani kutalupus aro, ku pasal na kuan atos ta kamkeve togtogon na ku alis ani ri vap logoani kakam a togtogon roron e metekuku.Na kume using iau.” 22 Taun a igenentanginang ke kala longong asukang ke, kalapasal mamakus aliu, using katapo atogonkana togtogon lava.

23 Na Iesu kala antok kana keve nat iakalit, “Napo antok atutuman imi ta volakitmat luai ani igenen tauia si palak neivainagoan i metekuku. 24 Naka anguanmengen an animi, palak ang si igenen tauiaane nei vainagoan ang si God, ka kitmatluai ani papalakan si kamel nei malang isangum.” 25 Taun a keve nat i akalit kilalongong asukang ke, kilapo aunai tapingna kila sui, “Au man asukang na si kalasapang?” 26 Na Iesu kala tun iria na kalaantok ta, “Ani ri vap kapo kitmat, sikei aniGod, keve bil aongos kapo angkoai.” 27 NaPetero kala antok ta, “Arai, namem talapapelek a keve bil aongos asi kamem usinganim. Asukangna ka atogon a sa animem?”28 Na Iesu kala antok iria, “Napo antokatutuman imi ta si kuli rina tanginang,si taun ang man a igenen i pukun kalasinong si kanamiminaungan i sinsinongan,io nami mita usiusing iau, mi an sinong laksi 12 na sinsinongan asi kami saupai ani12 na patvap i Israel. 29 Na man a si katapapelek kana lu, keve tasina, keve tauna,tamana vo rinana, kana inatus, kana kevematang, using a asan ig, kan atogon a tauiatavirimok luai ani sa kata papelek ia, na kaluk kana sinsinongan i to asikei. 30 Sikei,vap miang kitapo aino, kime aimung. Nariria kitapo aimung kian aino.

MATAIO 20:1 90 MATAIO 20:28

20Ri katakai i abis nei matang vaen

1 Io, vainagoan imetekuku kapo asukangta votauk i vuk roe nang kata pasal teneivauk lik si kana songo vap sime abis sikana matang vaen. 2 Kala ainak si samuianiria ta samui i sikei a taun na kala asokiria ane nei kana matang vaen. 3 Au, emung lik si limaleat a vuk taun kala pasalna kanla sabonai ani mang matan sipoangtung palau nei ring ipo asesel. 4 Nakala antok iria, ‘Nami kapa, mi kun pasalna mian kun abis nei kag matang na nakun samui animi si saka seupok an kapoangkokoai.’ Asukang na kila pasal. 5 Na si12 kala anguan asok an ani mang matansian abis. Na e mung i potol kapa. 6 Au, emung i palpalima na vuk taun tenei ngelik,kanla anguan sabonai ani mang keve anusipo angtung palau. Na kala sui iria, ‘Aumarai sa na mipo angtung palau na man-gias aongos ke tav abis tamangsikei a abis?’7Na kila antok ia ta, ‘Using katapo kovek iigenen si songo animem sian abis ania.’ Nakala antok iria ta, ‘Nami kapa, mi kun pasalna mian kun abis nei kag matang vaen.’8 Au, kala ngelik luai na votauk i matangvaen ang kala antok na kana igenen voainoinoai ani abis ang ta, ‘Songo na vap voabis ang na kume samui iria tutapongai sivap abis amukmuk ke tung si vap vo lukabis ang tenei vauk.’ 9 Vap po abis ang sipalpalima na vuk taun tenei ngelik, kita luksiksikei na kari samui i sikei a taun kirol.10 Asukang na vap vopo abis le tenei vaukang kitapo sekpat ani ki luk alava lik. Sikeisiksikei iria kapa kala kun luk ani samui isikei a taun palau. 11Taun kila luk ia kilapokitukituk ani votauk i roe ang ta, 12 ‘Vapke voike kuta songo iria si me abis aimungke kita abis palau na vuk pangau kudikluai, sikei kupo vil iria angkoai palau valnamem, vap po sunguk ani maiten i abis kenei liuan i manas i sinang ke.’ 13 Sikei kalapolpol na mangsikei iria ta, ‘Tungag, pariknapa aninio ua. Au sa parik kutapa ainaksi abis ani seu i sikei a taun? 14 Luk kamsamui na ku pasal. Napo buk alis ani iuangvo luk abis aimung ang asukang palau valnata alis ua. 15 Sa, parik napa atogon roronsi asuai ani kag kapkap si kag kun vubuk?Vei kuvpo pisu nganing anig using napo

igenen alis?’ 16 Sukana vang a vo aimungka aino na vo aino ka aimung.”

Iesu kata vapotol i mengen ta ka mat na katadut pok

(Mk 10:32-34; Lk 18:31-34)17 Kana si taun ke na Iesu kalapo palak

ane Ierusalem. Kala songo na 12 na natane ngising na kala antok papalik iria eselen asukang ke ta, 18 “Arai, taralapo palakvang ane Ierusalem na igenen i pukun kiansung lis ia e kungaria i keve ainoinoai siri katakai i sula na keve vap malangas anisaupai, na kian alis saupai ani kan mat.19 Na ki alis ia e kungaria i ri vap i ngisingani ki kurek ia na ki sasaup ia na kianatakuk ia kuli ngakputuk, na si vapotol itaun ka tapasuk pok.”

Sokotuk si ri Iakovo ve Ioanes(Mk 10:35-45)

20 Au, rinarilong i ngono nat si Sebedaiokamela serei singina ta kana ngono nat,na kala soturungai si aikut ani mangsikeia vubuk singina. 21 Na kala sui iria ta, “Aumipo buk a sa?” Na kila antok ia ta, “Napobuk ani ku asok ta mangsikei i kag ngononat ani kan sinong si kam palso na manganu si kam palkais nei kam vainagoan.”22 Na Iesu kala antok ta, “Parik milongpanas a sa milongpo aikut ia. Sa, milongpoangkoai si inum si kavi ke napo usausa asikag inum singina?” Na kilongla antok iata, “Namemlongpo angkoai.” 23 Na Iesukala antok irilong ta, “Tutuman, milonginum singina, sikei si sinong si kag palsovo palkais, parik vang kapa kakag si kagposong singina. Ngono palpal ang kapokakaria, riria na mamai katala itoiton iaaniria.” 24 Au, mang sangauli na nat angkila longong a bil ke, na kilapo songag aningono angtasimal ke. 25 Sikei Iesu kalasongo akuvul iria na kala antok, “Miponas a ri vap i ngising, kari keve vap vosausaupai kipo aunai lakat aniria. Nakari keve vap asanan kipo aunai sausaupaianiria. 26 Parik kapa ro ta ka asukangsingimi. Sikei si man a si kapo buk ani kalaba singimi, kapo ro ani ka serei a asosokaisingimi aongos. 27 Na si kapo buk tu ain-oinoai animi ka auak ia ani ka asosokai ekevkev luai singimi. 28Asukang val igenen ipukun kata serei parik asi kari me asosokaisingina, sikei asi kana me asosokai singiria

MATAIO 20:29 91 MATAIO 21:21na asi kana me mat bat ani vap miang naasukang ka samui apok iria.”

Iesu kata vil ato na ngono ba(Mk 10:46-52; Lk 18:35-43)

29 Au, kilapo pataliung a Ieriko na petaulava kilapo kun using aniria. 30Na ponguana igenen mata ba kilong tapo sinongngere selen. Na kilongla longong taIesu nang kapo pakasang na kilonglaposongosongo ta, “Volava, nat i David, kungorem imemlong!” 31Na petau ang kilapoatakun irilong ani kilong ago ta mengenan, sikei kilongla songosongo alava luai ta,“Volava, nat i David, ku ngorem imem-long!” 32 Na Iesu kamela tung na kalasongo irilong na kala sui ta, “Milongpo bukani naka vil sa animilong?” 33 Na kilonglangenget ia ta, “Volava, namemlongpo bukani namemlong mata arai.” 34 Na pakan-gat ina i Iesu kala tameng taun irilong nakala sigil a matarilong. Na akorong palaumatarilong kala arai, na kilongla using ia.

21Iesu kata palak val tulava ane Ierusalem(Mk 11:1-11; Lk 19:28-38; Io 12:12-19)

1 Na kian lapo pasal angasungai iIerusalem, asi an serei e Betpage si mulangang Elaio, na Iesu kala asok a pongua nanat i akalit 2 velai ani mengen anirilongta, “Milong pasal taun a rina suke e no,na milonganla sabonai ani mang sikei adongki kita pala ia kuvul ve kana natnat.Milong kunis irilong na milong tak irilongane singig. 3 Man a sikei ka sui imilong,milong antok ta, ‘Volava kapo inongos taunirilong,’ na ka ainak sumasuma palau si takanirilong.” 4Bil ke kata serei asi vil apunukani mengen ang a katakai i kus amalangaskata posong ia aino asukang ke, 5 Antok arina ang e Sion ta, arai, kami tulava sukanakapo serei taun imi. Kapo igenen marip nakapo gon kuli dongki, io kuli natnat ina idongki vopo asalak ang. 6Nangononat angkilongla pasal na kilong anla vil ia asukangpalau val Iesu katala atatai irilong, 7 nakilongmela serei pok ta dongki ang ve kananatnat na kilongla veleveles karilong kevevakup ipo apupung kuluna na kala kokoskuluna. 8Amiang i petau ang kila veleveleskari keve vakup ipo apupung aliu e selen na

mangmatan kipo tangai ngakan i ei na kipoveleveles ia nei selen. 9 Na petau vo ainoang ve riria e mung kapa kipo songosongota, “Alatun ane si nat i David. Atautauiaane singina, voiang kapo serei si asan iVolava. Alatun ane pangkul luai.” 10 Nataun kanla palak nei rina ang e Ierusalem,nei rina lava aongos ang kilapo angnanasaina kilapo sui ta, “Au, si kana?” 11Na petauang kila antok ta, “Kana na Iesu, ninia nakatakai i kus amalangas ang le Nasaret lepalpal Galilaia.”

Iesu kata vil adaus na rina i atailai(Mk 11:15-19; Lk 19:45-48; Io 2:13-22)

12Au, Iesu kanla palak nei rina i atailai nakanlapo lu asoung aongos a vap po samuina asesel ang nei rina i atailai. Na kaul aturung a keve pata singiria kipo sakolkapkap, na keve sinsinong singiria kipoatos ta ri uk. 13 Na kala antok iria, “Kitalasalik ia ta, Kag lu kapo lu si sokotuk, sikeimilapo pokai ania asi kana bil val vakil si rivap tainau.”

14 Na ri mataba ve ri soles kimela sereisingina e iang nei rina i atailai na kalapovil ato iria. 15 Sikei, keve tulava i ri katakaii sula ve keve vap malangas ani saupaikila arai ani keve abis roron ke na kipolongong a inatus lik sipo songosongo neirina i atailai ta, “Alatun ane si nat i David,”na kilapo vinga marala, 16 na kila sui ia ta,“Au, kupo longong a sa kipo posong ia?”Na Iesu kala antok iria ta, “E, napo longongiria. Sa, parik kanamitapa tataot amengenke? Le si kalingaria i inatus lik ve ri popo likluai kutala iton iria asi kari alatun anim.”17Na kala papelek iria ane komo i rina lavaane Betania na kanla ago na vong ang eiang.

Iesu kata amese na iei(Mk 11:12-14,20-24)

18 Au, tenei vauk, taun kalapo papok anenei rina lava ang, buk angan kala lukluk ia.19Kala arai ani mangsikei a suke kapo tungpapalik ngere selen. Na kala pataun ia sikeikanla sabonai ta kapo papanan palau. Auna kala mengen taun ia, “Ku ago ta anguanuai an.” Akorong palau na ei ang kala makaongos. 20 Na kana keve nat i akalit kilaarai ania na kilapo taping na kila sui, “Au,kata saka bil an a suke ke na kalapo matsumasuma palau?” 21 Na Iesu kala antok,“Napo antok atutuman imi ta si man mipo

MATAIO 21:22 92 MATAIO 21:45atogon palau a sikei a lomlomon na parikmipa ilung, parik kapa angkoai si vil amatpapalik ani suke ke, sikei kapo angkoai kapasi mi asok ani mulang ke ta, ‘Ku tapasuk nakuan asuai anim nei laman!’ na ka sereiasukang. 22 Si man mipo lomlomon ta samipo kin ia si kami sokotuk, mi sel korongia.”

Kipo sui a Iesu ta kana roron(Mk 11:27-33; Lk 20:1-8)

23 Na kanlapo pasal nei rina i atailai nari ainoinoai si ri katakai i sula, kuvul veri vap lava kimela serei singina si kapo vilakalit, na kila sui ta, “Si saka ro an kanakupo abis a keve abis ke? Si kata alis ua taro?” 24Na Iesu kala polpol iria ta, “Naka suiimi ta mang susui, na man mila polpol aroia, nau naka antok imi ta kag saka ro an asiabis ani keve abis ke. 25 Ioanes si kana asingtauia, kata luk a ro ang le voi? Lemetekukuvo le si ri vap?” Na kilapo anggegelai ta,“Man tara antok ta lemetekuku, kala sui irata sa tukulai ina parik taratapa lomlomontatana. 26 Sikei, man tara antok ta le siri vap, tarala leng ani ri vap duk, using rivap aongos kipo lomon ia ta Ioanes katapokatakai i kus amalangas.” 27 Asukang nakila polpol a Iesu ta, “Parik namempa nas.”Na kala atai iria ta, “Nau kapa, parik napakun antok animi ta saka ro an kana napoabis a keve abis ke tatana.

Kankanuai i mengen ani ngono nat28Mipo saka lomlomonai an? Mangsikei

a igenen katapo atogon kana pongua nanat. Na kamela antok kana ainoai i nat ta,‘Kag nat, ku pasal kana na kuan abis neimatang.’ 29Na kala antok ta, ‘Ka ago. Pariknapa buk.’ Sikei e mung kala sakol kanalomlomonai na kala pasal. 30Au na tamanakala pasal taun kana mang nat na kanlaantok ia ta sikei palau a mengen ang. Nakala polpol ia ta, ‘E, kanat, kapo ro mamai.’Sikei parik kalapa pasal. 31 Au, si i ngononat ke katala abis using a vubuk ang sitamarilong?” Na kila antok ia ta, “Anuaino ang.” Na kala antok iria ta, “Napomengen atutuman imi ta ri vap luk takis veri aina panik kipo palak ane nei vainagoanang si God aino imi. 32 Using Ioanes kataserei sime akalit animi ta selen korong, naparik mita lapa lomlomon tatana. Sikeiri vap luk takis ve ri aina panik kitala

lomlomon tatana. Na nami, mitala arai anikari lomlomon, parik mita lapa ming namila lomlomon tatana.

Kankanuai i mengen ani vap rikek aivevenmatang

(Mk 12:1-12; Lk 20:9-19)33 Au mi longong a mang kankanuai i

mengen. Mangsikei a igenen kata sukalkanamatang vaen, na kala omo aulitai aniana kala atu ring asi kokomeng ani uai, nakala abis a lu lakat ipo ararai bat, na kalaalis tapai ani matang ke si mang keve vapaiveven matang na kala pasal akipai ane simang rina. 34 Na si taun i kopkopos kalaasok kana keve asosokai taun a keve vapaiveven matang ang si kari an luk ani kanakeve uai. 35 Au na keve vap po aivevenmatang ke kila teng akit iria na kianla visa mangsikei, ki raung a mang anu, na kiso na mang anu ta at. 36 Au na kala asokkana mang matan asosokai kipo aunai dukani vap aino ang ane singiria. Na kianlaanguan vil asukang an kapa aniria. 37 Naakamusai ina kala asok akorong kana natusing kapo lomon ia ta vei ki mamailanganing ani kana nat. 38 Sikei taun a kevevap po aiveven matang ke kila arai anikana nat na kila antokai, ‘Arai ta votauki togtogon iles. Akos, tara me vil punukia ani kakara na togtogon ang.’ 39 Au kilateng akit ia na kila asuai akipai ania pelek amatang ang, na kianla raung ia. 40Au na siman a votauk i matang ke kala serei pok, kavil sa ani keve vap po aiveven matang ke?”41Na kila ngenget ia ta, “Ka asok a vap rikekluai ke ane si vilvil akui lava, na ka alis tapaiani matang ang si mang keve vap using kialis pok ia ta polpol i matang ang si taun ikopkopos.” 42 Na Iesu kala antok iria, “Sa,parik kana mitapa tataot a vuk mengen kenei salsalik? Iat ke ri katakai i abis lu kitakilis ia, kana kala serei a iat talupus luai.Bil ke, Volava kata asereiai ania, na volamiminaungan luai e matara! 43Man a ri siki uak kuli iat ang ki tagalang amitmitngailik, sikei man a iat ang ka uak taunai anisi, ka tatameng aongos luai. 44 Ninia kapouak kuli at ke ka tatadek alik, sikei nia kanana at ke ka uak kuluna ka vil atameng luaiania.”

45 Taun a keve ainoinoai si ri katakai isula ve ri Parisaio kipo longong kana kevekankanuai i mengen, kilapo malangas ta

MATAIO 21:46 93 MATAIO 22:30kapo mengen tataria. 46 Na kilapo guleselen asi kari teng akit ania, sikei kipo lengani petau ang using kipo lomlomon ta kapokatakai i kus amalangas.

22Kankanuai i mengen ani matan angan i

osongon(Lk 14:15-24)

1 Na Iesu kala anguan mengen ananiria si kankanuai i mengen asukang ke,2 “Vainagoan i metekuku kapo asukangval mangsikei a tulava kata vil a matanangan ani kana nat si kana osongon. 3 Nakala asok kana keve asosokai asi karian songo ani vap ang katala songo iriaane si matan angan ang, na kipo misagani me serei. 4 Au, kala asok kana keveasosokai ta, ‘Mi pasal na mian antok navap ila mengen amalangas ang ta, “Natalaitoitonai lenginang ani kag matan angan.Keve bulumakau ve mang keve vongongokngok ro natala taun aniria. Keve bilaongos kalapo usausa. Mi me ane si matanangan ke.” ’ 5 Sikei kila misag na kila pasalusing kari keve lomlomonai akorong,manganu kata pasal ane matang na mang anuane si kana ring ipo atos. 6Na mang matankila teng akit kana keve asosokai na kilanau varas iria na kila raung iria. 7 Au natulava kala marala na kala asok kana kevekatakai i visvis asi kari an raung suai luaiani vap po daung ang na ki an ani karirina. 8Au na kala antok kana keve asosokai,‘Matan angan i osongon ke kalapo usausa,sikei vap ang natapo buk iria parik kita laparo angkoai asi kari me angan. 9 Mi pasaltaun a keve angmamarakai i selen na miansongo vap ane si matan angan ke. Mi songona ri si mipo arai aniria.’ 10Asukang a keveasosokai ke kila pasal taun a keve selen inei rina na kianla songo akuvul aongos nari vap kipo sabonai aniria, vap roron ve rivap po rikek ang. Na nei lu sian pagamaukamela sogong atung ta kana vap. 11 Sikeitaun a tulava ang kamela palak sime araiani vap ke, kanla arai ani mangsikei e iangparik katapa alak a maus ipo alak si tauni pagamau na kala antok ia, 12 ‘Au tungag,kuta saka palak an? Using parik kupa alakkammaus.’ Na igenen ang kala tu bot. 13Natulava ke kala antok kana keve asosokai,‘Mi got a ngono kungana ve ngono kakina

na mi asuai ania ane komo ane si ring vongitum, voiang kapo atogon tangis na ngutngisa.’ 14 Io, vap miang kipo songo iria,sikei rukun lik palau kipo pilak iria.”

Samui takis ane si Kaisar(Mk 12:13-17; Lk 20:20-26)

15 Na ri Parisaio kianla vil lomlomonaisi kari teng akit ania si kana mengen.16 Na kila asok kari keve nat i akalit anesingina kuvul ve mang keve vap si Erodes.Na kianla antok ia ta, “Katakai i akalit,namempo malangas ta kupo igenen atu-tuman na kupo akalkalit ta kana laulauana God si selen tutuman. Na parik kupatarakai ani mangsikei using ri vap kipoangkokoai palau e matam. 17 Ku mengenimem. Nei kam lomlomonai? Kapo korongani tara samui takis ane si Kaisar vo parik?”18 Sikei, Iesu kala nas kari lomlomonai vi-suk na kala antok, “Nami na vap kapau,marai sa na mipo buk atoktokngai anig?19 Mi akalit iau ta kapkap ipo samui takisang.” Na kila alis ia. 20Na Iesu kala sui iria,“Au, nona i si kana? Na asan i si kana?”21 Na kila antok ia, “Ke Kaisar.” Na kalaantok iria, “Mi alis a Kaisar ta sa ke Kaisar,na mi alis a God ta sa ke God.” 22 Taun kilalongong asukang ke kilapo taping, na kilaatolongon ia na kila pasal.

Susui i tadut pok(Mk 12:18-27; Lk 20:27-40)

23 Si taun ang palau mang matanSadukaio, vap ang kipo agel suai ani tadutpok, kimela serei singina, na kila sui ia ta,24 “Katakai i akalit, Moses kata antok ta siman a igenen katala mat na kapo kovek iinatus, tasina ka osongon a mainang angasi kana aumata nat ani tasina. 25Kana neiliuan imem katapo atogon a limalengua naangtasimal. Anu tuan kata osongon na kalamat. Na using kapo kovek i inatus, tasinakala osongonkana aina. 26Naasukangkapasi anu tasina na vapotol na kala pasal luaitung si valimalengua. 27 Au, e mung iriaaongos, aina ke kala kun mat kapa. 28 Sitaun i tadut pok, si akorong i limalenguana tauan ke ka tauk i aina ke? Using riaaongos kita osongon tatana?” 29 Na Iesukala antok iria, “Mipo lok singina usingparik mipa nas a mengen ang nei salsalik,na parik kapa mipa malangas kana kitmata God. 30 Si taun i tadut pok ri vap parikkipa angosongon, parik. Ki bil val ri angelo

MATAIO 22:31 94 MATAIO 23:18i metekuku. 31Au na ani vap lamat ang, veiparik lak nganing mipa taot kana mengena God taun imi? 32 Nau a God si Abaram,God si Isak, na God si Iakov. Parik ta God siri vap mat, sikei kakaria kipo to.” 33Taun apetau lava ang e iang kipo longong ia kilapotaping ani kana akalkalit.

Saka asok tapai an kapo lavlabat?(Mk 1:28-34; Lk 10:25-28)

34 Si taun ri Parisaio kila longong ta Iesukatala vil amamaila na ri Sadukaio, kimelaserei kuvul. 35 Na mangsikei iria, voiangkatapo igenen malangas ani saupai, kalaatoktokngai ania ta susui ke, 36 “Katakai iakalit, saka asok tapai an kapo laba luainei liuan i keve saupai?” 37 Na kala antokia, “Ku vinga ro taun a Volava kam Godta pakangat im aongos, na malanganto imaongos, na lomlomon im aongos. 38 Kanakapo ainoai na kapo lavlabat luai i asoktapai. 39 Na vapongua kapo kuvul palau,Ku atogon a tungam val kupo vinga ro taunpok ua. 40 Pongua na asok tapai ke, kevemengen i nei saupai na si ri katakai i kusamalangas kipo gon kuluna.”

Igenen i akanangai, tamana ta si?(Mk 12:35-37; Lk 20:41-44)

41 Si taun a ri Parisaio kianlapo ago kuvulIesu kala sui iria, 42“Mipo saka lomlomonaian ani igenen i akanangai? Kapo nat isi?” Na kila antok ta, “Nat i David.” 43 Nakala antok ta, “Kapo saka bil an na David,si malanganto, kata songo ia ta Volava,asukang ke, 44Volava kata antok kagVolavata ku sinong e palso ig tung si naka vil a vappo petau ang anim asi kari ago neite ngonokakim. 45Man a David sukana kapo songoia ta Volava, kapo saka angkoai an si kinania ta kapo nat ina?” 46 Na kapo kovek imangsikei kapo angkoai si polpol ania. Nale si taun ang kilapo lolokovo luai ani suiania ta mangsikei a susui.

23Iesu kapo porot ri Parisaio ve ri vap malan-

gas ani saupai marai kari lok(Mk 12:38-40; Lk 11:37-52; 20:45-47)

1 Au, Iesu kala mengen na petau ang vekana keve nat i akalit 2 asukang ke, “Ri vapmalangas ani saupai ve ri Parisaio kilapotungkuli sinsinong ang siMoses. 3Asukangnami longong nami abis aongos na sa kipo

antok imi tatana. Sikei mi ago ta usingan ani sa kipo abis ia using parik kipa vilkorong a sa kipo mengen tatana. 4 Kipogot na keve sungsungukan maiten luai nakipo asunguk na ri vap tatana, sikei ririaakorong parik kipa sigil ta sikei a piupiui kungaria. 5 Keve bil aongos kipo abis iaani ri vap si kari arai aniria. Kipo uli bukatere ani ri vap ta kari keve laka lik ipoasiang animengen si God. Na kari keve vukakanangai e ngising i vakup, kipo buk aniki laba. 6 Kipo buk a keve oring mamailasi keve matan angan, na kipo pigpig takeve sinsinong lava nei lu i kivung, 7 na asiposong aro singiria nei ring i atos, na kipobuk ani ri vap ki kin iria ta rabi. 8 Sikeinami, ki ago ta kin an animi ta katakai iakalit using mipo atogon palau kami sikeia katakai i akalit na nami aongos mipoangtasimal. 9 Na mi ago ta kin an animangsikei e kuli rina ta tamami usingmipoatogon palau a sikei a tamami, nang a voago ang e metekuku. 10Ki ago ta kin animita ainoinoai using mipo atogon kami sikeipalau a ainoinoai, nia na Karisto. 11 Niniakapo buk asi kana laba nei liuan imi, kaserei a asosokai singimi. 12 Io, ninia kapovil alava pok ia, ki vil alik ia. Na ninia kapovil alik pok ia, ki sunguk alakat ia.

13-14 Ka rikek animi, ri vap malangas anisaupai ve ri Parisaio. Mipo vap kapau.Mipo akang na vainagoan i metekuku emataria i ri vap. Using nami akorong parikmipa palak na parik mipa atalipai aniriakipo atokngai si palak asi kari palak.

15 Ka rikek animi ri vap malangas anisaupai ve ri Parisaio. Mipo vap kapau.Mipo paputuk laman na keve ring vungaasi an sasakol ani to si sikei a igenen ani kausing imi. Na si taun kala sasakol mila vilia asi kana la soliu luai animi si kana bil valnat i nei kut lava i saupai.

16 Ka rikek animi keve mata ba vopoausingai ang ani ri vap. Mipo antok ta siman a sikei kapo atutuman serei si rina iatailai, kapo palau. Sikei si man kapo atu-tuman serei si at riparipag i rina i atailai,io kana palapalatung kapo maiten. 17 Kevemata ba velai tanio, sa kapo laba? At ang vorina i atailai vopo vil agogoai ani at ang?18 Mipo antok kapa ta si man a sikei kapoatutuman serei si pata ipo sula ang kapo

MATAIO 23:19 95 MATAIO 24:5palau. Sikei si man ka atutuman serei sisaka alilis an kapo gon kuluna, io niniavanang kapo atogon maiten. 19 Keve vapmata ba, sa kapo laba? Alilis ang vo patavo vil agogoai ang ani alilis? 20 Asukangna si kapo atutuman serei si pata ipo sula,kalapo atutuman serei si keve bil aongoskapo gon kuluna. 21 Na si kapo atutumanserei si rina i atailai kalapo atutuman sereisi vo ago ang neina. 22Na si kapo atutumanserei si metekuku, kalapo atutuman sereisi sinsinongan si God na vopo sinong angsingina.

23 Ka rikek animi ri vap malangas anisaupai ve ri Parisaio. Mipo vap kapau,using mipo alis aro kami sikei a vasangaulii panga sain ve lambo mai na anian, sikeimipo ataole na keve bil mamaiten i saupai,nang a lau korong, ngorem na atutuman.Kapo romi abis na keve bil ke kuvul ve kevebil ang mitapo abis ia. 24Nami na keve vapmata ba na mipo ausingai ani ri vap. Mipotelan alava ta keve nem lik luai, sikei mipoba ani keve nem maiten.

25 Ka rikek animi vap malangas anisaupai ve ri Parisaio. Mipo vap kapau.Mipo vil adaus na pere i ese ve avubussikei neina kapo duk ta tainau ve neikitung.26 Numai a Parisaio mata ba, ku vil adausaino na neina i ese ve avubus, au le lak naperena ka kun daus.

27 Ka rikek animi ri vap malangas anisaupai ve ri Parisaio. Mipo vap kapau.Mipo asukang val keve mopong kavangkapo ararai aroron luai e komo sikei neinakapo duk ta tuan i vap mat na ri bil visukmiang. 28Asukang palau nami mipo araraival vap korong e mataria i ri vap, sikei neivingami kapo duk ta kapau ve lau i putuksaupai.

29 Ka rikek animi ri vap malangas anisaupai ve ri Parisaio. Mipo vap kapau, us-ing mipo atung akanangai si keve mopongsi ri katakai i kus amalangas namipo amausna mopong i ri vap korong. 30 Na mipoantok ta, ‘Si man tarata ago si taun si kevetivura parik tarapa angkoai si tung le ve riasi raung ani keve katakai i kus amalangas.’31 Sukana mipo mengen amalangas poktatami ta nami na keve tivuria palau i vapraung ang ani keve katakai i kus amalangas.32 Kapo ro, mi akamusai aro tapai ani kevelau rikek ang si keve tivumi. 33 Nami na ri

kene na keve natnat i kene, mi saka sip anman ki asok imi ane si kut lava i saupai?34Aumi arai. Naka alis imi ta keve katakai ikus amalangas na keve vap nas na keve vapmalangas ani saupai. Mang matan iria mian vil punuk iria nami atakuk iria, namangmatan mian sasaup iria nei kami keve lu ikivung na mi lu pulakai aniria le si mangrina ane si mang rina. 35Na e iang, rangaiaongos i keve vap korong katala saling kulirina kan gon kulumi, tutapong le si rangaii igenen korong ang Abel tung si rangai iSakarias nat si Barakias, mita raung ia neiliuan i lu i atailai na pata ipo sula ang.36 Napo antok imi ta keve bil aongos ke kagon si polpolokan i taun ke.

Makus si Iesu ani Ierusalem(Lk 13:34-35)

37Numai vang a Ierusalem, kuta raung rikatakai i kus amalangas, na kuta li punukiria, vap ang a God kata asok iria taunua. Taun miang nata lapo buk songoakuvul ani kam inatus asukang ta puraaina kapo apung kana keve natnat neitengono vangana. Sikei mitapo uli misag!38 Mi arai! Sukana kami lu kalapo tungvauvau. 39 Using kana napo antok imi taparikmipa anguan arai an anig tung si taunmila songosongo asukang ke, ‘Atautauiasingina, nang kalapo serei si asan i Volava!’

24Rina i atailai kime galang ia(Mk 13:1-2; Lk 21:5-6)

1Na Iesu kala soungpelekna rina i atailaina taun kalapo pasal aliu, kana keve nati akalit kimela antok ia si kana arai anirina i atailai. 2 Na kala antok iria, “Mipoarai kana ani keve nem ke, ingko? Napomengen atutuman imi ta ka kovek luai ingoto roron. Kime galang aongos ia.”

Tutapongai i mamaiten(Mk 13:3-13; Lk 21:7-19)

3 Na si taun kanlapo sinong si mulangang Elaio kana keve nat i akalit kimela sereipapalik singina na kila sui ia ta, “Ku ataiimem. Angisan a keve bil ke ki serei? Nasaka akanangai an i taun i kam serei pokna akamusai i kuli rina ke?” 4 Na Iesukala polpol iria, “Mi aiveven vei mangsikeinganing ka kapau imi. 5Using vapmiang kiserei na ki posong pok iria ta asan ig na ki

MATAIO 24:6 96 MATAIO 24:37antok ta, ‘Nau kana na igenen i akanangai.’Na ki kapau a vap miang. 6 Mi longonglak ta kalapo togon visvis vo kalapo anga-sungai a visvis. Mi ago ta leng an using akeve bil ke ki serei, sikei akamusai ina lak,parik. 7Using mang palpal vap ka tapasukna ka angvis ve mang palpal vap, na mangvainagoan ka angvis ve mang vainagoan.Na keve buk angan lava na keve mimo kiserei si mang keve rina. 8 Keve bil ke kapoasukang ta tutapongai palau i kui. 9 Ki alisimi ane si vilvil akui na kian raung imi,na mamain ta matan vap ki mirik animimarai asan ig. 10Na si taun ang vap miangki savang na ki alis angpokpokai aniriasi saupai kitmat na ki mirik angpokpokaianiria. 11Na aduk i ri kus amalangas kapauki tapasuk na ki kapau a vap miang. 12 Nausing a lau rikek kalapo polok alava, vapmiang ki auak kari lau i ngorem. 13 Sikeiman a si ka tung akit tung si akamusai ina,ka sapang. 14 Na akus ro i vainagoan keki akuskus tatana e kuli rina aongos animamain ta matan vap si kari longong aniale lak na kuli rina ke ka kamus.

Taun rikek luai(Mk 13:14-23; Lk 21:20-24)

15Taunmi arai ani bil vopo nau varas aniGod na kapo goeng rina, nang a katakai ikus amalangas Daniel kata mengen tatana,ka tung nei Ring Gogoai, (vopo taot amengen ke, ka lomlomonai aro ania), 16 io,ria kipo ago e Iudaia kapo ro ani ki siptaun a keve mulang. 17 Na ninia kapo agoe komo i lu, ka ago ta riuk lak pok ansian luk ani bil nei kana lu. 18 Na niniakapo ago e matang ka ago ta papok pokan sian luk ani kana vakup. 19 Pua ta riaina vinga na riria kipo atutus popo si taunang! 20 Mi sokotuk ani kami taun i sip kaago ta tung an si taun livus vo si taun iatailai. 21 Using si taun ang ka atogon amamaiten tavirimok na kapo laba luai anikeve mamaiten le si tutapong i kuli rinatung si taun ke, na aimung kapa. 22 Si mana taun ang God parik kapa vil akudik ia, kakovek luai ta sikei e kuli rina ka sapang.Sikei using kana vap i la songo, asukanga ka vil akudik ia. 23 Si taun ang, man amangsikei kapo antok imi ta, ‘Arai, kanana igenen i akanangai,’ vo ‘Sukana ninia,’mi ago ta lomlomon an tatana. 24 Using

ka atogon a keve igenen i akanangai kapauna keve kus amalangas kapau ki tapasukna ki abis a keve akanangai ve keve bil ivilvil ataping lava si kari atokngai alavaasi kari ausingai alok ani ri vap ila songo.25 Mi longong. Kana napo mengen imi.26 Asukang na man ki antok imi ta, ‘Arai,kapo ago nei ring varasai palau,’ mi ago tapasal an si an arai. Vo man ki antok ta,‘Arai, kapo ago mumun nei lu,’ mi ago talomlomon an ta mengen ang. 27 Using aigenen i pukun si kana taun i serei ka bil valtapak kapo takrimit le mang ngising tauna mang palpal. 28 Si oring ang a matmatkapo matung vok singina, ri kol kianpongangasinong kuvul e iang.

Serei pok si igenen i pukun(Mk 13:24-27; Lk 21:25-28)

29 E mung palau i keve mamaiten lava itaun ang, makarap ka vong gup, na ulenparik kapa anguan mang an, na ri kalto kiuak lemetekukuna keve kitmat imetekukuki mimo. 30 Le na akanangai i igenen ipukun ka serei e metekuku na mamain tapat vap i kuli rina ki tangis na ki arai aniigenen i pukun ka serei kuli kuku ta kitmatna maumausan tavirimok. 31 Na ka asokkana mamain ta angelo ta tangis i taungailava na kian songo akuvul aongos kana vapi la songo le si keve palpal aongos i kuli rinana metekuku.

Luk malangas le si iei(Mk 13:28-31; Lk 21:29-33)

32 Mi luk malangas si laulauan i ri suke.Man kala urung atanginang, mila kinle tataun sinang roron kalapo angasungai. 33Naasukang kapa singimi, man mila arai anikeve nem ke kala serei, mila malangas takalapo angasungai luai e mete takamanpalau ani ka serei. 34Napo antok atutumanimi, kana na matan polpolokan i taun keparik kipa mat suai aino ani keve bil ke kilaserei. 35 Metekuku na kuli rina ka tamussuai, sikei kag mengen parik kapa angkoailuai si tamus.

Kapo kovek i si kapo nas a taun(Mk 13:32-37; Lk 17:26-30,34-36)

36 Pangau i taun vo vuk taun ina, kapokovek i mangsikei kapo nas ia. Ri angeloi metekuku na kana nat parik kipa nas,sikei tamana papalik kapo nas. 37 Using

MATAIO 24:38 97 MATAIO 25:19kana taun a igenen i pukun ka asukangval taun i Noa. 38 Asukang ke ta aino leani nole, ri vap kitapo angan, kipo inum,kipo angosongon, tung si taun a Noa kalariuklak nei perengan. 39 Na parik lak kipanas a sa kame serei tung si taun a nole kalaserei na kamela luk suai aniria aongos. Io,ka asukang palau si taun ang man a igeneni pukun ka serei singina. 40 Si taun ang,man a pongua na igenen kilongpo ago neimatang, ki songo na mangsikei na manganu ki atalipai ania. 41 Man a pongua naaina kilongpo momong kon, ki luk suaiani mangsikei na mang anu ang ki atalipaiania. 42 Asukang a mi usausa using parikmipa nas a taun ang a kami Volava ka sereisingina. 43 Kana mi malangas ta man avotauk i lu kata nas a vuk taun tenei vongasi serei ta katakai i tainau, kala ararai bataro ani kana lu na parik kalapa ding ia.44Asukang na nami kapa mi usausa. Usinga igenen i pukun ka serei si vuk taun angparik mipa lomlomonai ania singina.

Igenen abis aroron na vo abis arikek(Lk 12:41-48)

45 Man a asosokai kapo atutuman nakapo masam, kana lau i abis ka asukangke. Kana tulava ka asok ia asi aiveven anikana keve asosokai aongos, asi kana alisaniria ta kari sasagian. 46 Au, na man kanatulava kala serei sabonai ani kapo abis ia,ka roron ania. 47 Napo mengen atutumanimi ta ka asok ia asi kana aiveven aongosani kana mamain ta togtogon. 48 Sikeiman a asosokai rikek ang kapo lomon iaasukang ke ta, ‘Kag tulava nang parik kapaserei pok sumasuma,’ 49 na kala tutapongsasaup ani mamain ta asosokai, na kapomatan angan na kalapo inum ve ri vap nio,50 kana tulava ka serei pok si taun parikkatapa lomlomonai ania singina. Ka sereisi taun parik katapa nas ia. 51 Na kamelatangatangai amitmitlik ia na ka asuai aniaane si ring ang ri katakai i kapau ki an agosingina, na e iang ki tangis na ki ngut ngisa.

25Kankanuai i mengen ani sangauli na kavu-

lik tanginang1Na si taun ang vainagoan imetekuku ka

asukang val sangauli na kavulik tanginangkita luk le kari keve alimang. Na kila pasal

si an ruduai ani igenen osongon tanginang.2 Mang palpalima kitapo vap tanio, namang palpalima kitapo nas. 3 Keve tanioke kita luk le kari keve alimang sikei parikkitapa luk rul i elaio le aniria. 4 Sikei kevekavulik nas ke kita aulo dong le na karikeve ese kuvul ve kari keve alimang ta ruli elaio. 5 Na osongon tanginang ke kalapoamomole na ria aongos kilapo buk rot nakila rodot. 6Na tenei liuan vong mangsikeikala songosongo ta, ‘Longong, osongontanginang sukana kalapo pakasang! Mimena tara me ruduai ia.’ 7 Au, keve kavuliktanginang aongos ang kila tapangun nakila itoiton kari keve alimang asi kari mangaro. 8Auna keve tanio ke kila antok na kevekavulik nas ang ta, ‘A, mi alis ta kamemring rul i elaio using a kamemkeve alimangkilapo buk mat.’ 9Na kila polpol iria ta, ‘Kaago. Parik kapa angkoai rul i elaio animemna animi kapa. Mi pasal ane singiria kipoatos ta rul i elaio na mian samui ta kamiakorong.’ 10 Sikei, taun kila pasal siansamui rul i elaio, osongon tanginang angkala serei. Au na riria voiang kitapo usausakila palak kuvul ve nia ane si matan angani pagamau ang. Au na takaman kala akang.11 Au e mung riria kapa kila kun sereipok na kimela antok ta, ‘Volava, ku tavasanimem ta takaman!’ 12 Sikei kala polpoliria asukang ke, ‘Napo mengen atutumanimi ta parik luai napa nas imi.’ 13 Asukanga mi aiveven, using parik mipa nas a taunvo inongos i taun.

Kankanuai i mengen ani vap sel kapkap14 Using kapo angkokoai val igenen kata

usausa asi kana pasal avunga, na kalasongo kana keve asosokai na kala alis iriata maiten si aiveven ani kana togtogon.15Kala alis a ainoai i igenen ta palpalima natalanto. Mang anu, kala alis ia ta pongua,au na mang anu ta sikei. Kapo alis iritolangkokoai si karitol laulauan i abis. Aule na kala pasal. 16 Na igenen vopo lukani palpalima na talanto ang kala pasal nakanla abis tatana na kala asereiai ani mangpalpalima. 17 Na asukang kapa, igenenvopo kun luk ani pongua ang, kala kunasereiai ani mang pongua. 18 Sikei vananga igenen vopo luk ani sikei ang kala pasalna kanla kep nei roe na kanla amunai anikapkap ang si kana volava. 19 Kala taun

MATAIO 25:20 98 MATAIO 25:45vunga na karitol volava kala serei pok nakamela vilvil akorong karitol keve avibisan.20 Na igenen vopo luk ani palpalima natalanto ang kala serei kuvul ve mang pal-palima pok na kala antok, ‘Volava, kuta alisiau ta mamaiten asi aiveven ani palpalimana talanto. Arai, natala vil asereiai animang palpalima na talanto pok.’ 21Na kanavolava kala antok ia, ‘Kutala abis aro luai,kag asosokai ro! Kuta atutuman si rukunbil lik palau, na kana vang na atung ua asikam aiveven ani keve bil miang. Au, kumena kume uruk kuvul ve kam volava.’ 22 Naigenen vo luk ani pongua na talanto angkala kun serei na kala antok, ‘Volava, kutaalis iau tamamaiten asi aiveven ani ponguana talanto. Arai, natala vil asereiai animangponguana talanto.’ 23Nakana volavakala antok ia, ‘Kala ro luai, kupo igenen abisaro. Kuta atutuman si rukun bil lik palau,na kana vang na atung ua si kam aivevenani keve bil miang. Au kume na kumeuruk kuvul ve kam volava.’ 24Au na igenenvopo luk ani sikei a talanto ang kala sereina kala antok, ‘Volava, natapo nas ta kupoigenen kitmat luai, using kupo paspasuk siring ang numai parik kutapa sukal singinana kupo lukluk akuvul si ring ang numaiparik kutapa sapungai ani ri katui singina.25 Asukang a natapo leng anim na nalapasal na nala amunai ani kam talanto neiroe. Au, arai akorong pok ani kam bil.’26Na kana volava kala antok ia asukang ke,‘Kupo asosokai rikek luai akorong na kupomarangan luai. Kutapo malangas ta naunapo paspasuk si ring ang nau parik natapasukal singina na napo lukluk akuvul si ringang nau parik natapa sapungai ani ri katuisingina, ingko? 27 Using a sa parik kutapaasinong kag kapkap si ring ang kipo apolokkapkap singina, ani man name lapo papoknalapo luk akuvul ia ve mang keve kapkapila apolokai? 28 Kana mi luk pakang ia tatalanto ke na mi alis ia si vopo atogon anisangauli na talanto ang. 29 Using man a sikapo atogon, ki ngaupap ia asi kana dukluai. Na man a si kapo atogon men lik, io,men lik ang kapo atogon ia, ki luk suai vangania. 30Mi asuai ani asosokai rikek ke anekomo ane si ring vong itum ang, voiangkapo atogon tangis na ngut ngisa singina.’

Igenen i pukun ka pagal ri vap aongos

31 Si taun a igenen i pukun ka serei veurmaus ina na kana keve angelo aongos, kasinong kuli kana sinsinongan miminaun-gan. 32 Keve matmatan vap aongos kimetu akuvul aongos e matana. Au na kanpagal ri vap ane si pongua na kuvkuvulanasukang val katakai i aiveven sipsip kapopagal ri sipsip pelek na ri me. 33 Le na kalaatung a ri sipsip ane si kana palso na ri meane si kana palkais. 34 Au na tulava kalaantok iria kipo ago si palso ina ta, ‘Mi me,nami na mamai katala atautauia imi, mimena mime luk a vainagoan ke voiang katalausausa ia animi si taun i asisinong ani kulirina. 35Using natapo buk angan, namila alipok iau asi kag angan. Na natapo buk inumna mila alis laman anig. Natapo igenensokoung na mila songo alak iau. 36Natapovaras na mila akavat iau. Natapo malepenna mila aiveven iau. Natapo ago nei vil-vil akui na mimepo serei sime arai anig.’37 Au na keve vap korong ang kila sui ia ta,‘Au Volava, angisan vanang namemta araianim sipo buk angan na namemla lis pokua, vo kutapo buk inum na namemla alislaman anim? 38Na angisan kapa namemtaarai anim si sokoung na namemla songoalak ua na kutapo varas na namemla akavatua? 39 Na angisan kapa namemta araianim sipomalepen na kutapo ago nei vilvilakui na namemla pasal sian arai anim?’40 Na tulava kala polpol iria asukang ke,‘Napo mengen atutuman imi ta saka kevebil an mitapo abis ia si saka igenen mailikan voiang kapo tasig, nang mitapo abis iasingig.’

41 Au na kala antok a vap ang e palkaisina ta, ‘Mi pasal suai anig, nami angmilapoatogon amiming ane nei kut po ni asikeivoiang kitala usausa ia ani vo petau kuvulve kana keve angelo. 42 Using natapo bukanganna parikmipa lis pok anig, na natapobuk inum na parik mipa lis laman anig.Natapo sokoung na parik mipa songo alakiau. 43 Natapo varas na parik mipa akavatiau. Natapo malepen na napo ago nei vilvilakui na parik mipa aiveven iau.’ 44 Nakila kun sui ania ta, ‘Au Volava, angisanvanang namemta arai anim sipo buk anganna buk inum na sosokoung na sipo varasna sipo malepen na sipo ago nei akangbatna parik namempa pakangai anim?’ 45 Na

MATAIO 25:46 99 MATAIO 26:29kala antok iria, ‘Napo mengen atutumanimi ta saka keve bil an parik mitapa abis iasi saka igenen mailik an, nang mitapo tavabis ania singig.’ 46 Au na kila pasal ane sikui asikei. Sikei ri vap korong kila pasal anesi to asikei.”

26Lilimukai asi vil punuk ani Iesu(Mk 14:1-2; Lk 22:1-2; Io 11:45-53)

1 Au, Iesu kala kamus ta posong anikeve mengen aongos ang na kala mengenkana keve nat i akalit asukang ke, 2 “Mipomalangas ta kalapo pongua na taun lak aniLiuluai. Auna igenen i pukunkian alis ia asikari an atakuk ania kuli ngakputuk.” 3 Auna keve ainoinoai si ri katakai i sula ve rivap lava kimela sinong kuvul nei lu lava siainoai i katakai i sula, kana asan ta Kaiapas.4 Na kilapo lilimukai asi kari kong mumunani Iesu na ki vil punuk ia. 5Sikei kila antokta si taun i matan angan ka ago vei nganingri vap ki visvis.

Aina kata amaus a pukun i Iesu(Mk 14:3-9; Io 12:1-8)

6 Au, taun ang a Iesu kanlapo ago e Beta-nia nei lu si Simon vo tapak ke. 7Mangsikeia aina kamela serei singina na kapo tengkana ese sain ro na kapo samui lava. Nakamela tilingai ania e patuna si taun angkatapo sinong si angan. 8 Taun a kevenat i akalit kila arai ani bil ke kila songagna kilapo sui, “Kapo saka kamus palau anna bil ke? 9 Laman sain ke kapo angkoaisi atos aro tatana na alis ani ri logo tasamui ina.” 10 Na Iesu kalapo malangas abil suke na kala antok iria, “Marai sa namipo mengen arikek ani aina ke? Kanakapo abis a mangsikei a bil roron luai anig.11 Arai, mi uli ago lak ve ri vap logo, sikeinau parik napa uli ago ve nami. 12 Io, ainake kata tilingai ani laman sain ke e pukunig asi usausa anig ani mo. 13 Napo antokatutuman imi ta si saka ring an kuli rinaki akuskus ta akus ro ke, akuskus kapa i sana aina ke kata abis ia ki kun akuskus kapatatana asi rungrungai ania.”

Iudas kata ainak ani ka alis suai ani Iesu(Mk 14:10-11; Lk 22:3-6)

14 Au na Iudas Iskariot, mangsikei i 12na nat ang, kanla serei si ri ainoinoai si rikatakai i sula 15 na kanla susuiai aniria ta,

“Mi alis iau ta sa man na alis suai ania ekungami?” Na kila taot dong ia ta 30 na vuksilva. 16Le si taun ang kalapo gusgus ta sakapangau an kapo kalakala si alis suai ania ekungaria.

Angan i Liuluai ve kana keve nat i akalit(Mk 14:12-21; Lk 22:7-14,21-23; Io 13:21-30)

17 Au, si ainoai i taun i saui i tav tol, kevenat i akalit kimela serei si Iesu na kila suiia ta, “Nei a ring ang kupo buk ani namemitoiton anim singina si teng ani Liuluai?”18 Na kala antok ta, “Mi palak ane nei rinana mian serei si tungara na mian antok iaasukang ke, ‘Katakai i akalit kata antok takag taun i atutung kalapo angasungai, nanapo buk teng ani Liuluai ve kag keve nat iakalit nei kam lu.’ ” 19Asukang na keve natang kianla vil ia val Iesu kata atatai iria nakianla itoiton a Liuluai.

20 Si tenei ngelik i taun ang kamelasinong si pata i angan kuvul ve sangauli napongua na nat i akalit. 21Au na si taun angkipo angan kala antok iria, “Napo antokatutuman imi ta mangsikei imi ka alis suaianig taun a saupai.” 22Na kilapo mamakusalava na siksikei iria kalapo sui ia ta, “Veinau nganing, ingko Volava?” 23 Na kalaantok ta, “Iuang vopo auai abui saui angnei gapai ke kuvul ve nau, ninia vanang kaalis suai anig. 24 Igenen i pukun ka puka valkitala salik aino tatana, sikei ka rikek luaiani vo alis suai ang ani igenen i pukun. Patka ro ania man parik kitapa ingus ia.” 25Auna Iudas, voi si alis suai ang ania, kala antokta, “Katakai i akalit, nau nang parik ingko?”Na kala antok ia ta, “Numai akorong kupoposong ia.”

Matan angan si Volava(Mk 14:22-26; Lk 22:15-20; 1 Ko 11:23-25)

26 Au, kilapo angan na Iesu kala luk asaui, kala posong aro singina na kala tevekia na kala lilis aliu kana keve nat i akalitvelai ani mengen ke, “Mi luk na mi angan.Kana na pukun ig.” 27 Le na kala luk akavi na kala posong aro singina na kalaalis iria na kala antok, “Nami aongos miinum singina. 28Using kana na rangaig aniangainainakai, na ka saling ani vap miangasi lomon suai ani kari keve lau rikek.29 Napo antok imi ta parik napa anguaninum an si laman i vaen ke, tung si nakaninum ia si selen tanginang venami nei kana

MATAIO 26:30 100 MATAIO 26:57vainagoan a mamai.” 30 Au na kila tangamkari sikei a tangam le na kila soung taun amulang Elaio.

Petero ka agel suai ani Iesu(Mk 14:27-31; Lk 22:31-34; Io 13:36-38)

31 Au na Iesu kanla antok iria ta, “Namiaongos mi savang marai ig nganlak vong,using kitala salik ia ta Na nga punuk nakatakai i aiveven sipsip na keve sipsip kitamale angtaliungai. 32 Sikei e mung i kagla tadut pok le naka aino imi ane Galilaia.”33Na Petero kala antok amadot ia ta, “Ririaaongos ki savang marai im, sikei nau parikluai napa angkoai si savang.” 34Na Iesu kalaantok ia, “Napo antok atutuman ua ta ainole ani pura ka tirtiriku nganlak vong, kuamatan potol a agel suai anig.” 35Na Peterokala antok ia ta, “Kantanem si man nakanmat ve numai, sikei parik luai napa angkoaisi agel suai anim.” Keve nat i akalit aongoskila kun antok asukang.

Sokotuk e Getsemani(Mk 14:32-42; Lk 22:39-46)

36 Au le na Iesu kala pasal ve ria ane simang vuk ring kipo kin ia ta Getsemani, nakala antok iria, “Mi sinong e ke na nakansokotuk tapai e oring suke.” 37 Na kalasongo le na ri Petero ve ngono angtasimalsi Sebedaio na kalapo nasai animaiten tavi-rimok na ngau laba luai. 38 Na kala antokiritol ta, “Makus lava ke kalapo rongos iauangasungai ani naka mat. Mitol ago e kena mitol para kuvul ve nau.” 39 Au na kalapaliu avunga lik na kanla matung turungane vunep i sokotuk, “Mamai, si man kapoangkoai, kapo ro ani kavi ke ka papelekiau. Sikei, vubuk ke singig ka ago, sikeiku using kam vubuk.” 40 Au kanla sereipok si volo nat ang kitolapo rot, na kala suia Petero, “Au sa, parik mitolpa angkoai sipara ve nau ani vuk pangau kudik palau?41 Mitol aiveven na sokotuk, vei atoktokn-gai ka luk imi. Malanganto kapo naungsikei pukun kapo ngau.” 42 Na kala an-guan papok si an sokotuk na kanla sokotukasukang ke, “Mamai, si man parik kapaangkoai si luk suai ania tung si nala inumakorong le singina, kapo ro ka asukang valkam vubuk.” 43 Taun kamela serei pokkamela arai ta kitol lapo rot punuk usinga mataritol katapo maiten. 44 Asukang nakala anguan papelek an aniritol na kanla

vapotol i sokotuk val aino. 45 Au le nakamela serei pok si volo nat ang na kalaantok iritol, “Au sa, mipo rot lak, na mipoausai lak? Mi arai, taun kana kala serei aniki alis a igenen i pukun ane kungaria i ri vapbil arikek. 46Mitol tadut na tara pasal. Araiani iuang kana kalapo serei asi kaname alissuai anig.”

Alis suai na teng akit ani Iesu(Mk 14:43-50; Lk 22:47-53; Io 18:3-12)

47 Taun kapo mengen lak, Iudas kalaserei, mangsikei i 12 na nat ang, na petaulaba luai kipo aimung ina na kipo tengri samele na ri avam, i la asok tapai takeve ainoinoai si ri katakai i sula ve rivap lava i rina. 48 Vo alis suai ania katalaantok amalangas lenginang iria ta mangakanangai asukang ke, “Si man na lulus asi, ninia palau vanang a igenen ang. Miteng akit ia.” 49Au, kala paliu akorong tauna Iesu na kanla antok, “Kala ro luai, rabi,”velai ani kala lulus ia. 50Na Iesu kala antokia, “Tungag, ku vil apunuk kam abis kutaserei using ia.” Au na kila tung akasangna kila teng akit a Iesu. 51 Si vuk taun angakorongmang sikei vo auai ang ve Iesu kaladal kana samele na kala tanga suai luai anitalingana i asosokai si ainoinoai i katakai isula. 52 Na Iesu kala antok ia ta, “Ku sulaipok ani kam samele si kana oring, using sikapo dal kana samele ka mat pok singina.53 Kupo lomon ia ani parik napa angkoai siaikut papakangai si mamai ani kana palauka alis suai ane singig ta 12 na kuvkuvulanlava i visvis si ri angelo? 54 Sukana namengen i nei salsalik ka saka serei apunukan vanang ta ka serei asukang ke?” 55Au nakala mengen taun a petau ang, “Au si napokatakai i tainau na kana mipo ruduai iau tasamele na avam? Si keve taun natapo vilakalit nei rina i atailai na parikmitapa tengakit iau. 56Sikei kana kapo serei asukang kesi vil apunuk ani keve salsalik si ri katakaii kus amalangas.” Na kana keve nat i akalitaongos kila papelek ia na kila sip suai.

Iesu mete saupai(Mk 14:53-65; Lk 22:54-55,63-71; Io 18:13-

14,19-24)57 Vap teng akit ang ani Iesu kila tak

ia ane si Kaiapas kapo ainoai i katakai isula. E iang ri vap malangas ani saupaive ri vap lava i rina kitan lapo ago kuvul.

MATAIO 26:58 101 MATAIO 27:9

58Na Petero katapo using avunga, e nei nankomo si ainoai i katakai i sula. Katapo bukarai aro ani akamusai ina, asukang na kalapalak na kanlapo sinong ve ri vap araraibat. 59Au, keve ainoinoai si ri katakai i sulave kuvkuvulan lava ipo vil saupai kitapogule vap asi mengen kapau angkoai asi karisaupai ani Iesu singina using kitapo bukraung ania. 60 Sikei parik kitapa sabonai tamangsikei a bil kantanem a poisan a vapkitapo asuai ani kari keve kalinga kapauania. Au le na mang ngono anu kilongmela tung 61na kilongla antok ta, “Ike kataantok asukang ke, ‘Napo angkoai si galangani lu i atailai si God na naka atung pok iasi potol a taun.’ ” 62 Au na ainoai i katakaii sula kala tapasuk na kala antok, “Au saparik kupa ngenget a mengen suke? Au sasukana si atugtugi suke kilongpo mengenanim tatana?” 63 Sikei Iesu kapo tungmusik palau. Au na ainoai i katakai i sulakala antok, “Napo nung amalangas luaianim si asan i God vopo to ke ta ku antokamalangas imem ta numai kana na igenen iakanangai? Numai a nat i God?” 64Na Iesukala antok ta, “Val kupo posong ia. Sikeinapo antok imi ta kana vang le si taun kemi arai ani igenen i pukun kan sinong epalso i vo kitmat na ka pasiang kuli kuku lepangkul.” 65 Na ainoai i katakai i sula kalading pok kana maus na kala antok, “Ike likkalapomengen i nau varas ani God. Kalapokovek luai i mang mengen tarapo inongostaun ia. Mitala longong kanamengen i nauvaras ani God. 66 Nei kami lomlomonai?”Na kila polpol ta, “Kalapo ago asi vil punukania.” 67 Au na kila kanus a nona na kiponak ia. Mang matan kipo tava ia 68 nakipo antok, “Au, igenen i akanangai, ku kinvang. Si akorong kata tava ua?”

Petero kata agel suai ani Iesu(Mk 14:66-72; Lk 22:56-62; Io 18:15-18,25-27)

69 Si vuk taun ang Petero katapo sinongnei nan komo na mang kavulik asosokaikamela serei na kala antok ia, “Numaikapa, kutapo auai ve Iesu ke le Galilaia.”70 Sikei Petero kala gel e mataria aongos ta,“Parik nang napa nas a sa kupo mengentatana.” 71 Le na kala pasiang ane metesokosiangan namang kavulik kala arai aniana kala antok a keve vap ang e iang ta,“Ike kana katapo kun auai ve Iesu ke le

Nasaret.” 72 Na kala anguan gel an velaiani atutuman serei si God ta, “Parik nangnapa nas a igenen ang!” 73 Au na e munglik palau, vap vo angtung aliu ang e iangkila antok ia ta, “Tutuman luai, numai kapakupo mangsikei iria using a kalingam kapoakalit amalangas luai tatam.” 74Na kalapomengen ta man kapo kapau kapo ro kamatna kala atuvala ta, “Parik napa nas a igenenang.” Na si vuk taun ang palau pura kalatirtiriku. 75 Au na Petero kala lomlomonaipok ani mengen ang si Iesu ta, “Aino le anipura ka tirtiriku kula amatan potol a agelsuai anig.” Na kala soung ane komo nakanla tangis alava luai.

27Iesu mete Pilato(Mk 15:1; Lk 23:1-2; Io 18:28-32)

1Au, kala tenei vauk na keve ainoinoai siri katakai i sula aongos ve keve vap lava irina kila serei si mangsikei a lomlomonai siraung ani Iesu. 2Na kila got ia na kila takaiania asi an alis suai ania e kungana i Pilato,igenen lava vopo sausaupai ani ring ang.

Iudas kala koit mat(Ap 1:18-19)

3 Na Iudas, igenen vopo alis suai ke aniIesu taun a saupai, kala arai ani Iesu si lapotung nei saupai sianmat na kala kinle kanalau rikek na kala alis pok na 30 na vuk silvai seu ang ania ane si keve ainoinoai si rikatakai i sula ve ri vap lava 4 na kala antokiria ta, “Natala bil arikek, using natala alissuai ani igenen daus ke.” Na kila antok iata, “Au na namempo togon saka maiten ansingina? Kakam akorong ta maiten.” 5 Nakala so ta kapkap ang nei rina i atailai nakala pasal na kanla koit papalik. 6Na kevekatakai i sula ang kila luk a kapkap ang nakila antok ta, “Parik kapa korong si saupaita tara asinong na kapkap ke nei ring ipoasisiang kapkap using kapo kapkap i seuani to si igenen.” 7Na kila ainak aongos siluk ani kapkap ang si kari an samui ani vukroe ang si igenen pulpul asi kepai ani ri vapsokoung e iang. 8 Asukang vang na kilapoposong na vuk roe ang ta roe i daung tungsi taun ke. 9 E iang vanang a mengen ang siIeremias katakai i kus amalangas kala sereiatutuman, Na kila luk a 30 na vuk kapkapang, samui i atung ang ania ta ri vap i Israel

MATAIO 27:10 102 MATAIO 27:4010 na kila samui na vuk roe ang si igenenpulpul, val Volava katala asok iau.

Numai kana na tulava si ri Iudaia?(Mk 15:2-5; Lk 23:3-5; Io 18:33-38)

11 Au, na Iesu kalapo tung e matana iigenen lava vo sausaupai ke na kala sui ia,“Au numai a tulava si ri Iudaia?” Na Iesukala antok ia ta, “Numai kupo kin ia.” 12Nataun a keve ainoinoai si ri katakai i sula veri vap lava kilapo posposo amaiten ia parikluai kapa polpol iria. 13 Na Pilato kala suiia, “Kupo longong sukana na keve mengensuke kipo pege anim tatana?” 14 Na Iesuparik luai kapa polpol a mangsikei i kevevuk mengen ang, na igenen lava ke kalapotaping singina.

Asok si vil punuk ani Iesu(Mk 15:6-15; Lk 23:13-25; Io 18:39–19:16)

15 Na igenen lava ke kapo uli atogon anivuk lau i asoung ani mang igenen pelek anivilvil akui si taun i matan angan, voiangkapo pasal le si pipilak si ri vap. 16 Si taunang katapo atogon amangsikei a igenenneivilvil akui ipo nas aongos ta ri vap, kanaasan ta Barabas. 17 Na taun ang na petauang kime lapo tung akuvul aongos, Pilatokala sui iria ta, “Mipo buk a si i ngono ikeani naka akala ia, Barabas vo Iesu, voiangkipo kin ia ta igenen i akanangai?” 18Usingkapo nas ta kita alis suai ania using kitapovinga rikek. 19Au, si taun ang kapo sinongsi kana sinsinong i saupai, kisngana kalaali mengen ane singina ta, “Ku ago ta bilan ta mang sikei a bil si igenen korong ke,using anginang vong mang orodung katavil arikek luai anigmarai ina.” 20Sikei, keveainoinoai i ri katakai i sula ve ri vap lavakipo asok akit a petau ke si antok ta akalana Barabas na vil punuk a Iesu. 21Na igenenlava ke kala sui iria ta, “Mipo buk a si ingono ike ani naka akala ia dong imi?” Nakila antok ta, “Barabas.” 22 Na Pilato kalasui, “Au na naka vil sa vang kana ani Iesu,voiang kipo kin ia ta igenen i akanangai?”Na kila antok, “Atakuk ia!” 23Na kala antokta, “Marai sa? Saka rikek an akorong kataabis ia?” Sikei kilapo anguan songosongoalaba luai an ta, “Atakuk ia!” 24 Si taun anga Pilato kalapo arai ta kalapo tav angkoaisi gel aniria na kalapo arai kapa ta angviskalapo buk tutapong, kala kap laman nakala sunep a kungana e mataria i petau

aongos ang na kala antok, “Nau napo kalasi rangai ina i igenen ke. Nami akorong mimaiten singina.” 25Na vap aongos ang kilapolpol ia ta, “Rangai ina aongos kapo ronamemnem sunguk ia vematan inatus ange mung imem.” 26Na kala akala na Barabasdong iria. Na kala asok si sasaup ani Iesu,na kala alis suai ania asi kari ani atakuk aniakuli ngakputuk.

Ri katakai i visvis kita kurek a Iesu(Mk 15:16-20; Io 19:2-3)

27 Na kana keve vap ipo visvis na igenenlava ke kila tak alak a Iesu ane nei nan komolava na kian lapo tung aulitai aongos ania.28 Na kila luang kana maus na kila alak iata vuk vakup miminaungan. 29Na kila abisa kuku ta angus sisilo na kila agon ia epatuna val kuku i tulava. Na kila atung avukei e palso i kungana na kipo sovusulaie matana na kipo mengen i kurek ania ta,“Pua, kala ro luai, tulava si ri Iudaia!” 30Nakipo kanus ia na kipo luk a vukei ang nakipo saup ia e patuna. 31 Si taun kila kamusta kurek ania kila luang suai pok ani vakupmiminaungan ang na kila alak akorong pokia ta kana maus. Au na kila tak ia si kari anatakuk ania kuli ngakputuk.

Atakuk ani Iesu kuli ngakputuk(Mk 15:21-32; Lk 23:26-43; Io 19:17-27)

32 Si taun kipo soung, kila duai amangsikei a igenen i Kurene, kana asanta Simon, na kila asok palau ia si kanaasalak ani kana ngakputuk na Iesu. 33 Nakianla serei si mangsikei a vuk oring kipokin ia ta Golgota, supsupai ina ta vangangkumut. 34 Na kila alis ia ta laman i vaenmimirikukan si kana inum. Sikei taun katanamnamin ia, kala misag ani inum ania.35 E mung i kari la atakuk tapai ania, kilapogulang angkasai asi arai ta ki saka pagal anani kana maus aniria. 36Na kipo sinong nakipo ararai ania. 37 Na kila atung a mangvuk salsalik i saupai ang ania e pangkul ipatuna na kapomengen asukang ke, “Kanana Iesu, kapo tulava si ri Iudaia.” 38 Namang ngono katakai i tainau kita atakukirilong ve nia, sikei e palso na mang anue palkais ina. 39 Na vap po pasal angpokang e iang kipo mengen i asosol ania nakipo valai ani paturia 40 na kipo antok,“Numai vo antok ke ta ku galang na rina iatailai na ku atung pok ia si potol a taun,

MATAIO 27:41 103 MATAIO 28:3ku asapang pok vang ua. Si man kuponat i God, au pasiang suai ani ngakputukang.” 41 Asukang kapa na ri ainoinoai si rikatakai i sula ve ri vap malangas ani saupaina ri vap lava kapa kipo kun kurek aniaasukang ke, 42 “Katala asapang a mang vap,sikei parik kapa angkoai si asapang pokania. Nia na tulava i Israel. Au kanat, kapasiang suai kotok ani ngakputuk ang natarala lomlomon vang tatana. 43 Nia kapolomlomon ta God. Au ago ani God na kamepakangai ania kana vang si man kapo bukpok ia. Using kata antok ta, ‘Nau napo nati God.’ ” 44 Na ngono katakai i tainau kitaatakuk kuvul irilong ve nia, kilongpo kunmengen arikek ania asukang.

Iesu kala mat(Mk 15:33-41; Lk 23:44-49; Io 19:28-30)

45 Vuk taun ke katapo mang ias lava,sikei vong kala pakut a kuli rina aongostung si kalapo ngelik aliu. 46 Au si kalapongelik, Iesu kala songosongo alava ta, “Eli,Eli, lama sabakatani?” supsupai ina ta,Kag God, kag God, marai sa kulapo papelekiau? 47 Na mang matan i vap po angtungang e iang kila longong ia na kilapo an-tok ta, “Igenen ke kapo songo na Elias.”48 Na mangsikei iria kala sang sumasumana kanla luk a vuk rudum na kanla abui leia nei vaen namin mal na kala sulai alakania kuli vuk vukei ani Iesu si kana inum.49 Sikei kila antok ta, “Kokoai, tara araikotok ta Elias kame asapang ia.” 50 NaIesu kala anguan songosongo alava an, lena kala atolongon suai ani malanganto ina.51Na si taun ang, vakup ang nei lu i atailaikala tading angtaliungai le pangkul tunge kevkev. Kuli rina kata arukruk na ri atkita tatadek. 52Ri mata i matmat kita tavasna amiang iria vap lomlomon kitala mat,kita tadut pok. 53 Na e mung i kana tadutpok a Iesu, kita soung pelek na ring si rivap mat na ki pasal ane nei rina gogoaina kime lapo tutu aserei si vap miang.54 Na taun a ainoinoai si ri katakai i visvisve kana keve vap ipo aiveven ke si Iesukita arai ani vunep si arukruk na keve bilvo serei aongos si taun ang, kilapo lengalava na kilapo mengen ta, “Tutuman luai,kana na nat i God.” 55 Na mang keve ainamiang kitapo kun ago avunga lik e iang ipokalkalum kapa. Keve aina ke kita auai veIesu le Galilaia using kitapo buk aiveven

ania. 56 Nei liuan iria, ri Maria Magdaleneve mang Maria ang rinarilong i ri Iakovove Iosep, na rinarilong i ngono nat ang siSebedaio.

Mo ani Iesu(Mk 15:42-47; Lk 23:50-56; Io 19:38-42)

57 Au, kalapo ngelik luai na mangsikeia igenen tauia le Arimataia kana asan taIosep, na kapo mang nat i akalit si Iesu,kala serei 58na kala pataun a Pilato na kanlaaikut ia ta pukun ina i Iesu. Na Pilatokala asok si alis ania tatana. 59 Na Iosepkala luk a pukun ang na kala pakut aro iata mang vakup tanginang ro luai. 60 Nakanla amatung ia nei kana mata tanginangakorong, kata se ia nei bang. Na kala ul batna mata ang ta mangsikei a at tavirimoklava na kala pasal. 61Na riMariaMagdaleneve mang Maria ang kilongtapo kun sinonge ngising ina i mata ang.

Ararai bat mete mata i mat62 Au, si taun using ina, e mung palau i

taun i usausa, keve ainoinoai si ri katakai isula ve ri Parisaio kila kivung ve Pilato 63nakila antok ia ta, “Volava, namempo lom-lomonai lak ani kana mengen na igenenkapau ke si taun katapo to lak ta, ‘E mungi potol a taun na tadut pok.’ 64Asukang nanamempo buk ani ku asok ani ki vil bat arona mata ke si kana kit aro tung si vapotoli taun, vei nganing kana keve nat i akalitkimela tainau na pukun ina na kianla antokri vap ta katala tadut pok. Na kapau ke kalaaunai laba ani kana keve kapau aino ang.”65 Na Pilato kala antok iria ta, “Kanat, misongo le ta kag mang petau ipo ararai batna kian aiveven aro na mata ang val mipobuk ia.” 66Au na kila pasal na kianla atunga keve igenen ang si mata ang na kila atunga mang akanangai i tubat kuli at ang.

28Iesu kala tadut pok(Mk 16:1-8; Lk 24:1-12; Io 20:1-10)

1 Si no i tangat si taun tanginang emungi taun i atailai, ri Maria Magdalene vemangMaria ang kilongla pasal sian arai animopong ang. 2Au, kosan ta arukruk kitmatlava kala serei using a angelo le metekukukata pasiang na kamela ul suai ani iatang na kanlapo sinong lakat kuluna. 3 Namiminaungan i pukun ina kapo asukang ta

MATAIO 28:4 104 MATAIO 28:20malangas i tapak na kana maus kapo kunaunai posok luai. 4Na vap po aiveven auli-tai ani mata ang kilapo nei miringan aniana kipo tetek na kilapo asukang val ri vapmat. 5 Na angelo ang kala antok na ngonoaina ke ta, “Milong ago ta leng an, napo nasta milongpo gule using a Iesu, voiang kitaatakuk ia kuli ngakputuk. 6 Kapo kovek eke, using katala tadut pok val katala men-gen. Au milongme arai akorong ani kanaring i matung. 7 Au, milong sumasuma namilongan atai amalangas kana keve nat iakalit ta katala tadut pok pelek a mat, nalongong aro, ka pasal aino imi ane Galilaia,na mian arai ania e iang. Kana nala antokimilong.” 8Na ngono aina ke kilongla sangpelek na mata i matmat ang kuvul velaiani leng sikei lak kilongpo togon na uruklava. Na kilongla angsasangai sian antokamalangas ani kana keve nat i akalit. 9Taunkilongpo sang aliu, Iesu kala tutu asereisingirilong na kala tenei vauk irilong. Nakilongla pasal taun ia na kilongla soturun-gai singina velai ani ngaulot ani ngonokakina. 10Na kala antok irilong ta, “Milongago ta leng an. Milong pasal na milong anatai na keve tasig asi kari pasal ane Galilaia,na e iang kian arai anig.”

Mengen si ri vap ararai bat11 Taun a ngono aina ke kilongpo pasal

aliu lak, mang matan ipo ararai ani matai mat ang kila palak pok ane nei rina nakianla atatai na keve ainoinoai si ri katakaii sula ta keve bil aongos voiang kata serei.12 Au na keve ainoinoai si ri katakai i sulave keve vap lava kila sinong kuvul le nakila alis atavirimok i kapkap taun a ri vapipo aiveven ani mata ang, 13 na kila antokiria ta, “Mi mengen asukang ke ta, ‘Namemtala rot punuk na kana keve nat i akalitkimela serei tenei vong na kimela ainau lena pukun ina.’ 14 Au na man a ainoinoailava vo sausaupai ani rina ke ka longonga akuskus ke namem nem vil akorong ia,na nami parik milapa angkoai si tung neisausaupai.” 15 Asukang na kila luk le nakapkap ke na kianla abis asukang palau valkitala atatai iria. Na atugtugi ke kala pasalapapanai aongos nei liuan i ri Iudaia tungsi taun ke.

Akamusai i asok si Iesu ani keve nat i akalit(Mk 16:14-18; Lk 24:36-49; Io 20:19-23; Ap 1:6-

8)16 Au, sangauli na sikei a nat i akalit ang

kila pasal ane Galilaia ane si mulang ang aIesu katala asok iria si kari pasal taun ania.17 Si taun ang kila arai ania kila soturungaiserei singina, sikei mang matan iria kitapoilung. 18 Au na Iesu kamela pataun iria nakala pinipini iria asukang ke, “Kitala alisiau ta kitmat ani naka saupai ani keve bilaongos i metekuku na ani kuli rina kapa.19 Asukang na mi pasal ane si saka matanvap an i kuli rina aongos na mi akalit iriaasi kari using anig. E iang mi asing tauiairia ta asan i mamai na ta kana nat na taMalanganto Gogoai. 20 Na e iang kapa miakalit iria asi kari using aongos ani kevepinipini ang natala alis imi tatana. Milongong aro, nau naka uli auai ve namitung si akamusai i kuli rina ke.”

MARKO 1:1 105 MARKO 1:20

Roron i AkusMarkokata salik iaAinoai i vukmengen si Akus Ro keMarko

kapo atangis ia asukang ke, “Kana na AkusRo i Iesu Karisto nat i God. (1:1)” Sibuk ke taralapo arai korong ta Iesu kapoatogon dual na asan lava si abis ani keveavibisan aongos. Tarapo arai korong aniasi taun ang katapo vil akalit si ri vap, nakata kirikai suai ani keve malanganto rikeksingina, na kata lomon suai ani rikek si rivap. Iesu kata posong akorong pok ia taigenen i pukun, na kata serei ani kame alispok tatana, asi samui apok ani to si ri vapaongos. Marko kapo akus alava ta avibisansi Iesu, na parik kapa aunai i akus alava takeve mengen ang katapo mengen tatana.Marko kata akuskus aino ta avibisan siIoanes katakai i asing tauia, le na kala akusta Iesu kata luk kana asising tauia, na Satankata atokngai ania. Le na tarala arai taIesu kata ngorem ri vap si asalak ani kevemamaiten duk, kata akalit aro iria. Sikeivap po petau ang ania, kari marala aniakala serei alava luai. Akamusai i palpal ibuk ke kapo akus ta Iesu katala mat na kalatadut pok.

Akuskus si Ioanes katakai i asing tauia(Mt 3:1-12; Lk 3:1-9; Io 1:19-28)

1 Kana na tutapongai i akus ro ani IesuKaristo, nat i God, 2 val kita salik ia neibuk si Esias, katakai i kus amalangas, Arai,naka asok kag asosokai aino anim ani kanitoiton selen anim. 3Kalingana imangsikeikapo songosongo nei ring varasai palau tami usausa na selen ani Volava, mi itoitonta selen korong ania. 4 Ioanes katakaii asing tauia katapo ago nei ring varasaipalau, na kapo akuskus ri vap ta ki luk aasing tauia asi akanangai ani kari la lomonpokai na God ka lomon suai ani kari kevelau rikek. 5Na ri vap aongos i palpal Iudaiana Ierusalem kita pasal taun ia na kianlamengen amalangas ta kari keve lau rikeknakala asing tauia iria si sung ang Iordanes.6 Ioanes katapo alak na vakup kita abis iata ung i kamel na katapo ngenge ta pauk ivongo, na katapo pok ta bivo namurungan.

7 Na katapo akuskus asukang ke, “Aimungig kapo atogon a mangsikei ka serei lak,kapo tavirimok anig, napo tav ro angkoaive asosokai palau vopo sovusulai si luk suaiani pauk i kakina. 8Nau natala asing tauiaimi ta laman, sikei ninia ka asing tauia imita Malanganto Gogoai.”

Asing tauia ani Iesu(Mt 3:13-17; Lk 3:21-22)

9 Si taun ang Iesu kala papelek a Nasaretsi palpal Galilaia, na Ioanes kamela asingtauia ia si sung ang Iordanes. 10 Na ako-rong palau si taun ang kapo kiklak le neilaman, kala arai animetekuku kala tavas naMalanganto kala pasiang taun ia asukangval uk. 11Na kalinga kala serei le metekukuta, “Numai kag nat ro. Napo buk alava ua.Napo uruk luai anim.”

Atokngai ani Iesu(Mt 4:1-11; Lk 4:1-13)

12 Nang palau Malanganto kala asok iaane nei ring varasai palau. 13 Na kanlaago nei ring varasai palau ani 40 na taunaongos, na Satan katapo atoktokngai ania,na kapo ago nei liuan i mamain ta kei, na riangelo kipo pakangai ania.

Iesu kata tutapong abis e Galilaia(Mt 4:12-17; Lk 4:14-15)

14 E mung i la teng akit tapai ani Ioanes,Iesu kamela serei e Galilaia na kalapoakuskus ta akus ro i God, 15 “Kala sinonga taun, na kana vainagoan a God kala an-gasungai! Mi lomon pokai pelek kami kevelau rikek, na mi lomlomon ta akus ro!”

Songo ani puat a katakai i maiak(Mt 4:18-22; Lk 5:1-11)

16 Na kala ulit aliu ngerelo i laman tat-apulitai e Galilaia, na kala arai ani ri Si-mon ve Andereas, nang a tasina i Simon,kilongtapo sog, using kilongtapo katakaii maiak. 17 Na Iesu kala antok irilong,“Milong using iau, na naka itoiton imilongasi kamilong sog ani ri vap.” 18 Nangpalau kilongla papelek karilong keve uvenena kilongla using ia. 19 Na kala anguanulit avunga lik an, na kala arai ani Iakovo,nat si Sebedaio, kuvul ve tasina ta Ioanes,kilongtapo itoiton karilong keve uvene kulivul. 20 Nang palau kala songo irilong nakilongla papelek a tamari-long ta Sebedaio

MARKO 1:21 106 MARKO 2:5kuli vul ve kana vap i po seupok, na kilonglausing ia.

Igenen malanganto rikek kata aol ia(Lk 4:31-37)

21 Na kila pasal ane Kaparnaum na ako-rong palau si taun i atailai kanla riuk laknei lu i kivung na kanla vil akalit si rivap. 22 Na kipo taping ani kana akalkalit,using kapo akalit iria val igenen atogonkitmat, na parik val keve vap malangas anisaupai. 23 Na si taun ang palau nei karilu i kivung, katapo atogon a mangsikei aigenen, malanganto rikek katapo aol ia,na kala songosongo alava ta, 24 “Iesu leNasaret, kupo buk vil sa vang kana ani-mem? Sa, kupo serei kana asi kam mevil punuk suai animem? Napo malangasua. Numai a nat gogoai i God!” 25 Na Iesukala atakun ia ta, “Ku musik! Soung suaiania!” 26 Na malanganto rikek ang kalasavatigai ania na kala kup alava na kalasoung suai. 27Na kilapo taping aongos velaiani anganasai ta, “Au, sa kana? Akalkalittanginang? Kapo asok velai ani kitmat nari ingua kapa kipo longong ia.” 28 Na sitaun ang palau, akuskus ina kalapo pasalapapanai nei keve palpal aongos aulitai aniGalilaia.

Iesu kata vil ato na vap miang(Mt 8:14-17; Lk 4:38-41)

29 Na kala soung pelek a lu i kivung nakanla palak nei lu si ri Simon ve Andereas,kuvul ve ri Iakovo na Ioanes. 30 Na omonai Simon katapo matung ta mulak, na ako-rong palau kila antok ia tatana. 31 Na kalapataun ia, kala teng a kungana na kala ngaiatung ia. Na mulak ang kala papelek ia. Nakala sasagi aniria. 32 Ngelik i taun ang, simakarap kalapo siang, kila serei singi nata mamain ta vap malepen na ria inguakatapo aol iria. 33 Mete takaman i lu angkatapo vaba luai ta ri vap aongos i rina ang.34Na kala vil ato na vap miang kipo atogona keve malepen angpetpetekai. Na katakirikai suai ani ri ingua miang. Na parikkatapa atalipai ani ri ingua asi mengen,using kipo malangas ta ninia kapo si.

Paspasal asi an akuskus(Lk 4:42-44)

35 Na si no i tangat kala tapasuk nakanla pasal taun a ring vauvau, na kanlapo

sokotuk. 36Na Simon ve vap po auai ve niakila pasal using ia 37na kianla sabonai aniana kila antok ia ta, “Ri vap aongos kipo guleua.” 38Na kala antok iria ta, “Tara pasal anesi mang matan rina aliu, ani nan akuskuskapa singiria, using ninia vanang a tukulaiina i kag soung.” 39Na kala pasal aulitai aniGalilaia aongos na kanla akuskus nei karikeve lu i kivung na ka lu suai kapa ani riingua.

Iesu kata vil adaus na igenen tapak(Mt 8:1-4; Lk 5:12-16)

40 Na mangsikei a igenen tapak kamelaserei singina. Kamela sovusulai na kalasokotuk ia ta, “Man kupo naung, kupoangkoai si vil adaus anig.” 41 Na kalangorem alava ia, na kala sulai ani kunganana kala teng e pukun ina, na kala antok iata, “Io, napo naung, kula daus!” 42 Nangpalau pukun tapak ang kala kovek pelek ia,na kala daus. 43 Na kala mengen amadotia velai ani asok suai ania 44 velai ani kapoantok ia ta, “Ku ago ta an antok ani mang-sikei ta nem ke, sikei, ku pasal akorongna kuan akalit ta pukun im si katakai isula, ani ka suluk a alilis ang i kam vilvilatanginang val saupai si Moses kapo antok,ani ri vap asi kari nas ta kulapo daus.”45 Sikei kala pasal na kanla renge alava taakuskus ke. Asukang na kalapo lolokovona parik kalapa serei amalangas e nei rina,sikei kala ago si ring vauvau e komo. Nari vap i keve rina aongos kime lapo sereisingina.

2Iesu kata vil ato na igenen soles(Mt 9:1-8; Lk 5:17-26)

1 Au kala papok ane Kaparnaum, na emung i mang rukun taun, kila longong takalapo ago nei lu, 2 na vap miang kimeladuk luai tung e mete takaman. Na kapokovek i pangau kapo vauvau, na kalapoakuskus iria ta mengen i God. 3 Na kimelaserei singina ta mang igenen soles. Puata igenen kitapo asalak ia. 4 Na using katalapo duk arikek a ring ang parik kitapaangkoai si palak taun ania. Na kianla luksuai ani palpal i kuluna i lu ang akorong siring ang katapo ago singina na kila sunguka pata, soles ang katapo matung singina,na kila asiang ia taun ia. 5 Si taun a Iesu

MARKO 2:6 107 MARKO 2:28kala arai kinle ani kari lomlomon na kalaantok a soles ang ta, “Kag nat, kam keve laurikek, nala lomon suai ania.” 6 Au, mangvap malangas ani saupai kitapo sinong eiang na kitapo atogon susui musik nei lom-lomonai iria asukang ke, 7 “Marai sa naigenen ke kapo mengen asukang ke? Kapomengen i nau varas nang! Si kapo kun koiasi lomon suai ani lau rikek? God papaliknang!” 8Na Iesu kalapo nas lenginang karilomlomonai na kala sui iria, “Marai samipoangsusuiai e lomlomonai imi? 9 Si i ngonobil ke kapo remrem si antok ania? Nalalomon suai ani kam lau rikek, vo si antokta ku tapasuk na ku sunguk kam pata naku pasal? 10 Sikei, asi kami nas vang taigenen i pukun kapo atogon a roron kulirina si kana lomon suai ani rikek,” le nakala antok na igenen soles ang ta, 11 “Napoantok ua, tadut na ku sunguk le kam patana ku pasal ane rina.” 12Na akorong palausi taun ang, kala tadut e mataria aongos nakala sunguk kana pata na kala soung. Nakilapo taping na kila alatun a God na kilaantok, “U, voivoi ka mat, tara lapo arai anibil asukang ke!”

Songo ani Levi(Mt 9:9-13; Lk 5:27-32)

13 Na kala anguan pasiang pok an anengerelo na vap duk kimela auai ve nia nakamela akalit iria. 14 Na taun ang kapopaliu, kala arai ani Levi, nat si Alpaio,katapo sinong nei lu i po luk takis, na kalaantok ia, “Me using iau.” Na kala tadutna kala using ia. 15 Na kanlapo angan neikana lu, na petau duk, vap po luk takisna mamain ta katakai i bil arikek kimelasinong kuvul ve Iesu na kana keve nat iakalit, using vap duk kitapo using ia. 16Namang matan i ri Parisaio, vap po malangasang ani saupai, taun kila arai ania si poangan kuvul ve ri katakai i bil arikek na vappo luk takis, kila mengen kana keve nat iakalit ta, “Marai sa na kapo angan kuvul vevap po luk takis na ri katakai i bil arikek?”17 Na Iesu kala longong na kala antok iria,“Vap po to aro parik kipa inongos taun akatakai i vilvil ato, sikei ri malepen vangkipo inongos taun ia. Parik natapa serei asime songo ani vap korong, sikei ri katakai ibil arikek.”

Laulauan i alal(Mt 9:14-17; Lk 5:33-39)

18 Keve nat i akalit si Ioanes na keve nat iakalit si ri Parisaio kitapo alal, namang vapkimela sui ia ta, “Kapo saka bil an na kevenat i akalit si Ioanes na keve nat i akalitsi ri Parisaio kipo alal sikei kam keve nat iakalit parik kipa alal?” 19Na Iesu kala antokiria, “Sa, kapo angkoai ta keve tungana i votauk i pagamau ki mal si taun ang kipo agokuvul ve nia? Kapo tav angkoai, using a votauk i pagamau kapo ago lak ve ria. 20 Kaatogon a taun lak na kila luk suai ani votauk i pagamau pelek a keve tungana. Taunang vanang ki mal lak.

21 Kapo tav angkoai si tara suisui alakani vuk vakup tanginang si maus kavang.Man asukang, vuk vakup tanginang ang kading pok a maus ang na ka vil alava pok natading ang. 22 Na kapo tav angkoai kapasi tara lingai ani vaen tanginang si paukkavang, vei pauk ang ka tading. Sukana napauk kala rikek na vaen kala kovek kapa.Sikei, vaen tanginang vanang kapo ro sipauk tanginang.”

Rok kon si taun i atailai(Mt 12:1-8; Lk 6:1-5)

23 Si mang sikei a taun i atailai katapopasal aliu nei keve matang kon. Na kanakeve nat i akalit kilapo pasal aliu na kiporok a mang matan kon. 24 Na ri Parisaiokila sui ia, “Arai, marai sa kana kipo abis alau ke kapo tav angkoai si abis ania si tauni atailai?” 25Na kala antok iria, “Au si pariklak kana mitapa tataot a akuskus i Davidna sa kata abis ia si taun katapo atogon ainongos using katapo buk angan, ninia vekeve tungana? 26Kata palak nei lu si God, sitaun ang a Abiatar katapo ainoai i katakai isula, na kala angan a pok i asinong akipaiang voiang ri katakai i sula papalik kipoatogon a roron asi angan ania, na kala aliskapa si keve tungana.” 27 Na kala mengeniria, “Taun i atailai, God kata asinong ia asipakangai ani igenen, na parik ta igenen asipakangai ani taun i atailai. 28 Asukang naigenen i pukun kapo Volava i taun i atailaikapa.”

3Igenen kunga mat(Mt 12:9-14; Lk 6:6-11)

MARKO 3:1 108 MARKO 3:351Na kala anguan palak an nei lu i kivung,

na katapo atogon a mangsikei a igenene iang kungana katapo mat. 2 Na kilapoteremai ania ta man kala vil ato ia, ki aolesia using kapo taun i atailai. 3Na kala antoka igenen kunga mat ang ta, “Me ane ke.”4 Na kala sui iria, “Saupai i taun i atailaikapo asok ira si pakangai vo vil arikek? Sivil ato vo si vil punuk?” Sikei kipo musiklik palau. 5Nakala ararai aulitai aniria velaiani neikien namakus using a vingaria kapokit. Na kala antok a igenen ang, “Ku korosa kungam.” Na kala koros a kungana nakala pukunan aro pok. 6Na ri Parisaio kilasoung na akorong palau kianla guleguleselen ve kana vap a Erodes ta ki saka raungan ania.

Petau duk e ngerelo7 Iesu ve kana keve nat i akalit kila pa-

pelek a ring ang ane ngerelo. Na petau lavale Galilaia kila using ia. Na le Iudaia kapa,8 na le Ierusalem, le Idumaia, na le mangpalpal i sung Iordanes, na le Turo na Sidon.Petau lava ke kita lapo longong a keve abisang kata abis ia na kila using ia. 9 Na kalaantok kana keve nat i akalit ta ki usausata ring vul ania vei nganing a petau lavake kimela rumrumpulit ia, 10 using katalavil ato na vap duk, asukang na kana, ri vapmalepen aongos kipo kun buk sigil ania.11 Na si taun ang ri malanganto rikek kipoarai ania na kipo soturungai singina nakipo songosongo ta, “Numai a nat i God.”12 Na kapo atakun amadot iria ta ki ago tamengen amalangas an tatana.

Iesu kata songo na 12 na igenen(Mt 10:1-4; Lk 6:12-16)

13 Na kala kiklak ane ring putputan, nakala songo asung na vap ang katapo bukiria, na kimela serei singina. 14 Na kalaatung a 12 na igenen asi kari auai ve nia,na asi kana asok aniria asi an akuskus,15 na ki atogon kitmat asi kirikai suai ani riingua. 16 Simon, kata atuk pok ia ta Petero.17 Iakovo nat si Sebedaio, ve Ioanes tasina iIakovo, kata atuk pok irilong ta Boanerges,supsupai ina ta nat i angang. 18 Andereasna Pilipo na Bartolomaio na Mataio naTomas, na Iakovo nat si Alpaio, na Tadaio,na Simon mangsikei i ri Kananaio, 19 naIudas Iskariot, vopo alis suai ania asi kanamat.

Iesu ve Belsebul(Mt 12:22-32; Lk 11:14-23; 12:10)

20 Au, kala papok ane rina, na petautavirimok kimela anguan serei akuvul pokan. Asukang a parik kilapa angkoai taun asiangan. 21 Na keve tungana kitala longongta kapo kovek i taun i angan, na kimelaserei asi kari me aiveven ania using kitalalongong a mengen ta kalapo nio. 22 Vapmalangas ani saupai ang le Ierusalem kitamela antok ta, “Belsebul kapo aol ia nakapo lu suai ani ri ingua ta kitmat i karitulava ri ingua.” 23 Na kala songo asungiria na kala atatai si kankanuai i mengenasukang ke, “Kapo saka ro an ani Satan kalu suai pok ani Satan? 24 Man a vap i neivainagoan ki angvis pok, vainagoan parikkapa angkoai si tung akit. 25 Vo man aangtama ki angvis pok, angtama ang parikkapa angkoai si tung akit. 26Asukang palauman a Satan ka angvis pok ve kana vap,kana kitmat parik kapa tung akit luai. Kakamus. 27 Parik kapa angkoai si mangsikeika palak nei lu si igenen dual na kan ainaukana keve bil, man parik kapa got tapai aniigenen dual ang. Le lak na kalapo angkoaisi ainau ani keve bil i nei kana lu. 28 Napomengen atutuman imi ta God ka lomonsuai ani keve lau rikek na keve mengen inau varas ri vap kipo abis ia, 29 sikei niniakapo mengen i nau varas ani MalangantoGogoai, parik kapa angkoai luai si lomonsuai ani lau rikek ang. Kana lau rikekka dokot singina si keve taun aongos.”30Using kita antok ta ingua kapo aol ia.

Rinana ve keve tasina i Iesu(Mt 12:46-50; Lk 8:19-21)

31 Na rinana na keve tasina kime lapotung e komo na kila ali mengen ta kipo buktapai ania. 32 Na petau lava kipo sinongaulitai ania, na kila antok ia, “Rinam vekeve tasim na keve taum kipo ago e komona kipo buk ua.” 33 Na kala ngenget ta,“Si kana na rina ve keve tasig?” 34Na kalaararai aulit ani vap po sinong ang, na kalaantok, “Ria vang kana na rina na keve tasig.35 Man a si kapo usiusing kana vubuk amamai, nia vanangkapo tasig, kapo taugnakapo rina.”

MARKO 4:1 109 MARKO 4:294

Kankanuai i mengen ani katakai i sukal(Mt 13:1-9; Lk 8:4-8)

1Na kala anguan tutapongai akalkalit ane ngerelo na petau lava kimela serei kuvulsingina, asukang a kala kokos kuli vul, na rivap aongos kilapo ago ngerelo. 2Na kalapoakalit iria ta keve bil miang si kankanuaii mengen. Nei liuan i kana keve akalitkala atatai iria asukang ke, 3 “Mi longong.Mangsikei a katakai i sukal kata sapungaiani kana keve katui i pok e matang. 4 Namang matan katui kanpo uak e selen na rimani kimela angan ia. 5 Na mang matankatui kian lapo uak si ring iatan kapo tavangkoai roe, na using parik kapa atogonroe lava kala polok sumasuma, 6 na sinangkala ngan amak ia using kapo kovek i mis.7 Na mang matan katui kipo uak nei ringkakaulan na kanla polok alak ve nia na kalapalun runguk ia, na parik kalapa uai. 8 Namang matan katui kipo uak nei roe roron.Kipo polok alava na kipo aunai uai alava,mangmatan kipo uai ta 30, namangmatanta 60, na mang matan ta 100 alak ani kevekatui i sukal ang.” 9 Au na kala antok,“Man a si kapo atogon talinga, kapo ro kalongong!”

Lomlomonai i Iesu si akuskus si kankanuaii mengen

(Mt 13:10-17; Lk 8:9-10)10 Na e mung kata lapo ago papalik,

na vap po ago kuvul ang ve nia kuvul ve12 na nat i akalit kilapo susuiai ania takeve kankanuai i mengen ang. 11 Na kalaantok iria, “Kakami na malangas i keve bilmumun i vainagoan si God, sikei riria ekomo, kipo longong a keve bil aongos neikankanuai i mengen, 12 asi kari gulegule naki tav sabonai, na asi kari kokolongong naki tav nas, vei ki lomon pokai na God kalomon suai ani kari keve lau rikek.”

Supsupai i kankanuai i mengen ani katakaii sukal

(Mt 13:18-23; Lk 8:11-15)13 Na kala sui iria, “Sa, parik mipa

malangas a kankanuai i mengen ke? Manasukang, mi saka malangas an ani mangmatan kankanuai i mengen? 14 Katakai isukal kapo sukal a mengen. 15Mangmatanvap vingaria kapo bil val katui ang kapo

uak e nei selen. Kipo longong a mengenna sumasuma palau Satan kamepo luk suaiani mengen i la sukal ang. 16 Au na riakita luk a katui val roe ang nei ring iatan,ria vanang kipo luk na mengen ro na kipouruk sumasuma palau. 17 Sikei using kapokovek i mis, kana to i lomlomon kapo kudikpalau. Si man a maiten vo vilvil akui kalaserei singina marai mengen ro ang, kalauak sumasuma palau. 18 Na katui i la uaksi ring kakaulan ang, ninia katala longonga mengen, 19 sikei keve mamaiten i kulirina ke na lomlomonai using ani tauia, navubuk using ani mamain ta bil miang kalavil bat a mengen ro ang na kalapo kovek iuai. 20 Au na katui i la uak nei roe roronang, nang ninia kapo longong amengen nakalapo malangas ia. Na kalapo aunai uaialaba asukang ta 30 na 60 na 100 alakat anisa i sukal ang.”

Lam ni nei avubus(Lk 8:16-18)

21 Na kala mengen iria asukang ke, “Ausi tarapo nas ani amunai ani lam ni neiavubus vo neite pata? Parik tarapa uliatung ania si kana ring akorong? 22 Usingkapo kovek ta bil katapo ago mumum, nanganlak parik kapa serei e ring malangas.Vo ta bil katapo ago nei apupung, na ngan-lak parik kipa ulak ia. 23 Man ta si kapoatogon talinga, kapo ro ka longong!”

24 Au, kala mengen iria asukang ke, “Milomon akit a sa mitala longong ia. Ki abissingimi angkokoai palau val lau ang mitaabis ia, kuvul ve ngaupap lava. 25 Usingman a si kapo atogon, ki ngaupap ia, naman a si kapo atogon men lik, io, men likang kapo atogon ia, ki luk suai vang ania.”

Kankanuai i mengen ani katui kaposokopolok

26Na kala mengen ta, “Vainagoan si Godkapo asukang val igenen kapo sukal neikana matang. 27 Na kanla matav na katuiang kala sokopolok na kala polok alava.Parik kapa nas ta kapo saka polok an. 28Roepapalik kapo pakangai ani katui asi kanapolok na ka uai. Ainoai ina ka kovkov, le natis. Akamusai ina kala vaba ta uai. 29 Sikei,taun kala matukal, nang palau kala rok iausing kalapo taun ina.”

MARKO 4:30 110 MARKO 5:21Kankanuai i mengen ani katui i sinapeo(Mt 13:31-32; Lk 13:18-19)

30 Na kala antok, “Au, tara alalangtongaiani vainagoan si God ta sa? Vo taramengenatokngai ania ta sa? 31 Kapo asukang valkatui i sinapeo. Kapo liklik luai ani kevekatui aongos e kuli rina, 32 sikei man kisukal ia ka polok na ka ngakanan ani kevesukalan aongos, angkoai si ri mani kimeting si marmarip ina.”

Selen i alis ani keve kankanuai i mengen(Mt 13:34-35)

33 Si keve kankanuai i mengen dukasukang ke kata akus a ri vap, angkoai sikari nas. 34 Keve taun katapo mengen iriasi kankanuai i mengen papalik. Sikei manninia papa ve kana keve nat i akalit, kapoatatai aro iria.

Kitmat i rai kala luai(Mt 8:23-27; Lk 8:22-25)

35 Si tenei ngelik vong i taun ang, kalaantok iria, “Tara kokos aputuk.” 36 Na kilapapelek a petau ang na kimela kokos ve nia,using kalapo gon kuli vul lenginang. Namang keve vul kitapo auai ve nia. 37Namaltitis kala serei amadot na to kala lak nei vulna kalapo buk gok. 38Nia katapo rot kirangvangang emung i vul. Na kila pangun ia nakila antok ia, “Katakai i akalit, parik kupangorem ira? Oring lik tara puka!” 39Nakalatapangun na kala atakun a malu asi kanakamus, “Musik! Luai!” Na malu kala auleina luai lava kala pitik. 40 Na kala sui iria,“Marai sa na mipo leng? Mipo kovek lak ilomlomon?” 41Na kilapo leng alava na kiposui angpokpokai aniria ta, “Saka igenen ankananamalu ve to kipo kun longong ania?”

5Iesu kata vil ato na igenen sangan ta ingua(Mt 8:28-34; Lk 8:26-39)

1 Na kianla serei e mang palpal i lamanang e palpal Geraseno. 2Nakala siang peleka vul na mang sikei a igenen kamela duaiia le nei gom, katapo atogon a malangantorikek. 3 Katapo uli ago nei gom, na katapokovek i mangsikei kapo angkoai si got akitania, kantanema angus kitmat luai. 4Usingamiang i taun kitapo got akit ia ta anguskitmat na voteng, sikei katapo uli tak tokani angus, na voteng kapo vil meng ia.Katapo kovek ta mang sikei kapo atogon

dual angkoai asi teng akit ania. 5 Si kevetaun tenei ias ve tenei vong kapo uli kupalava pulakai nei gom na kuli keve putput.Na kapo lamut pok a pukun ina ta iat. 6 Sivuk taun ang kamela arai ani Iesu e ringvunga, kala sang asiang taun ia na kanlasoturungai singina. 7Na kala kup velai anikapo songosongo alava ta, “Iesu, nat i Godlakat luai, kupo serei asi kam me vil saanig? Napo sokotuk akitmat ua e matanai God ta ku ago ta vil akui an anig.” 8Usingkatala antok ia ta, “Malanganto rikek, kusoung pelek a igenen ke!” 9 Au kala suiia ta, “Kam asan ta si?” Na kala polpolta, “Kag asan ta petau using namempomiang.” 10Na kapo sokotuk ia asi kana agota kirikai an aniria pelek a ring ang.

11 Mang takaman vongo lava kitaposusuang angasungai i ring ang ngere put,12auna kila sokotuk ia, “Ku asok imem tauna takaman vongo suke ani namem an palaksingiria.” 13Na kala ainak aniria. Au, kevemalanganto rikek ang kila soung na kianlapalak si keve vongo ang. Ria aongos, kipoasukang ta 2,000, kila doso asiang taun aring karkadapan na kianla lus mat. 14 Navap po aiveven vongo ang kila sip na kianlaakus nei rina lava na nei keve rina lik. Nari vap kila pasal asi kari an arai ani sakatala serei. 15 Na kimela serei si Iesu nakila arai ani vo sangan ta ingua ang kaposinong, na kalapo kavat, na kalapo vangangtapalas aro pok, nang a igenen ang petaukatapo ago singina, na kilapo leng. 16 Navap arai ang kila akus iria ta nem ang kataserei si igenen sangan ta ingua ang na rivongo. 17 Na kilapo sokotuk ia asi kanapasal suai ani kari rina. 18Au kalapo kokosna igenen ang ri ingua kitapo aol ia, kalasokotuk ia asi kana auai ve nia, 19 sikei parikkapa ainak ania na kala antok ia ta, “Kupapok ane rina taun a keve tungam na kuantok iria ta poisan a nem roron Volavakatala abis ia singim na kata saka ngoreman anim.” 20 Au kala pasal na kanlapoakuskus amalangas nei palpal i Dekapolista poisan a nem roron a Iesu katala abis iasingina. Na ri vap aongos kilapo nagat.

Kavulik mat na aina malepen(Mt 9:18-26; Lk 8:40-56)

21 Na Iesu kala paputuk pok kuli vulane mang palpal na vap duk kimela serei

MARKO 5:22 111 MARKO 6:11akuvul singina e ngerelo. 22Na mang sikeia ainoinoai i nei lu i kivung, kana asan taIairo, kala serei na kala arai ania na kamelamatung turung e ngono kakina, 23 na kalasokotuk ia ta, “Kag kavulik lik kalapo oreasi kana mat. Ku me na kuan amatung akungam singina asi kana to pok na ka agoaro.” 24Au kala pasal kuvul ve nia.

Na petau lava kila rumrumpulit usingaliu ia. 25 Na mang sikei a aina, katapouli malepen ta tongmasik asukang ta 12na matas aongos, 26 na katala pasal taun akeve katakai i vilvil ato duk, na katala amunaongos kana togtogon, sikei kana malepenkalapo rikek luai ani aino. 27 Na katalalongong na akuskus i Iesu, na kala ginggingkolotai alak ania na kanla sigil kana vakup,28 using kapo lomlomonai ta, “Man nakasigil lik palau kana vakup, nala roron pok.”29Na akorong palau tongmasik ang kala saltok na kala nasai ania ta pukun ina kalapokala pelek na malepen ang. 30Na Iesu kalanas ta kitmat ina kala soungpelek ia na kalatapuk ngules nei liuan i petau ang na kalasui, “Si kata sigil kag vakup?” 31 Na kanakeve nat i akalit kila antok ia, “Kupo nas takana na petau lava kipo rumrumpulit ua,na kupo sui ta, ‘Si kata sigil iau?’ ” 32 Nakala tun aulitai asi kana nas ta si nang katamela sigil ia. 33 Au na aina ke kalapo nasta kalapo ro, na kalapo tek lengai palau nakamela matung turung e matana, na kalamengen amalangas ia ta kevenem tutumanaongos. 34Na kala antok ia ta, “Kag kavulik,kam lomlomon kala vil ato pok ua. Pasal tamarip. Kam malepen kala tagon.”

35 Vuk taun ang kapo mengen lak, namang matan vap i nei lu si ainoinoai angkimela serei na kilamengen ta, “Kam kavu-lik kala mat. Ago ta mang atelan an anikatakai i akalit.” 36 Iesu parik kapa telanta kari ainasai, sikei kala antok a ainoinoaiang ta, “Ku ago ta leng an, sikei ku lom-lomon.” 37 Na kala tubat iria ani ka ago tasikei ka using ia, sikei ri Petero ve Iakovo naIoanes tasina i Iakovo, ritol papalik. 38 Au,kianla serei si lu si ainoinoai ang, na kanlaarai ani loek lava na radaupa. 39 Na kalariuk lak na kala antok iria ta, “Loek natangis ke i sa? Kavulik ke parik kapa mat.Kapo rot palau.” 40Na kila los ia. Sikei kalaasok suai aongos aniria ane komo, na kala

songo na tamana ve rinana i kavulik ang,kuvul ve volo nat po auai ang ve nia, na kalapalak taun a kavulik ang. 41Na kala teng akungana na kala antok ia ta, “Talita koum.”Supsupai ina ta “Kavulik lik, napo antokua, ku tadut.” 42 Akorong palau na kavulikang kala tadut na kalapo pasal, using katalapo 12 kana matas. Na kila taping alavaluai. 43Na kala atakun akit iria ta ka ago tamangsikei ka nas a nem ke, na kala antokiria asi kari ali pok ania.

6Ri Nasaret kita kirikai ani Iesu(Mt 13:53-58; Lk 4:16-30)

1 Na kala papelek a rina ang ane si kanarina akorong, na kana keve nat i akalit kilaauai ve nia. 2 Na si taun i atailai kanlavil akalit nei lu i kivung. Vap miang kilalongong kana akalit na kipo taping. Kiposui asukang ke, “Igenen ke kata luk a kevemengen ke le voi? Nas ke kapo ago singina,kapo sakanas an? Si saka kitmat anna kapovil a keve bil i vilvil ataping ke? 3 Parikkana na katakai i abis lu ke, rinana taMaria,na keve tasina ta Iakovo, Ioses, Iudas naSimon, na parik ta keve tauna kana kapa vetara?” Na kilapo savang singina. 4Na Iesukala antok iria ta, “Katakai i kus amalangas,vei kavpo atogon asan si mang keve rina,sikei si kana rina akorong, nei liuan i kanapatvap na mete kana lu, parik.” 5 Au, nae iang parik kata lapa angkoai si abis anikeve kitmat i bil i vilvil ataping, sikei kalaamatung a kungana si rukun lik palau nakala vil ato iria. 6 Kapo taping alava usingparik kipa lomlomon.

Iesu kata asok a 12 na nat asi an abis(Mt 10:1,5-15; Lk 9:1-6)

Na kala pasal aulit e iang si keve rina sikana akalit ani ri vap. 7Nakala songo asunga 12 na nat ang, na kala asok pongponguairia na kala alis iria ta kitmat asi kirikai aniri malanganto rikek. 8Na kala pini akit iriata ki ago ta teng an animangsikei a bil, sikeia kipa papalik. Pok ka ago, tepe ka ago,na kapkap nei laka kapa ka ago. 9 Sikei kialak a pauk i kak, na ki ago ta alak an talapongua i siot. 10Na kala antok iria, “Manmi ago nei mangsikei a lu, mi ago akoronge iang, tung si taun ang mi papelek pok arina ang singina. 11 Man a mang rina ki

MARKO 6:12 112 MARKO 6:40tav ainak animi na kipo misag ani longonganimi, taunmila soung, mi tapngai suai anikaponpon e kakimi, asi akalit amalangasaniria ta kari lau rikek.” 12Asukang na kilapasal na kianla akuskus ani ri vap ki lomonpokai. 13Na kianla kirikai suai ani mamainta ingua, na kianla tiu a mamain ta vapmalepen ta rul i elaio na kila vil ato iria.

Kita vil punuk a Ioanes katakai i asing tauia(Mt 14:1-12; Lk 9:7-9)

14 Na tulava Erodes kala longong a kevenem ke using a asan ina kilapo malangaspulakai ania. Mang matan kilapo mengenta Ioanes katakai i asing tauia kala to pok.Tukulai ina kapo atogon a kitmat ke asivil ani keve nem ke. 15 Na mang matankipo mengen ta nia nang a Elias. Na mangmatan kipo kun antok ta kapo katakai ikus amalangas asukang val keve katakai ikus amalangas ang aino. 16 Sikei Erodeskala longong na kala antok ta, “Ioanesnau natala lam rongok ia, sikei kana kalato pok.” 17 Using Erodes katala asok asiteng akit ani Ioanes na ki got ia na alakaiania nei lu i akangbat. Tukulai ina siErodias, kisngana i tasina Pilipo, using katalapo osongon ia. 18 Using Ioanes katapouli mengen ani Erodes ta, “Parik kapakorong ta ku osongon pok kana aina natasim.” 19 Na Erodias kala marala ia nakalapo atogon a vubuk ani ka mat, sikeiparik kapa angkoai, 20 using Erodes kapoleng ani Ioanes using kapo nas ta kapoigenen korong na daus kapa. Asukang nakala aiveven aro ia. Katapo mangal kanakeve mengen na katapo uli buk longongania kantanem katapo vinga bungus ania.21 Sikei si mangsikei a taun, Erodes kalavil kana matan angan i ingus ania na kalasongo kana keve ainoinoai na keve vap ivisvis na keve vap posongan i Galilaia. 22Nasi taun ang a kavulik ang si Erodias kamelapomika emataria na Erodes kuvul ve vaplava ang kilapo mangal ia. Au na tulavakala antok a kavulik ang ta, “Man kupo bukta mang nem ku posong ia na naka alis uatatana.” 23 Kala atuvala ta, “Tutuman luai,naka alis ua ta saka nem anman ku aikut ia.Man kupo buk a palpal lava i kag togtogonnaka alis ua.” 24Au, kala soung na kanla suia rinana ta, “Au, saka nem an kana nakaaikut ia?” Na kala antok ia ta, “Vangang

i Ioanes.” 25 Na kala sang alak pok nakala antok ta, “Kana palau akorong ku alisiau nei gapai ta vangang i Ioanes katakai iasing tauia.” 26Na tulava kala vinga makusalava, sikei using katala atuvala tatana, nakeve vap lava kipo sinong, asukangnaparikkapa angkoai si misag ani sa katala posongia singina. 27 Asukang a tulava kala asoka ararai bat ta kan luk le na vangang ina.Na kanla lam rongok a ngona nei akangbat,28na kamela serei ta vangang ina nei gapai,na kala alis ia si kavulik ang, na kavulik angkala alis ia si rinana. 29 Na kana keve nat iakalit kila longong na kimela asalak le napukun ina na kianla amatung ia nei mata imat.

Iesu kata amasung a petau tavirimok(Mt 14:13-21; Lk 9:10-17; Io 6:1-14)

30Nakeve aposel ang kimela serei akuvulpok si Iesu na kimela akus ia ta sa kita vilia na sa kita akalit tatana. 31Na kala antokiria, “Mi me. Tara pasal akipai papalik anesi ring vauvau asi an ausai tapai.” Usingvap miang kitapo pasal angpok pulakai naparik kipa angkoai taun asi ago aro voangan kapa. 32 Na kila kokos kuli vul nakila pasal ane si mang ring vauvau si anago papalik. 33 Sikei vap miang kila araikinle aniria, na kila sang e selen palaule nei keve rina aongos, na kianla sereiaino aniria. 34 Na kanla siang sabonai anivap duk, na kalapo ngorem iria using kipoasukang ta ri sipsip kovek i vo aivevenaniria. Na kala tutapongai asi kanamengenakalkalit aniria ta keve bil miang. 35 Nakala ngelik na kana keve nat i akalit kimelaserei singina na kila antok ia ta, “Ring kekapo vauvau na kalapo angasungai a vong.36 Asok iria taun a mang keve rina asungasi kari an samui ta kari pok asi angan.”37Sikei kala antok iria ta, “Nami akorongmili pok iria.” Na kila sui ta, “Au, kupo buk aninamem an samui pok ta kapkap tavirimokasi kamem alis aniria tatana?” 38 Na kalasui iria ta, “Mipo togon a poisan a saui?Mianla arai tapai.” Na kianla arai tapai nakimela antok ia ta, “Palpalima, na ponguana ien kapa.” 39 Na kala asok iria aongosta ki sinong si kuvkuvulan si ring ro. 40Nakila sinong angusing si kuvkuvulan. Mangmatan si kuvkuvulan i 100 na mang matan

MARKO 6:41 113 MARKO 7:17si kuvkuvulan i 50. 41 Na kala luk a pal-palima na saui ang na pongua na ien nakala tarak ane metekuku, na kala posongaro ia, le na kala tevetevek a saui ang donga keve nat ang asi kari lilis aliu ani ri vaptatana. Na kala kun abis ania asukang singono ien ang kapa. 42Na riria aongos kilaangan na kila masung aro. 43Na kila luklukakuvul a keve inongos i saui ve ien na kilaasiang aduk a 12 na tepe lava tatana. 44Navap tauan ang kita angan, tataot iria katapo5,000 aongos.

Pasal kuli laman(Mt 14:22-33; Io 6:15-21)

45Akorong palau kala asok kana keve nati akalit ta ki kokos aputuk aino ane Betsaidana nia asi kana asok suai tapai ani petauang. 46 Na kala posong atatung suai tapaianiria na kala kik lak ane kuli putput asikana an sokotuk. 47 Na kala sagupgupan,na vul kanlapo ago nei liuan i laman, nania papalik lak e ring kolo. 48 Na kala araita kipo abis alava si kalip using kipo suaka malu. Si tapading i tangat kala patauniria na kapo pasal aliu kuli laman, asi kanaan liu tul aniria. 49 Sikei kila arai ania sipo pasal kuli laman ang na kila sekpat taingua, na kila angaloiai i leng. 50Using ririaaongos kitala arai ania na kila leng alava.Sikei akorong palau kala mengen iria nakala antok ta, “Akos. Nau palau kana. Miago ta leng an.” 51 Na kala kokos ve ria namalu ang kala aulei na kipo taping velai anisugul 52 using parik kipa lomlomonai akitani saui ang kita angan ia. Vangang iriakapo tav tapalas aro.

Iesu kata vil ato ri vap malepen e Genesaret(Mt 14:34-36)

53 Au, kila paputuk luai ane mang palpalna kianla ung alak e Genesaret, na kilarukang. 54Na taun ang kila siang, ri vap kilaarai kinle ania, 55 na kila sang angtaliungaitaun amatan rina asung na kianla asalak lenamamain ta vapmalepen kuli pata taun arina ang kitala longong ta kapo ago singina.56 Na e voi pulakai, si rina lik vo rina lavana mang matan ring katan serei singina,kitapo amatung kari keve vap malepen neivaia, na kila sokotuk ia asi kana ainak ani kisigil na ngising palau i kana vakup. Au nataun ang kian lapo sigil ia, ria aongos kilapoto.

7Akalkalit si ri vap lava aino(Mt 15:1-20)

1 Ri Parisaio kimela serei singina kuvulve mang matan vap malangas ani saupai leIerusalem, 2 na kila arai ani kana keve nati akalit si po angan tav sunep kunga aroaino val kapo ro val kari saupai. 3Using riParisaio ve ri Iudaia aongos kipo usiusinga akalit si ri vap aino ta man parik kipasunep aro aino ki ago ta angan an. 4 Na kiago kapa ta angan an ani pok kita samuiia nei ring i atos man parik kitapa galuiadaus aro aino ia. Na kapo atogon mangmatan saupai duk kipo using ia val galuiaro ani kap, avubus, gapai, vebe na pata.5 Au, na ri Parisaio na vap malangas anisaupai ang kila sui ia ta, “Au kapo sa na kamkeve nat i akalit parik kipa using a laulauansi keve tivura na kipo tav sunep aro ainotapai na ki angan?” 6 Na kala antok iria,“Esias kata kus amalangas aro ta nami navap kapau, val nei salsalik ta, Vap ke kipomamaila anig ta ngururia palau, sikei neipakangat iria kipo ago avunga luai anig.7 Kipo soturungai kapau palau singig. Nakipomengen alava ta kari keve lomlomonaipalau asukang val kapo akalkalit tutuman.8Mipo lakau na asok tapai si God namilapokolai ania ta laulauan si ri vap.” 9 Na kalamengen iria, “Mipo katak aro luai asi kamigel ani kana saupai a God na mipo usiusingkami laulauan akorong. 10Arai, Moses kataantok ta, Ku mamaila ani tamam ve rinam,na si kapo mengen arikek ani tamana verinana, nia asi mat. 11 Sikei nami mipoantok ta man a si kapo antok a tamana verinana ta kana keve bil asi pakangai aniriakapo Korban, nang supsupai ina ta katalaalis ia ane si God, 12 e iang mila atakun iaasi kana ago ta abis ani lau ro ani tamanave rinana. 13 Sukana, milapo lomon apalauna mengen si God, using mipo teng akit sikami keve sausaupai. Namang keve bil dukkapa mipo vil ia asukang.”

14 Na kala songo akuvul pok a ri vap nakala antok iria, “Nami aongos, mi longongiau namimalangas. 15-16Nemkapopasiangnei vinga parik kapa angkoai si vil avisukani igenen. Sikei sa kapo soung le neina,nia vanang kapo vil avisuk ia.” 17 Na kalapapelek a petau ang ane nei lu na kana

MARKO 7:18 114 MARKO 8:10keve nat i akalit kila sokotuk ia ta ka atataiamalangas iria ta kankanuai i mengen ke.18 Na kala antok iria ta, “Nami kapa mipotav malangas? Sa, parik mipa malangasta sa kapo pasiang nei vinga parik kapaangkoai si vil avisuk ani igenen? 19 Usingparik kapa pasiang asi kana an ago akit,kapo pasiang ane nei vinga le na kanposoung suai pok.” Si oring ke katapo men-gen amalangas ta mamain ta pok aongoskipo ro asi angan. 20 Na kala antok, “Sakapo soung le neina i igenen, nia vanangkapo vil visuk ia. 21 Using le nei vingakeve lomlomonai rikek ki serei val panik,ainau, daung, 22 putuk osongon, neikitungna mang matan lau rikek. Kapau, asosol,mangal musik, mengen musik, alalakas nanio. 23 Ria aongos na keve lau rikek kekipo ago nei vinga nang kipo vil avisuk aigenen.”

Lomlomon si aina le Suropoinikis(Mt 15:21-28)

24 Au, kala papelek a rina ang na kalapasiang taun a palpal i Turo. Na kanlariuk lak nei mang lu amunai ani ki ago taarai ania, sikei parik kapa angkoai si ka agomumun. 25 Sikei, mang aina, kana kavu-lik malanganto rikek katapo aol ia, kalalongong ta kapo ago, na sumasuma palaukamela serei singina na kamela oroturunge ngono kakina. 26 Aina ke kapo ainanElas, na kana rina e palpal Suropoinikis,na kala aikut ia si kana lu suai ani inguaang pelek kana kavulik. 27 Na kala antokia ta, “Angangan amasung aino na ri natlik using parik kapa ro asi luk ani pok si rinat lik na apus ani kauvek tatana.” 28 Nakala antok ia, “Kapo ro volava, sikei apokri kauvek neite pata kipo nas ani anganani inongos i pok si ri nat lik.” 29 Na kalaantok ia ta, “Using kupo mengen asukang,ku papok. Ingua ang kala papelek kamkavulik.” 30 Au kala papok ane nei lu nakanla serei sabonai ani kana kavulik kapomatung kuli pata na ingua ang kala kovek.

Iesu kata vil ato na tapo31 Na kala anguan tadut pelek pok an

ani palpal i Turo, na kala palak ane Sidonna kala paliu asi kana an serei si lamantatapulitai, Galilaia, na kapo paliu nei pal-pal Dekapolis. 32 Na kianla songo dong

ia ta mang igenen katapo talinga bot nakapo tava ani mengen. Na kila aikut iata ka amatung a ngono kungana singina.33 Na kala songo papalik akipai ania peleka petau lava ang na kala atung a piupiu ingono kungana nei ngono talingana na kakanus na kala sigil a kalkalame ina. 34 Nakala tarak alak ane metekuku na kala ausasinong na kala antok na igenen ang ta,“Epata.” Supsupai ina ta “Tavas.” 35 Natalingana kala tapalas na kalkalame kudikang kala ro na kana mengen kala salingaro. 36 Na kala sokotakun a vap ang aniki ago ta akus an tatana. Sikei, kantanemkata atakun amadot iria, kila akuskus alava.37Na kipo taping alava luai na kipomengenta, “Keve bil aongos kapo vil ia kapo vilaro palau iria. Kapo iton a ri tapo asi karimengen na ki longong korong kapa.”

8Iesu kata amasung a petau tavirimok(Mt 15:32-39)

1 Si pangau i taun ang, mang petau lavakimela serei akuvul pok, na kitapo kovek ipok, na kala songo akuvul kana keve nat iakalit na kala antok iria ta, 2 “Napo ngorema petau ke using lenginang kitala ago napotol a taun ve nau, na kipo kovek i pok.3Man naka asok suai palau aniria velai anibuk angan, kianla ngau alava e selen usingmang matan iria le ring vunga.” 4Na kanakeve nat i akalit kila sui ia ta, “Au, tara lukpok e voi aniria? Using a ring ke kapo ringpalau.” 5Na kala sui iria ta, “Poisan a sauinang mipo atogon ia?” Na kila antok ta,“Limalengua.” 6 Au na kala asok na petauang asi kari sinong aongos e vunep, na kalaluk a limalenguana saui angna kala posongro, na kala tevek ia na kalapo alis ia si kanakeve nat i akalit asi kari sasagi ani ri vaptatana, na kilapo lilis a petau ang tatana.7Kitapo atogon a rukun ien lik kapa na kalakun posong ro singina na kala asok iria ta kikun tavai kapa ania. 8Na kila angan na kilamasung. Au na kila lukluk akuvul na keveinongos i pok ang na kala serei asukang talimalengua na tepe duk. 9 Kitapo asukangta 4,000 na vap aongos. 10 Na kala asoksuai aniria, na kala kokos kuli vul ve kanakeve nat i akalit na kila pasal ane palpalDalmanuta.

MARKO 8:11 115 MARKO 8:38Kipo buk ta akanangai(Mt 16:1-4)

11 Na ri Parisaio kimela serei asi karianggegelai ve nia, na kila asok ia ani ka abisa mangsikei a akanangai le metekuku, asikari atokngai ania. 12 Na kala aus asinongna kala antok ta, “Ani sa na polpolokani taun ke kipo buk a akanangai? Napomengen atutuman luai animi ta ka kovekluai tamang akanangai ani polpolokan ke.”13Na kala papelek iria na kala kokos aputukkuli vul ane mang palpal.

Yeast si ri Parisaio ve Erodes(Mt 16:5-12)

14 Kitala lomon taun ani luk saui le. Ringsikei palau katapo sinong kuli vul. 15 Nakala antok akit iria ta, “Mi arai aro na miaiveven imi pelek a yeast si ri Parisaio na siErodes kapa.” 16Nakilapo angmemengenaimusik ta, “Tarapo kovek i saui.” 17 SikeiIesu kalapo malangas ia na kala sui iria ta,“Sa tukulai ina namipo angmemengenai tamipo kovek i saui? Sa, parikmipamalangaslak? Mipo kovek i nas lak? Vei vingamikavpo tabat nganing? 18Mipo atogon matasikei mipo tav arai. Mipo atogon talingakapa sikei mipo tav longong. Sa, parikmipa lomon akit 19 a taun ang nata teveka palpalima na saui dong a 5,000 na vapang singina? Poisan a tepe lavamita asiangaduk ia ta inongos i pok?” Na kila antokia ta, “12.” 20 “Au na limalengua na sauiani 4,000 na vap ang, poisan a tepe lavamita asiang aduk ia?” Na kila antok ia ta,“Limalengua.” 21Na kala sui iria ta, “Mipokovek i nas lak?”

Iesu kata vil ato na igenen mata ba e Bet-saida

22Na kianla serei e Betsaida namang vapkila songo dong ia ta mang igenen ba nakila sokotuk ia ta ka sigil ia. 23Na kala tenga kungana i ba ang na kala ausingai asoungania pelek a rina. Na kala kanus dong amatana na ka amatung lakat a kunganasingina na kala sui ia ta, “Kupo arai korongta ring bil?” 24 Na kala gelegelep na kalaantok ta, “Napo arai ani ri vap, sikei kipobil val ri ei kipo pasal.” 25Na kala amatungpok a kungana e matana, na kala arai akit,kala tapalas a matana na kala ararai aroronluai. 26 Na kala asok ia taun kana lu velai

ani kala atakun ia ta, “Ku ago ta an serei ane nei rina.”

Petero kata mengen amalangas ta Iesu(Mt 16:13-20; Lk 9:18-21)

27Na Iesu kala pasal aliu ve kana keve nati akalit ane si mang keve rina e KaisareiaPilipo. E nei selen kanlapo sui kana kevenat i akalit ta, “Ri vap kipo kin iau ta nau asi?” 28Na kila antok ia ta, “Ioanes, katakaii asing tauia, na mang matan kipo antokta Elias, na mang matan ta mangsikei iriamamain ta katakai i kus amalangas.” 29Nakala sui iria ta, “Au, na nami, mipo kin iauta nau a si?” Na Petero kala ngenget iata, “Numai a igenen i akanangai.” 30 Nakala sokotakun iria ta ki ago ta antok an animangsikei tatana.

Iesu kapo mengen aino ta ka mat na katadut pok

(Mt 16:21-28; Lk 9:22-27)31 Na kalapo mengen i amalmalangasai

aniria ta igenen i pukun ka sunguk a kevevilvil akui miang, na ri vap lava na keveainoinoai si ri katakai i sula ve ri vapmalangas ani saupai ki misag ania na kiraung ia, na e mung i potol a taun, katadut pok. 32Na katapomengen amalangasaroron luai aniria. Na Petero kala songoia ane ngising na kanlapo tatapokai ania.33Sikei kala taval na kala arai ani kana kevenat i akalit na kala tatapokai ani Petero ta,“Pasal e mung ig, Satan. Using parik kupaauai ve lomlomonai si God, sikei kupo auaive lomlomonai si ri vap.” 34Na kala songoasung ri vap kuvul ve kana keve nat i akalitna kala antok iria ta, “Man a mangsikeikapo buk using anig, ka uli auak suai anilomlomonai ania pok, na ka asalak kanangakputuk na ka using iau. 35 Using niniakapo buk aiveven aroron ani kana to, kaamun ia. Sikei ninia kapo amun kana toanig na ani akus ro, ka teng ia. 36 Usingman a igenen ka atogon a keve bil aongoskuli rina na ka mat, keve bil ang ki sakapakangai ania? 37 Arai, tara samui pokkara to ta sa? 38 Using man a sikei kapomumurung anig na ani kag mengen, neiliuan i vap putuk osongon ve bil arikeki taun ke, igenen i pukun kapa ka kunmumurung ania si taun man ka serei pokta miminaungan i tamana ve mamain taangelo

MARKO 9:1 116 MARKO 9:299

daus.” 1 Na kala antok iria, “Napo men-gen atutuman luai animi ta mang matankana kipo tung e ke, parik kipa mat tung siki arai ani kana vainagoan a God kame sereita kitmat.”

Ararai i pukun i Iesu kala sakol(Mt 17:1-13; Lk 9:28-36)

2Na kala liu tapai a limalesikei a taun naIesu kala songo le na ri Petero ve Iakovona Ioanes, ritol papalik, na kala ainoaialak aniritol ane si mangsikei a put lakat.Na kanla sakol e mataritol. 3 Na kanamaus vo la mang posok luai, tav angkoaive mangsikei i kuli rina kapo galui vakupasukang. 4 Na Elias ve Moses kilongla tuaserei na kilongmela angmemengenai veIesu. 5Na Petero kala antok a Iesu ta, “Kaporo anira si me ago e ke. Namemtol atungta potol a ralai, ta sikei anim, na mangsikei ani Moses na ta mang anu ani Elias.”6 Using parik kapa nas ta ka saka mengenan, using kitolpo leng arikek. 7 Na mangkuku kamela apung iria. Na kalinga kalamengen nei kuku, “Kana kag nat ro, napobuk alava ia, mi longong ia.” 8 Akorongpalau na kitola anguan ararai an, na kitolatav arai ani mang si ve ritol, Iesu papalik.9 Au na taun kitolapo kik siang pok peleka kuli put ang, kala atakun iritol ta kitolago ta antok an ani mang anu ta sakanem an kitoltala arai ania tung si igenen ipukun kala tadut pelek a mat. 10 Asukanga kitola teng akit a mengen ke na kitolposui angpokpokai aniritol ta supsupai i vukmengen ke tadut pelek pok ani mat. 11 Nakitola sui ia ta, “Au, marai sa na vap malan-gas ani saupai kipo antok ta Elias kameserei aino tapai?” 12 Na kala antok iritolta, “Elias kame serei aino ani kame vil arona keve bil aongos. Marai sa kita salik iata igenen i pukun ka kui alava na ri vap asikari kirikai ania? 13 Sikei napo antok imi taElias lenginang kata mela serei, na kitapovil a keve lau rikek e matana si selen angriria akorong kitapo uruk singina, asukangvalmengen i salsalik kapomengen tatana.”

Iesu kata vil ato na nat ingua kata aol ia(Mt 17:14-20; Lk 9:37-43a)

14 Na kitolanla serei si keve nat i akalitsabonai ani petau lava si po ago kuvul veria, na mang keve vap malangas ani saupai

kilapo anggegelai ve ria. 15 Na petau angkila arai ania na kipo taping arikek na kilasang kamakamal ia na ki lulun ia. 16Na kalasui iria, “Mipo anggegelai kana ta saka neman ve ria?” 17 Na mangsikei a igenen neiliuan i petau ang kala ngenget ia asukangke ta, “Katakai i akalit, natame serei singimta kag nat, using a ingua kapo aol ia na kapotav mengen. 18 Keve taun, man a ingua kaserei singina, kapo so tatana ane vunep,rere kapo siang e amangana na kapo ngutngisa, na kapo amadot a pukun ina. Natalasokotuk kamkevenat i akalit asi kari lu suaiania sikei parik kipa angkoai.” 19 Na kalaantok iria ta, “Nami na matan polpolokantav lomlomon. Poisan lak a taun si kagago ve nami? Poisan lak a taun si kagtelan tatami? Sunguk ia ane singig!” 20Au,kila sunguk ia na akorong palau si vuktaun ang ingua ang kala arai ania na kalaso angpok pulakai ta nat ang ane vunepna kapo saul angpok velai ani rere i mat.21 Na kala sui a tamana ta, “Poisan a taunkatala bil asukang ke?” Na kala antok iata, “Le si liklik. 22 Taun miang ingua kekapo buk raung punuk ania namangmatantaun kapo so tatana ane nei kut na ane neilaman kapa. Man kupo angkoai si pakangaianimem, kapo ro, ngorem imem.” 23 NaIesu kala antok ia ta, “Man kupo angkoai?Keve bil aongos nang kapo angkoai mankupo lomlomon.” 24 Akorong palau natamana i nat ke kala songosongo ta, “Napolomlomon, ku pakangai ani kag lomlomonusing kapo liklik!” 25 Na Iesu kala arai tapetau ang kime lapodukna kala kirikai suaiani ingua ang,“Numai, ingua vil apo ang, ku soung pelekia! Ku ago luai ta anguan aol an ania!”26 Na kala kup alava na ka anguan so pokan tatana na kala soung pelek ia. Na natang kalapo matung val igenen la tapikon.Na amiang iria kilapo antok ta kala mat.27 Sikei Iesu kala teng ia e kungana na kalatadut. 28 Au na kala palak nei lu na kanakeve nat i akalit kianla sui papalik ia ta, “Satukulai ina na parik namemtapa angkoai silu suai ania?” 29 Na kala antok iria ta, “Sisokotuk papalik tarapo angkoai si lu suaiani anu asukang ke.”

Iesu kata vapongua i mengen ta ka mat na

MARKO 9:30 117 MARKO 10:11ka tadut pok

(Mt 17:22-23; Lk 9:43-45)30 Na kila papelek a rina ang na ki paliu

e Galilaia. Parik kapa ainak ta ki nas takalapo ago e iang, 31 using kapo buk atataiani kana keve nat i akalit asukang ke ta,“Igenen i pukun ki alis suai ania e kungariai ri vap na ki raung ia na e mung i potola taun ka tadut pok.” 32 Sikei parik kipamalangas ta supsupai i mengen ang, nakipo lolokovo si sui ania tatana.

Si kapo aino?(Mt 18:1-5; Lk 9:46-48)

33 Na kianla serei e Kaparnaum na e neilu kala sui iria ta, “Mitapo anggegelai ta sanang e selen?” 34 Sikei parik kipa ngengetia using kitapo anggegelai e selen ta si iriakari ainoinoai. 35 Na kala sinong na kalasongo na 12 na nat i akalit na kala antokiria ta, “Man a igenen kapo buk asi kanaainoinoai, ka igenen palau, na ka asosokaisi ri vap.” 36 Na kala songo na mang natlik na ka atung ia nei liuan iria na ka sovaiia na kala antok iria ta, 37 “Si kapo ainakani sikei a nat lik asukang ke si asan ig, eiang kapo ainak anig. Na si kapo ainak anig,parik kapa ainak anig, sikei kapo ainak anivo asok ang anig.”

Si kapo tav tubat anira kapo tung ve tara(Lk 9:49-50)

38 Na Ioanes kala antok ia ta, “Katakaii akalit, namemta arai ani mang igenenkatapo kirikai suai ani ingua si asan im,sikei namemta atakun ia using parik kapamangsikei ira.” 39 Sikei Iesu kala antok iriata, “Mi ago ta atakun an ania. Arai, mana mangsikei kapo vil a bil i vilvil atapingsi asan ig, parik kapa angkoai si mengenarikek sumasuma anig, 40 using man a sikapo tav tubat anira, kapo tung ve taranang. 41 Using napo mengen atutumanluai animi ta man a si ka alis imi ta menlaman asi inum, using mipo sunguk a asani igenen i akanangai, tutuman luai parikkapa angkoai si ngau kap ani kana seupok.

Uak si lau rikek(Mt 18:6-9; Lk 17:1-2)

42Mana si ka asavang a sikei i kevenat likke, ka pen ro aniaman ki pala a iatmaiten engona na ki asuai ania nei laman. 43-44Mana mang palpal kungam katala vil ua si uak

si lau rikek, ku li tok suai ania. Kapo rota ku palak si to asikei ta sikei a pal kungapalau, vei la asuai anim ve ngono kungamaongos nei kut lava i saupai, si kut angkapo ni asikei. 45-46Na man a mang palpalkakim katala vil ua si uak si lau arikek, kulam putuk suai ania. Kapo ro ta ku palaksi to asikei ta sikei a pal kak palau, vei laasuai anim ve ngono kakim aongos nei kutlava i saupai. 47 Na man a mang palpalmatam katala vil ua si uak si lau rikek, kuruvel suai ania. Kapo ro ta ku palak neivainagoan si God ta sikei a palpal matapalau, ani ki asuai anim ve ngono matamaongos nei kut lava i saupai, 48 si ring ang rikanipa ki se asikei a pukun iria singina nakut ang parik kapa angkoai si mat singina.49 Arai, ri vap aongos, kut ka ni adaus iriaval makasim. 50 Makasim kapo bil ro. Auna man amakasim kala tamus a namin ina,mi saka vil anaminan an pok ania? Kapo rota makasim ka ago singimi na mi ago kuvulsi marip.”

10Lau i putuk osongon(Mt 19:1-12)

1 Na kala papelek a ring ang ane palpalIudaia na kala paputuk a sung ang Ior-danes. Na petau lava kimela serei poksingina na kala akalit iria val kapo uli vilania. 2 Na mang matan Parisaio kitapobuk atokngai ania na kila sui ia ta, “Au sikara saupai kana kapo ainak ani tauan asikana asuai ani kana aina?” 3 Na kala suipok iria ta, “Moses kata alis imi ta sakasaupai an?” 4 Na kila antok ia ta, “Moseskata ainak ani tauan ka salik kana mengeni misag, le na ka asuai ania.” 5 SikeiIesu kala antok iria ta, “Using a vingamikatapo kitmat, na kata alis imi ta saupaiang, 6 sikei le kabang le si taun i asisinongGod kata asinong iria tauan na aina, 7nangtukulai ina tauan ka papelek a tamana verinana na kame ago kuvul ve kana aina,8 na kilongla sikei palau a pukun. Sukanavang, parik kilonglapa anguan pongua an,kilonglapo sikei. 9 Asukang a sa na Godkatala pala kuvul ia, ka ago ta mangsikei kaluang ia.” 10 Au, nei lu na kana keve nat iakalit kianla susuiai ania ta keve nem ang.11 Na kala antok iria ta, “Man a mangsikei

MARKO 10:12 118 MARKO 10:36katala kamus si kana aina na kanla osongonta mang anu, sukana kapo abis a lau rikektaun ia. 12 Na man a aina katala kamus sikana tauan na kanla osongon ta mang anu,sukana kapo abis a lau rikek.”

Iesu kapo amatung kunga si ri nat kavuliklik

(Mt 19:13-15; Lk 18:15-17)13 Na kimela serei ve ri nat kavulik lik

taun ia ani kame amatung kunga singiria,na kana keve nat i akalit kimela maralasuak iria. 14 Na Iesu kala arai ani oring ke,kalamarala na kala antok iria ta, “Mi lomonsuai ani ri nat lik ane singig. Ago ta atakunan aniria, using amatan vap val ria, kakariavang na sinsinongan si kana vainagoan aGod. 15Napomengen atutuman imi ta mana sikei parik kapa ainak val nat lik ani kanavainagoan a God, parik luai kapa palak.”16Nakala vongok iria na ka amatung lakat akungana si siksikei iria na kala poso atauiairia.

Igenen tauia(Mt 19:16-30; Lk 18:18-30)

17 Na kalapo tutapong pok kana pas-pasal, na mang igenen kala sang taun iana kamela sovusulai singina na kala sui iata, “Katakai i akalit ro, sa naka vil ia anikakag a to asikei?” 18Na Iesu kala antok iata, “Sa tukulai ina na kupo kin iau ta naporo? Using God papalik nia kapo ro. 19Kupomalangas a keve asok tapai ang ta Ku ago tadaung an, ku ago ta putuk osongon an, kuago ta ainau an, ku ago ta posposo akapauan mete saupai, ku ago ta kapau an asi lukpalau ani bil si mangsikei, ku mamaila aroani tamam ve rinam.” 20Na kala antok iata, “Katakai i akalit, riria aongos nata usingarukup iria le si taun natapo liklik lak tungkana.” 21 Na Iesu kala arai velai vinga roania na kala antok ia ta, “Mangsikei a billak kupo inongos asi kam abis ania asukangke. Ku pasal na ku an atos ta kam kevetogtogon, na ku alis ani ri vap logo, anikakam a togtogon roron metekuku. Nakume using iau.” 22 Taun kala longonga mengen ang na nono kala dai velai nimakus lava na kala pasal akipai, using kapoigenen duk ta togtogon.

23 Na Iesu kala taval taun kana keve nati akalit na kala antok iria ta, “Vola kitmatluai ani igenen tauia si palak nei kanavainagoan a God.” 24 Na keve nat ang kila

taping ani kana mengen. Sikei Iesu kalaanguan mengen an ta, “Kag inatus, kapokitmat luai asi palak nei kana vainagoan aGod! 25 Palak ang si igenen tauia ane neivainagoan ang si God, ka kitmat luai anipapalakan si kamel nei malang i sangum.”26 Na kilapo taping alava luai, na kiposui angpokpokai aniria ta, “Au, man kapoasukang, si ka angkoai si sapang?” 27 NaIesu kala tun iria na kala antok ta, “Aniri vap kapo kitmat, sikei ani God, kaporemrem, using keve bil aongos God kapoangkoai si vil ania.” 28 Na Petero kalapomengen ia ta, “Arai, namemtala papeleka keve bil aongos asi kamem using anim.”29 Na Iesu kala antok ta, “Napo antok atu-tuman imi ta man a si ka papelek kanarina, na keve tasina, tauna, rinana, tamana,kana inatus vo kana keve matang, si asanig vo si asan i akus ro, 30 tutuman luai kaluk pok lak a tauia tavirimok luai i keverina, tasina, tauna, rinana, kana inatus, nakana keve matang si to ke, na ka luk kapana vilvil akui, na si to e mung ka teng ato asikei. 31 Sikei vap miang kitapo aino,kime aimung, na riria kitapo aimung, ki anaino.”

Iesu kata vapotol i mengen ta ka mat na katadut pok

(Mt 20:17-19; Lk 18:31-34)32 Na kilapo paspasal e selen alak ane

Ierusalem, na Iesu kapo lili ainoai aniria,na kipo lomlomonai amiang, na vap poaimung ang kipo leng. Na kala anguansongo an ani 12 na nat ane ngising na kalaatatai iria ta keve nem ang ka serei laksingina. 33 “Arai, taralapo palak vang aneIerusalem, na kian alis suai ani igenen ipukun taun a keve ainoinoai si ri katakai isula na keve vap malangas ani saupai, nakian alis saupai ani kan mat, na ki lis ia ekungaria i ri vap i ngising, 34 na ki kurekia, ki kanus ia, ki sasaup ia na kian raungpunuk ia. Na emung i potol a taun ka tadutpok.”

Sokotuk si ri Iakovo ve Ioanes(Mt 20:20-28)

35 Na ri Iakovo ve Ioanes, ngono natang si Sebedaio, kilongmela antok ia ta,“Katakai i akalit, mang bil namemlongpobuk ua ta ku abis ia animemlong.” 36 Nakala sui irilong ta, “Saka nem an milongpo

MARKO 10:37 119 MARKO 11:11buk ia ani naka abis ia?” 37 Na kilo-ngla antok ia ta, “Ku ainak animemlongta mangsikei kan sinong si kam palso namang anu si kam palkais nei kam mim-inaungan i sinsinongan.” 38 Na Iesu kalaantok irilong ta, “Parik milongpa nas a samilongpo aikut ia. Sa, milongpo angkoai siinum si kavi ke napo usausa asi kag inumsingina? Sa, milongpo usausa si luk aniasing tauia ke napo usausa si luk ania?”39 Na kilongla antok ia ta, “Namemlongpoangkoai.” Na Iesu kala antok irilong ta,“Kavi ke naka inum singina, milong inumkapa singina, na asing tauia ke naka lukia, milong luk ia, 40 sikei si sinong si kagpalso vo palkais, parik vang kapa kakag sikag posong singina. Ngonopalpal ang kapokakaria, riria kitala itoiton ia aniria.” 41Au,mang sangauli na nat ang kila longong a bilke, na kilapo songag ani ri Iakovo ve Ioanes.42 Na Iesu kala songo akuvul iria na kalaantok iria ta, “Mipo nas a ri vap i ngising,kari keve vap vo sausaupai kipo aunai lakataniria. Na kari keve vap asanan kipo aunaisausaupai aniria. 43 Sikei parik kapa ro taka asukang singimi. Sikei si man a si kapobuk ani ka laba singimi, kapo ro ani ka sereia asosokai singimi aongos. 44 Na si kapobuk tu ainoinoai animi ka auak ia ani kaasosokai e kevkev imi aongos. 45 Using aigenen i pukun kata serei parik asi kari measosokai singina, sikei asi kaname asosokaisingiria, na asi kana me mat bat ani vapmiang na asukang ka samui apok iria.”

Iesu kata vil ato na Bartimaio(Mt 20:29-34; Lk 18:35-43)

46 Na kianla serei e Ieriko. Na taun angkalapo papelek a Ieriko ve kana keve nat iakalit kuvul vemang petau lava, Bartimaio,tamana ta Timaio, mangsikei a igenen bana katapo uli aikut papakangai, kataposinong ngere selen. 47 Na kala longongta Iesu le Nasaret, na kala songo alava ta,“Iesu, nat i David, ku ngorem iau!” 48 Navap miang kilapo atakun ia ani ka ago tamengen an. Sikei kala songosongo alavaluai ta, “Nat i David, ku ngorem iau!” 49NaIesu kamela tung na kala antok ta, “Misongo ia.” Na kila songo na igenen mataba ang, velai ani ki antok ia ta, “Ku uruk.Tapasuk, kapo songo nang ua.” 50 Na kalakiang suai ani kana vakup i po apupung,

ka laos atung na kala pataun a Iesu. 51 NaIesu kala sui ia ta, “Kupo buk ani naka vil saanim?” Na ba ang kala antok ia ta, “Raboni,napo buk asi kag mata arai.” 52 Na Iesukala antok ia ta, “Ku pasal. Kam lomlomonkatala vil ato ua.” Akorong palau kalaararai aro na kala using ia e selen.

11Iesu kata palak val tulava nei Ierusalem(Mt 21:1-11; Lk 19:28-40; Io 12:12-19)

1 Na kian lapo pasal angasungai iIerusalem, asi an serei e Betpage naBetania, si mulang ang Elaio, na kalaasok a pongua i kana keve nat i akalitane no, 2 velai ani mengen anirilong ta,“Milong pasal taun a rina suke e no, naman milonganla palak, milong sabonai anidongki tanginang kita pala ia, na parik lakta mang anu katapa kokos singina. Milongkunis ia na milong tak ia ane ke. 3 Man asikei ka sui imilong ta milongpo vil ia anisa, milong antok ta Volava kapo inongostaun ia na ka alis suai sumasuma pokania.” 4 Au, kilongla pasal na kilonganlasabonai ani dongki tanginang ang ngereselen kita pala akit ia si takaman i manglu. Na kilongla luang ia 5 na vap po tungasung ang kila sui irilong ta, “Au, sa namilongpo luang suai ani dongki tanginangang?” 6Na kilongla ngenget val kana atataia Iesu, na kila ainak anirilong. 7Na kilonglatak a dongki tanginang ke taun a Iesu nakilong amatung lakat karilong keve vakupi po apupung kuluna na kala gon lakatkuluna. 8 Na vap duk kila kun velevelesani kari keve vakup i po apupung e neiselen na mang matan kipo veleveles pani ei le nei uten. 9Na vap po aino ang kuvulve ria e mung kipo songosongo asukangke, “Alatun! Atautauia ane si vopo sereike ta asan i Volava. 10 Atautauia ane sivainagoan vopo serei ke si tivura David.Alatun ane pangkul luai!” 11Na kala sereie Ierusalemna kanla palak nei rina i atailai.Na taun ang kala ararai aongos e iang,using kalapo ngelik, kala soung suai pokane Betania ve kana sangauli na pongua nanat i akalit.

Iesu kata amese na iei(Mt 21:18-19)

MARKO 11:12 120 MARKO 12:612 Si taun using ina, kilapo papok le

Betania na kalapo buk angan, 13 na kalaarai animangsikei a suke kapo tung avungana kapo urung. Na kala pasal taun ia asikana an ngumut ta ring uai, sikei kanla araita kapo kovek, kapo papanan palau, usingparik lak kapa inuai. 14 Na kala antok iata, “Le kana na asikei ka kovek ta sikei kaangan a uaim!” Na kana keve nat i akalitkipo longong ia.

Iesu kata vil adaus na rina i atailai(Mt 21:12-17; Lk 19:45-48; Io 2:13-22)

15 Na kianla serei e Ierusalem, na kalapalak nei rina i atailai na kanlapo lu asounga vap po samui na asesel ang nei rina iatailai. Ka ul aturung a keve pata singiriakipo sakol kapkap, na keve sinsinongansingiria kipo atos ta ri uk. 16 Na ka atakuniria ani ki ago ta asalak an ani kari usausanalak ane nei rina i atailai. 17 Na kala vilakalit aniria velai ani mengen ta, “Sa, parikkitapa salik ia ta, Kag lu kapo lu si sokotukta mamain ta matan vap aongos? Sikeikanamilapo pokai ania asi kana bil val vakilsi ri vap tainau.” 18 Na keve ainoinoai siri katakai i sula kuvul ve ri vap malangasani saupai kila longong a nem ke na kilagule selen ani ki raung suai ania, usingkipo leng ania using vap duk kipo mangalkana akalkalit. 19Au, tenei ngelik vong kilasoung pelek a rina.

Luk malangas le si iei mak(Mt 21:20-22)

20 Na taun kilapo paliu vauk e selen, nakila arai ani ei ang kala mak aongos tungsi mis ina. 21 Na Petero kala lomlomonaipok na kala antok ia ta, “Katakai i akalit,ku arai ani ei suke kuta varas ia, kala makaongos.” 22 Na Iesu kala polpol ta, “Milomlomon ta God. 23 Napo antok atutu-man imi ta man a si ka asok a mulangke ta, ‘Ku tapasuk na kuan asuai anim neilaman!’ na parik kapa sugul e lomlomonaiina, sikei kapo lomlomon ta sa katala kinia ka serei, ka asukang palau. 24 Asukanga napo antok imi ta man mi sokotuk amangsikei a nemnamipo lomlomon akit tami atogon ia asukang, tutuman, mi luk ia.25-26Man mipo tung asi sokotuk, mi lomonsuai ani lau rikek si mang sikei, ani tamamie metekuku ka kun lomon suai ani kamikeve lau rikek.”

Kipo sui a Iesu ta kana ro asi abis(Mt 21:23-27; Lk 20:1-8)

27 Na kianla serei pok e Ierusalem, nakanlapo pasal nei rina i atailai na keve ain-oinoai si ri katakai i sula, na vap malangasani saupai kuvul ve ri vap lava kimela sereisingina, 28 na kila sui ia ta, “Si saka ro ankana kupo abis a keve abis ke? Si kata alisua ta ro asi abis ania?” 29 Na Iesu kalaantok iria ta, “Naka sui imi ta mang susui,na man mila polpol aro ia, nau naka antokimi ta kag saka ro an asi abis ani keve abiske. 30 Ioanes si kana asing tauia, kata luka ro ang le metekuku vo le si ri vap? Mingenget iau.” 31 Na kilapo anggegelai ta,“Man tara antok ta lemetekuku, kala sui irata sa tukulai ina parik taratapa lomlomontatana. 32 Sikei, parik kapa kun ro si antokta le si ri vap.” Kipo leng ani ri vapusing ri vap aongos kipo lomon ia ta Ioaneskatapo katakai i kus amalangas tutuman.33 Asukang na kila polpol a Iesu ta, “Pariknamempa nas.” Na Iesu kala antok iria ta,“Nau kapa, parik napa kun antok animi tasaka ro an kana napo abis a keve abis ketatana.”

12Kankanuai i mengen ani vap rikek aiveven

matang(Mt 21:33-46; Lk 20:9-19)

1 Na kala mengen singiria si kankanuaii mengen asukang ke, “Mangsikei a igenenkata sukal kana matang vaen na kala omoaulitai ania na kala atu ring asi kokomengani uai, na kala abis a lu lakat ipo araraibat, na kala alis tapai ani matang ke simang keve vap aiveven matang, na kalapasal akipai ane si mang rina. 2Na si tauni kopkopos kala asok a mang asosokai tauna vap po aiveven matang ang ani kan lukta palpal uai i kana matang. 3 Na kianlateng akit ia, ki vis arikek ia na kila asoksuai palau pok ania. 4Na kala anguan asokpok an ani kana mang asosokai na kianlatangai ia e vangang ina na ki vil ameseia. 5 Na kala asok a mangsikei na kianlangapunuk ia. Na ninia palau a lau angkita vil ia si mang keve asosokai duk angasukang palau. Kita vis a mang matan naki raung a mang matan. 6 Au, kapo atogona sikei a nat aoleman, kana nat akorong,na e mung luai kala asok ia taun a vap

MARKO 12:7 121 MARKO 12:34

ang nei matang using kapo lomon ia ta, ‘Kimamaila ani kag nat.’ 7 Sikei, vap aivevenmatang ang kila angtokai ta, ‘Arai ta votauki togtogon iles. Akos, tara me vil punuk iaani kakara na togtogon ang.’ 8Au kila tengakit ia, ki ngapunuk ia na ki asuai akipaiania pelek a matang ang. 9 Au vo tauk imatang ang ka abis sa? Ka serei na ka vilpunuk suai luai ani keve vap po aivevenmatang ang na ka alis a matang ang simang vap petekai. 10 Sa, parik kana mitapatataot a vuk mengen ke nei salsalik? Iat keri katakai i abis lu kita kilis ia, kana kalaserei a iat talupus luai. 11 Bil ke, Volavakata asereiai ania, vola miminaungan luaie matara.”

12 Na kilapo buk teng akit ania usingkilapo nas ta kapo mengen atokngai nanganiria. Sikei kipo leng ani vap po duk ang,na kila atolongon ia na kila pasal suai.

Samui takis ane si Kaisar(Mt 22:15-22; Lk 20:20-26)

13 Na kila asok a mang matan Parisaiokuvul ve mang matan i petau ang si Erodesasi kari an teng akit ania si kana mengen.14 Na kianla serei singina na kila antok iata, “Katakai i akalit, namempo malangasta kupo igenen atutuman na parik kupatarakai ani mangsikei using ri vap kipoangkokoai palau e matam. Na kupo akalitatutuman ta selen si God. Sa, kapo korongani tara samui takis ane si Kaisar, vo parik?15Tara samui ia vo tara ago?” Na lenginangkala nas kari kapau na kala antok iria ta,“Marai sa mipo buk atokngai anig? Me taring kapkap ane ke. Name arai.” 16Na kilaluk dong ia, na kala sui iria ta, “Au, nona isi kana? Na asan i si kana?” Na kila antokia ta, “Ke Kaisar.” 17 Au na Iesu kala antokiria ta, “Mi alis a Kaisar ta sa ke Kaisar, nami alis a God ta sa ke God.” Na kila sugulalava ia.

Susui i tadut pok(Mt 22:23-33; Lk 20:27-40)

18 Na ri Sadukaio kimela serei singina,kipo agel suai ani tadut pok, na kila sui iata, 19 “Katakai i akalit, Moses kata salik iaanira ta man a igenen ka mat pelek kanaaina kovek i inatus, tasina ka osongon pokia asi kana aumatanat ani tasina. 20Katapoatogon a limalengua na angtasimal, anutuan kata osongon kana aina na kala mat

pelek ia kovek i nat. 21Asukang si anu tasinkala kun osongon ania na kala kun matkovek i nat, na asukang si vapotol ina. 22Nalimalengua na angtasimal ang kita kovek inat. Na e mung luai aina ang kala kun matkapa. 23 Si taun i tadut pok, ke si iria taaina ke? Using a limalengua na angtasimalkita osongon tatana.” 24Na Iesu kala antokiria ta, “Arai, mipo lok singina using parikmipa nas a mengen i nei salsalik na parikkapa mipa malangas kana kitmat a God.25 Using si to e mung ri vap parik kipaangosongon, parik. Kian bil val ri angelometekuku. 26Au, na ani tadut pok si ri vapmat, vei parik lak nganing mipa taot neibuk si Moses ani ei ang katapo ni? God kataantok ia ta, Nau a God si Abaram, God siIsak, na God si Iakov. 27 Parik kapa Godsi ri vap mat, sikei singiria kipo to. Kamilomlomonai kapo lok luai.”

Saka asok tapai an kapo lavlabat?(Mt 22:34-40; Lk 10:25-28)

28 Na mangsikei i vap po malangas anisaupai kamela serei. Katapo longong iriasi po anggegelai, na kala arai ta kata lapopolpol aro luai aniria, asukang a kamela suiia ta, “Si i keve asok tapai kapo mamaitenlava?” 29 Na Iesu kala ngenget ta, “Ainoaiina ta, Mi longong, ri Israel! Volava karaGod kapo sikei palau. Kapo kovek ta mangVolava. 30Ku atogon aongos a Volava kamGod, ta vingam aongos, na malangantoim aongos, na lomlomon im aongos, nakitmat imaongos. 31Navapongua asukangke, Ku vinga ro taun a tungam val kupovinga ro taun pok ua. Kapo kovek ta mangasok tapai kapo mamaiten ani pongua ke.”32 Na igenen malangas ani saupai ang kalaantok ia ta, “Kala ro luai, katakai i akalit,kutala polpol aro ta kapo sikei palau, nakapo kovek tamang sikei, 33na asi kara ato-gon ania ta vingara aongos na lomlomonira aongos na kitmat ira aongos, na asikara vinga ro taun ani tungara val tarapovinga ro taun pok ira. Na kapo mamaitenluai asi longong ani ngono asok tapai keani tara alis a God ta alilis kita sula ia namang matan alilis kapa.” 34 Na Iesu kalaarai ta kapo polpol velai animasam, na kalaantok ia ta, “Parik kupa ago avunga anikana vainagoan aGod.” Na le si vuk pangau

MARKO 12:35 122 MARKO 13:14ke riria aongos kilapo lolokovo luai ani suiania ta mangsikei a susui.

Igenen i akanangai, tamana ta si?(Mt 22:41-46; Lk 20:41-44)

35 Na Iesu katapo vil akalit nei rinai atailai na kalapo mengen asukang ke,“Kapo saka bil an na ri vap malangas anisaupai kipo mengen ta igenen i akanangaikapo nat i David? 36 David akorong siMalanganto Gogoai kata posong ta, Volavakata antok kag Volava ta ku sinong si palsoig, tung si naka vil a vap po petau ang animasi kari ago neite ngono kakim. 37 Davidakorong kapo kin ia ta Volava. Asukang akapo saka angkoai an si kin ania ta kapo natina?” Na petau lava ang kitapo longong ia,vap la uruk ani kana mengen.

Iesu kapo porot ri vap malangas ani saupaimarai kari lok

(Mt 23:1-36; Lk 20:45-47)38 Na si kana akalkalit katapo mengen

iria asukang ke ta, “Mi aiveven si ri vapmalangas ani saupai. Kipo buk pasal pu-lakai ta maus roron na kipo buk ri vap kiposong aro singiria nei keve ring i atos,39 na kipo pigpig ta keve sinsinongan lavanei lu i kivung na keve oring mamaila sikeve matan angan. 40Kipo tainau kari kevelu ri mainang, na kipo kapau ta posong anikeve sokotuk vungavunga. Kari amimingka tavirimok luai.”

Alilis si mainang(Lk 21:1-4)

41 Na kapo sinong asung i asisiang ipoasia alilis na kapo tun ri vap si po asiangkapkap. Vap tauia duk kimepo kun asiangani kari keve alilis lava. 42 Na mangsikei amainang logo kamela asiang kana ponguana vuk kapkap lik luai. 43 Au, kala songoakuvul kana keve nat i akalit na kala antokiria ta, “Napo mengen atutuman imi tamainang logo ke katala asiang alava luaiani vap aongos ke kipo asiang kari kevekapkap, 44using riria kitala luk tapong le sikari togtogon i kari tauia na kila alis, sikeininia, le si kana logo luai, katala alis asip tasa katapo angkoai si kana to aongos.”

13Rina i atailai kime galang ia(Mt 24:1-2; Lk 21:5-6)

1Na si taun kalapo soung pelek a nei rinai atailai mang sikei i kana keve nat i akalitkala antok ia ta, “Katakai i akalit, ku araiani keve at lava si keve lu roron suke.” 2NaIesu kala antok ia ta, “Kupo arai ani keve lulava ke? Ka serei lak a taun na ka kovek luaii ngoto roron. Kime galang aongos ia.”

Tutapongai i mamaiten(Mt 24:3-14; Lk 21:7-19)

3 Na kanlapo ago kuli mulang ang Elaio,ararai aputuk taun ani rina i atailai. NaPetero, Iakovo, Ioanes na Andereas, riapapalik ve nia, na kila sokotuk ia ta, 4 “Kuantok imem, angisan a keve bil ke ki serei?Na saka akanangai an i taun i kari sereiatutuman?” 5 Na Iesu kalapo atatai iriaasukang ke, “Mi aiveven, vei mangsikeinganing ka kapau imi. 6 Vap miang kiserei na ki posong pok iria ta asan ig na kiantok ta ‘Nau kana ninia,’ na ki kapau a vapduk. 7Namanmi longong ta kalapo atogonvisvis vo kalapo angasungai a visvis, miago ta leng an using a keve bil ke ki serei,sikei akamusai ina lak, parik. 8Using mangpalpal vap ka tapasuk na ka angvis vemangpalpal vap, na mang vainagoan ka angvisve mang vainagoan. Na mimo ka serei simang keve rina, na ka atogon a keve bukangan lava. Keve nem ke kapo tutapongaipalau i kui. 9 Mi aiveven aro imi, using kiteng akit imi lak taun a saupai. Ki ngamisimi e nei keve lu i kivung. Mian tungmete ri ainoinoai na ri tulava marai ig, asikami akuskus atutuman e mataria. 10 Naakus ro, mamain ta patvap aongos ki lukaino ia. 11 Man ki teng akit imi, na ki alissuai animi taun a saupai, mi ago ta uruian ta mi an saka mengen an, sikei mianmengen ta mengen ang mi luk ia si vuktaun ang. Using parik ta nami mianpamengen, Malanganto Gogoai ka mengen.12 Igenen ka alis suai ani tasina asi an raungania. Inatus kapa ki puka si tamaria si lauke. Na ri tamaria ve rinaria kapa, ki kunmat si kari inatus. 13 Na ri vap aongos kimirik animi marai asan ig, sikei man a si katung akit tung si akamusai ina, ka sapang.

Taun rikek luai(Mt 24:15-28; Lk 21:20-24)

14Taunmi arai ani bil vopo nau varas aniGod na kapo goeng rina, ki atung ia si ringang kapo atogon tubat singina, vopo taot

MARKO 13:15 123 MARKO 14:6a mengen ke, ka lomlomonai aro ania, sitaun ang ria kipo ago e Iudaia kapo ro kisip taun a keve mulang. 15Ninia kapo ago ekomo i lu, ka ago ta riuk lak pok an taunani kana togtogon. 16 Na ninia kapo agoe matang kapo ro ka ago ta papok an anerina si an luk ani kana vakup. 17 Pua ta riaina vinga na riria kipo atutus popo si taunang! 18Mi sokotuk ani nem rikek ang ka agota serei an si taun livus. 19 Using si taunang ka atogon a mamaiten tavirimok, nakapo laba ani kevemamaiten le si tutapongi kuli rina ke God kata asinong ia, tungsi taun ke na aimung kapa. 20 Na man aVolava parik kapa vil akudik a taun ang, kakovek luai ta sikei e kuli rina ka sapang.Sikei using kana vap i la songo, asukanga ka vil akudik ia. 21 Si taun ang man amangsikei ka antok imi ta, ‘Mi arai, igeneni akanangai kana!’ vo ‘Nia sukana ia!’ miago ta lomlomon an tatana, 22using amangmatan igenen i akanangai na katakai i kusamalangas kapau ki me serei. Ki me sereina ki vil a keve akanangai na keve bil i vilvilataping asi kari me atokngai asi ausingaialok ani kana vap i songo na God. 23 Miaiveven! Natala atai usausa imi aino ta sakakeve bil an ki serei lak.

Serei pok si igenen i pukun(Mt 24:29-31; Lk 21:25-28)

24 Sikei si taun ang, e mung i mamaitenlava ang, makarap ka vong gup, na ulenparik kapa anguan mang an, 25 na ri kaltoki uak asiang le metekuku, na keve kitmate metekuku ki mimo. 26 Na si taun ang kiarai ani igenen i pukun ka serei kuli kukuta kitmat lava na miminaungan. 27 Na kaasok kanamamain ta angelo ani kian songoakuvul aongos kana vap i la songo, ririakipo ago si keve palpal aongos i kuli rina nametekuku.

Luk malangas le si iei(Mt 24:32-35; Lk 21:29-33)

28 Mi luk malangas si laulauan i ri suke.Man kala urung atanginang, mila kinleta taun sinang roron kalapo angasungai.29Na asukang kapa, man mila arai ani kevenem ke kala serei, mila malangas ta kalapoangasungai luai e mete takaman palau anika serei. 30Napo antok atutuman imi, kanana matan polpolokan i taun ke parik kipa

mat suai aino ani keve bil ke kila serei.31 Metekuku na kuli rina ka tamus suai,sikei kag mengen parik kapa angkoai luaisi tamus.

Kapo kovek i si kapo nas a taun(Mt 24:36-44)

32 Pangau i taun vo vuk taun ina, kapokovek i mangsikei kapo nas ia. Ri angelo imetekuku na kana nat parik kipa nas, sikeitamana papalik kapo nas. 33 Mi aivevenna mi usausa, using parik mipa malangasta angisan na taun ang ka serei. 34 Kapoasukang val igenen kata usausa asi kanapasal ane ring vunga. Taun ang kalapo bukpasal pelek ani kana rina, kala asok kanakeve asosokai ani ki aiveven kana keve bilna kala lis iria siksikei ta kana keve abis, nakala asok a katakai i aiveven takaman asikana ararai bat. 35 Asukang a mi aiveven,using parik mipa nas ta saka taun an na votauk i lu kame serei pok singina, si ngeliksagup, vo si liuan i vong, vo si no i tangatlik, vo si makarap kalapo sanglak. 36 Veinganing kame serei ataping na kala arai tamipo rodot. 37 Sa kana napo mengen imitatana, animi aongos ta mi aiveven!”

14Lilimukai si vil punuk ani Iesu(Mt 26:1-5; Lk 22:1-2; Io 11:45-53)

1 Au, kalapo pongua na taun lak e no aniLiuluai, nang a matan angan i saui i tavtol. Na keve ainoinoai si ri katakai i sula veri vap malangas ani saupai kime lapo guleselen asi kong mumun ania na ki vil punukia. 2 Using kitapo antok ta si taun i matanangan ka ago vei nganing ri vap ki visvis.

Aina kata amaus a pukun i Iesu(Mt 26:6-13; Io 12:1-8)

3 Si taun ang kalapo ago e Betania nei lusi Simon vo tapak ke, na katapo angan, namangsikei a aina kamela serei, na katapoteng a ese laman sain roron luai na kaposamui lava luai kapa. Na kala putuk aese ang na kala tiuai ani rul sain ro ang epatuna. 4Namangmatan vap e iang kilaposongag na kipo angsusuiai asukang ke ta,“Sa tukulai ina na kipo amun palau a rulsain roron ke? 5Usingman kita atos tatana,oro kila luk a 300 na kang alak na ki alis rivap logo tatana.” Na kila ki ia. 6 Sikei Iesukala antok iria ta, “Atalipai ania! Marai sa

MARKO 14:7 124 MARKO 14:35mipo mengen arikek ania? Kana kapo abisa mangsikei a bil roron luai anig. 7 Arai,mi uli ago lak ve ri vap logo, na mipo uliatogon taun asi pakangai aniria. Sikei nauparik napa uli ago ve nami. 8 Katala abis asa kapo angkoai singina. Katala tiu a pukunig ta rul sain ro usausa iau ani mo. 9 Napoantok atutuman imi ta si saka ring an kulirina ki akuskus ta akus ro, akuskus kapa i sana aina ke kata abis ia ki kun akuskus kapatatana asi rungrungai ania.”

Iudas kata ainak ani ka alis suai ani Iesu(Mt 26:14-16; Lk 22:3-6)

10 Na si taun ang Iudas Iskariot, sikeiiria i 12 na nat i akalit, kanla serei si keveainoinoai si ri katakai i sula, using kapobuk alis suai ania e kungaria. 11 Na vapla uruk si po longong ani mengen ang,na kila palapalatung ve nia ta ki samui ia.Na kalapo gusgus ta saka pangau an kapokalakala si alis suai ania e kungaria.

Angan i Liuluai ve kana keve nat i akalit(Mt 26:17-25; Lk 22:7-14,21-23; Io 13:21-30)

12 Si ainoai i taun i saui i tav tol, taun angkipo raung a natnat i sipsip singina, kanakeve nat i akalit kila sui ia ta, “Nei a ringang kupo buk ani namem an itoiton animsingina si angan ani Liuluai?” 13 Na kalaasok a pongua i kana keve nat i akalit nakala atatai irilong ta, “Milong pasal ane neirina na e iang mang igenen kapo sungukkana ese laman ka duai imilong. Milongusing ia 14 taun a lu ang kan palak singinana milong mengen a vo tauk i lu ang ta,‘Katakai i akalit kapo sui ta nei kag palpali lu ani ri sokoung, ani namem ve kag kevenat i akalit namem me angan a Liuluaisingina?’ 15Ka akalit imilong ta palpal lavae pangkul kitala itoiton ia na kalapo usausaasi ago. Na e iang milongla usausa anirasingina.” 16 Na ngono nat ang kilonglapasal ane nei rina na kilonganla sabonaiani keve nem ang val kata mengen irilongtatana. Na kilonganla itoiton a Liuluai.17Na si tenei ngelik i taun ang kamela sereikuvul ve 12 na nat i akalit. 18 Si pangauang kipo sinong angan singina, Iesu kalaantok iria ta, “Napo mengen atutuman imita sikei imi ka alis suai anig. Mangsikeiimi mipo angan ve nau.” 19 Na kilapomakus na siksikei iria kalapo sui ia ta,

“Vei nau nganing?” 20 Na kala antok iriata, “Kapo mangsikei i 12 na nat, voiangnamemlongpo abui saui kuvul nei gapai ke.21Using a igenen i pukun ka mat val kitalasalik aino tatana, sikei ka rikek luai ani voalis suai ang ani igenen i pukun. Pat ka roania man parik kitapa ingus ia!”

Matan angan si Volava(Mt 26:26-30; Lk 22:15-20; 1 Ko 11:23-25)

22 Si pangau ang kipo angan lak singina,na kala luk a saui, na kala posong rosingina, na kala tevek ia na kala lilis aliuiria na kala antok ta, “Mi luk ia. Kana napukun ig.” 23Nakala luk a kavi, kala posongaro, na kala alis iria, na riria aongos kilainum angsialai singina. 24 Na kala antokiria ta, “Kana na rangaig ani angainakai, naka saling ani vap miang.” 25 Napo antokatutuman imi ta parik napa anguan inuman si laman i vaen tung si nakan inum ia siselen tanginang si kana vainagoan a God.26Au na kila tangam kari sikei a tangam nakila soung taun a mulang ang Elaio.

Petero ka agel suai ani Iesu(Mt 26:31-35; Lk 22:31-34; Io 13:36-38)

27 Na Iesu kala antok iria ta, “Nami aon-gos lak mi savang, using kitala salik ia ta,Na nga punuk na katakai i aiveven sipsip nakeve sipsip ki tamale angtaliungai. 28Sikei,e mung i kag la tadut pok le, naka ainoimi ane Galilaia.” 29 Na Petero kala antokia ta, “Man riria aongos kila savang, nauparik.” 30 Na Iesu kala antok ia ta, “Napomengen atutuman ua ta aino le ani puraka apongua i tirtiriku nganlak, kula amatanpotol a agel suai anig.” 31Na kala mengenakitmat luai ta, “Kantanem si man nakanmat ve numai, sikei parik luai napa angkoaisi agel suai anim.” Na ria aongos kila kunantok asukang.

Sokotuk e Getsemani(Mt 26:36-46; Lk 22:39-46)

32 Na kianla serei si ring ang kipo kinia ta Getsemani na kala antok kana kevenat i akalit ta, “Mi ago e ke, na nau nakansokotuk.” 33 Na kala songo na Petero naIakovo na Ioanes asi auai ve nia. Na si taunang kala pat ia na mamaiten lava. 34 Nakala antok iritol ta, “Makus lava ke kalaporongos iau angasungai ani naka mat. Mitolago e ke na mitol para.” 35 Au, kala pasalavunga lik na kanla suai ania e vunep na

MARKO 14:36 125 MARKO 14:65

kala sokotuk ta man kapo angkoai, kuirikek luai ke ka liu luai ania. 36 Na kalaantok, “Aba, mamai, keve nem aongos kapoangkokoai singim. Ku luk suai ani kavi kepelek iau. Lak, vubuk ke singig ka ago,sikei ku using kam vubuk.” 37 Na kanlaserei pok singiritol, na kitolapo rot. Nakala antok a Petero ta, “Simon, kulaporot? Sa, parik kupa angkoai si aivevenani vuk taun kudik lik? 38 Mitol aivevenna sokotuk, vei atoktokngai ka luk imitol.Malanganto kapo naung, sikei pukun kapongau.” 39 Na kala anguan pasal asi kanaan sokotuk na kanla kin pok a mengen angkata kin aino ia. 40 Taun kamela serei pokkamela arai ta kitolapo rot punuk, usinga mataritol katapo maiten luai. Na parikkitolpa anguan malangas an ta kitol antokia ta sa. 41Na kamela vapotol i serei pok nakala antok iritol, “Au sa, mipo rot lak, namipo ausai lak? Kala angkoai. Taun kanakala serei ani ki alis suai ani igenen i pukune kungaria i ri vap bil arikek. 42Mitol tadutna tara pasal. Arai ani iuang kana kalaposerei asi kana me alis suai anig.”

Alis suai na teng akit ani Iesu(Mt 26:47-56; Lk 22:47-53; Io 18:3-12)

43 Na akorong palau, si taun ang kapomengen lak, Iudas kala serei, mangsikei i12 na nat ang, na petau lava kipo aimungina na kipo teng ri samele na ri avam, i laasok tapai ta keve ainoinoai si ri katakaii sula ve ri vap malangas ani saupai na rivap lava i rina. 44 Vo alis suai ania katalaantok amalangas lenginang iria ta mangakanangai asukang ke, “Si man na lulus asi, ninia palau a igenen ang, mi teng akit ia,na mi tak akipai ania na kan ago si aivevenkitmat.” 45 Au, kala serei na kala paliuakorong taun ia na kanla antok, “Rabi!”velai ani kala lulus ia. 46Na kila teng akit ia.47 Na mangsikei katapo tung asung e iangkala dal kana samele na kala tanga suai luaiani talingana i asosokai si ainoai i katakaii sula. 48 Na Iesu kala antok iria ta, “Au sinapo katakai i tainau namipo ruduai iau tasamele na avam? 49 Keve taun natapo vilakalit e matami nei rina i atailai na parikmitapa teng akit iau. Sikei, kapo serei asiatutuman ani mengen i nei salsalik.” 50Nariria aongos kila papelek ia na kila sip suai.

Igenen tanginang kata sip51 Mang sikei a igenen tanginang kata

using ia, kapo kavat palau ta sikei a vukvakup, na kila kun teng akit ania. 52 Sikeikala sip taliung kana vakup ta pukun varaspalau.

Iesu mete saupai(Mt 26:57-68; Lk 22:54-55,63-71; Io 18:13-

14,19-24)53Na kila tak a Iesu ane si ainoai i katakai

i sula. Keve ainoinoai si ri katakai i sula ku-vul ve ri vap lava na keve vap malangas anisaupai kitapo ago kuvul e iang. 54Na Peterokatapo using avunga na kala palak nei omoi lu si ainoai i katakai i sula. Na kanlaposinong maringin mete kut kuvul ve vap poararai bat ang. 55 Au, keve ainoinoai si rikatakai i sula ve kuvkuvulan lava i po vilsaupai kitapo gule vap asi mengen angkoaiasi kari saupai ani Iesu singina using kitapobuk raung ania. Sikei parik kipa sabonaita akuskus tutuman. 56 Using vap miangkitapo kapau na kari keve akuskus parikkatapa angkuvulai. 57 Na mang matanvap kila tadut na kila poso mengen kapauania asukang ke, 58 “Namemta longong ia,katapomengen asukang ke ta, ‘Naka goengna rina i atailai ke ri vap kita atung ia, na emung i potol a taun, naka atungpok amangsikei nang parik kipa abis ia ta kunga.’ ”59Navap ke kapa, si kari keve akuskus, kapotav angkuvulai. 60 Au, ainoai i katakai isula kala tapasuk e mataria aongos na kalasui a Iesu ta, “Au sa parik kupa ngengeta mengen suke? Au sa sukana si atugtugisuke kipo mengen anim tatana?” 61 Sikeikapo tung musik palau, parik kapa posongta vuk mengen. Na ainoai i katakai i sulakala anguan sui an ania ta, “Numai a igeneni akanangai, nat i vopo ro luai ang?” 62NaIesu kala antok ta, “Io, nau palau. Na miarai lak ani igenen i pukun kan sinong epalso i vo kitmat na ka pasiang kuli kukule pangkul.” 63 Na ainoai i katakai i sulakala ding pok kana maus na kala antok ta,“Kalapo kovek imangmengen tarapo inon-gos taun ia. 64Mitala longong kanamengeni nau varas. Nei kami lomlomonai?” Na riaaongos kila saupai ainak ta kalapo ago asivil punuk ania. 65Na mang matan iria kipokanus ia. Ki volo bat a matana na kipo nakia na kipo asok ia ta, “Ku kin vang.” Na ri

MARKO 14:66 126 MARKO 15:22vap po ararai bat ang kila tak le ia na kianlabis ia.

Petero kata agel suai ani Iesu(Mt 26:69-75; Lk 22:56-62; Io 18:15-18,25-27)

66 Petero katapo ago lak e kevkev i neiomo ang, na sikei i keve kavulik asosokai siainoai i katakai i sula kamela pasal asung.67 Taun ang kala arai ani Petero si pomaringin na kala pal akit ia, na kala antok,“Numai kapa nang, kutapo auai ve Iesu leNasaret.” 68 Sikei kala gel suai ania ta,“Parik napa nas, na parik napa malangasa sa kupo mengen tatana.” Na kala soungsuai ane komo. Na si taun ang akorongpura kala tirtiriku. 69 Na kavulik ang kalaarai ania e iang na kala anguan atatai pokan ani vap po tung angasungai ang ta, “Ige-nen ke kapo mang sikei iria!” 70 Sikei kalaanguan gel pok an. Na e mung lik palauvap po tung angasungai ang kila antok aPetero ta, “Tutuman luai, kupo mangsikeiiria, using kupo igenen i Galilaia.” 71 Nakalapomengen amadot tamankapo kapau,kapo ro ka mat na kala atuvala ta, “Pariknapanas a igenenkemipomengen tatana.”72 Akorong palau na pura kala apongua itirtiriku, na Petero kala lomlomonai pokani mengen ang Iesu kata antok ia tatanata, “Aino le ani pura ka apongua i tirtiriku,kula amatanpotol a agel suai anig.” Na kalatameng a vingana na kala tangis alava.

15Iesu mete Pilato(Mt 27:1-2,11-14; Lk 23:1-5; Io 18:28-38)

1 Si tenei vauk lik keve ainoinoai si rikatakai i sula na ri vap lava na ri vapmalan-gas ani saupai na aongos nei kuvkuvulanang kila lomlomonai kuvul, na kila got aIesu na kila takai ania asi an alis suai aniae kungana i Pilato. 2 Na Pilato kanla sui iata, “Au, numai a tulava si ri Iudaia?” Nakala polpol ia ta, “Numai kupo kin ia.” 3Nakeve ainoinoai si ri katakai i sula kila porotakit ia ta keve bil miang. 4 Na Pilato kalaanguan sui an ania ta, “Au sa, parik kupabuk polpol? Arai, kipo tupang ua ta kevebil miang.” 5 Sikei Iesu kapo tav posong taring vukmengen lik, na Pilato kalapo sugulia.

Asok si vil punuk ani Iesu(Mt 27:15-26; Lk 23:13-25; Io 18:39–19:16)

6 Si taun i matan angan i Liuluai katapouli akala suai ani saka igenen an ri vapkipo posong ia. 7 Na nei liuan i vap angkipo ago nei akangbat, using kitapo daungnei visvis misagai, katapo atogon a igenen,kana asan ta Barabas. 8 Na ri vap kimelaserei na kilapo sokotuk a Pilato ta ka abisaniria val kana lau. 9 Na kala sui iria ta,“Au, mipo buk iau asi kag akala dong animita tulava ke si ri Iudaia?” 10 Using katapomalangas ta keve ainoinoai si ri katakai isula kita alis suai ania using kitapo vingarikek. 11 Sikei keve ainoinoai si ri katakai isula kila asum a petau ang asi kari posongta Barabas ka kala. 12Na Pilato kala anguansui an aniria ta, “Au, saka nem an mipobuk iau asi kag vil ania si igenen ke mipoposong ia ta tulava si ri Iudaia?” 13Na kilasongosongo alava pok ta, “Atakuk ia kulingakputuk!” 14 Na Pilato kala antok iriata, “Marai sa? Saka rikek an akorong kataabis ia?” Na kila songosongo alava luai ta,“Atakuk ia kuli ngakputuk!” 15 Na Pilato,using katapo buk auruk ani petau ang, kalaakala na Barabas dong iria. Na kala asoksi sasaup ani Iesu, na kala alis suai ania asikari an atakuk ania kuli ngakputuk.

Ri katakai i visvis kita kurek a Iesu(Mt 27:7-31; Io 19:2-3)

16 Au na ri katakai i visvis kila tak alak iaane nei lu si tulava, nang a nan komo lava,le na kila songo akuvul alak aongos a petaulava iria. 17Na ki luk a vakupmiminaunganna ki alak ia tatana, na kila abis a kukuta angus sisilo na kila agon ia e patuna.18 Le na kipo atung alakat kunga ania. Nakipo kurek ia asukang ke ta, “Pua kala roluai, tulava si ri Iudaia!” 19 Na ki ngamisia e patuna ta ue, kipo kanus ia, na kiposovusulai singina. 20 Si taun kila kamus takurek ania kila luang suai pok ani vakupmiminaungan ang na kila alak akorong pokia ta kana maus. Au na kila tak ia si kari anatakuk ania kuli ngakputuk.

Atakuk ani Iesu kuli ngakputuk(Mt 27:32-44; Lk 23:26-43; Io 19:17-27)

21 Na kila aisul pulit a mang igenene selen Simon le Kurene, katapo palaktaun a rina lava, na kapo tamarilong iri Aleksandero ve Rupo, asi asalak anikana ngakputuk. 22 Na kila tak ia ane si

MARKO 15:23 127 MARKO 16:6mangsikei a vuk oring kipo kin ia ta Gol-gota, supsupai ina ta vangang kumut. 23Nakila alis ia ta laman i vaen mimirikukan,sikei kala misag ani inum ania. 24 Na kilaatakuk ia kuli ngakputuk na kila gulangangkasai asi arai ta ki saka pagal an anikana maus aniria. 25 Kata lapo tenei vaukna kila atakuk ia kuli ngakputuk. 26Na kitasalik a nem ang kitapo tupang ia singinaasukang ke ta, “Tulava si ri Iudaia.” 27-28Nangerena kita atakuk a mang ngono katakaii tainau, sikei e palso namang anu e palkaisina. 29 Na vap po pasal angpok ang e iangkipo mengen i asosol ania na kipo valai anipaturia na kipo antok, “Numai vo antokke ta ku galang na rina i atailai na kuatung pok ia si potol a taun, 30 ku asapangpok ua. Pasiang suai ani ngakputuk ang!”31 Na asukang kapa keve ainoinoai si rikatakai i sula ve vap malangas ani saupaikipo kurek angpok tatana asukang ke ta,“Katala asapang a mang vap, sikei parikkapa angkoai si asapang pok ania. 32 Igeneni akanangai ke, nia na tulava si ri Israel,ka kiksiang pelek a ngakputuk ang asi karaarai na tara lomlomon tatana!” Na ngonoigenen ang kita atakuk kuvul irilong ve niakilongpo kun mengen arikek ania.

Iesu kala mat(Mt 27:45-56; Lk 23:44-49; Io 19:28-30)

33Vuk taunke katapomang ias lava, sikeivong kala pakut a kuli rina aongos tung sikalapo ngelik aliu. 34 Na si kalapo ngelik,Iesu kala songosongo alava ta, “Eloi, Eloi,lama sabakatani?” Supsupai ina ta “KagGod,kag God, sa tukulai ina kulapo papelekiau?” 35 Na mang matan vap po angtungang e iang kila longong ia na kilapo antokta, “Arai, kapo songo nang a Elias!” 36 Namang sikei a igenen kala sang na kanlaluk a rudum katapo duk ta vaen naminmal singina, na kala atung ia e nono i vukiei na ka lis ia asi kana inum, velai animengen asukang ke ta, “Kokoai, tara araikotok ta Elias kame asapang ia.” 37 NaIesu kala songosongo alava luai na kalakamus ta aus. 38 Na vakup ang nei lu iatailai kala tading angtaliungai le pangkultung e kevkev. 39 Na mang ainoinoai si rikatakai i visvis katapo tung talang ia kulingakputuk, kata longong ia si akamusai i

aus, kala mengen asukang ke, “Tutumanluai, igenen ke kapo nat i God.” 40Na e iangkapa, mang matan aina kitapo tere le ringvunga. Nei liuan iria ri Maria Magdaleneve mang Maria rinarilong i Iakovo lik veIoseto, na Salome, 41 kitapo uli auai ve niaaino e Galilaia na kitapo papakangai ania,au namang keve ainamiang kapa, riria kitaauai alak kuvul ane Ierusalem ve nia.

Mo ani Iesu(Mt 27:57-61; Lk 23:50-56; Io 19:38-42)

42 Na si kalapo ngelik luai, using ataun ke kapo taun i usausa ani taun iatailai ilesvauk, 43 na Iosep le Arimataia,mangsikei a posongan i nei kuvkuvulanlava, na katapo atu mata takana vainagoan a God, kamela serei si Pi-lato, using kapo tav lolokovo e matana, nakala aikut ia ta pukun ina i Iesu. 44 Au,taun ang a Pilato kala longong ta katalamat lenginang, kalapo tapingna kala songona ainoinoai si ri katakai i visvis asi kaname luk malangas aro. 45 E mung i kanala longong tapai le si nguruna i ainoinoaiang ta katala mat, kala alis a pukun siIosep. 46 Na kanla samui le na vuk vakuproron luai na kamela kopos asiang ia naka pakut ia ta vakup ang. Au na kanlaamatung ia nei mangsikei a mata kita seia nei bang. Na kala ul bat a mata angta iat lava. 47 Maria Magdalene na Mariarinana i Ioseto kilongta arai ani ring angkata amatung a matmat singina.

16Iesu kala tadut pok(Mt 28:1-8; Lk 24:1-12; Io 20:1-10)

1 Taun i atailai kala kamus na ri MariaMagdalene ve Maria rinana i Iakovo, na Sa-lome kila samui bil sain ro le asi kari amoiania. 2 Si tenei vauk lik i taun tanginange mung i taun i atailai, si makarap kalaposanglak, kila pasal taun a mata ang. 3 Nakipo angsusuiai angpokpokai aliu aniria ta,“Si kana kan ul suai ani iat mete mataang?” 4 Au, kila takngo na kila arai talenginang kitala ul suai ani iat ang, usingkatapo iat lava luai. 5 Au, kianla riuk laknei mata ang na kila arai ani mang igenentanginang katapo sinong e palso, katapoalak kana vakup posok, na kilapo sugultaping. 6 Na kala antok iria ta, “Mi ago ta

MARKO 16:7 128 MARKO 16:20taping an. Mipo gule na Iesu le Nasaretnang kita atakuk ia kuli ngakputuk. Katalatadut pok. Kapo kovek e ke. Arai kana naoring i amatung ania. 7 Sikei, mi pasal namianlamengen kana keve nat i akalit kuvulve Petero kapa, ta ka pasal aino imi aneGalilaia, na mian arai ania e iang, asukangpalau val katala antok imi tatana.” 8 Nakila soung suai na kila sip velai ani tetek nataping. Kitapo tav mengen ani mangsikeiusing kita lapo leng.Vuk palpal ke (16:9-20) katapotav ago le si ainoai i salsalik. Vei

kitala alakai ania e mung.Tu aserei si Maria Magdalene(Mt 28:9-10; Io 20:11-18)

[ 9Na taun kala tadut pok tenei vauk liki taun tanginang e mung i taun i atailai,kala tung aserei aino si Maria Magdalene,nang kata lu suai ani limalengua na inguaang pelek ia. 10 Na kala pasal na kanlaantok a keve tungana si kitapo makus nakipo tangis. 11 Taun ang kila longong takatala to pok, na katanla arai ania, parikkipa lomlomon tatana.

Tu aserei si ngono nat i akalit(Lk 24:13-35)

12 E mung ina kala tung aserei ta mangpukun si pongua na nat i akalit si kilongpopasal pok ane rina. 13 Au, kilongla tapasukpok na kilongmela mengen a mang matanang, sikei parik kipa lomlomon tatana.

Iesu kata asok kana keve nat i akalit(Mt 28:16-20; Lk 24:36-49; Io 20:19-23; Ap 1:6-

8)14 Na e mung kamela tung aserei si 11 a

nat i akalit akorong si kipo angan. Kala tat-apokai aniria using parik kipa lomlomonna kapo kitmat kapa na vingaria, usingparik kitapa lomlomon ta mengen si vapang kitala arai ania e mung i kala tadutpok. 15 Na kala antok iria ta, “Mi pasalna mian akuskus a ri vap aongos kuli rinata akus ro. 16 Na man a si ka lomlomonna mi asing tauia ia, ka to, sikei man a sikapo tav lomlomon, ka sunguk amamaiteni kana rikek. 17 Keve akanangai ke, ri vaplomlomon ki asereiai ania. Si asan ig kikirikai ani ri ingua, ki mengen ta mengeni keve rina angpetpetekai. 18Ki teng alakat

ri kene, na man ki inum a saka marasan, parik kipa rikek tatana, na ki amatungkunga lakat kuluria kipo malepen, na kilaro pok.”

Iesu kala palak ane pangkul(Lk 24:50-53; Ap 1:9-11)

19 Asukang a Volava Iesu, e mung ikana la mengen asip aniria, kala palak anepangkul, na kanla sinong e palso ina iGod. 20Na kila pasal na kianla akuskus neikeve rina aongos. Na e iang Volava kataatutuman kari mengen si keve akanangaiang kitapo vil ia e mataria i ri vap.]

Vuk palpal ke katapo tav ago le si ainoai isalsalik. Vei kitala alakai ania e mung

[Au na keve bil aongos ang kitala lon-gong ia, kianla mengen amalangas akudikri Petero ve vap po auai ang ve nia. Na emung ina, Iesu nia akorong kala asok iriaane si keve palpal aongos i kuli rina, anikian akuskus amalangas ta akus daus natokos i vilvil ato ane si to asikei.]

LUKAS 1:1 129 LUKAS 1:20

Roron i AkusLukaskata salik iaSi Akus Ro ke Lukas kata salik ia, tarapo

arai korong ta Iesu ninia na igenen ke kamevil ato ri Israel, kuvul ve mamain ta matanvap aongos kapa. Taun Iesu kalapo buktutapongai ani kana avibisan, katamengenta Malanganto Gogoai kapo laksunguk ia,ani ka an akus ta kana mengen roron aGod ani ri vap logo (4:18), na Lukas kapoakus aduk luai ta Iesu kapo pakangai aniri vap si kari keve mamaiten. Keve bilang Iesu kata abis ia, kata vil auruk kanavap na kila uruk alava luai ania. Taun aMaria kala ingus ia singina, ri vap kita urukania (1:42-48; 2:10), au na si akamusai ibuk, taun a Iesu kata kiklak pok ane neikuku, kala aunai lakat kari uruk (24:25).Si pongua na palpal i buk ke (1-2 na 9-19)mang keve bil Lukas nia papa kata akuskustatana, asukang ta akuskus i ri angelo veri katakai i aiveven sipsip, Iesu nei rinai atailai si kana po nat lik, kankanuai imengen ani igenen ang le Samareia, namang kankanuai imengen kapa ani nat angkata pasal pelek a tamana. Mang matan bilLukas kapo mengen alava tatana, laulauani uli sokotuk adual, avibisan i MalangantoGogoai, na kana laulauan roron a God ilomon suai ani rikek si ri vap aongos. Lukaskata mengen kapa ta mang keve bil ri ainakita abis ia. Kalingana i Lukas parik kapataputuk e ke, parik. Ninia palau kata salika buk ke Avibisan si Mamain ta Aposel.

Lukas kata salik a akus ke ani Teopilo1 Vap miang kitala salik a mang keve

akuskus i keve bil ang kilapo serei atutu-man nei liuan ira, 2 asukang val kita luk lesi vap po tung ang ani Akus, nang riria vapang kitapo arai ani keve bil ang ta matariaakorong le si ainoai i taun. 3Asukang a naukapa, using natala luk ia si kag gusgus aroluai ani keve bil aongos le si ainoai i tauntung kana anginang, natapo lomlomonaiani naka salsalik aroron a atugtugi inaanim, kag igenen roron luai ta Teopilo, 4anikula kun nas ta keve akalkalit ang kutalaluk ia kapo tutuman luai.

Amalangasai ani kana serei a Ioaneskatakai i asing tauia

5 Si taun ang a Erodes katapo tulava ipalpal Iudaia singina, mangsikei a katakaii sula katapo ago, kana asan ta Sakarias, lesi keve katakai i sula si kuvkuvulan ang siAbia. Na kisngana katapo mangsikei a ainale si patvap si Aron, kana asan ta Elisabet.6 Rilong aongos kilongtapo uli lau koronge matana i God, na kilongtapo uli usingaro ani keve asok na saupai si Volava, nakatapo kovek i oring asi mengen arikekanirilong singina. 7 Na kilongtapo koveki inatus using a Elisabet katapo ngolo narilong aongos kilongta lapo lapan paspasal.8 Au, mangsikei a taun katapo teng kanaabis i sula, using ke kana kuvkuvulan tataun si abis mete God, 9 asukang val karilaulauan ipo gusgus, kitala sabonai aniata kakana ta taun ani ka palak ane nei lui atailai si Volava asi an sula ani bil sainroron. 10 Na ri vap aongos kitapo ago ekomo ipo sokotuk, si taun i po sula. 11 Namangsikei a angelo si Volava kala tu asereisingina na kame lapo tung si palso i pataipo sula. 12 Na kala taping a Sakarias siarai ani bil asukang, velai ani kapo leng.13 Au na angelo ang kala antok ia ta, “Kuago ta leng an, Sakarias, using kam sokotukkitala longong ia, na kisngam ta Elisabet kaingus ta kamnat, na ku atuk ia ta kana asan,Ioanes. 14 Ku uruk alava na vap miang kimaramarak si kana serei, 15using ka igenenlava e mete Volava, na ka alal ani vaenve mang keve laman kit. Na MalangantoGogoai ka aol ia le si taun kapo ago lak evingana i rinana. 16 Ka songo pok amiangi ri Israel taun a Volava kari God, 17 naka pasal aino e matana ta dual na kitmatval Elias, asi kana asinong kuvul pok ani riangtama, na ka ulpokai ani vap longobotani ki atogon pok a lomlomonai korong,na e iang ka itoiton akokoai ani Volava takana vap.” 18Na Sakarias kala sui a angeloang ta, “Na saka malangas an ta bil kekapo tutuman? Using nau nalapo lapanna kisngag kapa kalapo lapan luai.” 19 Naangelo ang kala polpol ia asukang ke, “Naukana na Gabariel vopo uli tung ke meteGod, na kata asok iau asi kag me mengenamalangas anim ta akus ro ke. 20 Na kuarai, ku tav angkoai asi pege, na ku ago

LUKAS 1:21 130 LUKAS 1:55bot tung si taun ang a keve bil kala sereiatutuman singina, using parik kuta lapalomlomon ta kag mengen, nang voiang kaserei atutuman si kana taun.”

21 Na vap ang e komo kilapo ko naSakarias na kilapo sugul ta marai sa kalapoamun a taun lava ang nei lu i atailai.22 Au na taun kamela soung, parik katapaangkoai si ka pege iria, na kila malangasta katala arai ani ararai nei lu i atailai.Na kala atoktokngai ta kungana sikei kapobot. 23 Na taun ang kala akamusai anikana taun i abis, le na kala pasal pok anesi kana rina. 24 Na mang rukun taun emung kisngana Elisabet kala atogon sung-sungukan na asukang parik katapa pasalpelek a nei lu ani palpalima na ulen aongos.Kala antok ta, 25 “Kana vang, Volava kalaakalit iau ta kana lomlomonai roronna kalaluk suai ani kag mese e mete ri vap!”

Amalangasai ani kana serei a Iesu26 Au, si va limalesikei i ulen, God kala

asok kana angelo Gabariel asi kana pasaltaun ani mang rina e palpal Galilaia, kanaasan ta Nasaret, 27 ane si mangsikei a kavu-lik tanginang, ila pala ani mang igenenkana asan ta Iosep, le si patvap si David.Kana asan a kavulik ang ta Maria. 28 Au,kala serei singina na kala antok ia ta, “Kalaro, numai a kavulik roron luai. Volava venumai!” 29 Na kala pisu alava si mengenang, na kapo sugul ta nei a supsupai imengen i angruduai ang. 30Na angelo angkala antok ia ta, “Ku ago ta leng an Maria,using a God katala lomon aro ua. 31 Arai,ku atogon lak kam sungsungukan, na kuingus asereiai ta nat tauan, na ku atuk ia taIesu. 32Ka serei a igenen lava na ki posongia ta nat i Vopo Tavirimok Luai ang. NaVolava God ka atung ia ani ka tulava valtivuna ta David. 33 Na ka tulava asikei imatan vap ang si Iakov na kana vainagoanparik kapa angkoai si ka kamus!” 34 NaMaria kala antok a angelo ang ta, “Bil ke kasaka serei an? Using parik lak natapa agove ri tauan.” 35 Na angelo ang kala atai iata, “Malanganto Gogoai ka riuk lak singimna kitmat i Vopo Tavirimok Luai ka aol ua.Asukang na nat daus ang ku ingus lak ia,nia na nat i God. 36 Ku arai ani tungamta Elisabet, si kalapo lapan luai. Kitapolomon ia ta kapo ngolo sikei kana kalapo va

limalesikei i ulen ani kana sungsungukan.37 Using si God kapo kovek luai i bil kapokitmat.” 38 Na Maria kala antok ta, “Naukana na asosokai si Volava. Ka serei singigval kam mengen.” Le na angelo ang kalapasal pelek ia.

Maria kata sasaos a Elisabet39 Si pangau i taun ang, Maria kala tapa-

suk na kala sumasuma suai taun a palpalmulangan ane si mang rina e Iudaia. 40Nakala palak ane nei lu si Sakarias na kanlamengen i angruduai ve Elisabet. 41 Taunang a Elisabet kala longong kana mengena Maria, popo ang e vingana kala aupelena Elisabet kala sung pukun ta MalangantoGogoai, 42 na kala songosongo alava ta,“Numai kupo aina i atautauia luai ani riaina aongos, na atautauia ka ago si nat angku ingus ia! 43 Pua, marai sa na bil roronke kapo serei singig ta rinana i kag Volavakapo serei si me arai anig? 44 Using vuktaun ang palau nata longong kammengen iangruduai, popo ke e vingag kata aupele tauruk. 45Vei sa ta tauia ang kupo atogon ia silomlomon ta kanamengen a Volava singimka serei atutuman!”

Tangam si Maria46 Na Maria kala antok, “Napo sun-

guk alak a Volava ta kag to aongos.47 Malanganto ig kapo uruk si God, niniakatala asapang iau. 48 Using katala lom-lomonai ani kana asosokai vopo ago ekevkev ke. Using arai, kana na iles laka mamain ta polpolokan ki kinle na bilroron ke singig. 49 Io, using a Vokitmatkalapo abis kana abis lava singig. Asan inakapo gogoai luai. 50Mamain ta polpolokanvoiang kipo uli mamaila ania, kana ngoremkapo pataun iria aongos, kana na iles lake mung. 51 Katala abis a mamain ta abislava ta kitmat i kungana. Kata musa suaiani vap po alalakas pok ang tataria e lom-lomonai iria. 52 Katala asuai ani ri vapmadot le si kari sinsinong lakat, sikei ririavap po ago ang e kevkev, katala sungukalak iria. 53 Katala amasung na vap po molang, sikei ri tauia, katala asok suai aniria takunga vauvau. 54 Katala pakangai ani kanaasosokai Israel. Kapo tav lomon taun lakkana ngorem, 55 taun a Abaram ve mamain

LUKAS 1:56 131 LUKAS 2:11ta tivuna asikei, asukang val kana mengentaun ani keve tivura.”

56 Au na Maria kanla ago ve nia ani potola ulen aongos le na kamela pasiang pok anerina.

Ingus ani Ioanes57 Au, taun kalapo sinong ani Elisabet

asi ingus, na kala ingus kana nat tauan.58Na vap po ago ang ngerena kuvul ve kanapatvap kila longong ta Volava katala abis aabis i ngorem lava singina, na kilapo mara-marak kuvul ve nia. 59 Au, si va limaletuli taun kila serei asi me lampulit ani natang. Na kilapo buk atuk ania ta asan itamana, Sakarias. 60Sikei rinana kala antokta, “Parik! Kana asan nang ta Ioanes.” 61Nakila antok ia ta, “Kapo kovek ta si i kampatvap katapo asan asukang.” 62 Na kilaatoktokngai ane si tamana asi susuiai aniata kana lomlomonai i atuk ani kana asan.63Au, kala sokotuk ta bil asi salsalik na kalasalik asukang ke, “Kana asan ta Ioanes.”Na kila taping aongos. 64 Na akorong sivuk pangau ang kala vil korong ia ani kamengen, na kalapo alatun a God. 65 Navap aongos ang kilapo leng. Na akuskus ikeve bil ke kala pasal apapanai aulit a keverina aongos i palpal mulang ang e Iudaia.66 Riria kita longong kilapo lomon akit akeve bil ke velai ani sui ta, “Nat ke kana,kapo polok ani ka saka igenen an?” Usinga kitmat i Volava katapo ago singina.

Mengen i kus amalangas si Sakarias67 Na tamana ta Sakarias kala sung

pukun ta Malanganto Gogoai, na kala akusamalangas asukang ke. 68 “Atautauia ane siVolava, ninia na God si ri Israel. Kamelaserei vanang na kamela samui apok kanavap. 69Katala atung anira ta igenen madotle si patvap si kana asosokai ta David anika asapang ira. 70Asukang val katala kin iale kabang si ngururia i kana keve katakai ikus amalangas daus. 71 Na ka asapang irapelek a mamain ta vap ipo marala anira,ani ki ago ta vil arikek an anira. 72 Eiang ka akalit ta kana ngorem taun a kevetivura, si kana lomlomonai pok ani kanapalapalatung gogoai. 73 Atuvala ang katakin dong a tivura ta Abaram tatana 74 anika asapang ira pelek a mamain ta vapipo marala anira, ani tara abis pakangaiania ta tav leng 75 na vinga daus na lau

korong si keve taun aongos i kara to e kulirina. 76 Na numai kag nat, ki posong uata katakai i akus si Vopo Tavirimok Luaiang. Using numai vanang ku an pasal ainoani Volava, si itoiton ania ta selen asi kanapasal. 77Asukang vang ku amalangasai anikana vap ta selen asi kari sapang si lomonsuai ang ani kari keve lau rikek. 78Using lesi ngorem tangis ang si kara God, na tangatka pasiang ane singira le metekuku. 79 Naka mang si vap po ago ang nei vong na neikankanuai i mat, ani ka ausingai anira anesi selen i luai.”

80Nanat ang kalapo polok alak na kalapoigenen madot si Malanganto. Katanpo agoe nei ring varasai palau tung si kamela sereie ring malangas mete ri Israel.

2Ingus ani Iesu(Mt 1:18-25)

1 Si pangau i taun ang, Kaisar Augustokala asok asi luk asan aongos e kuli rina.2 Luk asan ke katapo ainoai i luk asan sitaun i saupai ani palpal Suria ta Kurenio.3Asukang na ri vap aongos kila pasal asianatu asan si kari keve rina i ingus akorong.4Na Iosep kapa kala kun pasal le Galilaia lesi rina angNasaret, na kala pasal ane Iudaiaane si rina si David, kana asan ta Betilem,using kata serei si patvap si David, 5 asi ansalik atung kuvul ve Maria, kavulik ila palaatung ang ania, na kata lapo atogon kanasungsungukan. 6 Au, kilongan lapo ago nataun kala serei ania asi kana ingus, 7na kalaingus kana nat tuan na kala pakut ia ta kevevuk vakup na kala amatung ia nei vulvul,using katapo kovek i pangau anirilong neilu ipo ausai tul ang.

Ri angelo ve ri katakai i aiveven sipsip8 Si palpal rina ang, katapo atogon a

mang keve katakai i aiveven sipsip kitapoago e nei uten ipo ararai ani kari kevesipsip tenei vong. 9Na mangsikei a angelosi Volava kamela serei ataping singiria namiminaungan i Volava kala mang kuluria,na kilapo leng alava. 10 Na angelo angkala antok iria ta, “Mi ago ta leng an!Arai, napo serei kana ta akus roron animi,voiang ka asereiai lak ani uruk lava si ri vapaongos. 11 Using kami katakai i asapang,kitala ingus ia anginang, nei rina i David.

LUKAS 2:12 132 LUKAS 2:41Nang a Karisto nia na Volava. 12 Kanavang na akanangai ina. Mi an sabonaiani popo lik ila pakut ta keve vuk vakup,na kapo matung nei vulvul.” 13 Akorongpalau na mang petau lava i metekuku kilatutu aserei kuvul ve angelo ang na ki-lapo alatun a God ta mengen asukang ke,14 “Maumausan ane si God e pangkul luai!Na luai e kuli rina si vap ang kipo urukaniria.”

15 Na keve angelo ang kila papelek pokiria ane metekuku. Au, keve katakai iaiveven sipsip kila mengen angpokpokaianiria ta, “Au, tara sumasuma ane Betilemna tara an arai ani bil ang kana na Volavakatala antok ira tatana.” 16 Na kila pasalsuai sumasuma na kianla serei si ri Mariave Iosep na kila arai ani popo lik ang kapomatung nei vulvul. 17 Taun ang kila araiania, kila mengen amalangas ta sa kitalalongong ia e nguruna i angelo ani natang. 18 Na vap aongos vo longong angani akuskus si keve katakai i aiveven sipsipang, kilapo sugul alava. 19 Sikei Mariakala lomon akit a keve bil ke na kapo ulilomlomonai aniria. 20 Au, keve katakai iaiveven sipsip ang kila papok na ki sungukalak luai ani miminaungan i God si sa kitalalongong ia na bil ang kitanla arai le ania,nang palau val mengen ang kitala longongia.

21 Na si va limaletul i taun kila lampulitia, na kila atuk ia ta Iesu, asan ta angelo iatuk ang ania, aino le ani ka sungsungukan.

Iesu nei rina i atailai22 Au, kalapo taun aniria asi an alilis i

vilvil adaus val saupai siMoses, kila sungukna popo ang ane Ierusalem na kianla aselia e kungana i Volava. 23 Val mengen isalsalik nei saupai si Volava, Kami kevenat tuan, mi asinong akipai aniria ane siVolava. 24 Na kila alis kari alilis asi kanaangkokoai val saupai si Volava, nang kapoantok ta pongua na uk vo pongua na manitanginang asi alis.

25 Au, katapo atogon a mang sikei aigenen e Ierusalem kana asan ta Simeon.Katapo igenen korong na kapo igenen lom-lomon kapa. Katapo uli alis ani kana taunsi kokoai ani God ani ka vil ato ri Israel.Na Malanganto Gogoai katapo ago singina.26 Malanganto Gogoai katala amalangasaiania ta parik kapa angkokoai si ka mat

tung ka arai le ani igenen i akanangai angsi Volava. 27 Au, Malanganto kala ainoaiania ane nei rina i atailai, na ngono angk-isnganan ang kilong mela sunguk alak anat ang, Iesu asi abis singina asukang valvubuk ang ta saupai, 28 kala ngot ia na kalaalatun a God asukang ke, 29 “Volava, kulaatolongon vang kana kamasosokai asi kanapasal ta luai, asukang val kam mengen.30Nalapo arai vang kana ta matag akorongani kam abis i vilvil ato, 31 i kam la itonaie mataria i mamain ta palpal vap aongos,32 ani ri vap i ngising, asi kari luk malangassingina, na kammatan vap ri Israel asi kariluk ani aminaung ina.” 33 Na tamana verinana, kilongla sugul alava si mengen iposong ang ania. 34 Na Simeon kala posoatautauia iria na kala mengen a rinana taMaria ta mengen asukang ke, “Arai, natke kana, God kata atung ia ani vap miangi ri Israel. Ani mang matan ki uak maraiina, na mang matan ki tung atadut, nakapo akanangai le si God ani vap miangasi kari mengen arikek ania, 35 na numai,makus lava ka rongos a pakangat im valsamele delek, ani ka vil amalangas a kevelomlomonai musik si vap miang.”

36 Au, katapo atogon a mangsikei akatakai i kus amalangas kapa e iang, mangaina kana asan ta Ana. Tamana ta Panuelle si patvap si Aser. Aina ang kata lapolapan luai. Aino kata osongon le na emungi limalengua na matas palau kisngana kalamat. 37Le si taun ang katapo ago imainang.Na kana kalapo 84 a matas. Katapo uli agoakit nei rina i atailai. Si tenei ias na teneivong kapo uli alal ve sokotuk serei si God.38Au, si pangau ang akorong kamela palakna kala posong ro si God. Na kala mengenamalangas tatana si vap aongos ang kipoatu mata ta God ka samui pok a Ierusalem.

Papok ane Nasaret39 Au, kila abis apunuk aroron tapai ani

keve abis ang val saupai si Volava, le nakila pasiang pok ane Galilaia ane si karirina akorong e Nasaret. 40Na nat ang kalapolok alak kuvul velai ani dual. Katapo natmasam aroron na alomon ro si God katapoago singina.

Natung Iesu nei rina i atailai41 Si keve matas aongos rinana na

tamana kilongtapo uli palak ane Ierusalem

LUKAS 2:42 133 LUKAS 3:16si an ago si matan angan i Liuluai. 42 Nataun ang kalapo 12 na matas ania, na kilapalak kuvul ane si matan angan ang vallaulauan ro ina. 43 Au, matan angan angkala kamus le na kilongla pasiang pok anerina, sikei nat ke na Iesu kalapo ago poke Ierusalem. Rinana na tamana parik ki-longlapa malangas ta bil ke. 44 Kilongtaposekpat ta kata lapo auai ve kuvkuvulanlava ang. Asukang na kila pasal a sikei ataun kirol aongos le na kilongla tutaponggulegule ania si kari vap i atogon na kevetungaria. 45 Sikei parik kilong lapa sabonaiania. Asukang na kilongla palak pok aneIerusalem asi an gule ania. 46 Au, e mungi potol a taun kilonganla sabonai ania neirina i atailai si kapo sinong ve ri katakaii akalit ipo kokolongong na susuiai aniria.47 Vap aongos ipo longong ang ania, kitasugul alava si kana malangas ro na kanakeve polpol. 48 Taun ang kilongmela araiania, kilongla taping, na rinana kila an-tok ia ta, “Kag nat, marai sa kupo vila lau ke singimemlong? Namemlong vetamam namemlong tapo makus alava luaiipo gulegule anim.” 49 Na kala sui irilongta, “Marai sa milong tapo buk gulegulepok le anig? Parik milongpa malangas takag ring asi ago kana nei lu si mamai?”50 Sikei parik kilongtapa malangas a vukmengen ang kata posong ia singirilong.51Nakala pasiangpokve rilong aneNasaretna kanlapo longong aro irilong. Rinanakita lomon akit a keve bil aongos ke evingaria. 52 Na Iesu katapo polok alak simasam kuvul ve pukun, na God kapo bukia na ri vap kapa kipo kun buk ania.

3Akuskus si Ioanes katakai i asing tauia(Mt 3:1-12; Mk 1:1-8; Io 1:19-28)

1 Kata lapo 12 na matas i kana sinsinon-gan i saupai a Tiberio Kaisar, na Pontio Pi-lato kapo ainoinoai i Iudaia, na Erodes kapotulava e Galilaia, na tasina ta Pilipo kapotulava e ngono palpal i Ituraio na Tarakoni-tis, na Lusanias kapo tulava e Abilene, 2 nari Anas ve Kaiapas kilongpo ngono ainoai ikatakai i sula, na kalingana i God kala sereisi Ioanes, nat si Sakarias taun katapo agonei ring varasai palau. 3Au, kala tapasuk nakanlapo pasal aulit a palpal aongos i sung

ang e Iordanes, na kanpo akuskus ri vap taki luk a asing tauia asi akanangai ani karila lomon pokai na God ka lomon suai anikari keve lau rikek. 4 Val Esias katakai ikus amalangas kata salik kana mengen neibuk asukang ke, Kalingana i mang igenenkapo songosongo e nei ring varasai palauasukang ke. Mi usausa na selen ani Volava,mi itonai ta selen korong ania! 5 Kevelulung aongos asi tapus akorong ania, keveput na mulang asi bil amarul ania, keveselen lok asi koros akorong ania, keve selensilo asi tuk aro ania. 6 Na ri vap i kuli rinaaongos ki arai ani kana abis i vilvil ato naGod.

7 Au, petau tavirimok kimela sereisingina ani ka asing tauia iria, sikei kalaantok iria ta, “Nami na mamain ta natnat ikene! Si nang kata antok imi si sip pelekani marala vo serei ang? 8 Sikei mi uaiasereiai tapai ani lau bil voiang ka ataiamalangas ta mitala lomon pokai. Na miago ta angmemengenai musik an ta mipoangtivu aro ve Abaram. Using napo antokimi ta God kapo angkoai si luk ani keve iatke na ka asereiai ani keve tivuna i Abaramtatana! 9Kaput nang kalapo tung usausa situkul i ei. Keve ei ang vanang parik kipa uaita uai roron, asi tanga suai dong ani kut.”10 Na petau lava ang kipo sui ia, “Namemabis a sa vang kana?” 11 Na kala polpoliria asukang ke, “Si imi kapo atogon kanapongua na vakup ka alis a mangsikei anesi igenen vopo kovek ang, na ninia kapoatogon pok ka abis asukang kapa.” 12Mangkeve katakai i luk takis kila kun serei asi meluk asing tauia na kila sui ia ta, “Katakai iakalit, namem abis a sa vang kana?” 13 Nakala antok iria ta, “Mi ago to luk takis asoliuan ani kami atutung.” 14 Na mang kevekatakai i visvis kapa kilapo kun sui ania ta,“Au, na namem, namem kun abis ani savang?” Na kala antok iria ta, “Mi ago ta lukkapkap palau an si ri vap ta kami dual nami ago ta tupang palau an. Mi uruk palauani kami seupok.”

15 Au, ri vap aongos kilapo atu matavelai ani lomlomonai alava ta vei nganinga Ioanes kavpo igenen ke i akanangai taGod. 16 Sikei Ioanes kala mengen amalan-gas aongos iria ta, “Nau napo asing tauiaimi ta laman, sikei kapo atogon amangsikeika serei lak, kapo tavirimok anig, napo tav

LUKAS 3:17 134 LUKAS 4:10ro angkoai luai ve asosokai palau vopo luksuai ani pauk i kakina. Ninia vanang kameasing tauia imi ta Malanganto Gogoai vekut ni. 17Kalapo tung usausa asi kana irangsuai ani keve katui i kon na kan sinongkuvul nei lu. Sikei ka suluk suai ani mungnei kut vo tav angkoai simat ang.” 18Au, nasi mang kevemengenmiang kapa asukang,kapo asum iria na ka akuskus ta akus ro.19 Au na Erodes, tulava ke kapo nas anitatapokai ania si kana keve lau rikekmiang,na si kana lau rikek ta kalapo osongon veErodias, kisngana i tasina, 20 na kala vil alau rikek lava luai ta ka alakai ani Ioanes neilu i akangbat.

Asing tauia ani Iesu(Mt 3:13-17; Mk 1:9-11)

21 Au, ri vap kila luk asing tauia aon-gos na Iesu kapa, kamela kun luk ani as-ing tauia. Vuk taun ang kapo sokotuk,metekuku kala tavas, 22 na MalangantoGogoai kala pasiang na kamela gon singinaasukang val pukun i uk. Na kalinga kalaserei le metekuku ta, “Numai kag nat ro.Napo buk alava ua. Napo uruk luai anim.”

Mamain ta polpolokan tung si Iesu(Mt 1:1-17)

23 Ninia na Iesu kata lapo asukang ta 30na matas na kala tutapong abis. Tamana iIesu ta Iosep, ri vap kipo lomon ia asukang.Na Iosep tamana ta Eli 24 na Eli tamanata Matat na Matat tamana ta Levi na Levitamana ta Melki na Melki tamana ta Ianaina Ianai tamana ta Iosep 25na Iosep tamanataMatatias naMatatias tamana ta Amos naAmos tamana ta Naum na Naum tamanata Esli na Esli tamana ta Nagai 26 na Nagaitamana ta Mat na Mat tamana ta Matatiasna Matatias tamana ta Semein na Semeintamana ta Iosek na Iosek tamana ta Ioda27 na Ioda tamana ta Ioanan na Ioanantamana ta Resa na Resa tamana ta Sorob-abel na Sorobabel tamana ta Salatiel naSalatiel tamana ta Neri 28 na Neri tamanata Melki na Melki tamana ta Adi na Aditamana ta Kosam na Kosam tamana taElmadamna Elmadam tamana ta Er 29na Ertamana ta Iosua na Iosua tamana ta Elieserna Elieser tamana ta Iorimna Iorim tamanata Matat na Matat tamana ta Levi 30na Levitamana ta Simeon na Simeon tamana taIudas na Iudas tamana ta Iosep na Ioseptamana ta Ionam na Ionam tamana ta Eli-akim 31 na Eliakim tamana ta Melea naMelea tamana ta Mena na Mena tamana

ta Matata na Matata tamana ta Natam naNatam tamana ta David 32na David tamanata Iesai na Iesai tamana ta Iobet na Iobettamana ta BosnaBos tamana ta Sala na Salatamana ta Nason 33 na Nason tamana taAminadav na Aminadav tamana ta Atminna Atmin tamana ta Arini na Arini tamanata Esrom na Esrom tamana ta Pares naPares tamana ta Iudas 34 na Iudas tamanata Iakov na Iakov tamana ta Isak na Isaktamana ta Abaram na Abaram tamana taTara na Tara tamana ta Nakor 35 na Nakortamana ta Seruk na Seruk tamana ta Ra-gau na Ragau tamana ta Palek na Palektamana ta Eber na Eber tamana ta Sala36 na Sala tamana ta Kainam na Kainamtamana ta Arpaksat na Arpaksat tamanata Sem na Sem tamana ta Noa na Noatamana ta Lamek 37 na Lamek tamana taMatusala na Matusala tamana ta Enok naEnok tamana ta Iaret na Iaret tamana taMalelel na Malelel tamana ta Kainam 38 naKainam tamana ta Enos na Enos tamanata Set na Set tamana ta Adam na Adamtamana ta God

4Atokngai ani Iesu(Mt 4:1-11; Mk 1:12-13)

1 Au Iesu, Malanganto Gogoai kala aolia na kala papok le si sung ang e Iordanesna Malanganto Gogoai kala ainoai ania enei ring varasai palau 2 ani 40 na mang iasaongos. Na e iang vo petau ang ania kanlaatokngai ania. Si pangau aongos ang parikkatapa angan ta men pok, asukang na emung i pangau ang kalapo buk angan. 3Au,na vo petau kala antok ia ta, “Man numaia nat i God, ku asok a iat ke asi kana sakolane si pok.” 4Na Iesu kala antok ia ta, “Kitasalik ia ta, Parik kapa angkoai si ri vap ki tota pok papa.” 5Au, vo petau kala songo alakia na kanla akalit ia si vuk taun lik palauta mamain ta vainagoan aongos i kuli rina.6Na kala antok ia, “Na alis ua ta keve kitmatna keve tauia aongos ke nang kitala alis iautatana asi kag alis ani sikei si kag pilpilak.7 Asukang na man ku soturungai singig io,kakam aongos ta keve bil ke.” 8Na Iesu kalaantok ia ta, “Kita salik ia ta Ku soturungaisi Volava kam God; na ninia papalik ku abisania.” 9Au, kala songo ia ane Ierusalem nakanla atung ia si ring lakat luai kuli rina iatailai, na kala antok ia, “Man numai a nat iGod, ku akik asiang, 10using kita salik ia ta,Ka asok kana keve angelo asi kari aiveven

LUKAS 4:11 135 LUKAS 4:40aro anim, 11na ki teng alakat ua ta kungariavei kakim ka tukai si iat.” 12 Na Iesu kalaantok ia ta, “Kapo mengen ta, Ku ago taatoktokngai an ani Volava kamGod.” 13Au,kala kamus na vo petau si atoktokngai aniasi keve selen aongos, na kala atolongontapai ania kokoai ani mang taun roron emung.

Iesu kata tutapong abis e Galilaia(Mt 4:12-17; Mk 1:14-15)

14 Na Iesu kala papok ane Galilaia takitmat i Malanganto Gogoai na akuskus inakala papanai si palpal aulitai aongos ang.15 Katapo vil akalkalit nei kari keve lu ikivung na vap miang kitapo alatun ia.

Ri Nasara kita kirikai ani Iesu(Mt 13:53-58; Mk 6:1-6)

16 Au, kamela serei e Nasara, kana rina iliklik. Na si taun i atailai kala palak nei lui kivung val kana lau si keve taun. Na kalatung atung si tataot, 17na kila alis ia ta buki katakai i kus amalangas, Esias. Au, kalaeres a buk ang na kala sabonai ani palpalang si salsalik ke, 18 Malanganto i Volavakapo ago singig. Kata akanangai anig aninaka akuskus ri vap mailik ta akus ro. Kataasok iau ani nakamengen amalangas ri vappo ago nei gogotan ta kila kalakala, na rimata ba ta kila arai pok. Na ri vap poago nei vilvil akui ta kila kalakala. 19 Nanaka mengen amalangas ta taun i kanaabis roron a Volava kalapo serei vang kana.20 Au, kala lun pok a buk ang, na kala alispok ia si vopo aiveven ani lu ang, na kalasoisinong. Vap aongos ang e nei lu angkilapo tun akit ia. 21 Na kalapo mengeniria ta, “Kana anginang mipo kolongong amengen i vuk salsalik ke na kalapo sereiatutuman vang kana.” 22 Na kilapo manaongos ia. Ki taping ania si keve vukmengen talupus ang kata asuai ania. Nakila angsusuiai ta, “Kana na nat ang si Ioseppalau nang, ingko?” 23 Na kala antok iriata, “Napo malangas ta nganlak mi apunakiau ta mengen ke, ‘Au, katakai i vilvil ato,ku ato pok ua! Keve abis ang kutala abisia e Kaparnaum, sa, parik kupa buk abistapai ania e ke si kam rina?’ ” 24 Na kalarodo kanamengen, “Napo antok atutumanimi ta kapo kovek i katakai i kus amalangaskipo ainainak ania si kana rina akorong.25 Io, tutuman luai, using si taun i Elias

katapo atogon a keve mainang duk i Israelakorong si taun kovek i langit ang ani potola matas na inongos kuvul ve buk anganlava ang e kuli rina aongos. 26 Sikei, kapokovek imangsikei iria, God kata asok a Eliastaun ia. Kata asok ia taun a mangsikei amainang le Sarepta e palpal Sidon. 27Na rivap pukun tapak kapa kitapo duk e Israelsi taun i Elisaio, sikei parik ta sikei iriakata luk vilvil ato, parik. Naiman papalik,igenen ang le Suria.” 28Na vap aongos neilu i kivung ang kila longong a mengen angna kala pat iria na marala. 29 Ki tapasukna ki lu suai ania pelek ani nei rina ang,na kianla tak alak ia ane kuli put ang karirina katapo tung singina, asi an so asiangtatana le kuli bang ang, 30 sikei kala solongnei liuan iria na kala pasal suai.

Igenen malanganto rikek kata aol ia(Mk 1:21-28)

31Nakala pasiang aneKaparnaum,mangrina i Galilaia, na si keve taun i atailai kan-lapo akalkalit ri vap. 32Na kitapo taping anikana akalkalit, using kana mengen katapoatogon kitmat. 33 Nei lu i kivung ang kat-apo atogon a mangsikei a igenen, malan-ganto rikek i ingua katapo aol ia, na kalasongosongo alava ta, 34 “A! Iesu le Nasaret,kupo buk vil sa vang kana animem? Sa,kupo serei kana asi kam me vil punuk suaianimem? Napo malangas ua. Numai anat Gogoai i God!” 35 Na Iesu kala atakunia ta, “Ku musik! Soung suai ania!” Naingua ang kala so tatana e mataria na kalasoung suai ania, sikei katapo kovek i rikeke pukun ina. 36 Na kilapo taping aongosna ki mengen angpokpokai aniria ta, “Au,sa matan mengen kana kapo asukang ke?Arai, kapo asok velai ani kitmat na dual narimalanganto rikek kipo soung suai!” 37Naakuskus ina kala pasal aulit a palpal aongosang.

Iesu kata vil ato na vap miang(Mt 8:14-17; Mk 1:29-34)

38Nakala soungpelek a nei lu i kivungnakanla palak nei lu si Simon. Na omona i Si-mon katapo malepen i mulak, na kila soko-tuk ia asi pakangai ania. 39Au, kala tung tu-rung singina na kala atakun a malepen angna kala papelek ia. Na akorong palau kalatapasuk na kala sasagi aniria. 40 E mung si

LUKAS 4:41 136 LUKAS 5:18makarap kalapo siang, ri vap kimela sereisingina ta mamain ta tungaria kipo atogonmalepen angpetpetekai, na kala amatunga kungana singiria siksikei na ka ato iriaaongos. 41 Na ri ingua kapa kilapo kunsoung suai ani vap miang, velai ani kiposongosongo ta, “Numai a nat i God!” Sikeikala atakun iria, na parik kapa atalipaianiria asi mengen, using kipo malangas taninia na igenen i akanangai.

Paspasal asi an akuskus(Mk 1:35-39)

42 Au, si tangat Iesu kala papelek arina ang na kala pasal taun a mang ringkalakala. Na ri vap kila tutapongai guleg-ule ania na kianla sabonai ania na kilabuk atakun ania asi kana ago akit ve ria,43 sikei kala antok iria ta, “Kapo mamaitenta nakan akus ta akus ro i kana vainagoana God si mang keve rina kapa, using niniavanang a tukulai i asok ke anig.” 44 Nakanlapo akuskus aliu si keve lu i kivung eIudaia.

5Songo ani ainoai i volo nat i akalit(Mt 4:18-22; Mk 1:16-20)

1Mangsikei a taun katapo tung e ngereloi laman tatapulit ang e Genesaret. Na rivap kian lapo tabat aulit ia using kipo bukkolongong ani mengen i God. 2 Na kalaarai ani pongua na vul e ngere lo. Vap pomaiak kuluna kitala siang na kilapo galuikari keve uvene. 3 Na kala kokos kuli vulang si Simon, na kala sokotuk ia ta ka pensulai asiang lik ania pelek a ngerelo na kalasinong na kala akalit a ri vap. 4 Au, taunang kala kamus ta akuskus, na kala antok aSimon ta, “Ku kalip ane nei laman mitingna ku an polok kam uvene.” 5 Na Simonkala antok ta, “Katakai i akalit, namemtalaatokngai alava luai tenei vong aongos kena parik namempa tul bonai ta ring ien,sikei kapo ro, using a kalingam, nan anguanpolok an.” 6 Au, kianla anguan polok anna ien kala duk luai na kari uvene kalapobuk tading using a ien vola duk arikekluai. 7 Na kila songo na keve tungaria kulimang vul ang ani ki pasal asung na kimepakangai aniria. Au, kimela voko asungna ki tak alak a uvene ang na kila akosia. Rilong aongos a ngono vul ang kilongla

duk arikek luai ta ien na kilong lapo bukgok ta maiten ina. 8 Au, Simon Petero kalakinle na sa kapo serei na kala soturungaisi ngono kakina i Iesu. Na kala antok ta,“Volava, ku pasal akipai anig, using nau akatakai i bil arikek.” 9 Using ninia ve kevetungana kipo abis kuvul ve nia kipo tapingarikek ani ien duk luai ang. 10 Nang kapana Iakovo ve Ioanes, ngono nat si Sebedaio,kilongpo abis kuvul ve Simon. Au, Iesu kalaantok a Simon ta, “Ku ago ta leng an. Kanavang kulapo tutapongai asi kam sog vap.”11 Na kila dal alak pok kari ngono vul. Kiatolongon a keve bil aongos na kila usingia.

Iesu kata vil ato na igenen tapak(Mt 8:1-4; Mk 1:40-45)

12 Mangsikei a taun katapo ago simangsikei i keve rina ang, na mangsikeia igenen, pukun ina kapo mamakasanaongos ta tapak, na kala arai ani Iesu nakamela matung turung e matana, na kalasokotuk ia ta, “Volava, man kupo naung,kupo angkoai si vil adaus anig.” 13Na kalasulai ani kungana na kala teng e pukun inana kala antok ta, “Io, napo naung. Pukunim kala serei daus vang!” Na akorong palauna pukun tapak ang kala kovek pelek ia.14 Na kala antok amadot ia ta, “Ku ago tamengen amalangas an ani mangsikei ta bilke, sikei kuan akalit ta pukun im si katakaii sula ani ka suluk a alilis ang i kam vilvilatanginang val kana saupai a Moses, ani rivap asi kari nas ta kulapo daus.” 15 Sikeilak, akuskus ina kala papanai. Na petaumiang luai kimepo serei asi me kolongongania na kime luk vilvil ato pelek kari kevemalepen. 16 Sikei katapo taging lik ane siring varasai palau na kanpo sokotuk.

Iesu kata vil ato na igenen soles(Mt 9:1-8; Mk 2:1-12)

17 Mangsikei a taun katapo akalkalit namang keve Parisaio ve vap malangas anisaupai kipo sinong. Kitala pasal le sikeve rina aongos i Galilaia na le Iudaiana Ierusalem kapa na kita melapo sinongkuvul lava e iang. Na kitmat i Volavakatapo ago ania si abis vilvil ato. 18 Namang rukun vap kila serei ta asasalakan imang igenen soles. Na kitapo buk asalakalak ania ane nei lu asi an amatung ania

LUKAS 5:19 137 LUKAS 6:5si Iesu. 19 Na kilapo gulegule pangau asipalak tatana nei liuan i petau lava ang,sikei parik kapa angkoai. Asukang na kipalak tatana ane kuli lu, ki ding a kuli lu,na kila atikok asiang ia kuli kana pata anenei liuan i petau ang e mete Iesu akorong.20 Si taun kala arai kinle ani kari lomlomonna kala antok ta, “Iuang, kam keve laurikek, nala lomon suai ania.” 21 Na keveParisaio ve vap malangas ani saupai kilapolomlomonai na kilapo angsusuiai musikangpokpokai aniria ta, “Au, si kana kapomengen i nau varas? Si kapo kun koi asilomon suai ani lau rikek? God papaliknang!” 22 Iesu kalapo malangas lenginangkari lomlomonai musik na kala sui iria ta,“Marai sa mipo angsusuiai e lomlomonaiimi? 23 Si i ngono bil ke kapo remrem siantok ania? Nala lomon suai ani kam laurikek, vo si antok ta ku tapasuk na ku pasal?24Sikei, asi kami nas vang ta igenen i pukunkapo atogon kitmat kuli rina si kana lomonsuai ani rikek,” le na kala antok na igenensoles ang ta, “Napo antok ua, tadut na kusunguk le kam pata na ku pasal ane rina.”25Na akorong palau kala tapasuk e matariaaongos, na kala sunguk le kana pata na kalapasal i po alatun ani God ane rina. 26 Vapaongos kilapo taping na kila alatun a God.Ki man velai leng ani bil ke na kila antokta, “U, taratala arai vang ani bil ke na taralataping luai.”

Songo ani Levi(Mt 9:9-13; Mk 2:13-17)

27 Au, e mung ina kala soung na kanlaarai ani mangsikei a igenen kana asan taLevi, kapo katakai i luk takis na kataposinong nei kana lu ipo luk takis. Na kalaantok ia ta, “Me using iau.” 28 Na kalaatolongon kana keve bil aongos na kalatadut na kala using ia. 29 Au, Levi kanlateng amangsikei amatan angan lava ania enei kana lu na petaumiang i ri vap luk takisnamang vap palau pulakai kitapo angan veria. 30 Na ri Parisaio ve kari vap malangasani saupai kila gai si kana keve nat i akalitta, “Marai sa mipo matan angan kuvul vevap luk takis ke na vap bil arikek suke?”31 Na Iesu kala polpol iria ta, “Vap po toaroparik kipa inongos taun a katakai i vilvilato, sikei ri malepen vang. 32 Parik natapa

serei asi me songo ani vap korong, sikei rikatakai i bil arikek, ani ki lomon pokai.”

Laulauan i alal(Mt 9:14-17; Mk 2:18-22)

33 Na kila antok ia, “Keve nat i akalit siIoanes kipo uli alal na sokotuk na asukangkapa keve nat i akalit si ri Parisaio, sikeikakam kipo uli angan na inum.” 34Na Iesukala antok iria, “Sa, mipo buk atakun anikeve tungana i vo tauk i pagamau ani kimalsi taun kipo ago kuvul ve nia? 35Ka atogona taun iles lak na kila luk suai ani vo tauk ipagamau pelek iria, na taun ang vanang kimal lak.” 36Na kala mengen iria ta kankan-uai i mengen kapa. “Kapo tav angkoai sitara ding suai le ta vuk vakup le si maustanginang asi suisui alak ania si maus ka-vang, vei tarala vil ding a maus tanginangang. Na mang anu kapa, vuk vakup tangi-nang ang parik kalapa angkokoai ve mauskavang ang. 37Na kapo tav angkoai kapa sitara lingai ani vaen tanginang dong a paukkavang, vei pauk ang ka tading. Sukana navaen kala vekai asip na pauk ang kapa kalakun rikek. 38 Sikei, vaen tanginang kapo rosi pauk tanginang. 39 Na kapo tav angkoaisi man kitala uli inum si vaen kavang, kipobuk a vaen tanginang. Using kipo antok ta,‘Anu kavang kapo roron.’ ”

6Rok kon si taun i atailai(Mt 12:1-8; Mk 2:23-28)

1 Si mangsikei a taun i atailai katapopasal aliu nei keve matang kon, na kanakeve nat i akalit kilapo rok a mang matankon na kila mul ia ta kungaria na kilapoangan a katui ina. 2Na mang keve Parisaiokila sui ta, “Au, marai sa kana mipo abisa lau ke kapo tav angkoai si abis ania sitaun i atailai?” 3 Na Iesu kala polpol iriata, “Au si parik lak kana mitapa tataot aakuskus i David na sa kata abis ia si taunkatapo buk angan, ninia ve keve tungana?4 Kata palak nei lu si God na kala luk a poki asinong akipai ang voiang ri katakai i sulapapalik kipo atogon a roron asi angan ania,na kala angan ia, na kala alis kapa si kevetungana.” 5Na kala mengen iria, “Igenen ipukun kapo Volava i taun i atailai.”

Igenen kunga mat(Mt 12:9-14; Mk 3:1-6)

LUKAS 6:6 138 LUKAS 6:346Au, si mang taun i atailai kapa kala riuk

lak nei lu i kivung na kanlapo vil akalit.Katapo atogon a mangsikei a igenen e iangpalso i kungana katapo mat. 7 Na ri vapmalangas ani saupai ve ri Parisaio kilapoteremai ania ta man kala vil ato ia, ki aolesia using kapo taun i atailai. 8Sikei kata lapomalangas kari lomlomonai, na kala antoka igenen kunga mat ang ta, “Tadut atungane ke.” Na kala tadut na kalapo tung eiang. 9 Na Iesu kala antok iria asukang ke,“Napo buk sui animi. Kapo angkoai si tauni atailai si pakangai vo si bil arikek? Sivil ato vo si vil punuk?” 10 Na kala araraiaulitai aongos aniria, na kala antok ia, “Kukoros a kungam.” Kala vil ia asukang nakungana kala pukunan aro pok. 11 Sikeikilapomarala alava luai na kilapo tutapongangmemengenai ta ki saka bil an ani Iesu.

Iesu kata songo na 12 na nat(Mt 10:1-4; Mk 3:13-19)

12 Si pangau ang Iesu kala kiklak ane sipalpal mulang asi an sokotuk. Na kanlaago na vong aongos ang i sokotuk ane siGod. 13 Au, kala tenei vauk na kala songokana mamain ta vap ipo usiusing ania nakala irang suai ani 12 iria, na kala posongiria ta aposel. 14 Kana vang ria. Simon,nang kata atuk kapa ia ta Petero, na tasinata Andereas na Iakovo na Ioanes na Pilipona Bartolomaio 15 na Mataio na Tomas naIakovo si Alpaio, na Simon nang kipo kinia ta Selote, 16 na Iudas si Iakovo na IudasIskariot, vopo alis suai ania asi kana mat.

Iesu kata vil ato na vap miang(Mt 4:23-25)

17Na kila auai asiang kuvul na kame lapotung si ring korong. Na vap miang ipousiusing ania kitapo ago kuvul ve petaulava le Iudaia, na le Ierusalem na le ngonopalpal ke ngere laman, Turo na Sidon.18 Kita mela serei ani kime longong ia naki luk vilvil ato si kari keve malepen. Nakata vilvil ato na vap sangan ta ingua 19 navap aongos ang kitapo buk sigil ania usingkitmat katapo soung le singina na kapo vilato iria.

Iesu kata mengen ani ri logo na ri tauia(Mt 5:1-12)

20 Au, kala tun kana petau ipo usiusingania na kala mengen asukang ke, “Uruk

kakami mipo vap logo, using kakami nasinsinongan nei vainagoan si God. 21Urukkakami mipo buk angan kana, using mimasung aro lak. Uruk kakami vap po tangisang kana, using mi los lak. 22Uruk kakamisi man ri vap ki mirik animi, na ki kirik naki nau varas animi, na ki posong imi ta vaprikek marai usiusing ani igenen i pukun.23 Mi uruk si taun ang na mi mikamika tamaramarak, using a seuseupok lava kapoago kokoai animi e pangkul. Io, using niniapalau a lau ke nang a keve tivuria i vappo mengen arikek ang animi kita kun abisania si mamain ta katakai i akus anan-gan. 24 Sikei nami ri tauia, ka rikek animipala usingmilapo siang lenginang nei kamimaramarak. 25 Nami vap po maspil angkana, ka rikek animi using mi buk anganlak. Nami vap po los ang kana, ka rikekanimi using mi mamakus na mi tangis.26 Ka rikek animi, man kana ri vap kipomengen aro animi. Io, using ninia palau alau ke nang a keve tivuria i vap po mengenaro ang animi kita kun abis ania si mamainta katakai i akus kapau.

Vinga ro taun a tungam vopo mirik anim(Mt 5:38-48; 7:12a)

27 Sikei napomengen imi kanamipo lon-gong iau. Mi vinga ro taun a vap po maralaang animi. Mi abis a lau roron singiria, vappomirik ang animi. 28Miposo aro iria, ririakipo poso arikek imi. Mi sokotuk aniria,riria kipo bil arikek animi. 29 Man a sikeika tavapat a palpal asam, atalipai ania naka tava na mang palpal ang kapa. Man asikei ka luk kam vakup, atalipai ania na kaluk kam siot kapa. 30Alis a si kapo aikut ua.Na man a si ka luk palau kam bil, ku agota buk pok an ania. 31 Ninia palau na lauang mipo buk ani ri vap ki abis ia singimi,mi kun abis ania singiria. 32 Au, man mipovinga ro papalik taun iria kipo vinga rotaun imi, mi saka luk an ani roron? Arai, rikatakai i bil arikek kapa kipo kun vinga roangpokpokai aniria. 33Namanmi abis a lauroron papalik ane singiria kipo kun roronanimi, mi saka luk an ani roron? Ri katakaii bil arikek kipo kun asukang kapa. 34 Naman mipo alis tapai ane singiria papalikmipo atu lomlomon ta mi luk pok singiria,mi saka luk an ani roron? Kapo asukangpalau kapa si ri katakai i bil arikek ane si

LUKAS 6:35 139 LUKAS 7:7mangmatan pok iria. Kipo alis tapai asi lukpok ani polpol iria. 35 Sikei nami vang, miuli vinga ro taun a vappomarala ang animi,na mi abis a lau roron ane singiria. Alistapai aniria, na mi ago ta vubuk using anipolpol ina. Man asukang, kami seupok katavirimok, na mila inatus si Vo TavirimokLuai. Using ninia na tamami kapo vingaro aniria, riria kipo tav poso aro na ririamamain ta katakai i bil arikek. 36Mi lomonsuai asukang palau val tamami kapo lomonsuai.

Kiming ani tungam ka ago(Mt 7:1-5)

37 Mi ago ta kiming an ani tungami, veinganing kila kun kiming animi. Mi agota mengen arikek ani mang matan, vei kimengen arikek animi. Mi lomon suai anilau rikek si mang matan, na ki kun lomonsuai ani kami lau rikek. 38Mi vap uli alilis,na ki kun alis animi. Tutuman luai, mi luk apalpal duk. Ka duk na ka kamsarak. Ki abisia singimi angkokoai palau val lau angmitaabis ia.” 39 Na Iesu kala mengen kapa iriata kankanuai i mengen ke, “Igenen mataba parik kapa angkoai asi ainoai ani mangba. Man asukang, rilong aongos kilong anlasiang nei lulung. 40 Ri nat i akalit parikkipa lakat ani kari katakai i akalit. Sikei,man kila akamusai ani kari akalkalit, kilaasukang val kari katakai i akalit. 41Marai sakupo tun a tep lik ang e matana i tungam,na numai akorong kupo tav nasai ani vukeilava ang e matam? 42 Kapo saka ro an manku antok a tasim ta, ‘Apua, tasig, me nameluk suai tapai ani tep ang e matam’ mannumai akorong lak parik kupa tun kinle navukei lava ang e matam? Numai a katakai ikapau. Aino ina, ku luk suai ani vukei lavaang ematam akorong, le na kula angkokoaiasi arai atapalas si luk suai ani tep ang ematana i tungam.

Arai kinle ani iei si uai ina(Mt 7:17-20; 12:34-35)

43 Io, ei roron parik kapa angkoai asiuai asereiai ani uai rikek. Na ei rikekparik kapa angkoai asi uai asereiai ani uairoron. 44 Tarapo kinle na keve ei aongossi uai iria. Parik tarapa kopos suke le sikakaul, na parik tarapa kopos vaen le siei komkomongot. 45 Igenen ro ka asoungasereiai ani roron le si tauia i keve bil roronangnei vingana, na igenen rikek ka asereiai

ani rikek le si tauia i kana keve bil rikek.Using a nguruna kapo asoung a bil angvingana kapo duk tatana.

Ngono kelkelai(Mt 7:24-27)

46 Marai sa mipo songo iau ta, ‘Volava,Volava’ na lak parik mipa longong kagmengen? 47 Man a sikei kapo serei singig,na kapo longong kag mengen, na kapo abisusing ia, arai, naka akalit imi ta nia kaposaka pok an. 48 Kapo pok val igenen abislu na kata tep alulungai luai na ka atungkana kelkelai kuli iat. Taun a molong kataserei na kamela tavap a lu ang, parik katapaangkoai asi aruk ania using kata kelai aroluai ania. 49 Sikei man a sikei ka longongpalau kag mengen sikei parik kapa abisusing ia, kapo pok val igenen vopo abis angani kana lu kuli vunep palau na kapo koveki kelkelai roron. Na taun a molong katatavap a lu ang, kala uak sumasuma palauna kala tagalang aongos.”

7Iesu kata vil ato na asosokai si ainoinoai i

petau i visvis(Mt 8:5-13; Io 4:43-54)

1 Au, kala akamusai tapai ani keve men-gen aongos ang si kokolongong si ri vap, nakala pasal ane Kaparnaum. 2 E iang katapoatogon a mang ainoinoai i petau ipo visvis,katapo atogon kana mang asosokai katapouli lomlomonai alava ania na asosokai angkatapo malepen alava luai. Kalapo anga-sungai ani mat. 3 Si taun ang ainoinoai angkala longong a inasai i Iesu, na kala asok amang matan tulava i ri Iudaia, asi an soko-tuk ania ani kame vil ato kana asosokai.4Asukang na kimela serei si Iesu na kimelasokotuk aroron ia ta, “Iuang, kapo aunai iro singim ani ku pakangai ani igenen ke,5 using kapo uli pakangai alava anira riIudaia. Nia vanang kata abis kamem lui kivung.” 6 Au, Iesu kala auai ve ria nakanlapo angasungai ani lu ang na igenenang kala asok a mang matan tungana tamengen asukang ke, “Volava, ku ago ta mepakasang luai an ane ke, using napo tav roangkoai asi songo alak anim ane nei kag lu.7Tukulai ina vanang nata lomon ia ta pariknapa ro angkoai asi kag an serei singimakorong. Sikei, ku posong palau na kag

LUKAS 7:8 140 LUKAS 7:33asosokai ka to aro pok. 8 Using nau kananapo igenen ipo ago neite saupai, na kagpetau i visvis kipo kun agoneite kag saupai.Asukang ta man naka asok a mang anu taka pasal, na kala pasal. Na man naka asok amang anu ta ka me, na kamela pakasang.Na man naka asok kag mang asosokai taka abis a mang nem, na kala abis ia.” 9 Sivuk taun ang a Iesu kapo longong amengenke, kala taping ania. Kala taval talang apetau lava po auai ang ve nia na kala antokiria, “Napo antok imi, parik lak napa araiani lomlomon kit asukang ke nei liuan i riIsrael.” 10Na vap i asok ang kila papok anenei lu na kianla sabonai ani asosokai ang silapo to aro.

Iesu kata vil ato na natung le Nain11 E mung lik ina kala pasal taun a mang

rina kana asan ta Nain kuvul ve kana kevenat i akalit na mang petau duk. 12 Taunkianla serei mete takaman i rina ang, namang vap kilapo soung velai ani matmat.Nat mat ke kapo ring sikei palau a nat narinana kapomainang. Vapmiang i rina angkitapo auai ve nia. 13 Si taun ang Volavakala arai ani mainang ang kala ngorem ia,na kala antok ia ta, “Ago ta tangis an.” 14Nakala pasal aliu na kanla sigil a pata na vappo asalak ang ania kila tung. Na kala antokta, “Natung, ku tadut.” 15 Na nat mat angkala sinong atung, na kalapo tutapongaimengen. Na kala alis ia si rinana. 16 Vapaongos ang kilapo leng alava na kila alatuna God ta mengen asukang ke, “Mangsikei akatakai i akus lava kana kame lapo ago vetara. God kalapo serei vang kana si kanamatan vap.” 17 Na akuskus i sa kata vilia kala pasal apapanai aongos nei palpalIudaia na aulit aongos e iang.

Susui si Ioanes katakai i asing tauia(Mt 11:2-19)

18 Keve nat i akalit si Ioanes kianla atataiia ta keve nem ke. 19Na Ioanes kala songona pongua iria, na kala asok irilong anikilong an nanas si Volava ta, “Numai tu-tuman vang kana na igenen vo me sereike, vei nganing namemla atu lomlomonta mangsikei petekai?” 20 Na ngono natang kilong anla serei si Iesu na kilonglaantok ia ta, “Ioanes katakai i asing tauiake kata asok asi me sui anim ta numai

tutuman vang kana na igenen vo me sereike, vei nganing namemla atu lomlomon tamangsikei petekai?” 21Si taun ang akorongIesu katapo vil ato na vap miang pelek karikeve malepen anglok na ka lu suai ani riingua na ka vil ato na keve vap mata ba.22 Asukang na kala antok irilong, “Milongpapok namilong anlamengen amalangas aIoanes ta samilong tala arai ania namilongtala longong ia. Ri mata ba, kilapo araraipok. Ri soles, kilapo pasal korong. Ri tapak,kilapo rangrangis aongos, na ri talinga bot,kilapo longong korong. Riria kitala mat,kilapo tapasuk pok. Ri vap mailik, kilapolongong a akus ro. 23 Kapo tauia na igenenang nang parik kapa savang marai ig.”24 Au, ngono nat ang si Ioanes kilonglapasal suai na Iesu kalapo atatai ani petaulava ang ta Ioanes. “Mita pasal ane ringvarasai palau si kami an arai ani sa? Anitavuang kapo lulu angpok si malu? 25 Au,man parik, na mita pasal asi kami arai anisa? Ani igenenmaus tamaus ro luai? Parik.Vap ang kipo maus ta maus roron luai nakipo uli matan angan aro luai, kipo agonei keve lu lava si ri tulava. 26 Au, manparik, na mita pasal asi kami an arai anisa? Ani katakai i akus? Io, ninia vanang!Na kapo lakat ani katakai i kus amalangas.27 Kana vang na igenen ke kita salik tatanaasukang ke, Arai, naka asok kag asosokaiaino anim, voiang kan itoiton aino na selenanim. 28Napo antok imi ta nei liuan i ri vapaongos i kuli rina kapo kovek ta mang anukatala tung alakat ani Ioanes. Sikei lak, sikapo liklik luai nei vainagoan si God, kapolakat ania.” 29 Ri vap aongos ve ri katakaii luk takis kapa kilapo longong kana atataia Iesu na kipo soksoko akorong ani kanaselen a God kapo korong, using riria kitalaluk asing tauia si Ioanes. 30 Sikei ri Parisaiove ri vap malangas ani saupai, kipo misagani kana vubuk a God aniria using parikkita lapa luk asing tauia singina.

31 “Au, naka altongai ani matanpolpolokan i taun ke ta sa? Kipo pokval sa? 32 Kipo asukang val inatus liknei ring i po asesel na kipo sinong isongosongo angpokpokai asukang ke,‘Namemtala kuikui animi na parik milapamika. Namemtala akurkurai animi naparikmilapa tangis.’ 33Arai, Ioanes katakai

LUKAS 7:34 141 LUKAS 8:8i asing tauia kata serei na parik kapa anganna inum, na mila antok ta kapo sangan taingua. 34 Au na kana na igenen i pukunkamela serei na kalapo angan na inum,na mila antok, ‘Arai ta igenen ramit suke.Arai ta igenen buk inum alava suke. Araita igenen suke kapo angtunganan ve rikatakai i luk takis na ri katakai i bil arikek!’35 Nang a laulauan si ri vap masam kapoakalit ta masam ang kapo tutuman.”

Iesu kata akala na aina katakai i bil arikek36 Na mangsikei i ri Parisaio kala asok

tapai ania asi kana mematan angan ve nia.Na kamela palak nei lu na kilapo sinong siangan. 37 Au, mangsikei a aina kala palak,kapo aina i rina ang na kapo mangsikei akatakai i bil arikek. Kata longong ta kalapoago si matan angan nei lu si Parisaio ang,na kala luk le kana ese sain ro, 38na kamelatung e mung ina, ngere ngono kakina, nakapo tangis, kalapo raus a ngono kakina talummata imatana, na kapo ruduk ia ta ungi patuna, na kalapo lulus a ngono kakinana kala tiuai ani kana ese sain ro e ngonokakina. 39 Na Parisaio vo asok tapai angania kala arai na kalapo lomlomonaimusik,“Man kana na igenen ke kapo katakai i kusamalangas, oro kala kinle na vo po sigil keania, ta kapo mangsikei a aina bil arikek.”40Na Iesu kala antok ia, “Simon, napo bukmengen anim ta mangsikei a mengen.” Nakala antok, “Katakai i akalit, kala ro. Kumengen.” 41 “Mang igenen katapo togon amang pongua na igenen kilongtapo togonkope singina. Mang anu ta 500 na kang,na mang anu ta 50. 42 Sikei kilong tapokovek i kapkap asi polpol ani karilong kope.Asukang na kala lomon suai anirilong aon-gos. Au, si irilong katapo uruk alava ania?”

43 Na Simon kala antok, “Napo lomonia ta ninia vo atogon kope lava.” Na kalaantok ia ta, “Io, kutala kinle korong.” 44Nakala taval talang a aina ang na kalamengena Simon asukang ke, “Ku arai ani aina kekana! Si taun nata palak nei lu, parikkuta lapa alis laman asi kag raus ani ngonokakig, sikei ike katala raus a ngono kakigta lum mata i matana, na kala ruduk iata ung i patuna. 45 Parik kuta lapa lulusiau. Sikei ninia, le si vuk taun nata palak,parik lak kapa aulei lak ta lulus ani ngonokakig. 46 Parik kuta lapa tiu a patug ta

rul i elaio, sikei ninia katala tiuai ani esesain ro e ngono kakig. 47 Kana vang napoantok ua ta kana keve lau rikek duk, nalalomon suai ania. Io, ninia vanang kapouruk alava anig. Sikei igenen vo togonmenlik palau asi lomon suai, kana uruk anig kaliklik palau.” 48 Na kala antok ia ta, “Kamkeve lau rikek, nala lomon suai ania.” 49Navap po angan ang ve nia kilapo kinungaimusik lik asukang ke, “Au, si kana kamelapo lomon suai ani mamain ta lau rikek?”50Na kala antok a aina ang ta, “Kula sapangsi kam lomlomon. Ku pasal ta marip.”

8Matan aina lapo to ang kilapo auai ve Iesu

1 E mung palau ina kalapo pasal angpoknei keve rina lava na keve rina lik nakapo apasa ta akus ro i kana vainagoan aGod. Kana 12 na nat kitapo auai kuvulve nia. 2 Asukang kapa mang matan ainavoiang katala asok suai ani ri ingua singiria,na katala ato iria si mang keve malepen.Mangsikei ta Maria, kipo kin ia ta Mag-dalene voiang a limalengua na ingua kitasoung pelek ia. 3Na Ioana, kisngana i Kusasnang kapo mangsikei a asosokai si Erodes,na Susana, na mang matan miang kapa,kitapo papakangai aniria si palpal i pukunle si kari togtogon akorong.

Kankanuai i mengen ani katakai i sukal(Mt 13:1-9; Mk 4:1-9)

4 Au, mangsikei a taun petau tavirimokluai kimela seserei akuvulai le si mangkeve rina miang. Na Iesu kala akalitiria si kankanuai i mengen asukang ke,5“Mangsikei a katakai i sukal kata sapungaiani kana keve katui i pok e matang, namang matan katui kanpo uak e selen nakilapo saksakai kuluna, na ri mani kimelaangan ia. 6Na mang matan katui kianlapouak si ring iatan, na kila polok alak, na kilamak using kapo kovek i laman. 7 Na mangmatan katui kipo uak nei ring kakaulan,na kanla polok alak ve nia na kala palunrunguk ia. 8Namang matan katui kipo uaknei roe roron. Kipo polok alava na kipo uaisoliu ta 100 alak ani keve katui i sukal ang.”Taun kan posong akamusai ani mengen ke,na kala songosongo, “Man a si kapo atogontalinga, kapo ro ka longong!”

LUKAS 8:9 142 LUKAS 8:31Lomlomonai i Iesu si akuskus si kankanuai

i mengen(Mt 13:10-17; Mk 4:10-12)

9 Na kana keve nat i akalit kilapo susuiaiania tamalmalasupai i kankanuai imengenke. 10 Na kala antok iria, “Malangas i kevebil mumun i vainagoan si God, kakami asiatogon, sikei si mang matan napo mengeniria nei kankanuai i mengen, asi kari guleg-ule na ki tav sabonai, na asi kari kokolon-gong na ki tav nas.

Supsupai i kankanuai i mengen ani katakaii sukal

(Mt 13:18-23; Mk 4:13-20)11 Kana vang a supsupai i kankanuai i

mengen. Katui nang, ninia na mengen siGod. 12 Na katui i lapo matung ang neiselen, nang riria kipo vap longong, sikei avo petau kamela luk suai ani mengen ange vingaria, ani ki ago ta lomlomon an veiki teng a to. 13Na katui i la uak ang si ringiatan, nang riria kita luk a mengen na kilauruk singina, sikei parik kita lapa asia mis.Kipo lomlomon si vuk taun kudik lik palau,sikei man a atoktokngai kala serei singiria,kilapo atolongon kari lomlomon. 14 Nakatui i la uak ang si ring kakaulan, nangriria kitala longong a mengen sikei parikkipa matukal using kipo rakus si vubukusing ani tauia lava na uruk i kuli rina ke.15 Au na katui i la uak ang nei roe roron,nang riria vingaria kapo ro na kipo uli laukorong. Kipo longong amengen na kipo ulilomon akit ania tung si kianlapo uai arokot.

Lam ni nei avubus(Mk 4:21-25)

16 Parik tarapa asusuk a lam asi karaamunai ania nei avubus vo neite pata.Tarapo uli atung ania si kana ring akorong,ani man a ri vap kipo palak ki arai koronganimang. 17Using kapo kovek ta bil katapoago mumum, na nganlak parik kapa sereie ring malangas. Vo ta bil katapo ago neiapupung, na nganlak parik kipa ulak ia.18 Asukang mi lomlomonai aro ani mi sakaluk an ani mengen si God. Using man asi kapo atogon, ki ngaupap ia, na man a sikapo atogon men lik, io, men lik ang kaposekpat ta kapo kakana, ki luk suai vangania.”

Rinana ve keve tasina i Iesu(Mt 12:46-50; Mk 3:31-35)

19 Si taun ang rinana ve keve tasinakimela serei asi kari me arai ania. Sikeiparik kipa angkoai si palak taun ania usinga petau lava ang. 20 Na mang sikei kalaantok ia, “Arai, rinam ve keve tasim kipotung e komo. Kipo buk arai anim.” 21 Nakala antok iria asukang ke, “Rina na kevetasig, nang riria kipo longong a mengen siGod na kipo abis usiusingai ania.”

Kitmat i rai kala luai(Mt 8:23-27; Mk 4:35-41)

22 Mang sikei a taun kala kokos kuli vulkuvul ve kana keve nat i akalit na kalaantok iria, “Tara kokos aputuk ane mangpalpal i laman ke.” Na kila pasal. 23 Sivuk taun kipo sang nei laman na niniakalapo rot. Na mal titis kala serei, na vulkalapo lak ia na laman, na kalapo rikek luaianiria. 24Na kianla pangun ia na kila antok,“Volava, Volava, oring lik tara puka!” Nakala tapangun na kala atakun a malu ve tomarala. Na malu kala pongo na luai lavakala pitik. 25 Na kala sui iria, “Nei kamilomlomon e voi?” Kitapo sugul alava velaiani leng na kilapo sui angpokpokai aniriata, “Saka igenen an kana? Kapo atakun amalu ve to na kipo kun longong ania.”

Iesu kata vil ato na igenen sangan ta ingua(Mt 8:28-34; Mk 5:1-20)

26 Na kianla serei e palpal Geraseno,ararai aputuk le Galilaia. 27 Si vuk taunang kapo palak ane ngerelo, mang sikei aigenen i rina ang kamela ruduai ia, na kaposangan ta ri ingua. Le kabang le parik katalapa anguan kavat vakup, na parik katapaago nei lu, sikei katapo uli ago e nei gom.28Au, si vuk taun ang kamela arai ani Iesu,kala kup alava na kala suai ania e no ina,na kala songosongo alava, “Iesu, nat i GodLakat Luai, kupo serei asi kam me vil saanig? Napo sokotuk ua ta ku ago ta vil akuian anig!” 29 Using katala kirikai ani inguaang asi kana soung pelek ani igenen ang.Using taun miang kata lapo sang tatana,na kitapo uli got akit ania e ngono kakinana e ngono kungana ta angus kitmat luai,na ki ararai bat ania, sikei katapo uli taktok ani angus ang na ingua ang kanpo sangtatana ane ring varasai palau. 30 Au, Iesukala sui ia, “Kam asan ta si?” Na kala antokta, “Petau,” using ri ingua duk kitapo agosingina, 31 na kipo sokotuk ia asi kana ago

LUKAS 8:32 143 LUKAS 9:4ta asok suai an aniria ane nei mata lulungaiasiang.

32 Mang takaman vongo lava kitaposusuang angasungai i ring ang ngere put,au na kila sokotuk ia ta ka atalipai aniria asikari an palak singiria. Na kala ainak aniria.33 Au, keve ingua ang kila soung pelek aigenen ang na kianla aol a keve vongo ang.Na takaman vongo ang kila doso asiangtaun a ring karkadapan na kianla lus mat.34 Na vap po aiveven vongo ang kila araiani bil ang na kila sip na kianla akus neirina lava ang na nei keve rina lik kapa.35Na ri vap kila pasal asi kari an arai ani sakatala serei. Na kimela serei si Iesu na kilaarai ani igenen ang ri ingua kitala soungpelek ia kapo sinong e ngere ngono kakinai Iesu na kalapo kavat na kalapo vangangtapalas aro pok, na kilapo leng. 36 Na vaparai ang kila akus iria ta igenen sangan taingua kame lapo to aro pok. 37 Na ri vapaongos i palpal Geraseno kilapo sokotukia asi kana pasal suai ani kari ring, usingkitala leng aongos. Asukang na kala kokosasi kana papok. 38 Igenen ang ri ingua kitapapelek ia kala sokotuk ia asi kana auai venia, sikei kala asok pok ia velai ani atatai ke,39 “Ku papok ane rina na kuanla akuskus tapoisan a roron God katala abis ia singim.”Au kala pasal na kanlapo akuskus nei rinaaongos ta poisan a roron a Iesu katala abisia singina.

Kavulik mat na aina malepen(Mt 9:18-26; Mk 5:21-43)

40 Au, Iesu kala serei pok e mang palpal,na petau lava kila uruk suak ania usingkitapo atu lomlomon ta ka serei. 41 Namang sikei a igenen, kana asan ta Iairo, nakatapo mang ainoinoai i nei lu i kivung,kamela serei si Iesu na kala matung turunge ngono kakina na kala sokotuk ia asi kanaan serei si kana lu, 42 using kana ring sikeipalau a kavulik, katapo asukang ta 12 namatas kana to, na kalapo ore asi kana mat.

Vuk taun ang kalapo pasal aliu na ri vapkilapo rumrumpulit using aliu ia. 43 Namangsikei a aina katapo uli malepen tatongmasik asukang ta 12 na matas aongos,na katapo kovek ta sikei ka angkoai asi kanavil ato ania, 44 kala gingging kolotai alakane singina na kanla sigil a su i kana vakup,

na akorong palau tongmasik ang kala ka-mus. 45 Na Iesu kala sui, “Si kana katasigil iau?” Ria aongos kipo angtupatupang,na Petero kala antok, “Volava, petau kekana kipo angrumrumpulit na kipongi ua.”46 Sikei Iesu kala antok, “Mangsikei katalasigil iau, using napo nasai ania ta kitmatkatala soung le singig.” 47 Au, aina ke kalanas ta parik kapa angkoai si mumun, nakalapo tek lengai palau na kamela matungturung e matana, na kala atatai e matariai vap aongos ang, ta marai sa kata sigil ia,na sa tukulai ina kana kalapo to aro pok.48 Na kala antok ia ta, “Kag kavulik, kamlomlomon kata vil ato pok ua. Pasal tamarip.”

49 Vuk taun ang kapo mengen lak, namang igenen i nei lu si ainoinoai angkamela serei na kala mengen ta, “Kamkavulik kala mat. Ago ta anguan atelan anani katakai i akalit.” 50 Sikei Iesu katapolongong a mengen ang, na kala antok ia ta,“Ku ago to leng an, sikei ku lomlomon, naka to.” 51Au kanla serei nei lu na kala tubatiria ani ka ago ta sikei ka palak ve nia, sikeiri Petero ve Ioanes na Iakovo, na tamana verinana i kavulik ang. 52 Na ri vap aongoskipo radaupa na makus taun ia, sikei kalaantok, “Mi kamus ta radaupa, using parikkapa mat, kapo rot.” 53Na kila los ia usingkipo nas ta katala mat. 54 Na kala teng akungana na kala songo, “Kag kavulik, kutadut!” 55 Na malanganto ina kala sereipok, na akorong palau kala tadut atung. Nakala asok asi kari ali pok ania. 56 Tamanave rinana kilongla taping alava sikei kalaatakun akit irilong ta kilong ago tamengenan ani mangsikei ta sa kata serei.

9Iesu kata asok a 12 na nat asi an abis(Mt 10:5-15; Mk 6:7-13)

1 Na kala songo akuvul na 12 na nat ang,na kala alis iria ta kitmat na ro asi karikirikai suai ani ri ingua aongos, na ki anvil ato ri malepen. 2Na kala asoung iria asikari an akuskus ta kana vainagoan a God naasi kari an vil ato ani ri malepen. 3Na kalaantok iria, “Si kami paspasal mi ago ta tengan ta mang sikei a bil. Kipa ka ago, tepeka ago, pok ka ago, kapkap ka ago, na miago ta atogon an ta pongua na siot. 4Manmi ago nei mangsikei a lu, mi ago akorong

LUKAS 9:5 144 LUKAS 9:28e iang tung si taun ang mi papelek pok arina ang singina. 5Na si saka rina an ki tavainak animi, man mila papelek a rina ang,mi tipngai suai ani kaponpon e kakimi, asiakalit amalangas aniria ta kari lau rikek.”6Na kila pasal na kianla palak nei keve rinapulakai, na kianla apasa ta akus ro na ki vilato ri malepen si keve ring aongos.

Pisu si Erodes(Mt 14:1-12; Mk 6:14-29)

7 Tulava Erodes kala longong a keveakuskus ke i sa kalapo serei, na kalapopisu alava using a mang vap kilapo antokta Ioanes katala to pok. 8 Mang matankipo antok ta Elias kapo tutu aserei, namang matan kipo antok ta mang katakaii kus amalangas i taun anangan katala topok. 9Na Erodes kala antok ta, “Ioanes naunatala lam rongok ia. Au na mang si pokkana, nalapo anguan longong ani akuskusina?” Na kalapo buk an arai ania.

Iesu kata amasung a petau tavirimok(Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Io 6:1-14)

10 Au, keve aposel ang kila serei pokna kimela atatai amalangas ia ta keve abisaongos kitanla abis ia. Na kala songo iriaani ki auai kuvul papalik si mangsikei arina kana asan ta Betsaida. 11 Sikei petauduk kila nas na kila pasal using ia. Nakala uruk suak aniria na kala akuskus iriata vainagoan si God, na kala vil ato rimalepen. 12 E mung si lapo ngelik, 12 nanat ang kimela serei singina na kila antokia asukang ke, “Ku asok suai ani petau ke naki pasal aliu ane si keve rina suke vo mangkeve rina lik pulakai kapa, asi kari an gulepok na ring asi rot, using kana tarapo agonei ring varasai palau.” 13 Sikei kala antokiria ta, “Nami akorong mi li pok iria.” Nakila antok ia ta, “Kana namempo togon apalpalima na saui lik palau ve pongua naien. Kupo lomon ia ta namem an samuipok ani petau aongos ke?” 14Using katapopetau tavirimok luai asukang ta 5,000 natauan aongos. Au, Iesu kala antok iria ta,“Mi asok iria ani ki sinong si kari kevekuvkuvulan i 50 na igenen.” 15Na kila abisia asukang na ri vap aongos kila sinongusausa aro. 16 Au, kala luk a palpalima nasaui ang na pongua na ien, na kala tarakane metekuku, na kala posong aro ia, le na

kala tevetevek ia dong a keve nat ang asikari lilis aliu ani ri vap tatana. 17 Na ririaaongos kila angan na kila masung aro. Nakila lukluk akuvul a keve inongos i pok angna kila asiang aduk a 12 na tepe tatana.

Petero kata mengen amalangas ta Iesu(Mt 6:13-19; Mk 8:27-29)

18 Au, Iesu kanlapo ago musik lik i soko-tuk na keve nat ang kipo auai ve nia. Nakala sui iria ta, “Ri vap kipo kin iau ta naua si?” 19Na kila ngenget ta, “Ioanes katakaii asing tauia. Sikei mang matan kipo kinta Elias, na mang matan ta mangsikei iriamamain ta katakai i kus amalangas i taunanangan kala to pok.” 20Na kala sui iria ta,“Au, na nami akorong, mipo kin iau ta naua si?” Na Petero kala ngenget ta, “Igenen iakanangai ke ta God.”

Iesu kapo mengen aino ta ka mat na katadut pok

(Mt 16:20-28; Mk 8:30–9:1)21 Au na kala papat akit iria asi kari ago

ta antok ani mangsikei ta bil ke. 22 Nakala antok ta, “Igenen i pukun ka sunguka keve vilvil akui miang. Ri vap lava nakeve ainoinoai si ri katakai i sula na kevevap malangas ani saupai ki misag ania naki raung ia na si lapotol i taun e mungina ka to pok.” 23 Na kapo mengen kapari vap aongos ta, “Man a mangsikei kapobuk usiusing anig, ka uli auak suai ani lom-lomonai ania pok, na ka uli asalak ani kanangakputuk si keve taun na ka usiusing iau.24Using ninia kapo buk aiveven aroron anikana to, ka amun ia. Sikei ninia kapo amunkana to anig, ka teng ia. 25 Using man aigenen ka atogon a keve bil aongos kuli rinana ka mat, keve bil ang ki saka pakangaiania? 26 Using man a sikei kapo mumu-rung anig na ani kag mengen, igenen ipukun kapa ka kunmumurung ania si taunman ka serei pok velai ani miminaunganna miminaungan i tamana ve mamain taangelo daus.” 27 Napo mengen atutumanluai animi ta mang matan kana kipo tung eke, parik kipa mat tung si ki arai ani kanavainagoan a God.

Ararai si pukun i Iesu kala sakol(Mt 17:1-8; Mk 9:2-8)

28 Au, kala liu tapai a limaletul a taun emung i keve mengen suke, na kala songo le

LUKAS 9:29 145 LUKAS 9:54na Petero na Ioanes na Iakovo na kala pasalve ritol alak kuli mulang asi kana an soko-tuk. 29Si vuk taun ang kapo sokotuk, araraii nona kala sakol, na kana maus vola mangposok luai. 30 Na akorong palau ponguana igenen, ri Moses ve Elias, kilongla tuaserei na kitol melapo angmemengenai venia. 31Namiminaungan irilong kapo mangro luai, na kitol tapo mengen ta kana pasalsuai, nang katapo usausa si vil apunuk aniae Ierusalem. 32 Au, Petero ve ngono tun-gana kitol tala rukai, sikei si taun ang kitolamata para aro pok, kitola arai ani kanamiminaungan a Iesu, na ngono igenen angkilongpo tung ve nia. 33 Na ngono igenenang kilong lapo buk angtaliungai ve nia. NaPetero kala antok a Iesu ta, “Volava, Kaporo anira sime ago e ke. Namemtol atung tapotol a ralai, ta sikei anim, na mang sikeiani Moses, na ta mang anu ani Elias.” Parikkapa nas ta sa kapo mengen tatana. 34 Sitaun ang kapo mengen lak, na mangsikeia kuku kala serei na kala apung iria, navolo nat ang kitola leng si lapo ago neikuku ang. 35 Na kalinga kala mengen neikuku, “Kana kag nat i kag la akanangai, milongong ia!” 36 Au, kalinga kala mengentapai, na kitola arai ta Iesu papalik kalapoago. Na e mung ina si pangau ang a volonat ang parik kitolpa mengen amalangas amangsikei ta sa kitol tala arai ania.

Iesu kata vil ato na nat ingua kata aol ia(Mt 17:14-18; Mk 9:14-27)

37 Si taun using ina kila kisiang le kulimulang na petau lava kila ruduai ia. 38 Namangsikei a igenen nei liuan i petau angkala songo alava, “Katakai i akalit, napoaikut ua asi kam me arai tapai ani kagnat, using kapo kag ring sikei palau a nat.39 Ingua kapo uli sava ania na ka kail atap-ing na kanpo putput kolek ia na ingua ang,na rere kapo siang e amangana. Parik kapaatolongon lik tapai ania. Kapo vis arikekluai ania. 40 Natala aikut kam keve nat asikari lu suai ania, sikei parik kipa angkoai.”41Na Iesu kala polpol asukang ke, “Nami namatanpolpolokan tav lomlomonnamilapopataliung na selen korong. Poisan lak ataun si kag ago ve nami, na si kag telantatami? Sunguk kam nat ane ke.” 42 Sivuk taun akorong a nat ang kapo pakasang,na ingua ang kala so tatana ane vunep na

kalapo putput kolek ia. Sikei Iesu kalakirikai ani ingua ang na kala vil ato na natang na kala alis pok ia si tamana. 43 Napetau aongos ang kilapo mangal mat kanakitmat lava na God.

Iesu kata apongua i mengen ani ka mat naka tadut pok

(Mt 17:22-23; Mk 9:30-32)Si taun ang ri vap kipo angtatapingai lak

ani kana keve abis a Iesu, na kala antokkana keve nat asukang ke, 44 “Mi teng akitaro namengen ke nakamengen imi tatana!Igenen i pukun ki alis lak ia e kungaria iri vap.” 45 Sikei parik kipa malangas tasupsupai i mengen ang. Kapo asukang tamengen mumun asi kari tav luk ania, nakipo lolokovo si sui ania tatana.

Si kapo lavlabat?(Mt 18:1-5; Mk 9:33-37)

46 Na kilapo anggegelai nei liuan iriaangpokpokai ta si iria nganing kavpo lavla-bat. 47 Sikei Iesu kala nas kari lomlomonai,na kala songo namangnat lik na kala atungia ngerena, 48na kala antok iria asukang ke,“Man a si kapo ainak ani nat lik ke si asanig, nang palau kapo ainak anig. Au na mana si kapo ainak anig, e iang kapo ainak anivo asok ang anig. Using ninia voiang kapoliklik luai animi aongos io, ninia vanangkapo lavlabat.”

Si kapo tav tubat animi kapo tung ve nami(Mk 9:38-40)

49 Na Ioanes kala antok ta, “Volava,namemta arai ani mang igenen katapokirikai suai ani ingua ta asan im, nanamemta atakun ia, using parik kapamangsikei imem.” 50 Sikei Iesu kala antokia, “Mi ago ta atakun an ania. Arai, man amangsikei kapo tav tubat animi, kapo tungve nami nang.”

Ri Samareia kipo tubat a Iesu si palak anerina

51 Au, kalapo angasungai na taun asi lukalak ania ane metekuku, na kalapo lom-lomonai akit asi kana palak ane Ierusalem.52 Asukang na kala asok a mang matan asikari pasal aino, na kian palak nei mangrina si ri Samareia asi kari an itoitonai taring oring ania. 53 Sikei ri vap parik kitapauruk suak ania, using kitala arai kinle takapo palak ane Ierusalem. 54 Au, ngono

LUKAS 9:55 146 LUKAS 10:20nat ke ri Iakovo ve Ioanes kilongla araiani oring asukang ke na kilongla antok,“Volava, kupo buk ani namemlong asokasiang ani kut le metekuku asi me ani suaitapai aniria?” 55 Sikei kala taval talang nakala ki irilong. 56Na kila paliu ane si mangrina.

Marai i usiusing ani Iesu(Mt 8:19-22)

57 Au, kilapo pasal aliu e selen, na mangigenen kala antok ia, “Nau naka auai venumai si saka oring an ku pasal ia.” 58 Nakala antok ia ta, “Ri kauvek kei kipo atogonkari mata na ri mani i nei pangau kipoatogon ting, sikei a igenen i pukun kapokovek ta ring asi aoros ani patuna.” 59 Nakala songo namang igenen, “Me na ku auaive nau.” Sikei kala antok ta, “Volava, kunaol suai tapai anig, na nakan mo tapai animamai.” 60Na kala antok ia ta, “Ku atalipaiani ri vap mat na ki mo kari keve matmat.Sikei numai vanang ku pasal na kuan akusamalangas si keve ring aongos ta kanavainagoan a God.” 61 Na mang anu kapakamela antok, “Volava, naka auai ve numai,sikei ainoai ina ku atalipai anig ani nakanatatung aro tapai ani kag angnanan.” 62Auna Iesu kala antok ia asukang ke, “Man asikei katala tutapong keke alung e matang,na kanla telan apetekai pok, nang parikkapa angkoai si abis si vainagoan si God.”

10Iesu kata asok a mang 72 na igenen asi an

abis1 Au, e mung i keve bil ke, Volava kala

atung na mang 72 na igenen, na kala asokaino iria asi kari pasal pongpongua taun akeve rina lava na keve rina lik ang ninialak ka pasal singina. 2 Kana pinipini aniriaasukang ke, “Uai i nei matang kalapo duk,sikei kipo men lik palau a vap si koposania. Asukang na mi sokotuk a Volava i neimatang si kana asok ta vap sian kopos neikana matang. 3 Mi pasal. Arai, napo asokimi val mamain ta natnat i sipsip nei liuani ri kauvek kei. 4 Mi ago ta luk asisiangan. Tepe kapa ka ago, na pauk i kak kaago. Mi ago ta pakanang ta mangsikei eselen. 5Manmi palak nei saka lu an, ainoaiina mi posong ta, ‘Marip ka ago si lu ke.’6 Man a vo tauk i lu kapo igenen marip,

kamimarip ka ago singina, sikeiman parik,mi luk pok na posong i marip ang. 7 Miago akorong nei lu ang, na mi angan a sakipo sasagi animi tatana. Using kapo rota katakai i abis ka luk kana seupok. Miago ta rot angpok an. 8 Man mi palak neisaka rina an na ki uruk suak animi, miangan si pok ang ki sasagi animi tatana,9 na mi vil ato kari keve malepen. Nami antok iria, ‘Vainagoan si God kalapoangasungai animi.’ 10 Sikei man mi palaknei mangsikei a rina na parik kipa uruksuak animi, mi an tung nei keve selemat irina ang namimengen amalangas asukangke, 11 ‘Kana na kaponpon i kami rina kapokaup e kakimem, namempo tap suai pokania taun imi asi kami malangas ta mitalabil arikek. Sikei lak mi malangas aro luai tavainagoan si God kalapo angasungai.’ 12 Io,napo antok imi ta si taun ang e mung, kapen roron lik ani ri Sodoma, sikei ri vap irina ang ki sikei a rikek luai an.

Magilai kuli tav lomon pokai(Mt 11:20-24)

13 Ka rikek animi, ri Korasin! Ka rikekanimi, ri Betsaida! Using man nganing riTuro ve ri Sidon kita arai ani keve abisi vilvil ataping ang mitala arai ania, orokila lomon pokai lenginang na ki alakai animaus i mamakus na ki mo nei vuta. 14 Sikeisi taun i saupai ka pen roron lik ani ri Turove ri Sidon, sikei nami mi sikei a rikek luaian. 15Au na nami ri Kaparnaum, mipo bukvil alakat luai animi, ingko? Parik vang!Ki so asiang luai tatami ane si rina i mat!16Ninia kapo longong imi, nang palau kapolongong iau. Ninia kapo pial imi, nangpalau kapo pial iau. Au na ninia kapo pialiau, e iang vanang kapo pial na vo asok anganig.”

72 na igenen kita papok17 Au e mung na 72 na igenen ke kimela

papok velai ani uruk na kila antok, “Volava,pua ta ri ingua kapa kipo longong tatamemman namempo asok suai aniria si asan im.”18 Na kala antok iria ta, “Satan, le kabangle nata arai ania si uak asiang val tapak lemetekuku. 19 Arai, natala alis imi ta ro asikami atoko kuli ri kene na ri pangup, naasi kami dual suai ani kitmat lava i igenenrikek, na ka kovek i nem ka vil arikek imi.20 Sikei kantanem. Mi ago ta amalak uruk

LUKAS 10:21 147 LUKAS 11:1an ta ri ingua kipo longong tatami, parik.Mi uruk vang ta kami asan kapo ago akit emetekuku.”

Uruk si Iesu(Mt 11:25-27; 13:16-17)

21 Na si vuk taun ang a MalangantoGogoai kala aduk ia ta uruk lava na kalamengen asukang ke, “Mamai, numai aVolava i metekuku na kuli rina. Napoalatun ua using kutala amunai ani kevenem ke pelek ri katakai i masam na rivap malangas, na kula amalangasai aniasi mamain ta nat lik. Tutuman mamai,using numai akorong kupo buk ia ani kaasukang. 22 Mamai katala alis a keve bilaongos singig. Na kapo kovek i mangsikeikapo uskorong kana nat, sikei tamana pa-palik. Na kapo kovek ta sikei kapouskoronga tamana sikei kana nat papalik, kuvul veria kana nat kapo buk asi kana amalanga-sai aniria.” 23 Au, kala taval talang kanakeve nat i akalit na kala antok papalik iriaasukang ke, “Riria ki arai ani keve bil kemitala arai ania, ki uruk. 24 Arai, napoantok kana imi ta amiang i keve katakai ikus amalangas na tulava i taun aino kitapobuk alava asi kari arai ani keve bil ke, kanamilapo arai ania, na parik kita lapa araiania. Na kitapo buk alava asi kari longongani keve mengen ke kana milapo longongia, na parik kita lapa longong ia.”

Igenen roron le Samareia25 Au, mangsikei a igenen malangas ani

saupai kala tapasuk asi kana atokngai aniana kala sui ia asukang ke, “Katakai i akalit,naka vil sa asi kag togon ani to asikei?”26 Na kala sui ia, “Kitala salik a sa neibuk i saupai? Kupo saka palas an ania?”27 Na kala ngenget ta, “Ku atogon aongosa Volava kam God ta vingam aongos, namalanganto im aongos, na kitmat im aon-gos, na lomlomon im aongos, na ku vingaro taun a tungam asukang palau val kupovinga ro taun pok ua.” 28 Na kala antokia, “Io, kutala polpol aro vang. Ku abis iaasukang, na ku to.” 29 Sikei, nia kapo bukposo aro ania pok. Asukang na kala sui ia,“Au, si vanang kapo tungag?” 30 Na Iesukala polpol ia asukang ke, “Mang igenenkatapo pasiang le Ierusalem ane Ieriko nakala arokonai ani ri katakai i tainau. Nakila luang kana keve maus na ki vis ia. Na e

mung kila papelek ia si kalapo angasungaiani mat. 31 Au, mangsikei a katakai i sulakamela kun pasiang si selen ang, na kalaarai ania, na kala liu luai e mang ngisingi selen. 32 Na asukang kapa, mang igeneni patvap si Levi, kamela kun serei e oringang na kala arai ania, na kala kun liu luaie mang ngising. 33 Au, mangsikei a igenenle Samareia, katapo pasal e iang si kanapaspasal, na kamela arai ania, kala lomontangis ia. 34Kala pataun ia na ka aoto kanakevemapolok, ka tiu ia ta rul i elaio ve vaen,na kala agon ia kuli kana dongki, na kalapasal tatana ane si mang lu ipo rot tul, nakanla aiveven ia. 35 Na si taun using inakala pak a men kapkap na kala alis ia si votauk i lu ang na kala antok ia asukang ke,‘Ku aiveven ia. Taun naka serei pok, namepolpol kam poisan a bil kutala amun iasingina.’ 36 Au sa, si potol a igenen suke, siiritol nang kata akalit ta kapo tungana i vopuka ang e kungaria i ri katakai i tainau?”37 Na kala antok ta, “Vo lomon tangis angania.” Na Iesu kala antok ia, “Pasal nakuanla abis ia asukang.”

Iesu nei lu si ri Marta ve Maria38 Au, kila pasal aliu na kanla palak nei

mang sikei a rina. Na mang aina, kanaasan ta Marta, kala songo alak ia asi anago tapai si kana lu. 39Na katapo atogon atasina, kana asan ta Maria. Katapo sinongngere kakina i Volava sipo kokolongong anikana akalkalit. 40 Sikei Marta katapo telanalava ta itoitonai ani kana keve abis. Au,kamela serei na kala mengen asukang ke,“Volava, parik kupa lomon rikek ta tasigkapo lomon suai ani keve itoitonai singigpapalik? Ku asok ia ta kame pakangai tapaianig.” 41 Sikei Volava kala polpol ia ta,“Numai Marta, kupo lomlomonai amiangna kupo telan ta bil miang, 42 sikei kapoatogon ta sikei palau a bil kapo mamaitenasi kara telan tatana. Arai, Maria kapotelan si abis ro ang. Parik kapa angkoai siluk suai ania singina.”

11Lau i sokotuk(Mt 6:9-15; 7:7-11)

1Mang sikei a taun kapo sokotuk emangoring. Kala akamusai tapai na sikei i kanakeve nat kala antok ia, “Volava, ku akalit

LUKAS 11:2 148 LUKAS 11:28imem ta sokotuk, asukang ta Ioanes katakun akalit ani kana keve nat i akalit.”2 Na kala antok iria, “Man mi sokotuk, miposong asukang ke. Tamamem, namemuli mamaila ani asan im. Kam vainagoankame. 3 Ku alis imem ta kamem pok neisiksikei a taun. 4 Na ku lomon suai anikamem keve lau rikek, using namem kapanamempo kun lomon suai ani kari keve laurikek singimem. Na ku ago ta ausingai ananimem taun a atoktokngai.”

5Na kalapo mengen aliu iria asukang ke,“Man a tungam kapo rot tenei liuan vong,na kuanla serei singina na kula sokotuk iaasukang ke, ‘Tungag, ku lis tapai anig tapotol a men saui, 6using mang tungag katamela serei i kana paspasal na napo kovekluai i pok asi sasagi ania.’ 7 Au, na tungamvo po rot ang nei lu kala polpol ta, ‘Iuang,ku ago ta atelan an anig. Lenginang natalakinasonema takaman, na namemkana kulipata ve kag inatus. Parik napa angkoai sitapasuk asian alis anim!’ 8Napo antok imita parik kapa alis using kapo tungam, sikeiusing vanang kupo sunggil ia, ka soung naka alis ua angkokoai si kam inongos. 9Napoantok imi ta mi aikut nami atogon, mi gulena mi sabonai, mi pirpirikai na takamanka tavas animi. 10 Io, ninia kapo aikut,ka luk. Na ninia kapo gule, ka sabonai.Na ninia kapo pirpirikai, takaman ka tavasania. 11Numai tama, man kam nat ka aikutua ta ien, sa nang, kula alis ia ta kene?12Voman ka aikut ua ta katui, sa nang, kulaalis ia ta pangup? 13 Nami na mamain takatakai i bil arikek, sikei mipo uskorong alau i alilis ta mamain ta alilis roron si kamiinatus. Au sa nang si tamami e metekuku?Ninia parik kapa nas a lau i alilis alava aniMalanganto Gogoai singiria kipo sokotukia?”

Iesu ve Belsebul(Mt 12:2-30; Mk 3:20-27)

14 Mang sikei a taun kata kirikai suai animang ingua tapo. Si vuk taun ang katasoung suai, tapo ang kala mengen korongna petau lava ang e iang kila taping ania.15 Sikei mang matan iria kilapo antok takapo kirikai ani ri ingua ta kitmat i Belse-bul, kari tulava ri ingua. 16Na mang matankitapo buk atokngai ania na kipo sunggilia ani ka abis ta mangsikei a akanangaita kitmat le pangkul. 17 Sikei kala nas

kari lomlomonai na kala antok iria, “Mana vap i nei vainagoan ki angvis pok, kalatagoeng na matan vap ang, na kari kevelu ki tagalang. 18 Na asukang kapa man aSatan ka angvis ve kana petau pok, kanatungtungan i tulava ka saka tung akit an?Kanamipo tupang ta nau napo kirikai ani riingua ta kitmat i Belsebul. 19Na man napokirikai ani ri ingua ta kitmat i Belsebul, neivanang? Kami keve nat kipo kun kirikaisuai aniria ta kitmat i si? Arai, kami kevenat akorongki akalit pok imi ta kami kapau.20 Sikei, using kana napo kirikai suai ani riingua ta kitmat i God, nang ninia vanangkapo akalit amalangas ta kana vainagoan aGod kalapo serei singimi. 21Man a igenendual, na kapo punuk ta kana keve bil ivisvis, na ninia akorong kapo ararai bat anikana lu io, kana keve togtogon aongos kisinong aro. 22 Sikei man a mang anu kapodual alava luai ania, kamevis ia na kala dualsuai ania io, vo dual ang ka luk suai vangani kana keve bil i visvis voiang katapotokotoko tatana, na ka potok angtaliungaiani kana kevenem. 23Ninia parik kapa tungve nau, nang palau kapo tu talang iau. Naninia parik kapa sosongo aiton ve nau, eiang kapo musa suai.

Malanganto rikek kame serei pok(Mt 12:43-45)

24 Taun a malanganto rikek ka soungpelek a igenen, ka paliu si keve ring kapokovek i laman na kanpo gule ring asi kanaan ausai. Na man parik kapa sabonai aniakala antok, ‘Kapo ro naka papok ane si kaglunata pasal pelek ia.’ 25Si vuk taunkamelaserei, kala sabonai ta kitala gala ia na kevebil kipo sinong aroron. 26 Au, kala pasalna kanla songo le na mang limalenguana ingua kipo rikek alava ania, na kimelariuklak na kila ago e iang. Na akamusai itungtungan si igenen ang, kala rikek luaiani aino.”

Uruk tutuman27 Si vuk taun ang kapo posong a keve

mengen suke, mangsikei a aina i nei petauang kala songosongo taun ia ta, “Roron anesi aina voiang kata ingus ua na kata atutusua!” 28 Sikei kala antok, “Parik! Roron anesingiria kita longong a mengen si God nakila abis using ia.”

LUKAS 11:29 149 LUKAS 11:52Kita buk a akanangai(Mt 12:38-42; Mk 8:12)

29 Si vuk taun ang a petau kimela duk, nakala mengen asukang ke, “Kana na matanpolpolokan i taun ke kipo vap rikek ako-rong. Kipo buk ta mang akanangai, sikeinapo tav ainak si alis ani mang akanangai.Akanangai palau i Ionas, kapo ro ki araiania. 30 Kana na matan polpolokan i taunke, ki arai lak ani kari akanangai si igeneni pukun, asukang palau val ri Nineve kitaarai ani Ionas val kari akanangai. 31 Naainan tulava i ring vunga ang ka kun tapa-suk ve matan polpolokan i taun ke si tauni saupai iles. Na lau roron ang kata abis iasi taun i Solomon, ka akalit iria ta kari laurikek. Using ninia kata pasal le ring vungaluai asi kana me kolongong ani masam siSolomon. Sikei mi arai, igenen ke kana ematami kapo lavlabat ani Solomon. 32 Naasukang kapa ri vap i Nineve ki tapasukve matan polpolokan ke si taun i saupaiiles, na kari lomon pokai si kana apasa naIonas ka akalit amalangas pok na matanpolpolokan i taun ke ta kari vinga kit. Sikeimi arai, igenen ke kana e matami kapolavlabat ani Ionas.

Malangas ani pukun(Mt 5:15; 6:22-23)

33 Parik tarapa asusuk lam asi kanasinong nei vakil vo nei avubus, sikei lamka tung lakat akorong si kana tungtungan,ani ri vapman ki palak, kila arai korong animang. 34Matamninia na lam ani pukun im.Man a matam ka ro, pukun im aongos kamalangas. Sikei man a matam parik kaparo, pukun im aongos ka vong. 35 Asukangna ku aiveven vei nganing a malangas angkapo ago singim, ka vong pok. 36 Io, man apukun im kamalangas aongos, na ka koveki palpal ka vong, ninia aongos ka mangasukang ta mang i lam kapo mang ua.”

Iesu kapo porot ri Parisaio ve ri vap malan-gas ani saupai marai kari lok

(Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lk 20:45-47)37 Si taun ang kalapo kamus ta mengen,

na mangsikei a Parisaio kala sokotuk ia asikana an sonkos ve nia. Na kala riuk lak nakanla sinong si pata i angan. 38Na Parisaioang kala taping using kata arai ta parikkatapa using a saupai i galui kunga ainoanimatan angan. 39Sikei Volava kala antok

ia, “Kana nami ri Parisaio mipo vil adaus apere i ese ve avubus, sikei e neinamipo dukta tainau ve lau rikek luai. 40Namimipovapnio akorong! Sa, vo abis ang ani tongina,parik katapa abis na neina kapa? 41Mi arai!Mi alilis ani ri vap logo ta bil i nei vinga. Namanmila abis ia asukang,mi arai vanang takeve bil aongos kala daus animi. 42Ka rikekanimi, ri Parisaio! Mipo alis aro kami sikeia vasangauli i panga sain ve mai ipo sukale matang, sikei lau korong na lau i vinga roval God, mipo ataole ia. Sikei riria nang nakeve nem maiten ang kapo koi ta mi abisiria, na ka ago tami pial tamangmatan angkapa. 43 Ka rikek animi ri Parisaio! Usingmipo pigpig ta keve sinsinong roron luainei lu i kivung, na asi posong ro singiminei vaia mete ri vap. 44 Ka rikek animi riParisaio! Using mipo bil val kua kavang, nari vap kipo lakau vongvong ia.”

45Namang sikei i keve vap malangas anisaupai kala antok ia asukang ke, “Katakaii akalit, mengen ang kupo posong ia kapoasukang ta kupo varas imem kapa.” 46Sikeikala antok, “Nami kapa keve vap malangasani saupai, ka rikek animi! Using mipoagon a keve asasalakan mamaiten luai kuliri vap, sikei nami akorong parik mipasigil singina ta sikei a piupiu i kungami sipakangai aniria. 47 Ka rikek animi! Us-ing mipo atung akanangai si keve mopongsi ri katakai i kus amalangas. Sikei, akeve tivumi akorong palau kita raung iria.48Asukang na nami vang kanamipomalan-gas luai ani kari lau rikek a keve tivumi namipo ainainakai kapa ania. Riria kita raungiria na nami mipo atung akanangai. 49 Io,e iang vanang God kata mengen atutumanluai asukang ke, ‘Naka asok na mamainta katakai i kus amalangas ve aposel anesingiria, na kian raung a mang matan naki vil akui a mang matan,’ 50 ani matanpolpolokan i taun ke ki sunguk amamaiteni keve daung ang. Rangai i mamain takatakai i kus amalangas aongos le si tu-tapongai i kuli rina, mamaiten ina ka gon simatan polpolokan i taun ke, 51 le si rangaii Abel tung si rangai i Sakarias voiang katapuka nei liuan i pata ipo sula na lu i atailai.Io, napo antok imi ta mamaiten i rangaiaongos ang ka gon kuli matan polpolokani taun ke. 52 Ka rikek animi keve vap

LUKAS 11:53 150 LUKAS 12:22malangas ani saupai! Using mitala akangakit a takaman i lau i uskorong. Namiparik mipa palak na riria kipo buk palaksingina mipo akang bat vang iria.” 53 Nakala papelek a oring ang. Au, e mung nari Parisaio ve keve vapmalangas ani saupaikila songag alava ania na kilapo sunggil iaasi kana akus ta mang matan bil miang,54na kilapo lomlomonai selen asi kari tengakit ania simangmatan bilmannganing kaposong ia si kana mengen.

12Mi aiveven si lau i kapau

1 Na si taun ang a petau tavirimok luaikime duk akuvul na kimela angkokokapisangpokpokai aniria. Au na kala tutapon-gai mengen aino si kana keve nat i akalitasukang ke, “Mi aiveven imi pelek a yeastsi ri Parisaio, nang ninia na kapau. 2 Kapokovek i bil kapo ago nei apupung ki tavtavas ia, vo bil kapo ago mumun, ka tavserei e ring malangas. 3 Saka mengen anmitapo posong ia e ring vong, ki longonglak ia e mete malangas. Na saka mengenan mitapo angtultulibotai tatana nei lu,ki songosongo tatana e ring malangas neirina.

Lolokovo ani God papalik(Mt 10:28-31)

4 Napo antok imi keve tungag, mi ago taleng an aniria kipo raung a pukun palau, naemung ina kapo kovek tamang nem ki abiskorong ia. 5 Sikei naka mengen amalangasimi ta igenen ang asi kami leng ania. Mileng ani igenen voiang man katala raung apukun, kapo atogon a roron asi kana asuaiasiang ane nei rina i kui. Io, napo antokimi, mi leng ania. 6 Arai ani ri tuv. Kiposamui iria ta kapkap lik luai. Na God parikkapa angkoai si lomon taun aniria. 7 Io, Godkatala taot pasuk a keve ung i patumi. Miago ta leng an. Nami mipo marmarai lavaluai ani mamain ta tuv duk.

Amalangas ta Karisto e mataria i ri vap(Mt 10:32-33; 13:32; 10:19-20)

8 Napo antok imi ta riria kipo atitipastatag e mataria i ri vap, asukang kapa naigenen i pukun ka kun atitipas tataria emataria i mamain ta angelo si God. 9 Sikeiriria kipo agel suai anig e mataria i ri vap,

ka kun agel suai aniria e mataria i mamainta angelo si God. 10Na ninia kapo mengensusual a igenen i pukun, kapo angkoai silomon suai korong ani kana rikek. Sikeininia kapo mengen i nau varas ani Malan-ganto Gogoai, parik kapa atogon lomonsuai ani rikek ang. 11 Na man kilapo takimi taun a keve lu i kivung ani ri katakai isaupai ve ri vap asasanan ki saupai animi,mi ago ta vinga urui an ta mi saka polpolan vo mi saka mengen an. 12 Using aMalanganto Gogoai, ninia ka akalit imi sivuk taun ang palau ta mi saka mengen an.”

Kankanuai i mengen ani tauia nio13 Na mangsikei i petau ang kala antok

ia, “Katakai i akalit, ku asok a tasig asikana pagal anig ta mang palpal i togtogonang si tamamemlong.” 14 Sikei kala antokia ta, “Iuang, parik napa tung asukangta katakai i saupai vo katakai i pagpagalanimilong.” 15 Na kala mengen iria ta,“Mi ararai aro na mi aiveven si mamainta lomlomonai miang i neikitung, using aigenen, kantanem kapo duk ta togtogon,sikei kana to parik kapa tukulai ina si duki kana togtogon.” 16 Na kala mengen iriata kankanuai i mengen asukang ke, “Mangsikei a igenen tauia, kana roe katapo uaiaduk luai. 17Na kala lomlomonai ta, ‘Nakaabis sa vang kana? Using napo kovek i ringasi kag asinong ani keve uai i kag matang.’18 Na kala antok ta, ‘Kapo ro, naka abisia asukang ke. Naka but aongos kag kevelu ipo asisinong, na naka abis a keve lutavirimok luai asi kag asinong ani keve uaii kag matang na kag keve usausan aongos.19 Na naka mengen pok iau asukang ke ta,iuang, kutala abis alava na keve bil ani kevematas miang ani ku kalakala. Kana vangku angan, na ku inum na ku maramarak.’20 Sikei God kala antok ia, ‘Tanio! Nganinglak vong ki luk suai ani malanganto im. Nakeve bil ang kupo usausa iria, ke si ia?’ 21 Io,sukana na kankanuai i igenen, voiang kapoasinong akuvul kana keve bil roron aniapapalik, na parik kapa tauia taun a God.”

Taoke velai ani urui(Mt 6:25-34; Mt 6:19-21)

22Na kala mengen kana keve nat i akalit,“Asukang a napo antok imi tami ago ta uruian ani kami to, ta mi angan a sa, na ani

LUKAS 12:23 151 LUKAS 12:50pukun imi ta mi kavat ta sa. 23Using kamito kapo laba ani pok, na pukun imi kapolaba ani vakup. 24 Mi arai ani mamain takol. Parik kipa sukal na parik kipa kopko-pos kapa. Kipo kovek i lu asi asinong pokna usausan, sikei God kapo li pok iria. Arai,ri mani kipo roron lik palau, sikei namivanang mipo sikei a miminaungan luai an!25 Si imi kapo angkoai si to avunga lik si uliurui? 26 Au, na man parik mipa angkoai siabis ani bil lik palau asukang, using a samipo urui using a mang matan bil? 27 Miarai ani mamain ta purpur si kari polok.Parik kipa abis. Parik kipa suisui vakup.Sikei napo antok imi ta Solomon si kanaamaumausan asip parik katapa miminaun-gan asukang valmangsikei iria. 28God kanakapo amaus amamain ta uriuri ani kimangmiminaungan ani sikei a taun kudik palau,na ilesvauk ki suluk suai aniria. Au neivanang? God parik kapa angkoai si akavatanimi? Pua, kami lomlomon kapo kudikluai! 29Mi ago ta gule an tami angan a sa vomi inum a sa. Mi ago ta uli urui an. 30Usinga keve matan vap i kuli rina kipo gule nakeve nem ke. Sikei tamami kapo nas tamipo inongos taun iria. 31 Si oring ke, milomlomon maiten using kana vainagoan,na keve nem ke kakami iria kapa. 32 Namikag inatus sipsip ro lik, mi ago ta leng an.Using a tamami katala lomlomonai i urukalava ani mi ago aro si kana vainagoan.33Mi atos ta kami keve togtogon, na mi alisri vap mailik. Mi itoitonai ta kami asisiangparik kapa angkoai si kavang na tauia angneina kapo tauia i metekuku, parik kapaangkoai si mun, na ri vap tainau parik kipasigil ia na ri manmanik parik kipa se ia.34 Arai, man kami togtogon kapo ago sisaka ring an, pakangat imi kapa ka kun agosingina.

Asosokai roron kapo uli usausa aroron(Mt 24:45-51)

35Mi ngenge usausa kami keve vakup, nami uli itoiton usausa ani kami keve lam asikari mang. 36Mi usausa val vap po kokoaiani kari tulava, ani man kala serei pok le simatan angan i osongon, na kala pirpirikai,kila tavas sumasuma ania. 37Keve asosokaiang, man kari tulava ka serei sabonai aniriasi kipo para koai, kala roron aniria. Napoantok atutuman vang imi ta tulava ang ka

songo iria ane si pata i angan na ka mausta maus i vil pok asi kana ali pok aniria.38 Io, man ka serei tenei liuan vong vo manka angasungai i tangat na kamela sabonaianiria si po para koai, kala roron luai aniria.39 Kana mi malangas ta man a votauk i lukata nas a vuk taun asi serei ta katakaii tainau, kala ararai bat aro ani kana luna parik kalapa ding ia. 40 Nami kapa miusausa. Using a igenen i pukun ka serei sivuk taun ang parik mipa lomlomonai aniasingina.”

41 Na Petero kala sui ta, “Volava, kanakupo mengen ta kankanuai i mengen keanimem, vo ani ri vap aongos?” 42 NaVolava kala mengen asukang ke, “Man akatakai i aiveven kapo atutuman na kapomasam, kana lau i abis ka asukang ke. Kanatulava ka asok ia asi aiveven ani kana keveasosokai aongos, asi kana alis aniria ta karisasagian si taun ina akorong. 43Au, namankana tulava kala serei sabonai ani kapoabis ia, ka roron ania. 44 Napo mengenatutuman imi ta tulava ang ka asok ia asikana aiveven aongos ani kana mamain tatogtogon. 45 Sikei man a asosokai ang kapolomon ia asukang ke ta ‘Kag tulava nangparik kapa serei pok sumasuma,’ na kalatutapong sasaup ani mamain ta asosokaitauan ve aina, na kapo matan angan nakapo inum na kalapo vangang nio, 46 kanatulava ka serei pok si taun parik katapalomlomonai ania singina. Ka serei si taunparik katapa nas ia. Na kamela tangatangaiamitmitlikai ania na ka asok suai ania anesi ring ang ri vap tav lomlomon ki an agosingina. 47Mana asosokai kaponas a vubuksi kana tulava, sikei parik kapa usausa ia voparik kapa abis kana vubuk, ka luk a sasaupkitmat. 48 Sikei ninia parik kapa malangasna kala abis a nem kapo angkoai si saupania singina, ki saup apongo palau ia. Niniakita alis alava ia, ki lomlomon ani palpallava singina. Io, man kita alis aduk ia asikana aiveven tapai ania, ki lomlomon ta kiluk alava lak singina.

Serei si Iesu, parik ta marip, tagalang(Mt 10:34-36)

49 Natame serei asi kag me asuai ani kutni kuli rina aongos. Napo buk sumasumaani ka karkarian! 50 Sikei kapo togon amang asising kitmat asi kagduai ania. Kana

LUKAS 12:51 152 LUKAS 13:16napo ago i vinga mamaiten ania, tung sinala luk ia. 51 Sa? Mipo lomon ia ta nataserei asi me asinong ani luai kuli rina?Parik luai! Napo antok imi ta name asinonga sinsinong i angtaliungai. 52 Asukang keta nei sikei a matan vap ki tapagal. Mangpotol ki angtaliungai ve mang pongua.53 Io, ri angtama ki tapagal angtaliungai, riangnanan, na ri angomonan kapa. Manganu ka marala na mang anu.”

Tun kinle ani keve bil i taun ke(Mt 16:2-3)

54 Na katapo mengen kapa na petau lavaang e iang asukang ke, “Man mila arai anikuku kalapo sorol alak e suke si ring iposiang ta makarap, mila kinle sumasuma taka togon langit, na kapo asukang. 55 Naman mila arai ani malu kala so alak, milakinle ta ka sinang nini nganlak, na kapoasukang. 56 Pua, mipo nas aro na keveangpetpetekai i taun i kuli rina ke. Sikeimarai sa parik mipa tun kinle na keve bili taun ke? Nami na matan vap kapauakorong!

Vilvil akorong aino ve tungam vopo petauanim

(Mt 5:25-26)57 Marai sa nami akorong parik mipa

saupai ani bil kapo korong? 58 Man kupopasal kuvul ve vopo petau ang anim asikamilong pasal ane si katakai i saupai, kuatoktokngai vilvil akorong ve nia e selen,vei nganing kala tak ua ane si mang katakaii saupai lakat, na nia kala alis ua ane si kanaasosokai na asosokai ang kanla asuai animnei lu i akangbat. 59 Napo antok ua, parikluai kupa angkoai si soung le iang, tung sikula samui suai luai ani akamusai luai i vukkope lik.”

13Lomon pokai vei puka

1 Si taun ang palau mang vap kitapo agoe iang na kila akuskus ia ta matan vap angi Galilaia voiang Pilato kata raung iria sipo sula alilis. 2 Na kala antok iria asukangke, “Au sa, si volo tanganu i Galilaia, mipolomon ia ta kitapo katakai i bil arikek luaiani ri Galilaia aongos using kana kitalapuka? 3Napo antok imi ta parik vang! Sikeinami, man parikmipa lomon pokai, mi kunpuka aongos asukang. 4 Au na sa si 18 a

igenen voiang a lu vungavunga lakat ang eSiloam kata ngom punuk iria? Mipo lomonia ta tukulai ina using kari lau rikek katapolaba luai ani mang keve vap i Ierusalemaongos? 5 Napo antok imi ta parik vang!Sikei nami, man parik mipa lomon pokai,mi kun puka aongos asukang.”

Kankanuai i mengen ani iei tav uai6 Na kala mengen iria ta kankanuai i

mengen asukang ke, “Mangsikei a igenenkatapo atogon kana matang vaen. Na kitasukal a mangsikei a iei nei matang ang. Aukamela serei asi kana me ararai na kamelagule na uai i ei ang, sikei parik kapa araisabonai ania. 7 Na kala antok a katakai iaiveven matang asukang ke, ‘Arai, potol amatas aongos ke nata mela gus a uai i ei ke,sikei parik lak napa sabonai ta ring uai ina.Ku tanga suai ania! Kapo uli tung palau neimatang ke ani sa?’ 8 Sikei kala antok ia ta,‘Iuang, ku atolongon ia simatas ke na namekalkalvakum tapai ania. 9Na man kala uailak si matas suke e mung, kala ro. Na manparik, ku tanga suai vang ania.’ ”

Iesu kata vil ato na aina pukun malum sitaun i atailai

10 Si mang taun i atailai katapo akalka-lit nei mangsikei a lu i kivung. 11 Au,mangsikei a aina katapo ago e iang, naingua i pukun malum katapo aol ia si 18a matas aongos. Na katapo tatalukun apukun ina. Parik kapa angkoai si koros ako-rong ania. 12Au, Iesu kala arai ania na kalasongo asung ia na kala antok ia, “Iuang,kula kala pelek kam pukun malum.” 13 Kaamatung a kungana e pukun ina, na ako-rong palau, kala koros atung ia. Na kalaalatun a God. 14Na tulava i nei lu ang kalaarai ta Iesu katala abis a vilvil ato. Na kalamarala na Iesu using kapo abis ia si taun iatailai. Na kalapomengen si ri vap asukangke, “Limalesikei a taun aongos asi abis. Miserei vang si keve taun ang na kame vil atoimi. Na parik si taun i atailai.” 15 SikeiVolava kala polpol ia asukang ke, “Namina mamain ta katakai i kapau! Sa, parikmipa kunis kami bulumakau vo dongki sitaun i atailai? Na mi tak ia asi kana aninum? 16 Au, na aina ke? Kapo tivunai Abaram, na kata lapo ago si gogotan siSatan si 18 a matas aongos. Sa, parik kaparo ta naka kun kunis ania si taun i atailai asi

LUKAS 13:17 153 LUKAS 14:7kana kala?” 17Vuk taun ang kapo mengenasukang, riria vap po petau ang ania, kilapomese. Na petau lava aongos ang kipo urukani keve abis miminaungan ang katala abisia.

Kankanuai i mengen ani katui i sinapeo namen yeast

(Mt 13:31-33; Mk 4:30-32)18 Asukang na kala mengen ta,

“Vainagoan si God kapo bil val sa? Nakaalalangtongai ania ta sa? 19 Kapo asukangke. Mang igenen kata luk a katui i sinapeona kanla asuai ania nei kana matang. Nakatui ang kala polok alak na e mung kalaei, angkoai ani ri mani i nei pangau kimeting kuli keve ngakan ina.”

20 Na kala mengen kapa asukang ke,“Naka alalangtongai ani vainagoan si Godta sa? 21 Kapo asukang val men yeast nanga aina kata luk ia na kala angvilai ania vepotol a pakut lava i palaua, na kala bakangtung si palaua aongos ang kala yeast an.”

Takaman ngingimai(Mt 7:13-14,21-23)

22 Na kala pasal na kanpo pasal si keverina lava na keve rina lik aliu alak aneIerusalem. Na si kana paspasal kanpovil kana akalkalit. 23 Na mangsikei kalasui ia, “Volava, rukun lik palau nang kiansapang?” Na kala polpol iria, 24 “Mi atok-tokngai amadot asi kami palak si takamanngingimai. Napo antok imi ta vap miangki atokngai asi kari palak na parik kipaangkoai. 25 Man a votauk i lu ka tapasukna kala akang a takaman kala akang. Kan-tanem mila tung e komo na mila pirpirikaina mila songo, ‘Volava, ku tavas animem.’Sikei ninia kala polpol imi ta, ‘Parik napanas imi ta nami le voi.’ 26Na mila antok ia,‘Taratapo matan angan kuvul. Na kutapoakalkalit nei kamem rina.’ 27 Sikei kalapolpol imi ta, ‘Napo antok imi ta parik napanas imi ta nami le voi. Mi pasal akipaianig. Nami na keve katakai i abis ani rikek!’28Na kala kirikai suai animi na mianla aloivelai ani ngut ngisa using mi arai ani riAbaram ve Isak na Iakov kuvul ve mamainta katakai i kus amalangas aino kipo agosi kana vainagoan a God, sikei nami parik.29 Na vap duk luai ki serei le keve palpalaongos i kuli rina na kian matan angan neivainagoan ang, sikei nami parik. 30Arai, ka

atogon vap kana kipo aimung, kian aino.Namang vap kana kipo aino, kian aimung.”

Makus si Iesu ani Ierusalem(Mt 23:37-39)

31 Si vuk taun ang palau mang matan i riParisaio kimela pakasang na kila antok ia,“Ku pasal suai ani oring ke, using a Erodeskapo buk raung anim.” 32 Na kala antokiria ta, “Mi pasal na mianla alis a kauvekkei lik ang ta mengen ke, ‘Arai, kana napolu suai ani ri ingua na napo vilvil ato, nailesvauk kapa. Na si vapotol i taun nakanvil apunuk a abis ang napo abis using ia.’33 Au sikei, kapo mamaiten ta naka pasalsi kag selen kana na ilesvauk na tangatusing parik kapa angkoai ta katakai i kusamalangas ka puka akipai ani Ierusalem.34 Numai vang a Ierusalem, kuta raung rikatakai i kus amalangas, na kuta li punukiria, vap ang a God kata asok iria taun ua.Taun miang nata lapo buk songo akuvulani kam inatus asukang ta pura aina kapoapung kana keve natnat neite ngono van-gana. Sikei mitapo uli misag! 35 Mi arai!Sukana kami lu kalapo tung vauvau. Nakana napo antok imi ta parik mipa anguanarai an anig tung si taun mila songosongoasukang ke, Atautauia singina, nang kalaposerei ta asan i Volava!”

14Iesu kata vil ato na igenen pukun vusul

1 Si mangsikei a taun i atailai kala pasalasi an angan si lu si mang ainoinoai i riParisaio, na ri vap kipo alim aroron ia. 2Au,e iang palau e no ina, mang igenen katapomalepen ta pukun vusul. 3 Na Iesu kalasui na keve vap malangas ani saupai vekeve Parisaio ang asukang ke, “Kara saupaikapo ainak ani vilvil ato si taun i atailai, voparik?” 4 Sikei kipo sinong musik. Na kalateng ia na kala vil ato ia na kala atolongonia asi kana pasal. 5Na kala sui iria ta, “Mankam nat vo kam bulumakau kata uak neidim si taun i atailai sa, parik kupa tak alaksumasuma ia?” 6 Na parik kipa angkoai sipolpol ani mengen ke.

Igenen ka vil alik akorong pok ia7 Na kala mengen singiria ta kankanuai

i mengen, using kala arai ta vap ang kitalasongo iria ane si matan angan ang kitapo

LUKAS 14:8 154 LUKAS 14:33pilak a keve sinsinong ro e no. 8 “Mana mangsikei kata songo ua ane si matanangan i osongon, ku ago ta an sinong sisinsinong ro e no, vei nganing kitala songona mang anu kapo asasanan anim, 9 na vosongo ang animilong aongos kame serei nakala asok suai pok anim asukang ke, ‘Kutapasuk alang ani igenen ke!’ Na numaikula tapasuk mese asiang taun a sinsinongang e kevkev luai. 10 Sikei, man ki songoua ku pasal na ku luk a sinsinong e kevkevluai, na vo songo ang anim ka serei na kalaantok ua asukang ke, ‘Tungag, ku tapasukalak ane no!’ Asukang na riria aongos kipoangan kuvul ve numai ki mamaila anim.11 Io, nia kapo vil alava pok ia, ki vil alik ia.Na nia kapo vil alik pok ia, ki sunguk alakatia.” 12Na kala antok kapa na vo songo angania ta, “Man kutala itoitonai ani matanangan i tenei ias vo tenei ngelik, ku ago tasongo an ani keve tungam vo keve tasim vokam patvap vo ri vap tauia e ngerem, veinganing kila kun songo pok anim, na kilapolpol kammatan pok, nang palau. 13 Sikeiman kupo itoitonai ani matan angan, kusongo ri logo na ri soles na ri pepe na riba. 14Man asukang, kula tauia using a vapasukang ke parik kipa angkoai si polpol anikam matan pok, sikei lak ku luk kam seu sitaun i tadut pok ta ri katakai i korong.”

Kankanuai i mengen ani matan angan lava(Mt 22:1-10)

15Namangsikei iria vap po sinong ang venia si matan angan kala longong a mengenke na kala antok ia, “Ka roron ani vapang nganinglak ki angan si matan anganang nei vainagoan si God.” 16 Sikei Iesukala antok ia ta, “Mangsikei a igenen kataitoitonai ani matan angan lava na kalasongo na vap duk. 17Na si vuk taun i matanangan, kala asok kana asosokai asi kanaan mengen ani vap ang asukang ke, ‘Mime, using kalapo usausa aongos.’ 18 Sikeiriria aongos kilapo mengen bat pok iria.Ainoai i igenen kala antok ia ta, ‘Natalasamui kag vuk roe. Kana naka pasal, nakanarai ania. Napo sokotuk ua, ku akala iau.’19Na mang anu kapa kala antok ta, ‘Natalasamui kag keve bulumakau asi abis neimatang. Naka pasal, nakan atoktokngaianiria. Napo sokotukua, ku akala iau.’ 20Namang anu kala antok ta, ‘Nalapo osongon

atanginang kana ve kag aina. Asukang naparik nalapa serei.’ 21Au, asosokai ang kalapapok na kamela mengen amalangas kanavolava ta oring ke. Ninia na votauk i lu angkala marala na kala antok kana asosokaiasukang ke, ‘Ku pasal sumasuma nei keveselemat na keve selen lik nei rina na kuansongo na ri logo na ri soles na ri ba na ririakipo pepe.’ 22 Au, asosokai ang kala antokta, ‘Volava, bil ang kupo asok tatana kitalaabis ia lenginang, sikei kapo atogonpangaulak.’ 23 Na volava ang kala antok ia ta, ‘Kupasal nei keve selen lava na keve selen likane matang, na ku aisul ri vap asi kari mepalak ani kag lu ka duk. 24Usingnapo antokimi ta vap aongos ang natala songo iria,parik luai kipa angkoai si namnamin anikag matan pok.’ ”

Lomlomonai aroron aino ani ku using a Iesu(Mt 10:37-38)

25Na si taun ang a petau lava luai kimelaauai ve nia na kala taval talang na kalamengen iria asukang ke, 26 “Man a si kaserei singig na parik kapa lomon alik atamana na rinana na kana aina na kanainatus na keve tasina na keve tauna nakana to akorong, parik kapa angkoai siago val kag nat i akalit. 27 Na man a siparik kapa asalak kana ngakputuk na kausing iau, parik kapa angkoai si ago valkag nat i akalit. 28 Arai, man a si imikapo lomlomonai ani ka abis kana lu sa,parik kapa sinong aino tapai asi kana tataotani samui ina, ani ka malangas ta kapokoi si akamusai ania? 29 Vei nganing kalaamatung palau a tutapongai ina na parikkalapa angkoai si akamusai ania na ririaaongos a vap po arai ang kila angkurektatana, 30 ‘Pua, igenen ke kata tutapongaiani abis i lu ke na parik kalapa angkoai siakamusai ania.’ 31Mi arai kapa ani tulava.Man kapo lomlomonai asi an angvis vemang tulava sa, parik kapa sinong ainotapai asi lomlomonai ta kana petau i visviskapo koi asi angvis vemang petau ang kipotavirimok luai ania? 32 Au, vei nganingninia kavpo ago avunga lak, kala asok asian sokotuk ania asi kana amatung ani luai.33 Asukang vang, man a si imi parik kapaataole kana keve bil aongos, parik kapaangkoai si ago val kag nat i akalit.

LUKAS 14:34 155 LUKAS 15:24Makasim namin palau(Mt 5:13; Mk 9:50)

34 Asukang vang, makasim kapo bil ro,sikei man a makasim kala tamus a naminina, ki saka vil anamin an pok ania?35Kilapo misag si tol ania ve roe, na kalapoasukang ta mung rikek luai, na ki asuaiania. Ninia kapo atogon talinga, kapo ro kalongong a mengen ke.”

15Kankanuai i mengen ani sipsip kata mun(Mt 18:12-14)

1 Au, ri katakai i luk takis ve ri katakaii bil arikek aongos kimela serei singina asime kolongong ania. 2 Na ri Parisaio veri vap malangas ani saupai kilapo mengenlilimukai ania asukang ke, “Igenen ke kapouruk suak ani ri katakai i bil arikek na kapoangan kuvul ve ria.” 3 Na kala mengeniria ta kankanuai i mengen asukang ke,4 “Man ta mangsikei imi kapo togon kana100 na sipsip, na man katala amun a sikeiiria sa, parik kalapa atolongon aongos a 99ang nei ring varasai palau asi kana an guleusing ani volamun ang tung si kala sabonaiania? 5 Na si taun kala sabonai ania, kamaramarak na kala agon ia e kalakalana.6Au, kanla serei e rina na kala songo akuvula keve tungana na vap po ago angasungaiina, na kala antok iria ta, ‘Mi maramarakkuvul ve nau using natala sabonai pok anikag sipsip vola mun ang.’ 7Napo antok imita ka asukang kapa e metekuku. Ki urukalava ani sikei a katakai i bil arikek katalalomon pokai, ani vap korong ang parik kipainongos taun a lomon pokai.

Kankanuai i mengen ani kapkap kata mun8 Na man a aina kapo atogon kana san-

gauli na vuk kapkap, naman katala amun asikei iria, au si parik kapa gusgus asi kanasabonai pok ania? Ka asusuk kana lam,ka galagala nei kana lu, na ka gus aroronluai tung si kala sabonai pok ania. 9 Na sitaun kala sabonai ania, kala songo akuvula keve tungana na vap po ago angasungaiina, na kala antok iria ta, ‘Mi maramarakkuvul ve nau, using natala sabonai pok anikag kapkap vola mun ang.’ 10 Napo antokimi ta kapo asukang palau kapa e matariai mamain ta angelo si God. Kipo atogon a

uruk ani sikei a katakai i bil arikek katalalomon pokai.”

Kankanuai i mengen ani tama ve kanangono nat

11 Na kala antok, “Mangsikei a igenenkatapo togon kana pongua na nat tauan.12 Na anu tasin irilong kala sokotuk atamana, ‘Mamai, ku alis iau ta palpal itogtogon ang kapo ago anig.’ Na kala potokirilong ta kana togtogon. 13 Na parik kapataun vunga, anu tasin kala luk akuvul kanatogtogon asip na kala pasal ane ring vunga,na e iang si palpal ang kanla aole kanatogtogon si to angvolai. 14 Au, taun kanlaaole na keve bil amot, mol lava kala sereie palpal ang, na kala tutapongai ani to iinongos. 15 Na kanla angmemengenai vemang igenen akorong i palpal ang, na kanlaasok ia taun kana vuk roe asi kanan apusvongo. 16Na katapo uruk asi kananmasungta pauk i pok ang ri vongo kitapo angania, na kapo kovek ta sikei ka li pok ania.17 Sikei taun kala lomlomonai malangaspok na kala antok, ‘Poisan a asosokai iposamui ta mamai kipo masung aro na kipoatogon pok angkoai asi agongon, sikei naunamelapo buk mat ta mol e ke! 18 Nakatapasuk na naka papok ane si mamai nanakan antok ia asukang ke, “Mamai, natalabil arikekmete God na emalangas imatam.19 Parik napa anguan ro angkoai an asiposong anig ta nau kam nat. Kapo rokam laulauan anig ka bil val mang sikeiiria kam keve asosokai kupo samui iria.”’ 20 Na kala tapasuk na kala papok taun atamana. Sikei katapo pasal e ring vungalak na tamana kala arai ania na kala lomontangis ia, na kala sang na kanla sovai iana kala lulus ia. 21 Na nat ang kala antokia, ‘Mamai natala bil arikek mete God nae malangas i matam. Parik napa anguanro angkoai an asi posong anig ta nau kamnat.’ 22 Sikei tamana kala antok kana keveasosokai, ‘Mi luk sumasuma ta ringmaus roluai, na mi me amaus ia tatana, na mi alakta ring magung e kungana, na ngono pauki kak e ngono kakina, 23 na mi luk ta ringnatnat pukunan i bulumakau na mi raungia na tara me angan na tara maramarak.24 Using kana kag nat katala mat, na kanakala to pok. Katala mun, na kana taralaposabonai pok ania.’ Na kila tutapongai anikari maramarak.

LUKAS 15:25 156 LUKAS 16:1825 Au, kana ainoai i nat katapo ago e

matang. Na si taun kamela serei anga-sungai ani lu, kala longong a kariu i mal-malang. 26 Na kala songo na mangsikeii keve asosokai na kamela susuiai ania tasupsupai ina. 27 Na kala antok ia, ‘Tasimkatala serei, na tamam kala runguk a nat-nat pukunan i bulumakau, using kala araipok ania na kapo to aro.’ 28Au kala maralana kalapo tangag ani palak. Na tamanakala soung na kanla mengen aro ia. 29 Sikeikala polpol a tamana asukang ke, ‘Pua, kevematas duk ke natala abis anim, na pariknata lapa pial kam keve asok. Parik lakkutapa alis iau ta ring natnat i me lik palauasi kag kun uruk kuvul ve keve tungag.30 Sikei kana kam nat kamela serei. Kataanla angromai tapai ani kam togtogon si riaina panik, na kula raung anatnat pukunani bulumakau ania!’ 31Na tamana kala antokia ta, ‘Kag nat, kutapo uli ago ve nau, nakeve nem aongos ke singig kapo kakam.32Kapo angkoai si maramarak na tara urukusing kana na tasim katala mat, na kanakala to. Kata mun, na taralapo sabonai pokania.’ ”

16Kankanuai i mengen ani katakai i aiveven

abis1 Au, kala mengen kapa taun kana keve

nat i akalit asukang ke. “Mang sikei aigenen tauia katapo togon kana katakai iaiveven. Na kitapomengen amalangas ia takata amun palau kana togtogon. 2Au, kalasongo ia na kala sui ia, ‘Au, saka mengenan kana napo longong ia anim? Ku atataiamalangas ta kam abis, using parik kupaanguan katakai i aiveven an.’ 3Na katakai iaiveven ang kala mengen pok ia ta, ‘Nakavil sa, using kag volava kala luk suai anikirim i aiveven ke pelek iau? Parik napaanguan dual an ani ngal na napo mumu-rung kapa ani aikut. 4 Au io, lenginangnala nas ta sa naka abis ia, ani ri vap kisongo alak iau si kari keve lu man kala luksuai anig si kirim i aiveven.’ 5 Au, kalasongo siksikei iria kipo atogon kope si kanavolava. Na kala sui a ainoai ina asukangke, ‘Kam kope si kag volava kapo poisan?’6 Na kala antok ta, ‘100 na kinkintong irul i elaio.’ Na kala antok ia ta, ‘Ku lukkam buk kana na ku sinong sumasuma na

ku salik a 50.’ 7 Na kala sui a mang anu,‘Kam kope kapo poisan?’ Na kala antokta, ‘100 na bek kon.’ Na kala antok ia ta,‘Ku luk kam buk kana na ku salik a 80.’8Au, volava ang kalapo alatun kana katakaii aiveven vopo bil arikek ang using kaponas aro luai ani pakangai pok ania. Io,matan vap i kuli rina ke kipo katak aro luaiani matan vap i nei malangas si kari laui angtunganan ve keve tungaria akorong.9 Napo antok imi, tauia i kuli rina, mi abistatana asi kami atogon ani tungami, animan kalapo kamus a tauia ang, mila atogonpangau si vainagoan kapo tokos. 10 Niniakapo aiveven atutuman a men lik luai, kaaiveven atutuman kapa na men lava; naninia kapo bil arikek si aiveven ani men likluai, ka kun bil arikek si aiveven atutumankapa ani men lava. 11 Asukang vang, manparik mitapa tutuman si aiveven ani kap-kap i kuli rina, si nganing lak ka lis imi tatauia tutuman asi kami aiveven? 12Namanparik mita lapa tutuman si aiveven ani bilsi mang anu, si nganing lak ka alis imi ta bilkakami akorong? 13Parik kapa angkoai luaiani igenen ka abis ani pongua na volava.Man rilong angtaunai, ka mirik ani sikei naka buk a mang anu, vo ka buk alava luaiani mang anu na ka misag luai ani manganu. Parik mipa angkoai si abis ani God vekapkap kapa.”

Keve saupai na vainagoan si God(Mt 11:12-13)

14 Au, ri Parisaio, keve katakai i vubukusing ani kapkap, kitapo longong a kevemengen aongos ke, na kilapo amimirikisaiania. 15 Na kala antok iria asukang ke,“Nami vanangmipo vil akorong imimete rivap, sikei God kapo malangas ta pakangatimi. Using a nem ang ri vap kipo lomonalava ia, kapo mimirikuk si matana i God.16 Buk i saupai na ri katakai i kus amalan-gas aino kitapo akuskus tung si taun anga Ioanes kala serei. Na le si taun ang,akus ro i vainagoan si God kalapo pasal,na ri vap aongos kipo angrudualai asi karipalak singina. 17Kapo kitmat animetekukuve kuli rina si pasal suai, sikei ka sikei akitmat luai an ani sikei a vuk salsalik liki buk i saupai asi kana tamus. 18 Man atauan katala kamus si kana aina na kalapoosongon ta mang anu, sukana kapo abis a

LUKAS 16:19 157 LUKAS 17:14lau rikek. Na igenen kapo osongon ta ainaila asuai ta kana tauan, sukana kapo laurikek.

Tauia kuvul ve Lasaro19 Au, katapo atogon a mangsikei a ige-

nen tauia, na katapo uli maus ta mausmiminaungan na kapo samui lava na kat-apo uli matan angan aro luai si keve taunaongos. 20 Au, e mete papalakan i kanarina kitapo uli amatung ani mangsikei aigenen logo kana asan ta Lasaro, na kapoduk ta makas, 21 na kapo uli lomlomonaialava ta ka saka masung an ta mutep i pokkapo uak le si pata i angan si igenen tauiaang. Na kapa, ri kauvek kipo serei na kiporamramit kana keve makas. 22 Au, igenenlogo ang kala mat na ri angelo kila sungukalak ia asi kana an oros alak e kangina iAbaram. Na igenen tauia ang kapa kalakun mat na kila kun mo ania. 23 Na e rinai mat kan lapo ago si vilvil akui kitmatna kala tarak na kala arai ani Abaram ering vunga na Lasaro e kangina. 24Na kalasongosongo, ‘Mamai Abaram, ku ngoremiau. Ku asok a Lasaro asi kana abuluk anirambeles i piupiu i kungana nei laman nakame alivlivus a kalkalame ig, using nalapokui arikek nei ureurek ke.’ 25 Sikei Abaramkala antok ia, ‘Kag nat, ku lomon akit ia tataun kutapo sel kam mamain ta bil roron,asukang kapa Lasaro, kana mamain ta bilrikek, sikei kana kimela avaivaip ia e ke,na numai kula kui arikek. 26 Au manganu, nei liuan irung kapo atogon a matalulungai luai, asi tubat luai ani selen le keane iang na le iang ane ke kapa. Parik kapaangkoai si paputuk.’ 27 Na kala antok ta,‘Mamai, man asukang, napo sokotuk ua aniku asok ia ane si lu si mamai, 28 using napoatogon a palpalima na tasig, asi kana anngavaka aniria vei kimela kun pasal ane siring i kui ke.’ 29 Na Abaram kala antok ta,‘Kipo atogon a mengen si ri Moses ve kevekatakai i kus amalangas aino, kapo ro kilongong iria.’ 30Sikei kala antok ta, ‘MamaiAbaram parik! Sikei man ka atogon igeneni tapasuk pok le si matmat, kila lomonpokai vang.’ 31 Na kala antok ta, ‘Parik,man kipo misag ani longong ani mengensi ri Moses ve keve katakai i kus amalangasaino, nambang, parik kipa kunbuk longong

kapa ani mengen si igenen vo tapasuk pokle si mat.’ ”

17Mang keve mengen i pinipini si Iesu(Mt 18:6-7,21-22; Mk 9:42)

1 Na kala antok kana keve nat i akalit,“Keve bil asi tukai, parik kapa angkoai taki tav serei. Ki serei, sikei ani iuang kapoasinong ia, ka rikek luai ania. 2 Kapo ro, kipala iat maiten e ngona na ki asuai ania neilaman, vei ka asavang a sikei i keve natlikke. 3 Mi aiveven aro imi. Man a tungamkapo abis a lau rikek singim, ku tatapokaiania. Na man kala lomon pokai, ku lomonsuai ania. 4 Man kata amatan limalenguana rikek anim si sikei a mangias, na mankata uli papok tamengen asukang ke, ‘Nalalomon pokai,’ io, ku lomon suai ania.”

5Na keve aposel kila antok a Volava, “Kuvil alava kamem lomlomon!” 6 Na Volavakala antok ta, “Man kami lomlomon kapoliklik palau val katui i sinapeo, kala angkoaianimi si antok ani sukamino ke ta, ‘Kutavalak na ku an polok e nei laman,’ na kalongong imi.

7Aunaman amangsikei imi kapo atogonkana asosokai na kapo amo e matang vokapo aiveven sipsip, na man kamela sereipok le matang, sa nang, ku antok ia ta, ‘Mesumasuma na kume angan’? 8 Parik! Kulaantok ia asukang ke, ‘Ku itoiton ta kag menpok, na ku itoiton tapai ani pukun im nakume sasagi anig, au na e mung lak kulakun angan.’ 9 Au na sa, e mung ku posoaro na asosokai ang using katala longongkam asok? 10Parik. Na asukang nami kapa,man mitala abis a keve nem aongos i laasok ang asi kami abis ania io, mi antokvang ta ‘Namemakeve asosokai rikekpalaue matam, sa namemta abis ia nang kapokamem abis.’ ”

Iesu kata vil adaus a sangauli na igenentapak

11 Au, kala pasal asi kana palak aneIerusalem na kalapo paliu si pulis ang neiliuan i Samareia ve Galilaia. 12 Au, kanlapalak si mangsikei a rina na sangauli naigenen tapak kila arai ania, sikei kitapotung e ring vunga, 13 na kila songosongoalava ta, “Iesu, Volava, ku ngorem imem!”14 Taun kala arai aniria, kala antok iria ta,

LUKAS 17:15 158 LUKAS 18:9“Mi pasal na mianla akalit ta pukun imisi ri katakai i sula.” Na si taun ang kilapasal, kian lapo rangrangis e selen. 15 Au,mangsikei iria kala arai kinle ta kala to,na kala papok velai ani alatun ani Godta tavirimok i kalingana. 16 Na kamelasoturungai e ngono kakina i Iesu na kalaposong ro singina. Igenen ang kapo igeneni Samareia. 17 Na Iesu kala antok ta, “Au,parik mitapa sangauli aongos mitala topok? Nei a limaleat e voi? 18 Marai sa nasokoung ke papalik kamela alatun a God?”19Au na kala antok ia ta, “Ku tapasuk na kupasal. Kam lomlomon katala vil ato ua.”

Kana vainagoan a God ka serei e ringmalangas

(Mt 24:23-28,37-41)20 Mangsikei a taun mang keve Pari-

saio kila sui a Iesu ta angisan vanang avainagoan si God kamela tutuman. Nakala antok iria asukang ke, “Vainagoansi God parik kapa serei na mi arai ania.21Parik kipa angkoai si antok ta, ‘Arai, kanavang ninia!’ vo ‘Sukana ninia!’ Using avainagoan si God kapo ago nei liuan imi.”22 Na kala antok kana keve nat i akalitasukang ke, “Ka atogon a taun lak na mibuk alava asi kami arai sumasuma ani tauni serei ang ta igenen i pukun, sikei parikmipa arai ania. 23 Na nganing lak ki antokimi ta, ‘Sukana ninia!’ vo ‘Kana ninia!’ Mitung akit. Mi ago ta sang using an aniria.24 Using a igenen i pukun si kana serei kabil val tapak kapo takrimit na kapo limangmetekuku le mang ngising taun a mangpalpal. 25 Sikei aino ani taun ang, igeneni pukun ka sunguk a keve kui miang na ripolokan i taun ke ki kirikai ania. 26 Kanataun a igenen i pukun ka asukang val tauni Noa. 27 Kitapo angan, kipo inum, kipoangosongon, tung si taun Noa kala riuklaknei perengan na nole kala serei na kala vilpunuk suai luai aniria aongos. 28 Asukangkapa si taun i Lot. Kitapo angan, kipo inum,kipo samui, kipo atos, kipo sukal, kipo abislu, 29 tung si taun a Lot kala soung pelek aSodoma na kut ve at ureurek kala usen lemetekuku na ka vil suai luai aniria aongos.30 Io, ka asukang palau si taun ang man aigenen i pukun ka serei e ring malangassingina. 31 Si taun ang vanang, ninia kapoago e komo i lu, ki ago ta lomlomonai an

ani kari keve usausan nei lu asi an sunguktapai aniria. Na asukang kapa ninia kapoago e matang, ka ago ta papok an. 32 Milomlomonai ani kisngana i Lot! 33 Mankupo uli aiveven aro ani kam to, nganlakkula ngau kavis ia. Sikei man kupo tavneikitung ta kam to, nganlak vanang kuteng aro ia. 34Napo antok imi, si tenei vongang man a pongua na igenen kilongpo rotsi sikei a pata, ki luk suai ani mangsikei, namang anu ang ki atalipai ania. 35-36Man apongua na aina kilongpo momong kon, kiluk suai ani mangsikei, na mang anu ang kiatalipai ania.” 37 Na kila sui ia, “Volava, evoi vang?” Na kala antok iria ta, “Si oringang a matmat kapo matung vok singina, rikol kianpo ngangasinong kuvul e iang.”

18Kankanuai i mengen ani mainang kata

aisolo si pakangai ania1 Au na kala alis iria ta kankanuai i

mengen asi akalit aniria asi kari uli sokotukna ki ago ta marangan an. 2 Asukangke. “Si mangsikei a rina katapo atogon amangsikei a katakai i saupai parik katapaleng ani God na parik kapa lomlomon alavata ri vap. 3 Na katapo atogon a mainangnei rina ang katapo uli serei singina ta kanasokotuk asukang ke, ‘Vo petau ang anigkapo buk vil arikek anig. Napo sokotukta ku pakangai anig mete saupai.’ 4 Simang matan taun katapo misag. Sikei emung kala lomlomonai ta, ‘Kantanemnapotav leng ani God na napo tav lomlomonalava ta ri vap kipo laba, 5 sikei, using amainang ke kapo uli amasmasik anig, kaporo naka pakangai ania vei ka amarengrengiau tame uli serei!’ ” 6Na Volava kala antokasukang ke, “Longong a akuskus i katakaii saupai rikek. 7 Au kapo sa? God parikkapa pakangai ani kana vap i songo, kipotangis ia tenei ias na tenei vong? Sa, ka uliamomole? 8 Napo antok imi, ka pakangaisumasumanang aniria. Sikei, man a igeneni pukun ka serei pok, sa? Vei nganing kamearai ani ri vap kipo lomlomon, vo parik?”

Kankanuai i mengen ani ngono igenen kilo-ngta sokotuk

9 Na kala alis kapa na mang kankanuaii mengen ani vap ang kipo atogon a lom-lomonai lava aniria pok ta kipo korong na

LUKAS 18:10 159 LUKAS 18:37kipo gelep a mang matan vap ane kevkevluai. 10 Asukang ke. Pongua na igenenkilongta palak nei rina i atailai asi an soko-tuk. Mangsikei a Parisaio na mangsikeia katakai i luk takis. 11 Au, Parisaio kalatapasuk asi kana sokotuk na kala posongaro pok ia asukang ke, “God, napo posongro ua using parik napa angkoai ve ri vap.Kipo vap tainau, vap katakai i bil arikekna vap putuk osongon, na rikek luai inakana na katakai i luk takis ke. 12 Naunapo alal a matan pongua nei sikei a vik,na napo uli alis ta keve vasangauli i kagseupok.” 13 Sikei, katakai i luk takis angkapo tung avunga na kapo mamaila anitarak ane metekuku na kapo makus alavaluai, na kala sokotuk asukang ke, “God, kungorem iau. Nau a katakai i bil arikek.”14Napo antok imi, igenen ke kala papok anerina, na God kapo kin ia ta igenen koronge matana, na mang anu ang, parik. Io, niakapo vil alava pok ia, ki vil alik ia, na niakapo vil alik pok ia, ki sunguk alakat ia.

Iesu kapo amatung kunga si ri nat kavuliklik

(Mt 19:13-15; Mk 10:13-16)15 Na kimela serei ve kari inatus lik

kapa taun ia, ani kame amatung kungasingiria. Na kana keve nat i akalit kila araiani oring ke na kila ki suak iria. 16 SikeiIesu kala songo iria ane singina na kalaantok, “Mi lomon suai ani ri nat lik anesingig. Ago ta atakun an aniria, using amatan vap val riria, kakaria na sinsinongsi kana vainagoan a God. 17 Napo mengenatutuman imi ta man a sikei parik kapaainak val nat lik ani songo ang si God asikana palak si kana vainagoan, parik luaikapa palak.”

Ainoinoai tauia(Mt 19:16-30; Mk 10:17-31)

18 Na mangsikei a ainoinoai kala sui iata, “Katakai i akalit ro, sa naka vil ia anikakag a to asikei?” 19 Na Iesu kala ataiia ta, “Sa tukulai ina na kupo kin iau tanapo ro? Using God papalik nia kapo ro.20 Kupo malangas a keve asok tapai angta Ku ago ta putuk osongon an, ku ago tadaung an, ku ago ta ainau an, ku ago taposposo kapau anmete saupai, kumamailaaro ani tamam ve rinam.” 21Na kala antokta, “Riria aongos nata using arukup iria lesi taun natapo liklik lak tung kana.” 22 Na

Iesu kala longong ia na kala antok ia ta,“Mangsikei a bil lak kupo inongos asi kamabis ania asukang ke. Ku atos ta kam kevetogtogon, na ku alis ani ri vap logo, anikakam a togtogon roron metekuku. Nakume using iau.” 23 Taun kala longonga mengen ang na kalapo mamakus, usingkapo igenen tauia luai.

24 Na Iesu kala tun ia na kala antok,“Vola kitmat luai ani igenen tauia asi kanapalak nei kana vainagoan a God. 25 Arai,palak ang si igenen tauia ane nei vainagoanang si God, ka kitmat luai ani papalakansi kamel nei malang i sangum.” 26 Navap po longong ang ani mengen ke kilasui, “Au, man asukang, si kala sapang?”27 Au na kala antok ta, “Man kapo kitmatani ri vap, sikei God, kapo remrem palauania.” 28 Na Petero kala antok ta, “Arai,namemnamemtala papelek kamemkeve luasi kamem using anim.” 29 Na kala antokiria ta, “Napo antok atutuman imi. Man asi ka pasal suai ani kana lu, na kisngana, nakeve tasina na tamana ve rinana na kanainatus kapa, using a vainagoan si God, 30 iotutuman luai, si to ke ka luk lak a seupokkapo tavirimok ani keve nem ang katalapapelek ia. Na si taun e mung, ka teng ato asikei.”

Iesu kata apotol i mengen ta ka mat na katadut pok

(Mt 20:17-19; Mk 10:32-34)31 Au, kala songo na sangauli na pongua

na nat na kala antok iria, “Arai, taralapopalak vang ane Ierusalem, na keve mengenaongos ang ri katakai i kus amalangas kitasalik ia ani igenen i pukun ka serei atu-tuman. 32 Ki alis ia e kungaria i ri vap ingising na ki kurek ia, ki nau varas ia, kikanus ia, 33 ki sasaup ia na kian vil punukia. Na si vapotol i taun ka tadut pok.” 34Naparik kitapa malangas a keve mengen ke.Supsupai ina katapo ago mumun aniria naparik kitapa nas a sa kapo mengen tatana.

Iesu kata vil ato na ba e Ieriko(Mt 20:29-34; Mk 10:46-52)

35 Au, kan lapo serei angasungai i Ierikona mangsikei a igenen mata ba kataposinong ngere selen na katapo aikut pa-pakangai. 36 Na kala longong a petau lavasipo paliu na kala sui ta, “Sa nang?” 37 Nakila antok ia ta Iesu le Nasaret nang kapo

LUKAS 18:38 160 LUKAS 19:26paliu. 38 Na kala songosongo, “Iesu, nati David, ku ngorem iau!” 39 Na vap popasal aino ang kila atakun ia ani ka ago tamengen an. Sikei kala songosongo alavaluai ta, “Nat i David, ku ngorem iau!” 40NaIesu kamela tung na kala asok asi songoania ane singina. Na kamela pasal asungna kala sui ia ta, 41 “Au, kupo buk ani nakavil sa anim?” Na kala antok ta, “Volava,napo buk asi kagmata arai.” 42Na Iesu kalaantok ia ta, “Kana vang kula ararai. Kamlomlomon katala vil ato ua.” 43 Akorongpalau na kala ararai aro na kalapo using iavelai ani alatun ani God. Ri vap aongos kilaarai ani bil ke na kila alatun a God.

19Iesu ve Sakaio

1 Na kala palak e Ieriko na kalapo paliue nei rina. 2 Au, mangsikei a igenen kanaasan ta Sakaio, kapo mangsikei a tulavai ri katakai i luk takis na kapo igenentauia, 3 katapo buk arai ta Iesu kapo sakaigenen an na parik katapa angkoai using rivap kipo duk, na using kapo igenen kudik.4 Asukang na kala sang e no na kala lakkuli ei asi kana arai man a Iesu ka paliusi selen ang. 5 Na Iesu kala serei e oringang na kala tarak na kala antok ia, “Sakaio,ku kiksiang sumasuma palau. Using kapomamaiten ta nakan sinong si kam lu kana.”6Na sumasuma palau kala kiksiang na kalasongo alak ia nei lu velai ani uruk. 7 Taunkila arai ania, kilamengen lilimukai ania ta,“Kala paliu asi kana an ago nei lu si igenenvo katakai i bil arikek.” 8 Na Sakaio kalatung na kala antok a Volava, “Arai Volava,kana naka lis suai ani inongos lava i kagtogtogon si mamain ta logo, na man natalaluk akole ta bil si sikei, naka ngenget amatan puat.” 9Na Iesu kala antok ia, “Kanaanginang a vap i nei lu ke kila sapang,using a igenen ke kapa kapo nat i Abaram.10Using a igenen i pukunkata serei asi kaname gule na kame asapang iria kitala mun.”

Kankanuai i mengen ani vap sel kapkap(Mt 25:14-30)

11 Si vuk taun kipo kokolongong lak,kala siken mengen luai an ta kankanuai imengen, using kata lapo angasungai aniIerusalem na ri vap kilapo sekpat ani niaka tulava na asukang a vainagoan si God

ka serei sumasuma. 12 Asukang na kalaakus, “Mangsikei a igenen lava si patvapsi ri tulava kata usausa asi kana pasal anering vunga ani kian atung ia val tulava le nakame papok. 13 Na kala songo na sangaulii kana keve asosokai na kala pagal iria tasangauli na mina. Na kala antok iria, ‘Miapolokai ani kapkap ke tung si naka sereipok.’ 14 Sikei ri vap i kana rina kitapokilis ia na kila asok a mang matan asi kariusing ania velai ani mengen ke ta, ‘Pariktarapa buk a igenen ke ka tulava anira.’15 Sikei kanla serei tulava na kamela papokane rina. Na kala asok tapai ani vap angkata pagal iria ta kapkap using kapo bukmalangas ta kitala saka abis an tatana. 16Naainoai kala serei na kala antok ta, ‘Volava,natala abis aserei ani mang sangauli namina le si sa kuta alis ia.’ 17 Au, kala antokia ta, ‘Kutala abis aro luai, kag asosokairo! Kana using kutala atutuman si abislik palau, ku saupai ani sangauli na rinaaongos.’ 18Na vapongua kala serei na kalaantok ia, ‘Volava, natala abis aserei a mangpalpalima le si sa kuta alis ia.’ 19Au na kalaantok ia ta, ‘Kana kula saupai ani palpalimana rina aongos.’ 20Au namangsikei kamelaserei na kala antok, ‘Volava, arai kana kamsikei a mina natala pakut aro ia ta vukvakup na nala asinong akipai ania 21 usingnatapo leng anim. Napo nas ua ta kupoigenen kitmat. Kupo nas ani luk ani bilnumai parik kutapa asinong ia na kupo nasani rok ani bil numai parik kutapa sukalia.’ 22 Na kala antok ia, ‘Kana naka saupaianim lakat si kam keve mengen, numai aasosokai rikek luai! Kutapomalangas ingkota nau a igenen kitmat, na napo luk a bilparik natapa asinong ia, na napo rok a bilparik natapa sukal ia? 23 Using a sa parikkutapa asinong kag kapkap si ring ang kipoapolok kapkap singina ani man name lapopapok nalapo luk akuvul ia ve mang kevekapkap ila apolokai?’ 24 Na kala asok avap ang kitapo tung angasungai, ‘Mi lukpakang ia ta kana mina na mi alis ia sivopo atogon ani sangauli ang.’ 25 Na kilaantok ia, ‘Volava, lenginang kalapo atogonkana sangauli na mina!’ 26 Na kala antok,‘Napo antok imi ta man a si kapo atogon, kingaupap ia, na man a si kapo atogon menlik, io, men lik ang kapo atogon ia, ki luk

LUKAS 19:27 161 LUKAS 20:8suai vang ania. 27 Sikei kana na vap po kiliske anig na parik kitapa ainak asi kag tungtulava aniria, mi songo iria ane ke asi meraung aniria e matag.’ ”

Iesu kata palak val tulava ane Ierusalem(Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Io 12:12-19)

28 Au, e mung i mengen ke, kala pasalaino asi kana an palak luai ane Ierusalem.29Na kanlapo serei angasungai ani Betpagena Betania, ngere mulang ang kipo kinia ta Elaio, na kala asok a pongua i kanakeve nat i akalit 30 ta mengen asukangke, “Milong pasal taun a rina suke e no,na man milonganla palak nei rina ang,milong sabonai ani dongki tanginang kitapala ia, parik lak ta mang anu katapa kokossingina. Milong kunis ia na milong tak iaane ke. 31 Man a sikei ka sui imilong tausing a sa milongpo kunis ia, milong antokia asukang ke, ‘Volava kapo inongos taunia.’ ” 32 Na kilongla pasal asukang val asokang na kilong anla sabonai akorong ani sakata mengen irilong tatana. 33 Si vuk taunkilongpo kunis a dongki ang vap po taukina kila sui irilong, “Using a sa milongpokunis a dongki ang?” 34 Na kilongla an-tok, “Volava kapo inongos taun ia.” 35 Nakilongla tak ia ane si Iesu. Na kila veleskari keve vakup ipo apupung kuluna na kilaakos a Iesu kuluna. 36 Taun ang kapo palake selen na kilapo veleveles kari keve vakupipo apupung e selen.

37 Na si taun ang kanla serei si selen angkapo kiksiangan pelek a Mulang i Elaio,petau duk i kana keve vap i akalit kila tu-tapongai alatun ani God ta keve kalingariae pangkul si keve abis i vilvil ataping kitalaarai ania. 38 Ki songosongo asukang ke,“Atautauia ane si tulava vo serei ke si asani Volava! Luai e metekuku na amaumausanane pangkul luai!” 39 Na mang matan i riParisaio nei liuan i petau ang kila antoka Iesu, “Katakai i akalit, ku atakun kampetau.” 40Na kala antok iria ta, “Napo an-tok imi ta man riria ki ago musik, mamainta iat ki songosongo aserei.”

41 Si taun kan lapo angasungai na kalaarai ani rina na kala tangis ia 42 velai animengen asukang ke, “Man kutala nas sitaun ke, io numai, man kutala nas a sakapo angkoai si amatung ani luai anim,vola ro! Sikei kana, parik kulapa angkoai

si arai ania. 43 Io, ka atogon a taun lak kaserei anim na kam vap ipo marala anim kiasinong vonot aulitai anim na ki aolemaianim si keve palpal aongos. 44 Ki asaulpokai animane vunep, ve keve vap kipo agoneim. Parik kipa atalipai ani kam keve luroron i ngoto, ka tagalang aongos. Usingparik kutapa arai kinle ani vuk taun Godkata serei singim.”

Iesu kata vil adaus a rina i atailai(Mt 21:12-17; Mk 11:15-19; Io 2:13-22)

45 Na kala palak nei rina i atailai nakalapo lu asoung a vap po atos ang, 46 velaiani antok aniria ta, “Kitala salik ia ta Kag lukapo lu asi sokotuk, sikei milapo pokai aniaasi kana bil val vakil si ri vap tainau.”

47 Na keve taun aongos kanpo akalkalitnei rina i atailai. Sikei ri ainoinoai si rikatakai i sula na ri vapmalangas ani saupaina keve ainoinoai si ri vap kitapo atokngaiasi raung suai ania. 48 Na parik kitapasabonai ta selen asi kari abis ania using rivap aongos kitapo angkamai asi kolongongani kana mengen.

20Kipo susui a Iesu ta kana roron asi abis(Mt 21:23-27; Mk 11:27-33)

1 Mangsikei a taun katapo akalkalit rivap nei rina i atailai na kapo apasa iriata akus ro, na ri ainoinoai si ri katakai isula na ri vap malangas ani saupai na rivap lava kimela serei singina, 2 na kila suiia ta, “Ku antok imem ta si saka ro ankana kupo abis a keve abis ke. Si akorongnang kata alis ua ta ro ke?” 3 Na kalangenget iria asukang ke, “Nau kapa nakakun sui animi ta mangsikei a susui. Mingenget iau. 4 Ioanes si kana asing tauia,kata luk a ro ang le metekuku vo le siri vap?” 5 Na kilapo angmemengenai ta,“Man tara antok ta lemetekuku, kala sui irata sa tukulai ina parik taratapa lomlomontatana. 6 Sikei man tara antok ta le si rivap, ri vap aongos ki li punuk ira ta iat,using kipo lomlomon akit ta Ioanes katapomangsikei a katakai i kus amalangas.” 7Nakila ngenget ia ta parik kipa nas ta le voi.8 Na Iesu kala antok iria, “Nau kapa, pariknapa kun antok animi ta saka ro an kananapo abis a keve abis ke tatana.”

LUKAS 20:9 162 LUKAS 20:39

Kankanuai i mengen ani vap rikek aivevenmatang

(Mt 21:33-46; Mk 12:1-12)9 Na kala mengen ri vap ta kankanuai

i mengen ke. “Mangsikei a igenen katasukal kana matang vaen na kala alis tapaiania si mang keve vap aiveven matang, nakala pasal akipai ane si mang rina asi anago ani taun vunga. 10 Si vuk taun asikopkopos kala asok a mang asosokai tauna vap po aiveven matang ang asi kari alisania tamangmatan uai i matang ang. Sikeikeve vap aiveven matang ang kianla vis iana kila asok suai palau pok ania ta kungavauvau. 11 Na kala asok a mang asosokaikapa sikei kianla vis ia kapa na ki vil ameseia na ki asok suai palau pok ania ta kungavauvau. 12 Au na kala asok a vapotol, nakianla ngapolok kapa ia na ki asuai akipaiania. 13Na vo tauk i matang vaen ang kalaantok, ‘Saka nem an naka abis ia? Kaporo si naka asok kag nat ipo buk ang. Veinganing ki mamaila ania.’ 14 Sikei, si vuktaun a keve vap aiveven matang ang kilaarai ania na kila antokai, ‘Arai, ta votauki togtogon iles. Tara me vil punuk ia, anikakara na togtogon ang!’ 15 Au kila asuaiakipai ania pelek a matang ang na kianlaraung ia. Au si vo tauk i matang vaen angka abis sa singiria? 16 Ka serei na ka vilpunuk suai luai ani keve vap po aivevenmatang angna ka alis amatang ang simangvap petekai.” Si vuk taun ang kila longonga akuskus ang, kila antok ta, “Loi, ka agona bil rikek asukang.” 17 Sikei, kala tuniria na kala antok, “Au? Na nei a supsupaivang kana i mengen ke kita salik ia? Iat keri katakai i abis lu kita kilis ia, kana kalaserei a iat talupus luai. 18 Man a ri si kiuak kuli iat ang ki tagalang amitmitngai lik,sikei man a iat ang ka uak taunai ani si,ka tatameng aongos luai.” 19 Na keve vapmalangas ani saupai ve keve ainoinoai si rikatakai i sula kilapo gule selen asi teng akitsumasuma ania using kilapo nas ta kapokankanuai i mengen aniria. Sikei kipo lengvei ri vap.

Samui takis ane si Kaisar(Mt 22:15-22; Mk 12:13-17)

20 Kila ararai asung luai ania na kilaasok a mang matan vap asi kapau ania.Vap po kapau ang ta kipo buk longong

ani kana mengen. Kitapo buk teng akitania si saka mengen an ka posong ia naki alis ia e kungana i tulava kitmat ani kasaupai ania. 21 Au, kila sui ia, “Katakai iakalit, namempomalangas ta kammengenna kam akalit kapo korong na kammengenkapo angkokoai si ri vap aongos, na kupoakalit atutuman ta selen si God. 22 Au sa,kapo korong ani tara samui takis ane siKaisar vo parik?” 23 Sikei kala kinle karikapau na kala antok iria, 24 “Kotok, miakalit iau ta sikei a ring kapkap. Nona i sikana, na asan i si kana singina?” Na kilangenget ta, “Ke Kaisar.” 25 Na kala antokiria, “Mi alis a Kaisar ta sa ke Kaisar, nami alis a God ta sa ke God.” 26 Asukang aparik kilapa angkoai si apupu ania si kanamengen mete ri vap. Kila taping ani kanamengen i polpol aniria na kila ago bot.

Susui i tadut pok(Mt 22:23-33; Mk 12:18-27)

27 Au, mang matan i ri Sadukaio, vapang kipo agel suai ani tadut pok, kimelaserei singina 28 na kila sui ia ta, “Katakaii akalit, Moses kata salik ia anira ta mana igenen ka mat pelek kana aina kovek iinatus, tasina ka osongon pok ia asi kanaaumata nat ani tasina. 29Au, katapo atogona limalengua na angtasimal. Anu tuan kataosongon ta mang aina na kala mat pelekia kovek i nat. 30 Asukang si anu tasin,31 na e mung vapotol kala kun osongonania, na asukang limalengua aongos kilamat na kapo kovek i inatus. 32 E mung,aina ang kala kun mat kapa. 33 Si tauni tadut pok, ke si iria ta aina ke? Usinga limalengua na angtasimal kita osongontatana.” 34Na Iesu kala antok iria, “Ri vap itaun ke kipo angosongon, 35 sikei ani vapang voiang kipo ro angkokoai si palak sito e mung na ki tapasuk pok pelek a mat,parik kipa angosongon, parik. 36 Usingparik kipa angkoai si anguan mat an usingkila asukang ta ri angelo, na kipo inatus siGod si kari to pok pelek ani mat. 37 SikeiMoses akorong kata akalit ta ri vap matki tapasuk pok. Si taun a ei ang kata ni,kata kin a Volava ta God si Abaram, na Godsi Isak, na God si Iakov. 38 Parik ta Godsi ri vap mat, sikei kakaria kipo to, usingsingina tarapo to aongos.” 39 Na mangmatan i ri vap malangas ani saupai kila

LUKAS 20:40 163 LUKAS 21:21antok, “Katakai i akalit, kupo mengen aroluai!” 40 Using kilapo lolokovo luai ani suiania ta mangsikei a susui.

Igenen i akanangai, tamana ta si?(Mt 22:41-46; Mk 12:35-37)

41 Na kala antok iria, “Kapo saka bil anna ri vap kipo kin a igenen i akanangaita nat i David? 42 Using a David akorongkata posong nei Buk i Tangam asukang ke,Volava kata antok kag Volava ta ku sinongsi palso ig, 43 tung si naka vil a vap popetau ang anim asi kari ago neite ngonokakim. 44 David sukana kapo kin ia taVolava. Asukang a kapo saka angkoai an sikin ania ta kapo nat ina?”

Iesu kapo porot ri vap malangas ani saupaimarai kari lok

(Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lk 11:37-54)45 Si kokolongong si ri vap aongos,

kala mengen taun kana keve nat i akalitasukang ke, 46 “Mi aiveven si ri vap malan-gas ani saupai. Kipo buk pasal pulakai tamaus roron na kipo buk ri vap ki posongaro singiria nei keve ring i atos, na kipopigpig ta keve sinsinong lava nei lu i kivungna keve oring mamailan si keve matanangan. 47 Kipo nas ani tainau ani keve lusi ri mainang, na kipo kapau ta posongani keve sokotuk vungavunga. Matan vapasukang, kari amiming ka tavirimok luai.”

21Alilis si mainang(Mk 12:41-44)

1 Na kala tapuk sarak na kala arai aniri vap tauia kipo asiang kari keve alilisnei asisiang ipo asia kapkap. 2 Na kalaarai kapa ani mangsikei a mainang logokamela asiang kana pongua na vuk kapkaplik. 3Na kala antok, “Napo antok atutumanimi, kana na mainang vopo logo ke katalaasiang alava luai aniria aongos, 4using ririakitala luk tapong le si kari togtogon i karitauia na kila alis, sikei ninia, le si kana logoluai, katala alis asip ta sa katapo angkoai sikana to aongos.”

Rina i atailai kime galang ia(Mt 24:1-2; Mk 13:1-2)

5 Na mang matan kila arai ani masro iri iat ve keve alilis ro kita ngoto na rinai atailai tatana na kilapo angmemengenai

tatana. Na kala antok, 6 “Sa mipo arai aniakana, ka serei lak a taun na ka kovek luai ingoto roron. Kime galang aongos ia.”

Keve akanangai ve vilvil akui(Mt 24:3-14; Mk 13:3-13)

7 Na kila sui ia, “Katakai i akalit, angisana keve bil ke ki serei? Na saka akanangaian i taun i kari serei?” 8 Na kala antok,“Mi aiveven vei ki kapau imi. Using a vapmiang ki serei na ki posong pok iria taasan ig na ki antok ta, ‘Nau kana ninia’na ‘Kala angasungai a taun.’ Mi ago tausing an aniria. 9 Na man mi longong takalapo togon visvis na keve angpipisuai,mi ago ta leng an, using a keve bil ke kiserei aino, sikei akamusai ina parik kapaserei sumasuma palau.” 10Na kala mengenaliu iria ta, “Mang palpal vap ka tapasukna ka angvis ve mang palpal vap, na mangvainagoan ka angvis ve mang vainagoan.11 Ka togon a keve mimo lava, na kevemol lava, na keve matan malepen rikek sikeve ring anglok, na keve aleleng na keveakanangai lava le metekuku. 12 Sikei ainotapai ani keve bil ke, ki teng akit imi naki vil akui imi na ki alis imi mete saupainei keve lu i kivung na ki alakai animi neikeve lu i akangbat, na ki tak imi taun akeve tulava na keve ainoinoai marai asanig. 13 Sukana ka ali pangau animi asi kamiakuskus amalangas e mataria. 14 Asukangna mi lomlomonai aro ta mi ago ta itoitonaino animi ta mi saka ngenget an aniria.15 Using nau naka alis imi ta mengen namasam. Asukang na vap aongos ipomaralaang animi ki tav angkoai luai si susual vosual pok animi. 16 Sikei, rikek luai ina, kevetamami ve keve rinami, keve tasimi, kamimatan vap ve keve tungami ki alis imi anesingiria na ki vil punuk a mang matan imi.17 Na ri vap aongos ki mirik animi maraiasan ig. 18Sikei ka kovek tamangsikei a ungi patumi ka mun. 19 Kami tung akit ka vilato imi.

Ierusalem kime galang ia(Mt 24:15-21; Mk 13:14-19)

20 Au na man mi arai ani keve kuvku-vulan i katakai i visvis kilapo aulitai aniIerusalem, mila nas ta taun kala angasun-gai asi goeng ania. 21 Si taun ang, ria kipoago e Iudaia kapo ro ki sip taun a kevemulang, na ria kipo ago nei rina ki soung

LUKAS 21:22 164 LUKAS 22:13

suai, na ria kipo ago e komo ki ago ta palakan. 22 Using nganlak kalapo taun i ngatatasi vil apunuk ani keve mengen ang kitalasalik ia. 23 Pua ta ri aina vinga na ririakipo atutus popo si taun ang! Using katavirimok luai a keve mamaiten kuli rinana marala kitmat ka meng a matan vap ke.24 Mang matan ki puka si samele i daung,na mang matan ki tak iria taun a mamainta palpal vap aongos na kian ago si vilvilakui singiria. Na ri vap i ngising ki saksakaie Ierusalem tung si kakaria ta kun taun imaramarak kan kun kamus.

Serei pok si igenen i pukun(Mt 24:29-31; Mk 13:24-27)

25 Na keve akanangai ki serei metemakarap, ulen na mamain ta kalto. Na ekuli rina a mamain ta palpal vap ki vingaurui na ki angpipisuai si pungas i to tavi-rimok luai nei laman. 26 Ri vap ki nagat taleng lava luai using a keve bil ang kipo sereikuli rina, using a keve kitmat i metekukuka mimo. 27 Na si taun ang ki arai aniigenen i pukun ka serei nei kuku ta kitmatnamaumausan tavirimok. 28 Io, man a kevenem ke ki tutapongai serei, mi tadut na mitapuk sarak using a taun i samui apok anganimi kala angasungai.”

Luk malangas le si iei(Mt 24:32-35; Mk 13:28-31)

29Na kala alis iria ta kankanuai i mengenasukang ke. “Mi tere ta ri suke kuvul vema-main ta ei aongos. 30Man kila urung atang-inang, mila arai kinle na mila malangas tataun sinang roron kala serei. 31Na asukangkapa singimi, man mila arai ani keve nemke kala serei, mila malangas ta vainagoansi God kala angasungai. 32 Napo antokatutuman imi, kana na matan polpolokani taun ke parik kipa mat suai aino ani kevebil ke kila serei. 33 Metekuku na kuli rinaka tamus suai, sikei kagmengen parik kapaangkoai luai si tamus.

Mi uli ago i ararai velai ani sokotuk34 Mi aiveven vei nganing a vingami ka

maiten si laulauan nio i inum na lomonrikek using ani keve bil i to ke, na asukang ataun ang ka serei ataping imi val liliangus.35 Io, using ka serei taun iria aongos kipo tokuli rina ke. 36 Sikei mi uli ago i ararai velaiani sokotuk asi kami angkoai si sip akipai

ani keve bil ang kilapo angasungai asi serei,na ka koi imi asi tungmete igenen i pukun.”

37 Si taun ke kapo akalkalit nei rina iatailai si keve tenei ias, sikei si keve teneivong kanpo palak tan ago kuli mulang angkipo kin ia ta Elaio. 38 Na tenei vauk lik rivap aongos kipo tapasuk na ki palak taun ianei rina i atailai asi kari an kolongong ania.

22Lilimukai si vil punuk ani Iesu(Mt 26:1-5,14-16; Mk 14:1-2,10-11; Io 11:45-

53)1 Au, kala angasungai a matan angan i

saui i tav tol, kipo kin ia Liuluai. 2 Nari ainoinoai si ri katakai i sula na ri vapmalangas ani saupai kilapo gusgus selen asivil punuk ania, using kitapo leng ani ri vap.3 Na Satan kala aol a Iudas kipo kin ia taIskariot nia kapo mang sikei i 12 na natang. 4 Na kala pasal taun a keve tulava iri katakai i sula ve kari vap po ararai batna kianla angmemengenai ta selen asi kanaalis suai ania e kungaria. 5 Na kila urukna kila lomlomonai kuvul asi kari seu aniata kapkap. 6 Na kala ainak ani seupok angna kalapo gusgus ta saka pangau an kapokalakala si alis suai ania e kungaria, mankapo kovek i vap miang.

Kita usausa na matan angan i Liuluai(Mt 26:17-25; Mk 14:12-21; Io 13:21-30)

7 Au na ainoai i taun i saui i tav tol kalaserei. Taun ang kapo taun asi raung ani nati sipsip i Liuluai. 8Asukang a Iesu kala asokri Petero ve Ioanes ta mengen ke, “Milongpasal na milong an itoitonai ani Liuluaianira asi kara an angan.” 9Na kilongla suiia, “Kupo buk ani namemlong itoiton ia evoi?” 10 Na kala antok irilong ta, “Arai,milongan palak nei rina na mangsikei aigenenkapo sunguk kana ese lamankaduaiimilong. Milong using ia ane si lu ang kapalak singina, 11 na milongan mengen a votauk i lu ang asukang ke, ‘Katakai i akalitkata asok asi me sui anim ta nei a palpallu ang ani ri sokoung ani namem ve kagkeve nat i akalit, namem me teng a Liuluaisingina.’ 12 Ka akalit imilong ta palpal lulava e pangkul kalapo ago usausa asi ago. Eiangmilong itoiton ia.” 13Au kilongla pasalna kilonganla sabonai ani keve nem ang val

LUKAS 22:14 165 LUKAS 22:44kata mengen irilong tatana. Na kilonganlaitoiton a Liuluai.

Matan angan si Volava(Mt 26:26-30; Mk 14:22-26; 1 Ko 11:23-25)

14 Au, vuk taun ang kala serei na niniave keve aposel kilapo sinong si pata i an-gan, 15 na kala antok iria, “Natapo uli lom-lomonai alava asi teng ani Liuluai ke kuvulve nami aino ani naka kui, 16 using napoantok imi ta parik napa anguan teng anania tung si supsupai ina kan serei atutu-man si kana vainagoan a God.” 17 Na kalaluk a kavi, ka posong ro na kala antok, “Miluk ia na mi angainumai tatana, 18 usingnapo antok imi ta parik napa anguan inuman si laman i vaen le kana tung si kanavainagoan a God ka serei.” 19 Na kalaluk a saui, ka posong ro, ka tevek ia nakala alis iria velai ani mengen ke, “Kanana pukun ig, napo alis ia animi. Mi uliangan ania asukang ke asi kami nanauaianig.” 20 Na asukang kapa si kavi ang emung i kari la angan, na kala antok, “Kanana laman ke natala lingai animi tatana,ninia na palatung tanginang si rangai ig.21 Sikei mi arai, kungana i vo an alis suaianig kana kuvul ve nau si pata i anganke. 22 Using a igenen i pukun ka pukaval lomlomonai ang kalapo matung, sikeika rikek luai ani vo alis suai ang ania!”23 Na kila sui angpokpokai aniria ta si irianganing kan abis ia.

Anggegelai ta sinsinongan i tavirimok24 Na kilapo anggegelai nei liuan iria ta

si iria kapo taviri. 25 Na kala antok iria,“Mamain ta tulava si ri vap i ngising kipolomon alava kari kitmat asi saupai amadotani kari vap na kipo posong pok iria ta kipovap papakangai. 26 Sikei nami, parik kapaasukang singimi. Ninia kapo taviri luai imi,ka auak ia ani ka serei val nat lik. Na niniakapo ainoinoai, ka asukang val asosokai.27 Arai, si vanang kapo taviri luai? Voposinong si pata i angan, o asosokai vopoasinong pok? Sa, parik ta nia vopo sinongsi pata i angan? Io. Sikei nau napo ago neiliuan imi val asosokai animi. 28 Na namivanang mitala tung ngereg si kag keveatoktokngai. 29 Asukang val mamai katalaalis iau ta ro asi saupai ani kag vainagoan,nau kapa nala alis imi ta ro 30 asi kami

angan na inum si kag pata i angan si kagvainagoan, na mi an sinong lak si kevesinsinong i tulava asi kami saupai ani 12 napatvap i Israel.

Petero ka agel suai ani Iesu(Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Io 13:36-38)

31 Numai Simon, ku arai. Satan katalaaikut asi kana galgal animi val kon. 32 Sikeinau natala sokotuk anim ani kam lom-lomon ka ago ta ngau an. Na numai, mankula ulpokai, ku akikitan a keve tasim.”33 Na kala antok ia ta, “Volava, kana napousausa asi kag auai ve numai si lu i akang-bat na si matmat kapa.” 34 Na kala antokta, “Napo antok ua Petero, aino le ani puraka tirtiriku nganinglak, ku amatan potol aagel ta parik kupa nas iau.”

Paus, asisiang na samele35 Na kala sui iria, “Si taun nata asok imi

kovek i paus na asisiangna pauk i kak, parikmitapa inongos taun amang bil ingko?” Nakila antok ta, “Io, kapo kovek.” 36 Na kalaantok iria, “Sikei kana vang, si imi kapoatogon paus, ka luk ia. Asukang kapa siasisiang. Naman a si imi parik kapa atogonsamele ipo daung, ka atos ta kana vakup ipoapung na ka samui ta kana samele. 37Usingnapo antok imi ta mengen ke kitala salik iaanig, kana ki abis apunuk ia ta, Kitala taotkuvul ia ve ri katakai i putuk saupai. Io,kananamengen ke kita salik ia anig, kalaposerei atapunuk aliu.” 38 Na kila antok ia,“Arai Volava, kana na pongua na sameleipo daung.” Na kala antok iria ta, “Kalaangkoai!”

Sokotuk si Mulang Elaio(Mt 26:36-46; Mk 14:32-42)

39Na kala soung na kala paliu ane si Mu-lang Elaio val kana lau. Na kana keve natkila auai ve nia. 40 Au, kianla serei si oringang na kala antok iria, “Mi ago i sokotukvei atoktokngai ka luk imi.” 41 Na kalapapelek iria ane ring vunga lik na kanlasovusulai na kala sokotuk 42 asukang ke,“Mamai, man kapo ro singim, ku luk suaiani kavi ke pelek iau. Sikei vubuk ke singigka ago, sikei ku using kam vubuk.” 43 Namangsikei a angelo le metekuku kamelaserei na kala ali dual ania. 44 Katapo aunaii kui alava na kapo sokotuk amadot. Geseina kapo tuluk asiang val rangai ane vunep.

LUKAS 22:45 166 LUKAS 23:245 Au, kala tapasuk le si sokotuk na kanlaserei pok si keve nat ang kilapo rot usingkipo mamakus alava. 46Na kala antok iria,“Mipo rot sa? Mi tapasuk na mi sokotuk,vei atoktokngai ka luk imi.”

Alis suai na teng akit ani Iesu(Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Io 18:3-11)

47 Au, vuk taun ang kapo mengen lak,petau lava kimela pakasang. Na igenenang Iudas, voiang kapomangsikei iria 12 nanat ang, katapo pasal aino iria. Na kalapopataun a Iesu asi kana lulus i angruduaive nia. 48 Sikei Iesu kala sui ia ta, “Aukapo saka bil an Iudas, na kumela lulus iangruduai ve igenen i pukun asi kam alisania si ri vap?” 49 Au na petau vopo auaiang ve nia kila arai ani bil ke kalapo serei nakila antok ia ta, “Volava, kapo ronamemvisiria ta samele ipo daung.” 50Na mangsikeiiria kala tanga suai luai ani talingana iasosokai si ainoai i katakai i sula. 51 SikeiIesu kala antok ta, “Ka ago na lau ang!” Nakala poro atung pok a talingana i igenenang na kala to pok. 52 Na Iesu kala antoka keve tulava i ri katakai i sula na keve vappo ararai bat nei rina i atailai na keve vaplava aongos nang kita ruduai ia, “Au si napokatakai i tainau na kana mipo ruduai iau tasamele na avam? 53 Keve taun natapo agoe matami nei rina i atailai na parik mitapateng akit iau. Sikei kapo ro, kana kami vuktaun asi saupai ta kitmat i vong.”

Petero kata agel suai ani Iesu(Mt 26:57-58,69-75; Mk 14:53-54,66-72; Io

18:12-18,25-27)54 Na kila teng akit ia na kila tak akipai

ania taun a lu ang si ainoai i katakai i sula,na Petero kapo using avunga. 55 Na kilataun a kut nei liuan i omo si lu angna kilaposinong aongos na Petero kapa kapo sinongve ria. 56 Na mangsikei a kavulik asosokaikala arai ania sipo sinong mete ureurek ikut. Na kala tun akit ia na kala antok,“Kana na igenen ke katapo auai ve nia.”57Sikei kala agel na kala antok ia ta, “Iuang,parik napa nas ia.” 58 E mung lik palauna mangsikei kala arai ania na kala antok,“Numai kapa na mangsikei iria.” SikeiPetero kala ngenget ta, “Iuang, nau parik!”59 Au, e mung i vuk pangau vunga lik kalaliu na mangsikei kala mengen amadot ta,“Tutuman luai igenen ke katapo auai ve

nia, using kapo igenen i Galilaia.” 60 NaPetero kala antok ta, “Iuang, parik napanas a bil ang kupo mengen tatana!” Na sivuk taun ang palau katapo mengen, purakala tirtiriku. 61 Na Volava kala taval nakala gelep akorong taun a Petero, na Peterokala lomlomonai ani mengen ang Volavakata kin ia singina ta, “Aino le ani puraka tirtiriku nganinglak, ku amatan potol aagel suai anig.” 62Na kala soung ane komona kanla tangis alava luai.

Kita kurek a Iesu na ki ngamis ia(Mt 26:67-68; Mk 14:65)

63 Au, vap po ararai bat ang ani Iesukilapo kurek ia na kipo ngamis ia. 64 Kipovolo bat a ngono matana na kipo asok ia,“Ku kin vang. Si akorong kata tava ua.”65 Na kipo posong kapa na keve mengenmiang i nau varas ania.

Iesu mete saupai(Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Io 18:19-24)

66 Au kala tangat na Kuvkuvulan Lava ikeve ainoinoai si ri vap kimela kivung, ririana keve tulava si ri katakai i sula ve kevevapmalangas ani saupai. Au, kila tak a Iesuasi kana me tung e mataria na kila antokia, 67 “Au, man numai a igenen i akanangaike ta God, ku mengen amalangas imem.”Na kala antok iria ta, “Man napo mengenimi asukang, mipo tav lomlomon. 68 Namannapo sui imi ta sa, parikmipa ngenget.69 Sikei kana vang le si taun ke igenen ipukun kan sinong e palso i kungana i Godkitmat.” 70 Na riria aongos kila sui ia ta,“Au sa, kupo mengen kana ta numai a nat iGod, ingko?” Na kala antok iria ta, “Io, naupalau.” 71 Na kila antok ta, “Kalapo kovekluai i mangmengen tarapo inongos taun iaasi kara saupai ania, using tarala longongia e nguruna akorong.”

23Iesu mete Pilato(Mt 27:1-2,11-14; Mk 15:1-5; Io 18:28-38)

1 Au, riria aongos kuvul kila tapasuk nakila tak ia ane si Pilato. 2 Na kianlapokin dongai ania asukang ke, “Namemtalasabonai ta igenen ke kapo ausingai alokani kamem vap, na kapo tubat iria asi kariago ta samui takis an ane si Kaisar. Nakata kun posong pok kapa ania ta niniana igenen i akanangai ta God, asukang val

LUKAS 23:3 167 LUKAS 23:33tulava.” 3 Au, Pilato kala sui ia ta, “Au,numai a tulava si ri Iudaia?” Na kala polpolia ta, “Numai kupo kin ia.” 4 Au na Pilatokala antok a keve tulava i ri katakai i sulave petau lava aongos ang ta, “Parik napasabonai ta oring asi poso arikek ani igenenke singina.” 5 Sikei kila anguan mengenakitmat an ta, “Igenen ke kapo vil apisuri vap ta kana akalkalit e palpal Iudaiaaongos, tutapong le Galilaia na ane ke.”

Iesu mete Erodes6 Taun Pilato kala longong a mengen

ke, kala sui iria ta igenen ke kana kapoigenen i Galilaia. 7Na kila antok ta io kapoigenen i palpal ang voiang a Erodes kaposaupai ania, na si pangau ke katapo ago eIerusalem. Au, asukang a kala asok iria taki tak aliu ia ane si Erodes. 8 Au, Erodeskala maramarak luai si arai ani Iesu. Taunlava kata lapo uli buk asi kana arai aniausing katapo uli longong ani akus ina, nakatapo uli atu mata asi kana arai lak animang keve akanangai asi kana abis ania ematana. 9 Au, kala susuiai ania ta mangkeve susui miang pulakai, sikei kala tungmusik aongos. 10Na keve tulava i ri katakaii sula ve keve vap malangas ani saupaikitapo tung e iang na kipo aunai mengenarikek alava ania. 11 Au, Erodes kuvul vekana keve katakai i visvis kila abis a mangkeve lau imirik na i kurek ania. Na kila alakia tamausmiminaungan le na kila asok pokia ane si Pilato. 12 Le si taun ang vanang naErodes ve Pilato kilonglapo angtungananaro. Using aino katapo atogon a angmar-maralai nei liuan irilong.

Asok si vil punuk ani Iesu(Mt 27:15-26; Mk 15:6-15; Io 18:39–19:16)

13 Au, Pilato kala songo akuvul a kevetulava si ri katakai i sula na keve ainoinoaina ri vap aongos 14 na kala mengen iriaasukang ke, “Mita mela serei ta igenen kena mipo antok iau ta kapo asum ri vapasi kari visvis misagai. Au, mi longongaro! Lenginang natala sui aro luai aniae matami na nala sabonai ta kapo koveki oring asi poso arikek ania singina valkami keve tupang. 15 Kapo kovek. Au naErodes kapa parik katapa kun sabonai taring bil lik, using katala asok pok ia anesingimem. Mi longong! Kapo kovek imangsikei a lau kata abis ia angkoai ani ka

mat singina. 16-17 Asukang naka amimingtapai ania le ani naka akala ia.” 18 Sikei kilasongosongo kuvul aongos ta, “Vil punuksuai ani igenen ke! Akala na Barabas ani-mem!” 19Nang katapo mangsikei a igenenvoiang kita alakai ania nei lu i akang batmarai mangsikei a visvis misagai e nei rinalava na kata daung. 20 Au, Pilato kalaanguan mengen an aniria using katapolomlomonai ani kapo buk akala ani Iesu.21 Sikei kila songosongo amadot luai ta,“Atakuk ia! Vil amat ia kuli ngakputuk!”22 Au na kala vapotol i antok aniria ta,“Marai sa? Saka rikek an akorong kataabis ia? Parik napa sabonai ta rikek asikana mat singina. Asukang na naka amim-ing tapai ania na naka akala ia.” 23 Sikeikipomengen alava luai na kipo songosongoakit ta atakuk ia kuli ngakputuk, na karisongosongo kala auak suai ani keve men-gen aongos. 24 Asukang na Pilato kalalomlomonai ta ka using kari vubuk. 25 Nakala akala suai ani igenen i kari la pilak ang,nang kapo ago nei akang bat marai visvismisagai na daung. Sikei Iesu, kala alis ia ekungaria asukang val kari vubuk.

Atakuk ani Iesu kuli ngakputuk(Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Io 19:17-27)

26 Na kila tak a Iesu akipai na kianla araiani mangsikei a igenen, Simon le Kurene,katapo palak ane nei rina. Na kila tengakit ia na kila agon a ngakputuk e kulunaasi kana asalak using ani Iesu. 27 Na petaulava kipo using ia kuvul ve ri aina kitapomamakus na kipo tangis ia. 28 Sikei Iesukala taval talang pok iria na kala antok,“Ri aina i Ierusalem, mi ago ta tangis ananig, mi tangis pok vang imi na kami inatuskapa. 29Using a taun kitmat ka serei na kilaantok, ‘Ri aina ngolo, kapo roron aniria.Riria parik kitapa ingus lak na parik kitapaatutus ri nat popo!’ 30 Na si taun ang kiantok a keve mulang ta mi uak kulumem,na ki antok a keve putput ta mi apungimem. 31Usingmana ri vap kipo abis a kevelau asukang ke si taun a ei kapomatak, sakabil an si taun kala magang?”

32 Na kila tak a mang pongua na igenenkuvul ve nia. Rilong aongos kilongta abis arikek asi an atakuk anirilong. 33 Au, kianlaserei si vuk oring ang kipo kin ia ta vangang

LUKAS 23:34 168 LUKAS 24:8kumut. Na e iang kila atakuk ia, kuvulve ngono vo bil arikek ang, sikei e palsona mang anu e palkais ina. 34 Na Iesukala antok, “Mamai, ku lomon suai ani karilau rikek, using parik kipa nas ta sa kipoabis ia.” Na kila gulang angkasai asi araita ki saka pagal an ani kana maus. 35 Rivap kipo tung na kipo tere na keve tulavakapa kipo apupuak ia ta mengen asukangke, “Katala asapang a mang vap. Kapo roka asapang pok ia man ninia na igenen iakanangai ke ta God, igenen i kana songo.”36 Keve katakai i visvis kapa kilapo kurekia. Kianpo alis ia ta vaenmal asi kana inumania 37na ki antok asukang ke, “Man numaia tulava si ri Iudaia, kapo ro ku asapang pokua.” 38Na kita atung a mangsikei a salsalike pangkul ina asukang ke, “Kana ninia natulava si ri Iudaia.”

39 Na mangsikei i ngono vo bil arikekang katapo takuk e iang kala aunai posongarikek alava ania na kala antok, “Sa, parikta numai a igenen i akanangai ta God? Au,ku asapang pok ua na namemlong kapa!”40 Sikei mang anu ang kala tatapokai aniana kala antok ia, “Sa, parik kupa leng aniGod? Using numai kapa kupo kun ago sisikei palau a mamaiten ke. 41 Karung vilvilakui kapo korong, using a sa tarungta abisia. Sikei a igenen ke parik katapa abis tamangsikei a rikek.” 42 E mung na igenenang kala antok, “Iesu, ku lomlomonai anigman kuan tulava si kam vainagoan.” 43NaIesu kala antok ia, “Napo mengen atutu-man luai anim, nganinglak ku an ago venau e rina roron i ausai.”

Iesu kala mat(Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Io 19:28-30)

44Vuk taunke katapomang ias lava, sikeivong kala pakut a kuli rina aongos tung sikalapo ngelik aliu. 45Makarap parik kalapaanguan mang an. Na vakup ang nei lu iatailai kala tading angtaliungai. 46Na Iesukala songosongo alava luai, “Mamai, napoalis a malanganto ig nei ngono kungam.”E mung i kana posong ani mengen ang,na kala kamus ta aus. 47 Na ainoinoai i rikatakai i visvis kala arai ani bil ke na kalaalatun a God asukang ke, “Tutuman luai,igenen ke katapo igenen korong!” 48 Napetau aongos ipo ago ang e iang si kalkalumta bil ke, taun kila arai ani sa kata serei,kilapo nak a kangiria na kilapo pasal pok.

49 Sikei riria kitapo nas ia, kuvul ve keveaina ang kitapo auai ve nia le Galilaia,kitapo tung e ring vunga na kipo tere takeve bil ke.

Mo ani Iesu(Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Io 19:38-42)

50 Au mangsikei a igenen kana asanta Iosep na kapo mangsikei i KuvkuvulanLava, sikei kapo igenen ro na kana lau kapouli korong, 51 parik katapa ainak ani karilomlomonai na lau ang kitapo abis ia. Kapoigenen i Arimataia, mang rina si ri Iudaia.Na kapo atu mata ta kana vainagoan a God.52 Igenen ke kamela serei si Pilato na kalaaikut ia ta pukun ina i Iesu. 53Na kala koposasiang ia na kala pakut ia ta vakup roronluai na kanla amatung ia nei mangsikei amata kita se ia nei bang, parik lak kitapaamatung matmat neina. 54 Taun ang kapotaun i usausa. Na taun i atailai nganlakvong palau ka tutapong. 55 Na keve ainaang kita auai ve Iesu le Galilaia, kila pasalusing a Iosep na kianla arai animata ang nakeve avibisan i amatung ani matmat ang.56 Au na kila papok na kianla itoitonai anikeve bil sain ro.

Iesu kala tadut pok(Mt 28:1-10; Mk 16:1-8; Io 20:1-10)

Na si taun i atailai kila ausai val24

saupai. 1Au, si tangat i taun tanginang emung i taun i atailai, kila pasal taun a mataang velai ani keve bil sain ro i kari la itoitonang anongo. 2 Na kimela arai ta kitala ulsuai ani iat lava ang pelek a nguruna imata,3na kila palak neina. Sikei parik kilapa araiani matmat i Volava Iesu. 4 Na kilapo pisusi bil ke. Au, si vuk taun ang kipo angtung eiang, mang pongua na igenen kilong melaserei ataping e ngereria. Karilong mauskapo mang ripag luai. 5 Na keve aina angkilapo leng alava luai na kila tuturung. Nangono igenen ang kilongla antok iria ta,“Marai sa na mimepo gule na igenen kapoto si ring si ri vap mat? 6 Parik kapaago e ke. Katala tapasuk. Mi lomlomonaiani mengen ang kata posong ia singimisi taun katapo ago lak e Galilaia 7 ta kialis a igenen i pukun e kungaria i ri vaprikek na ki vil amat ia kuli ngakputuk nasi vapotol i taun ka tapasuk pok.” 8 Na

LUKAS 24:9 169 LUKAS 24:41kila lomlomonai ani mengen ang. 9Na kilapapelek amata i matmat na kianla mengenamalangas ta keve bil ke si 11 a nat ang ku-vul ve keve vap aongos ang ve ria. 10MariaMagdalene, Ioana, Maria rinana i Iakovo namang matan kapa. Keve aina ke vang kanakita mengen a keve aposel ta mengen ang.11 Sikei parik kitapa lomlomon ta keve ainake using kitapo lomon ia ta kapo mengenpalau. 12 Sikei Petero kala tapasuk na kalasang ane si mata i matmat. Kanla ilongaina kala arai ani keve vakup kipo sinongpapalik na kala pasal suai velai ani sugullava ani bil ke kata serei.

Nei selen ane Emaus(Mk 16:12-13)

13 Na si taun ang palau, pongua iriakilongta pasal taun a mang rina kana asanta Emaus, kapo 60 na sitadia le Ierusalem.14 Kilongtapo angmemengenai aliu ta kevebil ang kata serei. 15 Taun kilongpoangmemengenai aliu ta keve bil ke Iesuakorong kala serei na kala auai ve rilong.16 Sikei kilongla tav angkoai si kinle ko-rong ania. 17 Na kala sui irilong, “Ausa nang milongpo angmemengenai aliutatana?” Na kilongla tung musik velai no-rilong kapomakus aongos. 18Namangsikeiirilong kana asan ta Keleopas kala sui ia,“Vei numai nganing kuvpo ring sokoung eIerusalem na parik kupa malangas ta kevebil kita serei si taun ke?” 19 Na kala suiirilong ta, “Saka bil an nang?” Na kilonglaantok ia, “Keve bil kita abis ia si Iesu leNasaret. Ninia katapomangsikei a katakai ikus amalangas kitmat luai ta kana mengenna kana abis e matana i God na ri vap aon-gos. 20Keve tulava i ri katakai i sula na karakeve ainoinoai kapa kita alis ia asi kanamatna kila vil amat ia kuli ngakputuk. 21 Sikeinamemtapo atumata ta ninia vanang kameasapang ri Israel. Na mang anu kapa, kanakala vapotol i taun ani keve bil ke kataserei. 22 Na kapa, mang matan aina kitamela ataping imem. Kitanla ago le si matai matmat tenei vauk lik 23 sikei parik kitapaarai ani matmat ina. Kita serei na kimelaantok imem ta kita arai ani mangsikei aararai i pongua na angelo kilongta antokta katala to pok. 24 Na mang matan imemkila kun pasal ane si mata i matmat nakianla sabonai ani keve bil ang val ri aina

kita mengen. Sikei ninia vanang, parikkitapa arai ania.” 25 Na kala antok irilong,“Nami na vap vongvong na vingami kapoamomole asi kami lomlomon ta keve bilaongos ang ri katakai i kus amalangas kitakin ia. 26 Sa, parik kapa korong a mengenang ta igenen i akanangai ka nasai ani kevekui ang na ka palak ane si kana sinsinongmiminaungan?” 27 Au na kala tutapongaile simengen siMoses namamain ta katakaii kus amalangas asi kana akalit anirilong takeve mengen aongos nei salsalik, ania pok.

28 Na kitol lapo pasal angasungai aliu irina ang kitolpo pataun ia. Na Iesu kalapolau pasal luai. 29 Sikei kilongla aikut adualia, “Ku ago ve namemlong using kana kalangelik. Kalapo angasungai ani vong.” Nakala palak asi kanan ago ve rilong. 30 Nakanlapo ago kuvul ve rilong si pata i an-gan na kala luk a saui, ka posong ro naka tevek ia na kala alis irilong. 31 Namatarilong kala tapalas na kilongla kinleia, na kala kovek pelek karilong ararai.32 Na kilonglapo angsusuiai ta, “Au parika vingarung katapa takaring si taun angkatapomengen irung e selen na kapo palasirung ta salsalik?” 33 Nang palau kilonglatapasuk pok ane Ierusalem. Na kilonganlaserei si 11 a nat ang na vap po ago kuvulang ve ria. 34Na kila antok irilong ta, “Kapotutuman! Volava katala to pok na katala tuaserei si Simon.” 35Na kilongla mengen takeve bil aongos kata serei e selen na kilongtala arai kinle ania kapa si taun kata teveka saui.

Iesu kata tu aserei si ri nat i akalit(Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Io 20:19-23; Ap

1:6-8)36 Si taun kilongpo atatai aliu ta bil ke,

Iesu akorong kamela tung e liuan iria nakala antok, “Luai ka ago singimi.” 37 Sikeikila taping na kila leng. Kipo lomon ia takipo arai ani palapalau. 38 Na kala antokiria, “Marai sa mipo pisu? Using a sa mipotav lomlomon? 39Mi arai ani ngono kakigna ngono kungag. Nau palau kana! Mimelasigil iau namime arai. Palapalau parik kapaatogon sin ve tuan, asukang kana mipoarai anig.” 40 Taun kata kin a mengen angkala akalit iria ta ngono kungana na ngonokakina. 41 Na parik lak kipa lomlomonusing kipo uruk ve taping. Na kala sui iria,

LUKAS 24:42 170 LUKAS 24:53“Mipo atogon pok kana e ke asi angan?”42Na kila alis ia ta vuk ien kita ani ia. 43Nakala luk a vuk ien ang na kala angan ia emataria.

44 Na kala antok iria, “Nem ke natamengen imi tatana si taun natapo ago lakve nami ta keve mengen aongos kita sa-lik ia anig nei keve salsalik si Moses nasi ri katakai i kus amalangas na si kevetatangam kapa, ka serei atutuman.” 45 Nakala amalangasai ani lomlomon iria asi karinas ani keve salsalik. 46 Na kala antok iriata, “Kana vang a mengen ke kita salik iata igenen i akanangai ka kui na si vapotoli taun ka to pok pelek a matmat. 47 Na kiapasa ta asan ina si mamain ta palpal vapaongos tutapongai e Ierusalem ta ki lomonpokai na God ka lomon suai ani kari keverikek. 48 Nami na keve vap asi mengenamalangas ta keve nem ke using mitalaarai korong ania. 49 Arai, naka pasal asikag an asok asiang ani bil ang mamai katapalapalatung dong imi tatana. Sikei mi agoakit nei rina ke tung si mila maus ta kitmatle pangkul.”

Iesu kala palak ane pangkul(Mk 16:19-20; Ap 1:9-11)

50Na kala songo asoung iria tung e Beta-nia na kala atung alakat a ngono kunganana kala poso atautauia iria. 51 Taun kapomengen iria, kala pasal alak pelek iria anemetekuku. 52 Na kila soturungai e matanana e mung kila papok ane Ierusalem velaiani uruk lava. 53 Na kian lapo uli ago neirina i atailai i alatun ani God.

IOANES 1:1 171 IOANES 1:20

Roron i AkusIoaneskata salik iaSi Akus Ro ke na Ioanes kata salik ia,

kata mengen ta mengen kamela igenenatogon pukun, na kamela ago tapai neiliuan i ri vap (1:14). Kana vubuk a Ioanesta kapo ro ri vap ki lomlomon ta Iesu niana Nat i God, na asi kari atogon ani naske kapa ta Iesu nia kapo igenen ang Godkatala palapalatung ani ka asok ia, si mevil ato anira. Ioanes akorong kapo nas tari vap kipo lomlomon ta Iesu ki atogona to asikei, asukang a kala salik a buk ke(20:31). Aino Ioanes kapo mengen ira taIesu ninia akorong a mengen, na kata agokuvul ve God le si tutapongai. Au na kaakus ta keve avibisan i vilvil ataping Iesukata abis ia, ani tara arai kinle ania. Kapomengen kapa ira ta marai sa Iesu kata abisa keve avibisan i vilvil ataping ang. Io,mang matan vap kita lapo lomlomon taIesu, na kilapo using ia, sikei mang matankipo misag ani lomlomon tatana. Si palpal13-17 Ioanes kata akus ta keve bil ang kataserei si Iesu tenei vong, nang kana petaukitapo buk kong akit ania singina. Kataakus ta Iesu kata ago kuvul ve kana kevenat i akalit, na kata alis iria ta mamainta akalit roron duk. Akamusai ina kapomengen ta Iesu katala tadut pok, na kanakeve nat i akalit kitala arai ania, na kilalomlomon. Mang sikei a bil tarapo uli araiania nei buk ke, kana na laulauan si luk naatogon ani keve bil i to si ri vap na alakaiania si kankanuai i mengen si to si ri vaplomlomon si keve taun, asukang tamengeni malu ve laman, saui, malangas, iei i vaen,na katakai i aiveven sipsip.

Mengen katame igenen atogon pukun1 Mengen kata to le si tutapongai, na

mengen kilongta ago kuvul ve God, namengen nang nia na God. 2Ninia kata agokuvul ve God le kabang le si tutapongaiina. 3 Ninia kata abis si keve avibisan kesi asisinong ani keve bil aongos. Parik luaikatapa atogon saka bil an kata serei, na niaparik katapa ago neina. 4 Na to kata agosingina, na to ang nang ninia na malangasani ri vap. 5Namalangas ke kapo alimang a

vong, sikei vong parik katapa kinle korongia.

6Mangsikei a igenen kata serei, God kataasok ia, kana asan ta Ioanes. 7 Kata sereiasi kana me mengen amalangas atutumanta malangas ang, au na kana amalmalanga-sai, ani ri vap aongos asi kari lomlomon.8 Ninia akorong, parik katapa malangasang, parik. Sikei, kata serei asi kana memengen amalangas atutuman ta malangasang, 9asukang ke. Malangas tutuman vomealis malangas ke ani ri vap aongos, kalapoangasungai ani ka serei kuli rina. 10 Io,malangas ang katala ago e kuli rina, na kataasinong a kuli rina, sikei kuli rina kata tavkinle korong ania. 11 Kata serei akorongtaun kana matan vap, na kana vap parikkitapa ainainak ania. 12 Sikei, vap ang kitaainainak ania, vo kita lomlomon ta asanina, katala lis iria ta roron ani ki serei valinatus si God. 13 Inatus ke nang, parikkitapa serei le si vubuk i pukun, na parikta si lomlomonai si ri vap, na asukang kapasi tauan ve aina, parik. Sikei ke God papalikta bil.

14Mengen kamela igenen atogon pukun,na kamela ago tapai nei liuan imem.Namemtala arai ani urmaus ina, na urmausang, ke ring sikei palau a nat ke, kata pasalle si tamana, na kapo duk ta roron natutuman kapa. 15 Ioanes kapo amalangasaiatutuman tatana. Kapo songosongo tatanaasukang ke, “Ninia vang kana, natapomen-gen tatana ta, ninia ka aimung ig. Sikeikapo ainoai luai animemlong, using nianang kata aino anig.” 16 Au na le si dukluai i kana roron, tara aongos taratala luk aatautauia roron luai. 17Sausaupai, God kataalis ia si Moses. Sikei, roron na tutumankata serei si Iesu Karisto. 18 Kapo kovek taring sikei a igenen katala arai korong aniGod. Sikei, ninia palau na ring sikei a natke, voiang kapoGodna kapo sinong e ngeretamana, nia kata mela asereiai atutumanani God.

Amalmalangasai si Ioanes katakai i asingtauia

(Mt 3:1-12; Mk 1:2-8; Lk 3:15-17)19 Kana vang a akus tutuman si Ioanes,

taun ri Iudaia le Ierusalemkita asok amangmatan katakai i sula ve mang matan i riLevi, asi an susui ania ta ninia nang asi. 20 Parik katapa lolokovo, kata mengenamalangas iria ta, “Nau parik ta igenen

IOANES 1:21 172 IOANES 1:49i akanangai.” 21 Na kila sui ta, “Au nanumai akorong vang kana na si? Numaia Elias?” Na kala antok iria ta “Parik.”Na kila sui, “Au numai kana na katakai ikus amalangas ke?” Na kala ngenget iria,“Parik.” 22 Kila anguan sui ania ta, “Numaia si, asi kamem an pege amalangas pokani vap ang kita asok imem. Kupo sakamengen an pok tatam?” 23 Kala antok ta,“Nau a kalinga i vopo songosongo nei ringvarasai palau ta koros akorong kana selena Volava, asukang val Esias katakai i kusamalangas kata antok. 24Vap ke, ri Parisaiokita asok iria.” 25 Au, kila sui ia ta, “Manvanang numai parik ta igenen i akanangai,na parik ta Elias, na parik kapa ta katakai ikus amalangas, marai sa kupo asing tauiari vap?” 26 Na Ioanes kala ngenget iriaasukang ke, “Napo asing tauia ri vap talaman, sikei mangsikei nang kapo tung neiliuan imi, parik mipa nas ia. 27Nia vananga igenen ang ka aimung ig, na nau napotav ro angkoai ve asosokai palau vopo luksuai ani pauk i kakina.” 28 Keve bil aongoske kata serei e Betania si mang palpal iIordanes si ring ang a Ioanes katapo asingtauia ri vap singina.

Nat i sipsip si God29Si taunusing ina, kala arai ani Iesu sipo

pakasang taun ania, na kala antok, “Arai,nat i sipsip si God. Nia vanang kame luksuai ani rikek si ri vap i kuli rina. 30 Niniavanang a igenen ke natapo mengen tatanata ka atogon lak a mang igenen ka aimungig, sikei kapo tavirimok luai anig using katato aino ig. 31Nau akorong parik natapa nasia, sikei nata melapo asing tauia ta laman,ani ri Israel si kari nas ania.” 32 Le iang naIoanes kalapo amalmalangasai asukang ke,“Nata arai ani Malanganto kata pasiang lemetekuku asukang val uk na kame lapo gonsingina. 33 Parik lak natapa nas ia, tung sininia akorong voiang kata asok iau si asingtauia ani ri vap ta laman, kala mengen iauta, ‘Man ku arai aniMalanganto ka pasiang,na kame gon lakat kuli igenen ang, kulanas vanang ta ninia vome asing tauia taMalanganto Gogoai.’ 34 Io, natala arai aniana napo mengen atutuman imi ta kanavang nia na nat i God.”

Keve ainoai i nat i akalit

35 Si taun using ina, Ioanes katapo tung,na kana ngono nat i akalit kapa kilong tapokun tung e iang. 36 Na si taun ang palaukala arai ani Iesu sipo paliu, na kala antokta, “Arai, nat i sipsip si God.” 37 Taun angono nat i akalit ke kilongla longong amengen ang, kilongla tapasuk na kilonglausing a Iesu. 38 Na Iesu kala tu talang,na kala arai anirilong sipo using ang ania,na kala sui irilong ta, “Au, milongpo buka sa?” Na kilongla antok ta, “Rabi, kupoago kana e voi?” Supsupai i mengen sukeRabi ta katakai i akalit. 39 Na kala antokirilong ta, “Me na milong an arai.” Aukilongla pasal ve nia ane si kana ring ipoago, na kilonganla amun aongos a taunang ve nia. Kata lapo pasal angelik a taunang. 40Na Andereas, tasina i Simon Petero,katapo mangsikei i ngono vo longong animengen ang si Ioanes na kilongtala usinga Iesu. 41 Ainoai i bil kata abis ia, katangule tapai ani tasina ta Simon. Na kanlasabonai ania na kala antok ia ta, “Namem-tala sabonai ani Mesia.” Supsupai ina taigenen i akanangai. 42 Au kala songo naSimon ane si Iesu. Na Iesu kala tun ia nakala antok ia ta, “Numai a Simon, nat siIoanes. Nala atuk ua ta Kepas.” Supsupaiina kapo kuvul palau val Petero.

Songo ani Pilipo ve Natanael43 Si taun ang e mung ina, Iesu kalapo

usausa si kana pasal ane Galilaia. Kalaarai ani Pilipo na kala antok ia, “Usingiau.” 44 Pilipo katapo mangsikei i ri An-dereas ve Petero voiang kari rina ipo agoe Betsaida. 45 Na Pilipo kala sabonai aniNatanael na kala antok ia ta, “Namemtalasabonai ani igenen ang voiang a Mosesnei salsalik i sausaupai kuvul ve ri katakaii kus amalangas kita mengen amalangasta Iesu le Nasaret, nat si Iosep.” 46 NaNatanael kala sui ta, “Sa, ka togon ta mangbil roron ka serei le Nasaret?” Na Pilipokala ngenget ia, “Mena kume arai.” 47Tauna Iesu kala arai ani Natanael sipo pakasangna kala antok, “Igenen ke kapo igenen iIsrael, tutuman luai. Kapo kovek i kapaukapo ago singina.” 48 Na Natanael kalasui ia ta, “Au, kupo saka nas an anig?”Na Iesu kala ngenget ia, “Taun a Pilipoparik lak katapa songo ua, nata arai animsi po sinong neite ei.” 49 Na Natanael kala

IOANES 1:50 173 IOANES 2:25

antok ta, “Rabi, numai a nat i God. Numaia tulava i Israel.” 50 Na Iesu kala antokta, “Au kulapo lomlomon vanang, usingnata antok ua ta nata arai anim neite eisuke, ingko? Ku arai korong lak ani mangmatan bil lava luai ani bil suke.” 51 Nakala atai pok, “Napomengen atutuman luaianimi, mi arai lak ani metekuku ka tavasna mamain ta angelo si God ki kiklak nakiksiang taun a igenen i pukun.”

2Matan angan i osongon e Kana

1 Si vapotol i taun katapo atogon amatan angan i osongon e Kana, mang rinai Galilaia. Na rinana i Iesu kata ago e iang.2Kita kun aikut kapa ani Iesu ve kana kevenat i akalit asi me serei si matan angan ang.3 Na kila inum asip kari vaen, na rinanai Iesu kala antok ia, “Kilapo kovek nang ivaen.” 4 Na Iesu kala ngenget ia ta, “Puaiuang, marai sa kupo alakai anig nei bilke? Kag taun lak parik kapa serei.” 5 Narinana kala antok ri asosokai ta, “Mi abispalau a sa kapo antok imi si abis ania.” 6Nae iang palau katapo atogon a limalesikeia ese i at, voiang ri Iudaia kipo atogonia si kari laulauan i asising, na keve eseang kipo asukang ta 20 vo 30 na galon.7Na Iesu kala antok iria ta, “Mianla lolonglaman dong le na keve ese lava suke.” Nakianla lolong aduk luai aniria aongos tunge ngururia. 8 Le na kala antok iria, “Mi kaple tamen laman, namian alis a igenen vopoaiveven ani matan angan ke.” Au, kila vil iaasukang, 9 na igenen ke kala atokngai anilaman ke, voiang katala sakol ane si vaen.Parik katapa nas ta vaen ang kata pasal levoi. Sikei, keve asosokai ang kipomalangasusing ria kita serei ta laman ang. Au kalasongo na igenen osongon tanginang angane ngising 10 na kanla antok ia, “Amiangi vap kipo nas ani lis aino ani ri vap tavaen ro luai, au na man kila inum soliu,kila alis iria ta anu vo pok namin palaulik ang. Sikei numai kuta amamata ta anuro luai ke tung si kimela asoung ia kana.”11 Kana kapo ainoai luai i avibisan i vilvilataping, Iesu kata abis ia, na kata abis ia eKana, rina i Galilaia. Kata abis ia asi akalitaiani urmaus ina, asukang a kana keve nati akalit kila atung kari lomlomon singina.12 E mung, kala pasiang ane Kaparnaum,

kuvul ve rinana, keve tasina, na kana kevenat i akalit. Au na kianla ago na mangrukun taun e iang.

Vil adaus ani rina i atailai(Mt 21:12-13; Mk 11:15-17; Lk 19:45-46)

13 Au, kalapo angasungai ani matan an-gan i liuluai si ri Iudaia, Iesu kala palakane Ierusalem. 14 Na kanla palak nei rinai atailai na kala arai ani mang vap kipoasesel ta ri bulumakau, ri sipsip na ri uk.Na mang matan kipo sinong si kari kevepata na kipo sasakol kapkap. 15 Na kalaluk angus, ka abis a kinolong asi ngamis,ka teng ia, na ka lu asoung ri vap kuvulve ri bulumakau na ri sipsip ane komo irina i atailai. Ka bekai pulakai ani kapkapsingiria kipo sakol ri kapkap, ka ul aturungkari keve pata. 16 Na kala antok a vappo asesel ta uk ang ta, “Luk suai ani kevemani ke pelek a ring ke! Sa nang kapoasukang ke? Marai sa na mipo buk vil anikana lu na mamai asukang ta kapo lu ipoasesel?” 17 Na kana keve nat i akalit kilalomlomonai ani mang mengen kita salikaino ia asukang ke, Napo buk alava luaiani kam lu, asukang val kut kapo ni neipakangat ig. 18 Au na ri Iudaia kila sunggilia ta, “Kam saka akanangai an ku abis ia, asikamem la nas luai ta kupo atogon a roronasi vil ani keve abis ke?” 19 Na Iesu kalangenget iria ta, “Mi galang a rina i atailaike na naka atung pok ia si potol a taun.”20Na ri Iudaia kila antok ta, “Pua, kata luka 46 a matas aongos si abis ani rina i atailaike. Au numai kupo angkoai si atung ania sipotol palau a taun?” 21 Sikei parik katapamengen ta rina i atailai ang, parik. Katapomengen ta pukun ina. 22 E mung i kana latapasuk pelek pok ani mat, kana keve nat iakalit kila lomlomonai pok animengen angkata posong ia. Na kila lomlomon ta kevemengen nei salsalik, kuvul ve kevemengenang a Iesu kata mengen tataria.

Iesu kapo nas a ri vap aongos23 Au, Iesu kanlapo ago si matan angan i

Liu Luai e Ierusalem, na vap miang kilapolomlomon ta asan ina si keve avibisan ivilvil ataping katapo abis ia. 24 Sikei Iesuparik kapa lomlomon tataria, using kaponas a ri vap aongos. 25 Parik kapa inongostaun a mangsikei si atatai ania, using kapo

IOANES 3:1 174 IOANES 3:29malangas a sa kapo ago nei vingana i ige-nen.

3Iesu ve Nikodemo

1 Mang igenen katapo ago kana asan taNikodemo. Kapo mangsikei i ri Parisaio,na kapo sinong si kari kuvkuvulan lava isausaupai ri Iudaia. 2 Si mang tenei vongkala pasal taun a Iesu na kanla antok iaasukang ke, “Rabi, namempo nas ta Godkata asok ua asi kam me katakai i akalit,using kapo kovek ta sikei a igenen, kapovil korong a keve avibisan i vilvil atapingke kupo abis iria, man a God kapo tavrokorokot ania.” 3 Na Iesu kala ngengetia asukang ke, “Napo antok atutuman luaianim ta, man ta sikei parik katapa sereiatanginang, kapo tav angkoai luai si palaksi kana vainagoan a God.” 4Nikodemo kalasui ia ta, “Au, na ki saka ingus atanginangpok an ani igenen kalapo laba? Ka sakapalak pok an nei vingana i rinana si kanaanguan ingus pok an ania?” 5Na Iesu kalaantok ia, “Napo antok atutuman luai animta, man ta sikei parik katapa serei atang-inang si laman, na si Malanganto, parikkapa angkoai si palak si kana vainagoan aGod. 6Pukun kapo asereiai ani pukun, sikeiMalanganto kapo asereiai ani malanganto.7 Ku ago ta taping an ani kag mengenta kapo mamaiten ta ku serei atanginang.8Malu kapo malu taun a ring ang kapo bukia. Kupo longong korong a ok ina, sikeiparik kupa nas ta kata pasal le voi na ka anevoi. Kapo asukang palau singiria, Malan-ganto kata asereiai aniria.” 9Na Nikodemokala sui ia, “Au, bil ke ka saka serei an?”10Na Iesu kala antok ia, “Pua, numai kupokatakai i akalit si ri Israel, sikei parik lakkupa nas a keve bil ke? 11 Napo ataiatutuman luai anim, namempo mengenta bil ang namempo nas ia, na namempoamalmalangasai ta bil ang namemtala araiania, sikei nami mipo tav ainak ani kamemamalmalangasai. 12 Natala mengen imita matan bil i pukun ke, na parik mipalomlomon. Au na mi saka lomlomon anta keve bil i metekuku man nala mengenimi tatana? 13 Kapo kovek i mangsikeikatala palak ane metekuku, sikei igenen ipukun, nia papalik, voiang kata pasiang lemetekuku. 14Asukang val Moses kata sung

alakat a kene nei ring varasai palau, ka kunasukang palau luai, ta ki kun sung alakatani igenen i pukun, 15ani riria aongos a vapang ki lomlomon tatana, ki teng a to asikei.

16 Using a God kata vinga ro taun a kulirina na ka lis kana ring sikei a nat, animan a sikei ka lomlomon tatana, parik kapaangkoai si an kui asikei, sikei ka teng a toasikei. 17 Io, God parik katapa alis kananat ane kuli rina, asi kana me saupai ani rivap i kuli rina asi kari mat, parik. Katalaalis ia asi kana me vil ato aniria. 18 Naninia kapo lomlomon tatana, saupai asimat parik kapa luk ia. Sikei iuang kapotav lomlomon, kalapo siang lenginang neisausaupai, using kapo tav lomlomon taasan i kana ring sikei palau a nat a God.19 Kana vang kalapo asukang ke. Malangaskatala serei e kuli rina, sikei ri vap kitapobuk akit a vong, na malangas parik. Usingkari keve avibisan aongos, vola rikek luai.20 Ninia kapo abis a lau rikek kapo misagani malangas na kapo leng ania vei kalaasereiai ani kana keve lau rikek e ringmalangas. 21Sikei ninia kapo to si tutuman,kapo buk amalangas animalangas ka akalitaro ta sa kapo abis ia kapo serei le si God.”

Iesu ve Ioanes katakai i asing tauia22 E mung i keve bil ke, Iesu ve kana

keve nat i akalit kila pasal taun a palpalIudaia na kanla ago ve ria na ka asing tauiakapa ri vap. 23 Ioanes kapa katapo kunasing tauia ani ri vap e Ainon, angasungaii Salim, using katapo duk ta laman e iang,na vapmiang kipo serei singina na kamepoasing tauia iria. 24 Ioanes lak kana, parikkipa alakai ania nei lu i akangbat si pangauke. 25 Kana keve nat i akalit a Ioanes kianlapo anggegelai ve mangsikei a igenen iIudaia ta kari sausaupai i asising. 26 Nakila pasal taun a Ioanes na kianla antok ia,“Rabi, igenen ang milongtapo ago ve niae mang palpal i Iordanes, nang a igenenang kutapo amalmalangasai tatana, arai,kalapo kun asing tauia ani ri vap, na vapmiang kilapo pasal taun ia.” 27 Na Ioaneskala antok iria ta, “Si man a God parik kapalis a igenen ta sikei a bil, au parik kapaangkoai si atogon ania. 28 Nami akorongmitala longong a mengen ke nata mengentatana, ‘Parik ta nau a igenen i akanangai,sikei God kata asok iau aino ania.’ 29 Igenen

IOANES 3:30 175 IOANES 4:23osongon tanginang, kapo taukai i kanaaina. Na tungana i igenen vopo osongon kekapo tung kokoai na kapo longong, si mankala longong a kalingana, pua, kala urukalava luai. Nau kapa napo kun atogon aniuruk lava ke, kana vang kamela tapunuk.30Ninia ka uli serei alava aliu, na nau nakakun uak paspasal aliu ane kevkev.

Ninia kata pasal le pangkul31 Ninia kata pasal le pangkul kapo tavi-

rimok luai. Na ninia le kuli vunep, kapoigenen i kuli vunep, na kapo mengen valigenen i vunep. Na iuang kata pasiangle metekuku kapo tavirimok luai. 32 Kapoamalmalangasai ta keve bil ang kata araiania na kata longong ia, sikei kapo kovek tasikei kapo ainak ani kanamengen. 33Man asi kapo ainak ani kanamengen, e iang kapoakalit amalangas ta God kapo atutuman.34 Using ninia voiang a God kata asok iakapo mengen ta mengen si God, na Godkapo uli aduk ania ta Malanganto. 35 Godkapo buk alava kana nat, na katala alis akeve bil aongos e kungana. 36 Ninia kapolomlomon ta kana nat, kapo teng a toasikei. Sikei, nia kapo tav longong si kananat, parik kapa angkoai si atogon ani to,using a marala si God ka ago kuluna.”

4Iesu ve ainan Samareia

1 Iesu kalapo malangas ta ri Parisaiokitala longong asukang ke ta kalapo asingtauia na vap miang ani Ioanes na kilapousing ia. 2 Iesu akorong parik katapa asingtauia. Kana keve nat i akalit kitapo abisia. 3 Taun a Volava kala longong a mengeni vap duk ke kilapo using ia, kala tapasukpelek a Iudaia na kala papok ane Galilaia.4 Na kana selen asi pasal kapo pasal aliunei palpal Samareia. 5 Asukang na kamelaserei si mang rina i Samareia, kana asanta Sukar. Rina ke kapo angasungai i vukvunep ang Iakov kata lis kana nat Ioseptatana. 6 Na dim ang si Iakov katapo agoe iang. Au na Iesu, using kata lapo mamali kana pasal, kamela sinong ngere dim ang.Kalapo sintung a makarap.

7Na mangsikei a ainan Samareia kamelaserei si me kakap laman, na Iesu kala antokia, “Li laman iau.” 8 Kana keve nat i akalitkitala pasal sian samui pok nei rina. 9 Na

ainan Samareia ang kala antok ia, “Numaikupo igenen Iudaia na nau napo ainanSamareia, kapo saka ro an anim asi kamaikut laman singig?” Using ri Iudaia parikkipa ago kuvul ve ri Samareia. 10 Na Iesukala ngenget ia ta, “Man kuta nas kanaalilis a God, na si kana kapo aikut ua ta kuali laman ania, oro kula aikut ia na kala lisua ta laman i to.” 11Na aina ang kala antokia, “Volava, kupo kovek i bil i kap na dim kekapo kun lulungai luai kapa. Nei akorongku luk a laman i to ang e voi? 12 Au sikupo tavirimok kana ani tivumem ta Iakov,ninia vo alis animem ta dim ke? Ninia katakun inum singina, kana inatus, ri sipsipve ri bulumakau aongos.” 13 Na Iesu kalangenget ia, “Vap ang kipo inum si lamani nei dim ke, ki anguan mingom pok an,14 sikei ninia ka inum si laman ang napoalis tatana parik kapa angkoai si ka anguanmingom an. Using a laman ke napo alistatana ka bil val uv nei vingana na ka lis iata to asikei.” 15 Na aina ang kala antok ia,“Volava, ku lis iau ta laman ang, ani na agota mingom an, na nala aulei ta pasal ane kesime kakap.”

16Na kala antok ia, “Pasal na kuan songole kam tauan na kume pok.” 17 Na ainaang kala antok ta, “A, napo kovek i tauan.”Na Iesu kala antok ia, “Io, kupo mengenatutuman ta kupo kovek i tauan. 18 Kutalaatogon lenginang a palpalima na tauan, naigenen ang kana kupo ago ve nia, parik takakam ta tauan akorong. Io, kupo mengenatutuman.” 19 Na aina ang kala antok ta,“Volava, napo kinle ta numai kupo katakaii kus amalangas. 20 Keve tivumem kitaposoturungai serei si God si mulang ke, sikeinami ri Iudaiamipo antok ta Ierusalem, niakapo ring tutuman asi kara soturungai siGod.” 21 Na Iesu kala antok ia, “Iuang, kulomlomon tatag, using ka serei a taun nami kamus ta soturungai serei si tamara kulimulang ke, vo e Ierusalem kapa. 22 Namimipo soturungai si bil ang parik mipa nasia. Sikei namem namempo soturungaisi igenen ang namempo nas ia, using akatakai i bil ato ka serei le si ri Iudaia.23Sikei ka atogon lak a taun, na kana kalaposerei, ani ri vap asi kari soturungai sereisi tamara si malanganto na si tutuman,using vap asukang vanang a tamara kapo

IOANES 4:24 176 IOANES 4:54buk iria ani ki soturungai singina. 24 Godkapo malanganto na riria kipo buk ani kisoturungai singina, ki soturungai si malan-ganto na si tutuman.” 25 Na aina ang kalaantok ta, “Napo malangas ta mesia (nanga igenen i akanangai) ka serei lak. Si manvanang kala serei, kala palas animem takeve bil aongos.” 26 Na Iesu kala mengenamalangas asukang ke, “Nau vang kana,voike kupo angmemengenai ve nia.”

27 Au si vuk taun ang, kana keve nat iakalit kila serei na kilapo taping ania sipoangmemengenai ve aina. Sikei kapo kovekta mangsikei iria kala sui ia ta, “Kupo buksa?” vo “Marai sa kupo mengen ve ainake?” 28 Au aina ang kala papelek kanaese laman na kala papok ane rina na kanlaantok a ri vap ta, 29 “Mi me na mianlaarai ani igenen suke voiang kata antok iauta kag keve lau aongos i abis. Vei kavpoigenen i akanangai nganing?” 30Au na kilasoung le nei rina na kimela pasal taun aIesu.

31 Si vuk pangau ang, kana keve nat iakalit kila sunggil ia, “Rabi, ku angan takam men pok.” 32 Sikei kala antok iria ta,“Napo atogon pok asi kag angan voiangnami parik mipa nas ia.” 33 Au na kilapoangsusuiai ta, “Au si mangsikei kana katamela li pok tapai ania?” 34Na Iesu kala an-tok iria ta, “Kag pok si angan ta naka usius-ing kana vubuk a vo asok ang anig, na nakaakamusai ani kana abis. 35 Mipo mengenkana ta kapo atogon a puat lak a ulen le anitaun i kaming, ingko? Sikei napo mengenimi, ararai aro ani matang ke, using a keveuai ina kalapo usausa lenginang si kaming.36 Io, lenginang a katakai i kaming kalapoluk kana samui na kapo kaming a matanpok ani to asikei, ani katakai i kaming kuvulve igenen vopo sukal ang kilong auai urukkuvul. 37 Na e iang a mengen ke kapotutuman ta, ‘Mangsikei kapo sukal namanganu kapo kaming.’ 38 Natala asok imi siankaming nei matang ang nami parik mitaabis ia, sikei mang matan petekai kita gesesi abis ania, na kana mime lapo luk a uai ikari abis.”

39Amiang i ri Samareia i nei rina ang kilalomlomon tatana using a aina ang katanlaatatai iria ta, “Kata antok iau ta kag kevelau aongos i abis.” 40Na ri Samareia kimela

serei singinana kila sokotuk ia ani ka agoveria. Na kala ago e iang na pongua na taun.41 Na vap miang kilapo lomlomon tatanausing si kana keve mengen. 42 Na kilaantok a aina ang ta, “Kana vang namemlalomlomon, parik si sa numai kuta antoktatana papa, sikei namemtala kun longongakorong, asukang anamemlaponas ta kanavang nia na igenen ke ka vilvil ato na kulirina.”

Vilvil ato ani nat si ainoinoai(Mt 8:5-13; Lk 7:1-10)

43 E mung i pongua na taun ang e iangkala tapasuk asi kana pasal ane Galilaia.44 Iesu katala mengen aino ta katakai i kusamalangas kapo kovek i asan si kana rinaakorong. 45 Au, kanla serei e Galilaia, na rivap i Galilaia kila ruduai ia velai ani uruk. Simatan angan i liuluai ang e Ierusalem kitaarai aongos ani keve abis ang kata abis ia,using riria kapa kita kun ago e iang si taunang.

46 Au, kamela anguan pasal pok an aneKana, rina ang e Galilaia, voiang kata sakola laman tutuman singina, si kana sereivaen. Na mang ainoinoai si tulava katapoago, kana nat katapo matung malepen eKaparnaum. 47 Igenen ang kala longongta Iesu katala serei pok le Iudaia na kamelapo ago e Galilaia, na kala pasal taun iana kanla sokotuk ia ani kame vil ato kananat, kata lapo angasungai asi mat. 48 NaIesu kala antok ia, “Nami, man parik mipaarai ani keve akanangai ve keve avibisan ivilvil ataping, parikmipa lomlomon.” 49Naainoinoai ang kala antok ta, “Volava, metarung pasiang, vei nganing kag nat kalamat.” 50 Na Iesu kala antok ia, “Ku pasal,kam nat kala to.” Na kala lomlomon takana mengen a Iesu na kala pasal. 51 Taunkapo pasal lak e selen, kana keve asosokaikimela akus ia ta kana nat kala to aro.52Na kala sui iria ta vuk taun kana nat katatutapongai ro le singina. Na kila antok ia ta,“Anongo, asukang ta sintung, mulak angkata kamus suai pelek ia.” 53 Na tamana inat ang kala kinle ta nia akorong a vuk taunang Iesu kata antok ia ta, “Kamnat kala to.”Na kala lomlomon, ninia kuvul ve petaui nei kana lu. 54 Kana kalapo vapongua iavibisan i vilvil ataping a Iesu kata abis ia,si kana papok le Iudaia ane Galilaia.

IOANES 5:1 177 IOANES 5:305

Vilvil ato ngere laman tatapulitai1 E mung i rukun taun, Iesu kala palak

ane Ierusalem asi kana an ago si mangmatan angan si ri Iudaia. 2 E Ierusalemkapo atogon a laman tatapulitai ngeretakaman ang kipo kin ia ta Takaman si riSipsip. Si mengen Eberaio kipo kin ia taBetsata. Laman ang kapo atogon a palpal-ima na tak pok aulitai ina. 3-4 Si ring ang rivap malepen anglok pulakai kitapo duk, rimataba, soles na vap ang pukun iria katapomat sikopal. 5 Mang sikei a igenen katapoago e iang, katala malepen a 38 a matasaongos. 6 Au, Iesu kala arai ania, na kalalongong ta igenen ke katalamalepen a taunlava luai. Na kala sui ia, “Sa, kupo buk aniku to aro?” 7 Na igenen ang kala antok ia,“Volava, napo kovek ta sikei i tak asianganig taun a laman ang, man ka utautakan.Namannala pasiang, nanlapo serei emungi mang matan.” 8 Na Iesu kala antok ia,“Ku tapasuk na ku sunguk kam pelek na kupasal.” 9 Si vuk taun ang palau, igenen angkala to na kala sunguk le kana pelek na kalapasal.

Bil ke kata serei si taun i atailai,10 asukang a mang matan Iudaia kila antoka igenen ang Iesu kata vil ato ia ta, “Kanakapo taun i atailai. Saupai kapo tubat ua sisunguk ani kam pelek.” 11 Sikei nia kalaantok iria ta, “Igenen vopo vil ato anganig kata antok iau ta ‘Ku sunguk le kampelek na ku pasal.’ ” 12 Au na kila sui ia ta,“Saka igenen an kata antok ua si sungukania na ku pasal?” 13 Igenen i bil ato angparik kapa nas ia, using katapo duk i vapna Iesu katala pasal suai nei liuan iria. 14 Emung Iesu kanla arai pok ania nei rina iatailai na kala antok ia, “Arai, kulapo ropok. Ku kamus vang ta vil ani lau rikek,vei nganing ka togon a mang bil rikekluai ka serei singim.” 15 Au igenen angkala pasal na kanla antok ri Iudaia ta Iesunang kata vil ato ia. 16 Au, using a Iesukatapo abis a keve abis ke si taun i atailai,na ri Iudaia kilapo gule selen asi vil akuiania. 17 Na kala antok iria, “Mamai kataabis le kabang le tung kana, na nau kapanapo kun abis.” 18 Si oring suke, ri Iudaiakilapo aunai buk raung ania, using kapoputuk a sausaupai i taun i atailai, sikei, laba

ina using kata posong a God ta tamana,asukang ta kilongpo angkonongai ve God.

God kata alis kana nat ta roron asi saupai19 Na Iesu kala polpol iria ta mengen

asukang ke. “Napo mengen atutuman imi,nat i God parik kapa angkoai si abis ta bilsi kana vubuk akorong, sikei kapo abis abil ang kata arai ania si tamana. Usingsa na tamana kapo abis ia, kana nat kapakapo kun abis ania. 20 Using tamana kapobuk alava kana nat na kala akalit aongosia ta keve bil ang kapo abis ia. Na kaakalit ia lak ta keve bil lava voiang kapolaba ani keve bil ke, na nami aongos mitaping ania. 21 Tamana tak atadut ri vapmat, na ka vil ato iria, na asukang palaukana nat kapa ka kun vil ato ani vap angkapo buk iria asi kari to. 22 Na mang anu,tamana parik kapa kalakala ani mangsikei,roron aongos si kalakala, katala alis kananat, 23 ani ri vap aongos ki mamaila anikana nat, asukang val kipo mamaila anitamana. Man a si parik kapa mamaila anikana nat, parik kapa mamaila ani tamanakapa, voiang kata asok ia ane ke. 24 Napomengen atutuman imi, nia kapo longongkag keve mengen na kapo lomlomon tavo asok ang anig kalapo togon a to asikei.Parik kapa luk a saupai asimat, using katalapaputuk le simat ane si to. 25Napomengenatutuman imi. Ka togon taun ka serei, nakalapo serei, ani ri vap mat, ki longong akalingana i nat i God, na riria ki longongia ki teng a to. 26Using tamana kapo tukulbung i to, na katala alis ia si kana nat, aninia kapa ka tukulai i to. 27 Na kala alis akitmat si kana nat si kana kalakala ani rivap, using kapo igenen i pukun. 28Mi agota taping an. Ka serei a taun ani vap aongosang kipo matung nei kari keve mopong, kilongong korong a kalingana, 29na ki soungpelek a mopong. Ria kita abis a lau ro, kitapasuk na ki teng a to, na ria kita abis alau rikek, ki tapasuk na ki luk a saupai asimat.

30 Nau akorong parik napa angkoai siabis ta bil, sikei napo saupai using a voasok ang anig. Asukang a kag saupai kapokorong palau, using parik napa vil ia si kagvubuk akorong, sikei using a vo asok anganig.

Amalmalangasai ani Iesu

IOANES 5:31 178 IOANES 6:1531 Si man nau napo amalmalangasai

tatag, au kag amalmalangasai kapo palau.32 Sikei kapo togon a mang sikei kapoamalmalangasai ta nau napo tutuman, nanapo nas ta sa kapo posong ia kapo tu-tuman. 33 Mita asok vap ane si Ioanesna kanla amalangasai animi ta tutuman.34 Tutuman, parik napa lomon alava naamalmalangasai le kuli vunep, sikei napoposong ia animi, ani mi sapang. 35 Katapobil val alimang, katamangai amalangas an-imi, na mila uruk tusopo palau si malangasina. 36 Sikei nau napo atogon a akuskuskapo laba soliu a anu ang si Ioanes. Usinga abis ang mamai katala alis iau tatanaasi kag abis apunuk ania, na kana nalapoteng ia, nambang kapo mengen amalangasta mamai kata asok iau. 37 Na mamaivoiang kata asok iau, nia akorong katalaamalmalangasai tatag. Nami, parik luaimitapa longong a kalingana vo arai aninona, 38na kanamengen parik kapa sinongnei vingami, using parik mipa lomlomonta igenen ang God kata asok ia. 39 Mipouli tataot aro palau ani keve mengen i neisalsalik, using mipo lomon ia ta singinapalau mi togon to asikei. Keve mengen inei salsalik ang nang kipo amalmalangasaipalau tatag, 40sikeimipomisag anime sereisingig ani mime luk a to.

41 Parik napa ainak ani urmaus le si rivap, 42 sikei napo nas imi. Napo nas takana lau i vinga ro na God kapo koveksingimi. 43 Nata serei si asan i mamai,na parik mipa ainak suak anig, sikei mana sikei ka serei ta asan ina akorong, aumila ainak ania. 44 Mipo uli buk alatunangpokpokai pok animi, sikei parik mipabuk kana alatun a ring sikei a God ke. Auman asukang, mi tav angkoai si lomlomon.45 Mi ago ta lomon ania ta nau nan atataia mamai tatami, sikei Moses akorong, niakan atatai tatami, voiang mita atung kamilomlomon singina. 46 Si man mita lom-lomon atutuman ta Moses, oro mila kunlomlomon tatag, using nia kata salsalik asimengen amalangas tatag. 47 Sikei parikmitapa lomlomon ta kana keve mengen isalik. Au na mi saka lomlomon an ta kevemengen ke napo mengen imi tatana?”

6Iesu kata ali pok ani petau lava(Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Lk 9:10-17)

1 E mung i mang keve taun, Iesu kalapaputuk ane mang palpal i laman tatapuli-tai e Galilaia. Laman ang kipo posong kapaia ta Tiberias. 2 Na vap miang luai kipousing ia, using kita arai ani keve abis ivilvil ataping kata abis ia si ri vapmalepen.3 Au Iesu kala palak kuli put, na kanlaposinong ve kana keve nat i akalit. 4Taun ang,matan angan i liuluai si ri Iudaia kalapoangasungai. 5 Na Iesu kala takngo na kalaarai ani petau lava kipo pakasang taun ia,na kala sui a Pilipo ta, “Au, tara samui pokani vap ke e voi asi kari angan?” 6Kapo suiia si kana atokngai ania, using lenginangkalapo nas ta sa ka abis ia. 7 Na Pilipokala ngenget ta, “Kapkap tavirimok parikkapa angkoai si samui ani pok angkokoaiani vap duk asukang ke.” 8 Na mangsikeii kana keve nat i akalit, Andereas, tasina iPetero, kala antok ta, 9 “Mang nat lik kanae ke ve kana palpalima na saui na ponguana ien, sikei ka saka pakangai an ani vapmiang luai asukang ke?” 10 Na Iesu kalaantok, “Asok a vap aongos ang a ki sinong.”Ring ang katapo ring ro si sinong, na kilasinong aongos. Kapo asukang ta 5,000 natauan aongos. 11 Au, Iesu kala luk a sauiang na kala posong aro singina na kalaalis ia si petau po sinong ang e iang. Nakala abis ia kapa si ngono ien, na kila lukangkoai aongos. 12Na kila angan amasungaro aongos, na Iesu kala asok kana keve nati akalit ta, “Mi luk akuvul a inoinongos ipok. Na ago ta aole palau ani mangsikei avuk pok.” 13Au kila luk aongos a inongos ipalpalima na saui i kari angan ang, na kilaasiang a sangauli na pongua na tepe duk.14 Taun a vap ang kila arai ani abis i vilvilataping ke, kilapo angtokai ta, “Tutumanluai kana na katakai i kus amalangas voiangka serei kuli rina.” 15Na Iesu kata lapo naskari lomlomonai ta kime agius ia asi kanatulava aniria, na kala palak papalik ane neipalpal putputan.

Iesu kata pasal kuli laman(Mt 14:22-27; Mk 6:45-52)

IOANES 6:16 179 IOANES 6:5016 Na kalapo tenei ngelik na kana keve

nat i akalit kila pasiang ane si laman tat-apulitai ang, 17 asi kari kokos aputuk kulivul ane Kaparnaum. Kala tenei vong naIesu parik lak kapa serei singiria. 18 Namalu lava kala serei, na nei laman ang kalautautakan. 19 Kitala kalip asukang ta 25 vo30 na sitadia ane nei laman, na kila arai aniIesu kapo pasal aliu kuli laman taun karivul, na kilapo leng alava luai. 20 Sikei kalaantok iria ta, “Nau palau kana, mi ago taleng an.” 21Au kilapo naung ani akos ania,na akorong palau, vul ang kanla suai aninona engerelo si ring ang kitapo pasal taunia.

Iesu kapo pok i to22 Si mang taun using, petau po ago si

mang ngising i laman ang, kilapo nas tasikei palau a vul kata serei, na taun katapapok, Iesu parik katapa kokos kuvul vekana keve nat i akalit, riria papalik kitapasal. 23 Na mang keve vul le Tiberiaskime lapo ung angasungai i ring ang rivap kita angan a pok i posong aro ang taVolava singina. 24 Au, petau ang kilapokinle ta Iesu kalapo kovek ve kana keve nati akalit, na kila kokos a mang keve vul asian gulegule ani Iesu e Kaparnaum. 25 Nakianla sabonai ania e mang palpal i lamantatapulitai ang, na kila sui ia, “Au Rabi, kutaserei angisan e ke?” 26 Na Iesu kala polpolta, “Napomengen atutuman imi,mipo guleiau, sikei parik usingmita arai ani keve abisi vilvil ataping, sikei using mita angan apok ang na milapo ngaman. 27 Mi ago taabis using ani pok vo rikek palau ang, sikeimi abis using a pok voiang kapo asereiaiani to asikei, kana na igenen i pukun, kaalis imi tatana. Using God tamana katalaatung kana akanangai singina.” 28 Au kilasui ia ta, “Au saka abis an kapo mamaitenta namem abis ia, ani namem teng a abisang God kapo buk ia?” 29 Na Iesu kalapolpol ta, “Kana abis a God kapo asukangke. Mi lomlomon ta vo i asok ang taGod.” 30 Na kila sui ia ta, “Au na sakaabis i vilvil ataping an kula abis ia asukangval akanangai, asi kamem arai na namemlomlomon tatam? Nei, ku vil a sa? 31 Kevetivumem kita angan mana nei ring varasaipalau, val mengen nei salsalik ta, Kata lisiria ta pok le metekuku asi kari angan.”

32 Na Iesu kala antok iria, “Napo mengenatutuman imi, parik nang ta Moses katapaalis imi ta pok le metekuku, parik. Sikeimamai nia kapo alis imi ta pok tutumanle metekuku. 33 Using kana pok a God,nang nia kata pasiang lemetekuku asi kaname alis to ani kuli rina.” 34 Na kila antok,“Volava, tutapong kana ku uli alis animemta pok ang.” 35 Na Iesu kala antok, “Naunapo pok i to. Nia kapo serei singig ka tavnasai ani buk angan. Nia kapo lomlomontatag ka tav nasai ani buk inum. 36Sikei, valnatala mengen imi, mitala arai anig, sikeilak parik mipa lomlomon tatag. 37 Ririavoiang a mamai kata alis iau tataria, kimeane singig. Na parik luai napa angkoai sikirikai suak ani mangsikei iria. 38 Usingnatala pasiang le metekuku, parik asi meusing ani kag vubuk, sikei asi me abis usingani kana vubuk na vo asok ang anig 39Kanana vubuk si vo asok ang anig. Naka ago taamun ani mangsikei i kana vap nang katalalis iau tataria, na naka tak atadut pok iriasi akamusai i taun. 40Using a mamai kapovubuk ta ri si aongos ki arai ani kana nat naki lomlomon tatana, ki atogon a to asikei,na naka tak atadut iria si akamusai i taun.”

41 Na ri Iudaia kilapo lilimukai ania, us-ing kata antok ta kapo pok voiang katapasiang le metekuku. 42 Na kila antok ta,“Au si parik nang ta Iesu, nat ke si Iosep,igenen ke tamana ve rinana tarapo nasirilong? Kapo saka bil an kana, na kapoantok ta kata pasiang le metekuku?” 43NaIesu kala antok iria, “Mi kamus ta lilimukaiangpokpokai nei liuan imi. 44 Kapo kovektamangsikei kame ane singigman amamaiparik katapa tak asung ia ane singig. Nanaka tak atadut ia si akamusai i taun. 45 Rikatakai i kus amalangas kita salik ia taGod ka pinipini na ri vap aongos. Riakipo longong a mamai na kipo luk malan-gas le singina, kime ane singig. 46 Kapokovek ta mangsikei katala arai ani mamai,sikei ninia papalik voiang kata pasal le siGod. Ninia vanang katala arai ani ma-mai. 47 Napo mengen atutuman imi, niniakapo lomlomon, kapo atogon a to asikei.48 Nau napo pok i to. 49 Keve tivumi kitaangan mana nei ring varasai palau na kilamat. 50 Sikei kana kapo atogon a pok lemetekuku, si man a si ka angan singina

IOANES 6:51 180 IOANES 7:12parik kapa angkoai si mat. 51Nau napo poki to le metekuku. Man a si ka angan singinaka to asikei. Pok ke nang kapo pukun ig,voiang naka alis suai ania ani ri vap i kulirina ki atogon to.”

52 Na ri Iudaia kilapo anggegelai alava,“Igenen ke ka saka alis pok an anira tapukun ina asi angan?” 53 Na Iesu kalaantok iria, “Napo mengen atutuman imi,man parik mipa angan a pukun i igenen ipukun, na man parik mipa inum a rangaiina, mi kovek luai i to. 54 Nia kapo angana pukun ig na kapo inum a rangaig kapoatogon to asikei, na naka tak atadut iasi akamusai i taun. 55 Using a pukun igkapo pok tutuman, na rangaig kapo lamantutuman. 56Nia kapo angan a pukun ig nakapo inum a rangaig, kapo ago singig nanau singina. 57Mamai vopo to ke kata asokiau, na using kapo to, nau kapa napo kunto, na man a si kapo angan singig, ka kunto, using nau napo to. 58 Ninia vang kanana pok ke kata pasiang le metekuku. Kevetivura kita angan na kila mat, sikei man a sika angan si pok ke, ka to asikei.” 59 Katapomengen ta mengen ke si taun katapo akalitiria nei lu i kivung e Kaparnaum.

Iesu kapo atogon a keve mengen i to asikei60 Na amiang i kana keve nat i akalit kila

longong kana mengen asukang ke na kilaantok ta, “Akalkalit ke kapo tav malangas.Si kapo angkoai si longong kinle ania?”61 Na Iesu kala nas iria ta kilapo mengenmiang na kala sui iria, “Au saka bil ankapo vil arikek imi? 62 Au na man milaarai ani igenen i pukun, si kala palak pokane si kana ring i pasal le, mila saka bilan? 63 Malanganto kapo alis ta to. Dual ipukun kapo bil palau. Mengen ang natapomengen imi tatana kapo malanganto nakapo to kapa. 64 Lak mang matan imi parikmipa lomlomon.” Using Iesu kata nas le siainoai i taun ta ri si parik kipa lomlomon,na si voiang ka alis suai lak ania taun apuka. 65Na kala mengen luai ta, “Nambanga tukulai ina na nata mengen imi ta igenenparik luai kapa angkoai si kame ane singigman a mamai parik katapa ali dual ania.”

66 Au, le si taun ang, amiang i kanakeve nat i akalit kila pataliung ia, na parikkipa anguan auai an ve nia. 67 Asukang

a Iesu kala sui a 12 na nat ang ta, “Ausa, nami kapa milapo kun buk pasal pelekanig?” 68 Na Simon Petero kala polpolia, “Volava, namem papelek tapai anim nanamemane simang si, usingnumai papalikkupo atogon a keve mengen i to asikei.69 Namempo lomlomon na namempo nasta numai a Igenen Gogoai si God.” 70 NaIesu kala antok iria, “Io, natala pilak imi,nami na 12, sikei kapo togon a mangsikeiimi kapo petau anira!” 71 Katapo mengenta Iudas, nat ang si Simon Iskariot, katapomangsikei i 12 na nat ang, kata usausa sialis suai lak aniria.

7Keve tasina i Iesu kita tav lomlomon tatana

1 E mung Iesu kanlapo pasal pulakai eGalilaia. Parik katapa ainak ani pasal aneIudaia using ri Iudaia kitapo kokoai ania asikari raung ania. 2 Na kalapo angasungaia taun i matan angan i lu i atungtul si riIudaia. 3 Na keve tasina i Iesu kila antokia, “Kapo ro ku tapasuk pelek a oring keane Iudaia, ani kam keve nat i akalit kianarai ani keve abis i vilvil ataping ang kupoabis ia. 4 Kapo kovek ta sikei, man kapobuk serei asasanan ka vil kana keve abis neiring mumun. Man kulapo abis a keve abiske, ku abis ia e ring malangas ani kuli rinaka nas ua.” 5 Using a keve tasina akorongkapa, parik kitapa kun lomlomon tatana.6Asukang na Iesu kala antok iria, “Kag taunakorong parik lak kapa serei, sikei si kamiararai kalapo taun lenginang. 7Ri vap i kulirina parik kipa angkoai si mirik animi, sikeikipomirik anig, using napo uli antok aniriata kari keve lau kapo visuk. 8Nami,mi pasalane si matan angan ang. Nau parik napapasal using kag taun parik lak kapa serei.”9Kala mengen tapai aniria, na kala ago poke Galilaia.

Iesu si matan angan i Lu i Atungtul10 Sikei, e mung i keve tasina kila pasal

ane si matan angan ang, ninia kapa kalakunpasal, sikei parik si ringmalangas, sikeisi ring mumun. 11 Si taun i matan anganang ri Iudaia kipo arai gule ania na kilaposui ta, “Nei a igenen ke e voi?” 12 Na neiliuan i sulrina, kipo anganasai musik liktatana. Mang matan kipo antok ta kapoigenen ro, na mang matan ta kapo igenen

IOANES 7:13 181 IOANES 7:41kapau ani ri vap. 13 Sikei, kapo kovek i sikeika mengen tatana e ring malangas, usingkitapo leng ani ri Iudaia.

14Au, kalapo angliliuanai si kari po telansi matan angan ang, na Iesu kala palaknei rina i atailai, na kanlapo tutapongaisi akalit ani ri vap. 15 Na ri Iudaia kilapotaping ania na kipo sui ta, “Au igenen kekata luk kana nas e voi? Using parik katapaakalit.” 16 Na Iesu kala polpol ta, “Pariknapa akalit ta kakag ta akalkalit, sikei kaposerei le si vo asok ang anig. 17Man a si kapobuk asi kana using ani vubuk si God, ka nasta napo akalit ta akalkalit le si God vo lesingig akorong. 18Man a igenen kapo akustatana akorong kapo buk asan lava ania,sikei man kapo abis si ali asan lava ani voasok ang ania, kapo igenen atutuman, nakapo kovek i kapau singina. 19Moses katalis imi ta saupai, ingko? Sikei kata koveki mang sikei imi kata abis apunuk kanasaupai. Marai sa na mipo buk raung anig?”20Na petau ang kila polpol ta, “Ingua kapoaol ua. Si nang kapo buk raung anim?”21 Na Iesu kala antok iria ta, “Nata abis asikei a abis i vilvil ataping na mila tapingaongos. 22 Sikei, using Moses kata asoksi lampulit ani kami keve nat, le iang namitapo lampulit kami keve nat si taun iatailai kapa. Sikei, parik le si Moses, sikeikeve tivumi aino luai kita tutapongai ania.23 Au, man mipo lampulit a nat si taun iatailai, na parik mipa putuk kana saupai aMoses, na marai sa mipo marala iau si vilato ani igenen ke si taun i atailai? 24 Mikamus ta kalakala ani ri vap ta kami ararai,sikei mi kalakala iria si laulauan korong.”

Au si ninia vanang a igenen i akanangai?25 Si taun ang, mang vap i Ierusalem

kilapo sui ta, “Au si parik ta ninia kana naigenen ke kipo buk raung ania? 26 Arai,kapo mengen nei liuan i ri vap na kapokovek ta mang sikei ka mengen ania. Ausi keve vap lava kilapo lomon ia ta niniavanang a igenen i akanangai? 27 Sikeitarapo nas aongos ta igenen ke kata pasalle voi. Si man a igenen i akanangai kalaserei, ri vap parik kipa nas ta kata pasal levoi.” 28 Si taun ang a Iesu kapo akalkalitlak nei rina i atailai na kala songosongoalava ta, “Io, mipo nas iau, na mipo nasta nau le voi. Parik natapa pasal ane ke si

kag vubuk akorong, sikei nia vo asok anganig kapo tutuman, na parik mipa nas ia.29 Sikei nau napo nas ia using nata pasalle singina na nia kata asok iau.” 30 Auna kilapo buk teng akit ania sikei katapokovek ta sikei ka sulai ani kungana taun ia,using kana taun lak parik katapa sinong.31 Sikei, amiang i petau ang kila lomlomontatana, using kilapo mengen ta, “Nei aigenen i akanangai vo me serei ke? Ka abisa keve avibisan kipo laba ani keve avibisansi igenen ke?”

Asok si an teng akit ani Iesu32 Na ri Parisaio kilapo longong a mang

matan i petau lava ang sipo anganasaiasukang. Au keve ainoinoai si ri katakaii sula ve ri Parisaio kila asok a vap poararai bat ang nei rina i atailai asi an tengakit ania. 33 Na Iesu kala antok, “Nakaago na rukun taun lik palau ve nami, lena naka papok ane si vo asok ang anig.34Mi gule iau, sikei parik milapa angkoai sisabonai anig. Ring ang nakan ago singina,parik mipa angkoai si palak singina.” 35Nari Iudaia kilapo angsusuiai ta, “Igenen kekapo buk ane voi akorong, asi karala tavsabonai ania? Ka pasal nganing ane si karamang petau voiang kipo ago pulakai e Elasna kan akalkalit ri Elas? 36 Nei akorong asupsupai i kanamengen ta, ‘Mi gule lak iau,sikei parik milapa angkoai si sabonai anig,’na ‘Ring ang nakan ago singina, parik mipaangkoai si palak singina?’ ”

Laman i to37 Akamusai i taun i matan angan kapo

lavlabat luai, na si taun ang Iesu kala tungna kala songosongo ta, “Man a si kapobuk inum, kame ane singig na kame inum.38Ninia kapo lomlomon tatag, ka atogon alaman i to ka soung le nei vingana, asukangpalau val mengen i nei salsalik kapo men-gen.” 39 Iesu katapo mengen ta Malan-ganto, ani vap ang kipo lomlomon tatana,asi kari luk ania. Si taun ang Malangantoparik lak kapa asok ia, using Iesu lak kapotav luk ani kana urmaus.

Tapagal nei liuan i petau marai Iesu40 Na mang matan vap kilapo longong ia

na kipo antok ta, “Tutuman igenen ke kanana katakai i kus amalangas ang.” 41 Mang

IOANES 7:42 182 IOANES 8:19matan kipo antok ta, “Ninia palau na ige-nen i akanangai.” Na mang matan kipoantok ta, “Igenen i akanangai ka saka sereian le Galilaia? 42 Using a nei salsalik kapomengen ta igenen i akanangai ka serei le sikana patvap aDavid na ki ingus ia e Betilemsi ring ang si David.” 43 Asukang a kalapoatogon a tapagal si petau ang marai Iesu.44 Mang matan kitapo buk teng akit ania,sikei katapo kovek ta sikei ka sulai kungaania.

Tav lomlomon si ri ainoinoai45 Au, keve vap po ararai bat ang kimela

serei si keve ainoinoai si ri katakai i sula veri Parisaio na kila sui iria ta, “Marai sa parikmitapa kong akit ia ane ke?” 46 Na kevevap po ararai bat ang kila ngenget ta, “Ainokatapo kovek i sikei a igenen kamengen valigenen ke.” 47 Na ri Parisaio kila sui iria,“Au sa, katanla kun kapau kapa nang an-imi? 48 Parik mipa malangas ta kapo koveki ainoinoai lava vo mangsikei a Parisaiokapo angkoai si lomlomon tatana? 49 Vaptanio suke parik kipa nas kara Sausaupai nakilapo sunguk kana malgai a God.” 50 Au,Nikodemo, nia katapo mangsikei i ri Pari-saio, nang aino kata pasal taun a Iesu, kalasui iria, 51“Au si kara sausaupai kapo saupaiaino ani igenenman parik lak kipa longongkana mengen asi sabonai ani sa kapo abisia?” 52Na kila polpol ia ta, “Au numai nangkupo igenen i Galilaia kapa? Tataot neisalsalik na kula arai korong ta kapo kovekta katakai i kus amalangas kata serei leGalilaia.”Vuk palpal ke (7:53-8:11) katapotav ago le si ainoai i salsalik. Vei

kitala alakai ania e mungAina ang kita sabonai ania si vil lau rikek

53 Au na kila angtaliungai ane si8

kari keve lu. 1 Sikei Iesu kala pasal anekuli mulang ang Elaio. 2 Si tenei vauk inakala papok ane nei rina i atailai na petauang kimela duk aulitai aongos ania na kaposinong na kapo akalkalit iria. 3 Na ri vapmalangas ani saupai ve ri Parisaio kila sereita mang aina kita sabonai ania si rot vetauan osongon. Na kianla atung ia e noriai vap ang 4 na kila antok a Iesu ta, “Katakai

i akalit, aina ke, kita sabonai ania si rot vetauan osongon. 5 Si kara sausaupai Moseskata antok ta aina asukang ke tara so punukia ta iat. Au numai, kupo sakamengen an?”6 Kipo sui asukang ke using kipo gule ringasi kari mengen arikek ania. Sikei Iesu kalatuturung na kalapo salsalik ta kungana evunep. 7 Na kipo uli sunggil ania. Au kalatu atung na kala antok iria, “Si imi, manparik katapa abis a lau rikek, kapo ro ta niaka ainoai i igenen ka luk a iat na ka so ia.”8 Au, kala tuturung pok na kalapo salsalike vunep. 9 Taun kila longong a mengen ke,kilapo soung suai siksikei, ria kitala to namatas miang aino, na aliu paspasal tung sikila kovek luai aongos, sikei aina ke papalikve Iesu kilonglapo tung e iang. 10 Na Iesukala tu atung na kala sui ia ta, “Iuang, petauke e voi? Au sa, kapo kovek ta sikei katalapa saupai anim?” 11 Na aina ang kalaantok, “Volava, kapo kovek ta mangsikei.”Na Iesu kala antok ia, “E, nau kapa pariknapa kun saupai anim. Pasal na kula auleita bil arikek.”]

Iesu kapo malangas ani kuli rina12 Iesu kala anguan mengen an ani ri

vap ta mengen asukang ke, “Nau napomalangas ani kuli rina. Ninia kapo usingiau ka atogon a malangas i to na parikkapa angkoai si pasal nei vong.” 13 Na riParisaio kila antok ia, “Numai papalik kupouli mengen ta kam keve avibisan akorong,asukang na sa kupo posong ia kapo koveki tutuman ina.” 14 Na Iesu kala polpol ta,“Kantanem. Man nau papalik napo men-gen tatag, sikei kapo tutuman, using naponas ta nata serei le voi na naka ane voi.Sikei nami parik mipa nas ta nata serei levoi na naka ane voi. 15Namimipouli saupaisi palpal i pukun, sikei nau parik napasaupai ani mangsikei. 16 Sikei, man naunaka vil saupai, kag saupai kapo tutumanusing parik napa abis papalik ia. Napotung kuvul ve mamai nia vo asok ke anig.17 Si kami sausaupai akorong kapo mengenta man a pongua karilong mengen kaposikei, sa kilongpo posong ia kapo tutuman.18 Nau napo akus atutuman ta kag keveavibisan akorong, na mamai voiang kataasok iau kapo kun akus tatag kapa.” 19 Nakila sui ia, “Nei vanang a tamam?” Na kalapolpol iria, “Parik mipa nas iau na mamai

IOANES 8:20 183 IOANES 8:47kapa. Si man mila nas iau mila kun naskapa ani mamai.” 20 Iesu katapo mengenta mengen ke si taun ang katapo akalkalitnei rina i atailai ngerena i keve asisiangipo alilis. Na kapo kovek ta mangsikei kateng akit ia, using kana taun lak parik kapasinong.

Parik mipa angkoai si pasal ane si ring angnaka pasal ane singina

21Na Iesu kala anguanmengen an aniria,“Naka pasal suai na mi gule iau na mi matsi kami keve rikek. Parik mipa angkoaisi pasal ane si ring ang naka pasal anesingina.” 22 Le si oring suke katapo vilri Iudaia si mengen ta, “Kapo mengen taparikmipa angkoai si pasal ane si ring nakapasal ane singina. Au, ka sa kana? Karaung pok ia?” 23Na Iesu kala antok, “Namimipo vap i vunep. Nau le pangkul. Mitaserei le kuli rina, sikei nau parik natapaserei le kuli rina. 24Asukang a natala antokimi ta mi mat si kami keve lau rikek. Io,tutuman luai, mimat si kami keve lau rikekman parik mipa lomlomon tatag, nau kevang kana.” 25 Na kila sui ia, “Au, numainang a si?” Na Iesu kala polpol, “Sa na-tala posong ia le kabang, nambang kapoasukang. 26 Napo atogon a mengen mianganimi si kami laulauan i ago. Sikei nia voasok ang anig kapo atutuman, na sa napolongong ia singina, napo mengen a kulirina ke tatana.” 27 Parik kitapa malangasta katapo mengen iria ta tamana. 28 NaIesu kala antok iria ta, “Man mila atakuka igenen i pukun, milapo malangas ta naupalau nang, na mila nas kapa ta parik napaabis using kag vubuk, sikei napo mengenta bil ang mamai kata akalkalit iau tatana.29 Nia kata asok iau na kapo ago ve nau.Parik kapa papelek tapai anig using napouli abis ani keve avibisan voiang kapo urukania.” 30 Si taun a Iesu kata mengen takeve bil ke, amiang i vap kilapo lomlomontatana.

Kalakala ro luai31 Na Iesu kala mengen ri Iudaia vap

lapo lomlomon ang tatana ta, “Si manmi usiusing kag akalkalit milapo kag kevenat i akalit atutuman luai. 32 E iang milanas a tutuman, na tutuman ka akala imi.”33 Na kila ngenget ia, “Namem kana nakeve tivuna i Abaram na parik namemta

lapa asosokai tapai si mangsikei. Maraisa na kupo mengen ta namem atogon akalakala?” 34 Na Iesu kala polpol iria,“Napo mengen atutuman imi ta man a sikapo uli bil arikek, nambang e iang kalapoasosokai si lau rikek. 35 Asosokai kapokovek i sinsinongan nei vainagoan, sikeinat ang kapo tauk ina asikei. 36Asukang naman kana nat kala akala imi, mila atogonvang a kalakala ro luai. 37Napo nas ta mipokeve tivuna i Abaram, sikei lak mipo bukraung anig, using parik mipa ainak ani kagkeve mengen. 38 Nau napo mengen imi tabil ang amamai katala akalit iau tatana. Aunami mipo abis a bil ang mitala longong iasi tamami.”

Tamami ta vo petau ang anira39 Na kila antok ia ta, “Tamamem vang

ta Abaram.” Na Iesu kala sui iria ta, “Au,man mipo inatus si Abaram, marai sa naparik mipa abis val Abaram si kana keveavibisan? 40 Arai, natala mengen aongosimi ta mengen tutuman i kag longong lesi God, sikei lak mipo buk raung anig.Abaram parik katapa bil asukang. 41 Mipoabis a keve lau ang a tamami kapo abis ia.”Na kila gel ia ta, “God papalik nia vangkapo tamamem, namempo tav nat mai.”42Na Iesu kala antok iria, “Man a God kapotamami, oro mila buk iau, using nata pasalle si God na kana namelapo ago. Parik nat-apa serei using a kag vubuk, sikei nia kataasok iau. 43Marai sa na mipo tav malangasani sa napo mengen tatana? Using apokparik mipa angkoai si longong aro ani sanapo mengen tatana. 44Nami mipo inatussi tamami ta vo petau ang anira, na mipobuk using ani kana vubuk a tamami. Lekabang le katapomangsikei a igenendaungna parik kapa mengen atutuman using atutuman kapo kovek singina. Taun kapokapau kapo mengen ta kana keve mengenakorong using kapo igenen kapau na kapotamana i kapau. 45 Sikei, using napo men-gen imi ta mengen tutuman, parik mipalomlomon tatag. 46 Si kapo angkoai siantok anig ta kag lau rikek? Si man napomengen atutuman imi, marai sa na parikmipa lomlomon tatag? 47 Ninia kata sereile si God kapo longong kanamengen a God.Nami parikmitapa serei le si God, nambangtukulai ina na parik mipa buk longong.”

IOANES 8:48 184 IOANES 9:17Nau nata ago aino ani Abaram

48 Na ri Iudaia kila polpol ia, “Sa, pariknamempa korong si pege ta numai leSamareia, na kupo atogon ingua?” 49 NaIesu kala antok ta, “Napo kovek i in-gua. Napo sunguk alakat a mamai, sikeinami mipo nau varas iau. 50 Parik napagule urmaus pok anig, sikei kapo atogona mangsikei ka alis ia, na nia ka saupaiania. 51Napo mengen atutuman imi, niniakapo usiusing aro kag keve mengen parikkapa mat, parik luai.” 52 Le si oring suke,ri Iudaia kila antok ia ta, “Kana vangnamemla nas ta kupo atogon a ingua! Arai,Abaram katala mat lenginang, na mamainta katakai i kus amalangas kapa, sikei kanalak kupo antok ta ninia kapo usiusing arokam mengen parik luai kapa mat. 53 Au sikupo laba kana ani tivumem ta Abaram?Katala mat na mamain ta katakai i kusamalangas kapa. Kupo naol ia ta numaia si kana?” 54 Na Iesu kala polpol ta, “Siman napo alatun pok iau, kag alatun kapobil palau. Mamai, voiang mipo antok takami God, ninia kapo alatun iau. 55 Usingnami, parik mipa nas ia, sikei nau napo nasia. Na man naka antok ta parik napa nasia, e iang nalapo igenen kapau val nami.Sikei napo nas ia, na napo usiusing kanakeve mengen. 56 Tivumi ta Abaram katapomaramarak ta ka arai ani kag taun, nakatala arai korong ania na kala uruk.” 57Nari Iudaia kila mengen ta, “Iau, parik lakkupa 50 na matas lak, na lenginang kutalaarai ani Abaram!” 58 Na Iesu kala polpol,“Napo mengen atutuman imi ta nau nataago aino luai ani taun i ingus ani Abaram.”59 Si oring ke, kilapo lukluk iat asi so ania,sikei kala mun aniria na kala pasal pelek arina i atailai.

9Iesu kata vil ato na igenen mata ba

1 Na Iesu kalapo pasal aliu, na kala araiani mang igenen mataba le si taun i ingusle ania. 2 Au kana keve nat i akalit kilasui ia ta, “Rabi, ke si ta rikek na igenen kekalapo mataba? Kakana akorong ta rikekvo ke rinana ve tamana ta rikek?” 3Na Iesukala ngenget ta, “Tauan ke parik katapaabis a rikek, na ngono taukuna kapa parikkilongtapa abis ia, sikei mataba ang kata

serei asi akalit ta kana abis a God si kanato. 4 Tara uli teng ani kana avibisan avo asok ang anig, si kapo tenei ias lak.Ka tenei vong nganing, na parik kalapaanguan angkoai si abis an. 5 Taun napoago lak e kuli rina, nau a malangas ani kulirina.” 6 Taun kala kamus ta mengen, kalakanus ane vunep na kala tol kuvul a kanusang ve roe na kala amatung ia e ngonomatana i igenen ba ang. 7Na kala antok ia,“Pasal na kuanla galui a ngono matam neidim suke e Siloam.” Supsupai ina ta asok.Au, igenen ang kala pasal na kanla daus lena kamela serei pok ta mata tapalas aro.8 Na keve tungana, kuvul ve ria kitapo uliarai ania anangan sipo uli aikut, kila sui ta,“Au si igenen ke palau kana voiang katapouli sinong i aikut?” 9 Mang matan kipoantok ta nia palau, sikei mang matan kipoantok ta, “I, parik. Kapo bil val nia palau.”Sikei igenen ang kala antok ta, “Naupalau aigenen ke.” 10Na kila sui ia ta, “Au, kuta sana kula mata arai?” 11Na kala ngenget iriata, “Igenen ang kipo posong ia ta Iesu katavil a roe na kala amatung ia e ngonomatag.Na kala asok iau ta, ‘Kuan daus e Siloam.’Au, nala pasal na nanla galui na matag nakala tapalas.” 12Na kila sui ia, “Nei a igenenang e voi?” Na kala antok ta, “Parik napanas.”

Ri Parisaio kilapo susuiai ani ba13 Na kila serei ta igenen mata ba ang

si ri Parisaio. 14 Taun ke katapo taun iatailai voiang a Iesu kata vil a roe na kavil ato na mataba ke singina. 15 Asukang ari Parisaio kila kun sui ania ta kata vil saani matana na kala tapalas. Na kala antokiria ta, “Igenen ke kata amatung a roe engonomatag na nanla daus na kana nalapoarai korong.” 16 Na mang keve Parisaiokila antok ta, “Igenen ke parik katapa pasalle si God using kapo tav suai ani taun iatailai.” Na mang matan kila antok ta,“Igenen rikek kapo tav angkoai si vil aniabis i vilvil ataping asukang.” Au na kalapoatogon a tapagal nei liuan iria. 17 Au lena kila anguan sui pok an ani igenen vopomataba aino ang ta, “Kupo atogon a sakamengen ani vo vil atapalas ang ani ngonomatam?” Na kala antok ta, “Kapo katakai ikus amalangas nang.”

IOANES 9:18 185 IOANES 10:818 Ri Iudaia parik kitapa lomlomon ta

katapomata ba na kana kalapo arai korong,tung si kila asok tapai ani rinana ve tamanaasi karilong me serei. 19Na kila sui irilongta, “Au, kakamilong kana ta nat? Niniapalau nang a nat ang, mitapo antok ta kitaingus ia velai ani mataba, ingko? Au nakata saka bil an vanang, na kana kalapoarai korong pok?” 20 Na kilongla polpolta, “Namemlongpo nas ta kakamemlong tanat na namemlongpo nas ta katapo mataba si taun i ingus ania. 21 Sikei, si kata vilaro na ngono matana na kana kalapo mataarai, parik vang namemlongpa nas. Mi suiia. Kalapo nat lava nang, kalapo angkoaisi polpol akorong pok tatana.” 22 Ngonoangkisnganan ke kilongta polpol asukangkeusing kilongtapo leng ani ri Iudaia, usinglenginang ri Iudaia kitala angainainakai taman a si kapo lomlomon ta Iesu nia kapoigenen i akanangai, ki kirikai suai aniapelek kari tutukuvul. 23 Nang tukulai inana ngono angkisnganan ke kilongta antokta, “Kalapo nat lava nang, mi sui ia.”

24 Na kila anguan songo an ani matabaang na kila antok ia, “Ku atutuman meteGod. Namempo malangas ta igenen vopovil ato ang anim kapo igenen rikek.” 25Nakala polpol ta, “Iau? Vei kavpo igenen rikeknganing vo parik. Parik napa nas. Sikeinapo nas aro luai ta aino natapo mata ba,sikei kana nalapo mata arai!” 26 Na kilasui ia, “Kata vil sa anim? Kata saka vilapara an ani matam?” 27 Na kala polpolta, “Natala mengen imi lenginang na parikmipa longong. Marai sa na mipo anguanbuk longong an ania? Mipo buk ani mikun nat i akalit kapa singina?” 28 Na kilaki arikek ia na kila antok ta, “Numai apokkana nat i akalit, sikei namem, namemponat i akalit si Moses! 29 Namempo nas taGod katapo mengen taun a Moses, sikeiigenen ke, parik namempanas ta kata pasalle voi?” 30Na igenen ke kala antok ta, “Au,saka mengen an nang? Parik mipa nasta kata pasal le voi, sikei kata vil atapalaskag mata ba. 31 Tarapo malangas ta Godparik kapa naung ani ri vap rikek. Kaponaung aniria vap po mamaila ania na kipousiusing kana vubuk. 32 Le kabang le kapokovek i akus ta mangsikei katala vil ato namang igenen i ingus amataba. 33 Si man a

igenen ke parik katapa pasal le si God, kavil nem palau luai.” 34 E iang kila antok ta,“Numai, kita ingus ua na ku polok alak neilau rikek. Sa, kupo buk me akalkalit kanaanimem?” Au, na kila kirikai suai ania.

Mata ba i malanganto35 Na Iesu kala longong ta kitala kirikai

ania, na taun kanla sabonai ania na kalasui ia ta, “Kupo lomlomon kana ta igeneni pukun?” 36 Na igenen ang kala antokta, “Volava, nei nia? Ku atai iau asi kaglomlomon tatana.” 37 Na Iesu kala antok,“Lenginang kutala arai ania. Ninia vangkana, voike kupo angmemengenai ve nia.”38 Na igenen ang kala antok ta, “Volava,nalapo lomlomon.” Au na kala soturun-gai singina. 39 Na Iesu kala antok, “Natapasiang asi me saupai ani kuli rina. Ani vapmata ba ki mata arai, na vap mata arai kimata ba.”

40 Na mang keve Parisaio voiang kitapoago ve nia kila longong ia na kila sui ta, “Ausa, namem kapa nang, namempo kunmataba?” 41 Na Iesu kala antok ta, “Man mitamata ba, parik mipa nas a rikek. Sikei kanamipo antok tamipomata arai, asukangma-maiten i kami rikek kapo gon lak singimi.

10Kankanuai i mengen ani takaman i sipsip

1 Napo mengen atutuman luai animi,igenen vo po tav palak ang mete takamani sipsip, sikei kapo lak alak si mang oringpetekai, nia vanang kapo igenen tainau nakapo katakai i galang. 2 Sikei, igenen vopopalak ang mete takaman akorong, nia nakatakai i aiveven sipsip. 3 Vopo aiveventakaman kapo tavas ania na ri sipsip kipolongong a kalingana. Kapo songo iria sikari keve asan na kapo ausingai aniria anekomo. 4 Taun kila soung aongos na kalapasal ainoai aniria na kila using ia usingkipo longo kinle na kalingana. 5 Parik kipaangkoai si using ani mang anu. Ki sip aniausing parik kipa kinle korong a kalingana.”6 Iesu katapo mengen iria ta kankanuai imengen ke, sikei parik kitapa malangas tasa katapo mengen iria tatana.

Iesu nia na katakai i aiveven sipsip ro7 Asukang a kala anguan mengen an ta,

“Napomengen atutuman luai animi ta, naunapo takaman ani ri sipsip. 8 Riria kita

IOANES 10:9 186 IOANES 10:42

aino iau kipo vap tainauna kipo vap galang,sikei ri sipsip parik kitapa longong iria.9 Nau napo takaman. Ninia kapo palaksingig ka sapang. Ka palak na ka soung nakan sabonai ani pok. 10 Igenen tainau kaposerei si me tainau, ka daung na ka galang.Sikei nau nata serei si me alis aniria ta to,na to ang kapo duk luai ta roron. 11 Naunapo katakai i aiveven sipsip ro. Katakaii aiveven sipsip ro kapo usausa si mat animamain ta sipsip. 12 Igenen ipo samuipalau parik kapa tauk i ri sipsip. Taun kalaarai ani kauvek kalat, kala lomon suai ani risipsip na kala sip, na kauvek kalat kamelaangan iria, na ka lulu angtaliungai pulakaianiria. 13 Igenen ke kapo sip using kapoigenen ipo samui palau na kapo kovek ingorem ani ri sipsip. 14 Nau napo katakaii aiveven sipsip ro. Napo nas kag kevesipsip na kag keve sipsip kipo kun nas anig,15 asukang val mamai kapo nas iau na naunapo kun nas ani mamai. Na naka mat anikag keve sipsip. 16 Napo atogon kapa namang keve sipsip voiang parik lak kipa agosi omo ke. Naka songo iria kapa. Ria kapa,ki kun longong ani kalingag na ka atogonpalau a sikei a kuvkuvulan lava na sikeipalau a igenen si aiveven aniria. 17Mamaikapo buk iau, tukulai ina using naka alissuai ani kag to na naka luk pok ia. 18 Kapokovek ta sikei ka saupai ani kag to, naka alissuai ania si kag lomlomonai akorong. Napoatogon a roron si alis tatana na si luk pokkapa ania. Ke mamai ta asok ani naka vil iaasukang.”

19 Au na ri Iudaia kila anguan tapagal anusing palau si mengen ke. 20 Amiang iriakipo antok asukang ke, “Kapo inguan nang,na nio kapa. Marai sa tarapo longong ia?”21 Sikei mang matan kipo antok asukangke, “Igenen inguan parik kapa angkoai simengen asukang ke. Saka ingua an kapoangkoai si vil atapalas ani ba?”

Ri Iudaia kita tav ainak ani Iesu22 Katapo taun i livus na matan angan i

nanauai ang kita teng ia e Ierusalem, 23 naIesu katapo ago nei rina i atailai na kapopasal aliu nei takpok ang kipo kin ia taSolomon. 24Na ri Iudaia kimela duk aulitaiania, na kila sui ia ta, “Au, saka taun anlak ani ku mengen aro luai animem? Sa,numai vang kana na igenen i akanangai

ke? Antok amalangas.” 25 Na Iesu kalapolpol iria ta, “Natala mengen imi, sikeiparik mipa lomlomon tatag. Keve abis ivilvil ataping ang natapo abis ia si asan imamai, nang ria kipo akus atutuman tatag,26 sikei parik mipa lomlomon using parikta kakag ta keve sipsip tatami. 27 Kag kevesipsip kipo longong iau. Napo nas iria nakipo using iau. 28Naka alis iria ta to asikeina parik luai kipa angkoai si an kui asikei.Ka kovek ta sikei kame tak suai aniria peleka kungag. 29Mamai kata alis iria ane singig,nia kapo tavirimok luai. Kapo kovek ta sikeika tak suai aniria pelek a kungana i mamai.30Nau ve mamai, namemlongpo sikei.”

31 Na ri Iudaia kilapo anguan lukluk iatan asi kari li punuk ania, 32 sikei Iesukala antok iria, “Natala akalit imi ta keveavibisan i vilvil ataping ta kitmat i mamai.Si saka abis an akorong na mipo buk lipunuk anig singina?” 33 Na ri Iudaia kilaantok ta, “Parik namempa buk li punukanim si kam saka abis an, sikei using kupomengen arikek ani God, using kupo igenenpalau na kupo antok ta kupo God.” 34 NaIesu kala polpol iria, “Sa, parik nang kitapasalik ia nei kami salsalik aino ta, natalaantok ta mipo keve god? 35Au arai, tarapomalangas ta sa na salsalik kapo mengentatana kapo tutuman asikei, na God kapoposong a vap ang ta kipo keve god, vap angvoiang kipo luk kana mengen. 36 Sikei nau,mamai kata akanangai anig ta nau kakanaakorong na ka asok iau ane kuli rina. Maraisa mipo tupang iau ta napo mengen arikeksi antok ta naunaponat i God? 37Manpariknapa abis a sa na mamai kata abis ia, milomon suai ani lomlomon tatag. 38 Au naman napo abis ia na man parik mipa buklomlomon tatag, sikei mi lomlomon ta abisi vilvil ataping ke asi kami nas na mi kinleta mamai kapo ago singig, na nau napo agosingina.” 39Auna kila anguan buk teng akitan kapa ania, sikei kala pasal pelek iria.

40 Na kala paputuk pok a Iordanes siring ang a Ioanes katapo uli asing tauiasingina aino, na kanla ago e iang. 41 Navap miang kimela serei singina na kipoantok ta, “Tutuman, Ioanes parik katapaabis amangsikei a abis i vilvil ataping, sikeisa katapo posong ia ani igenen ke kapotutuman.” 42Na e iang si vuk rina ang vap

IOANES 11:1 187 IOANES 11:33miang kilapo lomlomon tatana.

11Lasaro kata mat

1 Mangsikei a igenen katapo malepenkana asan ta Lasaro. Ninia le Betania,rina ke si ri Maria ve tasina ta Marta.2 Maria ke kana, nang a tauna ta Lasarokapo matung malepen na kapo aina ang,voiang kata atiuai ani kakina i Volava talaman sain roron ang na ka sosong ia taung i patuna. 3 Na ngono angtasimal kekilongla alimengen taun a Iesu asukang ke,“Volava, igenenkevoiang kupobuk alava iakapomalepen.” 4 Iesu kala longong na kalaantok ta, “Malepen ke nganlak parik kapamat singina, parik. Kana malepen nang asiamaus ani God, na asukang kapa ani nat iGod ka kun sungmaus singina.” 5 Iesu kat-apo buk alava luai ani volo angtaumal ke riMarta ve tasina na Lasaro. 6 Lak kantanem,katala longong ta kapo malepen, sikei kalaanguan ago le an ani mang pongua na taunsi rina ang katapo ago singina. 7 Au emung kala antok kana keve nat i akalit ta,“Tara papok ane Iudaia.” 8 Sikei keve natang kila antok ia ta, “Rabi, kana amukmukri Iudaia kitapo gule ua asi kari li punukanim ta iat. Na kana kulapo anguan bukpapok ane iang?” 9Na Iesu kala polpol iriata, “Au parik kana kapa atogon a sikei amangias kirol tutapong le no i tangat tungtenei vong? Igenen, man kapo pasal teneiias parik kapa angkoai si tukai using kapoarai ani malangas i kuli rina ke. 10 Sikeiman a igenen kapo pasal tenei vong, katukai using kapo kovek i malangas ania.”11Katamengen tapai aniria ta kevemengenke, le na kala antok iria ta, “Tungara taLasaro kapo rot. Sikei, naka pasal asi kagan pangun pok ania.” 12 Na kila antokia ta, “Volava, man kapo rot kapo araraiasukang ta ka to aro pok.” 13 Si taun angIesu katapo mengen ta katala mat, sikei riakipo sekpat ko nang ani kapo mengen tarot palau i pukun. 14 Na Iesu kala posongakorong singiria ta, “Lasaro nang katalamat. 15Kapo ro ta kata mat na nau e ke, asipakangai animi si kami lomlomon. Sikeimime ira na tara pasal ane singina.” 16Tomas,voiang kipo kin ia kapa ta Ridumo, kala

antok a keve tungana ta, “Tara kun pasal sikara an mat ve nia.”

Iesu nia na tapasuk pok na nia na to17Au, kianla serei na Iesu kala longong ta

kata lapo matung lenginang a puat a taunnei mopong. 18 Betania katapo angasungaipalau i Ierusalem, asukang ta 15 na sitadia.19 Asukang a amiang i ri Iudaia kita sereiasi kari me mengen vaivaip ani ri Martave Maria si taurilong. 20 Taun ang a Martakala longong ta Iesu kapo pakasang kalasoung si kana an ruduai ania, sikei Mariakatapo ago nei lu. 21 Asukang a Marta kalaantok a Iesu ta, “Volava, man kuta ago e ke,taug parik kalapa angkoai si mat. 22 Sikeikana napo nas ta saka bil an ku aikut iasi God, nia ka alis ua tatana.” 23 Na Iesukala antok ia ta, “Taum ka tapasuk pok.”24 Na Marta kala antok ia ta, “Napo nasta ka tapasuk pok si taun i tapasuk pokang si akamusai i taun.” 25 Na Iesu kalaantok ia, “Nau a tapasuk pok na nau a to.Ninia kapo lomlomon tatag ka teng a tokantanem man katala mat. 26Na riria kipoto na kipo lomlomon tatag, parik luai kipaangkoai si mat. Sa, kupo lomlomon kanata mengen ke?” 27 Na kala antok ia ta, “IoVolava, napo lomlomon ta numai a igenen iakanangai, na numai a nat i God vome sereike kuli rina.”

Iesu kata tangis28 Emung i kana la mengen tapai na kala

pasal ane si tasina ta Maria na kanla antokmusik ia ta, “Katakai i Akalit kana, na kapoasok sime songo anim.” 29Na taun ang kalalongong ia na kala tadut sumasuma palauasi kana an serei singina. 30 Iesu kana lakparik katapa palak nei rina ang. Katapo agolak si vuk oring ang na Marta kata ruduaiia singina. 31 Mang matan i ri Iudaia, vapang kitapo ago kuvul nei lu asi avaivaip aniMaria, kila arai ania si la tadut sumasumana kala soung na kila using ia. Kitapo sek-pat kapo pasal taun a mopong ang asi kanaan radaupa. 32 Sikei, Maria kanla serei sioring ang a Iesu katapo ago singina, na kalaarai ania na kala matung turung e ngonokakina, na kala antok ia ta, “Volava, mankuta ago e ke, taug parik kalapa angkoai simat.” 33 Iesu kala arai ania sipo tangis ang,na keve Iudaia po using ang ania kipo kuntangis, na lomlomon ina kalapo mamaiten

IOANES 11:34 188 IOANES 12:3velai ani kapo mamakus alava. 34 Na kalasui ta, “Mita amatung ia e voi?” Na kilaantok ta, “Volava, me na kula arai.” 35 NaIesu kala tangis. 36 Asukang a ri Iudaiakilapo angtokai ta, “Arai, kapo buk alavaluai nang ania.” 37 Sikei mang matan iriakipo sui ta, “Au igenen ke kana parik katapavil ato na ba ang? Kapo sa na parik katapakun buk vil ato ani igenen ke?”

Tapasuk pok si Lasaro38 Iesu kala anguan pat ania na vinga

maiten, na kala paliu taun a mopong. Mo-pong ke nang katapo matung singina kapovakil na kita atung bat a matana ta vuk iatlava. 39 Na kala antok iria ta, “Ul suai aniiat ang.” Na Marta, tauna i igenen vo matang, kala antok ta, “Volava, katala matungnang a puat a taun nei mopong na si taunke kalapo atogon a sain vok.” 40 Na Iesukala antok ia ta, “Sa nang, parik natapaantok ua ta man kupo lomlomon ku araiani maumausan si God?” 41 Au kila luksuai ani iat ang, na Iesu kala tarak alakna kala antok ta, “Mamai, napo posong rousing kutala longong iau. 42 Napo nas takupo uli longong anig, sikei napo posongia ani petau ke kana kipo angtung si oringke, asi kari lomlomon ta numai kuta asokiau.” 43 E mung i kana la mengen tapai,na kala songosongo alava ta, “Lasaro, kusoung.” 44 Na igenen vopo mat ke kamelasoung. Kita volo ia ta keve vuk vakup nangono kungana ve ngono kakina kapo kit,na mang vakup kapo pakut a nona. Na Iesukala antok iria ta, “Mi ulak suai ani kevevakup i mopong ang asi kana kalakala.”

Lomlomonai asi raung ani Iesu(Mt 26:1-5; Mk 14:1-2; Lk 22:1-2)

45 Asukang a si taun ang, amiang i keveIudaia vap me serei ang si Maria, taun kilaarai ani sa kata abis ia, na kila lomlomontatana. 46 Sikei mang matan iria kila pasaltaun ri Parisaio na kianla antok iria ta sana Iesu kata abis ia. 47Au na keve ainoinoaisi ri katakai i sula ve ri Parisaio kila songoakuvul kari kuvkuvulan lava i saupai, nakilapo angmemengenai asukang ke, “Taraabis sa akorong kana? Using a igenen kekana kalapo abis a keve akanangai miang.48 Man nganing tara atolongon palau iaasukang ke, ri vap aongos kila lomlomontatana. Na ri Rome ki serei na kime pakang

ira ta kara rina na ki galang kara matanvap.” 49 Sikei mang sikei a igenen iria,kana asan ta Kaiapas, voiang katapo ainoaii katakai i sula si matas ang, kala antok iriata, “Mipo kovek luai i nas. 50 Using kaporo ta sikei a igenen ka mat, na matan vapke ki ago ta tagalangan.” 51 Parik katapamengen ta mengen ke si kakana ta nas,sikei asukang ta ainoai i katakai i sula simatas ang, asukang a ka mengen i kusamalangas ta Iesu ka mat ani matan vap keri Iudaia. 52Na parik ta aniria papalik, sikeiasi kana songo akuvul pok ani inatus si God,vap lapo loi pulakai ang asi kari me sikeipalau pok. 53 Na le si taun ang aliu, kilapolomlomonai kuvul asi raung ania.

54 Asukang a Iesu parik kalapa anguanpasal an e mataria i ri Iudaia, sikei kalapasal akipai ane si mang rina e ngere ringvarasai palau ang kipo kin ia ta Eparaim nakanlapo ago e iang ve kana keve nat i akalit.

55 Au na matan angan i liuluai kalapoangasungai. Vap miang kilapo papalak lesi kari keve rina lik ane Ierusalem asi anvil adaus aniria aino le ni matan anganang, angkokoai val kari sausaupai. 56 Nakipo gulegule na Iesu, na si taun angkipo angtung nei rina i atailai kian lapoangsusuiai ta, “Kupo lomon ia ta sa? Ige-nen ke nganing parik kalapa serei si matanangan ke, ingko?” 57 Sikei, lenginang akeve ainoinoai si ri katakai i sula ve riParisaio kitala ali mengen amalangas taman a mangsikei kapo nas ta Iesu e voi,kapo mamaiten ta ka mengen amalangasiria, ani kian kong akit ia.

12Atiuai ani Iesu e Betania(Mt 26:6-13; Mk 14:3-9)

1 Limalesikei a taun aino le ani matanangan i liuluai, Iesu kanla serei e Betania siring ang a Lasaro kapo ago singina, voianga Iesu kata tak ataduk pok ia pelek a mat.2 E iang, matan pok i angruduai ve Iesukianla teng ia. Marta katapo usausa namatan pok, na Lasaro katapo mang sikei ivap po sinong ve nia si angan. 3 Au Mariakala luk le na mang sikei a ese laman sainroron luai, na katapo samui lava luai kapa,na kala tiuai ania e kakina i Iesu na kalapososong ia ta ung i patuna. Na neina i lu ang

IOANES 12:4 189 IOANES 12:34kalapo sain roron palau ta sain ina i lamanang. 4Sikei Iudas Iskariot, mang sikei i kanakeve nat i akalit, vo alis suai ang lak ta Iesutaun a puka, kala antok ta, 5 “Marai sa nalaman sain ke parik kitapa atos tatana, naki samui ia ta 300 na kang na tara alis avap logo tatana?” 6 Parik katapa mengenta mengen ke using katapo lomlomon ta rivap logo, parik. Sikei using katapo igenentainau, using katapo aiveven kapkap nakatapo nas ani tainau ania. 7 Na Iesu kalangenget asukang ke, “Atalipai ania, usingkapo asukangnang ta katapo angarimai anilamanke ani taun i kepai anig. 8Ri vap logo,mi uli ago lak ve ria, sikei nau parik napa uliago ve nami.”

Lomlomonai asi raung ani Lasaro9Na petau lava i ri Iudaia kila longong ta

nia e iang na kimela serei. Parik ta si mearai papa ani Iesu, parik, si me arai kapaani Lasaro voiang kata tak atadut ia peleka mat. 10 Asukang a keve ainoinoai si rikatakai i sula ve ri Parisaio kilapo angpilingasi raung kapa ani Lasaro. 11 Using le siakuskus ina ri Iudaia miang kita lapo bukauai ve Iesu, na kipo atu lomlomon singina.

Iesu kata palak val tulava ane Ierusalem(Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Lk 19:28-40)

12 Si taun using ina, kuvkuvulan lavame serei si matan angan ang, kila longongta Iesu kapo palak ane Ierusalem, 13 nakianla lukluk pan i otongo na kila pasalsian ruduai ania. Kipo songosongo alavata, “Alatun! Posong ro ane si vo melaserei ke ta asan i Volava! Posong ro anesi tulava i Israel!” 14 Na Iesu kala araiani mang sikei a dongki tanginang na kalagon kuluna asukang val kita salik ia ta,15 Mi ago ta leng an, ri vap i Sion. Arai,kami tulava kapo pakasang, kapo gon kulidongki tanginang. 16 Keve bil ke kanakeve nat i akalit parik kitapa malangas ia siainoai i taun. Sikei emung, si taun ang Iesukatala palak ane si kana sinsinong mim-inaungan, na kila kinle ta keve bil ke kitalaabis ia singina, katapo siang nei mengeni salik aino. 17 Au petau lava po ago angve nia, kian lapo angakusai pulakai ta kanasongo asoung ani Lasaro pelek a mopong,na ka tak atadut pok ia. 18 Asukang a vapmiang kila pasal asi an ruduai ania si taun

ang using kita longong ta kata lapo abisa akanangai ang. 19 Asukang a ri Pari-saio kilapo angmemengenai angpokpokaita, “Arai, taralapo kovek luai i ring asi karaliu. Arai ta ri vap i kuli rina aongos kilapousing ia.”

Mang keve Elas kitapo buk serei si Iesu20 Na katapo atogon a mang keve Elas

kita auai palak kuvul asi kari an ago simatan angan ang. 21Kianla serei si Pilipo tamang sikei a vubuk. Pilipo katapo igenen iBetsaida le Galilaia. Au, kila serei singinana kila antok ia ta, “Kamem igenen lava,namempo buk arai ani Iesu.” 22 Pilipokala pasal na kanla antok a Andereas, nakilonganla antok a Iesu. 23 Na Iesu kalangenget irilong asukang ke, “Kala serei ataun ani igenen i pukun ka palak taun kanasinsinong miminaungan. 24 Napo antokatutuman luai animi ta, man a katui i konparik kapa uak nei vunep na parik kapamat, ka sinong asukang val sikei palau akatui akorong. Sikei, man ka mat, kalaasereiai ani katui miang luai. 25Ninia kapobuk aiveven aroron ani kana to ka amun ia.Sikei nia kapo mirik ani kana to si kuli rinake, ka atogon ia tung si to asikei. 26Man asikei kapo abis anig, ka uli using anig, nasi ring ang naka ago singina, kag asosokaikapa ka kun ago e iang. Au na si kapo abisanig, mamai ka kinle ia.

Ki atakuk lakat a igenen i pukun27 Kana kalapo maiten a vingag, sikei,

naka mengen ta sa? Mamai, ku asapangiau pelek a vuk taun ke? Parik, using kapotukulai ina palau ani name ruduai a vuktaun ke. 28Mamai, amaus kam asan.” Au nakalinga kala serei le metekuku ta, “Natalaamaus ia lenginang na naka anguan amauslak ania.” 29 Asukang a petau po ago ang eiang, kilapo antok ta kapo angang, namangmatan kipo antok ta angelo kapo mengenve nia. 30 Sikei Iesu kala antok iria ta,“Kalinga ke kata serei, parik ta asi pakangaianig, sikei animi. 31 Taun i saupai ani kulirina ke kalapo serei, na ki lu suai ani tulavai kuli rina ke. 32 Sikei nau, taun kila atakukalakat iau, naka tak asung a ri vap aongosane singig.” 33 Katapo mengen asukangnang, asi kana mengen amalangas ta kanamat ka saka serei an. 34 Asukang a petauang kila sui ia ta, “Le si salsalik i sausaupai

IOANES 12:35 190 IOANES 13:11

aino, namemtala luk ta igenen i akanangaika ago asikei, sikei kupo saka mengen ankana ta igenen i pukun ki atakuk alakat ia?Si kana na igenen i pukun?” 35 Na Iesukala ngenget iria ta, “Oring lik palau namalangas ke kala pasal pelek imi. Paskaksi taun ke mipo atogon a malangas lak, veivong kala pakut imi. Ninia kapo pasal neivong, parik kapa nas a ring ang kapo pasalane singina. 36Malangas ke kana kapo agolak ve nami, mi kelai ani kami lomlomonsingina, ani mi serei a inatus i malangas.”

Kari tav lomlomon ri IudaiaIesu kala mengen tapai aniria ta keve

bil ke, na kala pasal, kanla mun aniria.37 Kantanem a Iesu katala abis a keveakanangai miang e mataria, parik lak ki-tapa lomlomon tatana. 38 Kana, kapo sereiasi vil apunuk ani mengen si Esias katakai ikus amalangas, Volava, si katala lomlomonta kamem mengen? Si katala tun kinlena kitmat si Volava? 39 Kana vang tukulaiina na parik kipa lomlomon, using kapoasukang palau val Esias kata salik kapa ta,40 Katala vil amataba iria, na ka vil akita pakangat iria, asi kari ago ta arai kinlean ta mataria, na ki ago ta nanasai anta pakangat iria, vei ki lomon pokai, nanala vil ato iria. 41 Esias kata mengen tamengen ke using kata arai ani maumausani Iesu, na ka mengen tatana. 42 Sikei lak,amiang i ri vap nei liuan i ri ainoinoaikilapo lomlomon tatana, sikei parik kitapaasereiai nia e ring malangas, using kipoleng ani ri Parisaio, vei nganing kila kirikaisuai aniria pelek kari tutukuvul. 43 Usingkitapo buk alava na alatun le si ri vap naparik ta alatun le si God.

Mengen si Iesu ka saupai ani igenen44 Na Iesu kala songosongo alava ta,

“Nia kapo lomlomon tatag, parik kapo lom-lomon serei singig papa, sikei si vo asokang anig. 45 Taun kapo tun iau, e iangkapo arai ani vo asok ang anig. 46 Nataserei asukang ta malangas ani kuli rina,na ninia kapo lomlomon tatag, parik kapaangkoai si ka uli ago nei vong. 47 Na mana sikei kapo longong kag keve mengen, naparik kapa using ia, parik napa buk posongsaupai ania, using parik natapa serei si kagme saupai ani kuli rina, sikei asi me vilato ania. 48 Ninia kapo misag anig, na

parik kapa ainak ani kag mengen, kapotogon a mang sikei ka saupai ania. Kanana mengen ke natala mengen tatana, niaka saupai ania e mung si akamusai i taun.49 Using parik natapa mengen using kagvubuk akorong, sikei a mamai vo asok keanig, ninia kata antok iau ta keve mengenasi kag mengen, na naka saka mengen ankapa tatana. 50Napo nas ta kana keve asoktapai kapo asereiai ani to asikei, asukangnamengen ke napo asoung ia, napo mengenpalau asukang val mamai kata asok iau.”

13Iesu kata galui a kakiria i kana keve nat i

akalit1 Aino lik palau le ani matan angan i

liuluai, Iesu kata lapo nas ta kana taunkalapo serei, asi kana papelek pok ani kulirina ke ane si tamana. Katapo buk alavaluai ani kana vap kuli rina, asukang vangkata akalit iria ta kirol i kana vinga ro.2 Nei liuan i matan angan tenei ngelik, vopetau ang anira lenginang katala akenaiani Iudas Iskariot, nat ang si Simon, asikana alis suai ani Iesu taun a puka. 3 Iesukatapo nas ta tamana katala alis a keve bilaongos e kungana, na kapa, kata serei lesi God na ka papok ane si God. 4 Asukangna kala tapasuk le sipo angan ang, kalaluk suai ani kana maus na kala ngenge navakup ipo sosong. 5 E mung ina, kala lingailaman dong a gapai, na kalapo tutaponggalui ani kakiria i kana keve nat i akalit, nakapo sosong iria ta vakup ipo sosong angkatapo ngenge ia. 6Na kanla serei si SimonPetero, sikei kala sui ia ta, “Volava, ku galuinang a kakig?” 7 Na Iesu kala ngenget iaasukang ke, “Sa napo abis ia kana, parikkupa angkoai si malangas ania kana, sikeie mung lak kula malangas ia.” 8Na Peterokala antok ia ta, “Ku ago luai ta galui anikakig.” Na Iesu kala ngenget ia asukangke, “Man parik napa galui a kakim, parikluai kupa angtogon ve nau.” 9 Na SimonPetero kala antok ia ta, “Volava, parik takakig papalik, kungag ve patug kapa.” 10NaIesu kala antok ta, “Ninia katala asising,ka galui palau a kakina. Pukun aongos inakapo tanginang. Milapo tanginang, sikeiparik ta nami aongos.” 11Using katapo nasta si nganlak ka alis suai ania taun a puka,

IOANES 13:12 191 IOANES 14:2asukang a kapo mengen ta parik ta ririaaongos kipa tanginang.

12 E mung i kana la galui aongos anikakiria, kala alak pok kana maus na kanlasinong pok ve ria, na kala sui iria ta, “Miponas kana ta sa nata abis ia singimi? 13Miposongo iau ta katakai i akalit na Volava, namipo atutuman using nau napo asukang.14 Au io, using nau a Volava, na katakai iakalit, natala galui a kakimi, nami kapa, mikun galui angpokpokai ani kakimi. 15Usingnatala akalit imi ta atoktokngai ke, aninami kapa mi kun abis ania val natalaabis ia singimi. 16 Napo antok atutumanluai animi, asosokai parik kapa tavirimokani kana ainoinoai, na igenen luk mengenparik kapa tavirimok ani igenen ang kataasok ia. 17 Man milapo nas a bil ke, tauiakakami simanmi abis ia. 18Parik kananapamengen tatami aongos. Nau napo nas avap ang natala pilak iria, sikei ani mengenang nei salsalik asi kana serei atutuman ta,Nia kata angan kag saui, katala lomlomonaimusik asi vil arikek anig. 19 Napo antokanimi aino ani ka serei, using si man kalaserei mila lomlomon ta nau palau kana.20 Napo antok atutuman luai animi ta niakapo ainak ani iuang nata asok ia, kapoainak anig. Na nia kapo ainak anig, nangkapo ainak ani vo asok ang anig.”

Mangsikei ka alis suai ania(Mt 26:20-25; Mk 14:17-21; Lk 22:21-23)

21 E mung i Iesu kala mengen tapaiasukang ke, kala makus alava luai, na kalaantok amalangas iria ta, “Napo antok atu-tuman luai animi ta mangsikei imi lak kaalis suai anig taun a saupai.” 22 Na kanakeve nat i akalit kilapo angtun, asi nas tasi akorong vang kana kapo mengen tatana.23 Mangsikei iria, voiang Iesu katapo bukalava ia, katapo sinong ngerena. 24 NaSimon Petero kala ananas ia asi kana suiani Iesu ta si akorong nang kapo mengentatana. 25 Au kala sinong atava i Iesu nakala sui ia ta, “Volava, si nang?” 26Na Iesukala ngenget ia asukang ke, “Iuang nakaabui dong ia ta men pok.” Na kala luk amen pok ang na kala abui dong a IudasIskariot nat ang si Simon tatana. 27 E mungpalau i kana la luk ania, Satan kala palaksingina. Asukang a Iesu kala antok ia ta,“Sa kupo buk abis ania, ku abis sumasuma

ia.” 28 Sikei ria aongos, vap po angan kuvulang ve nia, parik kipa nas a tukulai ina ikana mengen ania asukang, 29 using mangmatan iria kitapo sekpat ta Iesu kapo asokia si an samui ani keve bil ani matan anganang, vo si an ali pok ani ri vap logo, usingIudas katapo aiveven kapkap. 30 E mung ikana la luk le ani men pok ang, kala soung.Na kalapo tenei vong.

Asok tapai tanginang31 Si taun ang katala soung, na Iesu kala

antok ta, “Kana vang a igenen i pukunkalapo mang miminaungan, using a Godkalapo mang singina. 32 Na using a Godkalapo mang si kana nat, kana nat kapa kakun amangai ania kapa, na God ka asereiaiania sumasuma palau. 33 Kag inatus, nakaago ve nami namang vuk taun lik palau. Migule iau, sikei, asukang val natala antok riIudaia, na kana napo kun antok kapa animi,ta ring ke naka pasal ane singina, parikmipa angkoai si using anig singina. 34Asoktapai tanginang kana napo amatung ia an-imi. Mi vinga ro taun imi angpokpokai.Using natala vinga ro taun imi, nami kapami kun vinga ro taun imi angpokpokai.35 Si oring ke ta man mi vinga ro taun imiangpokpokai, ri vap aongos ki nas ta mipokag keve nat i akalit.”

Petero ka agel suai ani Iesu(Mt 26:31-35; Mk 14:27-31; Lk 22:31-34)

36NaSimonPetero kala sui ia ta, “Volava,ku ane voi?” Na Iesu kala ngenget ia ta,“Ring ke naka pasal ane singina, parik kupaangkoai si pasal ve nau ane singina kana,sikei ku using iau emung lak.” 37Na Peterokala mengen ta, “Volava, marai sa na pariknapa angkoai si using anim kana? Nakaamun kag to asi pakangai anim.” 38Na Iesukala sui ia ta, “Kupo angkoai nang si amunani kam to anig? Napo antok atutuman luaianim ta aino ani pura ka tirtiriku, ku agelsuai amatan potol anig.

14Iesu nia na selen ane si tamana

1 Mi ago ta lomlomonai pisu an, milomlomon ta God, na mi lomlomon kapatatag. 2 Kapo duk i ring si an ago nei lusi mamai. Man parik katapa asukang, nalaantok imi. Naka pasal, nakan itoiton ring

IOANES 14:3 192 IOANES 15:2animi. 3Naman nala pasal na nanla itoitona ring animi, naka serei pok na name songoimi ane singig, ani nau kuvul ve nami,taran ago si kag rina. 4 Mipo nas a ringang naka pasal ane singina.” 5 Na Tomaskala antok ia ta, “Volava, parik namempanas a ring ang ku ane singina. Asukang anamem saka nas an ani selen ang?” 6 NaIesu kala ngenget asukang ke, “Nau a selen,nau a tutuman, na nau a to. Kapo kovek tamang sikei kan serei si mamai, sikei singigpapalik. 7Man mitala nas iau, milapo kunangkoai kapa si nas ani mamai. Na kanamilapo nas ia, na mitala arai kapa ania.”8Na Pilipo kala antok ia ta, “Volava, akalitimem ta tamam, nang palau namempo bukia.” 9Na Iesu kala antok ia ta, “Pua, natalaago na taun vunga ve nami, sikei parik lakkupa nas iau, ingko Pilipo? Ninia katalaarai anig, katala arai ani mamai. Kuposaka angkoai an si antok ta, ‘Akalit imemta tamam.’? 10 Parik kupa lomlomon tanau napo ago si mamai, na mamai kapoago singig? Keve mengen ke napo mengenimi tatana, parik napa mengen si kakag taroron akorong, sikei mamai vopo ago kesingig kapo teng kana abis. 11 Kapo ro milomlomon ta mengen ke ta nau napo ago simamai na mamai kapo ago singig. Vo manparik, mi lomlomon tatag le si keve abisi vilvil ataping. 12 Napo antok atutumanluai animi, man a si kapo lomlomon tatag,keve abis ke napo abis ia, ninia kapa ka kunabis aniria, na ka abis alaba luai, using nalapasal ane simamai. 13Na saka nemanmiposokotuk ia si asan ig, naka vil apunuk ia, aniki sunguk alakat a asan imamai si kana nat.14Manmi sokotuk a saka keve bil aongos ansi asan ig, naka vil apunuk ia.

Palapalatung ani Malanganto ka serei15 Man mipo vubuk using iau, mi usius-

ing aongos kag keve asok tapai. 16Na nakasokotuk a mamai, na nia ka alis imi tamang katakai i papakangai, ani kame agoasikei ve nami. 17 Ninia na Malanganto iAtutuman, voiang a vap i kuli rina ke, parikkipa angkoai si ainak ania, using parik kipaarai ania na parik kapa kipa nas ia. Sikeinami mipo nas ia using kapo ago singimi,na ka uli ago lak nei vingami. 18 Io, usingparik napa angkoai si atalipai palau animi,val inatus mailik, parik. Sikei naka serei

pok. 19 Oring lik palau, ri vap i kuli rinake parik kipa anguan arai an anig, sikeinamimi arai anig. Nau napo to, na asukangnami kapa mi kun to. 20 Si taun ang, milaangkoai si kinle ta nau napo ago si mamai,na nami mipo ago singig, na nau singimi.21Man a si katala nas kag keve asok tapai,na kapo usiusing iria, nia vanang kapoakalit ta kana buk anig. Na man a si kapobuk iau, mamai ka kun buk ania, na naukapa na kun buk ania, na naka asereiai anigsingina.” 22Na Iudas, parik ta Iskariot, kalasui ia ta, “Volava, sa tukulai ina na kupobuk asereiai anim singimem, na parik tasi ri vap i kuli rina ke?” 23 Na Iesu kalangenget ia ta, “Man a si kapo buk iau, kauli abis using ani kag keve akalkalit. Mamaika buk ia, na namemlong serei singina, nanamemlongme ago ve nia. 24Man a si parikkapa buk iau, parik kapa angkoai si abisusing ani kag keve akalkalit. Keve mengenke kana mipo longong ia, parik ta kakag,sikei ke mamai vo asok ang anig.

25 Keve bil ke napo mengen imi tatanasi taun napo ago lak ve nami. 26 Sikei akatakai i papakangai, nang a MalangantoGogoai, voiang amamai ka alis ia si asan ig,nia vanang ka akalit imi ta keve bil aongos,na ka uli alomon pok animi ta kevemengenvoiang natala mengen imi tatana. 27 Napoalis imi ta luai. Na luai ke kapo kakagta luai, parik ta luai val kuli rina ke kapoalis tatana. Mi ago ta lomlomonai pisu an,na mi ago ta leng an. 28 Mitala longongkag mengen animi ta naka pasal na nameserei pok singimi. Man mipo buk iau, milamaramarak si kagpasal ane simamai, usingmamai kapo tavirimok anig. 29 Kana napoantok imi aino ani bil ang ka serei, ani mankala serei mila lomlomon. 30 Parik napaanguan mengen avunga an ve nami, usinga ainoinoai i kuli rina ke kalapo serei. Kapokovek i abis singig, 31 sikei, ani kuli rina keka nas ta nata buk amamai, using napo abisakorong kana abis a mamai voiang kataasok iau si abis ania. Mi tapasuk na tarapasal.

15Iesu nia na vaen tutuman

1 Nau napo vaen atutuman, na mamainia kapo igenen itoiton matang. 2 Saka

IOANES 15:3 193 IOANES 16:6keve ngakan ig parik kipa uai, kapo tangasuai aniria, na saka keve ngakan kipo uai,kapo itoiton aro iria asi kari uai amiangluai. 3 Nami lenginang milapo tanginang,using le si kevemengen ang natalamengenimi tatana. 4 Mi ago singig, na nau nakaago singimi. Ngakan parik kapa angkoai siuai, man parik kapa ago akit si ei, asukangpalau, man parik mipa ago singig, parikmipa angkoai si uai. 5Nau a vaen, nami nakeve ngakan. Man a si kapo ago singig, nanau singina, ka uai ani uai miang luai. Manmi ago akipai ig, parik luai mipa angkoai sibil korong ta bil. 6Man a si parik kapa agosingig, kalapo asukang val ngakan kitalaasuai akipai ania na kanla moso. Ki luklukakuvul iria na kianla asuai niria nei kutna kianla ni. 7 Man mi ago singig na kagkeve mengen ka ago singimi, mi aikut asaka bil an mipo buk ia, na mi atogon ia.8 Si laulauan ke, mi sunguk alakat a asan imamai, man mipo uai ani uai miang. Na eiang milapo akalit amalangas luai ta mipokag keve nat i akalit. 9 Asukang palau valmamai kapo buk iau, nau kapa napo kunbuk animi. Mi ago akit si kag vubuk. 10Naman mipo teng akit kag keve asok tapai,mi ago akit si kag vubuk, asukang palauval natala teng akit kana keve asok tapai amamai, na napo ago si kana vubuk.

11 Keve bil ke nata mengen imi tatanaani mi atogon kag uruk, na ani kami urukkapa ka duk luai. 12 Kana kag asok tapai.Mi vinga ro taun imi angpokpokai, asukangval nau napo vinga ro taun imi. 13 Kapokovek i mang lau i vinga ro kapo laba anioring ke, ta sikei ka alis suai ani kanato ani tungana. 14 Nami na keve tungagman mi abis a sa napo asok imi tatana.15Na parik nalapa anguan posong an animita keve asosokai, using a asosokai parikkapa nas a sa na kana ainoinoai kapo abisia. Sikei naka songo imi ta keve tungag,using a keve bil aongos natala longong iasi mamai, natala kun atai amalangas kapaanimi tatana. 16 Nami parik mitapa songoiau, sikei nau nata songo imi, asi kami pasalna mian uai ani uai ang ka tokos. Na e iangmamai ka alis imi ta sa keve bil aongos anmi sokotuk ia si asan ig. 17 Kana kag asoktapai ta mi vinga ro taun imi angpokpokai.

Kuli rina ka mirik animi

18 Man a kuli rina ke ka mirik animi,mila nas ta kata kun mirik aino nang anig.19 Man mipo vap i kuli rina, kuli rina kekala buk imi val kakana ta pat vap. Sikeinata pilak suai animi akipai ani kuli rina,asukang a kuli rina kapo mirik animi. 20Milomlomonai ani keve mengen ang natamengen imi tatana ta, ‘Asosokai parik kapatavirimok ani kana ainoinoai.’ Man kita vilakui iau ki kun vil akui kapa animi, na mankita teng akit kag keve akalkalit ki kun tengakit kapa ani kakami. 21 Sikei keve bil ke kiabis ia singimi using a asan ig, using parikkipa nas a vo asok ang anig. 22 Man pariknatapa serei na namela mengen iria, parikkilapa sunguk a mamaiten i lau rikek. Sikeikana kilapo kovek i ring asi mun ta karikeve lau rikek. 23 Si kapo mirik anig, kapomirik ani mamai. 24Man parik natapa abisa keve avibisan ang nei liuan iria voiangkatapo kovek i mang sikei kata abis ia,parik kilapa sunguk amamaiten i lau rikek.Sikei kana, kitala arai ani keve abis i vilvilataping na kila mirik anig ve mamai kapa.25 Sikei sukana ani keve mengen i nei kanasausaupai ka serei atutuman, voiang kitasalik aino ia ta, Kitamirik palau anig, koveki tukulai ina.

26 Man a katakai i papakangai kamelaserei, voiang naka asok ia taun imi le simamai, nia kapo Malanganto i atutuman,na kapo pasal le si mamai, kame akus atu-tuman tatag. 27 Nami kapa mi uli mengenamalangas atutuman tatag using mitalaago ve nau le si tutapongai.

161 Keve bil ke natala mengen imi tatana,

asi kami ago ta uak an pelek ani lomlomon.2 Ki kirikai suai animi pelek kari tutukuvuli nei rina i atailai. Na taun ka serei aniria kipo raung imi, ki sekpat ta kipo abisani God. 3 Keve bil ke ki abis iria, usingparik lak kipa nas a mamai vo nau. 4Natalamengen imi tatana ani man kari vuk taunkala serei, mila lomlomonai ani sa nataantok imi tatana.

Kana abis a MalangantoAino parik natapa antok imi ta keve bil

ke using natapo ago lak ve nami. 5 Sikeikana vang, nalapo pasal ane si vo asok anganig, na katapo kovek i mang sikei imi katasui iau ta, ‘Ku ane voi?’ 6 Io, using natala

IOANES 16:7 194 IOANES 17:1mengen imi ta keve bil ke, mamakus kalasip a pakangat imi. 7 Sikei napo antokatutuman luai animi ta naka pasal ani kamiroron. Man parik napa pasal, katakai ipapakangai parik kapa angkokoai si sereisingimi. Sikei man nala pasal, nakan asokia ane singimi. 8Na nia man ka serei, kameamalangasai ani kuli rina ta mamaiten ikana lau rikek, na kana lau korong, nasausaupai kapa. 9 Kari lau rikek, usingparik kipa lomlomon tatag. 10 Ani laukorong, using nala pasal ane si mamai naparik milapa anguan arai an anig. 11 Anisausaupai, using a ainoinoai i kuli rina kekalapo sunguk a mamaiten i kana rikek.

12 Napo atogon lak a bil miang asi ataianimi, na kapo laba animi si luk ania kana.13 Sikei, man a Malanganto i atutuman kaserei, kame aselenai animi taun a kevemengen tutuman aongos. Parik kapa men-gen si kakana ta roron akorong, sikei kamengen papalik le si sa kata longong ia, naka amalangasai animi ta keve bil ka sereilak. 14 Ka amaus iau using ka luk le singig,na ka amalangasai animi tatana. 15Keve bilaongos amamai kapo tauk ina, kapo kakag.Asukang a napo antok ta ka luk le singig naka amalangasai animi tatana.

Kana kami taun asimamakus, sikeimi uruklak

16 Oring lik palau na parik mipa anguanarai an anig. Sikei, emung lik palau namilaarai pok anig.” 17 Na mang matan i kanakeve nat i akalit kilapo sui angpokpokaianiria ta, “Nei akorong kana vang a supsu-pai i mengen ke, ‘Oring lik palau na parikmipa anguan arai an anig. Sikei, e munglik palau na mila arai pok anig, na oringlik naka pasal ane si mamai?’ ” 18Na kilaposugul ta, “Kapomengen akorong ta sa kana,‘Oring lik palau’? Parik tarapa nas a sakapo mengen tatana.” 19 Iesu kala nas takilapo buk sui ania, na kala sui iria ta, “Ausa, mipo sui angpokpokai animi ta nei asupsupai i kagmengen ang animi ta, ‘Oringlik palaunaparikmipa anguan arai an anig.Sikei, e mung lik palau na mila arai pokanig.’? 20Napo antok atutuman luai animita mi tangis alava luai velai ani mamakuslava, sikei a kuli rina ka uruk. Mi mamakussikei kamimamakus ka ulpokai ane si uruk.21 Aina man ka ingus, ka kui alava luai,

using kana taun katala serei. Sikei mankala ingus tapai, kala lomon taun aongosa kui ang, sikei kalapo uruk using katalaingus asoung a popo lik ane kuli rina ke.22 Ka asukang palau singimi. Kana kamitaun asi mamakus, sikei naka arai pok lakanimi na pakangat imi ka uruk, na ka kovekta sikei ka luk pakang imi ta uruk angkapo kakami. 23Na si taun ang parik mipaanguan sui tapusai an anig. Napo antokatutuman luai animi ta mamai ka lis imi tasa mi sokotuk ia si asan ig. 24 Akasang letung kana, parik lakmitapa sokotuk ta ringbil si asan ig. Mi sokotuk na mi luk, anikami uruk ka tapunuk luai.

Natala dual suai ani kitmat i kuli rina25 Keve bil ke napo mengen imi tatana

si kankanuai i mengen, sikei taun ka sereina parik napa anguan mengen an animisi kankanuai i mengen, sikei naka mengenakorong luai animi ta mamai. 26 Si taunang mila sokotuk si asan ig. Parik napamengen ta naka sokotuk a mamai animi.27Using a mamai kapo buk imi, using mipobuk iau, na mitala atung kami lomlomonsingig ta nau nata pasal le si God. 28 Natapasal le si mamai, na namela serei kuli rinake. Na kana, naka papelek pok a kuli rinaane si mamai.” 29Na kana keve nat i akalitkila antok ta, “Kana vang kulapo mengenatapalas aro, na parik kupa anguan men-gen an si kankanuai i mengen. 30 Au kanavang namemlapo nas ta kupo nas aongosa keve bil, na parik kupa inongos tauna mangsikei si sui anim ta sa. Le iangnamemlapo lomlomon ta kuta serei le siGod.” 31Na Iesu kala sui iria ta, “Sa, milapolomlomon vang? 32 Sikei, taun ka serei, nalenginang kalapo serei, ani ki lu imi na miangtaliungai ane si kami keve rina siksikei.Na nau nala ago papalik. Sikei parik laknapa ago papalik, using a mamai kapo agove nau. 33 Keve mengen ke natala mengenimi tatana, ani mi atogon a luai singig. Ekuli rina ke mi ago si vilvil akui. Sikei miuruk, using natala dual suai ani kitmat ikuli rina.”

17Sokotuk si Iesu

1Emung i Iesu kalamengen tapai ta kevemengen ke, kala tarak alak ane metekuku

IOANES 17:2 195 IOANES 18:5na kala antok, “Mamai, taun ke kala serei.Amaus kam nat, ani kam nat ka kun amausanim. 2 Using kutala alis iau ta roron asisaupai ani mamain ta vap asip, asukangani vap ang kutala alis iau tataria, ka alisiria ta to asikei. 3 Na to asikei ke, kapoasukang ke. Ki nas ua, numai a sikei a Godtutuman, na Iesu Karisto voiang kuta asokia. 4Natala amaus ua kuli rina using natalaakamusai ani abis ang kuta alis iau si kagabis ania. 5 Asukang a kana vang, mamai,amaus iau ematam tamaumausan ang ainonatapo atogon ia ve numai si taun a kulirina katapo kovek lak.

6Natala asereiai ani asan im singiria kutaalis iau tataria e kuli rina ke. Kitapo kakam,na kuta alis iau tataria, na kitala usiusingaro kam keve mengen. 7 Kana vang kilaponas ta keve bil aongos kuta alis iau tatanakata serei le singim. 8Using a keve bil angkuta alis iau tatana, natala alis iria tatanana kila luk ia. Kana vang kilapo malangasatutuman luai ta nata serei le singim, nakilapo lomlomon ta numai kuta asok iau.9Napo sokotuk aniria. Parik napa sokotukani kuli rina, sikei aniria kutala sunglisiria singig, using kipo kakam. 10 Keve vapaongos ang kakag, kipo kakam, na kevevap aongos ang kakam, kipo kakag. Nale singiria natala luk a urmaus. 11 Pariknapa anguan ago an e kuli rina, sikei ria kiago e kuli rina, na nau name ane singim.Mamai gogoai, aiveven iria ta kitmat i asanim, asan ang kuta alis iau tatana ani kisikei palau asukang val tarung, tarungposikei palau. 12 Si taun ang natapo ago veria, nata aiveven iria na nata teng asapangiria ta asan ang kuta alis iau tatana. Kapokovek i mang sikei iria kata mun, sikeipapalik, nang nia vopo ago ke si sausaupaiasi mat ang, asi kana atutuman ani salsalikaino. 13 Kana naka ane singim, sikei napomengen ta keve mengen ke si taun napoago lak e ke kuli rina, ani ki atogon kaguruk, na ka duk luai singiria. 14Natala alisiria ta kam keve mengen, na kuli rina kekatala mirik aniria, using ria parik le kulirina, asukang palau kapa val nau parik lekuli rina. 15 Parik napa sokotuk ua asi kamluk suai aniria pelek a kuli rina, sikei asikam aiveven aniria vei igenen rikek. 16 Riaparik le kuli rina, asukang palau val nauparik le kuli rina ke. 17 Vil agogoai niria

ta kam tutuman, using kam mengen kapotutuman. 18 Asukang val kutala asok iauane kuli rina, natala kun asok aniria asi kariago kuli rina. 19 Na ani kari roron natalavil agogoai iau, ani ria kapa ki kun gogoaiatutuman.

20 Parik napa sokotuk aniria papalik,sikei napo sokotuk aniria kapa ki kun lom-lomon tatag le si kari akuskus. 21 Aniria aongos ki sikei palau, mamai, asukangval numai singig na nau singim. Na ririasingirung, ani kuli rina ka lomlomon tanumai kuta asok iau. 22 Natala alis iria taurmaus ang kuta alis iau tatana, ani ki sikeipalau asukang val tarungpo sikei, 23 nausingiria, na numai singig. Kapo ro ki sikeipalau atutuman luai, ani kuli rina ka nasta kuta asok iau na kupo buk iria asukangval kupo buk iau. 24 Mamai, napo bukkapa ani vap ang kuta alis iau tataria, kimeago ve nau si ring ang naka ago singina,asi kari arai ani urmaus ang kuta lis iautatana, voiang kuta buk iau singina ainole ani asisinong. 25 Mamai kupo korong,na kantanem a kuli rina ke parik kapa nasua, sikei nau napo nas ua, na ria kipo nasta numai kuta asok iau. 26 Natala asereiaiamalangas anim singiria, na naka anguanamalangasai lak aniria tatam, ani vubukang kupo buk iau tatana ka ago singiria, nanau kapa naka ago singiria.”

18Kita teng akit a Iesu(Mt 26:47-56; Mk 14:43-50; Lk 22:47-53)

1 Si taun kala kamus ta sokotuk, kalapasal ve kana keve nat i akalit, na kianlapaputuk a oring kevkev kipo kin ia ta Ke-doron. E mang palpal katapo atogon amang matang elaio, asukang a kianla palakneina. 2 Na Iudas, vo alis ang ania taun apuka, katapo kun nas kapa ani ring ang,using a Iesu katapo uli angruduai ve kanakeve nat i akalit e iang. 3 Asukang a Iudaskatapo ainoai ani mang kuvkuvulan i kevekatakai i visvis na mang keve asosokai si riainoinoai katakai i sula na ri Parisaio. Nakimela serei e iang nei matang ang. Kitapoteng kari keve alimang na ri bil ipo visvis.4 Iesu katapo nas aongos a keve bil ang kiabis ia singina, asukang a kala pataun iriana kala sui ta, “Mipo gule na si?” 5Na kilangenget ia ta, “Iesu le Nasaret.” Na kala

IOANES 18:6 196 IOANES 18:31antok iria ta, “Nau kana vang nia.” Iudas,vo alis suai ang ania, katapo tung ve ria.6 Si taun ang a Iesu kata antok iria ta, “Naukana vang,” kila asusua pok na kila uak anevunep. 7 Na kala anguan sui an aniria ta,“Mipo gule na si?” Na kila ngenget ia ta,“Iesu le Nasaret.” 8 Na Iesu kala antok ta,“Natala antok imi ta nau kana vang nia.Man mipo gule iau, mi atalipai ani petauke na ki pasal.” 9 Bil ke kapo serei ani kevemengen ang kita posong aino ia ka sereiatutuman ta, “Kapo kovek imangsikei i vapang kutala lis iau tataria, natala amun ia.”10 Au, Simon Petero, using katapo atogonkana samele, kala dal ia na kala ngasapik atalingana i asosokai si ainoai i katakai i sula.Asosokai ang kana asan ta Malko. 11 NaIesu kala antok a Petero ta, “Asiang pok asamele ang! Sa, naka ago ta inum an si kavike na mamai kata alis iau tatana?”

Iesu mete ainoai i katakai i sula(Mt 26:57-58; Mk 14:53-54; Lk 22:54)

12 Au, kuvkuvulan i visvis kuvul ve kariainoinoai na keve asosokai ang si ri Iudaiakila teng akit a Iesu na kila got akit ia taangus. 13 Na kila takai le ania ane si Anas.Anas katapo almuna i Kaiapas, voiang kat-apo ainoai i katakai i sula si matas ang.14Kaiapas, igenen ke voiang kata antok a riIudaia ta kapo roron ani mangsikei ka matani matan vap aongos.

Petero kata agel suai ani Iesu(Mt 26:69-70; Mk 14:66-68; Lk 22:55-57)

15 Simon Petero katapo using a Iesu, niave mang nat i akalit. Na nat ang kalapalak luai ve Iesu ane nei vuk komo siainoai i katakai i sula, using katapo nasia. 16 Sikei Petero katapo tung kokoai ekomo mete takaman. Asukang a nat ang,ainoai i katakai i sula katapo nas ia, kamelaserei pok na kala mengen aro na kavulikvopo aiveven takamanangna kala tavas aniPetero. 17 Asukang a kavulik ang kala suia Petero ta, “Parik kana ta numai a sikei ikeve nat i akalit si igenen ke?” Na Peterokala ngenget ia ta, “Nau parik.” 18 Keveasosokai ve kari keve ainoinoai kitapo tunge iang aulitai ani kuan kut ang using katapolivus na kitapo maringin. Na Petero kapakatapo tung ve ria ipo maringin.

Ainoai i katakai i sula kata susuiai ani Iesu(Mt 26:59-66; Mk 14:55-64; Lk 22:66-71)

19 Si vuk pangau ang ainoai i katakai isula kalapo susuiai ani Iesu ta kana kevenati akalit na kana keve akalkalit kapa. 20 NaIesu kala ngenget ia ta, “Natapo mengene mete malangas i kuli rina ke. Natapouli vil akalit nei lu i kivung na nei rina iatailai, ngono ring ang ri Iudaia kimepo uliserei akuvul singina. Parik natapa mengenta mang sikei a mengen nei ring mumun.21 Marai sa kupo sui iau? Sui a vap angkita longong iau si mengen, using ria kiponas a sa nata mengen tatana.” 22 Na taunang kata posong a vuk mengen ke, mangainoinoai si ri asosokai katapo tung asungkala tava ia e nona na kala sui ia ta, “Kaposaka selen anim nang asukang si ngengetani ainoai i katakai i sula?” 23 Na Iesukala antok ta, “Man nata mengen arikek,ku mengen atutuman ta kag rikek. Sikeiman natapo mengen aro, marai sa kutatava iau?” 24 Au Anas kala asok ia velaiani pipisan ane si Kaiapas ainoai i katakaii sula.

Petero kala anguan gel an(Mt 26:71-75; Mk 14:69-72; Lk 22:58-62)

25 Na si vuk taun ang Simon Peterokatapo tung maringin, na kila sui ia ta,“Numai parik ta sikei i kana keve nat iakalit, ingko?” Na kala gel na kala antokta, “Nau parik.” 26 Mang sikei a asosokaisi ainoai i katakai i sula katapo angtogonve igenen ang a Petero kata ngasapik atalingana, kala sui ta, “Au si nata arai animkana nei matang ang ve nia?” 27 Peterokapa kala anguan agel an ania, na e mungpalau pura kala tirtiriku.

Iesu mete Pilato(Mt 27:1-2,11-14; Mk 15:1-5; Lk 23:1-5)

28 Au, ri Iudaia kila takai aliu ani Iesu,le si Kaiapas ane si lu lava ang si kariainoinoai ri Rome. Na kalapo tenei vauklik, ri Iudaia akorong parik kitapa palak neilu lava ang, vei kila vil avisuk iria, na parikkilapa angkoai si angan ani matan angan iliuluai ang. 29 Asukang a Pilato kala soungtaun iria na kanla sui ta, “Sa keve rikek anmipo tupang a igenen ke tatana?” 30 Nakila ngenget ia ta, “Man a igenen ke kapotav putuk saupai parik namempa angkoaisi sung lis ania e kungam.” 31Na Pilato kalaantok iria ta, “Mi songo ia na nami akorongmian saupai ania kuli kami saupai.” Na ri

IOANES 18:32 197 IOANES 19:18Iudaia kila antok ta, “Sikei namempo koveki roron asi vil punuk ani mang sikei.” 32 Bilke kata serei asi apunuk ani mengen ang aIesu kata posong ia ani kana mat ka sakaserei an. 33 Au, Pilato kala palak pok anenei lu na kanla songo alak a Iesu na kalasui ia ta, “Numai kana kupo tulava si riIudaia, ingko?” 34 Na Iesu kala sui ia ta,“Au si kakam nang ta nas akorong kupomengen iau tatana, vo mang matan kitaatatai ua tatag?” 35 Na Pilato kala antokta, “Nau parik napa igenen Iudaia. Kamimatan vap akorong ve keve ainoinoai siri katakai i sula kita sung asel ua singig.Nei? Kuta abis a sa?” 36 Iesu kala ngengetia ta, “Kag vainagoan parik ta le kuli rinake. Man asukang, oro lenginang kag keveasosokai kila visvis marai got anig ta riIudaia. Sikei kag vainagoan parik ta lekevkev.” 37 Na Pilato kala antok ia ta,“Asukang vang a numai kana kupo tulava!”Na Iesu kala antok ia ta, “Kupo atutumanta nau a tulava. Nambang tukulai ina nakita ingus iau a namela serei kuli rina asikag me atai amalangas ta tutuman. Riaaongos kipo ago si tutuman kipo longonga kalingag.” 38 Na Pilato kala sui ia ta, “Sanang a tutuman?”

Kita alis a Iesu taun a ngakputuk(Mt 27:15-31; Mk 15:6-20; Lk 23:13-25)

Au le na kala soung taun pok ri Iudaia nakanla antok iria ta, “Parik napa sui sabonaiani mang sikei a rikek, igenen ke kata abisia. 39 Sikei kami laulauan ta naka akaladong imi ta mang sikei si taun i matan an-gan i liuluai. Au nei, mipo buk ani na akaladong imi ta tulava ke si ri Iudaia?” 40Nakilaanguan songosongo alava an ta, “Parik taigenen ang, sikei Barabas.” Barabas katapoigenen katakai i galang.

191 Pilato kala atung a Iesu na kila saup ia.

2 Na keve katakai i visvis kila abis a kukuta angus sisilo na kila agon ia e patuna. Nakilamaus ia tamausmelekminaungan, 3nakipo pa angpok taun ia velai ani mengenasukang ke, “Kala ro luai, numai a tulava siri Iudaia!” Kipo pasal asung na kianpo tavaia e nona. 4 Pilato kala anguan soung an nakanla antok iria ta, “Arai, naka asoung iaane ke asi kami nas ta kapo kovek i rikek asi

kag vil akui ania singina.” 5Asukang a Iesukamela soung ta maus melek minaungankuvul ve kuku i angus sisilo e patuna. Au nakala antok iria ta, “Igenen ke vang kana.”6 Taun a keve ainoinoai si ri katakai i sulave kari keve asosokai kila arai ania kilasongosongo alava ta, “Atakuk ia! Atakukia!” Sikei Pilato kala antok iria, “Nami ako-rong mi tak le ia na mian atakuk ia, usingparik napa sabonai ani rikek singina.” 7Nari Iudaia kila mengen akit ta, “Namempoatogon a saupai ta kapo angkoai asi mat,using katala posong ta kapo nat i God.”

8 Taun a Pilato kala longong kari men-gen, kalapo urui alava, 9 na kala palak pokane nei lu na kanla sui a Iesu ta, “Numai levoi?” Sikei Iesu parik kapa polpol ia. 10NaPilato kala sui, “Marai sa na parik kupapolpol iau? Parik kupa nas ta nau napoatogon a kitmat si akala anim, vo si atakukkapa anim?” 11 Na Iesu kala polpol ia ta,“Kupo atogon kitmat si saupai anig usingGod kata lis ua tatana. Asukang a igenenvoiang kata lis iau ane singim kata abis alau rikek kapo visuk luai.” 12 Le si taunang Pilato kalapo atokngai si akala ani Iesu.Sikei ri Iudaia kipo anguan songosongoalava an ta, “Man ku akala na igenen ke,kapo akalit ta parikmilongpa angtungananve Kaisar. Man ta sikei kapo posong ia tatulava, e iang kapo tu talang a Kaisar.”

13Taun a Pilato kala longong asukang ke,kala songo asoung a Iesu na kanla sinongkuli sinsinongan i saupai si oring ang kanaasan ta Selen Iatan. Si mengen Eberaiokipo posong ia ta Gabata. 14 Na kalapo sintung na kapo taun ipo usausa ani Liuluaiilesvauk. Au kala antok ri Iudaia, “Kanakami tulava.” 15 Sikei ria kipo songosongopok, “Tak suai ania, tak suai ania! Atakukia!” Na Pilato kala sui ta, “Au sa, nakaatakuk kami tulava?” Keve ainoinoai siri katakai i sula kila polpol ta, “Namempokovek i mang tulava. Kamem sikei palau taKaisar.” 16 Asukang a kala lis ia e kungariaasi kari an atakuk ania.

Kila atakuk a Iesu kuli ngakputuk(Mt 27:32-44; Mk 15:21-32; Lk 23:26-43)

Na kila aiveven aliu a Iesu, 17 na kalapopasal velai ani asasalakan i kana ngakputuktaun a ring ang kipo kin ia ta vangangkumut. Si mengen i Eberaio kipo kin ia taGolgota. 18E iang kianla atakuk a Iesu kuvul

IOANES 19:19 198 IOANES 19:42

ve mang ngono igenen, e ngono ngisingina, na Iesu e liuan. 19 Na Pilato kalaasok si adokot ani vuk mengen i amalan-gasai kuli ngakputuk asukang ke, “Iesu leNasaret tulava si ri Iudaia.” 20 Amiang iri Iudaia kimepo taot ia using a oring angkita atakuk a Iesu singina parik kapa vungai rina lava, na kapa, using a vuk mengenke kita salik ia si mengen i Eberaio, Rome,na Elas. 21 Au na keve ainoinoai si karikeve katakai i sula kila nga iesai si Pilatota, “Parik! Ku ago ta salik an ta ‘Tulava siri Iudaia,’ sikei ku salik ta, ‘Nia kata antokta nau napo tulava si ri Iudaia.’ ” 22 SikeiPilato kala antok ta, “Sa nata salik ia kalapoasukang.”

23 E mung i anla atakuk tapai ani Iesu,keve katakai i visvis ang kila luk kanamaus,na kila pagal ia ane si puat a palpal. Kitapagal ia asi kana koi ani siksikei aliu iria.Na kila luk kapa kana vakup vunga, voiangparik kitapa suisui ia ta mang keve vukvakup petekai, sikei katapo kirol, 24 nakilapo mengen angpokpokai nei liuan iria,“Tara ago ta ding an ania, sikei tara gulangangkasai asi kara arai ta ke si na maus ke.”Na e iang kala serei atutuman a mengen inei salsalik ta, Kita angpagal ta kag mausna ki gulang asi luk ani kag maus. Io,kana vang a sa na keve katakai i visviskita abis ia. 25 Ria kitapo angtung ngerekana ngakputuk a Iesu, rinana ve tasiria, nakisngana i Kolopas ta Maria, au na MariaMagdalene. 26 Taun a Iesu kala arai anirinana ve nat i akalit ang katapo buk luaiania kitapo angtung e iang, na kala antoka rinana, “Arai, kam nat sukana.” 27 Le nakala antok a nat ang ta, “Kana na rinam.”Le si taun ang, nat ang kala songo le ia anesi kana rina.

Iesu kala mat(Mt 27:45-56; Mk 15:33-41; Lk 23:44-49)

28 Na e mung Iesu kalapo nas ta kevebil aongos kala tapunuk, asukang na asivil atutuman ani mengen i nei salsalik nakala antok ta, “Napo buk inum.” 29 Katapoatogon a ese duk i vaen namin mal e iang,asukang a kila luk a rudum na ki abui ianei laman i vaen ang na ki got ia si ngakani usopo na kila alis ia ane nguruna i Iesu.30 E mung i kana la inum tapai ni vaen ang,kala antok ta, “Kala kamus.” Na kala auaka vangang ina na kala mat.

Kita kelai ani sula e vagvag ina i Iesu31 Ri Iudaia, using katapo taun i usausa

ani taun i atailai, kila aikut a Pilato si ainakaniria na ki putuk a keve kakiria, asi luksuai aniria pelek a keve ngakputuk, usingkitapo misag ani pukun iria ka takuk sitaun i atailai, using taun ilesvauk ka taunlaba luai. 32Asukang a keve katakai i visviskila pasal taun a ainoai i igenen na kianlaputuk a ngono kakina, le na kianla abis iaasukang kapa si mang igenen voiang kitaatakuk irilong ve Iesu. 33 Sikei, kila pasaltaun a Iesu, kianla arai ta lenginang katalamat, asukang a parik kilapa putuk a ngonokakina. 34 Na mangsikei a katakai i visviskala luk kana sula na ka kelai ania e vagvagina i Iesu, na sumasuma palau rangai kuvulve laman kala soung. 35 Igenen vo araiani bil ke, kana kapo mengen amalangas,na kana mengen kapo tutuman. Na kaponas ta kapo mengen ta tutuman na kapomengen asi kami kun lomlomon. 36Using akeve bil ke kata serei asi atutuman ani kevemengen i nei salsalik ta, Ki ago ta putukan ta mangsikei a vuk tuan i pukun ina.37Na mang vuk mengen kapa ta, Ki tere taigenen ke kita kelai ani sula singina.

Kila mo na Iesu(Mt 27:57-61; Mk 15:42-47; Lk 23:50-56)

38 Au e mung, Iosep le Arimataia kanlaaikut a Pilato ta kapo buk a pukun ina iIesu. Iosep ke katapo mangsikei a nat iakalit si Iesu, sikei parik katapa pasal venia si ring malangas using katapo leng aniri Iudaia. Au, kanla aikut a Pilato na kalaainak ania. Asukang a kanla asalak suaiani pukun ang akipai. 39 Nikodemo kapa,voiang kata pasal tenei vong si an serei siIesu, kata auai ve Iosep, kata luk le namangkeve bil sain roron, asukang ta murne vealoe kita tol kuvul ia, na katapo asalakanlaba. 40Ngono igenen ke kilonganla sunguka pukun ina i Iesu, na kilonganla pis ia takeve vakup, kuvul ve keve bil sain roronang, asukang val kari laulauan ri Iudaia siri matmat. 41 E si oring ang kita atakuk aIesu singina, katapo atogon amatang, na simatang ang kapo atogon amata tanginang,parik lak kitapa amatung matmat neina.42 Au na using katapo taun i usausa anikari taun lava ri Iudaia, na using kapa na

IOANES 20:1 199 IOANES 20:27matang ang katapo angasungai, kilonglaamatung a pukun ina i Iesu e neina palau.

20Iesu kala tapasuk pok(Mt 28:1-10; Mk 16:1-8; Lk 24:1-12)

1 E no i tangat si taun tanginang e mungi taun i atailai, Maria Magdalene kala pasalane si mata ang na kanla arai ta iat i ngotobat ang kalapo kovek. 2 Asukang a kamelasang taun pok a Simon Petero na mang nati akalit voiang a Iesu katapo buk alava iana kamela antok irilong, “Kitala luk suai niVolava pelek amata ang na parik namempanas ta kita amatung ia e voi.” 3 Au Peterove nat ang kilongla soung na kilongla sangtaun a mata ang. 4Kilongtapo angsasangaialiu sikei nat ang kala sang pelek a Peterona kanla serei aino si mata ang. 5 Nakanla ilongai alak, kala arai ani keve vukvakup, sikei parik katapa riuk lak. 6 SimonPetero ka sang le mung na kala riuk alakluai. Na kanla arai ani keve vuk vakup kipoangmatung, 7 kuvul ve vuk vakup i pis angani patuna i Iesu. Vuk vakup i lun akuvulke katapo kun oros akipai ani mang kevevakup ang. 8Au na nat vo serei aino si mataang kala kun riuk lak na kanla arai na kalalomlomon. 9 Using parik lak kilongtapatapalas le nei salsalik ta Iesu ka tapasuk pokle si mat. 10Emung ngono nat ang kilonglapapok ane rina.

Iesu kata tu aserei si Maria Magdalene(Mk 16:9-11)

11 Sikei Maria kapo tung i tangis ekataung i mata ang. Taun kapo tangis kalailongai alak, 12 na kala arai ani pongua naangelo kilongpo maus posok aongos si posinong si oring i amatung ang ani pukuni Iesu, mang sikei e vangang na mang anue kak. 13 Na kilongla sui ia, “Iuang, kupotangis a sa?” Na kala polpol irilong, “Kitalaluk suai ani kag Volava, na parik napa nasta kita amatung ia e voi.” 14 Au kala tavaltaliung na kala arai ani Iesu sipo tung, sikeiparik katapa kinle ta Iesu nang. 15Na Iesukala sui ia ta, “Aina ang, kupo tangis asa? Si nang kupo gule ia?” Katapo sekpatani igenen vo po aiveven matang nang, nakala antok ia, “Kag igenen ro, man kutapaus akipai ania, mengen iau ta oring angkuta amatung ia singina asi kag an sunguk

le ania.” 16 Iesu kala antok ia, “Maria!”Na kala taval talang ia na kala antok ia simengen Eberaio, “Raboni!” Supsupai inata katakai i akalit. 17Na Iesu kala antok ia,“Ago ta amalak sigil anig, using parik laknapa palak ane si mamai. Sikei kuan sereisi keve tasig na kuan mengen iria ta nakapalak ane si mamai na tamami, na ane sikag God na kami God.” 18Asukang a MariaMagdalene kala pasal na kanla mengen akeve nat i akalit asukang ke, “Natala araiani Volava.” Na kala mengen amalangasiria ta kana keve mengen i atatai ania.

Iesu kata tu aserei si kana keve nat i akalit(Mt 28:16-20; Mk 16:14-18; Lk 24:36-49)

19 Si tenei ngelik i taun ang, nang ataun tanginang e mung i taun i atailai, nakeve nat i akalit kitapo ago nei kangkangvoit aongos using kitapo leng ani ri Iu-daia, na Iesu kala serei na kamela tungnei liuan iria na kala antok ta, “Luai kaago singimi.” 20 E mung i kana la posongtapai ani vukmengen ang, kala akalit iria tangono kungana na vagvag ina. Na keve nati akalit kilapo uruk alava using kitala araiani Volava. 21 Na Iesu kala anguan antokaniria, “Luai ka ago singimi. Asukang valmamai kata asok iau, nau kapa napo kunasok animi.” 22 Ka mengen le na kala kuidong iria na kala antok, “Mi luk a Malan-ganto Gogoai. 23Manmi lomon suai ani laurikek simangsikei, kana lau rikek ka tamus,na man parik mipa lomon suai ania, parikkapa tamus.”

Iesu kata tu aserei si Tomas24 Tomas parik katapa ago si taun a Iesu

katame tu aserei singiria. Tomas kapomangsikei i keve nat i akalit na kipo kinkapa ia ta Ridumo. 25 Asukang a keve nati akalit kila atai ia ta, “Namemtala arai aniVolava.” Sikei kala antok iria ta, “Manparik napa arai ani peng i nil e ngono kun-gana, na naka asulai ani piupiu ig si oring inil ang, na sulai kapa ani kungag e vagvagina, parik luai napa angkoai si lomlomon.”26Emung i limaletul a taun, kevenat i akalitkuvul ve Tomas kitapo ago kuvul nei lu.Na keve takaman kitapo akang akit aongos,na Iesu kala serei na kamela tung nei liuaniria na kala antok, “Luai ka ago singimi.”27Na kala antok a Tomas, “Me ane ke, atunga piupiu i kungam, na ku arai ani ngono

IOANES 20:28 200 IOANES 21:20kungag. Koros a kungam na ku asulai aniae vagvag ig. Ku kamus ta uli susugul, naku lomlomon akorong.” 28 Na Tomas kalaantok ta, “Kag Volava na kag God.” 29 NaIesu kala antok ia, “Using kutala arai anig,kulapo lomlomon vanang, ingko? Ririaparik kitapa arai anig na kipo lomlomon, kiatogon a tauia.”

Tukulai i buk ke30 Iesu kata abis kapa na mang keve abis

i vilvil ataping miang e mataria i kana kevenat i akalit, voiang parik kitapa salik ia neibuk ke. 31 Sikei kita salik a keve bil ke siasum animi asi kami lomlomon ta Iesu niana igenen i akanangai na kapo nat i God.Na si kami lomlomon singina mila angkoaisi teng ani to asikei si asan ina.

21Iesu kata tu aserei si limalengua na nat i

akalit1 E mung i keve bil ke, Iesu kala anguan

tu aserei pok an si kana keve nat i akalitsi laman tatapulitai e Tiberias. Kata sereiasukang ke. 2Keve nat ke kitapo ago kuvul,Simon Petero, Tomas nang kipo kin ia taRidumo, Natanael igenen ang le Kana eGalilaia, na ngono nat si Sebedaio kuvul vemang ngono nat i akalit kapa. 3 Au SimonPetero kala antok iria ta, “Nakan maiakkana.” Na kila antok ia, “Namem auai venumai.” Asukang a kila pasal kuli vul. Sikeisi liuan i vong aongos ang kita vango luai.4Tenei vauk lik, Iesu kanlapo tung ngerelo,sikei keve nat ang kitapo tav kinle ta Iesunang. 5 Na Iesu kala sui iria, “Au inatus,kapo atogon ta ring ien nang?” Na kilaantok ia, “Kapo kovek.” 6Na kala antok iria,“Mi asiang uvene e palso i kami vul na mikokong.” Au na kila asiangai ani uvene angna parik kilapa angkoai si tak ania, usingkala maiten ta ien duk. 7 Au, nat i akalitang a Iesu katapo uli buk ania, kala antoka Petero ta, “Iuang, Volava nang!” Taun aPetero kala longong ta Volava, kala pakutia ta kana vakup, voiang kata luang tapaiania asi an sog, na kala akik nei laman.8 Na mang keve nat kipo aimung lak kulivul, kipo takai alak ani uvene ang, na voladuk ta kana ien. Using parik katapa aunaivunga luai ani ngerelo, katapo asukangpalau ta 100 na nganga. 9 Taun kianla ung,

kila arai ani kuan kut ve ien kuluna na kevepok. 10 Na Iesu kala antok iria, “Mi lukle ta mang rukun ien i la kong le ang.”11 Au Simon Petero kala koslak kuli vul nakanla tak alak a uvene ane ngerelo. Voladuk ta ien lava neina, 153 na ien aongos.Kantanem katala aunai duk luai, uvene angparik katapa tading korong. 12 Na Iesukala antok iria, “Mime angan a pok i teneivauk.” Katapo kovek ta mangsikei i kevenat ang katapo buk sui ania ta, “Numai a sikana?” Kita lapo nas ta Volava nang. 13AuIesu kala luk a pok ang na kala sasagi aniria,na kala vil asukang kapa si ien. 14 Kanakapo vapotol i taun si Iesu i tutu asereisi kana keve nat i akalit e mung i kana latapasuk pok pelek a mat.

Iesu ve Petero15 E mung i kari la sonkos, Iesu kala sui

a Simon Petero, “Simon, nat si Ioanes, sakupo buk atutuman luai anig, ani mangkeve tungam?” Na kala polpol ia, “IoVolava, kupo nas ta tarungpo angtun-ganan.” Na Iesu kala atai ia, “Ku apuskag keve natnat i sipsip.” 16 Na Iesu kalaanguan sui an ania, “Simon, nat si Ioanes,sa kupo buk atutuman luai anig?” Nakala polpol ia, “Io Volava, kupo nas tatarungpo angtunganan.” Na Iesu kala ataiia, “Ku aiveven kag keve sipsip.” 17Na kalavapotol i sui ania, “Simon, nat si Ioanes,sa tarungpo angtunganan?” Petero kalaaunai mamakus using kala vapotol i suiania ta, sa tarungpo angtunganan, asukanga kala antok ia, “Volava kupo nas a keve bilaongos, kupo nas ta nau napo tungam.” NaIesu kala atai ia, “Ku apus kag keve sipsip.18 Napo mengen atutuman luai anim. Sitaun kutapo tanginang, kutapo amaus uana kupo pasal using kam vubuk, sikei taunkuan lapan ku koros a ngono kungam namang anu ka amaus ua na ki takai anim anesi oring ang kupo tav ainak ania.” 19Katapomengen asukang ke ani Petero ka saka matan, na ka ali urmaus ani God. Le na kalaantok ia, “Ku using iau.”

Iesu ve kana nat i vubuk20 Au Petero kala taval na kala arai ani

nat i akalit ang Iesu katapo buk alava iakapo using irilong, vopo sinong asung ang iIesu si taun imatan angan na kapo sui ia ta,“Volava, si ka alis suai anim taun a puka?”

IOANES 21:21 201 IOANES 21:2521 Taun a Petero kala arai ania na kala suia Iesu, “Volava, sa si nat ke?” 22 Na Iesukala polpol ia ta, “Man napo buk ia ani kato asukang tung si name papok, sa, kapokakam ta bil? Ku using iau!” 23 Mengenke kanla serei si keve tasina ta nat ke parikkapa mat. Sikei Iesu parik katapa mengenia ta parik kapamat. Katamengen palau ta,“Man napo buk ia ani ka to asukang tung siname papok, sa kapo kakam ta bil?”

24 Ninia vang kana na nat i akalit ke,voiang katapo mengen amalangas ta kevebil ke, na nia vo salik amatung aniria. Natarapo nas ta kana akuskus kapo tutumanaongos.

25 Iesu kata abis kapa na mang keve bilmiang luai. Man kita salik siksikei aliu iria,napo naol ia ta kuli rina aongos kapo tavangkoai pangau asi asinong ani keve bukke.

APOSEL 1:1 202 APOSEL 1:15

Avibisan si riAposelSi buk ke kapo ruma na keve mengen

kapo ago nei Roron i Akus Lukas kata salikia. Nei buk ke tarapo sabonai ta Malan-ganto Gogoai kata atulisai ani selen na riaposel kita using ia, si akus ta Akus Ro i Iesuane Ierusalem, na Iudaia na ane Samareiana taun a pulis i mang keve rina si kuli rinaaongos ke (1:8). Buk ke kapo akuskus ta ku-vkuvulan si Iesu, ani kata tadut nei liuan iri Iudaia akorong, na taun kala polok alava,kala sakam a mang matan rina pulakai sikuli rina. Lukas kata akuskus aro luai tato ang si Karisto na vap ang kipo using iata, katala atapunuk aro ani keve mengeni palapalatung, voiang a God kata posongaino ia ani ri Israel. Buk ke kapo mengenta mang sikei a bil lava, nang a avibisan iMalanganto Gogoai ta, kata pasiang taunkana keve aposel, na kata ausingai na kaarudualan iria. Si lau ang a taralapo araita petau duk kita lapo usiusing aro na AkusRo, na kuvkuvulan ke kala polok amadot.Buk ke kapo atogon akuskus i mang keveaposel miang. Au na e ke, kapo atogon akeve mengen miang i sa keve bil an Peterove Paulo kilongta abis ia. Petero kapo sikeiiria keve aposel, na kata auai aro pulakaive Iesu. Sikei Paulo vang parik. Aino,Paulo kata atokngai adual ani ka goengkana kuvkuvulan a Iesu. Sikei, taun a Iesukala songo ia, kala pokai ania, ani ka sereiigenen ro asi telan ta kana abis.

Palapalatung ani Malanganto Gogoai sikana serei

1 Io kala ro Teopilo, si kag ainoai i salsaliknatala mengen amalangas ta keve abis naakalkalit aongos ang si Iesu, le si tutapon-gai 2 tung si taun kala palak ane pangkul.Au, aino le ani kana palak, katala pinipini sikitmat iMalangantoGogoai ani keve aposeli kana songo. 3 E mung i kana matmat,kata tutu aserei singiria si keve taunmiangsi 40 na taun aongos ang katapo ago. Naasukang kata akalit amalangas luai singiriata kalapo to pok. Si pangau ang katapomengen iria ta vainagoan si God. 4 Na sikarimangmatan angan kuvul kalamengen

akit iria ta ki ago akit e Ierusalem, kokoaiani alilis ang a tamana katala palapalatungtatana, “na nau natala kun mengen animitatana. 5 Using Ioanes katapo asing atau-tauia ri vap ta laman, sikei rukun taun likpalau, God ka asing tauia imi ta Malan-ganto Gogoai.”

Iesu kata palak ane metekuku6 Au, na asukang si mang sikei a taun

kime lapo ago kuvul, na kila sui ia ta,“Volava, sa kana si taun ke? Kula atungkuvul pok kana ira ri Israel ani tara sikeipalau val anangan asi kara vis suai anikara keve petau?” 7 Na kala antok iria,“Parik ta kakami ta bil asi nas ani taun ina.Mamai ninia papalik kapo nas using niniakata atung ia si kana ta saupai akorong.8 Sikei, nami mi luk lak a kitmat man aMalanganto Gogoai kamela aol imi. Nami akus atutuman tatag, e ke e Ierusalem,na ane palpal Iudaia na Samareia, na anesi keve akamusai i roe i kuli rina.” 9 Au,kalapo kamus kana mengen na kipo teretatana, kala palak alak ane pangkul, namangsikei a kuku kala karaunai ania na kilaba ania. 10 Vuk taun kipo tarak using ia siring ang kata kovek singina, kila taping siarai animang pongua na igenen kilonglapotung asung iria, kilong tapo alak mausposok. 11 Au kilongla mengen iria, “Kevenat i Galilaia, marai sa mipo tarak anemetekuku? Nang a Iesu ang katala palak,nang ninia ka papok asukang val mita araiania i kana palak ang.”

Igenen asi sakol ani Iudas12 Na e mung ina kila tung asiang pok

ane Ierusalem pelek a mulang ang kipokin ia ta Elaio, na kapo angasungai palau iIerusalem, val kinkintong i paspasal si tauni atailai. 13 Au, kila serei nei rina na kilapalak nei kari lu i po ago kuvul. Petero,Ioanes, Iakovo, Andereas, Pilipo, Tomas,Bartolomaio, Mataio, Iakovo si Alpaio, Si-mon igenen ta Selote, na Iudas si Iakovo.14 Riria aongos a petau ang kitapo sikeipalau si vingaria na kitapo ago kuvul nakitapo uli telan amadot si sokotuk, kuvulve ri aina kapa na rinana i Iesu ta Maria,na keve tasina kapa. 15 Au, si pangaui taun ang, Petero kala tapasuk asi kanamengen mete keve vap lomlomon aongosang. Tataot aongos iria kata lapo asukang

APOSEL 1:16 203 APOSEL 2:18ta 120. Na kala mengen iria asukang ke,16 “Keve tungag, kana kala serei atutumana mengen ang a Malanganto Gogoai kataposong aino ia si nguruna i David, ta Iudasnang kata ausingai ani vap ang asi kari tengakit ani Iesu. 17 Using katapo mangsikeiira si kuvkuvulan ke, na katapo siang neiavibisan ke tarapo abis ia.” 18 Igenen kekata samui kana vuk roe ta kapkap i lukle si kana lau rikek, na kala uak arikekna vingana kala tadek na nai ina kala uakane komo. 19 Ri vap aongos i Ierusalemkitala longong a bil ke na asukang kila kin avuk roe ang si kari mengen ta Akeldamak,supsupai ina ta Roe Radangaian. 20 “Usingkita salik ia nei Buk i Tangam asukang ke,Kana lu ka tu vauvau. Ka kovek i igenenasi ago neina, na mangsikei ka luk kanapangau i ainoinoai. 21 Asukang a kalapomamaiten vanang asi kara pilak ani mangigenen asi tung ve tara, ka mangsikei iriakitapo uli auai ve Volava Iesu le si tutapon-gai tung kana, 22 le si taun ang a Ioaneskata tutapong asising ri vap singina tung sitaun ang a Iesu kata palak pelek ira singina.Io, igenen ke ka auai ve tara asukang valmangsikei katala kun arai ani Iesu si kanatadut pok.” 23 Au, asukang a kila atung apongua na asan, Iosep, kipo kin kapa ia taBarsabas na kana mang asan kapa ta Iusto,au naMatias. 24Na kila sokotuk asukang ke,“Numai, Volava, kupo malangas a vingariai ri vap aongos. Ku akalit imem kana ta sii ngono igenen ke kutala pilak ia, 25 ani kasakol a kirim ang si Iudas. Igenen ang kasunguk amamaiten i abis ke i aposel. Usingkatala pasal pelek a kirim ang ane si kanata kun ring akorong.” 26 Au kila teng kariabis i gusgus na kila sabonai ani Matias. Naninia vanang kala palak na kila tataot kuvulia ve mang 11 a aposel ang.

2Malanganto Gogoai kata pasiang

1 Na taun i Pentekoste kala serei nakitapo ago kuvul aongos nei mangsikei avuk oring. 2 Na akorong palau mangsikeia gulugulung kala serei le metekuku. Natangis ina katapo asukang val musliu lavakamela but a nei lu ang kitapo sinong kuvulsingina. 3Nakila arai animangsikei a bil valmantingup i kut kapo pasal angpotok aliu

na kala sinong kuluria siksikei. 4 Na ririaaongos kila duk ta Malanganto Gogoai, nakila tutapong mengen ta mang keve men-gen angpetpetekai voiang a Malangantokapo asereiai ania si ngururia.

5 Si taun ang katapo atogon a ri Iudaiaduk kitapo ago e Ierusalem na kitapo vapmamaila ani God. Kita pasal le si kevepalpal aongos i kuli rina na kime lapo ago.6 Au, vuk taun ang a gulugulung ang kaposerei, ka togon a petau tavirimok kimelaserei akuvul si oring ang. Na kila sugulsi longong aniria sipo mengen si kari kevemengen siksikei. 7Kila taping alava luai anibil asukang, na kilapo susui angpokpokaianiria asukang ke, “Sa nang kapo asukang?Vap ke kana le Galilaia 8 sikei kana tarapolongong korong iria si keve mengen i karakeve rina siksikei, 9 le Parto na Media naElam na Mesopotamia na Iudaia na Ka-padokia na Pontiko na Asia 10na Purugia naPampulia na Aigipto na le si keve palpal iLibue angasungai i Kurene, le Rome kapa,keve Iudaia ve ria kita palak si laulauani Iudaia, 11 le Kerete na Arabia, tarapolongong iria si akuskus ta kana keve abiskitmat a God si kara kevemengen siksikei.”12Na ria aongos kilapo taping velai ani pisuna kila sui ta, “Nei a supsupai tutuman i bilke?” 13 Sikei mang matan kila kurek iriaasukang ke, “Vap ke, kita inum na kilaponio!”

Kana kalinga na Petero14 Sikei Petero kala tapasuk ve 11 a nat

ang na kala mengen alava na petau angasukang ke, “Vap i Iudaia, na nami aongosmipo ago e ke e Ierusalem. Mi longongaro iau na naka mengen amalangas imi tasupsupai i bil ke. 15Arai, vap ke kana parikkipa tanio, val mipo mengen. Using kapotenei vauk palau lak nang. Parik kipa inum.16 Sikei kana vang kalapo serei atutumana mengen ang na katakai i kus amalangasIoel kata mengen tatana asukang ke, 17Godkapo antok. Si akamkamusai i taun nakaalis alava na Malanganto ig si mamain tavap aongos i kuli rina. Kami inatus kiakuskus ta kag mengen. Kami keve nattanginang ki arai ani keve ararai, na kamikeve lapan ki orodung ta mang keve oro-dung. 18 Io, si taun ang naka alis alavana Malanganto ig si kag keve asosokai na

APOSEL 2:19 204 APOSEL 2:47

ri vap ve ri aina ki kus amalangas ta kagmengen. 19Naka asereiai kapa ani keve vil-vil ataping e pangkul nei pangau, na keveakanangai e kevkev e kuli rina asukang tarangai, na kut ni, na bung lava. 20Makarapka vong na ulen ka ararai val rangai. Kevebil ke ki aino ani maumausan lava i kanataun a Volava. 21 Na e iang, man a si kasongo na Volava si pakangai ania, niniakala sapang.

22 Ri vap i Israel, mi longong a mengenke! Iesu le Nasaret, God katala alis kanakitmat singina asi kana abis ani keve abisi vilvil ataping, na keve akanangai voiangkata abis ia e malangas i matami, na namiakorong mipo nas aro ia. 23 Igenen keIesu, God kata lomlomonai aino na katalasaupai ania ta ki alis ia e kungami. Na namimita vil punuk ia, using mita asok a vaprikek asi an atakuk ania kuli ngakputuk.24 Sikei God katala tak atadut pok ia. Kataakala ia pelek a kitmat i mat, using parikkapa angkoai si teng akit ania. 25 UsingDavid kata kun mengen tatana ta, Natapouli arai ani Volava si po ago asung. Kapoago asung, na parik kapa angkoai ani napisu. 26 Asukang a vingag kapo duk tauruk na ngurug kapo posong ro. Na nauakorong si pukun ig, naka lomlomon ta bilroron e mung, 27 using parik kupa angkoaisi atolongon anig asi kag an ago luai si rinaang si ri vap mat. Parik kupa atolongonkam igenen i akanangai asi kana an vok neimopong. 28 Kutala akalit iau ta selen ane sito asikei. Ku alis iau ta uruk lava e matam.

29 Keve tungag, tara tere le si tivura taDavid. Tarapo malangas ta katala mat lekabang na kitalamoai ania. Namopong inakapo ago laknei liuan ira si taun ke. 30Niniakatapomangsikei a katakai i kus amalangasna katapo nas ta God katala palapalatungakitmat ve nia ta ka atung ta mangsikei ikeve tivuna ani ka sinong si kana sinsinongi tulava. 31 Asukang a kala tun ane no nakala mengen ta Karisto ka tadut pok peleka mat asukang ke ta parik kapa angkoai silomon suai ania asi kana ago luai si rinaang si ri vap mat, na pukun ina parik kapaangkoai si ka vok nei mopong kapa. 32 Io,igenen ke Iesu, God katala tak atadut ia asikana to pok, na namem aongos namemtalaarai ania. 33 Na God katala sunguk alak

luai ania na kanlapo sinong luai ngerena epangkul. Na tamana kala alis ia ta Malan-ganto Gogoai val kana palapalatung, anika tilingai alava ania. Io, alilis ang, kanavang milapo arai ania na milapo longongia si bil i taping ke anginang. 34Arai, Davidakorong parik katapa palak ane metekuku,sikei ninia akorong kata antok, Volava kataantok kag Volava ta ku sinong si palso ig35na naka vil kampetau, ani ku kos kuluria.36 Asukang, nami aongos ri Israel, mi nasaro na bil ke. Iesu nang mita nak akit iakuli ngakputuk, nangninia palauna igenenvoiang God katala akanangai ania na katalaasinong ia asi kana Volava.”

37 Au, taun kila longong a mengen ang,kilapo togon a nanasai lava, na kila suia Petero ve mang keve aposel ang, “Kevetungamem, namem abis vang a sa?” 38 NaPetero kala polpol iria, “Mi lomonpokai, nami luk a asing tauia si asan i Iesu Karisto,ani God ka lomon suai ani kami keve laurikek, na mila luk a alilis i MalangantoGogoai. 39Using a palapalatung kapo men-gen animi ve keve matan inatus e mungimi, na aniria kipo akavunga imi, voiang aVolava kara God ka songo iria.” 40 Na kalaanguan mengen alava aliu aniria, na kalaanonok iria velai ani sokotuk asukang ke,“Mi asapang imi pelek a matan vap rikek itaun ke!” 41Asukang a ria kita lomlomon takanamengen kila luk a asing tauia. Na ririaaongos kitala lomlomon si taun ang, tataotiria katapo asukang ta 3,000. 42 Na kilapouli telan si luk akalkalit si ri aposel na kipoago kuvul na kipo ulimatan angan kuvul naki sokotuk.

Kari ago ri vap lomlomon43 Na kilapo atogon a vubuk lava si taun

ang. Ri aposel kipo abis a keve nem ivilvil ataping na keve akanangai miang.44Na vap lomlomon aongos ang kilapo auaikuvul na kilapo anglilisai angpokpokai poksingiria, 45 na ki atos ta kari mang kevetogtogon na roe asi pakangai ani vap poinongos ang. 46 Na si keve taun kipo auaialak kuvul ane nei rina i atailai. Na kipomatan angan kuvul nei kari keve lu. Nakipo uli anglilisai ta kari pok velai animaramarak na atutuman. 47 Kipo alatun aGod, na ri vap aongos kipo uruk aniria. Na

APOSEL 3:1 205 APOSEL 3:26si keve taun Volava kapo alakai ani mangmatan i kana teng ato si kuvkuvulan ang.

3Igenen soles kata luk kana vilvil ato

1 Mangsikei a tenei ias ngelik, si taun isokotuk, ri Petero ve Ioanes kilongta palakane nei rina i atailai. 2 Na mangsikei aigenen kak soles le si kana liklik, kiposunguk aliu ia. Si keve taun aongos kiponas ani amatung ania mete takaman i rinai atailai, nang kipo kin ia ta takaman mim-inaungan, asi kana aikut papakangai si rivap man kipo palak nei rina i atailai. 3 Nakala arai ani ri Petero ve Ioanes kilonglapobuk palak nei rina i atailai, na kala aikutirilong asi karilong alis tapai ta kana ringpapakangai. 4 Na Petero kala tun akit ia,rilong ve Ioanes, na kala antok ta, “Ku tunane ke!” 5 Na kalapo tun irilong usingkapo sekpat konang ta kilong alis ia ta menpapakangai. 6Au na Petero kala antok ia ta,“Napo kovek i silva vo gol, sikei naka alisvang ua ta bil ang napo atogon ia. Kanavang. Si asan i Iesu Karisto le Nasaret,kana ku pasal korong!” 7Na kala tak atungia si palso i kungana, na akorong palauna ngono kakina kala togon dual 8 na kalalaos atung na kalapo pasal korong na kalaauai alak ve rilong ane nei rina i atailaina kapo laolaos i alatun ani God. 9 Ri vapaongos kila arai ania si lapo pasal korongvelai alatun ani God, 10 na kilapo kinle iata ninia palau katapo uli sinong mete taka-man miminaungan si aikut papakangai, nakila taping velai sugul ani bil ang kata sereisingina.

Kana kalinga na Petero nei rina i atailai11 Au, kitolpo palak alak na igenen ang

kapo teng akit lak si ri Petero ve Ioanes.Na ri vap aongos kila sang ane si ring angkipo pasal singina, kipo kin ia ta takpoksi Solomon, na kilapo taping alava. 12 Au,Petero kala arai ani oring ang na kala antokiria ta, “Ri vap i Israel, mipo taping maraisa akorong? Marai sa mipo uli tun akittatamemlong. Vei mivpo sekpat nganingta le si kamemlong dual na lau korongna igenen ke kala pasal? 13 Ninia palauna God vopo angtogon ang ve Abaram naIsak na Iakov, nang a God i keve tivura

katala amaus aongos kana asosokai Iesu,voiang mitala alis suai ania, na Pilato kalalomlomonai asi akalakala ania sikei mitamisag ania. 14Mita misag ani igenen dausna korong na milapo buk ani ki akalakalaanimi ta igenen daung. 15Mitala raung suaiani tukul bung i to, sikei God katala takatadut pok ia pelek a mat. Na namemtalaarai ania. 16Na si kana asan, le si lomlomonta asan ina, na igenen ke kana mipo araiania na mipo nas ia, kalapo pukun dual. Lesi lomlomon ta asan ina, vilvil ato roron kekala serei si igenen ke, e matami aongos.17 Au keve tungag, napo malangas ta mi-tapo vongvong ta sa mita abis ia, val kamikeve ainoinoai kapa. 18 Sikei, kana mengenaGod voiang a keve katakai i kus amalangasaongos kita posong ia, nangpalau ta igeneni akanangai ka duai a kui, kana vang si kamilau rikek kala serei apunuk. 19 Asukang,mi lomon pokai na mi pasal taun a Godani ka lomon suai ani kami keve lau rikek,na Volava ka atanginang pok imi si taunke, 20 na ka alis lak a Iesu, nang kanaigenen i akanangai, kata atung ia animi.21 Sikei ka ago e metekuku tung si taunang a God ka atung aroron kuvul pok akeve bil aongos val katala palapalatung iale kabang si ngururia i kana keve katakai ikus amalangas daus. 22 Moses kata antokta, Volava kami God ka apolok alak animile nei liuan imi, ta mangsikei a katakai ikus amalangas val nau. Mi longong ia nami using akit a kevemengen aongos ang kamengen imi tatana. 23 Na si man a mangsikei parik kapa longong aro na katakai ikus amalangas ang, io God ka pagal suailuai ania pelek kana matan vap. 24 Naasukang kapa keve katakai i kus amalangasaongos le si Samuel aliu kitala akuskus takeve bil kana kalapo serei aliu. 25 Namiakorong mipo tauk i keve mengen angri katakai i kus amalangas kitala mengentatana, ani mi luk a keve roron ina. Namilapo atogon a bil roron ang a God katapalapalatung tatana ve keve tivumi. Katamengen a Abaram tatana asukang ke, Le sitivum vanang na keve matan vap aongosi kuli rina ki luk a roron. 26 Io God katalaapolok alak kana asosokai na katala asok iaane singimi aino, ani mi roron si oring keta mi tutaliung kami keve lau rikek.”

APOSEL 4:1 206 APOSEL 4:274

Petero ve Ioanes e mete saupai1 Au, kilongpo mengen aliu asukang lak

ani ri vap na ri katakai i sula kimela sereive ri Sadukaio na vo tu ainoinoai ani petaui ararai bat ani rina i atailai. 2 Kitapomarala alava using kilongpo akalit ri vap nakilongpo akuskus amalangas iria ta ri vapkapa ki kun tapasuk pok pelek ani mat sikari lomlomon ta Iesu. 3 Au, na kila tengakit irilong na kila alakai anirilong nei lui akangbat ani tenei vong ang using katalapo ngelik. 4 Sikei vap miang kitala lon-gong a mengen ang na kilapo lomlomon.Tataot iria kalapo serei asukang ta 5,000aongos. 5 Au si tenei vauk using ina karikeve ainoinoai ve ri vap lava na ri vapmalangas ani saupai kita mela sinong aku-vul e Ierusalem, 6 kuvul ve Anas ainoinoaii katakai i sula, na ri Kaiapas ve Ioanesna Aleksandero na ria aongos a vap angkipo angtogon ve ainoinoai i katakai i sula.7 Au, kila songo irilong asi karilong metung e mataria na kila sui, “Au, milongtasaka abis an ani bil ke? Kamilong kitmatle voi akorong? Si kata alis imi ta dual ikana asan?” 8 Na Malanganto Gogoai kalaaol a Petero na kala mengen iria asukangke, “Keve vap lava na keve ainoinoai si rivap, 9mipo saupai kana animemlongmaraipakangai ani igenen kak soles ke, na mipobuk nas ani saka kitmat an kata vil atoia. 10 Au, mi longong aro na mi malangas!Nami ve mamain ta vap aongos i Israel, mimalangas! Igenen kak soles ke katala tota kitmat i Iesu Karisto le Nasaret, voiangmitala vil punuk ia kuli ngakputuk, na Godkala tak atadut pok ia pelek a mat. Sikitmat ina na igenen kak soles ke kalapoto aro e matami. 11 Ninia na iat voiang amamain ta katakai i abis lu, kitala misagania, sikei ninia palau na iat ang kalaposerei a iat talupus i lu. 12Na vilvil ato kaposerei le singina papalik, using kapo koveki mang asan e kuli rina aongos nei liuan iri vap, asi vil ato anira.” 13 Na taun kilalongong a mengen madot ke si ri Peterove Ioanes na kila taping anirilong, usingkipo nas ta kilongpo ngono igenen palauluai, kovek i akalit lava. Na kilapo kinleirilong ta kilongtapo ago si kuvkuvulansi Iesu. 14 Sikei kilapo kovek i mengen

using kipo arai ani igenen ila bil ato angsime lapo tung ve rilong. 15 Na kila asokirilong asi soung suai ani nei kivung. Nakilapo angmemengenai asukang ke, 16 “Ausi, tara abis sa kana ani ngono igenen ke?Parik tarapa angkoai si amunai ani abislava ke i vilvil ataping, using ri vap aongosi Ierusalem kilapo nas, na parik tarapaangkoai si mengen bat ania. 17 Sikei taraatakun irilong ta kilong ago luai ta akuskusan ani mang sikei si asan ke, vei bil ke kalapasal alava luai.” 18 Au na kila songo alakpok irilong na kila atakun amadot irilongta kilong kamus luai tamengen vo akalkalitta asan i Iesu. 19 Sikei ri Petero ve Ioaneskilongla polpol iria asukang ke, “Sa, kapokorong e matana i God ta namem longongimi, na parik ta God? Mi saupai ani sa kapolau korong. 20 Using kapo tav angkoai sinamem kamus ta akuskus an ta keve bilna keve mengen roron ang namemtalaponas ia.” 21 Au, e iang kila anguan atakunamadot an anirilong na kila lomon suaianirilong, using kapo kovek i bil tutumanasi amiming anirilong singina, using ri vapaongos kilapo kinle na bil ang kata sereina kilapo alatun a God singina, 22 using aigenen la to pok ang si bil i taping ke, katalapo liu a 40 na matas kana to.

Ri vap lomlomon kipo sokotuk asi kari nasaiani kitmat

23 Au, kilonglapo kalakala na kilonglapasal pok ane si keve tungarilong na kilon-ganla antok amalangas iria tamengen aon-gos ang na keve ainoinoai i ri katakai i sulana ri vap lava kitala mengen irilong tatana.24 Taun kila longong a mengen ang kilasokotuk kuvul aongos ane si God asukangke, “Vo kitmat, numai kuta asinong a kulirina na nei pangau na nei laman ve keve bilaongos. 25 Na kuta mengen si MalangantoGogoai si nguruna i tivumem ta David, kamasosokai, asukang ke ta, Marai sa na ma-main ta matan vap i ngising kipo marala?Marai sa na kipo petpeteai mumun palau?26 Ri tulava i kuli rina kipo usausa. Io, riainoinoai kipo kivung asi kari visvis aniVolava ve kana igenen i akanangai. 27 Nakapo tutuman ta nei rina ke Erodes vePontio Pilato kilongta lomlomonai kuvulve ri vap i ngising na matan vap ke ri Israelta ki raung suai ani kam asosokai daus ta

APOSEL 4:28 207 APOSEL 5:17Iesu, nang kutala akanangai ania. 28 Kitalomlomonai kuvul asi kari abis ani bil ang,numai kutala saupai lenginang ania ta kaserei asukang. 29 Volava, ku lomlomonaiani kari keve mengen rikek animem, na kupakangai animemval kamkeve asosokai asikamemmengen amadot luai ta akuskus im.30 Ku vil ato ri vap na ku abis ani mangkeve bil i vilvil ataping kapa si kitmat i kamasosokai daus ta Iesu.” 31 Au, kala kamuskari sokotuk na lu ang kipo ago singinakala tetek, na Malanganto Gogoai kala aoliria aongos na kilapo tutapongai mengenamadot luai ta mengen i God.

Lau i angtunganan nei liuan i ri vap lom-lomon

32 E iang ri vap lomlomon kita lapo ato-gon palau a sikei a vinga na sikei a vangang.Asukang a kilapo atogon kuvul aongos nakeve bil voiang a siksikei a igenen kapoatogon ia. 33 Na ri aposel kilapo mengenamadot luai ta kana tadut pok a VolavaIesu. Roron lava le si God katapo ago sin-giria aongos. 34 Katapo kovek i mangsikeikatapo inongos, using man kita atogonroe vo lu, kita atos tatana na samui ina35 kimela alis ia e kungaria i ri aposel aniki pagal ia ani vap po kudik ang, angkokoaival inongos ang si siksikei. 36 Au na Iosep,nang ri aposel kitapo kin ia ta Barnabas,supsupai ina ta katakai i akikit, na katapoigenen i patvap si Levi, na kita ingus ia eKuporo, 37 kata kun atos ta palpal i kanaroe na kamela alis a kapkap e kungaria i riaposel.

5Ananias ve Sapira

1 Na mangsikei a igenen kana asan taAnanias, rilong ve kisngana ta Sapira, ki-longta kun atos ta karilong mang vuk roe.2 Na mang palpal samui ina kala teng akitpok ia ania, na mang palpal kanla alis iae kungaria i ri aposel. Na kisngana kaponas a bil ang. 3 Sikei Petero kala antok ia,“Numai Ananias, kapo saka bil an na Satankapo aol ua asi kam kapau ani MalangantoGogoai, na kula teng akit pok anim tapalpali samui i kam vuk roe? 4 Kupo malangasaro luai ta aino le ani kutala atos tatana,katapo kakam. Au na e mung, taun kutalaatos tapai tatana, samui ina katapo kakam

kapa. Sa tukulai ina na kuta lomlomonaiasi kam me kapau asukang ke? Parik kupakapau na igenen, kupo kapau a God.” 5Vuktaun ang aAnanias kapo longong amengenang kala uak na kalamat. Na vap aongos polongong ang kilapo togon a leng lava luai.6 Au, ri nat kila tapasuk na kila apung napukun ina, na kila asalak ia ane komo nakianla kepai ania.

7 Au, e mung i vuk pangau kudik lik,kisngana kamela palak na parik lak kapamalangas ta bil ang katala serei. 8 Au, naPetero kala antok ia, “Ku antok iau. Niniaaongos kana na kapkap ke milongta lukia si kamilong vuk roe?” Na kala antokta, “Io, ninia aongos.” 9 Na Petero kalaantok ia, “Kapo sa na milongta angainakaiasi kamilong atoktokngai ani MalangantoGogoai i Volava. Arai! Sukana na vap anlakepai tapai ani kisngam kime lapo angtunge mete takaman. Na kana kime kun asalakkapa anim.” 10 Na si vuk taun ang palaukala uak e ngere kakina na kala mat. Auna keve nat ang kimela palak na kila asalakkapa le ia ane komo na kianla kepai ania engere kisngana. 11 E iang na kuvkuvulani lomlomon aongos kilapo atogon a lengtavirimok luai, na akuskus i bil ang kalapasal na vap aongos kinla kun longong aniana kinla kun leng alava.

Keve akanangai na vilvil ataping12 Na ri aposel kilapo asereiai ani keve

bil miang i vilvil ataping na keve akanangainei liuan i ri vap. Na ri vap lomlomonaongos kitapo uli serei akuvul si takpoksi Solomon. 13 Na ri vap e komo kitapokinle alava aro iria, sikei kitapo atogon alolokovo si palak. 14Sikei lak vapmiang luaialiu kilapo lomlomon ta Volava, ri tauan veri aina kapa, na kila palak si kuvkuvulanang. 15 Io, asukang a ri vap kipo asalak lena ri malepen na kimepo amatung iria kulikari keve pata e nei selen kokoai ani mana Petero ka paliu, kankanuai ina kan sigilpalau a mang matan iria. 16 Na vap dukkapa le keve rina aulitai i Ierusalem kimelakun asalak ani kari keve malepen ve karikeve vap sangan ta ingua, na riria aongoskila luk a vilvil ato.

Ri aposel kilapo ago nei vilvil akui17 Au, ainoai i katakai i sula kuvul ve

kana petau aongos, nang a kuvkuvulan

APOSEL 5:18 208 APOSEL 6:2ang ri Sadukaio, kilapo vinga rikek luai,18 na kianla teng akit a keve aposel na kilaalakai aniria nei lu i akangbat. 19 Sikeimangsikei a angelo si Volava kamela sereitenei vong na kala tavas a keve takamani lu ang na kala ausingai aniria ane komo,na kala antok ta, 20 “Mi pasal na mian tungnei rina i atailai na mi mengen amalangasa ri vap ta akuskus aongos i to tanginangke.” 21Taun kila longong a mengen ke, kilapalak si tangat nei rina i atailai na kian lapoakalkalit ri vap. Au, ainoai i katakai i sula vekana petau kila serei akuvul, na kila songoakuvul na kivung lava nang riria aongoskipo tu ainoai ani ri Israel. Na kila asokasi an songo alak tapai aniria. 22 Au na riasosokai kianla palak nei lu i akangbat sikeiparik kipa sabonai aniria. Na kila papokna kilamengen amalangas ta, 23 “Namemtaanla sabonai ani keve takaman aongos ki-tapo akang na keve vap ipo ararai bat angkitapo tungmete keve takaman. Sikei taunnamem tavas, katapo kovek i mangsikei eiang.” 24 Na keve ainoinoai si ri katakaii sula ve tulava i ri vap po ararai bat angnei rina i atailai kila longong na mengenamalangas ang na kilapo ilung alava ta saka serei using i bil ke. 25 E iang mangsikeikamela antok iria, “Vap angmita akang batiria kian lapo tung e nei rina i atailai nakilapo akalkalit pok ri vap!” 26 Asukang atulava ang kanla pasal ve kana petau asi ansongo aniria. Kitapo lolokovo ani teng akitamadot aniria vei ri vap kila kun li punukpok aniria ta iat.

27 Au, kila songo alak pok iria metekivung lava na ainoai i katakai i sula kalasaupai aniria asukang ke, 28 “Lenginangnamemtala atatai amadot luai ta mi agota anguan akalkalit an si asan ke, sikei lakmipo abis ia. Akalkalit ke kalapo papanaiaongos e Ierusalem. Mipo buk ani ma-maiten i kana mat ka gon kulumem.” 29NaPetero ve ri aposel kila polpol asukang ke,“Kapo mamaiten luai ani namem longonga God, na parik ta ri vap! 30Nang a God angsi keve tivura, nang kata tak atadut pok aIesu pelek amat, voiangmitala vil punuk iakuli ngakputuk. 31 God katala sunguk alakluai ania asi kana an sinong ngerena val nati tulava na katakai i asapang ani ri vap iIsrael, man kila lomon pokai, ka lomon suai

ani kari keve lau rikek. 32 Namemtala araiani keve bil ke kuvul veMalangantoGogoai,voiang a God kata alis ia aniria, vap angkipo longong kana mengen.”

33 Taun kila longong a mengen ke, kalapat iria na marala lava na kilapo buk raungkorong aniria. 34 Sikei, mangsikei a Pari-saio i nei kuvkuvulan lava kala tapasuk,kana asan ta Gamaliel, na katapomangsikeia katakai i akalit ani saupai, na kapoasasanan mete ri vap, na kala asok ta kiasoung tapai ani keve igenen ang. 35 Auna kala mengen iria ta, “Vap i Israel, miaiveven aro si sa mi abis ia si keve tauan ke.36 Using taun ang anangan a Teudas katatapasuk na kala antok ta kapo igenen lava,na vap duk asukang ta 400 aongos kila tungpapakangai ania. Sikei kita raung ia, nakana petau aongos kila sip angtaliungai, nakana avibisan aongos kapa kalamat. 37Na emung, si taun ipo luk asan, Iudas le Galilaiakata kun tapasuk na vap duk kapa kila tungve nia na kila visvis misagai. Sikei niniakapa kila kun raung ania na kana petau kilakun sip. 38Au si bil ke kana, napo antok imita mi atalipai ani keve tauan ke. Atolongoniria, using man a bil ke kapo lomlomonai siri vap, nganlak kamat. 39Sikei, man ke Godta lomlomonai, parik kapa angkoai si midual suai aniria. Vei nganlak mila sabonaiania ta mipo angvis ve God.” 40 Au, kilaainak ani kana pinipini na kila songo alakpok ri aposel na ki asok asi sasaup aniria.Na kila atakun amadot iria ta ki ago luai taakuskus an ta asan i Iesu. Au le na kila akalairia. 41 Na kila soung le mete kivung velaiani uruk using kipomalangas ta God katalataot angkokoai iria asi kari sunguk ani kuive mirik marai asan ang. 42Na si keve taunkilapo madot si uli akuskus. Kila pasal neirina i atailai na ane nei keve lu siksikei nakilapo rodo le kari akalkalit na akuskus taakus ro i Iesu ninia na igenen i akanangai.

6Kita atung a limalengua na igenen

1 Na si taun ang tataot i vap lomlomonkata lapo serei aduk luai, na mangsikeia maiten kala serei ta ri Elas kipo men-gen i magilai ani ri Eberaio using karikeve mainang, parik kipa alis pok aniria.2 Asukang a 12 na aposel kila songo atung

APOSEL 6:3 209 APOSEL 7:12na mamain ta vap lomlomon aongos nakila antok iria asukang ke, “Parik kaparo si man namemla lomon suai ani abisi akuskus ta mengen i God, asi me telanta sasagi. 3 Au asukang, keve tungag, mipilak ta limalengua na igenen, voiang aMalanganto Gogoai kapo aol iria na kipovap masam aro, ani namem apaus iria tamamaiten i abis ke. 4Sikei namemakorong,namem uli telan si sokotuk na akuskus tamengen i God.” 5Au, lomlomonai ke, ri vapaongos kila ainak aroron singina. Na kilapilak a Sitepano, igenen lomlomon alavana Malanganto Gogoai kapo aol ia, kuvulve Pilipo, na Porokoro, na Nikanor, na Ti-mon, na Parmenas, na Nikolao le Antiokeiavoiang kata mela palak si laulauan si riIudaia. 6 Keve igenen ke, kila atung iria emataria i ri aposel na kila sokotuk na kilaamatung kunga singiria. 7 Na mengen iGod kala pasal apapanai na vap duk luai iIerusalem kilapo lomlomon tatana na ami-ang luai i ri katakai i sula kapa kilapo kunainak animengenkena kila kun lomlomon.

Kita teng akit a Sitepano8 Au na Sitepano katapo duk ta ro-

ron na kitmat, na kata abis a mang keveavibisan miang i vilvil ataping na mangkeve akanangai petekai luai kapa ematariai ri vap. 9 Sikei mang vap kila tapasuk nakilapo anggegelai ve Sitepano. Vap angkitapo ago si kuvkuvulan ang kipo kin iriata kuvkuvulan i vap kalakala. Na kipo vapi Iudaia le si ngono rina ang Kurene naAleksanderes na le ngono palpal ang kapaKilikia na Asia. 10Sikei parik kilapa angkoaisi tu asalaupai ani kana masam na kanamengen a Malanganto kapo alis ia tatana.11 Au na kila bui a mang vap asi luklukatapusai ani mengen kapau asukang ke,“Namemtala longong ia si mengen i nauvaras ani Moses ve God.” 12 Na kila soloangpokpokai ani ri vap ve ri ainoinoai nari vap malangas ani saupai. Na kila pasalna kila teng akit a Sitepano na kianla tak iaane mete kuvkuvulan lava. 13Na kila atungkari mang keve vapmengen kapau, asi karimengen asukang ke ta, “Igenen ke kapouli mengen arikek ani kara rina i atailaina kapo mengen arikek kapa ani saupai.14 Using namemtala longong ia si antok taIesu ke le Nasaret ka goeng suai ani rina

i atailai na ka sasakol kara keve laulauanvoiang a Moses kata alis ira tatana.” 15 Nakivung lava aongos ang kilapo tun akit iana kilapo arai ania ta kalapo nau asukangval angelo.

7Kana kalinga na Sitepano

1 Na ainoai i katakai i sula kala sui ia ta,“Sa, keve mengen ke kana kapo tutuman?”2 Na kala polpol asukang ke, “Keve tasigna keve mamai, mi longong iau! God, sikana maumausan, kata serei si tivura taAbaram anangan si taun katapo ago lak eMesopotamia aino ani kanla ago e Karan.3Na kala antok ia ta ku tapasuk pelek kamrina ve kam patvap na ku me palak si ringang naka akalit ua tatana. 4 Au kala pasalpelek a palpal si ri Kaldaia na kanla ago eKaran. Na e mung i tamana katala mat,God kala asok ia asi kana me ago e ringke kana mipo ago singina. 5 Parik katapaalis ia ta mang vuk roe lik e ke asi kanaatogon ania. Sikei kala palapalatung ve niata ka alis lak a roe ang ania ve matmatantivuna e mung ina, sikei katapo kovek inat lak. 6 Sikei God kala mengen kapa iaasukang ke ta keve matmatan tivuna ki ansokoung si rina ang parik kapa kakaria,na ki sunguk a maiten lava i vilvil akuina ki ago nei gogotan i asosokai ani 400na matas aongos. 7 Naka aming na palpalvap ang kipo asosokai singiria. God kataantok. Na e mung ki soung suai ani rinaang na kime soturungai singig e ke si rinake. 8 Au na kala antok kapa ia ta ki ulilampulit aniria asukang ta akanangai anipalapalatung ang. Asukang a kala asereiaiani Isak na kala lampulit ia si valimaletuli taun. Na Isak kala asereiai ani Iakov, naIakov kala asereiai ani 12 na tivura ang.

9 Na keve tivura ang kilapo vinga rikekani Iosep na kila atos tatana ane Aigipto.Sikei God katapo auai ve nia, 10 na kala as-apang ia le nei liuan i kana keve mamaitenasip. Na kala alis ia ta roron ve masame matana i Parao, tulava ang si ri Aigipto,voiang kata atung ia asi kana aiveven aniAigipto na nei kana lu aongos. 11 E mungina mangsikei a mol lava luai kala sereie Aigipto na e Kanan kapa. Keve tivurakitapo gule pok sikei kapo kovek. 12 Au,

APOSEL 7:13 210 APOSEL 7:41Iakov kala longong ta kapo atogon pok eAigipto na kala asok a keve tivura, asi anluk pok e iang. Kari ainoai i pasal nang.13 Si kari vapongua i pasal Iosep kala antokamalangas iria ta ninia kapo tasiria, naParao kala malangas ta kipo angtasimal veIosep. 14 Na Iosep kala ali mengen ane sitamana ta Iakov ve kana matan vap aongosani ki me ago. Tataot iria aongos kitapo75. 15 Na Iakov kala pasiang ane Aigipto,na emung kianlamat e iang ve keve tivura.16 Na keve matmat iria kita asalak pok iriaane Sukem, na kila amatung iria nei mata imat si vuk roe ang Abaram kata samui ainoia si keve nat si Emor ta vuk kapkap.

17 Au, kalapo angasungai a taun i sereiatutuman ta kana palapalatung a God veAbaram, na tataot i kara vap e Aigiptokalapo duk alava, 18 tung si mang tulavatanginang kala tu sakolai asi saupai aniAigipto na parik lak katapa longong aakuskus i Iosep. 19 Nia vanang kata kapauvelai ani marala ani keve tivura, na kala vilamaiten luai ani kari ago ta saupai asukangke ta ki asuai ani kari keve popo ani kimat. 20 Au, si taun ang vanang kila ingusa Moses. Katapo nat roron luai e matanai God. Kila aiveven ia nei lu si tamana anipotol a ulen. 21 Na kila luk asoung ia nakavulik ang si Parao kamela songo ia nakanla aiveven ia asukang ta kana nat. 22NaMoses kata luk akalkalit le si ri Aigipto takari masam aongos na kalapo mangsikei aigenen kitmat si laulauan i kanamengennaavibisan.

23 Au, kalapo 40 na matas na kala lom-lomonai asi kana an lolou tapai ani kevetungana ri Israel. 24 Na kala arai animangsikei iria kitapo visvis palau ia na kalapakangai ani igenen ang na kala vis punukna Aigipto ang. 25Kapo sekpat ani kana vapki arai kinle ania ta God katala usausa iaasi pakangai aniria, sikei parik kipa kinleasukang. 26 Na si taun e mung ina, kanlasabonai ani mang ngono igenen pok iriakilongpo angbis. Na kala atokngai asi kanaasinong ani luai nei liuan irilong, ‘Ngonoiuang, milongpo angtasimal nang, marai sana milongpo angbis pok?’ 27 Sikei manganu ang, vopo bis ang ani tungana kalaporo suai ania na kala sui, Si nang kataasok ua asi kam ainoinoai na kume saupai

animem? 28 Sa, kupo buk me raung anigval kam raung ang ani Aigipto ang anongo?29 Si vuk taun ang a Moses kapo longonga mengen ang, kala tapasuk na kala sipane Madiam, na kanlapo ago val igenensokoung. Na e iang kanlapo atogon kanapongua na nat.

30 Au 40 na matas kala liu na angelokala serei singina nei ring varasai palauangasungai i mulang ang e Sina si ureureki kut kuli ei. 31 Au, taun ang a Moses kalaarai ani bil ang, kalapo taping alava na kalakik asung asi kanan arai. Na kala longong akalingana i Volava ta, 32 Nau a God voianga keve tivum kipo atogon ia. Nau a Godang si Abaram na Isak na Iakov. Na Moseskalapo tetek ta leng na parik kapa buk tunane si ring ang. 33 Na Volava kala antokia, ‘Ku luang suai ani ngono pauk i kakimusing nang a ring ang kupo tung singinakapo ring gogoai. 34 Natala arai aongosani vilvil akui ang kag patvap kipo asalakia e Aigipto, na nala longong kapa kari kevetangis. Kana vang namela serei asi kag meakala aniria. Au, ku me vang na naka asokpok ua ane Aigipto.’ 35 Io, nia na Mosesvoiang kita misag ania ta mengen asukangke, Si nang kata asok ua asi kam ainoinoaina kume saupai animem? Io, ninia palauvang God kata asok ia si kalingana i angelovo serei ang singina kuli ei ang, asi kaname ainoinoai na katakai i asapang kapa.36Nia kamela asoung aniria pelek a Aigipto.Ka asereiai ani keve bil i vilvil ataping nakeve akanangai e Aigipto akorong na e neiLaman Melek na e nei ring varasai palaukapa ani 40 na matas aongos. 37 Io, niniapalau na Moses ang, voiang kata antok riIsrael ta, God ka atung lak animi ta mangkatakai i kus amalangas val nau le nei liuanimi. 38 Io, nia palau katapo kivung ve kevetivura nei ring varasai palau. Na katapokivung kapa ve angelo ang kuli mulang eSina, na nia kala alis ia ta mengen i to asikana alis aliu anira. 39 Sikei keve tivurakitapo uli longo bot. Kitapo misag aniana kitapo uli lomlomonai asi kari papokane Aigipto. 40 Asukang a kila antok aAron, Ku abis ta mang keve tangatangaianira, ani ki ainoai anira. Igenen ke taMoses, nei nia? Parik tarapa nas ta sakatala serei singina. 41 Na si taun ang kila

APOSEL 7:42 211 APOSEL 8:7

abis ta kari tangatangai, na kapo ararai valnatnat i bulumakau. Kila vil alilis serei si bilang, na kila uruk ani nem roron ang kitalaabis ia. 42 Sikei God kala tu taliung iriana kala atolongon iria asi kari soturungaisi keve kalto nei pangau val mengen angnei buk si ri katakai i kus amalangas ainoasukang ke, Nami, ri Israel! Si 40 na matasang e nei ring varasai palau, sa, mita alilisserei singig? Mita sulsulukai ane singig?43 Parik! Milapo soturungai si tangatangainang i Molok. Na tangatangai i kalto angi Raipan, milapo soturungai singina kapa.Asukang vang, naka kirikai animi ane sivilvil akui e Babulon.

44 E iang nei ring varasai palau, kevetivura kitapo sung angpok kari lu asikivung. Lu voiang a salsalik i ainainakaikatapo sinong neina. Kita abis ia valkana atatai na vo mengen ang si Moses,angkokoai val ararai ang kata lomlomonaiania. 45 Au, keve tivura kilapo atogon a luang, na e mung si taun ang a Iosua katapotu ainoai aniria singina, kimela palak velaiania nei rina ke e mung i God katala lu suaiani keve palpal vap ang na ki atogon a roeke. Au, na lu ang, kala tung nei rina ke tungsi taun i David, 46voiang a God katapo urukania, na kala sokotuk ia ta ka atung aniata mangsikei a lu tanginang asi kana agoneina, ninia na God voiang Iakov katapoatogon ia. 47 Sikei parik ta nia, using aSolomon, ninia kala atung na lu ang ania.48 Au, sikei! Vo Tavirimok Luai parik kapanas ani agonei lu i abis ta kunga, val katakaii kus amalangas kapo antok ta, 49 Volavakapo antok ta metekuku, nang ninia kagsinsinong i kitmat. Na kuli rina, nang niniana koskosai i kakig. Au nami saka atung anta lu angkokoai si kag ago? Vo ta ring asikag aus? 50 Sa, parik natapa asinong a kevebil aongos ke?

51 Nami na keve vap longo gel akorong.Vingami kapo kit na talingami kapo botaongos. Asukang palau val keve tivumi,mipo uli misag ani kana mengen a Malan-ganto Gogoai. 52 Kapo kovek i katakai i kusamalangas aino parik kitapa vil akui ia. Nariria kitapo kus amalangas ta Vo Korongka serei lak, kila kun raung suai aniria.Na kana vang amukmuk, Vo Korong ang,nami mitala alis suai ania na mila raung

ia. 53 Nami mipo atogon na saupai ang naangelo kata alis a keve tivumi tatana, sikeilak parik milapa using ia.”

Kita li punuk a Sitepano ta iat54 Au, vuk taun ang kila longong a

mengen ke na kalapo pat aongos iria namarala na kilapo kalapatum. 55 Au naMalanganto Gogoai kalapo aol ia na kalatun alak ane metekuku na kala arai animaumausan i God na Iesu kapo tung sipalso ina. 56Na kala antok ta, “Arai, nalapoarai ani metekuku kalapo tavas na igeneni pukun kapo tung si palso i God.” 57 Nakila apung bat a keve talingaria na kila kailalava. Ki tapasuk aongos, ki sang taun ia,58 na kila tak suai ania ane komo i rina nakian lapo tutapong so ta iat. Keve vap poporot ke ania kila kiang suai ani kari mausna kianla asinong ia e ngere mangsikei aigenen tanginang kana asan ta Saulo. 59Au,kilapo so ia, na kapo sokotuk, “Volava Iesu,ku sel a malanganto ig.” 60 Na kala uaksovusulai na kala songosongo alava tamen-gen asukang ke, “Volava, ku lomon suai anilau rikek ke kipo abis ia.” E mung i posongani

8vuk mengen ang, kala aulei. 1 Na Saulo

kato ainak aro ani puka ang.Saulo kapo goegoeng a ri vap lomlomon

Si taun ang, vilvil akui lava kala tutapon-gai si kuvkuvulan i lomlomon e Ierusalem,asukang a riria aongos kila sip angtaliun-gai pulakai ane si ngono palpal Iudaia naSamareia. Sikei, ri aposel kila ago. 2 Namang keve igenen lomlomon kila mo naSitepano na kipo tangis alava luai ania.3 Au, Saulo kala tutapongai goeng ani ku-vkuvulan i lomlomon. Kala pasal aliu sikari keve lu siksikei na kala teng akit iria,ri tauan kuvul ve ri aina kapa. Ka tak iriana kanla alakai aniria nei lu i akangbat.

Akus ro kala serei e Samareia4 Asukang a vap la sip ang kian lapo

akuskus pulakai ta mengen i God. 5 NaPilipo kapa kala pasiang ane si rina iSamareia na kanla akuskus iria ta Karisto.6Na petau duk kilapo buk longong aro anikana mengen a Pilipo using kipo mangal iana kipo arai ani keve akanangai ang kapoabis ia. 7 Using ri ingua kipo kail na kipo

APOSEL 8:8 212 APOSEL 8:38soung pelek na vap miang. Na ri soles ve rivap pukun pepemiang kilapo to. 8Asukanga ri vap i rina ang kilapo atogon a uruk lava.

9 Au katapo atogon a mangsikei a igenenkana asan ta Simon. Aino katapo tengrikek nei rina ang. Na katapo ataping rivap i palpal Samareia. Ka antok ta kapomangsikei a igenen lava luai. 10 Na ri vapaongos kipo buk longong aro ania, ri vaplava na ri vap e kevkev kapa. Ki antok ta,“Igenen ke, tara posong ia ta Kitmat Lavai God.” 11 Kipo longong aro ania using lekabang le katapo uli ataping aniria. 12 Ausikei, si taun ang kila lomlomon ta Pilipo sikapo akuskus ta akus ro i kana vainagoana God na asan i Iesu Karisto, kila luk asingtauia, ri tauan ve ri aina kapa. 13 Au naSimon, nia kapa kala kun lomlomon, nakala luk asing tauia na kala auai ve Pilipo,na kalapo arai ani keve akanangai ve kevebil lava i vilvil ataping, na kapo tapingalava.

14 Au, keve aposel e Ierusalem kila lon-gong ta ri Samareia kitala ainak ani men-gen i God. Asukang a kila asok ri Pe-tero ve Ioanes taun iria. 15 Na kilonganlaserei na kilongla sokotuk aniria ani ki luka Malanganto Gogoai. 16 Using parik lakkatapa palak si mangsikei iria, kitala lukpalau a asing tauia si asan i Volava Iesu.17 Na kilonglapo amatung kunga singiriana kilapo luk a Malanganto Gogoai. 18 Au,Simon kala arai ta Malanganto kapo sereisi amatung kunga ta ngono aposel ang nakala buk samui ani kitmat ang singirilong.19Kala antok ta, “Milong alis iau ta roron keani nau kapa, man naka amatung kunga siri si na ki kun luk ani Malanganto Gogoai.”20 Sikei Petero kala antok ia, “Numai, kumat suai kuvul ve kam kapkap. Using kupolomon ia ta ku samui kana alilis a God takapkap! 21Kupo kovek luai i pangau si abiske, using a vingam kapo visuk mete God.22Asukang vang, ku lomonpokai pelek kamkeve lomlomonai rikek, na ku sokotuk aVolava ta man kapo angkoai, ka lomon suaiani vubuk rikek ang e vingam. 23 Usingnapo arai ta kupo lomlomonai ainau asikam atogon asan na kulapo ago akit luainei gogotan i rikek.” 24 Au na Simonkala polpol asukang ke, “Namilong, milongsokotuk a Volava anig, ani keve mengen

ke milongpo mengen iau tatana, ki ago taserei an singig.”

25Au, emung i kilonglamengen amalan-gas atutuman ta mengen i Volava, lena kilongla tadut asi karilong papok aneIerusalem. Na kilonglapo akuskus aliu taakus ro si keve rina miang si ri Samareia.

Pilipo ve mang igenen lava i Aitiop26 Au, mangsikei a angelo si Volava kala

antok a Pilipo ta, “Ku tapasukna kupasiangtaun a selen ang kapo pasal le Ierusalemane Gasa.” Ring ang kapo ring vauvaupalau. 27Na kala tapasuk na kala pasal. Namangsikei a igenen le Aitiop, kapo igenenlava na kapo asosokai si Kandake, ainantulava i Aitiop, na kapo saupai ani kanakeve togtogon, katan lapo ago e Ierusalemasi kana an soturungai serei si God. 28 Au,kalapo kokos pok ane rina kuli kana vongotagtagai na kapo tataot nei salsalik sikatakai i kus amalangas Esias. 29NaMalan-ganto kala antok a Pilipo ta, “Ku sang asungane ngere kana vongo tagtagai.” 30 Au,kala sang asung na kanlapo longong ia sikana po tataot nei salsalik si katakai kusamalangas Esias. Na kala sui ia, “Sa, kupomalangas nang a mengen ang kupo tataotia?” 31 Na kala antok ta, “Au, naka sakamalangas an si man kapo kovek i igenenasi palas dong anig tatana?” Na kala aikuta Pilipo asi kana me kokos ve nia. 32 Napalpal ang kapo taot ia nei salsalik ang,kapo mengen asukang ke, Kita tak ia valsipsip taun a rungrunguk, na asukang valnatnat i sipsip kapo tung musik si katakaii tok, asukang nia kapa parik katapa tatkolta vuk mengen. 33Kila vil amailik ia na kilaalis a saupai kitmat ania. Si nganing lak kaakuskus ta kana matan vap? Using kana tokuli rina kala kamus.

34 Na igenen ang kala sui na Pilipo ta,“Sa, kapo angkoai si ku antok iau ta si kanana kus amalangas ke kapo mengen tatana?Tatana pok, vo ta mang anu?” 35 Au naPilipo kala tutapongai si vuk salsalik ang nakala akuskus ia ta akus ro i Iesu. 36-37 Nakilonglapo sang aliu nei selen na kilonglaserei si mangsikei a vuk laman na igenenang kala antok ta, “Arai, laman kana. Sakapo tubat iau asi kag luk ani asing tauia?”38 Au, na kala atakun kana vongo, na ki-longla pasiang ane nei laman ang, rilong

APOSEL 8:39 213 APOSEL 9:26aongos ve Pilipo. Na kala asing tauia ia.39 Au, kilongla palak le nei laman ang naMalanganto i Volava kala songo suai aniPilipo na igenen ang parik kalapa anguanarai an ania, sikei kala pasal velai ani uruklava. 40 Au, Pilipo kanla buat e Asoto nakanlapo akuskus aliu ta akus ro nei keverina aongos tung e Kaisareia.

9Saulo kata lomon pokai(Ap 22:6-16; 26:12-18)

1 Au, Saulo kapo marala arikek lak kanapetau a Volava na kapo buk raung suaianiria. Asukang a kala pasal taun a ainoai ikatakai i sula 2na kala aikut ia asi kana salikpanbuk ane si keve lu i kivung e Damasko,ani man kan sabonai ani vap ang kipo agosi Selen ke, na kan got le iria, ri tauan ve riaina kapa, na kame tak iria ane Ierusalempok. 3Au, kanlapo pasal e selen angasungaii Damasko, na akorong palau mangsikei amalangas le metekuku kala mang atapingia. 4Na kala uak ane vunep na kala longonga kalinga i sikei kala mengen ia ta, “Saul,Saul, marai sa na kupo vil akui iau?” 5 Nakala antok ta, “Volava, numai a si?” Na kalaantok ta, “Nau a Iesu, igenen ke nang kupovil akui ia. 6 Sikei, ku tapasuk na ku palakane nei rina na kuan longong lak a atatai taku vil sa.” 7Na vap po auai ang ve nia kipotung bot. Kipo longong a kalinga ang, sikeiparik kipa arai ani sikei. 8 Au, Saulo kalatapasuk le kuli vunep na parik kapa araikorong ani sa. Matana kapo para sikei kapoba. Na kila teng a kunganana kila takai alakania ane nei rina e Damasko. 9Kata lapo basi potol a taun aongos. Parik katapa anganna inum kapa.

10 Au, mangsikei a igenen lomlomonkatapo ago e Damasko kana asan ta Ana-nias. Na Volava kala antok ia nei ararai ta,“Ananias.” Na kala antok ta, “Io Volava,nau kana.” 11Na Volava kala antok ia, “Kutapasuk, na ku pasal taun a selen ang kipokin ia ta korong matil, na kuan nanas si lusi Iudas, ta kapo atogon a igenen le Tarsokapo ago kana asan ta Saulo. Ku longong,igenen ang kapo ago i sokotuk 12 na kataarai ani mangsikei a ararai. Mangsikei aigenen kana asan ta Ananias kata palakna kala amatung a ngono kungana singinaani ka ararai aro pok.” 13 Au, Ananias

kala antok ta, “Volava, vap miang kitalaantok iau ta igenen ke si vil arikek luai anikam petau gogoai e Ierusalem. 14Na kana,kamela serei ta kitmat i keve tulava si rikatakai i sula asi kana me got ani mamainta vap, riria aongos kipo songo kam asan.”15 Sikei Volava kala antok ia, “Pasal, usingnau natala pilak ia ani ka abis anig. Kasunguk kag asan mete ri vap i ngising nari tulava na ri vap i Israel kapa. 16 Io, nakaakalit ia ta kui tavirimok ang ka sunguk lakia marai asan ig.” 17Au, Ananias kala pasalna kanla palak nei lu ang na kala amatungkunga singina na kala antok ia, “Tasig taSaul. Volava Iesu, nang kata serei singim sikamme palak e selen, kata asok iau asi kagme serei singim ani ku ararai aro pok, na kaalis aduk ua ta Malanganto Gogoai.” 18 Naakorong palaumangsikei a bil val valat kalauak pelek a matana na kala ararai aro pok.Au, kala tapasuk na kala luk a asing tauia,19nakala angannapukun ina kala dual pok.

Saulo kapo akuskus ta akus ro e DamaskoAu, kalapo ago na rukun taun e Damasko

ve ri vap lomlomon e iang. 20 Na si vuktaun ang palau kalapo tutapong palak neikeve lu i kivung na kalapo akuskus ta Iesuta nia kapo nat i God. 21 E iang vap polongong ang kila taping aongos na kilaposui, “Au, ninia palau na igenen ang katapovil akui na vap po lomlomon ta asan ke?Na parik ta nia kata me serei asi kana angot le aniria na ka tak iria taun a keveainoinoai si ri katakai i sula?” 22 Sikei kanakitmat a Saulo kalapo serei alava na kalapoataping ri Iudaia e iang e Damasko usingkalapo asereiai atutuman singiria ta Iesuninia kapo igenen i akanangai.

Saulo kata sip pelek a ri Iudaia23 E mung i mang rukun taun miang

lik, na ri Iudaia kilapo angpirpat lik asikari raung suai ania. 24 Sikei Saulo katalamalangas kari angmemengenai. Au, kevetenei ias na tenei vong kipomun kopai aniasi keve takaman i rina ang asi kari raungania. 25 Sikei, kana vap ipo pasal kuvul venia kila atikok asiang ia tenei vong nei tepesi matakoto i omo i nei rina ang.

Saulo e Ierusalem26 Au, kala pasal na kanla serei e

Ierusalem na kalapo buk asi kana katak ve

APOSEL 9:27 214 APOSEL 10:9ri vap lomlomon, sikei riria aongos kipoleng ania, using parik kipa lomlomon takalapo igenen lomlomon. 27 Au, Barnabaskala songo le ia ane si ri aposel na kalaatai amalangas iria ta kana tun kinle aniVolava e nei selen na kala mengen ia, na kaakuskus amadot ta asan i Iesu e Damasko.28Au, e iang kalapo togon a kalakala si kanapasal pulakai e nei rina e Ierusalem, nakalapo akuskus amadot ta asan i Volava,29 na kala anggegelai ve mang matan i riElas. Vap ke kilapo buk raung ania, 30 sikeikeve tungana kila nas, na kila songo le iaane Kaisareia, na kianla atatung ia asi kanapasal ane Tarso. 31 Io, sukana na kuvku-vulan i lomlomon e Iudaia na e Galilaia nae Samareia aongos, kilapo atogon a taunroron i marip ve akikit angpokpokai aniria.Na kipo pasal amadot si selen i mamailaani Volava na kipo uli luk papakangai siMalanganto Gogoai. Asukang a kari tataotkalapo polok alak.

Ainea kata luk kana vilvil ato32 Au, Petero kala kun pasal ani ring

miang, na nei kana mangsikei a paspasalkanla tu aserei si ri vap lomlomon kipoago e Luda. 33 Na kanla duai a mangsikeia igenen kana asan ta Ainea, pukun inakatapo pepe na parik katapa angkoai sitapasuk suai ani kana pata ani limaletul amatas aongos. 34 Au, Petero kala antok iata, “Ainea, Iesu Karisto kala vil ato ua. Kutapasuk na ku itoiton kam pata.” Na sivuk taun ang palau kala tapasuk. 35 Ri vapaongos i Luda na Saron kilapo arai ania nakila ul pokai aniria na kila using a Volava.

Dorkas kata tadut pok pelek a mat36 Au, e Iope katapo togon a mangsikei

a aina lomlomon kana asan ta Tabita, sup-supai ina ta Dorkas, na katapo uli akamu-sai ani keve taun asi pakangai ani ri vapmailik. 37 Au, si vuk pangau ang palaukala malepen na kala mat. Kila asing napukun ina na kianla amatung ia nei mangpalpal lu e pangkul. 38 Au, using a Iope veLuda kilongpo angasungai palau, na ri vaplomlomon, using kitala longong ta Peteroe iang, kila asok a mang ngono igenen asian serei singina, na kilonganla sokotuk iata, “Namempo buk ua sumasuma.” 39 Au,Petero kala tapasuk na kala auai ve rilong.Na kamela serei si lu ang na kila songo alak

ia ane si palpal lu ang. Ri mainang aongoskipo tung aulitai ania na kipo tangis. Nakila akalit ia ta kari keve maus i suisui angta Dorkas, si taun katapo ago lak. 40 Sikei,Petero kala asok suai aongos aniria anekomo. Na kala sovusulai na kala sokotuk.Ka taval talang a pukun ang na kala antokta, “Tabita, ku tapasuk.” Au, kala apagala matana na kala tarak a Petero na kalasinong atung. 41 Na kala tak atung ia, nakala songo alak pok ri vap lomlomon veri mainang na kala akalit amalangas iriata kalapo to. 42 Mengen ang kala pasalaongos nei rina ang e Iope na vap miangkila lomlomon ta Volava. 43Au na kala agona taun miang e Iope nei lu si mangsikei aigenen itoiton pauk i vongo, kana asan taSimon.

10Petero ve Kornelio

1Au, katapo atogon amangsikei a igenenkatapo ago e Kaisareia kana asan ta Korne-lio. Katapo tu ainoai ani mangsikei a ku-vkuvulan i visvis, kipo kin ia ta kuvkuvulani Italia. 2Na katapo igenen katakai i bil arona kapo uli mamaila ani God kuvul ve vapaongos nei kana lu. Na kapo uli alilis taunani kanamatan vap a God, na kapo uli ago isokotuk ane si God. 3Katapo tenei ias nge-lik na mangsikei a ararai kala serei singinana mangsikei a angelo si God kamela palaktaun ia na kala antok, “Kornelio!” 4Nakapoleng alava na kala tun akit ia na kala antok,“Au, volava, kupo buk sa?” Na kala antok iata, “God kapo malangas kam keve sokotukna katala arai ani kam keve alilis aongosna kipo tung malangas e matana. 5 Kanavang ku asok a mang vap ane Iope, asi ansongo ani mang igenen e iang Simon, kipokin ia ta Petero, 6na kapo ago si lu si Simon,igenen itoiton pauk i vongo, na kana lukapo tung e ngerelo.” 7 Taun ang a angeloang kala kamus tamengen na kala pasal, nakala songo na pongua i kana keve asosokai inei lu na sikei a katakai i visvis kapa, voiangkapo igenen ro luai na kapo mangsikei iriakipo uli ago asung asi pakangai ania. 8 Nakala atatai aro luai aniritol na kala asokiritol ane Iope.

9 Si taun using ina, kitola pasal na kitolanlapo angasungai i rina. Petero katala kiklakkuli lu asi an sokotuk. Kapo tenei ias

APOSEL 10:10 215 APOSEL 10:38lava. 10 Na buk angan kala serei singinana kala lomlomonai ta kapo buk angan.Au, si vuk taun ang kipo itoitonai ani kanapok, mangsikei a ararai kala serei singina.11 Na kala arai ani metekuku kala tavas namangsikei a bil val vakup tavirimok kitapala ia si puat a nono na kipo atikok asiangia taun a kuli rina. 12Na kala arai ta neinai vakup ang kapo duk ta mamain ta vongove ri manmanik palis kuli vunep na ri manii nei pangau kapa. 13 Au na kalinga kalaserei ta, “Petero, ku tapasuk na ku daungasi kam angan.” 14 Sikei Petero kala antokta, “Ka ago luai, Volava, using parik luainapa nas ani angan ani bil ang kipo ailailaiania vei nala bil arikek.” 15Na kalinga kalaanguan serei an ta, “Bil ang God katala viladaus ia, ku ago ta arai an ta kapo togontubat singina.” 16Na kala vapotol i serei nabil ke, na akorong palau kala palak pok anemetekuku.

17Au, Petero kalapo pisu alava ta sa nangkapo asukang. Na si vuk taun ang palaua volo igenen i asok ang ta Kornelio ki-tolmela serei mete papalakan i lu. Kitoltalananas le ta nei a lu si Simon. 18 Na kitolasongosongo velai ani sui ta Simon kapo agoe ke, kipo kin ia ta Petero. 19 Na Peterokapo ago lak i lomlomonai ani ararai ang,na Malanganto kala antok ia, “Arai, mangpotol a igenen kitolpo gule ua. 20 Sikei, kutapasuk na ku kisiang na ku auai ve ritol.Ku ago ta lomlomonai miang an, using naunata asok iritol.” 21Au, Petero kala kisiangtaun a volo igenen ang na kala antok iritolta, “Arai, nau kana na igenen ang mitolpogule ia. Nei akorong a tukulai i kamitolme serei?” 22Na kitola antok ta, “Kornelio,kapo igenen tu ainoai ani kuvkuvulan ivisvis, na kapo igenen korong na kapo ulimamaila ani God, na palpal vap aongos riIudaia kipo posong aro ia, na mangsikeia angelo gogoai kata atatai ia ta ka asoktapai anim ani ku an serei nei kana lu na kuatogon mengen kapo buk longong ania.”23Au, asukang a kala songo alak iritol si merot ani tenei vong ang.

Au, kala tapasuk vauk na kala auai veritol. Na mang keve tungana i Iope kilakun auai. 24 Si taun using ina, kianla sereie Kaisareia. Na Kornelio katapo kokoaianiria, ve kana pat vap na keve tunganaasungai ina. Katala songo akuvul iria asi

me kokoai. 25 Au, Petero kalapo buk palakna Kornelio kamela soturungai singina nakala asuai ani pukun ina e ngono kakina.26 Sikei Petero kala ngai atung ia velai animengen ta, “Tapasuk! Nau kapa, napo kunigenen palau.” 27Au, kala angmemengenaialak ane nei lu ve nia na kanla arai ta petauduk kipo ago kuvul. 28Na kala mengen iriaasukang ke, “Nami akorongmipomalangasa tubat lava kapo tubat a igenen i Iudaiaasi kana angtunganan ve ri vap i ngisingvo si palak nei kari keve lu. Sikei Godkatala akalit amalangas iau ta naka ago takin ani mangsikei ta kapo igenen palau vokapo atogon tubat singina. 29 Asukang ataun angmita asok tapai anig, parik natapamengen ta sa. Na kana vang namela serei.Au, napo buk sui animi ta sa tukulai inana mita asok tapai anig?” 30 Na Korneliokala antok ta, “Kala puat a taun kala liu nakatapo asukang ke tenei ias ngelik. Natapoago ipo sokotuk nei kag lu. Na mangsikei aigenen kamela tung talang iau, kapo mausta maus miminaungan. 31 Na kala antokta, ‘Kornelio, God katala longong kam kevesokotuk na kala arai kinle ani kam kevealilis. 32Asukang a ku asok tapai ani Simone Iope, kipo kin ia ta Petero. Na kapo agoe ngere lo nei lu si Simon, igenen itoitonpauk i vongo.’ 33Au, sumasuma palau nalaasok tapai anim na kala ro using kutala vilkorong ia na kumela serei. Na kana vangnamempo ago kuvul aongos e matana iGod. Namempo kokoai si longong ani sa naVolava kata asok ua sime mengen animemtatana.”

Petero kapo mengen nei lu si Kornelio34 Na Petero kala mengen iria asukang

ke, “Nalapo tun kinle atutuman vanang taGod kapo atogon kana sikei palau a laui ngorem si ri vap aongos. 35 Kantanemkipo saka palpal vap an, sikei man kipomamaila ania na kipo abis a lau koronge matana io, kapo songo iria ane singina.36 Kana na mengen amalangas si God tauna ri Israel. Nang a akus ro ke i marip voikekapo tukulai ina si Iesu Karisto, ninia naVolava si ri vap aongos. 37 Mipo nas a bilang kata serei e nei palpal Iudaia aongos,tutapong e Galilaia, e mung i kana akuskusa Ioanes ani ri vap asi kari luk ani asingtauia. 38 Io, God kala akanangai ani Iesu

APOSEL 10:39 216 APOSEL 11:18le Nasaret asukang ke ta ka aduk ia taMalanganto Gogoai velai ani kitmat. Nakala pasal si keve vukvuk i rina si pakan-gai ani ri vap using God kata auai ve nia.Na asukang ka vil ato na vap ang, ririakipo ago nei gogotan i kana kitmat a vopetau. 39 Au na namem, namemtala araiani kana keve avibisan aongos si palpal angsi ri Iudaia na e Ierusalem kapa. Na kilaatakuk ia kuli iei na kala mat. 40 Sikei Godkala tak atapasuk pok ia si vapotol i taunna kala akalit amalangas tatana si ri vap.41 Parik ta si ri vap aongos, sikei kata sereisingimem, namem a vap ang God katalapilak imem, namem a petau ang namemtamatan angan ve nia e mung i kana tapasukpelek ani matmat. 42 Na kala asok imemani namem akuskus si ri vap na namemmengen amadot iria ta ninia nang Godkatala atung ia asi kana saupai ani ri vapaongos, riria kipo to lak na riria kitala mat.43 Ri katakai i kus amalangas aongos kitaakuskus tatana asukang ke ta ri si, manki lomlomon ta asan i igenen ke, God kalomon suai ani kari keve lau rikek.”

Ri vap i ngising kita luk a MalangantoGogoai

44 Si taun ang a Petero katapo mengenlak, Malanganto Gogoai kamela aol aongosna vap ang kipo ago i kolongong ani men-gen ang. 45 Na petau lomlomon ang, nanga vap lampulit ang kitame auai ve Petero,kila taping si arai ani bil ke ta God kalapotilingai ani alilis i Malanganto Gogoai si rivap i ngising kapa, 46 using kila longongiria si kilapo mengen ta mengen i keverina petekai velai ani alatun ani God. NaPetero kala antok ta, 47 “Au, si vang katubat a vap ke asi kari ago ta luk an aniasing tauia? Arai, kilapo luk a MalangantoGogoai asukang palau val tara.” 48 Au,asukang a kala asok ta asing tauia aniria siasan i Iesu Karisto. Na kila aikut ia asi kanaago tapai ve ria ani mang rukun taun.

11Petero kapo akuskus amalangas a ri vap

lomlomon e Ierusalem1Au, ri aposel ve ri vap lomlomonaongos

e nei palpal Iudaia kila longong ta ri vap ingising kapa kitala kun ainak ani mengeni God. 2 Na Petero kamela serei pok e

Ierusalemna ri vap lampulit kimela songagsuak ania 3 asukang ke, “Marai sa kuta agove ri vap tav lamutan na kuta angan kuvulve ria?” 4 Au na Petero kala atai aroroniria ta angusing i keve bil aongos asukangke, 5 “Natapo ago i sokotuk e nei rina ang eIope namangsikei a ararai kala serei singig.Nala arai ani mangsikei a bil val vakuptavirimok kita pala ia si puat a nonona kipoatikok asiang ia na kala pasiang luai anesingig. 6 Na nala arai ta e neina i vakupang, kapo atogon a mamain ta vongo, ve rikei, na ri manmanik palis kuli vunep na rimani i nei pangau kapa. 7Na nala longonga mangsikei a kalinga kala antok iau ta,‘Petero, ku tapasuk na ku daung asi kamangan.’ 8 Sikei nala antok ta, ‘Ka ago luai,Volava, using parik luai le kabang le natapanamin korong a bil ang kipo ailailai aniavei nala bil arikek.’ 9Na vapongua i kalingale metekuku kala mengen ta, ‘Bil ang Godkatala vil adaus ia, ku ago ta arai an ta kapoatogon tubat singina.’ 10 Na kala vapotol iserei na bil ke na akorongpalau keve bil angkala palak pok ane metekuku. 11 Na ako-rong palau si vuk taun ang, mang potol aigenen kitola sereimete lu ang namemtapoago singina, i la asok taun anig le Kaisareia.12 Au na Malanganto kala antok iau ta naago ta lomlomonaimiang an, na auai ve ria.Au, namemla pasal ve limalesikei a tungarake kana, na namemanla palak nei lu siigenen ang. 13 Na kala mengen amalangasimem ta kata arai ani angelo kamela tungnei kana lu na kala antok ia asukang ke,‘Ku asok vap ane Iope asi an songo aniSimon, kipo kin ia ta Petero. 14 Nia kamengen ua ta mengen voiang mi sapangsingina, numai ve kam pat vap aongos.’15 Au nala tutapongai mengen na si vuktaun ang Malanganto Gogoai kamela aolaongos iria, asukang palau val si ainoai itaun ang singira. 16 Na nala lomlomonaiani vuk mengen ang a Volava katapo nasani mengen tatana ta ‘Ioanes katapo asingatautauia ri vap ta laman, sikei Godka asingatautauia imi ta Malanganto Gogoai.’ 17Nanala kinle ia ta pua, parik kapa angkoailuai ani na tubat a God, using kalapo alisiria ta sikei palau a alilis ang katala alisira tatana si taun ang tarata lomlomon taVolava Iesu Karisto.” 18 Taun kila longong

APOSEL 11:19 217 APOSEL 12:12a amalmalangasai ang, kila lomon suai anikari keve mengen, na kilapo alatun a Godvelai ani mengen asukang ke, “Ri vap ingising kapa, God kalapo alis pangau aniriakapa asi kari kun lomon pokai na ki teng ato.”

Kuvkuvulan i lomlomon e Antiokeia19 Au, ria vap la sip angtaliungai ang le

si vilvil akui ang marai Sitepano, kila pasaltaun a Poinike na Kuporo na Antiokeiakapa. Na kipo mengen aliu ta mengen iakus ro ani ri Iudaia papalik. 20 Sikei mangkeve vap nei liuan iria, kitapo vap i Kuporona mang matan le Kurene, kimela serei eAntiokeia na kila akuskus kapa ri Elas taakus ro i Volava Iesu. 21Na kitmat i Volavakatapo pakangai aniria. Asukang a vapmiang kila lomlomon na kila ulpokai tauna Volava. 22 Na akus i bil ke kanla sereisi kuvkuvulan i lomlomon e Ierusalem nakila asok a Barnabas si kana pasal aneAntiokeia. 23Au kamela serei na kala kinlekana roron i alilis a God na kala uruk. Nakala arudualan iria ani ki tung akit na ki tu-tuman si kari angtogon ve Volava. 24Usingkatapo mangsikei a igenen ro na katapoduk ta Malanganto Gogoai na lomlomon.Na vap miang kila palak si kuvkuvulan siVolava. 25 Au, kala pasal asi kana an guleani Saulo e Tarso. 26 Kala sabonai ania nakala songo le ia ane Antiokeia pok. Nakilongtapo ago na sikei a matas kirol ipo uli sinong kuvul ve kuvkuvulan ang eiang, na kilong akalkalit a vap miang. EAntiokeia vanang kita ainoai i posong aniri vap lomlomon ta ri te Karisto.

27 Au, si pangau ang mang keve katakai ikus amalangas kila pasiang le Ierusalem nakimela serei e Antiokeia. 28 Na mangsikeiiria kana asan taAgabo kala tapasukna kalamengen atung si Malanganto ta ka togona mol lava ka serei lak e kuli rina aongos.Kata serei atutuman si taun i Kalaudio.29 Na ri vap lomlomon kila lomlomonaita siksikei iria ka gule ta men papakangaiangkokoai ve kana togtogon asi alis anikeve tungaria vap po inongos ang e Iudaia.30 Au na kila vil ia asukang. Ki alis iae kungarilong i ri Barnabas ve Saulo anikilong an alis ia si keve vap lava.

12Iakovo kala mat na Petero nei lu i akangbat

1 Au, si taun ang tulava Erodes kala tengakit na mang matan i ri vap lomlomon asikana vilvil akui aniria. 2 Na kala asok asiraung ani Iakovo, tasina i Ioanes, ta samele.3 Na kala arai ta ri Iudaia kitapo uruk sidaung ke, asukang a kala asok ani ki kunteng akit kapa ani Petero. Lau ke kataserei si taun i matan angan i saui i tavtol. 4 Au, kala teng akit ia na kala alakaiania nei lu i akangbat. Na kala asok apuat a kuvkuvulan i ri katakai i visvis, ta kiararai bat ania. Siksikei a kuvkuvulan angkapo atogon a puat a igenen neina. Kanalomlomonai taman amatan angan i Liuluaikanla kamus tapai, ka tak ia asi kana tungsi saupai mete ri vap. 5 Asukang a Peterokalapo ago nei lu i akang bat. Sikei ri vaplomlomon kitapo sokotuk amadot serei siGod, ani ka pakangai ania.

Petero kala soung pelek a lu i akangbat6 Na si tenei vong ang le ani Erodes ka

songo asoung a Petero na kalapo rot neiliuan i mang pongua na katakai i visvis.Kita got akit ia ta pongua na angus kit-mat luai. Na mang vap kipo ararai bat emete takaman i lu ang. 7 Na mangsikeia angelo si Volava kamela serei atapingna kala malangas aongos a palpal lu ang,na kala tava na Petero e kagkag ina nakala pangun ia na kala antok, “Tapasuksumasuma!” Na angus kitmat ang kalatakunis pelek a kungana. 8 Au, angelo angkala antok ia ta, “Ku ngenge aro na kualakai ani pauk i kakim.” Na kala abis iaasukang. Na kala antok, “Ku pakut ua takam vakup ipo apung na ku using iau.” 9Nakala soung using ia sikei parik kapa nas tabil ke na angelo ang katapo abis ia kapotutuman. Katapo sekpat ta kapomangsikeia ararai palau. 10 Au, kilongla pasal liua ainoai i kuvkuvulan vap ipo ararai bat,na lapongua i kuvkuvulan kapa na kilonglaserei si takaman lava ipo soung ane komona takaman ang kala tavas anirilong nakilongla soung. Au, kilongla pasal a mangsikei a vuk selen, na akorong palau angeloang kala kovek pelek ia. 11 Au, Petero kalalomlomonai tapalas na kala antok ta, “Pua,nalapo nas atutuman ta Volava kata asokkana angelo na kamela asapang iau pelek akitmat si Erodes, na kari keve lomlomonairi Iudaia.” 12 Taun kala lomlomonai aro,

APOSEL 12:13 218 APOSEL 13:10kala pasal ane si lu ang si Maria, rinana iIoanes, kana mang asan ta Marko. E iangnei lu ang, vap miang kitapo ago kuvul ipo sokotuk. 13 Au kanlapo pirpiring metetakaman e komo, na mangsikei a kavulikasosokai kana asan ta Rode kala pasal asime tavas ania. 14 Sikei parik kalapa tavasania using taun ang kala longong kinle nakalingana i Petero, kalapo maramarak luaina kala sang pok sian antok amalangasani vap ang nei lu ta Petero nang kalapotung mete takaman. 15 Na kila antok iata, “Kupo nio!” Sikei kalapo dual alava taninia nang. Na kila antok ia ta, “Parik,kana angelo nang!” 16 Sikei Petero kapopirpiring lak, na e mung kianla tavas aniana kila kinle ia na kilapo taping alava. 17Nakala sokotakun iria ta kungana ani ki agomusik na kalapo akus iria ta Volava kataasoung ia pelek a lu i akangbat. Na kalaantok iria ta, “Mi mengen amalangas aIakovo ve keve tungara ta bil ke.” Na kalapasal pelek iria ane si mang oring.

18 Au, kalapo tenei vauk, na keve katakaii visvis ang kilapo ilung alava luai ta neia Petero e voi. 19 Na Erodes kala asok asigule ania sikei parik kipa sabonai korongania, asukang a kalapo susuiai aro pok anikeve igenen ang, vap po ararai bat ang nakala asok asi raung aniria. E mung i kevebil ke kala tapasuk pelek a Iudaia na kalapasal ane Kaisareia na kanlapo ago e iangna mang rukun taun.

Erodes kala mat20 Erodes si taun ang, katapo togon a

marala lava ani ri vap i Turo na Sidon.Na riria aongos kuvul kimela serei singinaasi atokngai amatung ani luai. Kila vilvilakorong a mengen ve Balasto, kapo mangainoinoai ke Erodes, ta kan mengen aniria,using kari pok katapo serei le si palpalang si Erodes. 21 Au, Erodes kala pilak namangsikei a taun na si taun ang kala alakkanamaus i tulava na kala sinong kuli kanasinsinong i tulava na kala tutapongai men-gen singiria. 22Na ri vap kilapo songosongoasukang ke, “Kalingana i god kana, na parikta igenen i kuli rina.” 23 Akorong palauna angelo si Volava kala vis ia, using parikkatapa alatun a God. Ri kanipa kila se ia nakala mat.

24 Au na akuskus i God kala pasal apa-panai na vapmiang kilapo lomlomon. 25Nari Barnabas ve Saulo kilongtala vil apunukkarilong telan e Ierusalem na kilongla pa-pok. Na kilongla songo na Ioanes, voiangkana mang asan ta Marko.

13Kita pilak ri Barnabas ve Saulo

1 Au, nei liuan i kuvkuvulan i vap lom-lomon ang e Antiokeia katapo atogon akeve katakai i akus ve keve katakai i akalit.Barnabas, Simeon voiang kipo kin kapaia ta Niger, na Lukio le Kurene, Manaenigenen vopo ago ke nei vainagoan si tulavaErodes, na Saulo. 2Taun ang kipo ago i alalve soturungai ane si Volava, naMalangantoGogoai kala antok iria ta, “Mi atung a riBarnabas ve Saulo anig, asi karilong sun-guk ani abis ke nau natala songo irilongasi karilong abis ania.” 3 Na kila apunukkari alal ve sokotuk na kila amatung kungasingirilong le na kila atatung irilong nakilongla pasal.

Ri Barnabas ve Saulo kilongpo akus e Ku-poro

4Au, kilongla pasal si asok siMalangantoGogoai na kilongla pasiang ane Seleukeiana kilongla kokos aputuk ane Kuporo, 5 nakianla ung e Salamis. Na kilongla palaknei keve lu i kivung si ri Iudaia na kilo-ngla akuskus iria ta akus i God. Ioaneskatapo auai ve rilong val karilong igenenasi pakangai anirilong. 6Au, kilongla pasala kulenusa aongos ang tung si kilonganlaserei e Papo, na e iang kilongla duai amangsikei a igenen Iudaia kana asan taBariesu, kapo igenen teng rikek na kapomangsikei a katakai i kus amalangas kapau.7 Katapo ago kuvul ve ainoinoai i rina angkana asan ta Sergio Paulo, kapo mangsikeia igenen malangas. Na kala asok tapai aniri Barnabas ve Saulo using katapo buk lon-gong ani akus i God. 8Au na Elumas, igenenvopo teng rikek ang, nang nia na supsupaii kana asan, kala tu talang iritol using kapomisag ani ainoinoai ke ka lomlomon. 9SikeiSaulo, voiang kipo kin kapa ia ta Paulo, kalasung pukun ta Malanganto Gogoai na kalatun akit ia 10na kala antok ta, “Numai a nat-nat i vo petau Ingua! Kupo petau i mamainta bil korong aongos na kam to kapo duk

APOSEL 13:11 219 APOSEL 13:37ta kapau. Angisan ku kamus ta vilvil batani kana keve selen a Volava? 11 Longong!Volava ka amiming ua asukang ke. Matamka ba ani mang vuk pangau na ku tav araiani malangas i makarap.” Akorong palauna vong kala pakut ia. Matana kala ba,asukang a kalapo gulegule ta sikei asi takaiania. 12 Na ainoinoai ang kala lomlomontaun kala arai ani sa kata serei, using kalataping si akalkalit i Volava.

Ri Paulo ve Barnabas e Antiokeia si palpalPisidia

13 Au, ri Paulo ve keve vap ipo auaiang ve nia kila sang pelek a Papo anepalpal Pampulia na kianla ung e Perge. NaIoanes kala papelek iria asi kana papok aneIerusalem. 14Au na ria kila papelek a Pergena kila palak luai ane Antiokeia e palpalPisidia. Na si taun i atailai kila palak nei lui kivung na kianla sinong. 15 Au, taun kalakamus a tataot si buk i saupai na buk si rikus amalangas, keve ainoinoai i lu ang kilaali mengen ane singiria asukang ke, “Kevetungamem, si man mipo atogon mengen sipapakangai ani ri vap, kapo romimengen.”

16 Au Paulo kala tapasuk na kala atungalakat a kungana asi kana mengen, “Ri vapi Israel, na ri vap i ngising vap po mamailaang ani God, mi longong! 17 God ke singirari vap i Israel kata pilak na keve tivura, nakata apolok alava iria si taun ang kitapo agoe Aigipto, le na kala songo suai aniria leiang ta kitmat ina. 18 Na si taun kita pasalnei ring varasai palau ang, God kata sunguka maiten i kari keve lau rikek nei pangau i40 namatas aongos. 19Taun ang kilapo bukpalak e Kanan, kata ngi suai ani limalenguana matan vap ang na kala alis iria ta roeang, asi kari tauk ina. Keve bil ke kata pasalasukang ta 450 na matas aongos. 20 Au,na e mung ina God kala atung kari keveainoinoai asi angusiusingai tung si taun siSamuel katakai i kus amalangas. 21 Na rivap kila sokotuk ta kari tulava na God kalaalis iria ta Saul, kana nat ke Kis i patvapang si Beniamin. Kata tu ainoinoai aniriasi 40 na matas aongos. 22 Au le na kalaluk suai ania na kala akanangai ani Davidasukang ta tulava. Katamengen amalangastatana asukang ke, ‘Nata arai ani David, natke si Iesai, ta kapo mangsikei a nat voiangnapo buk alava ia, na ka using kag keve

vubuk.’ 23 Na le si keve tivuna i igenenke David, kala asereiai ani Iesu asukangval kana palapalatung ani ka teng ato riIsrael. 24 Aino le ani Iesu ka serei, Ioaneskata akus ri vap aongos i Israel ta ki lomonpokai na ki luk a asising asi akanangaiani kari sasakol. 25 Na taun ang a Ioaneskalapo akamusai ani kana abis na kalapo uliantok asukang ke, ‘Mi ago ta sekpat an tanau kana na igenen ang mipo kokoai ania,parik. Sikei mangsikei ka aimung ig, napotav ro angkoai luai ve asosokai palau vopokunis ani pauk i kakina.’

26 Keve tungag, mamain ta tivuna iAbaram, kuvul ve mamain ta vap voiangmipo mamaila ani God, akus i vilvil ato kekapo pasal taun ira akorong. 27Using ri vapi Ierusalem kuvul ve kari keve ainoinoaiparik kitapa kinle na Iesu sikei kitapo ba animengen ang si ri katakai i kus amalangasnang kipo uli tataot ania si keve taun iatailai ang. Na kitala apunuk ia si karisaupai ania ta ka mat. 28 Parik kitapasabonai ani mang sikei a lau rikek singinaangkokoai asi kana mat, sikei lak kita soko-tuk ainainak si Pilato asi kari raung ania.29 Kita abis a keve bil ang asukang valnei salsalik, le na kila kopos asiang ia lekuli ei na kianla asiang ia nei mata i mat.30 Sikei God kala tak atadut pok ia, 31 naani keve taun miang, vap po palak ang venia le Galilaia ane Ierusalem, kila arai ania,asukang a kilapo akuskus amalangas tatanasi kara vap. 32 Kana namempo akus imita akus ro ang God katala palapalatung vekeve tivura tatana. 33 Kana vang kalaposerei atutuman singira mamain ta tivuriata katala tak ataduk pok a Iesu val kita salikia si apongua i tangam, Numai kag nat.Kana anginang kalapo punuk luai ta naua tamam. 34 Arai, kata tak atadut pok iaasi kana ago luai ta anguan mat an. Kapomengen amalangas ta oring ke si mengenasukang ke. Naka alis imi tamengen gogoaina keve bil roron ang natala alis a Davidtatana. 35 Io, na si mang salsalik kapa katamengen tatana asukang ke, Parik luai kupaangkokoai asi atolongon ani kam igenendaus asi kana sain vokneimopong. 36UsingDavid, kata pakangai ani ri vap si kanataun val vubuk si God, le na kala mat, nakianla mo ia ngere keve tivuna na pukunina kala sain vok. 37 Sikei igenen ke God

APOSEL 13:38 220 APOSEL 14:11kata tak atadut ia parik katapa sain vok.38Asukang a keve tungag, napo buk ani minas aro na oring ke ta katala mus suai anikami keve lau rikek, asukang a namempobuk akus animi tatana, 39 na le singina,man ta sikei kapo lomlomon tatana, kalapokalakala, using a saupai siMoses parik kapaangkokoai asi akala animi. 40 Asukang ami aiveven vei mengen ang si ri katakai ikus amalangas kala serei atutuman singimiasukang ke. 41 Vap po kurek ang ani God,mi longong! Nganlak mi taping na mipuka, using naka abis a mangsikei a abise matami, sikei mi tav lomlomon lak kapata kag abis, kantanem kitala antok imitatana.”

42Au kilonglapo buk soung, na ri vap kilasokotuk irilong ta keve bil ke ki anguan lon-gong an aniria si mang taun i atailai ang emung. 43Au, kila soung aongos, na amiangi ri Iudaia kuvul ve ri vap i ngising voiangkitala palak luai nei laulauan si ri Iudaia,kila using ri Paulo ve Barnabas. Kilong anlaangmemengenai ve ria na kilongla akikitiria kapa asi kari uli teng akit ani kanaroron a God.

44 Na si taun i atailai e mung, vap mi-ang luai i nei rina ang kimela serei ku-vul asi kari me kokolongong ani akuskusi Volava. 45 Na ri Iudaia kita lapo atogonvinga rikek si taun kita arai ani ri vap silapo seserei amiang ang. Kita asuai anikeve vuk kalinga rikek ani Paulo katapo tavpakangai ania si kana abis. 46 Au, ri Paulove Barnabas kilongla tapasuk na kilonglamengen amadot iria asukang ke, “Tutu-man, namemlong talamengen aino ta akusi God singimi, sikei using milapo kilis amengen ke, io milapo mengen amalangasvanang ta parik mipa angkokoai si luk anito asikei. Asukang a kana namemlonglapopasal taun a vap i ngising. 47Using a Volavakatala alis imemlong ta vuk mengen ke,Nata asinong ua asi kam mang si ri vap ingising, na asi kam akus ta kag vilvil atoane si ri vap i kuli rina aongos ke.” 48Si taunri vap i ngising kila longong a mengen ang,kila uruk alava velai ani alatun ani Volava sikana mengen roron. Na vap miang iria kilalomlomon, voiang God kata lomlomonaianiria asi kari teng ani to asikei. 49 Io,na akus i Volava kala pasal a nei palpal

aongos ang. 50 Sikei ri Iudaia kitapo duk tavinga visuk, asukang a kila songo akuvul nakeve aina asasanan kuvul ve keve ainoinoaii rina ang asi vil arikek ani ri Paulo veBarnabas, na kila lu suai anirilong pelekkari palpal. 51 Au na kilongla tap suai anikaponpon pelek a kakirilong asi akanangaiani kari tav ainainak anirilong. Au le nakilongla pasal ane Ikonion. 52 Na vap polomlomon ang, kitapo uli atogon uruk lavavelai ani Malanganto Gogoai kapo aol iria.

14Ri Paulo ve Barnabas e Ikonion

1 Au e Ikonion kilongla palak ane nei lui kivung si ri Iudaia, na kilongla mengenalava luai, na vap miang i ri Iudaia kuvulve ri Elas kila lomlomon. 2 Sikei mangmatan i ri Iudaia, vap tav lomlomon, kilavil akarkarian a vingaria i mangmatan vapi ngising asi kari mengen arikek ani vap lalomlomon ang. 3Asukang a kilongla ago nataun vunga e iang. Kilongta akus alava taasan i Volava, na kala alis irilong ta kitmatasi abis ani keve akanangai na keve vilvilataping asi akalit ani ri vap ta akus i kanaroron kapo tutuman. 4Sikei ri vap i nei rinaang kila tapagal ane si pongua na matanvap. Mang matan kita tung kuvul ve riIudaia, na mang matan ve ngono aposelang. 5 Na mang lomlomonai kala serei neiliuan i ri Iudaia ve ri vap i ngising kuvulve kari keve ainoinoai ta ki vil akui irilongna ki li punuk irilong ta iat. 6 Sikei kilongtala nas a lomlomonai ang, na kilongla sipane Lustara na Derbe, ngono rina i palpalLukaonia, na ane si keve rina aulitai kapa.7 Na e iang kilongan lapo akuskus ta akusro.

Ri Paulo ve Barnabas e Lustara8 Katapo atogon a mangsikei a igenen e

Lustara katapo kak soles le si taun kataponatlik, na parik katapa pasal pulakai liktapai. 9 Igenen ke katapo longong a Paulosi po mengen, na Paulo kala tun akit ia, nakala nas ta kapo atogon a lomlomon kitmatangkokoai ani ka to. 10 Asukang a kalasongosongo alava taun ia ta, “Ku tapasukna ku tung akorong ta ngono kakim.” Nakala laos atadut na kalapo pasal pulakai.11 Petau duk ang e iang kilapo arai ani bilke Paulo kata abis ia, na kilapo songosongo

APOSEL 14:12 221 APOSEL 15:7si mengen i Lukaonia ta, “Pua ta ngono godke, kilonglapo serei singira e ke kuli vunepasukang ta ri vap!” 12 Kita lapo songo naBarnabas ta Seus, na Paulo kita lapo songoia ta Eremes, using katapo uli tu akanangaianirilong si mengen. 13 Au, katakai i sulaserei si Seus katapo ago e ngising palaui rina na kamela serei ta keve bulumakauna purpur mete takaman i rina, using kitalapo buk me vil alilis. 14 Sikei ngonoaposel, ri Barnabas ve Paulo, kilongla lon-gong a mengen ke na kilongla ding pokkarilong keve maus na kilongla sang neiliuan i petau ang na kilongpo songosongota, 15 “Petau, marai sa mipo buk abis anilau ke? Namemlongpo ngono igenen palauasukang val nami. Sikei namemlongta alisimi ta akus ro asi kami papelek ani kevenem palau ke, na mi pasal taun a God vopoto, nia kata asinong a metekuku, nei lamanna keve bil aongos kapo ago e kuli rinake. 16Anangan si taun i keve tivura katapouli atalipai ani mamain ta matan vap asikari pasal using ani kari keve lomlomonaiakorong. 17Sikei kana keve alilis roron taunimi katapo mengen amalangas ta nia kapoago. Keve taun aongos kapo uli abis ani lauroron ta kapo alis imi ta langit na kapo ulialis aduk animi ta pok roron asi vil aurukanimi.” 18 Kilongta asuai ani keve mengenke, sikei ri vap kitapo buk alava asi alilisserei singirilong, sikei emungkilongla dualaniria.

19 Sikei mang keve Iudaia le Antiokeiana Ikonion kimela serei na kimela tak alomlomon si ri vap, asukang a kila so naPaulo ta iat, na kila raling ia ane komoi rina ang velai ani sekpat ta katala mat.20 Sikei keve vap lomlomon kimela tungaulitai ania na kala tapasuk pok le na kalapalak pok ane nei rina. Si taun using ina,kala tapasuk kuvul ve Barnabas ane Derbe.

Papok ane Antiokeia21 Na kilonganla akus ta akus ro nei

rina ang na vap miang kila lomlomon, nakilongla papok ane Lustara, Ikonion na An-tiokeia. 22 Na kilongta mengen i papakan-gai ani mamain ta vap lomlomon na kilongakikit iria ta ki teng akit a lomlomon, nakilong mengen iria ta tara uli duai anikeve kitmat duk asi kara palak nei kanavainagoan a God. 23 Au, nei siksikei a

kuvkuvulan si volo rina ang kilongla atunga keve vap asi tu ainoai aniria. Kilongta alalvelai sokotuk na kilongla sunglis iria e kun-gana i Volava, voiang kitala atung kari lom-lomon singina. 24 Au na kilongla paputuka palpal Pisidia ane palpal Pampulia. 25Nakilongla akuskus si ri vap i Perge, au le nakilongla pasiang ane Ataleia, 26 na le iangkilongla sang aliu pok ane Antiokeia, rinaang kita alis irilong e kungana i God singinaasi karilong apunuk ani abis ke kilongtalaakamusai ania. 27 Au, kilonganla serei nakilongla sosongo akuvul a kuvkuvulan ilomlomon, na kilongla mengen amalangasiria ta keve abis ang a God kata arudualaianirilong asi abis ania, na kata atun kinlena vap miang i ngising asi kari kun lom-lomon. 28 Na kilongla ago na taun vungave ri vap lomlomon e iang.

15Kivung lava e Ierusalem

1 Au, mang keve vap le Iudaia kila sereina kime lapo akalkalit na vap lapo lom-lomon ang ta, “Man parik ki lampulit leimi val saupai si Moses, parik mipa angkoaisi teng ani to.” 2 Na ri Paulo ve Barnabaskilongla anggegelai alava ve ria ta bil ke.Na kila atung a ri Paulo ve Barnabas, kuvulve mang matan vap lomlomon ani ki palakane Ierusalem asi an angmemengenai ve riaposel na keve vap lava ta bil ke. 3Asukanga kila pasal val asok ang si kuvkuvulanang, na kila pasal aliu nei ngono palpal keri Poinike ve Samareia. Taun kipo pasalkipo mengen amalangas ta ri vap i ngisingkitala lomon pokai, na keve tungaria kilapoatogon a uruk lava si longong ani akuskusro ke. 4Taun kianla serei e Ierusalem, ri vaplomlomon ve ri aposel na ri vap lava kilasongo alak iria, na kila mengen amalangasiria ta sa na God kata abis ia singiria. 5 Auna mang keve vap lomlomon, kipo ago neikuvkuvulan ke si ri Parisaio, kila tapasukna kila antok ta, “Kapo mamaiten ta kilampulit iria na ki using aro na saupai siMoses.”

6 Asukang a ri aposel ve ri vap lava kilasinong kuvul asi angmemengenai ta bilke. 7 E mung i angmemengenai lava, Pe-tero kala tapasuk na kala antok iria, “Kevetungag, mipo nas ta God kata pilak iau le

APOSEL 15:8 222 APOSEL 15:36kabang le nei liuan imi asi kag akus ta akusro si ri vap i ngising asi kari lomlomon. 8NaGod vopo arai kinle ang ani vingaria i rivap, kata asangai ani kana ainainak aniriata kata kun alis kapa aniria ta MalangantoGogoai asukang palau val tara. 9 Asukanga tarapo sikei palau ve ria e matana i Godusing kata kun itoiton adaus kapa ani vin-garia lakat kuli kari lomlomon. 10Marai sakanamipo buk atoktokngai ani God ta agonani mamaiten lava kuli vap la lomlomonke? Using keve tivura aino tung si tara kanaanginang tarapo tav kun angkoai si asalakania. 11 Io, tarapo nas ta tarapo luk a vilvilato le si Volava Iesu lakat kuli kana alilisroron anira, asukang palau val ria.”

12 Na nei kivung ang kalapo musik aon-gos. Na ri Paulo ve Barnabas kilonglapoakuskus ta keve akanangai ve vilvil atapingkilongta abis ia nei liuan i ri vap i ngising takitmat i God. 13 E mung i karilong akuskus,Iakovo kala antok ta, “Keve tungag, mi lon-gong. 14 Simon katala mengen amalangasira ta kana abis a God kapo asereiai ania sikana ngorem taun ani ri vap i ngising. Katapilak a mang matan vap nei liuan iria aniaakorong pok. 15 Asukang a keve mengensi ri kus amalangas kala serei atutuman,na salsalik ang kapo mengen asukang ke,16 ‘E mung i keve bil ke naka serei lak naname atung aro pok kana rina na David,vola rikek ang. Io, naka abis aro ia, na nakavil adual pok kapa ia. 17 Ani rukun vap lasapang ang, ki gule na Volava, kuvul vema-main ta palpal vap i ngising aongos voiangkipo songo iria ta kag asan. Nau palau aVolava vopo abis ani keve bil aongos ke18 natala uli mengen amalangas le kabangtatana.’ 19 Au na si kag ararai tara ago tavil amaiten luai ani ri vap i ngising, taun kiulpokai ane si God. 20Sikei, tara salik aniriata panbuk si mengen amalangas ta ki agota angan ani sin ila iton ani ri tangatangai,na ka ago na lau i panik, na angan ani sin ivongo i ngak punuk ka ago, na angan anirangai kapa ka ago. 21 Io, using a saupaisi Moses kitapo uli malangas ia le kabangsi keve rina aongos using kipo uli tataotania nei kari keve lu i kivung si keve tauni atailai.”

Saupai i nei kivung lava

22 Na ri aposel ve ri vap lava kuvul veri vap lomlomon aongos kila ainak aroronta ki pilak ta mang vap le singiria akorongna ki asok iria ane Antiokeia ve ri Paulo naBarnabas. Na kila pilak a Iudas, kipo kin iata Barsabas, kuvul ve Silas. Ngono igenenke kilong tapo ngono ainoinoai nei liuan iri vap lomlomon. 23 Na kila alis a panbukasukang ke, “Namem a keve tungami, keveaposel kuvul ve mamain ta vap lava, anesi mamain ta tungamem i ngising, mipoago e Antiokeia na Suria ve Kilikia. Roronsingimi. 24 Namemtala longong ta mangkeve vap kita pasal le si kamem kuvkuvu-lan na kianla vil arikek kami ago ta kevemengen voiang kapo tav pakangai. Kitatav luk ainainak le kapa singimem. 25 Nanamemtala lomlomonai asi kamem asok tamang rukun vap asi pasal ve ngono tungararoron ta ri Paulo ve Barnabas. 26Kilongtalaalis asip karilong to asi abis ani kara VolavaIesu Karisto. 27Asukang a namemlapo asoka ri Iudas ve Silas asi karilong posong akitani keve mengen aongos namemtala salikia. 28 Namempo abis palau a sa na Malan-ganto Gogoai kapo mengen imem asi abisania, asukang a namem ago ta vil amaitenanimi ta keve saupai miang, sikei mi usingpalau a keve saupai ke. 29Mi ago ta anganani sin ila iton ani ri tangatangai, na anganani rangai ka ago, na sin i vongo i ngakpunuk kapa ka ago, na ka ago na lau i panik.Roron kakami man mi aiveven ta mi ago taabis ani keve bil ke. Roron singimi.”

30 Au na kila atatung iria, na kila pasiangane Antiokeia. Na kila songo akuvul nakuvkuvulan ang na kila alis iria ta panbukang. 31Na kila tataot ia velai ani uruk lavasi longong ani keve mengen i papakangaiang. 32 Ri Iudas ve Silas, kilongtapo abisasukang ta ngono katakai i kus amalangas,na kilongla alis a keve mengen i papakan-gai na akikit aniria ani ki uruk. 33-34Emungi mang rukun taun kila atatung irilongvelai ani luai asi karilong papok ane si vappo asok ang anirilong. 35 Sikei ri Paulove Barnabas kilongla ago e Antiokeia, siakuskus tamengen i Volava, kuvul vemangvap duk kapa.

Ri Paulo ve Barnabas kilongla angtaliungai36 E mung i mang rukun taun, Paulo

kala antok a Barnabas ta, “Iuang, tarung

APOSEL 15:37 223 APOSEL 16:19papok ane si keve rina ang tarung talaakuskus ta akus i Volava singiria na tarungan arai ani keve tungara na tarung nanasiria ta kipo saka ago an.” 37 Barnabaskatapo buk songo ani Ioanes, kipo kin iata Marko, asi kana auai ve rilong. 38 SikeiPaulo kapo misag ani songo ani nat angusing kata sip pelek irilong e Pampulia naparik kata lapa anguan auai an ve rilong siabis. 39 Kilongla anggegelai alava tung sikilongla angtaliungai. Barnabas kala songona Marko na kilongla kokos ane Kuporo40naPaulo kala songona Silas na kala pasal,e mung i keve vap lomlomon kita sunglis iasi kungana i Volava ani ka pakangai ania.41 Kata pasal ane Suria na Kilikia si akikitani keve kuvkuvulan.

16Timoteo kala auai ve Paulo

1Na kanla serei e Derbe, au le na Lustara.E iang katapo atogon a mangsikei a igenenlomlomon kana asan ta Timoteo, rinanakatapo aina Iudaia na katapo lomlomon.Na tamana katapo igenen Elas. 2 Kevevap lomlomon e Lustara na Ikonion kitapomengen ta katapo mangsikei a nat ro luai.3 Na Paulo katapo buk songo ani Timoteoasi auai ve nia, na kala luk ia na kala lam-pulit ia marai ri Iudaia kitapo ago e iang,using kitapo nas aongos ta tamana kapoigenen Elas. 4 Au na kila pasal aliu si keverina siksikei na kipo alis iria ta keve saupaii amatung ang ta ri aposel kuvul ve ri vaplava e Ierusalem asi kari using. 5 Asukanga keve kuvkuvulan ang kita lapo tung akitsi kari lomlomon na tataot iria kalapo kunpolok alava kapa si keve taun aongos.

Paulo kata orodung a igenen i Makedonia6 Na kitan pasal e nei ngono palpal ke

Purugia ve Galatia, using a MalangantoGogoai katala atakun iria ani ki ago tanakuskus an ta akus ro e palpal Asia. 7 Taunkianla serei si pulis i palpal Musia, kilapoatokngai asi palak nei palpal Bitunia, sikeiMalanganto i Iesu kala mengen iria si kariago ta palak an. 8 Au, asukang a kila liu apalpal Musia na kianla pasiang luai tung eToroas. 9 Si tenei vong ang Paulo kala araiani mangsikei a ararai, na mang igenen leMakedonia katapo tung na kapo sokotuk iata, “Ku paputuk ane si kamem palpal e ke

e Makedonia na kume pakangai animem.”10 E mung palau i kana ararai, namemlausausa sumasuma asi kamem paputuk aneMakedonia, using namemta lapo malangasta God katala songo imem asi an akuskus taakus ro singiria.

Ludia kata lomon pokai11 Au, namemla kokos e Toroas na

namemla sang akorong ane Samotarake,na si taun e mung ina namemla sang luaitung e Neapolis. 12 Le iang namemla tungalak ane Pilipi, voiang kapo ainoai i rinai palpal Makedonia, na ri Rome kipo taukina. Io namemta ago e iang a mang rukuntaun. 13Na si taun i atailai namemla soungpelek a rina ang si takaman ang ngeresung using namemta lomlomonai ta kapoatogon a ring ipo sokotuk e iang. Au nanameman lapo sinong i angmemengenaive keve aina ang kitapo ago kuvul e iang.14Nei liuan i keve aina ke katapo atogon amangsikei a aina le Tuatira kana asan ta Lu-dia, na katapo aina atos ta ri vakup melek.Na katapo mangsikei a aina mamaila kapaani God. Volava kata tavas a pakangat ina sitaun kata longong a keve mengen si Paulo,na kala lomlomon. 15 Au, kala luk a asingtauia, kuvul ve kana matan vap, na e mungkala antok imem ta, “Man mipo ararai tanau nalapo lomlomon atutuman ta Volava,mime ago si kag lu.” Kata sunggil sunggiltatamem tung si namemla pasal ve nia.

Nei lu i akangbat e Pilipi16 Taun ang namemtapo pasiang ane si

ring i po sokotuk ang, namemla duai amang kavulik asosokai katapo sangan taingua. Na ingua ang katapo uli atatai aniata keve bil asi serei lak e mung. Katapoluk samui alava si abis ani abis ke ani vapi po taukai ina. 17 Katapo using imem ve riPaulo na kapo songosongo ta, “Keve igenenke nang kipo keve asosokai si God LakatLuai, na kipo atatai imi ta selen asi kamisapang.” 18 Kata lapo atogon a rukun taunania si lapo abis ani vuk lau ke, tung siPaulo kalapo masmasik arikek ania na kalataval taun ia na kala antok a ingua ang ta,“Si asan i Iesu Karisto napo antok ua ta kusoung pelek ia!” Si vuk taun ang palau kalapapelek ia. 19Au, vap po taukai ina kila araita kari selen ipo luk kapkap kalapo rikek,

APOSEL 16:20 224 APOSEL 17:5asukang a kila teng akit ri Paulo ve Silasna kila tak asiang irilong ane si ring ipokivung ta ri vap ane si keve katakai i saupai.20 Na kila atung irilong mete keve katakaii saupai na kila antok ta, “Ngono igenenke kilongpo ngono igenen i Iudaia. Nakilong mepo vil atagoeng a ago i nei kararina. 21 Kilongpo mengen ta keve laulauanvoiang tara ri Rome parik tarapa ainainakania, asukang a tarapo tav angkokoai asiusing aniria.” 22 Na vap miang luai kilatung kuvul asi mengen arikek anirilong.Na keve katakai i saupai kila asok si luangsuai ani karilong keve maus na ki sasaupirilong. 23 E mung i keve vilvil akui lava,kila asuai anirilong ane nei lu i akangbat,na kila asok a vopo ararai bat ang asi kanaararai aro luai anirilong. 24 Na kala abisasukang palau val atatai ang. Kata so alaktatarilong ane neina luai i lu ang na ka vilakit a ngono kakirilong nei liuan i ponguana vuk ei lava.

25 Au, kala tung lava na nei rina na riPaulo ve Silas kilonglapo sokotuk na ki-longpo tatangam i alatun ane si God, namang keve vap po kun ago ang nei lu iakangbat kitapo longong irilong. 26 Naakorong palau mimo tavirimok lava kalaserei na keve takaman aongos kila tavasna keve angus kitmat aongos i got ani vapang kila takunis pelek a keve pukun iria.27 Igenen vopo ararai bat ang kala tapan-gun na kala arai ani keve takaman ang silapo tavas asukang a kalapo sekpat ta kevevap aongos i nei lu i akangbat ang kitalaangsipai aongos. Au kala luk kana samelelava asi kana raung pok ania. 28 SikeiPaulo kala songosongo ta, “Ku ago ta vilarikek an anim! Using namem aongos kananamempo ago e ke.” 29 Na kala sokotuk taring alimang na kala sang sumasuma ane siri Paulo ve Silas na kanla sovusulai singiri-long velai ani leng lava luai. 30Kala asoungirilong ane komo na kanla sui irilong ta,“Ngono tungag, naka vil sa asi kag atogonani to?” 31 Na kilongla antok ia ta, “Kulomlomon ta Volava Iesu na ku sabonai anito, numai kuvul ve ria vap ang nei kam lu.”32Le na kilongla akuskus ia ta akus i Volava,kuvul ve vap aongos ang nei kana lu. 33Nakala songo irilong si vuk pangau i teneivong ang na kala galui aro karilong keve

mapolok, le na kala luk a asing tauia kuvulve kana matan vap aongos. 34 Au, kalasongo alak irilong ane nei kana lu na kanlasasagi anirilong. Ri vap aongos i nei lu angkila uruk alava using kita lapo lomlomon taGod.

35 Au, tenei vauk i taun ang keve katakaii saupai kila asok kari keve asosokai velaianimengen asukang ke ta, “Akala na ngonoigenen ke.” 36 Na igenen vopo ararai batang kala antok a Paulo ta, “Keve katakaii saupai kita asok asi me akala animilong.Milonglapo kalakala si pasal. Marip ka auaive namilong.” 37 Sikei Paulo kala antokiria ta, “Kita sasaup imemlong mete ri vap,na katapo kovek luai i taun animemlong simengen, kantanem namemlongpo igeneni Rome, sikei kila so alak tatamemlong neilu i akangbat. Au, kilapo buk asok suaimusik animemlong? Parik. Mila antokiria ta riria akorong kime akala tapai ani-memlong!” 38Na keve asosokai ang kianlaantok a keve katakai i saupai ang ta kevemengen ang, na kilapo leng si longong takilongpo ngono igenen i Rome. 39Asukanga kimela posong aro singirilong na kilaasoung aroron irilong, le na kila sokotukirilong asi karilong papelek suai aro anirina ang. 40 Na kilongla soung na kilonglapasal ane nei lu si Ludia, na kilong anlaangruduai ve ri vap lomlomon na kilonglaalis amang keve vukmengen i akikit aniria,le na kilongla pasal.

17Neikien lava e Tesalonike

1 Au, kila pasal ane Ampipolis le na aneApolonia na e mung kila pasal tung e Tesa-lonike, na ri Iudaia i rina ang kitapo togonkari lu i kivung. 2Paulo kata palak nei lu keval katapo uli abis ania, na si potol a tauni atailai katapo angmemengenai ve ri vapta mengen i nei salsalik, 3 na kapo akalitiria ta tutuman i mengen ke ta igenen iakanangai ka kui, ka mat na ka tadut pok,na kalapo mengen iria ta, “Iesu ke napoakuskus imi tatana, ninia palau na igeneni akanangai.” 4 Na mang matan iria kilalomlomon na kila auai ve ri Paulo na Silaskuvul ve mang keve Elas miang vap pomamaila ang ani God na mang keve ainaasasanan miang kapa. 5 Sikei ri Iudaia kita

APOSEL 17:6 225 APOSEL 17:28lapo atogon lomlomonai rikek asukang akila songo akuvul na mang keve vap rikekpo ago palau nei keve selen i rina ang. Nakila itoitonai ani kari kuvkuvulan na kilapotutapongai akeke pulakai nei rina. Kilasang anenei lu si Iason asi an gulegule anir-ilong asi kari an tak anirilong ane komo nakilongme tung e mataria i ri vap. 6 Sikeiparik kita lapa sabonai anirilong asukanga kila tak palau a Iason ve mang keve vaplomlomon ane si keve ainoinoai i rina ang.Na kipo songosongo ta, “Keve tauanke kipogulegule pisu pulakai si keve rina aongosna kana kime lapo ago nei rina. 7Na Iasonkata songo alak iria nei kana lu, na kanakipo putuk a saupai si Kaisar using kipoantok ta kapo atogon a mang tulava, kanaasan ta Iesu.” 8 Taun ang a petau lava irina ang kuvul ve kari keve ainoinoai kilalongong amengen ke kilapo pisu alava luai.9Asukang a kila antok a Iason ta ki asinongtapai ta rukun kapkap le na ki longong arona mengen ke, le lak na kila atolongon iria.

Ri Paulo ve Silas e Beroia10Au keve vap lomlomon kila asok suma-

suma ri Paulo ve Silas ane Beroia teneivong. Si taun kilongla serei kilongla palakluai ane nei kari lu i kivung ri Iudaia.11 Keve Iudaia ke parik kitapa pok val ria eTesalonike. Lomlomonai iria katapo tavasaro si longong ani akus ro. Kitapo atogon avubuk lava luai si longong ani mengen angna kipo uli ararai pok kapa animengen i neisalsalik asi arai ta keve mengen ang kapotutuman. 12 Amiang iria kita lomlomonkuvul ve keve aina asasanan miang i Elas,ve mang keve tauan duk kapa. 13 Au, riIudaia e Tesalonike kila longong ta Paulokanlapo anguan mengen an ta akus i Gode Beroia, asukang a kimela serei asi karian vil akarkarian ani ri vap. 14 Au nari vap lomlomon kila asok sumasuma naPaulo ane ngerelo, sikei ri Silas ve Timoteokilongla ago pok. 15 Vap po auai ang vePaulo kila pasal ve nia na kianla atatungia e Atenai. Le na kimela papok velai animengen amalangas ani ri Silas ve Timoteoasi karilong pasal sumasuma using ania.

Paulo e Atenai16 Au, Paulo katan lapo kokoai anirilong

e Atenai, na taun kapo ararai pulakai kala

mamakus alava using kapo arai ta rina angkapo duk ta tangatangai. 17 Asukang akala palak ane nei lu i kivung na kanlapoangmemengenai ve ri Iudaia na ri vap ingising vap po mamaila ang ani God. Nasi mang keve taun kanpo angmemengenaikapa ve ri vap kapo duai pulakai aniria neiring ipo asesel. 18 Na mang keve vap naskipo kin iria ta ri Epikourio na ri Sitoiko,kilapo anggegelai ve nia. Mang matan iriakita antok ta, “Igenen tanio ke kapo bukmengen ta sa?” Na mang matan kila antokta kapo buk akuskus ta ri tangatangai imang keve rina. Using katapo akuskus tatadut pok ang si Iesu. 19 Asukang a kilasongo alak ia ane nei kivung e Areopagona kianla antok ia ta, “Ku mengen imem taakalkalit tanginang ke using namempo buknas ania. 20Mengen ke kapo tangis atang-inang e talingamem, asukang a namempobuk nas ani supsupai ina.” 21 Ri vap tauki Atenai akorong kuvul ve ri sokoung ki-tapo uli amun ani kari taun si longong naangmemengenai ta keve bil tanginang.

22 Au, Paulo kala tung mete kivung ange Areopago na kala mengen iria asukangke, “Vap i Atenai, napo arai animi ta mipovap uli soturungai aro. 23 Taun natapopasal aulitai si arai ani kami keve tangatan-gai, nata arai ani mangsikei a ring i poalilis serei si tangatangai na kapo atogon amangsikei a salsalik kuluna kapo mengenta, ‘Kana na rina si god ang parik tarapanas ia.’ Kana vang napo akuskus imi taGod ke mipo soturungai singina sikei parikmipa nas ia. 24 God vo abis ani kuli rinake ve keve bil aongos, ninia palau kapoVolava i metekuku na kuli rina, na parikkapa ago si lu i abis ta kunga. 25 Na parikkapa inongos taun kara papakangai ania,using ninia akorong kapo alis ta to ve maluna keve bil aongos. 26 Le si sikei a igenenkata asereiai ani mamain ta matmatan vapaongos asi kari ago kuli rina ke, na niniaakorong kata saupai ani keve taun na kevering asi kari ago. 27Ani ri vap ki gulegule ia,using si man ki gulegule ia kila angkokoaisi sabonai nganing ania. Sikei tutuman inanang ta parik kapa ago avunga ira. 28Usingle singina tarapo nas a tukulai ina i to, nale singina tarapo aupele. Io, asukang valkami mang vap tatangam kita tangam ta,

APOSEL 17:29 226 APOSEL 18:19‘Tarapo kana inatus.’ 29 Io na using tarapokana inatus, tara ago ta lomon ania ta Godkapo ararai val keve tangatangai i pulpul tanas si ri vap, nang kipo abis ia ta gol, silvanamang keve iat kapa. 30Aino ri vap kitapoago si vong asukang a God parik katapamarala. Sikei kana kapo asok ri vap i keverina aongos asi kari lomon pokai, 31 usingkatala atung a taun na kala akanangai anikana igenen, voiang kata mat na kata takatapasuk pok ia si akalit amalangas ta niniapalau nang. Na igenen ang ka akala na rivap i kuli rina aongos si selen korong luai.”

32 Si taun kita longong a mengen i tadutpok le si mat, mang matan iria kita lapoangkus kurek tatana. Sikei mang vap kilaantok ta, “Si mang taun ro e mung kuanguan mengen an ta mengen ke.” 33 Lena Paulo kala papelek na sinong kuvul ang.34 Na mang keve vap kila auai ve nia nakilapo lomlomon. Mangsikei iria kana asanta Dionusio, katapo igenen i kuvkuvulanang e Areopago, kuvul ve mang aina kapakana asan ta Damaris, na mang matankapa.

18Paulo e Korinto

1 E mung ina kala papelek a Atenai nakala pasal aliu ane Korinto, 2 na e iangkala angruduai ve mang Iudaia kana asanta Akulas. Igenen ke kata liklik e Pontiko.Na rilong ve kana aina ta Piriskila kilo-ngta serei amukmuk palau le Italia, using aKalaudio kata asok suai aongos ani ri Iudaiavap po ago ang e Rome asi kari pasal suai.Asukang a kanla serei singirilong. 3 Taunkata ago ve rilong katan lapo abis kuvul verilong, using katapo papakangai anirilongsi abis using kitolpo volo katakai i abis lui vakup. 4 Na si keve taun i atailai aongoskanpo uli angmemengenai ve ri Iudaia nari Elas asi kari lomon pokai.

5 Le na ri Silas ve Timoteo kilong melaserei le Makedonia. Asukang a Paulo kataalis kana taun aongos si akuskus amadotani ri Iudaia ta Iesu, nia palau na igenen iakanangai. 6Sikei kitapomisag ani longongania velai ani mengen i nau varas. Asukanga kala tap suai ani kaponpon pelek kanamaus e mataria na kala antok iria, “Ma-maiten i kami mat ka gon singimi akorong

pok, nau napo kalakala. Tutapongai le sitaun ke naka pasal taun a ri vap i ngising.”7 Kala soung pelek a lu ang na kala palaknei lu si mang igenen kana asan ta TitioIusto, kapo mamaila ani God, na kana lukapo tung ngere lu i kivung ang palau.8Na Kirispo, vo aiveven ani lu i kivung angkala atung kana lomlomon si Volava kuvulve matan vap i nei kana lu. Na amiangi ri Korinto kita longong ani kana kevemengen a Paulo, na kila lomlomon na kilaluk kari asing tauia. 9NaVolava kala serei siPaulo nei orodung tenei vong na kala antokia ta, “Ku ago ta leng an ani mengen taasan ig, na ku ago ta pakut an ani ngurum.10 Using nau naka auai ve numai, asukanga kapo kovek i mangsikei ka vil arikek luaiani pukun im. Using napo duk ta vap si rinake.” 11Na kala ago le e iang na sikei amatasna inongos si akuskus ani ri vap ta mengensi God.

12 Si taun ke, Galio katapo ainoinoai anipalpal Akaia, asukang a ri Iudaia kila tungkuvul asi vil arikek ani Paulo, na kila takia ane mete saupai 13 velai ani mengen ta,“Igenen ke kapo aisuisul ri vap asi karisoturungai si God si selen tanginang voiangkapo putuk kamem saupai.” 14 Na Paulokalapo bukmengen sikei Galio kala antok riIudaia ta, “Man a igenen ke katala bil arikekvo si man katala putuk a saupai, io nalaangkoai si longong ani kami keve mengen,15 sikei using mipo anggegelai kana ta kevenem palau i kami saupai akorong, io kalapogon e kungami. Nau parik napa angkoai sisaupai ani keve bil asukang ke.” 16Na kalakirikai suai aniria pelek a lu i saupai ang.17 Na kila pataun a Sostenes, igenen vopoainoinoai ani lu i kivung ang na kianla tengakit ia na kila vibis arikek ia e iang mete lui saupai ang. Na Galio parik katapa telan tabil ang.

Paulo kata papok ane Antiokeia18 Paulo kala ago na mang rukun taun

miang e iang, le na kala pasal pelek na vaplomlomon ang na kala kokos asi kana sangane Suria, na ri Piriskila ve Akulas kilonglaauai ve nia. Sikei aino le ani ki tadut, kalatok suai ani ung i patuna e Kengkereai asiakamusai ani kana atu vala. 19 Le na kianlaserei e Epeso. Kianla angtaliungai e iangve rilong, sikei nia kala palak ane nei lu i

APOSEL 18:20 227 APOSEL 19:16kivung na kanlapo angmemengenai ve riIudaia. 20 Na kila sokotuk ia asi kana agotapai ani mang rukun taun ve ria, sikeiparik katapa ainainak. 21 Sikei e mung ina,taun kalapo usausa asi kana tapasuk, kalaantok iria, “Naka anguan serei pok an laksi man ke God ta vubuk.” Au, le na kalasang pelek a Epeso. 22 Na kanla serei eKaisareia na kala palak tapai asi an vokolani kuvkuvulan i vap lomlomon, le na kalapasal aliu ane Antiokeia. 23 Kanla ago eiangnamang rukun taun le na kala tapasukpok asi kana pasal aongos ani Galatia vePurugia, na katapo akikit a ri vap si karilomlomon.

Apolo e Epeso24 Mangsikei a Iudaia, kana asan ta

Apolo, kita ingus ia e Aleksanderes, nakatapo igenen malangas, kanla kun sereie Epeso, na kapo nas aro na keve mengeni nei salsalik. 25 Katala luk a mang keveakalkalit si selen i using ani Volava. Katapoakuskus velai ani vubuk lava, na katapomengen ta mengen tutuman i Iesu. Sikeikana malangas kalapo kudik using kataponas papalik a asing tauia ang si Ioanes.26 Kata mengen amadot nei lu i kivung, nataun ri Piriskila ve Akulas kilongla longongia, kilongla songo ia na kilonganla palpalasaro na selen asi using ani God singina.27Na kalapo buk ane Akaia, asukang a kevetungana kila pakangai ania si salik buk anesi ri vap lomlomon asi kari ruduai ania.Kanla serei na kalapo pakangai alava anivap ang kana roron a God kata vil iria asikari lomlomon. 28Using katapo anggegelaialava luai ve ri Iudaia, sikei katapo dualusing katapo uli akalkalit amalangas luai lenei salsalik ta Iesu nia na igenen i akanan-gai.

19Paulo e Epeso

1Taun aApolo kata anlapo ago eKorinto,Paulo kala pasal ane Epeso si selen ang epangkul. Na kanla sabonai ani mang kevevap lomlomon, 2 na kala sui iria ta, “Sa,mitala luk na Malanganto Gogoai si taunmita lomlomon tapong?” Na kila antokta, “Parik. Parik namempa longong lak takapo atogon a Malanganto Gogoai.” 3 Nakala anguan sui an ta, “Au na mita luk a

saka asing tauia an?” Na kila antok ta,“Asing tauia ang si Ioanes.” 4Na Paulo kalaantok ta, “Ioanes kata asing tauia ri vapasi akanangai ta kitala lomon pokai na kataantok kapa iria ta ki atung kari lomlomon sivopo serei e mung ang ina, nang kana asanta Iesu.” 5 Taun kila longong a mengen ke,kila luk a asing tauia ang si asan i VolavaIesu. 6 Na Paulo kala amatung a kunganasingiria na Malanganto Gogoai kala palaksingiria na kilapo mengen ta keve mengeni mang keve rina anglok na kilapo mengeni kus amalangas kapa. 7 Tataot i keve vapke katapo asukang ta 12 aongos. 8 Na kalapalak nei lu i kivung na kanpo uli mengenta vainagoan si God. Katapo mengen alavaani ri vap asi kari lomlomon. Katapo abis eiang asukang ta potol a ulen aongos. 9Sikeimang matan iria, kitapo vinga kit arikekna kipo misag ani lomlomon. Kita lapomengen arikek kapa ani selen i lomlomon.Asukang a Paulo kala atolongon iria, nakala songo le na vap po lomlomon ang, nasi keve taun aongos kian lapo uli ago kuvuli angmemengenai nei lu i akalit si Turano.10Katapo abis e iang asukang ta pongua namatas aongos. Asukang a ri Iudaia ve ri Elasaongos i palpal Asia kita lapo nas a akuskusi Volava.

Keve nat si Sikevas11God katapo ali kitmat si Paulo asi kana

abis ani mang keve vilvil ataping petekailuai. 12Asukang ke ta ri vap kitapo luk kanakeve vuk vakup vo maus ipo alak, na kipoluk iria ane si ri vap malepen, na kilaponasai ani to, na ri ingua kapa kitapo sip anikana keve vakup. 13Mang keve vap Iudaiakapa kitapo atokngai si lu suai ani ri inguasi asan i Iesu. Na kipo pasal ane si keve rinana kipo posong a vuk mengen ke, “Si asani Iesu voike na Paulo kapo akuskus tatana,mi soung suai!” 14 Au, katapo atogon alimalengua na angtasimal kitapo abis a abiske. Tamaria kapo mangsikei a ainoinoaisi ri katakai i sula si ri Iudaia kana asanta Sikevas. 15 Au, mangsikei a taun inguaang kala antok iria ta, “Napo nas ri Iesuve Paulo, sikei parik napa nas imi.” 16 Naigenen vopo sangan ta ingua ang kala laosalakat na kalapo vibis arikek pulakai aniriausing katapo dual arikek. Mang matan iriakita lapo asasaling rangai na kilapo sang

APOSEL 19:17 228 APOSEL 20:1ta varas kapa. 17 Taun ri Iudaia ve ri Elase Epeso kila longong a akuskus ke, kilapoleng alava. Asukang a kilapo mamaila aroluai ani kitmat i Volava Iesu. 18Na amiangi ri vap lapo lomlomon ang, kimela sereiasi kari me mengen amalangas ta kari keveabis rikek. 19Amiang i ri vap po teng rikekang kitamela suluk kari keve buk ematariai ri vap. Kita tataot a samsamui i kevebuk ang na kata serei asukang ta 50,000 navuk silva. 20 Asukang a kitmat i mengen siVolava kata pasal a keve ring papan na kalaserei amadot luai.

Marala lava si ri vap i Epeso21 E mung i keve bil ke Paulo kala lom-

lomonai si kana pasal aliu nei rina e Make-donia na Akaia le na ka ane Ierusalem,using kala lomlomonai ta, “Man nanla araitapai ani Ierusalem, na pasal kapa aneRome.” 22 Au na kala asok ri Timoteo veErasto ngono tungana ipo auai ve nia aneMakedonia sikei nia kala ago alava lik tapaie palpal Asia.

23 Si taun ang akorong katapo atogona angpispisuai lava marai laulauan i usingani selen i lomlomon. 24Na Demeterio kat-apo mangsikei a igenen kapo abis kankan-uai i lu si Artemis ta iat miminaungan nakapo luk a kapkap lava si abis ke na kapopakangai aro ani kana petau. 25Kata songoakuvul iria kuvul vemangmatan kapa kipokun ago si abis ke, na kala antok iria ta,“Kag petau, mipo malangas ta tarapo luka kapkap lava si abis ke. 26 Val mita araina mila longong a sa na igenen ke Paulokapo abis ia na vap miang i Epeso na palpalaongos i Asia kipo using ia. Na kapo antokta keve tangatangai i abis ta ri vap parikkipa god tutuman. 27 Na sukana kara abiska togon asan rikek. Na parik ta kara abispapa, sikei Artemis, god lava ke si ri Asia nae kuli rina aongos ve lu i atailai ang kapa, kimengen arikek na miminaungan lava ina.”

28 Taun kila longong a mengen ke kalapat iria na marala na kila songosongoasukang ke ta, “Artemis si ri Epeso kapotavirimok luai!” 29 Na angpipisuai lavakala serei nei rina aongos ang. Na ri vapkila teng akit ri Gaio ve Aristarko ngonoigenen le Makedonia nang kilong tapo auaive Paulo na kila sang ve rilong ane nei ringipo kalkalum. 30 Na Paulo kapo buk pasal

taun ani vap ang sikei ri vap lomlomonkila atakun ia. 31 Na mang keve tungana,kipo asasanan lava nei palpal Asia, kila alimengen i aikut ania si kana ago ta palak annei rina i kalkalum ang. 32 Au na nei liuani kivung ang kala atogon a angpispisuailava. Using mang matan kipo songosongota mangsikei a bil na mang matan kipokun songosongo tamangmatanbil pulakai,na amiang iria parik kipa nas ta kitamevil sa akorong. 33 Na ri Iudaia kila gingalak a Aleksandero ane no na mang kevevap kilapo mengen papakangai ania nakala atung alak a kungana si kari musikna ka palas a keve bil ang dong a ri vap.34 Sikei taun kila kinle ia ta kapo mangsikeia Iudaia, kila songosongo kuvul aongos tasikei a songosongo asukang ke ta, “Artemissi ri Epeso kapo tavirimok luai!” Kitaposongosongo na taun vunga luai. 35 Au naigenen lava ipo salsalik ani rina ang kalaatakun a petau ang na kala antok iria ta,“Nami ri vap i Epeso, tarapo nas ta kulirina aongos kipo malangas ta rina lava kena Epeso kapo aiveven na lu i atailai siArtemis ve keve kankanuai ina nang kipouak le metekuku. 36 Na using a keve bil kekapo tutuman napo buk ani mi ago musikna mi ago ta bil an ta mangsikei a bil.37Na kana mita mela serei ta ngono igenenke sikei parik kilong tapa vil arikek a lui atailai vo kilong tala mengen arikek anikara god. 38 Au, man Demeterio ve kanapetau kipo atogon neikien ani mang anu,kapo togon a vap kipo teng saupai na kapotogon taun na e iang kian arai ani karikeve mamaiten. 39 Sikei man kapo atogona mang bil lak mipo lomlomonai ania kaporo tara vil akorong aongos ia nei liuan ivap ke. 40 Using man a ri ainoinoai kiarai ani angpipisuai kana, ka angkoai si kisaupai anira singina, using kapo kovek itukulai roron ina na parik tarapa angkoaisi mengen i asapang anira singina.” 41 Emung i kana la posong ani mengen ke kalaasok suai ani vap aongos ang.

20Paulo kata pasal ane Makedonia na Elas

1 Au, visvis ang kalapo kamus na Paulokala songo akuvul na keve vap lomlomonna kala mengen i papakangai aniria kuvul

APOSEL 20:2 229 APOSEL 20:32ve posong aro singiria. Au na kala papelekiria ane Makedonia. 2Na si keve palpal angnei kana paspasal kala pakangai aniria tamang keve mengen roron, na kanla serei eElas, 3na kanla ago na potol a ulen. Kalapousausa asi kana pasal ane Suria sikei riIudaia kita lapo buk raung ania na kalapapok ane Makedonia. 4 Keve vap ke kitaauai ve nia. Sopataro nat si Puro le Beroia,na Aristarko ve Sekundo le Tesalonike, naGaio le Derbe, na Timoteo, na Tukiko veToropimo le Asia. 5 Na keve igenen kekila pasal aino na kianla kokoai animem eToroas. 6 E mung i matan angan i saui itav tol, namemla kokos na namemla sangpelek na Pilipi na e mung i palpalima nataun namemanla angruduai pok e Toroas.E iang namemanla ago na limalengua nataun aongos.

Akamusai i pasal si Paulo ane Toroas7 Si ainoai i taun e mung i taun i atailai

namemla serei kuvul si me matan angankuvul. Na Paulo katapo mengen avungatung si liuan vong using kapo lomlomonaita ka tapasuk tenei vauk. 8 Katapo atogona keve alimang kitapo ni si palpal lakat ilu ang namemtapo ago kuvul singina. 9Namangsikei a igenen tanginang kana asan taEutuko katapo sinong lakat kuli matakotona kalapo buk rot arikek si taun ang a Paulokapo mengen lak. Na kala rot punuk nakala uak le ring lakat i lu ang ane vunepna e iang taun kila sunguk atung ia kilaarai ta katala mat. 10 Paulo kala pasiangna kala suai ania kuli pukun i nat ang nakala vongok ia. Na kala antok ta, “Mi agota mamakus an. Kapo to.” 11 Na Paulokala tapasuk na kanla kiklak na kila teng amatan angan ang. Na kala mengen singiriatung si tangat, na kala pasal pelek iria.12 Nat ang, kita songo ia ane si kana lu nakilapo uruk alava using kalapo to.

Pasal le Toroas ane Mileto13 Namemla pasal aino kuli perengan

si an kokoai e Aso ani Paulo using kat-apo pasal e selen, asukang val kana lom-lomonai. 14 Taun namemanla angruduaie Aso, namemla akos le ia ane Mitulene,15na le iang namemanla sang serei si mangkulenusa ngere Kio. E mung i mang taunnamem anla serei e Samos na si taun angpok namem anla serei e Mileto. 16 Using

Paulo kata lomlomonai asi kana sang liuani Epeso using katapomisag ani amomolenei palpal Asia, using man kalapo ro ania,kana vubuk asi an ago e Ierusalem si taun iPentekoste.

Posong ro si Paulo ane si keve vap lava iEpeso

17 Le Mileto, kala ali mengen ani ri ain-oinoai i kuvkuvulan ang e Epeso asi karian ruduai ania. 18 Taun kila serei kalaatatai iria ta, “Mipomalangas kag laulauani ago ve nami le si kag ainoai i serei e Asia.19 Natapo uli auak anig velai ani tangisna nala vil korong kana keve avibisan aVolava, si taun ang ri Iudaia kitapo bukraung anig singina. 20Na parik natapa tengapok le tamangsikei a nem si taun nata alisimi ta kanamengen a God. Natapo akuskuse ringmalangas na e nei kami keve lu kapa.21Natapo uli atai amadot ani ri Iudaia ve riElas ta ki lomon pokai pelek kari keve rikekna ki lomlomon ta kara Volava Iesu. 22 Auna kana vang, Malanganto Gogoai kalaposunggil iau asi pasal ane Ierusalemna pariknapamalangas ta sa kan serei singig e iang.23 Napo malangas palau ta lu i akangbatve mamaiten ka duai iau val MalangantoGogoai katapo uli atai anig si keve rina.24 Sikei napo tav lomlomon pok tatag usingnapo buk akamusai tapai ani kana avibisana Volava Iesu asi akus ta kana ro na God valkatala asok iau.

25 Au arai, natala akus na amiang imita vainagoan si God. Using e mung naponas ta parik mipa anguan arai pok ananig. 26 Asukang a napo anguan atataiamadot animi taman amangsikei imi kanlamun, nau napo kovek i mamaiten singina.27Using parik natapa lolokovo luai si men-gen animi ta kana keve mengen aongosa God. 28 Mi aiveven imi ve kana vapa God using kana vubuk na Malanganto,using katala samui imi ta rangai i kana nat.29Napo nas ta si man nala pasal suai ri kau-vek kalat ki palak nei liuan imi na kipo tavangkoai si anangnangai animi. 30Na mangkeve vap i nei kami kuvkuvulan akorongkapa ki kapau alava asi atokngai ausingaialok ani ri vap lomlomon. 31 Asukangvang a mi aiveven aro, velai ani malangasta nau natala akalit imi si potol a matasaongos velai ani lum mata. 32 Na mi ago

APOSEL 20:33 230 APOSEL 21:20si kana aiveven na kana roron a God. Naninia ka itoiton kana vap na ka atautauiaimi ta miminaungan ang si kana vap daus.33 Parik natapa mata taun kami keve golna silva na vakup. 34 Nami akorong mipomalangas ta nata abis asi apunuk pok anikag inongos kuvul ve volo tasig. 35 Sikeve oring aongos nata akalit imi ta selenasi abis adual asi pakangai ani vap kipomalum, val Volava Iesu kata antok, ‘Aliliskapo ro luai ani sesel pok.’ ”

36 Taun kala kamus ta mengen, kalasovusulai si sokotuk ve ria. 37 Na kilapotangis na kipo vongok a Paulo na kipo lulusia. Kitapo makus using kata antok iria taparik kapa angkoai si anguan arai an aniria.38 Bil voiang katapo vil amakus luai anirianang kana mengen i antok ang aniria taparik kipa angkoai si anguan arai ania. Nakila pasal kuvul ve nia asi an atatung aniakuli perengan.

21Paulo kala pasal ane Ierusalem

1 E mung i kamem la angtaliungai,namemla sang akorong luai tung e Kos. Nasi taun emung inanamemla sang aneRodo,le na namemla sang ane Patara. 2Au, e iangnamemanla sabonai ani mang perengankatapo usausa si sang ane Poinike, asukanga namemla kokos kuluna na namemla sang.3Taun namemla arai ani Kuporo, namemlasang liu ia e palkais imem, na namemlasang luai tung e Suria na namemanla unge Turo asi kari an asiang ani usausan iperengan ang. 4 Au, namemla tung alakasi an arai ani ri vap lomlomon e iang, nanamemla ago ve ria ani limalenguana taun.Le si Malanganto Gogoai kila antok a Paulosi kana ago ta pasal an ane Ierusalem. 5Au,kala kamus kamem taun i ago ang e iang nanamemla pasiang pok si kamem paspasalakorong. Na ri vap lomlomon kuvul ve karikeve aina na kari inatus kila auai ve namempelek suai ani rina ang ane ngerelo, na eiang namem anlapo soturungai i sokotuk.E mung i kamemla anglulun, 6 namemlakokos kuli perengan ang na ria kila palakpok ane rina.

7 Au, e mung, si namemla sang pelek aTuro namemanla serei e Potolemais, na e

iang namemanla angruduai ve keve tun-gara na namemla ago ve ria ani sikei a taun.8Na si taun e mung ina namemla papelek arina ang na namemanla serei e Kaisareia nanamemla ago nei lu si Pilipo katakai i akusta akus ro na kapo mangsikei i limalenguaang, na namemla ago ve nia. 9 Na kapoatogon kana puat a kavulik tanginang kipokatakai i kus amalangas. 10 E mung i mangrukun taun i kamemla ago ang e iang,Agabo mang katakai i kus amalangas leIudaia kamela serei. 11Na kamela pakasangtaun imem na kala luk kana ngenge naPaulo na kala got a ngono kungana pokve ngono kakina tatana na kala antok ta,“Malanganto Gogoai kapo mengen ta, siselen ke palau ri Iudaia i Ierusalem ki gota votauk i ngenge ke na ki alis ia e kungariai ri vap i ngising.” 12 Si taun namemlalongong asukang ke kuvul ve mang matane iang, namemla sokotuk ia si kana agota palak an ane Ierusalem. 13 Na Paulokala antok ta, “Marai sa mipo tangis namilapo vil atameng a vingag? Using napousausa ani kian got iau e Ierusalem, naman kala asukang, nakan mat kapa maraiasan i Volava Iesu.” 14 Asukang a pariknamemlapa angkoai si mengen i atakunania na namemla atalipai ania na namemlaantok ta, “Kapo ro, Volava ka using kanavubuk.”

15 E mung i rukun taun ang namemlausausa na namemla tutapong kamempasalalak ane Ierusalem. 16 Na mang keve vaplomlomon le Kaisareia kila auai ve namemtung si kianla atatung imem si lu si Mana-son le Kuporo, kata lapo igenen lomlomonle kabang, ani namem rot si kana lu.

Paulo kanla vokol a Iakovo17 Au, namemanla serei e Ierusalem na

keve tungara e iang kila songo alak aroimem velai ani uruk lava. 18 Na si mangtaun ang namemla pasal kuvul ve Paulosi kanan arai ani Iakovo na keve vap lavaaongos kitapo ago. 19Au, kala lulun aongosiria na kala mengen amalangas aroron iriata kana abis e nei liuan i ri vap i ngisingna keve bil aongos ang a God kata abis iasingiria. 20 Taun kita longong a akus kekila alatun a God. Na kila antok ia ta, “Autasimem, kupo malangas ta amiang luai iri Iudaia kilapo lomlomon na ria aongos

APOSEL 21:21 231 APOSEL 22:3kipo buk alava na using ani saupai. 21Kitalalongong ta numai kupo akalkalit a ri Iudaiakipo ago nei liuan i ri vap i ngising asi karilomon suai ani saupai si Moses na ki agota lampulit an ani kari inatus na ki agota using an ani kara laulauan. 22 Au, taravil sa? Using ki malangas ta kulapo agoe ke. 23 Asukang a ku abis a bil ke kananamem antok ua tatana. Tarapo atogonkana na puat a igenen kitoltala atu vala.24 Au, ku pasal ve ritol na ku auai kuvul veritol si vilvil adaus animitol na ku samuikaritol kope ani kitol angkoai si dik anivangang iritol. Ani ri vap asi kari nas takari keve mengen i po mengen ang animkapo kovek i tutuman ina, na ki arai tanumai kupo using aro na saupai. 25 Au, naani vap lapo lomlomon ang nei liuan i rivap i ngising, namem tala salik ane singiriata kamem lomlomonai ta ki ago ta anganan ani sin ila iton ani ri tangatangai, narangai kapa ki ago ta angan an ania, na sini vongo kita ngak punuk ia, na ka ago kapana lau i panik.” 26 Au, si mang taun ange mung, Paulo kala pasal ve volo igenenang na kitolanla abis a abis i vilvil adaus venia. Le na kala palak nei rina i atailai asikanan mengen amalangas ta karitol taun ivilvil adaus angisan ka kamus na kitolmealis karitol keve alilis.

Kita teng akit a Paulo nei rina i atailai27 Au, limalengua na taun ang kalapo

usausa aliu ani kamus na ri Iudaia le palpalAsia kila arai ani Paulo nei rina i atailai nakila vil akarkarian a ri vap aongos na kilateng akit ia. 28 Na kila songosongo ta, “Rivap i Israel, mi me pakangai animem. Kanavang na igenen, voiang kapo pasal pulakaina kapo akuskus si ri vap i keve rina aongosna kapo kilis kara vap na kara saupai narina ke kapa. Namang anu, kana kame laposongo ri Elas ane nei rina i atailai na kamelavil avisuk a ring gogoai ke.” 29Using kitalaarai ani Toropimo le Epeso, katapo agove nia nei rina lava ang, asukang a kiposekpat ani Paulo kata songo alak ia ane neirina i atailai. 30 Na nei rina lava aongoskilapo taping na ri vap kilapo angsoungpulakai na kimela teng akit a Paulo na kidal asoung ia pelek a rina i atailai na kilaakang a keve takaman i rina. 31Taun kilapousausa si raung ania, ainoinoai lava i vap

ipo visvis kala longong ta katapo atogona angpipisuai lava kata serei nei rina lavaaongos e Ierusalem. 32 Sumasuma palaukala songo le na mang keve vap i visvis vekari keve ainoinoai na kila sang asiang tauniria. Taun kila arai ani ainoinoai lava angve kana petau na kila aulei ta sasaup aniPaulo. 33 Au ainoinoai lava ang kala pasaltaun ia na kanla teng akit ia na kala asokasi got ania ta pongua na angus kitmat. Auna kalapo susuiai ta ninia na si na kata vilsa akorong. 34Na mang matan i petau angkipo songosongo tamangmengennamangmatan ta mang mengen petekai. Na usingparik kapa luk korong a sa kipo mengentatana, using kipo amasmasik alava, kalaasok si songo ania ane si ring ipo ago tari vap i visvis. 35 Taun kanla serei metetakaman keve vap i visvis kila sunguk iausing a petau lava ang kita lapo vanganglava luai. 36 Petau ang kitapo using ia, kiposongosongo ta, “Tara raung ia!”

Paulo kapo mengen i asapang pok ania37 Au, keve vap i visvis kilapo buk songo

ani Paulo ane nei kari ring ipo ago na kalasui a ainoinoai lava ang ta, “Au si kapo roani naka mengen ua ta mangsikei a bil?”Na kala antok ia ta, “Pua, kupo nas kanana mengen i Elas, ingko? 38 Au na numaiparik ta igenen i Aigipto, nang amukmukkata tutapong a visvis misagai ang na kalaausingai ani 4,000 na igenen i daung angane nei ring varasai palau?” 39 Na Paulokala ngenget ta, “Nau kana napo igenen iIudaia le Tarso, rina ang e palpal Kilikia,na parik kapa rina lik nang! Napo sokotukua ta ku atolongon iau ani naka mengentapai ani vap ke.” 40Na kala ainak ania. Au,Paulo kala tung lakat kuli kiklakan na kalasokotakun a vap ang ta kungana asi karimusik, na kila musik na kala mengen iriasi mengen i Eberaio asukang ke,

221 “Keve tasig na kevemamai, mi longong

iau na naka mengen i asapang pok anigtapai.” 2 Si taun kila longong ia si mengen iEberaio kilamusik aongos. Auna kalamen-gen, 3 “Nau napo igenen i Iudaia, kita ingusiau e Tarso e palpal Kilikia, sikei natameakalit nei rina ke si igenen lava ke Gamaliel.Na nei keve akalkalit ang kita usiusing akit

APOSEL 22:4 232 APOSEL 22:29luai ani saupai si keve tivura na natapo uliatokngai amadot si pakangai ani God, valnami kana. 4 Natapo vilvil akui iria kitapousiusing a selen ke asi kari mat. Nata got ritauan kuvul ve ri aina na nala alakai anirianei lu i akangbat, 5 val kapo malangas arosi ainoai i katakai i sula na kuvkuvulan ivap lava. Natapo luk panbuk singiria ane sikeve tasiria e Damasko na nala tapasuk asikag ane iang ani nan kongato na keve vapang kipo ago e iang ane Ierusalem na kimeluk amiming.

Paulo kata akus amalangas ta kana lomonpokai

(Ap 9:1-19; 26:12-18)6 Au, kalapo sintung ta makarap si

taun nanlapo serei angasungai i Damaskona mangsikei a malangas kitmat luai lemetekuku kala mang aulitai anig. 7 Nalauak ane vunep na nala longong a kalingakapo antok iau, ‘Saul Saul, marai sa na kupovil akui iau?’ 8Na nala ngenget ta, ‘Numaia si, Volava?’ Na kala antok iau ta, ‘Nau aIesu le Nasaret nang kupo vil akui iau.’ 9Navap ipo auai ang ve nau kita arai korong animalangas ang, sikei parik kitapa longongkinle na kalingana i vopomengen ang anig.10 Au, nala sui, ‘Naka vil sa, Volava?’ NaVolava kala antok ta, ‘Ku tapasuk na kupalak ane nei rina ang e Damasko na eiang kian antok ua ta keve bil aongos angkipo ago e no asi kam abis lak.’ 11 Na vapipo auai ang ve nau kila tak iau e kungagane Damasko, using amang i malangas angkatala vil aba na matag.

12 Mangsikei a igenen kana asan ta Ana-nias, katapo igenen usiusing aro ani saupaina kapo igenen ipo mamaila ta ri Iudaia irina ang, 13 kala serei singig na kala tungngereg na kala antok, ‘Tasig ta Saul. Napobuk ani matam ka arai pok.’ Na si vuktaun ang palau nata lapo angkoai asi araiania. 14Na kala antok ta, ‘God si keve tivurakatala atung ua ani ku nas kana vubuk naku arai ani Vo Korong ang na ku longongmengen le si nguruna. 15 Using numailak asi an tung ania na ku an akuskus rivap aongos ta sa kuta arai ania na kutalalongong ia. 16 Au na kana kupo kokoai anisa? Tapasuk na ku songo kana asan na kuluk a asing tauia na ku galui suai ani kamkeve lau rikek.’

Asok ani Paulo taun a ri vap i ngising17 Au, nala pasal pok ane Ierusalem na

nanlapo sokotuk nei rina i atailai na nalaarai ani mangsikei a ararai, 18 na kalapomengen iau ta, ‘Ku sumasuma pelek suaiani Ierusalem using parik kipa angkoai asiainak ani kam mengen amalangas tatag.’19 Na nala antok ta, ‘Volava, riria akorongkiponas ta nata pasal ane si keve lu i kivungpulakai asi tak ani vap ang kipo lomlomontatam na nala akang bat iria na nala saupiria. 20 Na si taun ang kam asosokai taSitepano kata mat, natapo ainak luai anikari raung ania. Natapo ararai ani kevemaus si vap ang kita raung ia.’ 21 Na kalaantok iau ta, ‘Pasal, using naka asok ua anering vunga ane si ri vap i ngising.’ ”

Paulo mete saupai si ri Rome22 Au, petau ang kila longong ia tung si

kala mengen ta bil ke na kila songosongoalava ta, “Tara raung suai ani igenenasukang ke! Parik kapa angkoai luai si to eke kuli rina.” 23 Si taun kitapo songosongokipo asuai ani kari keve maus na kipo asuaikaponpon ane nei pangau, 24 na ainoinoaii visvis ang kala asok asi tak ani Paulo anenei kari lu i po ago, na kala asok asi saupania na susuiai ania asi sabonai ta maraisa ri vap kitapo songosongo asukang ania.25 Si taun ang kilapo got ia asi saup ania,kala antok a mang ainoinoai ang katapotung e iang ta, “Au, kapo ro anim si saupaiasi saup ani igenen i Rome, voiang parikkatapa abis a mangsikei a lau rikek?” 26 Sitaun ang kala longong asukang a kala pasalane si ainoinoai lava ang na kala sui ia ta,“Au ku vil sa? Using a igenen ke kana kapoigenen i Rome.” 27 Au na ainoinoai lavaang kala pataun ia na kala antok, “Ku antokiau. Kupo igenen kana i Rome?” Na kalaantok ta, “Io.” 28 Au na ainoinoai ang kalaantok ta, “Nau nata samui kag soisinong takapkap lava.” Na Paulo kala antok ta, “Nauvanang le si kag liklik.” 29 Asukang a ririakitapo usausa si susuiai ania kila tagingsuai musik. Au na ainoinoai ang akorongkapa kata lapo kun leng using kala nas takapo igenen i Rome na kata asok asi gotania.

Paulo mete saupai si ri Iudaia

APOSEL 22:30 233 APOSEL 23:2230 Au, si taun e mung ina kala akala ia na

kala songo akuvul ri ainoinoai si ri katakai isula ve kuvkuvulan lava aongos asi kari mesinong na kala songo alak a Paulo ani kametung e mataria, using katapo buk nas arona tukulai i kari mengen ri Iudaia.

231 Au, Paulo kala arai akorong ani ku-

vkuvulan lava ang na kala antok ta, “Kevetungag, kag to e matana i God kapo dausaongos tung si taun ke anginang.” 2 NaAnanias, ainoai i katakai i sula kala asoka vap po tung ang ngerena asi tava ania enguruna. 3Na Paulo kala antok ia ta, “Godka tava ua, numai a palpal i lu kita amoiaposok paleu ia! Kupo sinong e iang asiararai ani sa napo abis ia si saupai, na kupoputuk a saupai ta asok asi tava anig.” 4 Navap po tung ang e iang kila antok ta, “Kupomengen arikek nang ani ainoai i katakai isula si God!” 5NaPaulo kala antok ta, “Kevetungag, parik natapa nas ta kapo ainoai ikatakai i sula, using kita salik ia ta ku agota mengen arikek ani ainoinoai i kam vap.”

6 Au na Paulo kalapo arai kinle tamang matan iria kitapo Sadukaio na mangmatan kitapo Parisaio. Asukang a kalasongosongo ane si kuvkuvulan ang ta,“Keve tungag, nau kana na mangsikei aParisaio tutuman, napo ago e ke si saupaiusing napo lomlomon ta ri vap la matang ki tadut pok.” 7 Si taun kata men-gen asukang, ri Parisaio ve ri Sadukaiokilapo angmamaralai asukang a kuvkuvu-lan ang kala tapagal, 8 using ri Sadukaiokipo antok ta kapo kovek i tadut pok nakapo kovek i angelo ve malanganto. Sikeiri Parisaio kipo antok ta kapo atogon akeve bil ke. 9 Au, kilapo songosongo alavana mang matan vap malangas ani saupaisi ri Parisaio kila tadut na kila mengenalava ta, “Parik namemtapa sabonai animangsikei a rikek si igenen ke. Vei ngan-ing a malanganto vo angelo kata mengenia.” 10 Au angsosongagai ang kala sereialava, asukang a ainoinoai i petau i visvisang kalapo leng ta kila vil punuk a Paulo.Asukang a kala asok kana petau asi ansongo suai ania ane si kari ring ipo ago.

11 Au na si tenei vong using ina Volavakala serei singina na kala antok ia ta, “Ku

ago ta leng an using asukang palau valkutala akus tatag e Ierusalem, ku an akustatag e Rome kapa.”

Petpeteai si raung ani Paulo12 Au, kala tenei vauk na ri Iudaia kimela

serei kuvul na kila abis a mangsikei aainakai kitmat ani ki ago ta angan an naki ago ta inum an tung si kila raung tapaiani Paulo. 13Kitapomiang ani 40 na igenenkitapo siang si angainainakai ke. 14 Au,kila pasal ane si keve ainoinoai si ri katakaii sula na ri vap lava na kianla antok ta,“Namemtala abis a mangsikei a ainakaikitmat ani namem ago ta angan an nanamem ago ta inum an tung si namemlaraung tapai ani Paulo. 15 Kana nami vekuvkuvulan lava mi ali mengen ane si ain-oinoai i petau i visvis ang ani ka asok iaane ke, asi kapau ania ta namempo bukluk ani mengen malangas le singina. Nanamempo usausa asi raung ania aino anika serei e ke.” 16 Au, tipasina i Paulo kalalongong a bil ke na kala pasal ane si ringi po ago ta petau i visvis ang na kanlaatatai a Paulo. 17 Na Paulo kala songo namangsikei a ainoinoai lik i petau i visvisang na kala antok ia ta, “Ku pasal ve natke ane si ainoinoai lava using kapo togonmengen asi antok ania.” 18 Au, kala pasalve nia ane si ainoinoai lava ang na kalaantok ia ta, “Paulo, igenen vopo ago neilu i akangbat kata asok iau ta pasal ve natke ane singim, using kapo atogon mengenasi antok anim.” 19 Au ainoinoai lava angkala tak akipai ania ane ngising na kanlasui ia ta, “Au, kupo bukmengen anig ta sa?”20Na kala antok ia ta, “Ri Iudaia kitala ainakasi aikut anim ta ku asok a Paulo ane sikuvkuvulan lava asi kari kapau ania ta kipobuk luk ani mengen malangas pok singina.21Ku ago ta longong an aniria using a petauduk kipo usausa kokoai ania. Kitala abisa mangsikei a ainakai kitmat ani ki ago tainum an na ki ago ta angan an tung si kilaraung tapai ania. Kana kipo usausa na kipokokoai palau ani kam lomlomonai.” 22 Au,ainoinoai lava ang kala atolongon a nat angasi kana pasal velai ani kala antok ia ta, “Kuago ta antok ani mangsikei ta kuta melamengen amalangas iau ta bil ke.”

Kita asok a Paulo taun a ainoinoai lava kePelikis

APOSEL 23:23 234 APOSEL 24:1423 Au na kala songo na pongua i kana

keve ainoinoai na kala antok irilong ta,“Milong songo na 200 na petau i visvis na70 na igenen ipo sang kuli os ipo visvis na200 ipo teng vut na ki usausa asi tapasukane Kaisareia nganlak vong. 24Usausa kapata os ani Paulo si kana kokos aro ane siainoinoai lava ang, Pelikis.” 25 Na kalasalik a mangsikei a panbuk kapo mengenasukang ke, 26 “Nau Kalaudio Lusias naposalik anim Pelikis, numai a ainoinoai roronluai. 27 Igenen ke ri Iudaia kita teng akit iana kita lapo usausa asi raung ania. Nataserei ve kag petau na namemla asapangia, using natala longong ta kapo igenen iRome. 28 Natapo buk nas ta marai sa kipotupang ia. Asukang a nala songo ia anesi kari kuvkuvulan lava. 29 Natala sabonaita kipo atogon mamaiten ania si keve bili kari saupai akorong, sikei kapo kovek irikek voiang kipo angkoai si raung vo vilakui ania singina. 30 Si taun natala longongta kapo atogon a mengen musik asi raungani igenen ke, nala asok ia ane singim. Nataantok kapa na vap po petau ang ania anikian mengen suai e matam ani kari kevemamaiten ania.”

31 Au, keve vap i visvis kila abis iaasukang val atatai ang na kila songo naPaulo na kila pasal vong ve nia tung eAntipatiris. 32Na si taun ang e mung petauipo sang kuli os ang kila pasal ve nia namangmatan iria kila papok ane si kari ringipo ago. 33 Au, taun kila serei e Kaisareia,kianla alis a panbuk ang ane si ainoinoailava na ki atatung suai ani Paulo singina.34Na kala tataot a panbuk ang na kala sui aPaulo ta kapo igenen i saka rina an. Na kalasabonai ta kapo igenen i Kilikia, 35 na kalaantok ia ta, “Naka longong kam mengensi taun kam keve vap ipo petau anim kilaserei.” Au le na kala asok asi aiveven aroania nei nankomo si kana vap a Erodes.

24Ri Iudaia kita tupang a Paulo

1 Au, palpalima na taun kala liu na Ana-nias, ainoai i katakai i sula, kala pasiangve mang keve vap lava na mangsikei a ige-nen kan tung aniria si mengen kana asanta Tertulo. Kila serei na kianla mengensuai ani kari keve mamaiten ani Paulo siainoinoai lava. 2Asukang a kila songo alak

ia na Tertulo kala mengen amalangas takana lomlomonai asukang ke, “Namemtalaago i marmarip si taun vunga neite kamaiveven. Kam keve lomlomonai ro aneno, kitala asereiai ani keve bil roron mi-ang si rina aongos ke kana kupo saupaisingina. 3 Namempo posong ro luai velaiani kamem maramarak lava si keve bilaongos ke numai kupo abis ia. 4 Sikei,vei nala atelan avunga luai anim, naposokotuk ani ku vinga marip taun imem naku longong tapai ani kamem vuk mengenlik. 5 Namemtala arai ta igenen ke kapomangsikei a igenen amasmasik na kapouli aneineikien ani ri Iudaia si keve rinaaongos e kuli rina asi kari angvibis. Nakapo tu ainoinoai ani kuvkuvulan ke riNasoraio. 6-7 Au na rikek luai ina, kataatokngai asi vil avisuk ani rina i atailai.Asukang a namemla teng akit ia. 8 Mannumai kupo bukmalangas aro ani tutumani kamem keve mamaiten ania, ku atokngaisusuiai ania akorong.” 9Na keve Iudaia ange iang kila pakangai ani keve mengen ke taio, keve mengen aongos ke kapo tutuman.

Paulo kapo mengen i asapang pok ania ematana i Pelikis

10 Au, ainoinoai lava ang kala atok-tokngai ta kungana ane si Paulo asi kanamengen, na kala mengen asukang ke,“Napomalangas ta numai kuta lapo sinongasukang ta katakai i saupai ani palpal aon-gos ke ani keve matas miang. Asukanga napo uruk asi kag mengen i akala suaianig e matam. 11 Using man ku susuipulakai, kula sabonai sumasuma ta amuk-muk palau nata palak ane Ierusalem asikag an soturungai serei si God. 12 Naparik kitapa arai anig si anggegelai neirina i atailai. Na parik kitapa arai anigsi aneineikien ani ri vap nei mangsikei alu i kivung vo e voi pulakai nei rina lava,parik. 13 Na parik kipa angkoai asi akalitanim ta mangsikei a bil i kari keve tupangkapo tutuman. 14 Sikei napo buk mengenamalangas anim asukang ke ta kapo tutu-man ta napo soturungai si God ang si kevetivumem. Si kag selen i soturungai si God,napo using a selen voike kipo antok ta kapobil kapau. Sikei napo lomlomon ta kevemengen aongos ang nei buk i saupai nakeve salsalik si ri katakai i kus amalangas.

APOSEL 24:15 235 APOSEL 25:1115Nanapo atu lomlomon asukang palau valkeve igenen ke ta God ka songo atapasukpok na mamain ta vap rikek kuvul ve vapkorong pelek a mat. 16 Io, asukang napouli atoktokngai amadot asi kag abis ani laukorong ematana i God namete ri vap kapa.17 Au, e mung i mang keve matas i kag latav ago e Ierusalem, nala palak pok asi kagan alis ani mangsikei a alilis e kungariai kag vap ani ki pakangai ani ri vap logotatana. Na natapo lomlomonai kapa asikag vil ani alilis serei si God. 18 Au, sivuk taun ang napo telan asukang e iangnei rina i atailai, vap ke kila palak na kilasabonai anig. Lenginang natala vil a keveabis i vilvil adaus. Na kapa, parik natapatogon vap miang ve nau, na parik natapasiang nei mangsikei a anggegelai. 19 Sikeimang keve Iudaia le palpal Asia, kapo ro tariria akorong kime mengen e matam, mankipo togonmengen asi mengen arikek anigsingina. 20 Sikei using kipo kovek, kapo rota vap ke kana ki mengen amalangas uata saka rikek an kita sabonai ania singigsi taun ang natapo tung mete kuvkuvulanlava. 21Vei nganing kivpo lomlomonai animangsikei a vuk mengen nata asuai aniae mataria si taun ang. Nata songosongoalava asukang ke ta, ‘Mita songo iau metesaupai tukulai ina si kag lomlomon ta tapa-suk pelek ani mat.’ ”

22 Au na Pelikis, using katapo malangasaro na akuskus i selen ke kala akang bat nasinong kuvul ang ta mengen asukang ke,“Man a ainoinoai i visvis ke Lusias kamelaserei, nala ali saupai vang si bil ke.” 23 Au,na kala antok a ainoinoai lik ang e iang taka ararai bat ia, sikei ka ali pangau ania asikana pasal pulakai nei lu na man a mangkeve tungana kipo buk me pakangai ania,kapo ro palau.

Paulo nei lu i akangbat24 Au, e mung i mang rukun taun Pe-

likis kamela serei ve kana aina ta Darusilakapo aina i Iudaia. Na kala asok tapaiani Paulo ani kame mengen ia ta laulauani lomlomon ta Karisto Iesu. 25 Au, taunkalapo mengen ia ta lau korong na lau iaiveven pok na taun i saupai e no, Pelikiskalapo leng na kala antok ta, “Kala angkoaie iang. Ku pasal. Man na atogon taun emung, nala songo pok ua.” 26 Sikei katapo

isap musik ta Paulo ka seu musik lik ia asikana akala ania. Asukang a katapo uli bukangmemengenai ve nia.

27 Au, pongua na matas kala liu naPorikio Pesito kala sakol a Pelikis, sikei Pe-likis, using katapo buk auruk ani ri Iudaia,kala ataule na Paulo nei lu i akangbat.

25Vubuk si Paulo si an tung mete Kaisar

1 Potol a taun kala liu emung i kana sereina Pesito si palpal ang, kala tapasuk pokle iang e Kaisareia asi kana ane Ierusalem.2 Na taun ang kala serei e Ierusalem, keveainoinoai si ri katakai i sula ve ri vap lavai Iudaia kimela serei singina na kila atataiia ta keve mamaiten kitapo atogon ia aniPaulo. 3 Na kila sokotuk amadot ia asikana abis ani lau roron aniria ta ka asok asitak ania ane Ierusalem. Using lenginangkita lapo itoitonai ani lomlomonai ke ta kiraung ia man kala paliu e selen. 4Na Pesitokala antok iria ta kipo teng akit a Pauloe Kaisareia, ilesvauk aliu ka ane iang pok.5 “Mang matan imi keve ainoinoai mi pasalve nau nami anmengenmete saupai e iangta kami mamaiten. Man kata abis a laurikek, taran ararai ania.”

6 Na kala ago na rukun taun palau ve riae iang e Ierusalem, au le na kala pasiangpok ane Kaisareia. Na si taun e mung inakala sinong si saupai na kala asok tapaiani Paulo asi kana me palak. 7 Au, kamelapalak na keve Iudaia ang nang kitapo auaikuvul le Ierusalem, kila tung aulitai aniana kila tupang ia ta mang keve tupangmamaiten luai voiang parik kitapa angkoaisi akalit ta kapo tutuman. 8 Au na Paulokala mengen i asapang pok ania asukangke, “Parik natapa bil arikek mete saupai siri Iudaia, parik natapa vil arikek a rina iatailai, na parik kapa natapa bil arikek ematana i Kaisar.” 9 Sikei Pesito katapo bukamaramarak ani ri Iudaia, asukang a kalaantok a Paulo ta, “Au, kupo buk palak aneIerusalem asi kam an tung mete saupai nanakan longong a kevemengenmaiten ke?”10 Au na Paulo kala mengen asukang ke,“Kana napo tung mete saupai si Kaisar nakapo korong palau asukang. Kupo malan-gas aro luai ta parik natapa vil a lau rikekane si ri Iudaia. 11 Man natala putuk asaupai si mang oring voiang kapo lavlabat

APOSEL 25:12 236 APOSEL 26:6asi kag mat singina, kapo ro na mat. Sikeiusing a mengen si keve Iudaia ke kapo tavtutuman, kapo kovek i mangsikei ka togonkitmat asi atung anig mete kari saupai.Kapo kovek. Napo buk ani nakan tungmete Kaisar akorong!” 12 Au, Pesito kalaangmemengenai le ve kana kuvkuvulan nakala antok a Paulo, “Man kupo buk an tungmete Kaisar, au kapo ro palau, ku an tungmete Kaisar!”

Paulo mete tulava Agiripa13 Au, mang rukun taun kala liu na

tulava Agiripa kilongmela serei e Kaisareiave Bernike asi me posong aro si Pesito.14Na kilongla ago na taun lava e Kaisareia.Asukang a Pesito kala mengen amalangasaongos a tulava ta akuskus i Paulo asukangke, “Kapo atogon a mangsikei a igenenkana kapo ago nei lu i akangbat. Pelikiskata alis iau ta mamaiten asi ararai ania.15 Nata pasal ane Ierusalem na keve ain-oinoai si ri katakai i sula ve ri vap lava iri Iudaia kila susuiai tatana, na kila aikutiau asi saupai ania. 16 Na nala antok iriata parik kapa laulauan si ri Rome ta kialis a igenen ane si kungana i saupai tungsi igenen ang ka atogon na mang sikei asinong kuvul ve vap po buk alis ang aniae kungana i saupai, na ka atogon pangausi anggegelai ve ria asi asapang pok aniasi kari keve tupang. 17 Taun kimela sereiakuvul e ke, parik napa anguan buk kokoaian, si taun ang e mung palau nala sinongkuli kag sinsinongan na nala asok ta kisongo alak na igenen ang. 18 Si taun ang akeve vap vopomarala ang ania kila tung asikarimengen, parik kilapamengen akorongiau ta saka rikek an kata abis ia. 19 Sikeikilapo mengen ta kari keve angpipisuai venia si kari laulauan i soturungai si kari godna ta mangsikei a igenen mat kana asan taIesu, voiang a Paulo kata antok ta kapo to.20Nanalapo tav nas ta naka saka sabonai anani tutuman i keve angpipisuai ke na nalaaikut ia ta si man kapo angkoai si pasal aneIerusalem na e iang kan anguan tung ane mete saupai sian mengen ta keve bil ke.21 Sikei si taun ang kala aikut ta ka kokoainei lu i akangbat ani kara ainoinoai lava taKaisar si kana vil saupai, nala antok ia ta kakokoai nei lu i akangbat tung si na asok iaane singina.” 22 Au na Agiripa kala antok

na Pesito ta, “Nau akorong napo kun buklongong ani igenen ke.” Na kala antok ia ta,“Man kapo asukang, ilesvauk ku longongia.”

23 Na si mang taun ang ri Agiripa veBernike kilongla alak le karilong kevemauslava na kilongla palak ane nei ring ipokalkalum, kuvul ve keve ainoinoai e kevkevirilong na keve ainoinoai i nei rina ang. Au,Pesito kala asok ta songo alak ani Paulo.24Na Pesito kala antok ta, “Tulava Agiripa,na nami aongos kana mipo ago e ke venamem,mi arai ani igenen ke, ri Iudaia kitaserei singig tatana e Ierusalem na e ke kapana kipo antok alava luai ta parik kapa an-guan angkoai an ania asi to. 25 Sikei natalasabonai ta parik katapa abis na mangsikeia bil rikek voiang kapo mamaiten ani kamat singina, tung si nia akorong kala antokta kapo buk tu aserei mete kara ainoinoailava na nala ainak ania. 26 Kapo kovek laki akuskus roron asi kag salik ane si kagainoinoai, asukang a kana nata songo iasi kana me tu aserei e matami, na alabaluai ina e matam tulava Agiripa. Na lesi angmemengenai ke nala atogon bil asikag salik. 27 Using parik kapa roron ta naasok palau na kongato keman parik natapaararai aro le ani keve mengen ang kipotupang ia tatana.”

26Paulo kapo mengen i asapang pok ania e

matana i Agiripa1Asukang aAgiripa kala antok a Paulo ta,

“Kupo kalakala asi mengen i asapang pokanim.” Na Paulo kala aperes a kungana nakalamengen asukang ke, 2 “Tulava Agiripa,napo atogon a uruk si tung e matam kanana naka mengen ta poisan a mengen siasapang pok anig le si keve tupang ke si riIudaia. 3 Na alaba luai ina ta numai kuponas aroron luai ani keve laulauan aongosna keve anggegelai kapa nei liuan i ri Iu-daia, asukang a napo sokotuk ta ku sinongananap na ku longong iau. 4 Kag to le siliklik ta natapo ago ve kag vap akorong nae Ierusalem kapa, ri Iudaia kipo nas aongosia. 5 Using kitala nas iau si taun vunga,na kipo angkoai si mengen amalangas tanatapo to asukang ta Parisaio lakat kulikeve saupai kitmat i kamem laulauan. 6Na

APOSEL 26:7 237 APOSEL 26:29kana napo tung mete saupai marai kaglomlomon akoai ta igenen ang a God katalapalapalatung tatana si keve tivumem, 7 nakamem 12 na patvap kana kipo lomlomonakoai tatana asi kana serei atutuman usingkipo uli abis papakangai serei si God si kevetaun aongos. Numai tulava, ri Iudaia kipomengen arikek anig si lomlomonai akoaike. 8 Au, marai sa na mipo taping velaitav lomlomon si longong ta God katala takatadut pok na igenen mat? 9 Io, nau kapanatapo kun uli lomlomonai asi abis animang keve abis lava miang asi agelai aniasan i Iesu le Nasaret. 10 Na nata abis iae Ierusalem. Keve ainoinoai si ri katakaii sula kita alis iau ta kitmat asi kag alakaiani ri vap lomlomon nei lu i akangbat nanata alakai ani vap miang luai iria. Au na sitaun i vil punuk aniria, nata ainak luai anikari mat. 11Na si taun natapo uli vilvil akuianiria nei keve lu i kivung, nata atokngai sivil aniria si kari mengen arikek ani God nanatapo marala arikek luai aniria, asukanga nata pasal ane si keve rina e ring vungasian teng akit aniria.

Paulo kata akus amalangas ta kana lomonpokai

(Ap 9:1-19; 22:6-16)12 Si mangsikei i keve paspasal ke natapo

pasal ane Damasko ta kitmat na asok le sikeve ainoinoai si ri katakai i sula. 13 Au,kalapo sintung a makarap na taun napopasal nei selen nala arai ani mangsikeia malangas lava kapo soliu a malangas imakarap na katapo pasiang lemetekukunakatamang aulitai anig kuvul ve vap po auaiang ve nau. 14 Au, namemla uak aongosane vunep na nala longong a mangsikei akalinga nei mengen i Eberaio kapomengeniau ta, ‘Saul, Saul. Marai sa na kupo vil akuiiau? Kapo kitmat anim using kupo uli tavainainak!’ 15Na nala sui ta, ‘Numai kana nasi, Volava?’ Na Volava kala antok ta, ‘Nau aIesu voike kupo vil akui ia. 16 Au, ku tadutatung using napo serei kana singim asi kagme atung anim asukang ta katakai i abisanig na ku mengen amalangas ta keve bilang kutala arai ania na keve bil kapa nakaasereiai ania singim. 17Naka asapang ua siri vap i Iudaia na si ri vap i ngising kapavoiang naka asok ua ane singiria. 18 Aniku an kin palas a mataria asi kari papelek

ani vong ane si malangas, na ki papelek akitmat i Satan ane si God, ani ka lomon suaiani kari keve lau rikek na kime kun atogonani sinsinong roron val riria vap lapo dausang marai kari lomlomon tatag.’

Kana telan a Paulo si akuskus ani ri Iudaiave ri vap i ngising

19 Au tulava Agiripa, parik natapa agelaiani kalinga ang le metekuku. 20 Sikei natamengen amadot a ri vap e Damasko le na eIerusalem na e palpal Iudaia aongos na si rivap i ngising kapa, ta ki lomon pokai na kipataun a God na ki abis a keve abis voiangka akalit amalangas ta kitala lomon pokai.21 Nang tukulai ina na ri Iudaia kita tengakit iau nei rina i atailai na kila atokngaiasi raung anig singina. 22 Sikei God katapakangai anig na nala tung akit tung sitaun ke, si mengen amalangas e mataria iri vap lik na ri vap lava ta sikei a mengenpalau voiang ri katakai i kus amalangasaino ve Moses kitala kus amalangas tatanaasukang ke. 23 Ki vil akui na igenen iakanangai, ki raung ia na ka tapasuk pokpelek a mat. Asukang a ninia ka ainoai iigenen si akus ta malangas nei liuan i kanavap akorong na si ri vap i ngising kapa.”

Paulo kapo buk luai ani Agiripa ta ka lom-lomon

24 Au, taun ang katapo mengen ta kevemengen ke si asapang pok ania, Pesitokala songosongo alava ta, “Paulo, kulaponio. Kam akalit alava kalapo vil anio pokua.” 25 Sikei Paulo kala antok ta, “Pariknang napa nio, kag igenen ro luai ta Pesito.Napo mengen kana ta mengen tutumanluai. 26 Arai, kara tulava kana kapo nas akeve bil ke na napo kovek kapa i leng simengen e matana using napo nas ta kevebil aongos ke katala palak e talingana us-ing parik natapa mengen tatana e ngising.27 Au tulava Agiripa. Sa, kupo lomlomonkana ta ri katakai i kus amalangas? Naponas ta kupo lomlomon.” 28Na Agiripa kalaantok a Paulo ta, “Vei nganing si vuk taunkudik lik ke kula ulpokai anig asi kag usingani Karisto.” 29 Na Paulo kala antok ta,“Kantanem man kapo taun kudik vo kapotaun vunga, sikei kag sokotuk ane si Godta numai kuvul ve riria aongos kana kipolongong iau anginang ta ki kun serei valnau, sikei parik ta gogotan ke e pukun

APOSEL 26:30 238 APOSEL 27:22ig.” 30 Au, tulava kala tapasuk kuvul veainoinoai lava na Bernike na keve vap posinong ang ngereria. 31 Na kila pasal anengising na kian lapo angmemengenai ta,“Igenen ke parik katapa abis a mangsikeia abis rikek angkoai si ka mat vo ki vilakui ia singina.” 32 Na Agiripa kala antoka Pesito ta, “Oro tarala akala na igenenke man parik katapa sokotuk tan tu asereimete Kaisar.”

27Tapasuk asi pasal ane Rome

1 Saupai kata lapo matung ta namemsang ane Italia. Asukang a kila alis a Paulokuvul ve mang keve kongato ane kunganai mangsikei a ainoinoai i visvis kana asanta Iulio. Katapo tu ainoai ani petau angkipo kin iria ta Sebasto. 2 Katapo atogona mangsikei a perengan le Adaramutenokatapo usausa si sang taun ani keve palpale ngerelo i Asia. Asukang a namemla kokosle singina na namemla sang. Aristarko leTesalonike e palpalMakedonia, katapo auaikuvul ve namem. 3 Au, si taun e mungina namemanla ung e Sidon. Iulio katapopapakangai aro ani Paulo asukang a kalaatalipai ania si kana pasal taun tapai anikeve tungana asi an luk papakangai. 4 Au,namemanla sang atalit i Kuporo using amalu kata tung si mang palpal. 5Namemlasang aputuk na namemanla sang liu angono palpal Kilikia ve Pampulia asi anserei e palpal Lukia. Le ke namemanla ungeMura. 6E iang, ainoinoai ang kala sabonaiani mangsikei a perengan le Aleksandereskatapo usausa si sang ane Italia, asukang akala asok imemsi kokos kuluna. 7Namemlasang alik palau si mang rukun taun miang,using namemta duai a malu na katapo kit-mat animem si serei akorong si Kinido. Au,malu kala serei amadot na parik namem-lapa angkoai singina. Asukang a namemlasang atalit i Kerete akorong si Salmone.8 Namemla sang alik tung si namem anlaserei si mangsikei a rina kana asan ta KaloiLimenes, angasungai palau i rina lava ange Lasaia.

9 Sikei, namemta ago na taun vungae iang na kala liu a taun roron i sangnei laman, using kana kalapo e mung itaun lava i alal. Asukang a Paulo kala

tatapokai aniria ta, 10“Petau, nalapo arai takara paspasal parik kapa angkoai si roron.Perenganke kamunvekeveusausan, kuvulve kara to kapa.” 11 Sikei kamem ainoinoaiparik katapa mangal kana mengen a Paulo.Kata using a mengen si vopo alali kuvulve tamana i perengan ang. 12 Au na usinga nei matana ang parik katapa ring roronasi tutalit aro ta perengan si taun daian,asukang a petau kila angainainakai kuvulasi lomon suai ani oring ang ani man kaporo kian palak e Poinikis asianmun tapai anitaun daian ang, using kapo mang matana iKerete kapo ring ro si taun rikek.

Rai lava nei laman13 Au, mangsikei a malu roron lik kala

tadut na kilapo lomon ia ta kalapo sereisi kari lomlomonai na kila tak alak asokorukang na kila sang aliu asung ngereKerete. 14 Parik katapa taun vunga namangsikei a malu madot luai kala sereikana asan ta Eurakila, kapo nas ani maluasiang le kulenusa ang. 15 Taun ang a maluang kata luk imem parik namempa anguanangkoai si duai ania na namemla atolongonia na kala sang tatamem. 16Namemla sereisi mangsikei a kulenusa lik kana asan taKauda na namemla agusa alava asi aivevenani vul i perengan ang. 17 Au, kila tak alakia na kila pala angus si perengan ang siteng akit ania. Kilapo leng vei kila sang lakkuli puas e Surtis, asukang a kila tak asianga sokorungat na kila atalipai ani malu sisang tataria. 18 Au, si taun e mung inanamemlapo duai a kitmat lava i rai ang nakila asusuai ani usausan i kuli perenganang. 19Na si vapotol i taun kila asusuai kapaani keve bil ipo abis ang. 20Kata lapo rukuntaunmiang lik ani makarap ve kalto si lapotav anguan mang an using a rai ang parikkatapa gulang. Namemta lapo lomon iakonang ta parik namempa anguan angkoaian asi ro.

21Au, kata lapo taun vunga na petau angparik kitapa angan ta ring pok asukang aPaulo kala tapasuk na kala mengen iria ta,“Petau, si man mita longong kag atatai tatara ago ta sang an le Kerete, parik taralapaangkoai sime siangnei kitmat lava asukangke. 22 Sikei kana napo buk ani mi atungakit kami lomlomon, using napo nas takapo kovek i mangsikei imi ka mun, sikei

APOSEL 27:23 239 APOSEL 28:8perengan ke papalik ka rikek. 23 Usinganginang vong mangsikei a angelo si kagGod kata serei singig. Kapo God voiangnapo soturungai serei singina. 24 Na kalaantok iau ta, ‘Ku ago ta leng an, Paulo.Kuan tung lak mete Kaisar. Na God katalalongong kam keve sokotuk aniria kipo auaive numai.’ 25Au petau, mi atung akit kamilomlomon using napo atogon a lomlomonane si God ta ka serei asukang val katala an-tok iau. 26 Sikei, taran suai gol si mangsikeia kulenusa.”

27Au, si va 14 i tenei vong,malu kata laposang pulakai tatamem si laman Adarias,kalapo nei liuan vong na petau i kuli peren-gan ang kilapo nanasai ania ta kilapo sereiangasungai i rina. 28Na kilapo atokngai anilulungai i laman na kila sabonai ta lulungaiina katapo 20 na nganga. Na kila anguansang alak lik an na kila anguan atokngaian na kata lapo 15 na lulungai i lamanang. 29 Kita lapo leng vei namemla sanglak kuli bangang na kila asuai ani puat asokorukang ane mung na kilapo sokotukani malangas ka serei sumasuma. 30 Vap ikuli perengan ang kitapo buk sip, asukanga kila atikok asiang a vul velai ani mengenkapau ta kipo buk an asuai ani sokorukang.Kila usausa si kiksiang kuli vul 31 na Paulokala antok a ainoinoai i visvis kuvul vekana petau ta, “Man a vap ke ki pasal suaiani perengan ke, parik mipa angkoai sisapang.” 32 Au na petau i visvis kila tangatok na angus i po pala akit ani vul ang nakila atalipai ania na kala meleng.

33 Na nei liuan i tenei vong ang tungsi tangat Paulo katapo mengen akit iria sikari angan. Kala antok ta, “Kalapo va 14i taun i kami tav angan using mipo ago iararai si keve taun. 34 Kana napo buk imitami angan asi kami dual using kapo kovekluai ta mangsikei a ung i patumi ka mun.”35Asukang a kala luk a saui na kala posongro si God e mataria aongos, ka tevek ia nakala angan. 36 Au riria aongos kapa kilauruk na kilapo angan. 37 Namem aongos,tataot imem katapo 276 kuli perengan ang.38Taun kila masung kila asuai ani keve koni akos kuli perengan ang ane nei laman asiakala ania.

To kata tavadek a perengan

39 Au, kala tangat na kila arai ani posoki kone sikei parik kitapa kinle na ring angna kilapo atokngai asi alali taun ania asi ansang lak kuluna. 40Au, kila tanga tok a keverukang na kila atolongon iria nei laman navuk taun ang kila kunis a angus i po tengakit ani alali ang na kila tak a sokorungatna kila sang ane ngerelo. 41 Sikei, kila sanglak kuli ringmat na kala tukit. Parik kalapaangkoai si taruk pulakai, asukang a tokalapo goeng na mung ina i perengan ang.42 Petau i visvis ang kilapo lomlomonaiasi raung suai ani keve kongato vei ki kasalak ane ring kolo na ki sip. 43 Sikei kariainoinoai katapo buk asapang ani Paulo nakala atakun iria. Kala asok iria kipo nas anikas asi kari kas alak aino. 44 Au na mangvapkila luk a keve vukei i kuli perengan angna mangmatan nem asi kari kas alak. Ririaaongos kita serei aro e ring kolo si selen ke.

28Paulo si kulenusa ang e Melite

1 Si taun namemtala serei aro aongos engerelo kila antok imem ta kana asan akulenusa ang ta Melite. 2 Ri vap i kulenusaang kita ruduai aro luai animem aongosna kila taun a kuan kut using katapo taunlivus ve langit. 3 Na Paulo kala lukluk avolo kut na kala asuai ania kuli kut namangsikei a kene katapo sip animanas i kutang kala kalat ia e kungana. 4 Si taun a vapi kulenusa ang kila arai ani bil ke, kilapomengen angpokpokai aniria ta, “Kapo araiasukang ta igenen ke katapo igenen daung.Kantanem katala sapang le nei laman sikeikana kara god i atutuman kalapo saupaiania asi kana mat.” 5 Sikei kala asuai anikene ang nei kut na parik katapa atogonmapolok. 6 Kita lapo sekpat konang taka vusul vo ka uak na ka mat, sikei kilakokoai ani taun vunga na parik kitapa araiani mangsikei a bil, asukang a kila pokaiani kari lomlomonai na kila antok ta kapomangsikei a god. 7 Au, angasungai i vukoring ang katapo atogon a vuk roe ke ain-oinoai i kulenusa ang kana asan ta Popolio.Kala songo alak imem na namemanla agove nia na potol a taun na kata aiveven aroluai animem. 8Na tamana i Popolio katapomatung kuli pata ta mulak na vinga kuivelai ani dus. Paulo kala palak sian arai

APOSEL 28:9 240 APOSEL 28:31ania, kala sokotuk le na kala amatung akungana singina na kala vil ato ia. 9Emungi bil ke mang keve vap malepen miang ikulenusa ang kita serei singina na kala vilato iria. 10Kita alis imem ta keve akanangaimiang i kari mamaila animem na emung sitaun i kamem la tapasuk pelek ani kari rinakita alis imem ta keve alilis ani ka koi imemsi kamem paspasal.

Paulo kanla serei e Rome11 E mung i potol a ulen namemla kokos

kuli mangsikei a perengan le Aleksandereskatapo ago si kulenusa ang sipomumunanitaun daian, kana asan ta Dioskuri. 12 Aunamemla sang tung e Surakusai na name-manla ago na potol a taun e iang. 13 Le iangnamemla sang vulis ane Region na si taune mung ina malu le pal matas kala sereina si vapongua i taun namemanla sakama Potiolo. 14 E iang namemla sabonai animang keve vap lomlomon na kila songoimem si an ago ve ria si limalengua nataun. Le iang vanang namemla palak aneRome. 15 Ri vap lomlomon kila longong tanamemlapo palak, asukang a kila pasiang eselen ane si ngono rina ang, Apio Poron naTirio Taberno, na namemanla angruduaive ria e iang. Si taun ang a Paulo kala araianiria kala posong ro si God na kala uruk.

16 Au namemanla palak ane nei rina eRome na kita atolongon a Paulo asi agopapalik ve mangsikei a katakai i visvis asiararai bat ania.

Paulo kata akus ta akus ro e Rome17 Au, e mung i potol a taun kala songo

akuvul a keve vap lava i ri Iudaia na kalaantok iria ta, “Keve tungag, parik natapaabis a mangsikei a lau rikek taun kara vapna parik natapa mengen arikek ani kevelaulauan si keve tivura. Sikei kita teng akitiau e Ierusalem na kila alis iau e kungariai ri Rome. 18 Kita susuiai anig na kilapobuk akala anig using parik natapa putuka mangsikei a saupai asi kag mat. 19 Sikeiri Iudaia parik kitapa ainainak, asukang anala antok ta kapo ro nakan mengen meteKaisar. Sikei natapo kovek i mamaitenani kag matan vap akorong. 20 Asukanga natapo buk arai animi si mengen venami. Tukulai i kag siang nei gogotan keusing natala akuskus ta akus ro ke voiangri Israel man ki lomlomon tatana ki teng

ato.” 21Na kila antok ta, “Parik namemtapaluk ta mangsikei a panbuk le Iudaia simengen amalangas tatam. Kapo kovek imangsikei i keve tasimem i pasal le iang tamengen amalangas ta ka atogon mengenrikek anim. 22 Sikei namempo buk longonganim using namempo nas asukang ke tapaspasal petekai ke singimi, ri vap aongoskipo mengen arikek ania.”

23 Au, kila vilvil akorong a mangsikeia taun si angruduai ve nia. Na kimelaserei aduk si ring ang katapo ago singina.Le si tenei vauk tung tenei ngelik katapopalpalas ane singiria ta vainagoan si Godna kapo mengen atutuman iria ta Iesu lesi saupai si Moses na le si keve katakai ikus amalangas. 24 Mang matan kita lapolomlomon ta kana mengen, sikei mangmatan parik. 25 Au, kila anggegelai neiliuan iria na kila pasal suai e mung i Paulokata posong na akamusai i vuk mengenke, “Malanganto Gogoai kata mengen atu-tuman e nguruna i Esias katakai i kusamalangas. 26 Ku pasal taun a vap ke naku antok iria ta mi longong, sikei parikmipa kinle. Mi gule, sikei parik mipaangkoai si arai. 27 Using a pakangat iriai vap ke kalapo vong. Parik kipa angkoaisi longong ta talingaria. Kitala apilum amataria, vei nganing ki arai ta mataria naki longong ta talingaria na ki tun kinle tapakangat iria na ki pokai na naka vil atoiria. 28-29 Asukang vang a napo buk imi sikami malangas ta vilvil ato ke si God katalapasal ane si ri vap i ngising, na riria kilongong ia.”

30Na kata ago e ang ani pongua namataskirol si kana lu i samui na kalapo angruduaive ri vap miang. 31 Na katapo akuskus iriae ring malangas ta vainagoan si God velaiakalkalit ta Volava Iesu Karisto. Na katapokovek i bil asi tubat ania.

ROME 1:1 241 ROME 1:17

Ani riRomeBuk ke Paulo kata salik ia using katapo

atogon a vubuk lava si kana an arai animang keve kuvkuvulan i vap lomlomonnei rina lava e Rome. Kana vubuk ta kanago kuvul lik tapai ve ria, au kala pasallak ane Espania (1:10). Paulo kata atataiamalangas aro luai ta Akus Ro i Karisto neibuk ke, na matan to ang ria kipo using aIesu kapo ro ki atogon ia. Aino luai, kataalis a mengen i angruduai ve posong rotaun a keve kuvkuvulan e Rome. E mungkala palas a tukulai luai i buk asukang ke,“Le si lomlomon ta akus ro, tarapo angkoaisi serei igenen korong e matana i God”(1:17). Kapo atai kapa ta ri vap aongos,kantanem kipo matan vap i Iudaia, vo simang keve patvap pulakai, ria aongos kipokeve katakai i bil arikek. Asukang a Godkatala ngorem iria, na ka songo ato pokiria. Au na igenen kapo lomlomon ta IesuKaristo, God ka vil ato ia. Si 5-8 Paulokata mengen ta supsupai i saupai si God,na Malanganto Gogoai nei to singiria kipolomlomon ta Iesu. Si 9-11 Paulo kapomengen amalangas ta kana mangsikei amamaiten lava, ta pat vap ang ri Iudaia,voiang a God katala akanangai aino aniria,ani kakana ta matan vap akorong, petaulava iria kitala pataliung a Iesu. Au kapa tapetau duk luai i ngising kita mela serei vapipo auai ve Iesu, sikei ri Iudaia, parik. SikeiPaulo katala lomon ia ta emung ri Iudaia kisereimatan vap si Iesu. Si akamusai i palpali buk ke, Paulo kapo mengen ta matanlaulauan kuvkuvulan i vap lomlomon kapomamaiten ta ki using ia.

Mengen i angruduai1 Nau a Paulo napo asosokai ke Karisto

Iesu. Kata songo iau ani naka aposel, na kaatung iau ani naka akus ta akus ro si God.2 Aino luai God kata palapalatung ta akusro ke nei salsalik gogoai si kana mamain takatakai i kus amalangas. 3 Akus ro ke kapoakus i kana nat akorong voiang kata sereisi pukun le si patvap ang si David. 4 NaGod katala tak atadut pok ia pelek a mat,na ka atung amalangas ia ta nia na nat i

God velai ani kitmat i Malanganto Gogoai.Io, nia palau nang kara Volava Iesu Karisto.5 Le singina akorong a namemla kun lukani alilis roron ke ani namem abis asukangta aposel, ani asan ina ka laba nei liuan imatan patvap i ngising asi kari lomlomontatana na ki longong singina. 6 Au nanami kapa mipo palpal ina i vap ke, namivoiang a Iesu Karisto katala kun songoanimi. 7 Napo alis a panbuk ke taun imi,petau vubukan aongos ang si God e Rome.Kata songo imi na kana milapo petau dauskakana akorong. Roron ve marip le si Godtamara na Volava Iesu Karisto ka sinongsingimi.

Paulo kapo taoke ani kan arai ani vap iRome

8 Ainoai i bil, napo poso aro kag God siIesu Karisto marai imi aongos, using e kulirina aongos kana kilapo angakusai pulakaita kami lomlomon.

9Godke voiangnapo aisog ania ta pakan-gat ig aongos si akuskus ta akus ro i kananat kapo nas luai ta napo tav ausai ani ulilomlomonai animi. 10Nei kag keve sokotuknapo uli sokotuk ta si vubuk si God ka roronanig na nakan serei korong tapai singimi.11Using kapo kag vubuk lava luai asi an araianimi, using asi kag an pakangai si pagalanimi ta mang keve alilis i Malanganto,asi kami madot. 12 Ani nami kuvul venau, tara angakikitai angpokpokai ani karakeve lomlomon siksikei. 13 Keve tungag,napo misag ani mi vongvong ta natapo ulilomlomonai ta name serei singimi. Sikeikatapo taklai kag lomlomonai si mang kevenem tung lak vang kana. Kag an serei kenang asi kag an ngumut ta mangmatan uaiimi, asukang val natala kun ngumut kapa simangmatan vap i ngising. 14 Io, kapo kakagluai ta telan nang si ri Elas, vap akalit, na rivap palau kapa, vap po vongvong ang. 15Auna le si oring ke vang kana, kag uruk lavaani nakan akuskus kapa imi e Rome ta akusro ke.

Akus ro ninia na kitmat i God16 Using parik luai napa mamaila marai

akus ro ke, using ninia palau kapo kitmati God asi vil ato aniria aongos kipo lom-lomon. Aino le taun ri Iudaia akorong, lena taun ri Elas kapa. 17 Using le si akus roke, tarala arai ani kana abis i vilvil akorong

ROME 1:18 242 ROME 2:8a God. Na tarapo kinle ia le si lomlomon,le si tutapongai tung si akamusai ina, valmengen ang kita salik ia ta, Igenen korongka teng a to tukulai ina si kana lomlomon.

Ri vap aongos kitala pasal akipai ani God18 Io, tara arai ania ta kana marala kapo

serei amalangas le pangkul marai tu tal-iung ania na marai lau rikek si ri vap,using e iang kipo vil apalau a tutuman.19 Using a keve bil asi kari malangas aniGod kapo matung amalangas luai nei li-uan iria. God akorong katala amalangasaianiria tatana. 20 Asukang ke ta tutapongaile si taun i asinong ani kuli rina ke, parikkitapa angkoai si arai korong ania, sikei lakkana asisinong aongos kitapo mangai anikana kitmat asikei na kana laulauan daus.Asukang vang a kipo kovek luai i pangau asivulis pulakai ta kari keve kapau. 21 Usingkantanem kita lapo malangas ta God, sikeilak parik kipa poso amiminaungan ia valkapo God, na kipo tav posong aro kapasingina. Lomlomonai iria kata lapo tung sibil palau luai. Asukang vang anio i vingariakala vil avong luai aniria. 22 Kipo lagalagairia ta kipo nas, sikei kianpo serei a nio.23Na kilapo teng apok a miminaungan angpat ani God vopo to asikei ang, na kilapoalis ia taun a ri kankanuai i igenen palauvopo mat korong ang, na ri mani, na rimanmanik vap po palis na daling ang evunep.

24 Nang tukulai ina God kala atolongoniria ani ki using kari keve laulauan visuk sivubuk madot i vingaria. Nambang si lausuke kipo vil asain vok luai ani pukun iriaangpokpokai. 25 Kilapo sakol a tutumani God ta kapau, na kilapo soturungai ve-lai ani abis taun ani kana asisinong, sikeinia na vo asisinong ang kalapo ago palau,voiang a alatun kapo koi luai ania asikei.Tutuman. 26 Au na si oring suke God kalaatolongon iria asi kari sasakining taun anikari keve vubuk vopo vok ang. Asukanga si selen ke palau kari mamain ta ainakila kun sakolai ani selen ro i rot kuvul vetauan ta selen lok. 27 Na asukang kapa ritauan kilapo kun atolongon ani selen roi ago kuvul ve aina na kilapo angvubukve ria pok. Tauan kalapo pataun a mangtauan velai ani tav mamaila luai. Sikei ki

asalak lak a seupok ina e pukun iria ako-rong, angkokoai si lok ang. 28 Au na usingparik kitapa buk lomon alava ani God, kataatolongon iria ani ki nio, na ki abis a matanavibisan ang kapo tav angkoai luai ta ki abisia. 29Kitala duk luai ta keve lau lok, keve laurikek, kamkamusing ani tauia, lomlomonaipel, vinga neikien musik, daung, angkiki,duk luai ta kapau, na uli talukluk ro. Kipovap mengen musik, 30 piliusai ani mangvap, mirik ani God, nau varas, vanganglava, toroi, asereiai ani selen tanginang irikek, sualpok ani tamaria ve rinaria, 31nio,tav atutuman, tav angtunganan, na tavngorem. 32Matan vap ke kipomalangas arokana saupai korong a God, ta ria matan vappo akalit ta laulauan lok asukang suke kiporo si mat, sikei kipo abis lak ia, na alava inakipo kun atogon ani pakangat i uruk animang matan vap po vil ani keve lau rikekang.

2God kapo saupai akorong luai

1 Asukang vang a numai iuang, nangkupo saupai ani mang vap, kupo kovek ipangau asi vulis ta kam kapau. Using mankupo saupai ani mang anu, nang palau ku-lapo asalak pok ua ta maiten marai numaivopo saupai ang kulapo vil akorong poknia na lau ang. 2 Tarapo malangas ta kanasaupai korong a God kapo uak taun iriakipo vil a matan lau asukang. 3 Au iuang,nang numai kupo uli saupai aniria kipo vila matan lau ang, sikei kuan lapo kun vilpok ania. Au sa nang? Kupo lomon iata ku sip pelek korong a mamaiten i kanasaupai a God, ingko? 4 Vei nganing kupolomon apalau kana roron lava na God, kanalomon suai na kana ananap? Sa, kupo balak ta kana roron a God ka aselenai animtaun a lomon pokai? 5 Sikei, using kamvinga kitmat na tav lomon pokai, kupogap akuvul kana marala taun ua pok. Auna ka tu kokoai ani taun ang kana saupaikorong a God ka serei e ring malangas luai.6Using nia ka seupok angkoai palau si abissi siksikei, 7 ria kipo tung ananap akit si abisro na kipo gule using a miminaungan, naasan ro, pukun vo tav vok ang, ka seupokiria ta to asikei. 8 Sikei ria vap po duk talomlomonai lava pok ang aniria, kipo tav

ROME 2:9 243 ROME 3:7using ani tutuman, kipo uruk si using anilau rikek, God ka atogon a marala manasna ka amiming iria tatana. 9 Ka atogon aamiming ve kui ka serei singiria aongos vappo tung ta lau rikek ang, si ri Iudaia ainole na si ri Elas. 10 Sikei maumausan roron,na asan ro ve marip kapo kakaria, vap angkitala bil aro, tutapongai si ri Iudaia le nasi ri Elas. 11 Using a God kapo kovek i laui tere alava ta mang matan. 12 Arai, riakitala bil arikek si kovek i saupai, ki mat sikovek i saupai. Na ria kitala bil arikek siatogon ani saupai, si saupai ang palau Godka saupai aniria tatana. 13Using parik nangta vap po uli longong apalau ani saupai angkipa korong e matana i God, parik. Sikeivap ang kipo abis using a saupai, God kaposong a vap ang ta kipo korong. 14 Napomengen asukang ke, man a vap i ngisingkipo ago kovek i saupai, sikei kipo usingkari laulauan korong i ago, nang nia palaukalapo kari saupai. 15Matan vap suke kiposo akalitai ta keve vubuk i nei saupai kapoago e pakangat iria. Au na ria akorongsi kari nanasai kipo nas ta kipo korongvo kipo lok, 16 si taun ang God ka alis akitmat si Karisto Iesu na ka saupai ani keveavibisan i po abis musik lik ang, nang valakus ro ke singig kapo amalangasai ania.

Ri Iudaia na saupai17 Au na man numai vopo kin pok ke

anim ta kupo Iudaia na kupo akus alavapok tatam ta kupo using aro na saupai nakupo aminaung amang vap ta kamangtun-ganan ve God, 18 na kapa, ta man kupomalangas kana vubukna kupo tav ainak anilau rikek using numai kutala akalit aro luaita saupai, 19 na man kapa kupo nasai aniata kulapo angkoai si ausingai ani vap pomataba ang. Na numai a malangas singirianei vong, 20 na kupo koros akorong a vapkipo vongvong na kupo katakai i akalitkapa singiria kipo asukang val ri nat liklak, using kupo antok ta nei saupai, malan-gas na tutuman kapo siang kirol aongossingina. 21Au kanat numai vang kana kupoakalit a mang vap ke, sa, kutala akalit ua voparik? Numai kupo atatai ta ago ta ainauan, sa, kutala ainau? 22Numai kupo tubat apanik, sa, kutala panik? Au na numai kupokilis a soturungai serei si tangatangai, sa,kupo ainau nei keve lu i atailai, vo parik?

23Numai vopo kus aminaung ang ta saupai,sa, kupo lakau saupai vo parik? Pua, kupotav mamaila luai ani God. 24 Arai, tukulaiina palau singimi, na ri vap i ngising kilapomengen i kilis ani asan i God, asukang valkita salik ia. 25 Nambang a napo atai imita lampulit kapo ro man tara usiusing arona saupai, sikei man ku lakau ia, kantanemkuta lampulit, nang kulapo asukang valigenen tav lampulit. 26 Asukang a manria parik kitapa lampulit, sikei kipo usingaro luai ani keve vubuk i saupai, kila taotiria asukang val vap lampulit. 27 Au nariria kita tav lamut aniria si pukun, sikeikipo usiusing apunuk aro luai ani saupai,vap ke ki akalit amese tatami, nami vappo lampulit ang. Kantanem parik kitapalamut iria val kami sausaupai, voiang mitasalik amalangas aro ia sikei mipo lakauia. 28 E iang vanang tarala arai ta man aigenen kapo asan Iudaia si pukun palau,parik kapa Iudaia tutuman. Na lampulit ipukun palau, parik kapa bil tutuman kapa.29 Sikei vopo Iudaia nei vingana luai ang,nia kapo Iudaia tutuman. Na lampulit kapokun bil i nei vingana, na parik kapa abis iausing kapo buk apunuk palau ani salsalik,parik. Malanganto kapo asereiai ania naparik kapa luk alatun le si ri vap, parik. Godka alatun ia.

31 Au na ri Iudaia kipo atogon a saka bil

roron an voiang kipo angkoai si lakat animang vap tatana? Lampulit kapo asereiaiani saka roron an? 2 Pua! Kapo miang luaia keve roron kipo atogon ia. Ainoai ina taGodkata lis iria ta kanamamain tamengen.3 Au na man a mang matan iria kitapotav lomlomon, sa, kari tav lomlomon kalavil apalau kana lau tutuman a God? 4 Kaago luai! Kantanem man ri vap aongoskipo kapau, sikei God ka uli atutuman lak,asukang val kitala salik ia ta, Ani kam kevemengen, ki kinle ia ta kapo tutuman. Naman ku ago nei saupai, ka kovek luai i ringasi tupang anim. 5 Au na man kara kevelau lok, na kana lau korong a God kala sereiamalangas, tara mengen ta sa? Ta Godke kapo tav korong si lis ani kana marala?Napo mengen val nas si igenen. 6 Ka agoluai! Man kapo tav korong a God, ka sakasaupai korong an ani kuli rina ke? 7 Vei

ROME 3:8 244 ROME 4:4nganing a mang anu e iang kapo buk gelta, “Man kag kapau ka asereiai ani kanatutuman a God, na asukang kana mim-inaungan ka laba, aumarai sa na napo tunglak si saupai val igenen rikek?” 8 Sa, tarabil arikek asi kara arai ta God ka bil aro?Iuang vola kapau luai! Sikei mang matankipo mengen i pilius na porot animem takakamem nang ta mengen. Kari saupai asimat kapo koi luai aniria.

Kapo kovek ta sikei kapo igenen korong9 Au sa kana? Tara ri Iudaia, tarapo

vap ro ani mang matan vap? Parik luai!Using lenginang taratala saupai ta ri Iudaiave ri Elas aongos kipo ago akitmat neilau rikek 10 asukang val kitala salik ia ta,Kapo kovek ta igenen kapo korong, kovekluai. 11 Kapo kovek i igenen kapo togonnas, kapo kovek i mangsikei kapo guleguleusing a God. 12 Ri vap aongos kitala tavalsuai, ria aongos kuvul kilapo tav lulupusanluai. Kapo kovek i mangsikei kapo abis alau roron, kapo kovek luai. 13 Konomoriakapo tu tavasan val mopong. Kalkalameiria kapo saup a mengen kapau. Maras ikene e tabek iria. 14 Na e ngururia kapotogon maras kitmat na kipo amanga mai.15 Kakiria kapo sang abis luai asi an daung.16 Kari keve selen kipo pasal singina kipoultaliung ia velai ani tagoeng na mamakus.17Kipo tav nas luai ani selen i marip. 18Naske ta ki lolokovo ani God, kapo tav serei neilomlomonai iria. 19Val tarapo malangas tamengen i saupai kapo pasal taun a vap angkipo usiusing a saupai, ani ri vap aongos kikovek luai i mengen, na kuli rina aongoska mamaiten si ngenget e matana i God.20Using si lau i abis using ani keve saupai,kapo kovek luai i sikei kapo angkoai si vilakorong pok ania e matana i God, usingle si keve saupai ang nang kala atogonmalangas ani lau rikek.

Igenen kapo korong e matana i God maraikana lomlomon

21 Sikei kana vang kalapo atogon seleni vilvil akorong le si God kalapo ago ering malangas. Na parik luai ta si usingsaupai. Selen ang, buk i saupai kapo men-gen tatana na buk kapa si ri katakai i kusamalangas, 22 asukang ke ta man a si kapolomlomon ta Iesu Karisto, God kala taot ia

val kapo igenen korong e matana. Io, vilvilakorong ke ka pasal taun a vap aongos,manki lomlomon. Kapo kovek i angpetpetekai.23 Ri vap aongos kitala bil arikek, na kilapokal ani sigil si kana miminaungan a God.24 Na nia, si kana lavlabat i alilis roron,katala vil akorong iria kovek i samui. Kapokana alilis using kata samui ato iria maraikari angtogon ve Karisto Iesu, 25 voiang aGod kata akalit ta mat ina e ring malangasasi kana amatung ani luai ve ria vap polomlomon ang ta rangai ina. Kata abisia asukang asi amalangasai ani kana laukorong na kana laulauan i ananap, parikkatapa amalak vil arikek ani ri vap maraikari keve lau rikek i abis aino ang. 26 Auna asi amalangasai ani kana lau korong sitaun ke, nia papalik kapo korong. Na mana si ka lomlomon serei si Iesu, kala taot iata igenen korong e matana.

27 Au na nei a roron i keve kus aminaungke? Pua, aongos nang ki kamus luai. Aumarai sa nang? Marai i uli usiusing saupaike? Parik luai! Sikei si lomlomon papalik,nia kapo bil laba. 28 Using namemtalauli mengen akit ta igenen kapo korong ematana i God marai lomlomon na parikluai using kapo usiusing a keve saupai.29 Au, sa kana? God ke ri Iudaia papalikna parik ta ke ri vap i ngising kapa? Parik!Kakaria kapa nang! 30 Using God nia kaposikei palau, na nia ka vil akorong aongos ari lamutan marai kari lomlomon, asukangpalau val ri vap tav lampulit kapa. 31 Ausa, taralapo vil apalau vang kana na saupaiusing tarapo lomlomon? Parik! Taralapokip akos ia nang.

4Akus i Abaram kapo akalit ta selen asi serei

a igenen korong1 Au, tara mengen ta sa si Abaram,

tivumem i pukun ke? Kata sabonai anisa si bil ke? 2 Using man a Abaram kataserei igenen korong marai kana keve abisro, kapo koi luai ania ta ka kus aminaung,sikei si matana i God parik kapa asukang.3Using a salsalik kapo mengen ta, Abaramkata lomlomon ta God na singina kala kinleia ta kapo igenen korong e matana. 4Mana igenen kapo abis asi luk seupok, seupokang parik kapa alilis palau, sikei ki taot ia

ROME 4:5 245 ROME 5:4ta kapo seupok i kana abis. 5 Au na anivopo tav abis ang, sikei kapo lomlomon taGod vopo vil akorong ang ani vap rikek,sukana si kana lomlomon, God ka taot ia takapo igenen korong e matana. 6 Asukanga David kata kun mengen ta tauia roron,ke igenen ang God kapo taot ia ta kapokorong e matana. Parik kapa tukulai inale si kana keve abis ro, parik. 7 Tauiaroron kakaria vap ang a God katala lomonsuai ani kari keve lau i putuk saupai. Navap ang voiang a God katala pakut karikeve lau rikek. 8 Tauia roron, ke igenenvoiang a Volava parik kapa anguan taotan ania ta kapo igenen rikek. 9 Au sitauia roron ke nang, ke ri lamutan papa,vo ke ri tav lamut kapa? Using taratalakin ia ta, God kata taot a Abaram ta kapoigenen korong ematana tukulai ina si kanalomlomon. 10 Au kata saka luk an nangani vilvil akorong ang? Sa, katala lamutlenginang, vo parik lak? Nambang, pariknang ta e mung i la lamut ang, parik. Sikeiaino si po tav lamut lak. 11 Na kata luk alampulit ang asukang ta akanangai asi nakakit ani tutuman i vilvil akorong ang, nangkata luk ia marai kana lomlomon. Niniapalau a lomlomon ang kata lapo atogon iasi kana po tav lamut lak ang. Tukulai inaani nia ka tamaria i ri vap aongos voiangkipo lomlomon, kantanem kipo tav lamut,na singina God ka taot iria ta kipo korong ematana. 12Na ka tamaria kapa i ri lamutan,na parik using kipa lomon amamaiten alamut, parik. Sikei using kipo akik kakusing a selen i lomlomon ang a tamara taAbaram kata atogon ia si kana po tav lamutang lak.

Palapalatung ang si God ke ri vap lomlomon13 Asukang ke. Palapalatung ang si God

ve Abaram na kana matan inatus ta kitauk i kuli rina ke, parik katapa tukulai inausing kata usiusing a keve sausaupai, parik.Tukulai ina using kata lapo igenen korong ematana i God le si kana lomlomon. 14Usingman a palapalatung kakaria kipo abis us-ing a sausaupai, pua, lomlomon ka palau,na palapalatung ang kapa ka kun palau.15 Saupai kapo uli asereiai ani marala. Mankapo kovek i sausaupai, ka kovek i putuksaupai. 16Asukang apalapalatung angkapotukul le si lomlomon. Na kapo tapasuk kuli

kana roron a God ani ka bil tutuman si kanainatus aongos, parik ta aniria papalik vappo nas ani sausaupai ke, sikei aniria kapavap po lomlomon ang val Abaram, nia kapotamara aongos kuvul. 17 Val kitala salik iata, Nata atung ua ani ku tamaria aongos imamain ta matan vap. Au na kana kapotamara si matana i God. God voiang katalomlomon tatana. God voiang kapo ali toani mat asi kana tadut, na kapo asereiaiani palau asi kana tutuman. 18 Kataposugul velai lomlomon na asukang kuli kanalomlomon, kala serei a tamaria i mamainta matan vap. Val kalingana asukang ke ta,Matan tus im ki duk asukang. 19 Na katalakinle velai ani tav ngau ta lomlomon, takata lapo asukang ta 100 kana matas i toangasungai ani mat. Na asukang kapa siSara, ta kala mat aongos kana lomlomonaiani ingus. 20Sikei parik katapa lomlomonaianglok si palapalatung ang si God, kanalomlomon kata serei akitmat na ka taksunguk a miminaungan ina i God. 21 Katanas aro ta sa na God kata palapalatung ia,kapo togon kitmat si asereiai ania. 22 Aunambang, tukulai ina katala kinle ia ta kapoigenen korong e matana. 23 Mengen sukenei salsalik parik ta ania papalik kalapaigenen korong, parik. 24 Anira kapa, tatarala vap korong, tara taralapo lomlomonta God, vo tak atadut ang ani Iesu karaVolava pelek a mat. 25 Iesu kita asel ia anika mat asi vil suai ani kara keve lau rikek.Na God ka tak atadut pok ia using si kanataot anira ta taralapo vap korong.

5God kala posong ira ta taralapo vap korong

1 Io, usingGod katala kinle ira ta taralapokorong e matana si kara lomlomon. Auasukang vang a taralapo atogon a marip keve nia, le si kara Volava Iesu Karisto. 2Niapalau kata tavasai anira, si kara lomlomon,taun a roron ke kana taralapo duk tatana.Na taralapo kus aminaung si atumata tatara an auai luk si kana miminaungan aGod. 3 Na parik ta nia palau nang, sikeitarapo kus aminaung kapa neina i karakeve mamaiten. E, using tarapo malangasta mamaiten kapo uai asereiai ani madotasi tung akit, 4 na madot i tung akit kauai asereiai ani igenen tutuman, na ige-nen tutuman ka uai asereiai ani lomlomon

ROME 5:5 246 ROME 6:6akoai. 5Na si lomlomon akoai kapo kovek imamakus, using God katala bekai ani kanangorem e vingara si Malanganto Gogoai,nang kata alis ira tatana. 6 Kapo asukangke si taun i atutung ang, taratapo ngau luailak, Karisto kalamat animamain ta katakaii bil arikek.

7 Kapo tav koi luai ani mangsikei kamat rokot a igenen korong, vo vei ngan-ing mang anu kapo kaisap asi kana matani igenen ro. 8 Sikei God katala akalitaianira ta kana ngorem asukang ke. Si tauntaratapo katakai i bil arikek lak Karisto katamat anira. 9Au na using taratala luk a vilvilakorong si rangai ina, e iang taralapo nasaro luai ta tarapo sapang singina, pelek amarala ang si God.

10 Using si taun taratapo angpetpetauaive God, God kata angrodokotai pok anirakuvul ve nia ta mat i kana nat. Au kana,using a luai ke kalapomatung, pua taralaponas aro ta taran sapang si to ang ke kananat. 11 Na parik ta nia palau nang, sikeitarapo kus aminaung kapa si God si karaVolava Iesu Karisto, voike kata amatung aselen i angrodokotai pok anira.

Adam ve Iesu12 Io, kapo asukang vanang, sikei a ige-

nen kata tukulai i rikek kuli rina. Aurikek, nia kala tukulai i mat. Na si selenke palau mat kala luk a vap aongos, usingri vap aongos kitala bil arikek. 13 Au nataun a saupai katapo kovek lak, lau rikeklenginang kalapo ago kuli rina. Sikei usingkatapo kovek i saupai parik katapa atogonkinkintong i kari keve lau rikek. 14 Sikeikantanem, using le si taun i Adam tung siMoses, lenginang amat katala saupai ani rivap aongos. Na aniria kapa, vap ang parikkitapa putuk a saupai ang, aongos ki kunmat kapa val Adam, nia katapo kankanuai iiuang ka serei.

15 Sikei, alilis ke parik asi me alangtongaiania ve lau rikek, parik. Using man a vapduk kitala mat si lau rikek si sikei palaua igenen ang, kapo roron luai ta kana rona God kuvul ve alilis ang kata serei kuliro ang, sikei a igenen ke Iesu Karisto, kalakaraunai ani vap miang. 16 Au na aliliskovek i samui ke si God parik kilongpaangkonongai ve uai i lau rikek si sikei aigenen ang, parik. Using si mang oring,

sikei a lau rikek kata asereiai ani saupaita vap duk ki asalak a maiten i mat, na simang oring, alilis kovek i samui ang kataserei asi pakangai ani vap miang kitala bilarikek, na kala asereiai ani vilvil akorong.17 Le si lau rikek si sikei a igenen, ri vapaongos kilapo ago si saupai imat le si sikei aigenen ang palau. Sikei si mang oring, vapmiang kitala luk a tavirimok lava i roronkuvul ve alilis i vilvil akorong po kovek isamui ang, ki an saupai kuvul ve sikei aigenen ke Iesu Karisto si to e mung. 18 Ausukana kalapomalangas ta lau rikek si sikeia igenen kata asereiai ani saupai asimat aniri vap aongos. Asukang palau ta abis roronsi sikei kata asereiai ani vilvil akorong tauna ri vap aongos. 19 Asukang a longo gel sisikei a igenen kata asereiai ani vap miangkilapo katakai i bil arikek. Asukang palauta longong aro si sikei a igenen kala asereiaiani vap miang ki serei vap korong. 20 Auna saupai kame lapo matung ani lau rikek,rikek kala serei alava e ring malangas. Io,lau rikek katala duk, sikei alilis roron kalaaunai i duk luai. 21 Ani ka asukang ke. Laurikek kata saupai taun amat. Na alilis roronka saupai nei liuan i vilvil akorong taun a toasikei si Iesu Karisto kara Volava.

6Taratala mat kuvul ve Karisto

1 Au tara saka mengen vang kana? Sa,tara uli dual si lau rikek ani kana rorona God ka serei alava taun ira? 2 Ka agoluai! Tara taratala mat pelek lenginang alau rikek. Tara me uli siang neina maraisa? 3 Tara taratala luk a asising akanangaita tara ke Karisto Iesu. Au, vei mipo tavmalangas lak ta asising ang kapo akanangaikapa ta taratala mat ve nia? 4 Io, kitalamo ira kuvul ve nia, le si asising tauiaang katala akanangai anira ve kana mat.Ani tara kapa tara kun to ani to tanginangasukang val Karisto, nia tamana katala takatadut ia pelek a mat ta miminaungan ina.5 Using man taratala angdokotai ve niasi kana mat, e iang kala tutuman luai tatarala kun angdokotai ve nia si kana tadutpok. 6 Using tarapo nas ta kara to ainokitala vil punuk ia kuli ngakputuk kuvulve Karisto, ani pukun duk ta rikek ang katagoengan, ani tara ago ta anguan asosokai

ROME 6:7 247 ROME 7:8an si rikek. 7Using man a sikei katala matsuai kalapo kalakala pelek a rikek. 8 Auna using taratala mat ve Karisto, e iangtara lomlomon kapa ta taran to kuvul venia. 9 Using tarapo nas ta using a Karistokatala tadut pelek amat, emungparik kapaanguan mat an. Io, mat kala kovek luai idual asi anguan saupai an ania. 10 Si kanamat kata mat ani rikek amatan sikei palauakorong. Sikei si to ke kapo to ia, kapo toani God. 11Asukang a nami, mi kinle imi tamitala mat pelek a rikek, na kanamilapo toani God si Karisto Iesu.

12 Au asukang vang mi ago ta naung anani rikek si saupai ani pukun po tamengkorong ke na longlongongai ani kana kevevubuk madot rikek. 13 Mi ago ta sung lisani keve palpal i pukun imi val keve bilasi visvis pakangai ani rikek, sikei mi sungasel imi taun a God val petau ila soungpelek ani mat taun a to. Na asukang kapami sung asel ia ta keve palpal i pukun imival keve bil asi visvis pakangai ani korong.14 Using kapo tav ro ta rikek ka uli saupaianimi. Arai kana milapo tauk i alilis roronke, parik mipa ago neite saupai.

Taralapo asosokai si laulauan korong15 Au nei, tara uli bil arikek lak kana

using tara lapo ago neite alilis roron ke naparik ta neite saupai? Ka ago luai! 16 Sa,parik mipa nas ta man mi naung lisai poktatami val keve asosokai taun a mang anu,nang milapo asosokai singina? Asukang taman mila alis pok tatami si rikek, nia katak imi taun a mat. Na asukang kapa siman mi alis pok tatami si longong aro, niaka ausingai animi taun a korong. 17 Volaro luai si God, using aino mitapo asosokaisi rikek, sikei vingami katala taluang luaiani mi using a matan akalkalit ang kanamitala luk ia. 18 Mitala kala pelek a rikekna kana milapo asosokai si lau korong.19 Napo mengen kana val kara lau ri vapsi pakangai animi using a nas i pukun imikapo ngau. Anangan mitapo uli sung aselani keve palpal i pukun imi ani ka asosokaisi visuk na putuk saupai si keve taun. Sikeikana vangmi sung asel iria asi kari abis anilau korong, ani mi vap daus luai ke God.20 Si pangau ang anangan mitapo asosokaisi rikek, na mitapo misag ani keve saupaii lau korong. 21 Au, saka uai roron i taun

ang mitala ngumut ia si keve bil ang kanamilapomese singina? Pua, akamusai i kevebil aongos ang, nang mat. 22 Sikei kanavang using milapo kalakala pelek a rikek,milapo asosokai si God, uai angmitala ngu-mut ia kapo aselenai animi ani mi vap dauskakana, na mi atogon a to asikei. 23 Usinga seupok i rikek, mat. Sikei alilis po koveki samui ang si God, to asikei si Karisto Iesukara Volava.

7Kankanuai i mengen le si sinsinong i os-

ongon1 Au, parik lak mipa nas keve tungag?

Napomengen a vap kiponas a saupai. Miponas ta saupai kapo teng akit a igenen si pan-gau ang kapo to singina. 2Man a aina kapoosongon, saupai i osongon kapo got akit iasi pangau ang kana tauan kapo to singina.Sikei man kana tauan ka mat, aina ang kalataluang pelek a saupai i osongon. 3 Kapoasukang ta man a aina ke kan osongon pokta mang tauan si taun kana tauan kapoto lak, tara kin ia ta kapo putuk osongon.Sikei man a tauan ang katala mat, kalataluang pelek a saupai i osongon na mankan osongon ta mang tauan, e iang parikkapa putuk osongon singina. 4 Asukangpalau keve tungag, nami mitala mat peleka saupai si mat, ani Karisto nia akorong kaatogon imi, namila kakana, ke iuang katalatadut pelek a mat, ani tara uai ta matan uaiang ani God. 5Using taun ang a vubuk rikeki pukun katapo teng ira, e iang saupai kalasolo atadut a vingara si abis ani keve laurikek ta pukun ira. Na uai ina, mat. 6 Sikeikana, taratala mat pelek a gogotan neitesaupai, na taralapo kala pelek a sa katapopis ira. Ani tara abis si selen tanginang siMalanganto, na parik ta si selen kavang sikeve saupai ang kita salik ia.

Kata mela goeng ira na rikek7 Au, tara mengen ta sa kana? Saupai

kana, nia na rikek? Ka ago luai! Tutu-man man katapo kovek i saupai, nala kunvongvong kapa ani rikek. Asukang ta mankata kovek i saupai ta, Ku ago ta mangalmusik an, nala kun vongvong kapa anibil ke mangal musik. 8 Sikei rikek katalasabonai pangau ania nei keve sausaupaike, na kala ariukai alak ani mamain ta

ROME 7:9 248 ROME 8:9mangal musik e vingag. Asukang a mankapo kovek i saupai, rikek nia kapomatungmat palau. 9 Aino, parik lak natapa nasa saupai, natapo to aro. Sikei taun nalanas a atakun ang, au nala arai ta pua napoduk ta rikek na nala mat. 10 Na e iangnala arai ta atakun ang katapo matung siasapang anig, nia pok kame asereiai anikag mat. 11 Asukang ke ta rikek katalasabonai pangau nei keve atakun ke na kalaariukai alak ani kana keve akipang asi kanaraung anig neina. 12Asukang vang a saupaikapo daus, na atakun kapa kapo kun daus,korong na roron.

13 Au sa, bil po roron ang nang katasongo mat anig? Ka ago luai! Sikei anirikek, asi kinle akorong ania ta rikek, niakata asereiai ani mat anig le si sa kapororon. Au na le si atakun, kala sereiamalangas luai ta rikek, nia kapo rikeksoliu a matan kinkintong. 14 Io, taraponas ta saupai kapo bil i malanganto. Sikeinau napo pukun palau. Au na rikek katalasel tatag na kana nalapo ago nei gogotanina. 15Au nambang a napo uli vongvong tamarai sa kalapo uli asukang ke anig, usinga lau ang napo buk abis ania, parik nalapaabis ia, parik. Sikei nalapo uli abis ani lauang napo mirik ania. 16 Na man a lau angnapomisag ani abis ania nanpo abis pok ia,si oring suke napo ainak ta saupai kapo ro.17Au asukang a parik nang ta nau napo abisa rikek ang, sikei rikek vopo ago ang singig.18Na e iang napo kinle luai ta napo kovek iring bil roron kapo to si pukun ig. Usingkantanem napo uli atogon vubuk madot siabis ani roron, sikei lak napo tav angkoaisi vil korong ania. 19 Using parik napaabis korong a lau ro ang napo buk ia, sikeirikek ang natapo mirik ania, nang ninianame lapo abis pok ia. 20 Asukang a man alau ang natapo misag ania nanlapo uli abispok ania, e iang kalapo malangas luai taparik ta nau nang napa abis ia, sikei rikekvopo ago ang singig. 21 Au e iang nalapokinle ta kapo uli asukang ke, man napo bukabis ani roron, rikek lenginang kame lapotutu asung. 22 Ane nei vingag luai napomaramarak ani kana saupai a God, 23 sikeinanpo kinle asukang ke ta saupai rikek sikeve palpal i pukun ke kapo angvisvis velomlomonai i nei vangang ig, na kalapo

got akit iau si saupai i rikek, nang kapoago si keve palpal i pukun ig. 24 Pua nauko na igenen malum ke! Si vang kana kaakala korong iau pelek a pukun i mat ke?25 Napo posong aro luai ani God si IesuKaristo kara Volava! Au na kalapo asukangke, nau akorong si lomlomonai ig, napouli buk angasik ani saupai si God, sikei sipukun nanpo angasik pok si saupai i rikek.

8To nei Malanganto

1 Asukang a parik kapa anguan atogonsaupai i mat an aniria kipo angtogon veKaristo Iesu. 2 Using le si Karisto Iesu,saupai i Malanganto vo lis ta to ang katalaakala iau pelek a saupai i rikek na mat. 3 Io,kapo asukang ke, sausaupai katapo kovek idual asi akala anira, using a keve lau rikek ipukun kitala karaunai ania. Sikei God kataakala ira asukang ke, kata asok akorongkana nat asi kana me luk ani pukun val rivap, taun kata sunguk a visuk i kari rikek,kala asukang val nia na seupok i rikek. Auna e iang kala poso saupai ta igenen ke,rikek, voiang kapo uli takai ani pukun ke,ka mat. 4 Ani tara, vap po auai ve Malan-ganto na parik ta vubuk rikek i pukunke, tara uli abis ani lau korong angkokoaival mengen korong i saupai. 5 Using avap ang kipo ainak ani keve vubuk rikeki pukun, nambang ria kipo uli atung anikari lomlomon si pukun palau ke. Sikeivap ang kipo ainak ani Malanganto, riakipo atung kari lomlomon si keve bil iMalanganto. 6Au mi arai, si atu lomlomonalava ta keve vubuk rikek i pukun, matkapo ago singina. Sikei si atu lomlomonusing ani Malanganto, e iang to na luaikapo ago singina. 7Using a igenen vopo uliatu lomlomon taun ani keve vubuk rikeki pukun kapo angsualai ve God na parikkapa longong si kana saupai. Tutuman luaiparik kapa angkoai si longong. 8 Au naria vap ang a laulauan rikek i pukun kapoausingai aniria parik luai kipa angkoai siauruk ani God. 9 Sikei nami, parik mipausiusing a keve laulauan i pukun. Milapousiusing a avibisan i Malanganto. Io mankapo tutuman ta Malanganto i God kalaposinong singimi. Na man a mangsikei kapotav atogon ani Malanganto i Karisto, parik

ROME 8:10 249 ROME 8:35kapa igenen ke Karisto. 10 Sikei man aKaristo kapo to singimi, kantanem a pukunimi kalapo mat marai rikek, sikei lak simalanganto imi mipo to using a vilvil ako-rong ang. 11 Au na man a Malanganto i votak atadut pok ang ani Iesu pelek a matkapo ago singimi, nia akorong pok a votak atadut ang ani Karisto Iesu ka vil atona pukun po tameng palau ang si kitmat iMalanganto ina, nang kapo ago singimi.

12 Asukang vang keve tungag, tarapoatogon telan, sikei parik ta si pukun na asiabis usiusing ani kana keve vubuk rikek,parik. 13Using man mi telan si keve vubukrikek i pukun ang, nami asi mat. Sikei manmi dunguk suai ani mamain ta avibisanrikek i pukun ta kitmat i Malanganto, mito. 14 Using ria Malanganto i God kapoausingai aniria, kipo inatus si God. 15Usinga Malanganto ang mitala luk ia, parik kapagot akit imi asi kami asosokai palau na mileng, parik. Malanganto ang mitala lukia katala kinle imi ta milapo inatus, na eiang tarapo angkoai si songo ania ta Aba,Tama. 16Malanganto akorong nia kapo an-gainakai kuvul ve malanganto ira ta tarapoinatus si God. 17Au na man taralapo inatussi God, e iang taralapo taukai kapa i kanatogtogon. Togtogon ang si God, voiang tarakuvul ve Karisto, taralapo tauk ina. Au naka ro ta man tara kui ve Karisto, e iangtarala angkoai si luk kuvul venia si ro i kanamiminaungan.

Miminaungan ang lak kakara18Using napo arai ania ta mamain ta kui

i taun ke kipo palau, using si alalangtongaianiria ve miminaungan ang ka serei anira,kapo soliu luai. 19 Arai, kana asisinong aGod kipo atu talinga ta angisan ka akalitamalangas ta kana inatus. 20 Using Godkatala saupai ta ki tung tapai si mese. Parikta riria kitapo buk ia asukang, parik. KeGod akorong ta pipilak aniria, velai anikana atumata 21 ta ka akalakala lak iriapelek a saupai i kui na pukun vok, anesi kalakala miminaungan ang ke inatus siGod. 22Using tarapomalangas ta asisinongaongos ke kita lapo uli aloi ta kui val kui iingus, le kabang le tung lak kana. 23 Sikeiparik ta asisinong papalik kipa kui. Tarakapa, vap ke voiang tarapo ainoai i matanuai i Malanganto, tara kapa, pakangat ira

kapo kui kaisap kati ani taun ang God kasamui suai aongos ani pukun ke, le ani taraserei inatus i aumata ta God. 24 Using silomlomon akoai taratala sapang. Sikeimantaratala tun a bil ta matara, nang parikta lomlomon akoai. Si nang kapo lom-lomonakoai ani bil katala tun ia lenginang?25 Sikei man tarapo lomlomon akoai taun abil tarapo tav arai lak ania, e iang tarapotung aro kokoai velai ani uruk.

26 Asukang kapa, Malanganto kapopakangai anira si kara ngau, using pariktarapa nas aro luai ani selen na saka neman tara sokotuk ia. Sikei Malangantonia akorong kapo sokotuk anira velai anitameng luai i nanasai na lomlomonaivoiang kapo tav angkoai si posong korongania ta ngur. 27 Au na vopo arai korongang ani vingara kapo nas kana lomlomonaia Malanganto. Using a Malangantokapo sokotuk anira, kana patvap a God,angkokoai val vubuk si God. 28 Au na riakipo buk a God, tarapo nas ta si keve bilaongos, God ka abis asereiai ani roron tauna vap ang katala songo iria angkoai val kanalomlomonai. 29 Using vap ang nang katanas aino iria, katala akanangai kapa aniriaani ka iton iria val kankanuai i kana nat,ani nat ang ka matavunim nei liuan i kevetasina. 30Au na ria katala akanangai aniria,katala songo kapa iria. Na ria kata songoiria, katala vil akorong iria. Au na ria katavil akorong iria, katala sunguk alakat iriana kilapo mang.

Kana roron a God31 Au, asukang vang a tara mengen ta sa

si keve bil ke? Man kana na God ve tara, neia si kame sualpok ira? 32 God parik katapateng akit kana sikei a nat, sikei kata aseltatana ani ka mat anira aongos. Au na mankatala alis ta kana nat, ka kit ania e voi silis aro anira kuvul ve kana nat ta keve bilaongos? 33Vap ang a God katala songo iria,si ka tupang palau iria? God nia pok vopovilvil akorong ang? 34 Kotok, si ka saupaianiria asi kari mat? Karisto Iesu vo matang? Vo iuang God katala tak atadut ia?Nia kana kalapo sinong e palso i kunganai God? Kana kapo tung i sokotuk anira ematana i God? Parik. 35 Parik kapa atogonmangsikei a bil kapo angkoai si pagal anirapelek kana vinga ro a Karisto. Amiming

ROME 8:36 250 ROME 9:23parik. Mamaiten parik. Vilvil akui, koveki pok, varas, puka, samele, aongos parik.36Val salsalik kapomengen, Marai im pukakapo tung asung imem, le tenei vauk tungtenei ngelik. Kipo ararai animem val sipsipasi ngarongok. 37 Sikei, kantanem a kevebil aongos suke ki serei, sikei tara taraposoliu luai si kara dual le si vopo ngoremang anira. 38Using napo nas aro ta mat, to,ri angelo, mamain ta malanganto kitmat,keve bil i taun ke vo i taun ang lak e no,mamain ta madot, 39 sa kapo lakat luai volulungai luai, na mang saka keve bil an iasisinong, ria aongos ki tav angkoai luai siangtaliungai anira pelek kana vinga ro naGod, si kara angtogon ve Karisto Iesu karaVolava.

9Vinga tangisan si Paulo ani ri vap Israel

1 Napo mengen atutuman e matana iKaristo. Parik napa kapau. Tukul bungi kag lomlomonai nia kapo auai luai veposong ke napo posong ia e mete Malan-ganto Gogoai 2 ta napo atogon a mamakustavirimok. Na vingag kapo tameng luai takui si keve taun aongos. 3Kata lapo angkoailuai ani nala sokotuk ta nau naka tungasi mat, na naka tapagal pelek a Karisto,ninia vo asereiai ani vilvil ato si mamainta tungag tutukai i kag matan vap, 4 riIsrael. Ria vap ke voiang a God katalapilak iria ta kipo inatus i aumata. Kakariana mang po miminaungan ang. Kakariana keve angainakai ang, kakaria na saupaiang, na laulauan i soturungai, na kevepalapalatung. 5 Kakaria na keve vap lavato aino ang. Le singiria patvap ang kanana igenen i akanangai ke kala serei. Niniakapo God ani asisinong aongos ke. Alatunkakana asikei. Tutuman luai.

6 Sikei parik kapa asukang ta mengen siGod katala sakap, parik. Using ria aongosparik kipa Israel tutuman using kita kovolsi ri Israel, parik. 7Parik kapa kipa inatus siAbaram using kita kovol singina, parik. Us-ing le si Isak, au na matan tus im ki sunguka asan im. 8Au na supsupai ina asukang ke,inatus ang si God, parik kipa inatus i pukun,parik. Sikei, inatus i serei ang le si kanapalapalatung, ria vanang God kapo taot iriata inatus. 9 Arai, palapalatung ang kapo

asukang ke, Si taun asukang ke name sereipok na Sara ka atogon nat. 10 Na parik tania palau nang, sikei Rebeka kapa kata ato-gon kana lua si sikei a tauan, tamara Isak.11 Sikei kantanem i po tav ingus lak anilua ke, na parik kilongtapa siang lak si abisani lau roron na lau rikek, lenginang kanalomlomonai ro na God kata lapo matungta ka pilak a si irilong. Na parik katapapilak using a mamain ta avibisan si sikei,parik. Sikei le si kana vubuk a vopo songoang. 12 Au le iang vanang rinarilong kalaluk a mengen ta, Anu tuan ka asosokai sikiu. 13Val salsalik kapo mengen ta, Natalabuk alava na Iakov, sikei Esau nata misagania.

14 Au nei vang kana? God ke kana kapotav atutuman? Ka ago luai! 15Arai ani kanamengen ani Moses, Naka ngorem a si napobukngoremania. Nanaka lomon tangis a sinapo buk lomon tangis ania. 16Au na pariknang kapa tukulai ina si vubuk vo agusa siri vap, parik. Sikei kapo tukulai ina papaliksi kana ngorem a God. 17 Arai ani mengennei salsalik taun a Parao, Tukulai i kag soloatung anim, si oring ke palau ta naka akalitamalangas ua ta kitmat ig e pukun im, aniki akuskus amalangas ta asan ig e kuli rinaaongos ke. 18Au,mi arai kapo vinga ro tauna sikei na kapo vil akit a vingana i manganu, angkokoai si kana vubuk akorong.

Kana marala na God ve kana vinga ro19 Vei ta sikei kapo buk sui pok anig

asukang ke, “Man parik tarapa angkoai sigel ani kana vubuk, marai sa kapo uli porotanira si kara keve rikek?” 20 Au iuang,numai kupo saka igenen ani ku mengentatapokai ani God? Saka bil an i pulpulkapo angkoai si sui pok ani vo pulpul angania ta, “Marai sa kuta pulpul iau asukangke?” 21 Au man a katakai i pulpul avubuskapo buk pulpul ta mang avubus le si sikeipalau a vuk roe, asi abis ani keve abis roronpapalik, namang avubus ani ki abis amangkeve abis pulakai tatana, au sa igenen angparik kapa atogon roron ta ka pulpul usingkana lomlomonai akorong? 22 E, kapo sa?God parik kapa atogon roron asi akalit takanamarala na kana kitmat? Sa, parik kapaatogon roron asi kokoai ananap ani keveavubus ang kipo tung asi goeng lak? 23 Auman kapo abis ia asukang asi akalit ta tauia

ROME 9:24 251 ROME 10:18i kana miminaungan si keve avubus i kanangorem, voiang kata itoiton aino iria anikian atogon a miminaungan ang, sa parikkapa ro? 24 Tara palau a vap ke katala kunsongo anira. Na parik ta ri Iudaia papalik,sikei ri vap i ngising kapa, 25 val katalamengen si Osea ta, Vap ang parik ta kakag,naka posong iria ta kag vap. Na aina angnatapo misag ania, naka posong ia ta kagaina ro. 26Na si rina ang kata mengen iriata nami parik mipa kag vap, nang palaupok e iang ka songo iria ta inatus i Godvopo to ang. 27 Esias katapo songosongoani ri Israel asukang ke, Kantanem a tataoti Israel kapo duk val kone i ngerelo, sikeilak ring men lik palau iria ki an sapang.28 Using a Volava ka poso tok sumasumaluai ani kanamarala kuli rina, kovek imangsa. 29 Asukang palau val Esias kata posongaino ta, Man a tulava i petau i visvis parikkatapa lomon suai ani rukun lik imatan tusira, oro tarala asukang palau val ri Sodomave Gomora.

Ri Israel na akus ro30 Au tara mengen ta sa kana? Asukang

ke, vap i ngising kita tav agusa using anivilvil akorong na kila sabonai korong ania.Na vilvil akorong ang kapo kokelai kulilomlomon. 31 Sikei ri Israel kita agusausing a vilvil akorong ang kapo kokelai kulisaupai. Sikei parik kitapa angkoai si usingaro ani saupai. 32Au marai sa? Using parikkitapa gule si selen i lomlomon. Kita gulesi selen i lomon alava ani kari mamain taavibisan. Au na e iang kila savang si iatvopo asavang kak ang. 33Val mengen i neisalsalik kapomengen ta, Arai, nala asinonga iat ke e Sion, ki savang singina. Na iat ke,ki mirik luai ania. Na nia kapo lomlomon siiat ke, ka tav duai ani mese.

101Keve tungag, kag vubuk lava nei vingag

na sokotuk ani God ta ki sapang. 2 Usingnapo nas ta kipo agusa alava luai ani God,sikei parik kipa nas ta kipo aupele si selenkapo rikek. 3 Parik kipa kinle ta vilvil ako-rong ke kapo serei le si God. Kitala atokngaisi using ani kakaria ta selen akorong naparik kilapa asel pok tataria si God ani kavil akorong iria, parik. 4 Au, Karisto niakapo atapunuk a saupai ang, na ria kipo

lomlomon God ka taot iria ta kipo koronge matana.

Vilvil ato ani ri vap aongos5 Moses kata amalangasai nei salsalik

ani vilvil akorong kuli saupai asukang ke,Igenen ang kapo usiusing aro ia, ka tosingina. 6 Sikei vilvil akorong po kokelaikuli lomlomon ang kapo antok ta, Ku agota lomlomonai musik an nei pakangat imta si nang ka palak ane metekuku? asian songo asiang ani Karisto. 7 Vo si nangka pasiang ane nei mata lulungai? asi ansongo alak ani Karisto pelek a mat. 8 Sikeikapo saka posong an nang? Kana asukangke, Mengen ang kapo ago e ngurum, na epakangat im. Nia palau nang a mengen ilomlomon ang namempo akuskus tatana.9 Using man a ngurum ka posong amalan-gas ta Iesu nia na Volava, na ku lomlomonnei pakangat im ta God kata tak atadut iapelek a mat io, numai ku sapang. 10 Usinga igenen kapo lomlomon ta pakangat ina, eiang ka luk a vilvil akorong ang. Au na niakapo posong amalangas ta nguruna kalaluk a vilvil ato ang. 11 Val mengen neisalsalik kapo mengen ta, Man ta sikei kalomlomon tatana, parik luai kapa angkoaisi duai ani mamaila. 12 Using kapo kovekluai i angpetpetekai nei liuan i ri Iudaia veri Elas. Volava kapo sikei palau a Volava aniri vap aongos, na kapo atautauia iria kiposongo papakangai singina. 13 Using man asikei ka songo papakangai si asan i Volava,ka sapang.

14 Au ki saka songo papakangai ansingina man parik kipa lomlomon tatana?Au na ki saka lomlomon an tatana manparik kitapa longong lak a akus ina? Na kisaka longong an man kapo kovek i igenen iakuskus tatana? 15 Au ki saka akuskus anman parik kitapa asok vap? Val salsalikang kapo mengen ta, Vola roron luai tapaspasal si petau po serei ta akus ro ke.16 Sikei parik ta ria aongos kitapa using amengen i akus ro. Arai ania si mengensi Esias ta, Volava, si kana kala lomlomonta kalingamem? 17 Asukang a lomlomonkapo tukulai ina si longong mengen, namengen ang kapo tukulai ina si akuskusta Karisto. 18 Naka sui tapai. Sa, pariklak kana kitapa longong? Pua lenginang!Kalingaria katala serei kuli rina aongos, na

ROME 10:19 252 ROME 11:22kari keve mengen katala pasal si mamainta rina asip. 19 Naka anguan sui an kapa.Ri Israel kana parik kitapa nas? Arai, ainoMoses kata antok ta, Naka solo amanas avingami asi kamimarala musik ani vap angnaka buk iria, vap ang parik kipamatan vapi pilak. E, naka vil amarala luai animi takag lau roron ani vap ang kipo tav malan-gas. 20 Au na Esias kata kun mengen alavaasukang ke, Vap po tav gulegule ang anig,kitala sabonai anig. E, natala akalit poktatag singiria vap po tav sui gule ang tatag.21Au na taun ri Israel akorong kata posongasukang ke, Taun vunga luai natala sesel tangono kungag taun a vap longogel na vingakitmat ang.

11Karakarang i petau Israel

1 Au man asukang, naka sui. Sa kana,God katala sinong taliung kana vap? Kaago luai! Using nau kana napo kun igeneni Israel. Nata polok si Abaram. Na kagpatvap, Beniamin. 2 Sukana, God parikkatapangangataliung kana vap voiang katanas aino iria, parik. Vei nganing mipo tavnas ani mengen i nei salsalik Elias katapotang akurai ani God ta ri Israel? 3 Volava,kitala raung kam mamain ta katakai i kusamalangas, na kila goeng suai ani kevepata ipo sula serei singim. Nau papalikkana nalapo ago na kipo gule iau kapa asikun raung anig. 4 Au na God kata sakangenget an ania? Pua, iuang, natala tengato na 7,000 na igenen anig na parik kitapasovusulai si Bal. 5 Asukang vang a kapotav petekai si taun ke ta karakarang i petaukatala songo iria ania le si kana roron. 6Auna si roron ang, parik kapa anguan tukulaiina le si keve avibisan, parik. Using mankata asukang, roron ke parik kalapa tutu-man. 7Au nei vanang? Asukang ke. Bil angri Israel kitapo gule ia parik kitapa sabonaiania, sikei ria papalik vap ila pilak ang.Au na mang matan ang kata vil akitmat avingaria. 8Val kitala salik ia ta, God katalalis iria ta rot punuk, na mataria asi kariago ta arai an, na talingaria asi kari ago talongong an, tung si taun ke. 9NaDavid kataantok ta, Kapo ro, kari keve matan anganka bil val iviving na liliangus. Ka asukangval tukul asi asavang aniria. Io, kapo kari

seupok vanang. 10Kapo ro,mataria ka vongani ki tav arai korong, na ki tonglu asikei.

God katala vil ato kapa ri vap i ngising11Asukang a naka sui. Au si kitala savang

asi kari siken a matung an e iang? Parikluai! Sikei using marai kari lau rikek, au rivap i ngising kila luk a vilvil ato ang, aniki mangal iria singina. 12 Au na man karilau rikek kapo supsupai ina ta tauia ani kulirina, na man kapa kari ngau ka asereiai anitauia taun ri vap i ngising, pua, vei sa palata tauia ang e mung si man kimela sinongtapunuk aroron aongos.

13 Napo mengen kana taun imi, ri vap ingising, using nau a aposel animi akorong.Asukang a telan ke napo uruk alava luaisingina. 14Nganlak nala angkoai si akaisapani vingaria i kag vap asi kari mangalanimi, na nala ato korong a mang mataniria. 15 Using man a sinong taliung keaniria, kata tukulai ani kuli rina si sinongangtalangai pok ve God, au na man a Godka sesel pok iria, kala saka bil an? Pua, kalaasukang val igenen katamat na kala to pok!16 Using man a ainoai i palpal i alilis angkata daus, au alilis aongos ang ka kun dauskapa. Asukang palau ta man a naging kapodaus, ngakan aongos ina ka kun daus.

17 Au, na man a mang matan ngakanGod katala putuk suai aniria, na numai atutusung i elaio kei kata adokot alak palauua asi sakol aniria, ani kume kun luk lamankuvul ve ria si elaio i sukal ang. 18Nas aro,ku ago luai ta alalakas taunai aniria mangmatan ngakan ang. Using man kupo bukalalakas, lomon akit ia, numai parik kupateng akit a naging, sikei naging nia kapoteng akit ua. 19 Io, e iang kula angkoai simengen nganing ta, “Parik. Kata putuksuai nang ani keve ngakan ang asi kaname adokot alak anig!” 20 Io, kapo tutumankam mengen. Sikei, kata putuk suai aniriamarai kari tav lomlomon. Au na numaikam lomlomon nang kapo teng ua. Kuaiveven ua, ago ta alalakas an, sikei ku leng.21 Arai, God parik kata lapa angarimai anikeve ngakan akorong i elaio i sukal. Au nakamela kun angarimai anim si sa? 22 Au,ku arai aro ani kana papakangai roron aGod, na ani kana vinga manas kapa. Manku arai aro kana vinga manas kapo kakariakitala uakpelek ia, sikei taunua ang, God ka

ROME 11:23 253 ROME 12:10pakangai aroron luai anim man kupo agoakitmat lak si kana roron. Au naman parik,ka tiltok suai anim kapa. 23 Si mang oringkapa, man ria vap ila til tok suai ang parikkipa anguan ago akitmat an si tav lom-lomon, God ka adokot pok iria. Using niakapo angkoai si abis ania asukang. 24Mannumai, kutapo ngakan i elaio kei, val kapotutuman, naGod katala til tok suai anim, nakamela adokot pok ua si elaio i sukal, sikeiparik ta kam tungtungan akorong, pua, kakalakala luai ta God ka adokot alakai pokani keve ngakan aino ang si ainoai i ei angpok.

Ri Israel aongos ki sapang25 Mi arai aro keve tungag, using napo

misag ani mi vongvong ani tutuman imen-genmumunke, vei nganingmila kapaupokimi ta mipo vap nas. Kana vang. Ri Israel kinasai tapai ani vinga kitmat si vuk pangauke tung si tataot kirol aongos i vap i ngisingkime kun palak aroron. 26 Au le vanang riIsrael aongos ki sapang. Val mengen neisalsalik ta, Vo asapang ka serei le Sion. Nakame mus suai luai ani lau rikek si ri Iakov.27 Kana kag palapalatung kuvul ve ria sitaun ang naka asalak suai ani kari keve laurikek singina. 28 Si oring ani akus ro, kipouli petau ania marai imi. Sikei, si kanapipilak akorong, vingana kapo uak taun lakiria marai keve tivuria aino. 29Usingman aGod katala alilis na kala pipilak, parik kapaangkoai luai si anguan sakol lomlomonaian singina. 30Kapo asukang palau val nami,aino mita longogel a God, sikei kana katalangorem imimarai kari longogel. 31Au kapoasukang palau ta si oring ang kitala kunlongogel ia, si longogel ang ki kun sabonaiani ngorem angmitala sabonai ania. 32PuaGod katala got akit a ri vap aongos asi karilongogel, asukang ani ka akalitai pok aniriaaongos ta kana ngorem.

33Pua, lulungai i kana tauia, kanamasammatukal, na kana nas a God. Tara sakaatatai aroron an ta kana keve lomlomonai?Tara saka nas aroron ani kana keve selen?34 Using si vang kana katala sili korongtapai ani vangang ina i Volava? Si kanakapo atatai korong ia? 35 Si vang kanakata alis aino ia ani kame ngenget pok ia?36 Pua, using le singina keve bil aongos kataserei. Nia kapo tukulai i keve bil aongos na

nia na akamusai i keve bil aongos. Kakanata miminaungan asikei. Tutuman luai.

12To tanginang le si angtogon ve Karisto

1Asukang keve tungag, napo sokotuk aroimi si roron ke si God ani mi naung luai tapukun imi asukang ta alilis kapo to i sulaane si God, voiang kapo daus na God kamaramarak ania. Ninia vanang kapo kamisoturungai atutuman serei si God. 2 Kevelomlomonai i kuli rina ki ago ta anguantakai animi. Sikei mi atolongon a God naka sakolai animi asi kana vil atanginang anilomlomonai imi, ani mi kinle korong kanavubuk a God, si sa kapo roron, kapo talupusna kapo korong luai.

3 Using si ro ke God kata alis iau tatana,napo buk mengen nei liuan imi aongosasukang ke. Ka ago ta siksikei imi kalomon alava aro pok ia soliu kana atutung.Sikei ka kinle aino pok ia ani ka angkoaisi kinkintong i lomlomon, voiang a Godkatala pagal lis ia si siksikei. 4Kapo asukangpalau, tarapo atogon sikei palau a pukunnakevepalpal ina kipomiang, na kari avibisanparik kapa sikei palau. 5 Kapo asukangkapa singira. Tarapo miang sikei taraposikei palau a pukun si kara angtogon veKaristo. Na tara aongos siksikei, tarapoangpapakangai val tarapo palpal i sikeipalau a pukun. 6 Au na tarapo atogon akeve alilis angpetpetekai. Tara abis tatariaangkoai si ro ang katala alis ira tatana. Manamangsikei kapo atogon a alilis asimengenamalangas ta kalingana i God, kapo ro kamengen amalangas angkokoai si kinkin-tong i kana lomlomon. 7 Man a alilis asipapakangai si pukun, kapo ro ka pakangai.Man a alilis asi atatai, kapo ro ka atatai.8 Man a alilis asi asumsumal, kapo ro kaasumsumal. Man a alilis asi ararai aniinongos si mang matan, kapo ro ka alisalava. Man a alilis asi ainoinoai, kapo ro kaainoai aro luai. Na man a alilis asi ngorem,kapo ro ka ngorem velai ani vinga uruk.

Vinga ro angpokpokai9 Lau i vinga ro ka atutuman. Mi mirik

luai ani sa kapo rikek. Mi kamal akitmatsi sa kapo roron. 10 Mi lomon angpokaiani keve tungami ta vinga ro tutuman.

ROME 12:11 254 ROME 13:13Mi mamaila alava angpokpokai ani mangmatan imi, na numai ku ago ta uli laba an.11 Mi ago ta marangan putuk an si kamiaisog, sikei mi mang aro si malangantoimi nei liuan i kami keve papakangai aniVolava. 12 Mi lomlomon akoai velai aniuruk. Mi tung akit si vilvil akui velai anikokoai ananap. Mi uli siang akitmat luai sisokotuk. 13 Mi pagal dong kana vap a Godta sa kipo inongos taun ia. Mi pakangai aroani ri ososongan man kipo serei. 14 Au naani vap po uli vil akui ang animi, mi posoalomonaus dong iria. Io, mi poso aro, namiago ta varas aniria. 15Mi maramarak kuvulve vap ang kipo maramarak. Na riria kipotangis, mi tangis kuvul kapa ve ria. 16 Miago i angtunganan angpokpokai aro animi.Nami ago ta tarak alava pok an animi, sikeimi rol imi ve ria kipo ago e kevkev. Miago ta lomon pok an animi ta mipo nasalava. 17Mi ago ta ngenget pok an ani rikekta rikek. Mi lomlomonai aro aino ta sakaselen an nia kapo roron luai e mataria iri vap. 18 Ka ago ta tukulai an singimi namarala, sikei man kapo angkoai, ago velaiani marip ve ri vap aongos. 19Kag petau ro,ngenget pok ka ago. Sikei mi ali pangau aniGod na nia ka polpol animi ta kana marala.Using kita salik ia ta, Kakag papalik ta ro asimarala pok. Nau naka ngenget. Ke Volavata mengen. 20 Sikei man a vo marala anganim kapo buk angan, ali pok ia. Na mankapo buk inum, ali laman ia. Using si lauang nang kulapo gap akuvul a kalunga ninii kut e patuna. 21Mi ago ta atalipai an anirikek ani ka karaunai animi, sikei mi abis alau ro ani lau ro ka karaunai ani rikek.

13Longong singiria kipo teng a kirim i ain-

oinoai1 Kapo ro ri vap aongos ki longong sin-

giria kipo teng a kirim i ainoinoai. Usingkapo kovek luai ta ring kirim i ainoinoaikapo serei palau. God akorong nia kataasereiai aniria. 2 Au singina, man a ige-nen kapo sual pok kari saupai ri ainoinoai,kapo misag ani kirim i atung ang ta God.Asukang a vap po vil ani lau asukang kekipo songo amiming pok aniria. 3 Usingvap kipo bil aro, parik kipa angkoai asi lengani ri ainoinoai, parik. Sikei ria vap pobil arikek ang. Au sa, kupo buk kalakala

pelek ani leng ani vopo teng saupai ang?Kanat, ku longong aro ia ani ka poso aroua. 4 Using ke God nang ta igenen ipoabis kuvul si pakangai anim. Sikei manku abis a lau rikek, ka koi luai anim ta kuleng using parik kapa teng palau a samelei visvis ang, kapo tung ani kana abis aGod na ka vil akui a vap po abis ani laurikek ang. 5 Asukang a kapo ro luai ta milongong si mamain ta ainoinoai. Io, sikeiparik using asi alele papalik ani mamaiteni saupai, parik. Sikei using kapo tapasuk lesi nas ro ang nei pakangat imi. 6Nambangsi oring ang na mipo uli samui takis kapa.Using ri ainoinoai nang ke God ta keveasosokai na kipo alis kari to aongos si abiske. 7 Lis iria keve ainoinoai ta kari ngengetakorong. Manmita tav samui ani kami kevetakis, kanat mi samui iria nang. Na manparik mitapa samui lak na takis i kami kevetogtogon mi samui iria. Au na man a sikeikapo koi a mamaila, mi mamaila ania. Mana sikei kapo koi a poso alava ani asan ina,mi poso alava ia.

Mi vinga ro taun imi angpokpokai8 Mi ago ta atogon kope an si mang

igenen, sikei mi uli atogon palau ani vingaro angpokpokai animi. Using ninia kapovinga ro taun a tungana ngerena, kalapoapunuk aro luai ani saupai. 9 Keve tubatasukang ke, Ku ago ta putuk osongon an,ku ago ta daung an, ku ago ta ainau an, kuago tamata an, namang saka keve tubat ankapa kipo ago, kipo pakutan aongos si vukmengen ke ta, Ku vinga ro taun a tungame ngerem val kupo vinga ro taun pok ua.10 Igenen vinga ro parik kapa vil arikek amang anu. Sukana vang, lau i vinga ro kapoapunuk luai ani saupai aongos.

Kana taun a Karisto kalapo angasungai11 Au milapo nas ta lenginang kalapo

taun animi asi kami tapangun pelek anirot punuk. Using taratala lomlomon lekabang na kalapo angasungai luai kanakara vilvil ato. 12 Na tenei vong kalapobuk pasal suai aongos na malangas kanakalapo angasungai si serei. Asukang a tarapataliung kara keve avibisan rikek i teneivong, na e iang tara alak ira ta maus ipovisvis nei malangas. 13 Tara pasal val vapi malangas. Ka ago na apatpatkangar ve

ROME 13:14 255 ROME 14:23

inum nio. Ka ago na putuk osongon vekeve laulauan visuk. Ka ago na angkiki vevinga rikek musik. 14 Sikei mi amaus imita Volava Iesu Karisto, na mi ago luai taitoitonai selen an asi uli auruk palau anikeve vubuk rikek i pukun.

14Ago ta kinkintong an ani lau si tungam

1 Igenen man kana lomlomon kapo tavmatukal, mi sesel ia. Sikei, parik asi kamianggegelai ve nia. 2 Mang igenen kapoarai ta keve pok aongos kipo ro si angan,sikei vo tav matukal ang si kana lomlomonkapo angan papalik le si matan pok palau isukal. 3 Ka ago ta vo angan ang ka lomonarikek ani vo tav angan ang. Au na niavo tav angan ang ka ago ta kiming an anivo angan ang. Marai God nang katala kunsesel kapa ania. 4 Numai nang a si anikume poso arikek a asosokai si mangsikei.Man kapo tung akit vo kapo uak, sukanake kana volava akorong papalik ta bil. E,kapo koi ia ta ka tung, using Volava papalikkapo angkokoai si pakangai ania asi kanatung aro. 5 Mang igenen kapo naol ia tamangsikei a taun kapo laba ani mang kevetaun ang. Na mang anu kapo lomon ia takeve taun aongos kipo angkokoai palau. Eiang kapo ro ta siksikei ka lomon ro palauta kakana ta lomlomonai ani saka taun ankapo angkokoai palau. 6 Au na igenen angkapo nanauai ani sikei a taun ta kapo sakalaba an, kapo abis ia taun a Volava papalik.Na vopo angan ang kapo angan velai posoaro ani God, asukang a kapo angan tauna Volava. Na nia kapa na vopo tav anganang kapo kun abis ania taun a Volava na kaposo aro na God singina. 7Asukang a kapokovek ta sikei kapo to ania pok papalik. Nakapo kovek kapa ta sikei kapomat ania pokpapalik. 8 Using man tarapo to, tarapo toani Volava. Naman tarapomat, tarapomatani Volava kapa. Asukang a man tarapo tovo tarapomat, Volava papalik nia ka taukaiira. 9 Arai, Karisto kata mat na ka to pok,ani ninia ka Volava aongos ani vap la matang kuvul ve vap kipo to. 10 Au numaivang kana, marai sa na kupo uli buk kimingani tungam? Marai sa na kupo ararai kilisania? Using tara aongos lak nang tara antung e matana i kana sinsinong i saupai a

God. 11 Using kita salik ia ta, Volava kataantok ta nau vopo to asikei ke napo posongia ta tutuman luai ri vap aongos ki sovusu-lai taun iau, na mamain ta kalkalame kiposong amalangas kari alatun taun a God.12 Asukang a e iang, kapo malangas luai tasiksikei ira kan akuskus pok tatana e meteGod.

Ago ta atung an ta bil asi asavang anitungam

13 Asukang a tara kamus si lau i ulikiming angpokpokai anira pok. Sikei milomlomonai aro na mi ago ta atung an tabil asi asavang ani keve tungami si kariselen asi pasal. 14 Le si kag angtogon veVolava Iesu, naponas aro luai ta kapo kovekluai ta mangsikei a pok kapo rikek singinaakorong pok. Sikei kapo rikek akorong siigenen vopo lomon ang ania ta kapo poki tubat. 15 Au na man a tungam kalapokui marai pok ang kupo angan ia, parikkulapa anguan pasal an si selen i ngorem.Ka ago kam angan ka vil arikek a sikeiang voiang a Karisto katala kun mat ania.16 Asukang a ku ago ta naung an ta kimengen arikek si saka nem an, numai kuponas ta kapo roron singim. 17Using si kanavainagoan aGod, anganna inumparik kapabil lava, parik. Sikei sa kapo mamaiten?Lau korong ve marip na uruk si Malan-ganto Gogoai. 18 Au na man ta sikei kapoabis pakangai ani Karisto velai ani kevelaulauan suke, God ka maramarak ania, nari vap kapa ki kun kinle ania ta kapo igenenro. 19 Asukang vang, tara agusa using akeve bil ang kapo asereiai ani marip na kaasalak atung angpokpokai anira. 20 Agota galang an ani kana abis a God maraimengen i pok. Keve pok aongos kipo ro asiangan, sikei man a mangsikei kapo angana pok voiang a tungana kalapo angkoai siuak singina, sukana kapo rikek. 21 Kapo roluai ta ku tav angan sin vo tav inumvaen votav abis ani saka nem an voiang ka asavanga tungam. 22Numai akorong, si lomlomonang kupo atogon ia, kapo kakam ta bil neiliuan imilong ve God. Man kapo kovek ioring ani igenen asi kana kiming pok aniasi lau ang kapo kinle ia ta kapo roron, volaro luai. 23Sikei ninia kapo lolokovo na kapoangan, sukana kapo vil arikek pok ia usingkalapo angan ta tav lomlomon. Using man

ROME 15:1 256 ROME 15:24ta sa parik kapa kokelai le si lomlomon,nang kapo bil rikek vanang.

15Tara ago ta uli auruk pok an anira papalik

1 Au kanat anira tarapo madot, kapo rotara asalak aro na maiten i ngau singiriakipo tavmadot, na tara ago ta uli auruk pokan anira. 2 Kapo ro ta siksikei ira ka auruka tungana ngerena ani kana kun roron naasi amamadotan ania. 3 Using a Karistoparik katapa auruk pok ia. Sikei asukangval mengen i nei salsalik ta, Kari mengeni piliusai ang anim, kame lapo gon lakatkulug. 4 Using keve mengen ang kita salikaino ia, kita salik ia si pinipini anira asikara tung akit, na kapo asumsumal ira asikara ago velai ani lomlomon akoai. 5 Kaporo ta God vopo lis ta dual asi tung akit,na vo asumsumal ang animi, ka vil imi animi lomlomon sikei palau val kana vubuk aKaristo Iesu. 6 Asukang a si sikei palau apakangat na kalinga mila amaus a God natamana i kara Volava Iesu Karisto.

Akus ro ke kapo angkoai si ri vap lamutankuvul ve ri ngising kapa

7 Au e iang vanang mi angrodoai aro-ron angpokpokai animi asukang palau valKaristo katala songo aro alak imi taun kanamaumausan a God. 8 Si oring ang napomengen asukang ke. Karisto kata serei aasosokai rokot a ri lamutan asi tungai anikana tutuman a God. Na asi vil atutumankapa ani keve palapalatung roron ang Godkatala amatung ia ve keve tivumem ri vaplamutan. 9 Na kapa, ani ri vap i ngisingki kun amaus ani God marai kana ngorem.Val mengen nei salsalik ta, Asukang a nakaalatun ua nei liuan i ri vap i ngising. Nanaka tangamai ani asan im. 10 Na kapomengen kapa ta, Nami ri vap i ngising, miuruk kuvul ve kana vap. 11 Au na mangvuk mengen kapa ta, Nami aongos ri vap ingising mi alatun a Volava. Io, mamain tamatan vap anglok ki kun alatun ania. 12NaEsias kapa, kata kun posong asukang ke, Kaatogon lak a tutusung le si Iesai. Na nia katapasuk asi kana saupai ani ri vap i ngising.Na kari lomlomon akoai ri vap i ngisingaongos, nia ka tukul bung ina. 13 Kanat,kapo ro ta God vopo tukulai i lomlomonakoai, ka aruduk imi ta uruk ve marip si

kami lomlomon. Au na e iang MalangantoGogoai ka teng akit imi ani lomlomon akoaikame kamsarak e vingami.

Avibisan i akus ro kapo amaramarak aPaulo

14 Au nami keve tungag, nau akorongnapo lomlomon tatami, ta nami akorongmilapo duk luai ta lau roron na malangastapunuk, na milapo angkoai si kun atataiangpokpokai pok animi. 15 Sikei napo salikkana taun imi velai animengenkitmat lik simangmatan lau, tukulai ina asi kag anguansingsingkamil pok an animi, lakat le siroron ke na God kata lis iau tatana 16 aninau naka tung ani Karisto Iesu asi pakangaiani ri vap i ngising ta kana akus ro na God,ani ki asukang val alilis e kungag serei siGod, naMalangantoGogoai ka vil adaus iriana God ka kun naung aniria. 17 Asukangvang a si Karisto Iesu napo atogon a tukulaiina roron asi kag aminaung si sa keve bilan natala abis ia ani God. 18 Io, napo misagani mengen ta mang keve mengen palaupulakai, sikei nakamengen papalik ta sa naKaristo katala apunuk ia singig. Asukangke, ri vap i ngising kitala longong aro naGod le si sa natala mengen iria tatana nale si mang matan abis nata abis ia. 19 Kevebil ke kita serei val ri akanangai na ri vilvilataping le si kana kitmat a Malanganto.Asukang vang na tutapongai le Ierusalemna aulitai aongos alak tung e Ilurikon na-tala akuskus asip iria ta akus ro i Karisto.20 Io, katapo uli kag vubuk lava ani nakanakus ta akus ro si keve rina ang parik lakkitapa nas a Karisto. Ani naka ago ta abislakat an kuli kelkelai si mang anu. 21 Sikei,val mengen nei salsalik ta, Ki arai lak, riaparik kitapa luk a akuskus ina. Io, ki naslak, ria parik kitapa longong ia.

Kana lomlomonai asi an arai ani ri Rom22 Tukulai ina si keve telan ke na taun

miang natala petpeteai palau ta me sereisingimi. 23 Sikei kana, using parik kalapaanguan atogon rina an anig nei keve pal-pal ke, na using kapa rukun matas miangnatala uli vubuk alava asi me serei singimi,nalapo lomon ia ta 24 man nala pasal aneSipania, nanla vokol tul imi. Napo lom-lomon tatami ani mila angkoai si pakangaiaro le anig, le ani nala rodo kag paspasale mung i kara ago kuvul aro ang e iang.

ROME 15:25 257 ROME 16:1825 Sikei kana akorong si vuk pangau kenalapo pasal tapai ane Ierusalem, asi kagan pakangai ani vap po lomlomon ang eiang. 26 Using ri Makedonia ve ri Akaiakitala atogon a uruk roron asi asinongkuvul ani men papakangai ani ri vap logokipo ago nei liuan i vap lomlomon ang eIerusalem. 27 Io, vap la uruk si po alisang. Lak kapo tutuman ta kipo atogonkope lava singiria, using man ri vap i ngis-ing kitala luk papakangai aino singiria sitauia i malanganto, kapo koi luai vanangta ki kun pakangai kapa aniria si tauia ipukun. 28 Asukang a man nanla apunuktapai ani telan ke, nanla alis suai ani karimen papakangai e kungaria akorong, io eiang nala pasal ane Sipania na nanla sereitul singimi vang. 29 Io, napo nas ta si kag anserei singimi, nan serei velai ani atautauiatapunuk le si Karisto.

30 Napo sokotuk aro imi keve tungag sikara Volava Iesu Karisto na si ngorem angkapa si Malanganto, ani mi agusa kuvul venau, na mi lomon a God tatag si kami kevesokotuk. 31 Io, ani ka asapang iau pelek avap tav lomlomon ang e Iudaia, na ani kagtelan e Ierusalem, vap po lomlomon ang eiang kian luk ia velai ani maramarak. 32Auna si kana lomlomonai a God, nanla sereisingimi velai ani uruk na taranla atangi-nang kuvul ira. 33God i luai ka auai ve namiaongos. Tutuman luai.

16Keve posong aro singiria vap duk e Rom

1 Kag amalangasai ane singimi ta tauraPoibe. Aina ke kapo mang sikei a katakai ipapakangai nei kuvkuvulan e Kengkereai.2 Napo sokotuk ta mi songo aro alak ia valkapo sikei imi si Volava, nei selen talupusang si vap lomlomon. Au na mi pakangaiania lakat si sa nganlak kala buk ia lesingimi. Using ninia nang kata kun aunaii angasik aro luai ani ri vap duk kuvul venau kapa.

3Napo alis kag posong aro si ri Piriska veAkulas, ngono tungag si abis ke si KaristoIesu, 4 kilongta buk mat asi pakangai anig.Au na parik nang ta nau papalik napoposong aro, sikei keve kuvkuvulan lom-lomon si ri vap i ngising kipo kun mara-marak aro luai anirilong. 5 Napo alis kag

posong aro kapa ane si kuvkuvulan po agokuvul ang nei karilong lu. Napo alis kapakag posong aro si mang tungag roron angta Epaineto, kata ainoai luai i igenen silomlomon taKaristo nei palpal Asia. 6Napoalis kag posong aro kapa si kata Maria, niaabis aro alava si pakangai animi. 7 Napoalis kag posong aro si Andaroniko ve Iunias,ngono igenen ke le si kag matan vap, nakilongtapo ngono tungag nei lu i akangbat.Kilongpo atogon asan nei liuan i mamainta aposel, na kilongta angtogon aino veKaristo anig. 8 Napo alis kag posong arokapa si Ampiliato, igenen ang natapo bukaro luai ania mete Volava. 9Napo alis kapakag posong aro si Urbano kapo tungara siavibisan ke si Karisto ve mang tungag rota Sitakus. 10 Napo alis kag posong aro siApeles, pua nia na igenen dual luai e meteKaristo nei liuan i atoktokngai. Napo aliskag posong aro kapa si vap i nei lu angsi Aristobulo. 11 Napo alis kag posong arosi Erodion, igenen ke le si kag matan vap.Napo alis kag posong aro si vap i nei lu angsi Narkiso, ria kipo ago e kungana i Volava.12 Napo alis kag posong aro kapa si ngonoaina po abis ke ani Volava, ri Turupainave Turuposa. Napo alis kag posong aro sitaug roron ta Persis, vo kun abis alava keani Volava. 13 Napo alis kag posong arosi Rupo, kapo mangsikei a igenen talupusluai mete Volava. Au na ane si rinana iiuang voiang kapo kun rina kapa. 14 Napoalis kag posong aro kapa ane si ri Asukir-ito, Pelegon, Eremes, Patarobas, Eremasna mang keve tungara po ago ang ve ria.15 Napo alis kag posong aro kapa ane si riPilologo ve Iulia, ri Nereus ve tauna, na riOlumpas kuvul ve vap lomlomonaongos poago kuvul ang ve ria. 16Mi alis angpokpokaianimi ta posong aro velai ani lulus daus.Au na mamain ta kuvkuvulan aongos siKaristo e ke kipo alis kari posong aro taunimi.

17 Napo akokos imi keve tungag asi kamiararai aro si vap po uli tutapongai anilaulauan asi pagal ani ago, na kipo amatungliliangus bat kami selen. Liliangus angkapo anggegelai ve akalkalit angmitala lukia. Mi pasal akipai pelek iria. 18 Usingmatan vap asukang nang kipo tav angasikani kara Volava Karisto, sikei papalik taun

ROME 16:19 258 ROME 16:27ani kari keve vubuk siksikei. Kari kevekalinga marip velai ani kari keve bui arokapo angtaliungai luai ani pakangat i vappo tav nas aro ang. 19 Au na vap miang ki-tala nas kami laulauan i longong. Asukangvang a nau napo aunai i maramarak animi,sikei napo buk imi ani mi nas aroron a sakanem an kapo ro na mi tutaliung luai anisa kapo rikek. 20 Kalapo angte na taun,God i marip ke ka komengai luai ani Satanneite keve kakimi. Roron si kara VolavaIesu singimi.

21 Timoteo, igenen vo abis kuvul ke venau kapo alis kana posong aro taun imi.Asukang kapa ri Lukio, Iasonna Sosipatoro,volo igenen ke le si kag matan vap. 22 Auna nau, Tertio, vopo salik ani panbuk ke,napo alis kapa kag kun posong aro taunimi e mete Volava. 23-24 Gaio igenen vopoaiveven aro ke anig kuvul ve kuvkuvulanaongos ke kapo kun alis kapa ani kanaposong aro taun imi. Au na Erasto katakai iaiveven kapkap nei rina ke kuvul ve Kuartomang tungara, kilongpo kun alis ani kari-long posong aro kapa taun imi.

Paus alakat a asan i God25 Nia vopo angkoai si teng akit animi,

val akus ro i Iesu Karisto natala akuskusimi tatana, val asangai i mengen ang kataago mumun le kabang le, 26 sikei kanakalapo serei amalangas luai, na le si kevesalsalik si ri katakai i kus amalangas, ma-main ta matmatan vap aongos kilapo nasia, asukang val asok si God vo to asikei ke,ani ki longong si mengen i lomlomon, 27 io,nia papalik kapo God masam, kakana naurmaus asikei si Iesu Karisto. Tutuman.

1 KORINTO 1:1 259 1 KORINTO 1:17

Ainoai i buk ani riKorintoSi taun ang si Paulo, Korinto katapo

mang sikei a rina lava si palpal Akaia, ringang si ri Elas. Paulo akorong nia kapoainoai i igenen i atatai ta kalingana i Iesusi rina ang Korinto. Sikei taun katala pasalsi an abis si mang matan rina, mang kevemamaiten lava kilapo serei si kuvkuvulanang. Asukang a kala salik a panbuk ke, asikana atatai aro aniria, na kapa asi kana vilakorong ani kari mang keve maiten. Kataatogon lolokovo lava ani kari lomlomonka ago ta uak an. Kapa, ani kari kevelaulauan roron ka ago to rikek an. Kataatatai ta laulauan korong vap osongon kiatogon ia, na kapo mamaiten ta ki abisia. Kapo mengen kapa ta, keve maitenkapo serei si ri vap using parik kipa tavasani Malanganto i God ani ka saupai aniria.Kata mengen kapa ta laulauan ro i agokuvul, na keve alilis angpetpetekai voianga Malanganto Gogoai kapo nas ani lis aniataun a kuvkuvulan. Ka mengen kapa ta, riakitalamat, ki tadut pok. Keve bil aongos ke,ri Korinto kitamamaiten tatana, Paulo kataalis a keve mengen roron luai si pakangaianiria, ani ki nas kana vubuk a God. Mangsikei a oring si buk ke, palpal 13, Paulo kapoakalit ta laulauan i buk vo vinga roron animang matan, kapo posong ia ta nia kapoaunai luai i alilis roron. Na God akorong kalis kana vap tatana.

Mengen i angruduai ve posong ro1 Nau a Paulo, kag kirim i aposel le si

songo si Karisto Iesu val kana lomlomonaia God. Namemlong e ke ve tungara taSostenes. 2 Panbuk ke kana, ane si kanakuvkuvulan a God e Korinto. Si kamiangtogon ve Karisto Iesu kata vil adaus imiania akorong. Au na kata songo imi ani midaus aro aongos kuvul ve ri vap i mamainta rina, nang ria kipo songo using a asan iVolava Iesu Karisto, kara Volava na kakariakapa. 3 Roron ve marip ve nami le si Godtamara na kara Volava Iesu Karisto.

4 Napo uli mengen i posong aro aniGod singimi using a roron ang katala lisia singimi, le si kami angtogon ve KaristoIesu. 5 Using si keve bil aongos katala

atauia imi tatana le si kami angtogon venia, na milapo tauia si mengen ve nasaongos. 6 Asukang val kamem tutuman iakus ani Karisto kalapo sinong akit singimilenginang. 7Asukang a parik mipa inongostaun a saka alilis an le si Malanganto sipangau ke mipo atu mata velai ani aisuisulani kana serei amalangas kara Volava IesuKaristo, 8 voiang ka uli vil amadot animitung si akamusai i taun, au na e iang kakovek luai i pangau simengenarikek animi,si taun ang karaVolava IesuKaristo ka sereisingina. 9 God kapo uli tutuman luai. Niakata songo imi using asi kami me sinongangtunganan aro kuvul ve kana nat IesuKaristo kara Volava.

Ka ago ta atogon tapagal an nei liuan imi10Keve tungag, napo aikut aro imi si asan

i kara Volava Iesu Karisto ani nami aongoska sikei palau akorong kami posong. Nae iang ka ago ta atogon tapagal an neiliuan imi, sikei mi ago kuvul aro na ka sikeipalau kami lomlomonai ve ararai. 11Usinga matan vap ang si Koloe kita mela ataiiau ta kapo atogon a keve anggegelai imarala nei liuan imi, keve tungag. 12Nakamengen amalangas imi. Arai, siksikei imikapo antok ta, “Naunaka using a Paulo,” namang anu, “Naka using a Apolo,” na manganu, “Naka using a Kepas,” na mang anu ta“Naka using a Karisto.” 13 Sa, Karisto kanakatala tapagal angtaliungai? Kita atakukkana na Paulo kuli ngakputuk si pakangaianimi? Sa, kita asing tauia nang imi taasan i Paulo? 14 Kapo ro ta parik natapaasing tauia na mangsikei imi, sikei palauri Kirispo ve Gaio, rilong papalik. 15 Veinganing a mang matan kila antok ta nataasing tauia iria ta asan ig akorong, parik.16 Io, natala asing tauia kapa iria nei lu angsi Sitepanas, sikei, ani mang matan, pariknapa anguan lomlomonai an ta natala as-ing tauia na mang sikei kapa. 17Using kagkirim le si Karisto parik asi me asing tauiaani ri vap, parik. Sikei, asi asoung ani akusro akorong palau, na parik ta asime asoungani masam i kuli rina ke, vei kana mat kulingakputuk a Karisto ka nem palau.

Akuskus i Karisto kapo kitmat i God namasam kapa

1 KORINTO 1:18 260 1 KORINTO 2:1018 Using akuskus i ngakputuk kapo

tangis val bil i nio e talingaria kipo pasaltaun a kui asikei. Sikei anira tarapo pasalsi an sapang, kapo kitmat i God. 19 Usingkita salik ia ta, Naka vil apalau amasam si rivap masam, naka aingik a nas si ri vap nas.20 Au, nei vang kana na igenen nas e voi?Nei vang akorong a igenen nas ani saupai?Nei a katakai i nas i taun ke, iuang kapouli buk anggegelai? Kapo kovek! Using aGod katala akalit amalangasai luai ta nas ikuli rina kapo tanio. 21 Using God, si kananas, katala saupai ta ri vap i kuli rina kitav angkoai si nas ania si kari keve masamakorong. Asukang a God kala asavang avap ang kipo lomlomon ta akuskus ke rivap i kuli rina kipo sekpat ta kapo pege niopalau. 22 Tutuman, ri Iudaia kipo buk ulisulai asi kari arai ani akanangai, au na riElas kipo uli buk using a masam. 23 Sikeinamem, namempo akuskus ta Karisto katamat kuli ngakputuk. Ani ri Iudaia, akuskuske kapo vuk tukul asi savang, na ani ri vap ingising kapo akus i tanio palau. 24 Sikei anivap ang God katala songo iria, kantanemkipo Iudaia vo Elas, kilapo kinle na akuskusi Karisto ta kapo kitmat i God na masamkapa. 25Using kana keve selen a God, kipolomon anio ia, sikei kapo lakat luai ani kevemasam si ri vap i kuli rina. Na kana kitmata God, kipo lomon angau ia, sikei kapo dualsoliu iria.

26 Keve tungag, mi lomlomonai animiaino, si taun ang a God kata songo imisingina. Si ararai i to i kuli rina, parikta amiang imi kipo masam, vo kipo vapdual, vo kita polok si vap asasanan, parik.27 Sikei God katala buk a bil ang ri vap ikuli rina kipo lomon anio ia, asi kana vilamese aniria kipo nas. Na ka buk a bilngau lik asi vil amese ani vap dual. 28Kapobuk a bil e kevkev luai e kuli rina, na bilang ri vap kipo mirik ania, io, nang a bilang a kuli rina kapo arai apalau ania, na eiang ka galang suai ani bil ang ri vap kipotun ia ta kapo bil tavirimok. 29 Nambanga tukulai ina ani ka kovek luai ta sikeikame kus aminaung e matana i God, 30 niakapo tukulai i kami angtogon ve KaristoIesu, nang kata asereiai ani masam si Godsingira, na le singina, God kapo taot iraval vap korong e matana, na taralapo vap

kakana, na le singina kata samui apok ira.31Asukang ani ka asukang val mengen i neisalsalik ta, Nia kapo buk kus aminaung kakus aminaung ta Volava.

2Kami lomlomon ka tung lakat kuli Karisto

akorong1 Si kagme serei taun animi keve tungag,

asi kag me mengen amalangas animi taakus mumun ang i God, parik natapa sereita mengen kapo amangamangal vo men-gen i masam lava, parik. 2Using lenginangkatala sinong a lomlomonig ta kag nas neiliuan imi ka tung si ring sikei palau a bil,Iesu Karisto, nang nia kita atakuk ia kulingakputuk. 3 Na si kag selen i ago kuvulve nami, nau a igenen malum palau velaiani leng na tetek lava kapa. 4 Au na sikag pege na kag lau i asoung ania, pariknatapa buk atokngai ania asi kami mangalani kag masam, parik luai. Sikei asi kamiarai amalangas aro aniMalanganto na kanakitmat. 5Kapo asukang ani kami lomlomonka ago ta tung an si masam si ri vap, sikeika tung lakat kuli kitmat i God.

Masam le si Malanganto6 Au na ani masam ke, namempo uli

mengen tatana ani vap ang nang kilapomatukal. Parik ta matan masam i taunke kana, parik. Ri ainoinoai i taun ke kikovek aongos lak kuvul ve kari ta kun kevemasam. 7 Sikei namempo uli mengen talomlomonai masam ang si God, nang kapouli agomusik lik venia. Nang a lomlomonaiang katala saupai punuk ania le kabang le sikuli rina parik katapa serei lak, ani ka sereilak e ring malangas ani kame aminaunganira na mang ina. 8 Kata kovek luai ta ringainoinoai i taun ke kata nas ia. Using mankita nas ia parik kilapa angkoai si atakukani minaungan i Volava ke kuli ngakputuk.9 Sikei, asukang val kita salik ia ta, Matanbil ang a katui i mata parik katapa tun ia,na talinga parik katapa longong ia, na parikkatapa kov serei e nei vinga, nang a bil angGod kata itoitonai ania, ani vap ang ria kipobuk atutuman ia nei vingaria. 10Au na sin-gira, God katala asereiai ani matan bil angsingira si Malanganto ina, using a Malan-ganto kapo nas atutuman luai ani keve bil

1 KORINTO 2:11 261 1 KORINTO 3:18aongos, kana keve petek i lomlomonai rona God kapa. 11 Arai, saka igenen an kananei liuan i ri vap kapo nas a lomlomonai evingana i mangsikei? Nia papalik akorongsi malanganto ina. Kapo asukang palau sikana keve lomlomonai a God. Malangantoina papalik kapo nas aro ia. 12 Au na pariktaratapa luk a malanganto i kuli rina ke,parik. Tarata luk nang a Malanganto i God,ani tara kinle korong a keve alilis ang Godkata lis ira tatana. 13 Keve bil ke namempomengen amalangas tatana, parik kipa kevemengen i matan masam ang ri vap kipoakalit tatana, parik. Kipo keve mengeni Malanganto na kata soko atulisai aniasingimem. Asukang a namempo mengenta kevemengen iMalanganto taun iria kipoatogon a Malanganto. 14 Au si igenen ako-rong palau, kana lomlomonai parik kapaainak korong ani matan bil ang kapo sereile si Malanganto i God, using kapo ararainio singina, na kapo tav angkoai si nasaniria, using man parik ta mata i Malan-ganto, parik kapa angkoai si kinle korong.15 Io, nia kapo atogon a Malanganto kaposaupai aro korong ani keve bil aongos, namang matan parik kipa angkoai si saupaikorong ani kana to. 16 Arai, si kana katalatun tuk a lomlomonai i Volava asi kanapinipini ania? Sikei namem, lenginangnamemlapo atogon a lomlomonai i Karisto.

3Keve katakai i abis kipo angkokoai palau

1 Au na nau, keve tungag, parik natalapa angkoai si mengen singimi asukangval napo mengen taun iria kipo atogon aMalanganto. Sikei nata mengen val vap ipukun kipo telan si keve lomlomonai i kulirina, val ri nat popo lik si kami angtogonve Karisto. 2 Nata alis imi ta rul i tuspalau, parik ta pok tutuman, using kami potav angkoai. Sikei kana mipo tav angkoailak, pua! 3 Using mipo telan ta keve lom-lomonai i kuli rina ke. Au na e iang manmiatogon a vinga rikek ve angkiki nei liuanimi pok, numai vanang a si? Nambang eiang a mipo telan ta lomlomonai ani bil ikuli rina, na mipo using a keve selen si rivap i kuli rina. 4Arai aro, man a mangsikeikapo antok ta, “Nau napo using a Paulo,”namang anu kapo kun antok ta, “Nau napo

using a Apolo,” nei kana? Nambang, e iangmipo igenen i kuli rina ke. 5 Au aongos,Apolo kana kapo si? Au na Paulo kaposi kapa? Pua, kilongpo ngono asosokaipalau nang, ani mi arai anirilong na milomlomon. Kilongpo abis angkoai palau,asukang val Volava katala li dual si siksikeiirilong si abis ania. 6Nau nata sukal katui,Apolo kata ali laman. Sikei God, nia katavil apolok ia. 7 Asukang a vo sukal angparik, na vo ali laman ang kapa parik, sikeiGod, ninia papalik kapo laba na kapo vilapolok a keve bil aongos. 8 Nang a igenenvopo sukal na vopo ali laman ang kapa,kilongpo angkokoai palau. Au na siksikeiirilong ka luk kana seupok angkokoai valkana avibisan. 9 Using namemlongpo abiskuvul ve God, au na nami ke God, kana nonmatang tatami, na kana lu tatami.

10 Asukang val kana roron a God nangkata alis iau tatana, natala amatung aro nakirkirangai val katakai i nas aro ani abis lu,na ani tamangmatan ki atu lu lakat kuluna.Sikei, siksikei iria ka aiveven aroron luaita ka atung a saka lu akorong an kuluna.11 Using a kirkirangai ang kalapo matung,kapo kovek i mang sikei kame sakol ia tamang anu petekai. Iesu Karisto, nia papalikkapo kirkirangai talupus. 12 Au na man amang matan ki atu lu lakat kuli kirkirangaike ta gol, silva vo mang keve iat roron, iei,kunai vo mung palau, 13 kana avibisan asiksikei a katakai i abis lu ka serei e ringmalangas ta kapo saka avibisan an. Usingsi taun ang ka atung amalangas a tutumanina, na kutni ka atokngai ni ani lu si siksikeia katakai i abis lu asi asereiai ani nempalau,na anu tutuman ka tung. 14 Man a manganu kana lu kapo tung akit, ka luk seupok.15 Na man kala ni aongos luai, kala kovekluai ta ring bil e kungana. Ninia akorongka sapang sikei ka bil val sikei kita sangu iapelek a kutni. 16 Sa, parik mipa malangasta nami mipo kana lu i atailai a God, naMalanganto i God kapo ago singimi? 17Mana mang anu ka vil arikek kana lu i atailai aGod, God kapa ka kun vil arikek ania, usingkana ring ipo ago na God kapo atailai, na luang, nami palau.

18 Mi ago ta kapau pok an animi. Manta mangsikei nei liuan imi kapo lomon ia takapo igenenmasam si ararai i taun ke, kapo

1 KORINTO 3:19 262 1 KORINTO 4:19ro ta ka nio emataria i ri vap i kuli rina, na eiang kala igenen masam. 19Using a masami kuli rina ke nang kapo bil i nio e matana iGod. Arai, mengen i nei salsalik kapo antokta, Kapo kong a mamain ta vap nas si karilau i apupu. 20 Na kapa, Volava kapo nasa matan lomlomonai i mamain ta katakai imasam, ta kipo keve nempalau. 21Asukanga ka kamus luai a lau i kus aminaung tamang anu kuli rina ke, using aongos nanga keve bil ke, mipo taukai iria, 22 kantanemman kapo Paulo, Apolo, Kepas, kuli rina, to,mat, bil i taun ke, bil ani iles lak si serei,aongos a keve bil ke, mipo taukai iria, 23 auna nami ke Karisto, na Karisto ke God.

4Kana kirim i aposel

1 Si oring ke, kapo ro ri vap ki araikorong animem ta namempo keve asosokaisi Karisto, na kamem kirim asi aivevenani kana keve lomlomonai musik roron aGod. 2 Kana kapa, kapo mamaiten ta vopoaiveven ang, ka uli tutuman aro palau kanalau. 3 Singig, parik kapa aunai i bil lavamanmipo tikon iau vomannaka tungmetesaupai i rina. Nau pok kapa, napo tavangkoai si tikon pok anig. 4 Arai, si kagta malangas napo kala. Vei nganing napoatogon rikek, sikei parik napa arai nia, sikeiparik kapa supsupai ina ta napo igenenkorong. Volava, nia papa kapo tikon iau.5 Asukang a kana, mi ago ta amalak saupaian ta ring bil, aino ani taun i sausaupai,using si taun ang a Volava ka serei singina,kame tak aserei a keve bil ang kipo agomunnei ring vong ane ringmalangas. Na si taunang siksikei a igenen ka luk kana posong rosi God

6 Keve bil ke kana, natala alangtongaiania val namemlong ve Apolo, ani ka an-gasik imi keve tungag, asi kami akalit le sikamemlong laulauan ta, “Mi ago ta pasalsoliu an ani mengen i nei salsalik.” Anika ago ta sikei imi, ka vil alava pok ia,na ka lomon alik a mang sikei. 7 Arai, sikana kata pokai anim, ani numai ku roronapetekai ani mang sikei? Na saka nem annang kulapo atogon ia nang parik kitapaalis ua tatana? Au naman kapo alilis, maraisa kupo kus aminaung val parik ta alilis?8 Pua! Milapo masung lenginang! Milapotauia lenginang na milapo ago lakat luai

val mamain ta tulava, na namem parik.Man milapo keve tulava tutuman, kapo ronamem kapa, namem kun tung lakat venami. 9 Napo arai ania ta vei God kavtalaatung imem keve aposel val kongato kapokokoai palau ani mat, na kuli rina ve neipangau aongos, ri vap ve ri angelo kapa,kilapo kalkalum ta raung suai animemasukang val nem palau. 10 Namem a kevetanio e mataria i ri vap si to i usiusing aniKaristo, sikei nami mipo vap malangas arosi Karisto. Namem, namempo malum luai,sikei nami mipo dual. Nami mipo atogonasan lava, namem namempo kovek i asan.11 Io, tung si ring vuk taun ke namemlapomol ve mingom, namempo kovek i vakupro, kipo bis imem, na namempo pasal pu-lakai kovek i lu si ago. 12 Namemta abisamadot, ani namem angan si gese imemakorong. Si taun kipo mengen arikek ani-mem, namempo posong aro palau singiria.Namankipo vil akui imem, namempopataiaro animem neina. 13 Kipo mengen avi-suk luai ani asan imem, namempo sokotukananap aroron. Namemlapo asukang valsugsugan i kuli rina, na sug visuk emataria,tung kana si taun ke.

14 Parik napa salik a panbuk ke asi vilamese animi, parik. Asi anonok animi valkag inatus vubukan. 15 Kantanem mitapoduk luai ta mamain ta katakai i akalit siakalit animi ta Karisto, lak kapo sikei palaua tamami, nangnau, using si kara angtogonve Karisto Iesu nau nata aumata imi le siakus animi ta akus ro. 16 Asukang a naposokotuk aro imi ta mi using aro iau si kaglau. 17 Nang a tukulai ina natala asok aTimoteo ane singimi, kag nat roron napobuk atutuman ia na kapo uli tutuman sikana angtogon ve Karisto, ani ka alomonpok imi ta kag selen i pasal si kag angto-gon ve Karisto Iesu, voiang kapo angkoaipalau asukang val natala uli akalit tatana simang keve kuvkuvulan si mang keve rinapulakai. 18Na e iang mang matan imi kanakita lapo vangang lava, val parik ko nangnamepa serei pok singimi. 19 Parik! Nameserei sumasuma pok nang palau, man kanalomlomonai a Volava kapo asukang. Nataun naka serei, naka tav angkoai luai sian lomlomon ta kari keve mengen aongosa vap vangang lava ang, parik. Kag serei

1 KORINTO 4:20 263 1 KORINTO 6:7nang napo buk arai aro luai ta kitmat angnang kapo saka bil an. 20Using a vainagoansi God parik kapa mengen palau akorong,sikei kapo kitmat. 21Mipo buk a sa? Nameserei singimi ta ue? Vo ta ngorem si selen imarip?

5Nei kuvkuvulan ka daus

1 Napo taping si angakusai natala lon-gong ia ta lau i panik kalapo ago lenginangnei liuan imi, ta mang igenen kapo rot ku-vul vemang aina si tamana. Lau rikek suke,ri vap katak ta bil arikek parik kipa kun nasani abis ania. 2 Sikei nami, mipo angalosaitatana using mipo lomon ia ta, mipo vaproron ani mang matan, ingko? Parik. Kaporo mi tang mamaila, na mamakus ani laurikek ke, na mi kirikai ani vopo vil ani lauang pelek kami kuvkuvulan. 3 Tutuman,napo tav ago kuvul ve nami e iang si pukun,sikei si malanganto ig napo ago ve nami,na lenginang natala poso punuk a saupaiani vo abis ani lau ang. 4 Si asan i karaVolava Iesu, taun mipo ago kuvul, nau venami nang e iang si malanganto, velai anikitmat i kara Volava Iesu, 5 atolongon suaiani igenen ang e kungana i Satan ani kansaupai ania, na kan vil amakas arikek luaiani pukun ina. Asukang ani malangantoina ka sapang si taun ang a Volava ka sereisingina. 6 Kami toroi parik kapa roron.Parik kana mipa nas ta, men yeast likpalau kapo angkoai si vil alava ani sauiaongos? 7 Kirikai suai ania. Ani asukang,kuvkuvulan ka serei adaus pok val vuk sauitanginang kovek i yeast. Ani mila matanangan tatana si angan i Liuluai. UsingKaristo, nia kapo kara sipsip ani Liuluai, nakatala mat asi asalak ani kara keve rikek.8 Asukang a kapo ro tara matan angan tasaui daus tanginang. Vinga rikek kuvulve mang matan lau rikek ka ago. Sikeitara abis a matan angan ang ta saui i vingatutuman kovek i yeast i kapau neina.

9 Si kag mang panbuk nata salik animita, mi ago ta katak an ve keve tasimikipo vap panik. 10 Parik natapa mengenta ri vap i kuli rina ke kipo panik, kiponeikitung, ri vap tainau, vo mang matanang kipo soturungai si tangatangai, parik.Using man ka asukang, parik mipa anguan

atogon pangau an si ago kuli rina, usingkipo duk. 11 Sikei, si panbuk ke kana napomengen ta, man a mangsikei kapo posongpok ia ta kapo tasimi, na kapo panik, kaponeikitung, kapo soturungai si ri tangatan-gai, kapo mengen arikek ani mang vap,katakai i inum laman nio, na katakai itainau, igenen lau rikek asukang ke, agoluai ta angkatakai an ve nia. 12Using, namesaka mamaiten aro an ta saupai ani vap ikomo? Au, na vap ang nang milapo agokuvul ve ria, sa, parik mipa buk saupaianiria? 13 Riria e komo, God ka saupaianiria. Mi kirikai suai ani igenen rikek angpelek a liuan i kami ago kuvul.

6Ago ta sang taun ani vap i komo ta kami

keve mamaiten1 Kapo saka bil an ta, mangsikei imi

ka atogon vinga maiten ani tungana, nakalapo sang taun iria e komo vap tav lom-lomon, ani kian tikon a mamaiten ang, naparik kalapa pasal taun a vap daus? Napoaunai mamakus! 2 Parik mipa malangasta, ri vap daus ki posong saupai lak anikuli rina aongos ke? Au, na man milasaupai ani kuli rina aongos ke, sa, parikmipa ro angkoai si poso saupai ani keve billik luai? 3 Au sa, parik mipa malangas ta,tara an poso saupai lak ani ri angelo? Auna man vanang asukang, matan mamaitenlik asukang, pua, kapo ro tara poso saupaiania kuli rina si to ke. 4 Asukang a manmipo ro angkoai si poso saupai lakat kulikeve mamaiten i to ke, marai sa mipo bukatung ani vap i komo, asi kari poso saupaiani kami keve mamaiten, vap ang kipokovek luai i asan nei kuvkuvulan? 5 Kaago! Napo posong ia asukang ke, ani mimese singina. Sa, kapo kovek ta igenen eliuan imi, nia kapo atogon masam angkoaisi poso saupai ani keve mamaiten i tasina?6 Sikei, kalapo asukang ke. Ngono angtasi-mal lomlomon, kilonglapo sang taun a vaptav lomlomon ta karilong keve mamaiten,ani kian vil akorong irilong. Sukana parikkapa korong. 7Mitala uak alava luai, usingkana mipo pasal taun a katakai i saupai,na kapo igenen tav lomlomon kapa. Sikei,ka ro asukang ke, mi lomon suai ani sakarikek an, na man kita luk palau kami bil si

1 KORINTO 6:8 264 1 KORINTO 7:12selen i kapau, lomon suai aniria. 8 Sikei,kami lau ta nami akorong pok, mipo ka-pau, na mipo bil arikek nei liuan i kamiangtasimal. 9 Au sa, parik mipa nas lakta, vap ang kipo tav korong kian tav luklak ani kari sinsinongan si kana vainagoana God? Mi ago ta kapau pok an animi.Vap ke kipo panik, na kipo soturungai sitangatangai, kipo putuk osongon, na kipovil a matan lau po mamaila ta tauan ane simang tauan, 10 kipo ainau, kipo mata, kipoinum laman nio alava, na kipo pege arikekani mang vap, na kipo luk palau a bil simang anu. Ria aongos ke kana, parik luaikianpa luk kari sinsinongan si vainagoanang si God. 11 Mang matan imi kitapodokot si keve laulauan suke aino. Sikei, Godkana lenginang katala asing adaus imi, aninami milapo kakana. Milapo korong kapae matana i God si asan i kara Volava IesuKaristo, na Malanganto ina i kara God.

12 Kupo antok ta keve bil aongos kuposaupai ania. Sikei keve bil aongos parikkapa tutuman ta kipo angkoai si pakangaiaro anim. Kupo antok ta keve bil aongos,numai kupo saupai ania. Sikei, nau, parikluai napa atolongon tamang sikei a ring bilani kame saupai anig. 13Mipo antok ta pokani nei vinga, na nei vinga ani pok. Sikei,God lak ka vil suai anirilong aongos. Pukunira, parik taratapa luk ia asi me panik,parik. Asi auruk ani Volava, na ani Volavaka ago singina. 14 God katala tak atadut aVolava pelek a mat, na ka kun tak atadutkapa ani pukun ira ta kitmat ina. 15 Parikmipa malangas ta pukun imi kapo kevepalpal i pukun i Karisto? Sa, naka luk a kevepalpal i pukun i Karisto, ani ka ago kuvulve aina panik? Ka ago luai! 16 Parik mipanas ta man a iuang kan ago kuvul ve ainapanik, kilonglapo sikei palau? Val mengenang i nei salsalik ani ri angkisnganan ta,Nang a ngono pukun ang kilongmela sikeipalau. 17 Sikei iuang, man kitala got kuvulia ve Volava, nang kilonglapo sikei palau venia si malanganto. 18 Mi sip suai luai anilau i panik. Mang keve lau rikek ri vap kipoabis ia, kapo vil arikek a mang matan bil ikulit palau akorong. Sikei, iuang vopo vilani rikek asukang kapo vil arikek a pukunina pok. 19 Parik mipa nas ta pukun imikapo lu i atailai siMalangantoGogoai, nang

singimi? Iuang nang a God kata alis imitatana? Nami parik milapa anguan kakamipok an, 20 using katala samui apok imi tasamui kapo lakat luai. Asukang vang a miamaus a God ta miminaungan i lau mipoabis ia ta pukun imi.

7Lau i osongon

1 Au ani keve bil ang mita salik taun iautatana, kapo ro ta tauan ka ago ta ago kuvulan ve aina. 2 Sikei, using a matan lau ipanik kipo ago, e iang kapo ro ta siksikeia tauan ka atogon kana aina akorong. Auaina kapa, ka kun atogon ani kakana takun tauan akorong. 3 Ani tauan, kapo roka apunuk aro kana kirim i osongon taunkana aina, na aina kapa ka kun abis aniaasukang taun kana tauan. 4 Using a ainavolapo osongon ang, ninia akorong parikkapa anguan saupai an ani pukun ina, sikeikana tauan. Kapo asukang palau si tauan,ta nia parik kapa kun saupai pok ani pukunina, sikei kana aina. 5Ngono angkisnganan,kilong ago ta tubat pok an ani pukun ir-ilong si ago kuvul. Sikei, man nganingkilongpo buk alal tapai si mang keve taun,using asi karilong sokotuk aro tapai, nakilongtala ainak kuvul, nia kapo ro. Sikei,e mung ina palau kilongla ago kuvul pok,ani ka ago na Satan kame aminok irilongsi karilong ngau na kilong putuk karilongosongon. 6 Si kag posong ke, napo ainakani ago apetekai tapai, parik ta saupai asiusing. 7 Kag vubuk ta ri vap aongos ki agoasukang val nau, sikei God katala lis irasiksikei ta kara keve alilis angpetpetekai.

8Auna kagmengen aniria kipomole luailak, na ri mainang, ta man kipo angkoai siago val nau, kapo roron. 9 Na man kipotav angkoai si saupai akit aniria, kapo roki osongon. Using osongon kapo ro aninau nini taun a rikek. 10 Au na aniria vapang kilapo osongon, napo alis amengen ke,sikei parik ta nau napa alis ia, Volava. Nakapo asukang ke. Aina ka ago ta sip an anikana tauan ipo osongon. 11 Au na man aaina katala abis a lau ang, ka ago palau tavosongon, vo ka pasal taun pok kana tauan,na kilong osongon aro pok. Na tauan kaago ta kirikai an ani kana aina ipo osongon.12Auna animangmatan ang, napomengen

1 KORINTO 7:13 265 1 KORINTO 7:34taun iria asukang ke. Nau napo mengen,parik ta Volava. Man ta mang tasira katalaosongon na kana aina kapo tav lomlomon,sikei kapo uruk lak asi karilong osongonkuvul ve kana tauan, tauan ang ka agota kirikai an ania. 13 Au na man a aina,kana tauan kapo tav lomlomon, na tauanang kapo uruk lak asi karilong osongonkuvul aro, aina ang ka ago ta kirikai an anitauan ang. 14Using nang a tauan vopo tavlomlomon ang, kalapo daus le si lomlomonsi kana aina. Na aina tav lomlomon angkalapo daus le si kana tauan. Man parikkapa asukang ke, kami inatus parik kilapadaus, sikei kana kipo daus. 15 Sikei, man atauan vo aina tav lomlomon kala papelek akisngana, atolongon ia. Si oring asukang,anu vopo ago lak ang, man kapo aina voman kapo tauan, kapo kalakala palau. Agosi marip, nia na selen ang God katala songoira taun ia. 16 Arai, numai aina ang, veinganing kuvpo angkoai si ku vil ato kamtauan. Na numai tauan ang, vei nganingkuvpo angkoai si ku vil ato kam aina.

Kuago si to angGodkatala songoua singina17 Sikei kantanem, siksikei a igenen,

kapo mamaiten ta ka uli ago si to ang, Godkatala songo ia singina, voiang a Volavakapo buk ia asi kara to tatana. Kana nasaupai ke, natala kun amatung ania si kevekuvkuvulan aongos. 18Man kutapo igenenlamutan na songo si God kala serei singim,ago ta pakut an ani kam lamut. Man kutapoigenen tav lamut na kana songo kala sereisingim, ago ta buk an ani ki lamut ua.19 Using lamutan kapo bil palau luai, auna tav lamut kapo kun bil palau luai kapa.Sikei, usiusing aro ani kana keve asok aGod, nia kapo bil tutuman luai. 20 Kapo rota siksikei ka ago akit si to ang katapo totatana aino si taun ang a God kata songoia singina. 21 Man a God kata songo ua sikuvtapomangsikei a asosokai palau, ku agota mamakus an si oring ang. Sikei, mankapo atogon a selen asi kam serei akala,abis using ia. 22 Using man ta sikei katapoasosokai palau aino, na God kala songo iaasi kana angtogon ve Volava, e iang kalapoigenen kalakala ke Volava. Asukang palausi iuang man katapo kalakala aino, tung sisongo ke kala serei singina, nang kalapoasosokai si Karisto. 23 God katala samui

apok imi ta samui kapo lakat luai, asukangvang na mi ago luai ta serei an a asosokaisi kuli rina ke. 24 Keve tungag, kapo ro tasiksikei a igenen ka tung akit si tutunganang a God katala songo ia singina.

Ri vap mole ve ri mainang25 Ri vap po mole luai ang, parik nata

lapa luk ta ring asok le si Volava aniria.Sikei, naka mengen asukang ta kakag talomlomonai akorong, asukang val igenentutuman using natala kun luk ani ngorn-gorem ang si Volava. 26 Napo arai ania ta,using a mamaiten i taun ke, kapo ro mitung aro palau si tutungan ang kana mipotung singina. 27Man kulapo osongon kana,ku ago ta gule ring an asi kam luang anikam osongon. Au na numai, parik kupaosongon lak, ago ta gule aina an si kam os-ongon. 28 Sikei, man a tauan kala osongon,nang parik ta rikek nang. Au na man aainamole tanginang ka kun osongon, parikkapa kun rikek. Sikei, ria ki buk osongon,ki duai lak a mamain ta mamaiten miangpulakai si to ke, nambang asukang a napomengen akokos imi ani mi ago ta ngau ansingina. 29 Keve tungag, sa napo mengentatana, taun ke kalapo kudik. Au na le sitaun ke na aliu ane no, ria kipo atogonaina, kapo ro ki ago val kipo kovek i aina,30 na ria kipo tangis, ki natok aro palau valkapo kovek i bil asi tangis using. Au naria kipo uruk, kapo ro ki kun ago asukangpalau val ria kipo tav uruk. Au na ria kiposamui bil asi atogon, ki ago akorong palauval kipo kovek i bil i atogon. 31 Au na riakipo teng abis e ke kuli rina, ki ago asukangval parik kipa teng abis. Using a matanavibisan na ararai i kuli rina ke ki koveklak. 32Kag vubuk animi kalakala si uli telanta bil miang. Igenen kapo mole, kapo ulitelan ta keve avibisan ani Volava, ani kasaka auruk aro an ania. 33 Sikei, igenenvolapo osongon ang, kapo uli telan ta kevebil i kuli rina ke, ani ka saka auruk aro anikana aina. 34 Asukang a kana lomlomonaiuruk kalapo tapagal. Au, aina tav osongonvo aina mole tanginang, kapo buk uli telanta keve avibisan ani ka auruk a Volava. Nakana atutung ta, ka daus aro na pukun ina,kuvul ve malanganto ina kapa. Sikei ainavolapo osongon ang, kapo uli telan ta kevebil i kuli rina ke, ani ka saka auruk aro

1 KORINTO 7:35 266 1 KORINTO 9:4ani kana tauan. 35 Napo posong palau iaasukang, ani kami ago roron, na parik ta asime atakun vo teng akit animi, parik. Sikei,asi atulisai animi ta selen roron, asi paskakkuvul ve Volava na ago ta tapagal an.

36 Au na man ta mang igenen kapo ato-gon a aina mole tanginang voiang kita palaia ani ka osongon tatana, na kapo arai talau ang kapo vil ia taun a aina ke parikkapa korong, na kalapo matukal angkoai siosongon, kapo ro kilong osongon. Parikkapa rikek. 37 Sikei, man kapo kovek ioring kapo sunggil ia asi kana osongon, nakapa, kapo angkoai si saupai aro ani kanavubuk, au na man katala lomlomonai ta katav osongon ta aina tanginang ang, sukanakapo ro palau. 38Asukang vanang ta iuangvolapo osongon kapo vil a lau ro, na mankata tav osongon ania, kala bil aroron luai.

39Aina kalapo osongon, saupai i osongonkalapo got kuvul irilong ve kana tauan sikeve taun aongos. Sikei, man kana tauankala mat pelek ia, aina ke kalapo kalakalasi osongon ta mang anu, man kapo bukosongon pok, man a tauan ang kapo kunigenen angtogon ve Volava. 40 Sikei, si kagta tikotikon akorong, aina ke ka aunai iuruk alava, man kata ago akorong palau tavosongon. Singig, napo lomon ia ta napo luka mengen ke le si Malanganto i God.

8Amalmalangasai i pok

1 Mengen ke ani ri pok voiang kitala vilalilis tataria serei si ri tangatangai, taraaongos tarapo atogon a men nas. Miaiveven vei nas ke ka asereiai ani laulauani vangang lava, sikei vinga i buk ani mangvap kapo itoiton ira, asi kara polok. 2Manta mang igenen kapo lomon ia ta, nia kapoigenen nas si kana ararai, na kapo nas amang bil, e iang kapo tutuman ta parikkapa atogon nas voiang kapo ro luai ta kaatogon ia. 3 Sikei igenen ang kapo buk aGod, God kapo nas ia. 4 Kanat, ani angan simatan pok ang kitala vil alilis tataria sereisi ri tangatangai, tarapo nas ta tangatangaisi kuli rina ke kapo nem palau luai, natarapo nas kapa ta kapo atogon a sikeipalau akorong a God, na kapo kovek i manganu. 5 Using kantanem man kipo kin amang matan god e metekuku, vo ane kuli

vunep, val keve god miang kipo ago kulirina na ri volava, 6 sikei singira, tarapo nasta sikei palau a God kapo tamara, na niakata asereiai ani keve bil aongos na kapotukulai i kara to. Kapa, kapo sikei palaua Volava, nang a Iesu Karisto, voiang amamain ta bil aongos kita serei singina,kuvul ve kara to, aongos kapo tukulai inasingina.

7 Au sikei, nas ke parik kapa ago si rivap asip. Mang matan vap, using kita lapokatak ta tangatangai, kipo angan a pok ialilis si ri tangatangai val kipo nas ia taila alis. Au using a ngau ang kapo ago evingaria, kapo vil arikek luai aniria. 8 Pokkapo tav angkoai si vil ani God ta ka buk ira.Man parik taratapa angan, na man tarataangan a pok ang, tara kovek i saka ro anka petekai. 9 Sikei, mi aiveven aro ta kamitungtungan i kalakala ka ago ta bil an valtukul asi savang ta ri vap ngau. 10 Usingman ta igenen kala arai ta numai igenenpo atogon ani nas ke ta kupo matan angannei lu i soturungai si tangatangai, sa, parikkalapa kun takaring a vingana man kapongau a saupai i vingana, ani ka kun angansi bil ang kitala alilis serei si tangatangaitatana? 11 Pua, tasira vopo ngau lik ang,nang a Karisto kata mat bat ia, kalapo pukasi kamnas. 12Asukang a taun angmipo abisa lau rikek ang ani keve tasimi, milapo vilamapolok a saupai po ngau ang e vingaria,na si lau ang palaumipo abis a rikek ang aniKaristo. 13 Au kapo asukang vang ta, mana saka pok an napo angan ia, kapo tukulaii kana uak a tasig si rikek, nala ago luai taangan ania asikei, vei nala uli tukulai i kanauak.

9Roron kapo atogon ia val aposel

1 Au si napo tav kalakala kana? Sa kana,nau parik ta aposel? Sa, nau parik natalapa arai tapai ani Iesu kara Volava? Au, nanami ang nang, parik ta uai i kag avibisanani Volava? 2 Kantanem nata tav aposel simang matan vap pulakai, si tutuman inanapo kami aposel kana. Using nami, mipoakanangai i kag kirim i aposel si Volava.

3 Kag ngenget vanang aniria vap posinong asi tikon ang anig. 4 Sa, pariknamempa atogon a roron si angan na inum

1 KORINTO 9:5 267 1 KORINTO 9:25kapa? 5 Sa, parik namempa atogon a roronsi osongon ani aina lomlomon, ani ka auaikuvul ve namem, val mang keve aposel, nakeve tasina i Volava, au na Kepas? 6Kapo sakana? Vei namemlong papalik nganing veBarnabas, kapo mamaiten ta namemlonguli abis asi vil aro ani kamemlong ago?7 Saka katakai i visvis an kapo seupok pokia ta kana kapkap akorong? Saka igenen,kata sukal kana matang vaen, na kapo tavangan si uai ina? Si kapo dual ta aivevensipsip palau, na kapo tav luk si rul i tusiria? 8 Sa, napo pege kana lakat kuli araraisi ri vap? Io, kapo asukang, sikei neisausaupai kapa, kapo kun mengen ta sikeia oring ang palau. 9 Arai ania nei salsaliksi saupai si Moses ta, Ago ta ngaungaubatan ani nguruna i bulumakau si taun kapokokopiek a pauk i kon. Au, sa kana?God kapo aunai i lomlomonai alava ani ribulumakau papa? 10 Mengen ang kapoposong ia animem nang, ingko? Io, kitasalik ia animem akorong, using a igenenvopo kedek roe ang, na vopo kaming angkilongpo abis velai ani lomlomon ta kilongluk kapa karilong palpal i uai i matang.11 Au na namem, man namemtala sukal akatui roron i Malanganto e nei liuan imi,sa, kapomiang luai animi, si alis animem tabil angkoai si pukun imem, val nang kapouai i kamem avibisan? 12Au, man katala roani mang matan vap si luk ani papakangaiasukang ke le kungami, kapo tav koronganimem si luk ania si sa? Using namemtapakangai alava luai animi.

Kamem roron si luk ani papakangai kat-apo ago, sikei parik namemta lapa luk ia,using namemta patai animem. Ani kaago na lau asukang ka tutubat a akus ro iKaristo. 13 Nei kana? Parik mipa nas taria kipo telan si keve avibisan i nei rina iatailai, ki angan si saka keve pok an nei rinai atailai? Na ria kipo telan si avibisan i pataipo sula, ki kun angan kapa si potokan iavibisan ang. 14Asukang palau luai, Volavakatala asok ta riria kitapo telan si avibisani asoung ani akus ro, ki angan si oson iabis ang. 15 Sikei nau, kapo kovek luai tasikei i keve bil suke natala luk ia kuli kagroron. Si taun ke kapa, parik napa salik akeve mengen ke, asi kami vil ani keve bilroron ke anig, parik. Pua, kata ro anig ta

natala mat, ani ta mangsikei kame luk suaiani tukul i kag aminaung. 16Arai, man nakaakus ta akus ro, nau akorong parik napaatogon bil asi kag me toroi kuluna, usingnapo abis palau using a asok ang, pua tatag,man parik napa akuskus ta akus ro. 17Araiania, man kapo kakag akorong ta vubuk siakus ta akus ro, nala luk samui. Sikei manparik kakag ta vubuk, nang palau nalapoabis palau using a kirim ang. 18 Au neivanang kag samui? Kag samui kana palauta, naka akuskus ta akus ro na ka kalakalakovek i samui, na ani naka ago kapa ta meatogon ani keve roron kuli kag tung aniakus ro.

19 Tutuman luai ta, nata kalakala peleka ri vap aongos, sikei nata ainak pok anig,asi kag asosokai palau luai si ri vap aongos,asi kag but korong ani petau duk taun aKaristo. 20 Si kag ago kuvul ve ri Iudaia,nata lau luai val ri Iudaia akorong, asi kagbut korong ani ri Iudaia. Io, si kag agokuvul ve ria vap ang kipo usiusing saupai,nata bil luai val igenen using saupai, kan-tanem nau akorong parik napa ago neitemang sikei a sausaupai i pukun, sikei sioring suke asi kag kun but kapa aniriakipo usiusing saupai. 21 Si kag ago kuvulve vap ang kapo kovek i saupai ka tengakit iria, nata ago val igenen kapo koveki saupai e kuluna. Tutuman, si saupai siGod parik napa kalakala singina, sikei aniKaristo, kana saupai napo using ia. Io, nataago asukang ani naka kun but kapa aniriasaupai kapo tav teng aniria. 22 Si kag agokuvul ve vap po ngau lik ang, nata ago valnapo igenen ngau palau, asi kag but ani vappo ngau lik ang. Nata siang nei mamainta laulauan i ago si ri vap aongos, ani lesi mang keve laulauan asukang suke, kalapakangai anig asi vil ato ani mang matan.23 Io, keve laulauan i abis ke, natala telanaongos tatana ani akus ro, ani naka kun lukkapa ani kag potokan i tauia ina.

24 Au si parik lak kana mipa nas ta vapduk kipo angsasangai si sang i angkaul, naring sikei palau a igenen ka luk seupok?Nami, kapo ro mi kun sang aro asukangsi kami luk ani seupok ang. 25 Au, na anipetau po ago ang nei gulang ang, siksikeiiria kapo dual akitmat aro ta ka usausa napukun ina, asi kana luk seupok, nang a

1 KORINTO 9:26 268 1 KORINTO 10:27seupok si tamit sumasuma palau ang. Sikeitara, tarapo sang asi luk ani seupok angka tokos asikei. 26 Nau, parik natapa sanginuinu palau, parik. Si kag gulang i so arota kunga, parik natapa so malu palau luai,parik. 27Sikei, nata kun atokngai ani pukunig ani ka koi a visvis, si oring suke ta, nakaago ta akuskus ani mang vap ta akus ro, nanau akorong nala tav teng ani seupok ina.

10Mi sip taliung a soturungai si ri tangatan-

gai1 Using napo misag, keve tungag, animi

si vongvong ani oring ke ta, keve tamaraaino, ria aongos kita pasal using a kukuang, ria aongos kitan paputuk a lamanang, 2 na ria aongos, kita serei angtogonve Moses si asing tauia ang si kuku na silaman. 3Na riria aongos, kita angan kuvula sikei a matan pok palau i Malanganto,4 na ria aongos kita inum kuvul kapa sisikei palau a laman i Malanganto. Using aiatsinong ang kita inum singina, na kapoauai ve ria, kapo iatsinong i Malanganto.Na iatsinong ang nang Karisto. 5 Sikei vapmiang iria, God parik katapa maramarakaniria. Arai ania si keve matmat iria kalaoro angraling nei ring varasai palau. 6Kevebil suke kitala serei, ani tara luk malangassingina, ani tara ago ta mangal an ani kevebil rikek val ria. 7 Mi ago ta soturungaian si tangatangai, val mang matan iria,asukang val nei salsalik kapo antok ta, Rivap kita vil matan angan na ki tapasuk asikari mikamika. 8 Tara ago kapa ta usiusingan ani laulauan i panik, val mang mataniria kitapo abis ia. Si sikei a taun akorongpalau, 23,000 i ri vap kita puka. 9 Tara agokapa ta atokngai an ani Volava, val mangmatan iria kitapo abis ia, na kita puka sikene. 10 Na mi ago ta mengen miang an,val mang matan iria kitapo abis ia, na vogalang kata galang suai aniria. 11 Kevebil ke kana kata serei singiria aino, asialolokovo ani mang matan, na kita salik iaasi pinipini anira, kana tarapo ago si taunke, kalapo akamusai i taun. 12 Asukang aman ta mangsikei kapo lomon ia ta, kapotung akit, ka aiveven vei nganing kala uak.13 Saka matan amil an kapo serei singimi sitaun ke, nia palau kata serei si vap aino. Au

na God kapo atutuman. Parik kapa ainak taamil ka laba ani kami dual, sikei man a amilka serei, ka itoiton kami selen asi kami sipsuai ania, na mian tung akit singina.

14 Asukang, keve tungag ro, kana misip taliung a laulauan i soturungai si ritangatangai. 15 Napo mengen kana tauna ri vap kipo lomlomonai tapalas. Namiakorong, mi kalakala kag mengen. 16 Ausi kavi ang tarapo uli posong atauia ania,parik nang tarapo sikei palau kuvul ve ran-gai i Karisto singina? Au na saui ang tarapouli tevetevek ania, parik nang tarapo sikeipalau kuvul ve pukun ina i Karisto singina?17 Sukana kapo ring sikei palau a saui, naasukang tara, tarapo miang, sikei taraposikei palau a pukun, using tara aongos,tarapo angan kuvul si sikei a saui ang. 18Miarai ani laulauan si ri Israel. Vap ang kipoangan a pok i sula ang serei si God, e iangkipo sikei palau a pukun. 19 Napo mengenkana ta sa? Ta alilis ang kipo lis ia serei si ritangatangai kapo bil lava, vo ri tangatangaiakorong ria kipo bil lava? 20 Parik! Sikeinapo mengen ta keve alilis ang kipo alilistataria, kitala alis ri ingua tatana nang, naGod parik. Napo misag luai ani mi sikeipalau kuvul ve ri ingua. 21Kapo tav angkoailuai ani mi inum nei kavi si Volava, na kavisi ingua kapa. Kapo tav angkoai luai animi angan kuli pata si Volava, na pata ipoangan si ri ingua kapa. 22 Sa kana, tarapobuk solopauk ani kana mata na Volava? Ausi kara dual kana kapo lakat ania?

Sa mipo abis ia, mi abis aongos ia ani kanaminaungan a God

23 “Keve bil aongos kapo ro si abisaniria.” Sikei parik ta ria aongos kipopakangai anira. “Keve bil aongos kapo rosi abis aniria,” sikei parik ta ria aongos kipoitoiton ira. 24Ka ago ta sikei ka lomlomonaiani bil asi vil aro papa pok ania, sikei kakun lomon kapa animang vap ta roron ang.25 Saka keve pok an kipo atos tatana neiring ipo asesel ta sin i vongo, mi anganiria. Susuiai miang velai ani lomlomonaipulakai e nei vingami ka ago. 26 Usingke Volava ta kuli rina na keve bil aongoskipo duk singina. 27 Man ta mang igenenpo tav lomlomon, ka songo imi asi anangan, na man mipo buk an angan, kaporo. Saka keve pok an kita asinong ia e

1 KORINTO 10:28 269 1 KORINTO 11:22nomi, mi angan iria. Susuiai miang velaiani lomlomonai pulakai e vingami ka ago.28 Sikei, man a mang igenen kala antokua ta, “Iuang, matan pok ke, kitala alilislenginang tatana serei si ri tangatangai,”au, ago ta angan an ania, vei kula vil arikeka vopo atatai ang anim, na kala lomlomonaiamiang pulakai e nei vingana. 29 Io, napomengen kana ta nei vingana i igenen ang,parik ta nei vingam. Io, using kag kalakala,mang anu kame saka saupai ania ta kakanata kun saupai i nei vingana? 30 Man naunapo angan si saka pok an velai ani posongro singina, marai sa kipo mengen arikekanig si bil napo posong aro na God singina?31 Asukang a angan, inum, na mang samipo abis ia, mi abis aongos ia ani kanaminaungan a God. 32 Mi aiveven ta bil keka ago ta tukul asi savang an. Ri Iudaia veri Elas vo kana kuvkuvulan a God ki ago tasavang an singina. 33Asukang val nau kapa,natala kun atokngai si abis ani keve bil, asikag auruk ani ri vap si keve laulauan i ago.Na parik natapa abis ia using natapo buk vilaro pok anig, parik. Sikei, ani ri vap duk

11ki roron na ki luk a to. 1 Mi koikoi iau,

asukang val nau natala kun uli koikoi usingani Karisto.

Pinipini i kuku bat ani vangang2Napo posong aro imi si uli lomonai anig

ta keve bil si kami teng akit aro ani keveakalkalit ang natala alis ia singimi. 3Au nanapo buk ta mi malangas ta Karisto kapovangang i tauan, na tauan kapo vangang iaina, na God kapo vangang i Karisto. 4Mana tauan kapo ago i sokotuk serei si God, vokapo mengen val katakai i kus amalangasta lomlomonai si God, na katala kuku bata vangang ina, kapo asukang ta kapo vilamese na vangang ina. 5 Sikei, ani ainaman kapo sokotuk vo kapo mengen valkatakai i akus amalangas, na parik katapakuku bat a vangang ina, kapo asukang takapo vil amese na vangang ina, na meseang kapo bil val kata dik akalui a vangangina. 6 Using man a aina kapo tav kuku batani vangang ina, kapo ro ka tok akukungluai ania. Sikei using kapo bil i mese sitok akukung vo dik akalui ani vangangina, kapo ro ka kuku bat a vangang ina.

7Arai, tauan using kapo kankanuai i God naurmaus kapa ina, ka ago ta kuku bat an anivangang ina. Au ani aina, nia kapo urmausi tauan. 8Using tauan parik katapa serei lesi aina, parik. Aina kata serei le si tauan.9 Au na kapa, God parik katapa asinong atauan ani aina, parik. Kata asinong a ainaani tauan. 10 Nambang using a aina kapourmaus i tauan, na e iang kapo ro ta ka kukubat a vangang ina, marai ri angelo. 11 Sikeitutuman luai ina, aina akorong parik kapatung papalik ani tauan. Asukang kapa,tauan parik kapa tung papalik ani aina, sikari angtogon ve Volava. 12 Using ainakata serei le si tauan, au na aina ka apitusasereiai ani tauan. Keve bil aongos ke, Godpapa kapo tukulai ina. 13 Nami akorong,mi tikotikon pok ta kapo ararai aro ta ainaka sokotuk serei si God man parik kapakuku bat a vangang ina. 14 Arai ani karalaulauan le si asisinong. Au si parik kapaatun kinle imi ta tauan kapo ung vungakapo ararai amese ania? 15 Sikei aina, manka ung vunga, kapo kana miminaungannang, using God kata atolongon ia ta ainaka ung vunga, asi kuku bat ani vangangina. 16 Man ta mang si e iang kapo bukanggegelai ve mengen ke, parik namempaatogon mang sa keve mengen vo akalkalitpulakai an, mamain ta kuvkuvulan si Godkapa parik.

Tapagal nei liuan i matan angan si Volava17 Sikei si oring ke, naka mengen imi

tatana, napo tav posong aro animi singina.Using si kami keve serei kuvul, kami lauparik kapa pakangai, kapo rikek. 18 Usingainoai ina, nata longong ta taunmipo sereiakuvul val kana kuvkuvulan a God, e iangkamepo atogon a tapagal nei liuan imi. Simang keve vuk oring i mengen ke, napolomlomon ta kapo asukang. 19Using parikkapa bil si taping kami tapagal, asi sabonaita ri si imi kipo tutuman. 20 Si taun miposerei akuvul, matan pok ang nang mianpoangan ia, using kami lau, na kalapo sereiasukang ta parik kalapa anguan matan an-gan an si Volava. 21 Using taun mi angan,siksikei a igenen kapo angan aino kanamatan pok. Na mang tungana kame lapomol, aumang anu ta kapomata ulit ta inumsoliu. 22 Sa kana asukang ke? Mipo kovekkana i lu animi anganna inum singina? Vei

1 KORINTO 11:23 270 1 KORINTO 12:12nganing, mipo arai alik ani kana kuvkuvu-lan a God, namipo vil amamaila aniria kipoinongos? Ai, naka saka mengen an kanaanimi? Naka posong aro kana imi si oringke? Tutuman luai parik.

Malmalasupai i matan angan si Volava(Mt 26:26-29; Mk 14:22-25; Lk 22:14-20)

23 Nau natala luk a mengen ke si Volavakana, na lenginang natala kun asel pokanimi tatana, ta si tenei vong ang kita alissuai ani Volava Iesu singina, kata luk amen saui, 24 na ka posong aro singina, katevek ia, na kala atai, “Kana na saui kekapo pukun ig animi. Taun mi abis a bilke, mi nanauai anig singina.” 25 Asukangpalau si taun kila angan asip, kala luk akavi, na kala atai, “Kana na kavi ke, kapopalatung tanginang si rangai ig. Taun miinum singina, mi nanauai anig singina.”26 Using si keve taun ang mipo angan apok ke, na mipo inum kapa si kavi ke, eiang mila mengen amalangas ta kana mata Volava, tung si kame serei pok.

Mi tikon aro luai tapai animi le ani miangan

27Asukang a si kapo angan si saui ang, nakapo inum si kana kavi na Volava, si seleni tav mamaila ani Volava, e iang a saupaikalapo kalat ia using kapo tun apalau napukun ina i Volava ve rangai ina. 28 Kaporo ta igenen ke ka tikon aro luai tapai aniale ani ka angan si pok ke na ka inum sikavi ke. 29Using man a sikei kapo angan veinum, na parik katapa lomon kinle aro nakuvkuvulan, kapo asukang ta kapo anganna kapo inum a saupai vome kalat ang ania.30 Nambang a tukulai ina, petau duk neiliuan imi kipo malum lik na kipo malepen,na mang matan kila mat. 31 Sikei mantara ararai tuk aro anira, saupai i ngengetsuke parik taralapa duai ia. 32 Si taun aVolava kalapo saupai anira, kapo asukangta kapo tatapokai anira, ani tara ago tasiang kuvul an ve kuli rina nei saupai asimat. 33 Asukang vang, keve tungag, taunmipo serei kuvul si angan, mian kokoai arole ani mang matan vap. 34Na man ta sikeikapo buk angan, kapo mamaiten ta nia kaangan nei kana lu, vei kami serei kuvul katukulai i kami puka. Mang rukun bil ang,man name serei, nala atatai aro imi tatana.

12Mamain ta alilis si Malanganto

1 Au, ani mamain ta alilis si Malanganto,keve tungag, napo misag animi si tavmalangas. 2 Mipo nas ta, aino si taun mi-tapo ago val ri vap i ngising, mitala naungani keve selen pulakai taun ri tangatangaitapo. 3 Asukang napo antok amalangasimi ta, parik kapa angkoai luai si igenenkapo mengen le si Malanganto i God, nakapo poso malgai ani Iesu. Na parik kapaangkoai luai kapa si mengen amalangas taIesu nia palau a Volava, man parik kapaserei le si Malanganto Gogoai.

4 Au, kapo atogon a mamain ta aliliskipo angpetpetekai, sikei, kapo sikei palaua Malanganto. 5 Na kapo atogon a ma-main ta kirim i papakangai angpetpetekai,sikei, kapo sikei palau a Volava. 6 Kapoatogon kapa na mamain ta kirim i abisangpetpetekai, sikei, nia palau a sikei aGod ke, kapo ali dual ani ri vap aongos asiteng ani keve avibisan ang. 7 Ani siksikeia igenen, God katala asereiai ani alilis iMalanganto singina si pakangai aro ani ku-vkuvulan aongos. 8 Ani mang igenen, kalaalis ia ta alilis i Malanganto ani ka mengenta mengen i masam. Na ani mang anu,ani ka mengen ta mengen nas, le si sikeipalau a Malanganto ang. 9 Ani mangsikeikata alis ia ta lomlomon, si sikei palau aMalanganto ang. Taun ani mang anu, kevealilis i vilvil ato, singina si sikei palau aMalanganto ang. 10Na ani mang anu ka alidual ania si abis ani keve avibisan i atatap-ing, ani mang anu si kana luk dual si akusamalangas ta lomlomonai si God. Manganu, si nas aro ani angpetpetekai i kevemalanganto aongos. Ani mang anu, asikana nas ani mengen ta kevemengen i rinaangpetpetekai. Au na ani mang anu, ani kaatogon nas asi asaul pokai ani kevemengeni rina angpetpetekai aongos ke. 11 Keveavibisan ke, sikei palau a Malanganto kapoali dual asi abis aongos aniria. Na katala alisangpotok ia si siksikei a igenen val kakanata vubuk akorong.

Sikei palau a pukun na kapo duk ta palpalina

12 Arai, kapo asukang palau val pukuni igenen. Kapo sikei palau a pukun, nakapo duk ta keve palpal ina. Na keve

1 KORINTO 12:13 271 1 KORINTO 13:5palpal miang pulakai i pukun ke kapo sungatung a sikei a pukun palau. Si Karistokapo kun asukang. 13 Using si sikei palaua Malanganto kita asing tauia ira aongosani tara serei a sikei palau a pukun, mantarapo Iudaia, vo tarapo Elas. Man tarapoasosokai palau, vo tarapo kalakala. Iotara aongos, taratala inum si sikei palau aMalanganto. 14 Arai, pukun ke parik kapatusikei akorong, parik. Kapo miang a kevepalpal ina. 15 Na man a kak kala antokta, “Au using nau parik ta kunga, pariknapa palpal i pukun,” parik nang ta le sivuk oring suke, na kala akamusai ani kanatutungan si pukun ang. 16 Au na man atalinga ka kun antok ta, “Au using nauparik ta mata, parik napa palpal i pukunkapa,” parik nang ta le si oring suke, nakala akamusai ani kana kun tutungan sipukun ang. 17 Man a pukun kirol aongoske ka katui i mata, nei a ring asi longong evoi? Na man a pukun kirol aongos ke katatalinga, nei a ring asi sain e voi? 18 Parik.God katala itoitonai ani keve palpal i pukunke, val kana vubuk ta ria aongos siksikei kiasukang palau. 19 Man nganing a pukunkirol aongos ke kata sikei palau a palpal,pua, kala saka pukun an nang? 20 Parik.Kapo duk ta palpal pulakai, na sikei palauakorong a pukun. 21 Kapo tav angkoai sikatui i mata ka antok a kunga ta, “Pariknapa inongos taun kam papakangai,” au navangang, parik kapa kun angkoai si antokani ngono kak ta, “Nau parik napa inon-gos using kamilong papakangai.” 22 Parikkapa asukang. Keve palpal i pukun kevoiang kipo ararai amalum, kapo lavlabatkari abis. 23 Na mang keve palpal i pukunke tarapo lomon alik iria, tarapo aunaimamaila apetekai aniria. Mang keve vuki pukun ke, voiang tarapo amunai aniria,kapo kun petekai aro kapa na lau i aivevenaniria, 24ani mang keve palpal parik tarapaamunai aniria. Sikei, God katala iton aku-vul aro na keve palpal i pukun, na kala lisa asan lava taun a keve palpal ang kapoinongos, 25 ani pukun ke ka ago ta tapagalan, sikei ani keve palpal i pukun ke kiangpaus kuvul ani lau i aiveven ani mangkeve palpal. 26Naman amang sikei a palpali pukun ke ka kui, keve palpal aongos ipukun ang ki kun kui. Na man a sikei a

palpal kipo ali asan lava ania, keve palpalaongos ki uruk kuvul ve nia.

27Asukang a nami, mipo pukun i Karisto,na siksikei imi kapo palpal i pukun ina.28Au na keve palpal, God katala soko atuli-sai aniria asi kari teng ani keve avibisan neikuvkuvulan. Ainoai ina, ri aposel, aponguari katakai kus amalangas ta lomlomonai siGod, apotol ri katakai i pinipini. Au lena ri vap si abis ani avibisan i atataping,au ri vap asi abis ani vilvil ato, le na rivap asi pakangai ani inongos i pukun, auna ri vap asi aiveven ani keve avibisan, auria asi pege ta keve pege i rina petekaipulakai. 29 Au sa, ria aongos sukana kipoaposel? Ria aongos kipo keve katakai i kusamalangas? Ria aongos kipo keve katakaii pinipini? Ria aongos sukana kipo abis akeve abis i atataping? 30Ria aongos sukanakita luk a alilis i vilvil ato? Ria aongos nangkipomengen ta kevemengen i rina petekaipulakai? Ria aongos nang kipo asaul pokaimengen korong nang? 31 Sikei mi vingataun using a keve alilis lava.

Selen i vinga ro kapo selen roron luaiAu na kana vang naka atai imi ta mang

selen lak, na kapo selen roron

13luai. 1Man nala nas ani mengen ta keve

mengen i rina si ri vap aongos pulakai,na mengen si ri angelo kapa, sikei manparik napa atogon a lau i vinga ro, pua,nala asukang luai val longolongo kete, vorangamut kapo tangvaul palau. 2 Na mankapa, napo teng a alilis i katakai i kusamalangas, na napo angkoai si posong anikana keve lomlomonai mumun a God, namamain ta nas aongos pulakai, na mankapa napo teng a lomlomon angkoai si asokani ri mulang asi kari aingingik, au na manparik napa togon a lau i vinga ro, pua, naua nem palau luai. 3Na man nala lis aongoskag togtogon si ri vap logo, vo man nakaatolongon a pukun ig ani ki ani ia, au naman parik napa togon a lau i vinga ro, naposobusai palau luai.

4 Igenen vinga ro, kapo sinong ananapna kapo uli pakangai aro ani mang matan.Parik kapamata, na parik kapa alalakas poktatana. 5 Igenen vinga ro parik kapa nas ani

1 KORINTO 13:6 272 1 KORINTO 14:17nau varas ani mang anu, na parik kapa au-nai i lomon alava pok ania. Parik kapamar-maralan sumasuma, na parik kapa lomonakit a keve rikek kitala abis ia ania. 6 Parikkapa uruk ani rikek, sikei, kapo uruk anitutuman. 7 Lau i vinga ro kapo uli sungukani keve mamaiten aongos, kapo uli lom-lomon, na kapo uli atumata ane no kapa,naman a sakamamaiten an, kapo tung akitaro.

8 Lau i vinga ro parik kapa kamus. Kevemengen si ri katakai i kus amalangas ki ka-mus lak, keve nas i mengen i rina pulakai,ki kun bot palau, na sa nas si ri vap, kakun kamus kapa. 9 Using kara nas kapoinongos palau, na kara lau i kus amalangas,kapo kun inongos palau kapa. 10 Sikei mana bil kirol talupus kala serei, inoinongoskala pasal suai. 11 Taun natapo nat lik, kaglau i mengen katapo asukang val nat lik,kag selen i lomlomonai na kag ararai kapa,katapo asukang luai val nat lik. Sikei, taunang nala igenen lava, nala atolongon suaiani laulauan i nat lik. 12 Arai, si taun ketarapo ararai val tarapo tikon a kankanuaii bil nei mira kapo mata vungas. Sikeika serei lak a taun na tara arai ani nonaatutuman. Kag nas kana kapo inongos,sikei naka nas aro luai, val nia kapo nasaro luai anig. 13 Au na kana, potol a bil kekitol tung asikei. Lomlomon, atumata, navinga ro. Au na vinga ro nia kapo tavirimokaniritol aongos.

14Mengen ta mengen i rina petekai na akus

amalangas ta lomlomonai si God1 Mi dual asi kami using ani selen i

vinga ro, na mi vinga taun using a kevealilis i Malanganto, sikei mang alilis ang,akus amalangas ta lomlomonai si God, niavanang mi uli buk ania. 2 Using a iuangnang vopo mengen ta mengen i rina pe-tekai ang, parik kapa mengen dong rivap, sikei taun a God nang. Using parikkipa kinle kana keve mengen taun kapoasoung a keve mengen mumun si malan-ganto. 3 Sikei vopo akus amalangas talomlomonai si God kapo mengen taun ari vap, asi itoiton, arudualan, na amaripaniria. 4 Vopo mengen ta mengen i rinapetekai ang nang, kapo vil aro papa pokia, sikei vopo akus amalangas ang, kapo vil

aro a nei kuvkuvulan aongos. 5 Kag vubukta nami aongos mi mengen ta mengen irina petekai, sikei alaba luai, napo buk animi akus amalangas ta lomlomonai si God.Io, vopo akus amalangas ang kapo aunaitaviri ani vopo mengen i rina petekai ang,man parik kapa atogon igenen asi pokai animengen, asi vil aro ani kuvkuvulan.

6 Au keve tungag, man nanla sereisingimi, na nakan mengen ta mengen irina petekai, nala saka pakangai aro an-imi nang, man parik napa mengen imi tamengen i asereiai ta Malanganto, mengeni nas, mengen si God, vomengen i pinipini?7 Man a bil mat palau val kuikui vo gita,na man parik kapa tangis aro lik, tara sakanas ani tangam ang kipo tangam ia? 8 Naman a taungai kala tangis, na kalinganaparik kapa malangas aro, si nang nganingkala dal vut si visvis? 9 Kapo asukang luaisingimi. Man mipo mengen ta mengenkapo tav tapalas, si nang nganing ka nas asaka nem an mipo mengen tatana? Kalapobil valmipomengen taun amalu vo pangaupalau. 10 Tutuman ta kuli rina kapo duk tamamain ta tangis i mengen angpetpetekai,na kapo kovek ta sikei iria kapo kovek isupsupai ina. 11 Asukang na man pariknapa nas a saka nem an a mang igenenkapo mengen tatana, napo bil val sokoungsingina, na ninia kapa kapo kun bil valsokoung singig. 12 Kapo asukang palausingimi. Using mita uli buk luai ani miatogon a keve alilis i Malanganto, kanat, midual ani mi duk luai ta ro i keve alilis angka vil aro na kuvkuvulan. 13 Si oring suke,igenen vopo mengen i rina petekai ang,kapo ro ka sokotuk ani ka luk papakangaiasi pokai aro animengen ang kapomengentatana. 14 Using man napo sokotuk tamengen i rina petekai, e iang malangantoig kapo sokotuk, sikei lomlomon ig parikkapa asereiai ani uai. 15 Au, naka vil sa?Naka sokotuk si malanganto ig, sikei nakasokotuk aro si lomlomon ig aongos kapa.Naka tangam si malanganto ig, sikei nakatangam aro si lomlomon ig aongos kapa,16 vei man kupo posong aro na God simalanganto im, igenen palau nei liuan imiparik kapa angkoai si kin ta tutuman si kamposong aro, using parik kapa nas a sa kupomengen tatana. 17 Vei kam sokotuk ngan-

1 KORINTO 14:18 273 1 KORINTO 14:40

ing i posong aro ani God katapo roron, sikeisi tungam katapo tav vil aro ani lomlomonina. 18 Napo posong aro na God ta naunatala soliu imi aongos tamengen i rina pe-tekai. 19 Sikei ane mete kuvkuvulan, napouli posong palau ani rukun vuk mengen imalangas, asi atatai aro ani mang matanvap, sikei ri mengen duk luai si mengen irina petekai kapo tav pakangai.

20 Keve tungag, kapo ro ta uli lom-lomonai val ri nat lik ka kamus. Tutuman,si lau rikek, kapo ro mi vongvong ina, sikeiani lomlomonai imi, mi igenen matukal.21 Si buk i saupai nei salsalik kapo antokta, Naka mengen ri vap ta mengen i rinasi mang vap petekai, vo si ngururia i vapsokoung, sikei man nala abis ia asukang,lak parik kilapa longong korong iau. Naua Volava napo antok. 22 Asukang palauval tarapo malangas ta laulauan i mengenta mengen i rina petekai kapo akanan-gai ane singiria parik kipa lomlomon, naparik ta ane si vap ang kilapo teng alomlomon lenginang. Au na laulauan iakus amalangas ta lomlomonai si God, keri vap lomlomon, na parik ta ke ri vapkipo tav lomlomon, parik. 23 Asukang aman a kuvkuvulan aongos ki serei kuvul nanami aongos mi mengen ta mengen i rinapetekai, au na mang matan kimela palakna parik kipa nas, na mang matan kipotav lomlomon, sa nang, man ki longongimi si po mengen ang? Parik kilapa ataita patumi kapo nio? 24 Sikei, man namiaongos mi akus ta mengen si God, na manta mang anu ka palak, kapo tav nas vokapo tav lomlomon, kala longong aongosimi, na kala kinle korong ia ta ninia kapoigenen rikek, asukang ta nami aongos miatun kinle ia asi kanamengen suai ani kanato, 25na keve lomlomonai aongos, vopo agomumun ang nei vingana, kime arai aongosania. Na igenen ke, ka soturungai e meteGod, na ka ainak ta, io, kapo tutuman, Godkapo auai ve nami.

God parik kapa god i sogumeng26 Au nei vanang, keve tungag? Taun

mipo serei akuvul, sikei kapo tatangam,na mang anu kapo mengen ta mengen ipinipini, ani mang sikei ta ka mengen takeve bil God kata asangai ania singina, namang anu ani kamengen tamengen imang

rina, au na ani mang anu asi kana asaulpokai ani keve mengen. Keve avibisanaongos ke, kapo ro si abis aniria, asi vil aroani kuvkuvulan. 27Man a mang sikei kapomengen i mang ring, kapo ro ta ponguavo potol palau akorong kitol pege, na kitolangsasakolai, na mang anu ka asaul pokaiani keve mengen ang. 28 Na man kapokovek i igenen asi asaul pokai ani mengenpetekai ang, kitol sinongmusik palaumetekuvkuvulan, na kitol mengen ve God pa-palik ta lomlomon. 29 Ani katakai i kusamalangas, pongua vo potol palau a igenenkitol akus, mang vap kapo mamaiten ta kikalakala aro na maiten i karitol mengenkitolpo posong ia. 30 Man ta asasangaikalapo serei si mang sikei iritol, igenenvopo mengen si vuk taun ang ka musik.31 Si lau suke, kala ro aongos singimi siangaselai ta akuskus ta mengen si God, anipetau aongos ki luk akalkalit ve ngangaigakapa. 32 Katakai i kus amalangas, kaporo ka saupai ani kana alilis i Malanganto,na ka aiveven aro kana lau i abis tatana.33 Using God parik kapa god i sogumengpalau, parik. Kapo God i luai.

Asukang val si keve kuvkuvulan si ma-main ta vap daus asip, 34 ri aina, kapomamaiten ta ki ago musik aro palau nei sakeve serei kuvul an. Parik kapa ararai arota ki mengen, sikei ki vil alik iria si lau ilongong, asukang val mengen i sausaupaikapo antok. 35Mankapo atogon bil, na kipobuk asi kari nas ania, ki sui kari keve tauanakorong nei kari keve lu. Using aina, manka pege mete kuvkuvulan kapo bil i mese.36 Sa kana, matan vap ke vang kana nami,kanamengen a God kata kovol singimi? Ausimita luk aino papalik amengen ke si God,na mang matan parik?

37Man amang sikei kapo lomon ia ta, niakapo katakai i akus, vo kapo atogon a alilis iMalanganto singina, kapo ro igenen ang kanas ta keve bil napo salik dong imi tatana,keVolava ta asok. 38Auna si e iang kapo tavkinle ani oring suke, God kapa, parik kapakun kinle ani igenen ang. 39 Asukang vangkeve tungag, mi vinga taun a alilis i akusta mengen si God, au na mi ago ta tubatan ani laulauan i mengen ta mengen i rinapetekai kapa, 40 sikei, keve abis aongos, miabis apunuk ia si selen talupus na ka ago ta

1 KORINTO 15:1 274 1 KORINTO 15:29vil pisu an.

15Lomon akit a akus i tadut pok si Karisto

1 Keve tungag, kana napo anguan bukkus palas an animi ta akus ro ke natalaakus imi tatana, mitala luk ia, nia palaunangmipo tung akit singina, 2na le singinamilapo to, man mi teng akitmat a mengenang nata akus imi tatana, ani ka ago tamitala lomlomon na kamela nem palauluai. 3 Longong aro. Bil ang natala lukia, kapo lavlabat luai, natala lis imi tatanaasukang ke. Karisto katala mat ani karakeve rikek aongos val mengen i nei salsalikkapo antok. 4 Kitala amunai ani matmatina, na God kala tak atadut pok ia, si lapotoli taun, asukang val mengen i nei salsalikkapo antok. 5 Na katala tu aserei si Kepas,na using ina si 12 na nat ang. 6 Usingina ka tu aserei si petau lava, soliu a 500 ikeve tasira si sikei a ago kuvul, na aduk iriakipo to lak kana, kantanem mang mataniria kita lapo mat. 7 Na using ina pok,kamela tu aserei si Iakovo, na e mung pokina si keve aposel aongos. 8 Na akamusailuai kata kun tu aserei singig, asukang valsikei kita ingus putuk ia. 9Using nau napoliklik luai aniria keve aposel aongos, naparik kapa ro si posong anig ta aposel,using nata vil akui alava kana kuvkuvulana God. 10 Sikei, si kana roron a God, katalaiton iau asi kag serei igenen val kana napoago. Na kana roron parik katapa amunpalau ia singig, parik. Nau nata aunai luaiabis aniria aongos, lak parik ta nau nangakorong, sikei roron ang si God, nia kataauai ve nau. 11Au naman nau vo riria, sikeinang palau nia na akus ro ke, namemtalaakuskus tatana, na nang palau mita lapolomlomon tatana.

Tadut pok si ri vap mat12 Au io, man a akus ro kapo atai ta

Karisto katala tadut pok pelek a mat, kaposaka bil an a mang matan imi kipo kunantok ta ria kitala mat parik kipa angkoaisi anguan to pok an? 13 Au man nganing aGodparik kapa tak atadut a vapmat, kalapoasukang ta Karisto parik kata lapa tadutpok. 14 Na man a Karisto parik kata lapatadut pok, kamem akuskus kala bil palauluai, na kami lomlomon kapa kala kun bil

palau. 15Na lakat kuluna, namemlapo sereiamalangas luai ta namempo keve katakaii akuskus kapau ta God, using namemtalaakus atutuman ta katala tak atadut pok aKaristo pelek a mat, sikei man a God parikkapa angkoai si tak atadut aniria kitalamat, e iang kapo ararai ta parik kapa kunangkoai si tak atadut ani Karisto. 16 Usingman a God parik kapa angkoai si tak atadutpok aniria kitala mat, kapo asukang taparik kata lapa kun tak atadut pok aniKaristo. 17 Na man a God parik katapatak atadut pok a Karisto, kami lomlomonparik kapa angkoai si pakangai animi, namipo ago lak asukang nei kami keve rikekaongos. 18Na ria kapa, vap ang kita mat silomlomon ta Karisto, kila mun luai. 19Manani to ke kuli rina papalik tarata atumata siKaristo, pua e iang ki ngorem alava ira animamain ta vap mailik asip.

20 Sikei, tutuman luai Karisto katalatadut pok pelek a mat. Nia kapo ainoailuai i uai i kov alak singiria kita lapo mat.21Arai ania, le kabang mat kata serei tuku-lai ina si mang igenen, na asukang kapata tadut pok kata kun serei kapa si mangigenen. 22 Using tukulai ina si Adam, nari vap aongos kipo nas ani mat, au na lesi Karisto, na ri vap aongos kila to pok.23 Sikei si tatadut ke, Karisto nia na ainoailuai i uai i kov alak, na e mung ina, si kanaserei pok, kana vap ki tadut. 24 Au na emung si akamusai luai ina, Karisto ka alispok a vainagoan ang ane si kungana i Godtamana, man katala goeng suai ani kevesaupai kuvul ve keve sinsinongan i saupai,ve mamain ta kitmat asip. 25 Using kapomamaiten ta ka aiveven a vainagoan angtung si ka akamusai suai aongos luai aniriakipo paspetau ania. 26 Na akamusai luai sime roeng, mat. 27 Using katala aoro ngima keve bil aongos neite ngono kakina. Sikeitaun kapo posong ia ta keve bil aongos kataaoro ngim ia, kapo malangas ta nang parikkipa taot alakai ani God singina, voiang niakatala aoro ngim a keve bil aongos singina.28Auna taun angman aGod kala aoro ngima keve bil aongos singina, e iang kapa kananat akorong, nia kala kun aoro ngim pokania, ani God papalik nia ka tavirimok anikeve bil aongos luai.

29 Au na vap ke kipo luk a asing tauia

1 KORINTO 15:30 275 1 KORINTO 15:55ke kana asi pakangai aniria kitala mat, kisa? Using man kapo kovek i taktak atadut,marai sa kipo luk a asing tauia aniria? 30Auanig, sa tukulai ina napo uli patai anig neiliuan i kui si keve taun aongos, man kapokovek i tadut pok? 31 Keve tungag, napomengen atutuman lakat kuli kag aminaungtatami si kara angtogon ve Karisto Iesukara Volava, ta nau natala uli duai ani kuivoiang kapo angasungai ani mat. 32 Naman natala angvis kuvul ve ri kei i Epesoasukang val igenen tav angkoai si tapasukpok, nei kag seupok asikei e voi? Man riakitala mat parik kipa angkoai si tadut pok,kapo ro tara angan na inum kapa usingilesvauk tarala kun mat. 33 Ago ta kapaupok an animi. Sinsinong i angtunganankuvul ve vap rikek nang kapo vil agalitana laulauan ro. 34Mi pangun pok kami kevenas ro, na bil arikek ka kamus. Using mangmatan nang kipo kovek i nas ro ani God.Napo posong asukang ke animi asi kamimese singina.

Ri vap mat ki saka tadut pok an?35 Sikei, vei mang anu nganing imi kala

sui ta, au na ri vap mat ki saka tadut pokan? Kila atung a saka pukun an? 36Numai aigenen vongvong! Saka katui an kupo sukalia, parik luai kapa angkoai si suk polok,man a katui ang parik katapa mat. 37 Nakatui ang kupo sukal ia, parik nang kapapukun i iei ang ka serei lak, parik. Kuposukal nang a katui, vei nganing a katui i konvo mang iei. 38 Sikei God akorong ninia kaatu pukun ania asukang val kana vubuk. Nasi saka matan katui an, siksikei God kapoatu pukun ania. 39 Using a keve matanpukun aongos parik kipa angkokoai, parik.Kapo atogon a pukun i ri vap, pukun i rivongo kipo kun petekai, ri mani na ri ien,kakaria ta kun matan pukun kapo petekai.40Nakapo atogon amatanpukun i pangkul,namatan pukun kapa i kuli vunep ke. Sikei,minaungan ro i matan pukun i pangkulkapo kun petekai ani minaungan i matanpukun i kuli vunep ke. 41 Mete makarap,kakana ta kun minaungan, na ulen kapaasukang, ria ve ri kalto. Using amang kaltokapo mang apetekai ani mang anu.

42 Na ka asukang palau si tadut pok angsingiria kitala mat. Pukun ang kita sukalia katala rikek, au na pukun ang ka tadut

pok kapo tav angkoai luai si rikek. 43 Nataun kita sukal ia, parik kapa atogon asan,sikei ka tadut velai ani asan lava. Kitasukal ia na kapo ngau lik, sikei ka tadutta kitmat. 44 Kita sukal ia na kapo bil silaulauan i pukun ke palau, sikei ka tadutpok na kalapo pukun i malanganto. Mankapo atogon pukun i laulauan ke, e iangkapa kapo atogon a pukun i malanganto.45 Asukang val mengen i nei salsalik kapoantok, Ainoai i igenen Adam, nia katameto. Na akamusai Adam nia na Malangantoi alilis ta to. 46 Sikei, pukun i malangantoparik katapa aino, sikei pukun palau ke,na e mung malanganto vanang. 47 Ainoaii igenen katapo igenen i vunep na pukunina kapo roepalau. Apongua katapo igenenle metekuku. 48 Vap ang i kuli rina ke,kipo pok val igenen ke le kuli rina. Vapang i metekuku kipo pok val igenen angle metekuku. 49 Au na kapo asukang tataratala luk a kankanuai i igenen ang i kulirina, na tarala kun luk kapa ani kankanuaii igenen ang metekuku.

50 Napo antok imi keve tungag ta, sin narangai i pukun palau ke, kapo tav angkoaisi an atogon sinsinongan si kana vainagoana God. Io, nem ang kapo tatameng palau,parik kapa angkoai si atogon ani sinsinon-gan si ring ang kapo tokos. 51 Longong!Naka antok imi ta mengen lulungai ke.Tara aongos, parik tarapa mat, sikei taraaongos, ka sakolai apetekai luai anira. 52Kaabis ia na ka takrimit palau, val sikei palaua takpilum i mata, si taun ang man a aka-musai i taungai ka tangis. Using taun manka tangis, ri vap mat ki tatadut, tav anguantameng an, na tara, ka sakolai apetekaianira. 53 Using a pukun vopo uli tamengpalau ke, tutuman luai ka amaus ia tapukun vopo tav tameng palau ang. Pukunvopomat palau ang, tutuman luai ka amausia ta pukun vopo tav angkoai si mat ang.54 Io, man a pukun vopo tameng palau ke,kalapo sakol ane si pukun vopo tav tamengpalau ang, na pukun vopo mat ke kalaposakol ane si anu vopo tav angkoai si matang, e iang vanang kala serei atapunuk aposposong ang nei salsalik ta, Mat kalapongau luai aongos, using a tatadut pok kaladual suai ania. 55 Numai mat, nei vangkana na dual im e voi? Nei kana na sekeng

1 KORINTO 15:56 276 1 KORINTO 16:24im e voi? 56 Lau rikek nia na sekeng imat, au na saupai kapo alis kitmat ani laurikek. 57Sikei, alatun ane si God, using katali dual anira si kara Volava Iesu Karisto.58 Asukang vang keve tungag ro, mi tungakitmat. Bil palau ka ago ta tak suai ananimi. Mi uli alis aro tatami pok akorongsi abis si Volava, using mipo nas ta kamiavibisan parik kapa abis palau, using mipoangtogon ve Volava.

16Alilis asi luk akuvul

1 Au na ani alilis ang asi luk akuvul aniataun kara vap daus, kapo ro mi abis iaval kag atatai ani keve kuvkuvulan ang eGalatia si kari using ania. 2 Si saka kevekapkap an mita asereiai ania si kami keveavibisan, kapo ro ta si ainoai i taun i vik,siksikei imi ka potok akipai ani poisan akapkap, na ka aiveven ia nei lu, ani mannamela serei, parik mipa anguan maitenan si lukluk akuvul. 3 Au na man nakanserei, nala alis a keve panbuk si petau angmitala ainak ta ria ki teng kami alilis aneIerusalem. 4Au na man kala ararai ta kaporo palau anig si pasal, kila auai ve nau sipasal ang.

Amalmalangasai i kana paspasal5 Man nanla ane Makedonia tul le,

namela serei lak vang singimi. Using napobuk aino tapai ane iang. 6Vei nganing nalaago avunga lik ve nami, io vei nala ago suaitapai ani taun i livus ke, ani kag paspasal emung lak, mila pakangai aro anig singinataun a keve rina ang naka ane singina.7 Using napo tav ainak ani name tun tulpalau singimi. Napo atumata ta name agona mang keve taun kuvul ve nami, man aVolava kapo naung anig. 8 Sikei name agotapai e ke Epeso tung si taun i Pentekoste,9 using mete takaman lava kalapo tu tavasanig ani abis ke ka pasal, na vapmiang kipovilvil bat.

10 Man a Timoteo kamela serei singimi,mi aiveven ia ani ka ago aro ve nami, usingkapo kun teng pakangai kapa nang si abiske si Volava, asukang palau val nau. 11 Kaago luai ta sikei imi ka tun alik ia. Miatatung suai aro ania si kana paspasal tamarip, ani kame serei pok singig, using

napo kokoai aniria nang e ke ve keve tun-gana.

12 Ani tungara ta Apolo, natala uli sung-gil adual ania taun imi, ani ka auai ve kevetungara, na parik katapa ainak si pasalkana, sikei kala pasal lak man kala taun roania.

Akamusai i sokotuk ve posong ro13Aiveven akit aro, nami tung akitmat si

kami lomlomon, na vingami ka makos, nami dual aro. 14 Keve bil aongos mi abis ia,mi abis apunuk aro ia ta vinga ro.

15 Napo sokotuk imi, keve tungag, usingmipo nas a Sitepanas, ve kana matan vap,riria kita ainoai luai i vap kita sakol neipalpal Akaia, na kita alis kari to si pakan-gai ani mamain ta vap daus, 16 na namikapa, mi kun vil alik animi singiria kipoasukang suke, na ane singiria kapa kipoteng kuvul si avibisan, na kipo dual arosingina. 17 Io, natamela uruk si karitol sereiri Sitepanas na Portunato na Akaiko, usingkitoltame apunuk iau si inongos i kami tavago. 18Using kitoltamela aus amalangantoig, val malanganto imi kapa. Matan vapasukang ke nang kapo ro mi tun kinle iria.

19Keve kuvkuvulan e ke palpal Asia, kipoalis kari posong aro ane singimi. Ri Aku-las ve Piriska kilongpo kun alis ani mangposong manas ro, kuvul ve kuvkuvulan enei karilong lu. 20 Keve tungara aongoskipo alis imi ta kari keve posong aro. Mikun posong aro angpokpokai animi velaiani lulus daus.

21 Vuk salik lik ke kana kapo akanangaii posong ro le singig akorong, nau palauPaulo. 22Man a si kapo tav buk ani Volava,rikek magilan ka ane singina. Marana ta.23Kana roron aVolava Iesu ka auai ve nami.24 Kag vinga vubuk animi aongos si karaangtogon ve Karisto Iesu. Tutuman.

2 KORINTO 1:1 277 2 KORINTO 1:16

Apongua i buk ani riKorinto

Si rina e Korinto, kuvkuvulan ang, rikatakai i akalit kapau kitala asiapok ia, sipege arikek ani Paulo. Si lau asukang ke,kala aunai vil amaiten alava luai ania. Us-ing katapo buk koros ani pege vo akalkalitlok ke kuvul ve ri Korinto, asukang a kalasalik a buk ke, asi kana auruk kuvul pokaniria ve nia. Si ainoai i palpal i buk ke,Paulo kata posong amalangas a keve pegemadot, voiang kata antok aino ri Korintotatana. Ania akorong, parik kapa buk anika pege asukang. Sikei, using kari lau ivilvil alava na pege arikek ania, kala amearo iria ta keve pasak maiten ang. RiKorinto kitala longong na ki ainak itoitonaiani lau iria, asukang a kila uruk kuvul aro.Si taun ang kapa, kuvkuvulan nei palpalang e Iudaia, kari ago kata lapo tav roronsingina. Au Paulo kalapo lukluk akuvula mang keve alilis papakangai i kapkap,ani ka teng ia aniria. Asukang a kaposingkamil a vingaria i ri Korinto, asi aliskapkap ani avibisan ang (8-9). Si akamusai ipalpal i buk, Paulo kata antok tamang keveaposel kapau kita melapo ago e Korinto,kita kakaumang ia, na si sikei a taun ki kiliskana keve avibisan i aposel. Kana vubuklava ta ri Korinto ki ago ta longong an anikari kapau.

Mengen i Angruduai1 Nau a Paulo, napo tung val aposel

ani Karisto Iesu using kana lomlomonaia God. Nau kuvul ve tungara Timoteo,namemlongpo alis a panbuk ke taun imi,nami kana kuvkuvulan a God, mipo ago eKorinto, kuvul ve ri vap daus aongos kipoago nei palpal Akaia. 2 Roron na maripane singimi le si God tamara na Volava IesuKaristo.

Posong ro si pakangai nei mamaiten3 Posong ro ane si God, nia na tamana

i kara Volava Iesu Karisto, using kapotamamem ngorem, na kapo God tukulai ianatok ro. 4Taun kapo pakangai animem sikamem keve mamaiten aongos, namempokun vil korong ani anatok ani ri vap si

kari saka mamaiten an, using lenginangnamemlapo atogon a anatok ro le si God.5Asukang ke, taunnamemtapo asalak alavasi kui val Karisto kata kui, e iang kapa,namempo uruk alava si kamem anatokro ke, le si kamem angtogon ve Karisto.6 Au na namemta ago nei mamaiten, asikami luk ani anatok ro velai ani vilvil ato.Man namemta sel a anatok, nami mila kunsel ania, na mi nasai ania si taun manmi ananap velai ani tung akit nei kui kenamempo kui tatana. 7 Kamem atu mataanimi kapo kit aro lak, using namempo nasta le si kami sunguk kuvul ve namem sikui, mi kun uruk kapa kuvul ve namem sianatok ro ang.

8Arai, namempomisag animi vongvong,keve tungamem, ani mamaiten angnamemta duai ia e Asia. Katapo maitenrikek luai, na katapo laba luai animem, nanamemta lapo tav lomon ania ta namemto. 9 Sikei, namemta lapo ago asukangasi mat, ani namem ago ta lomon ananimem, sikei namem lomlomon ta God,voiang kapo nas ani tak atadut ani ri vapmat. 10 Nia kata asapang imem pelek ataun rikek ang, na ani ka uli asapang lakanimem. Ninia, namemtala atung kamemlomlomon singina, ta ka anguan asapangan animem, 11 na mi pakangai animem sisokotuk, asukang a vap miang ki posongaromarai imem, si roron ang aGodkata alisia singimem, lakat kuli kami keve sokotukmiang.

Kana tav serei e Korinto12Namempo angkoai ro si mengen alava

tatamem asukang ke. Le si kamem vingadaus, namempo mengen amalangas ta, emataria i ri vap i kuli rina, na alaba inae matami, kamem lau i ago katapo dausluai na tutuman val kana vubuk a God.Parik using namempo atogon a masami kuli rina ke, sikei using kana roron aGod. 13 Using parik namempa salik tamangsikei a vuk mengen mipo tav angkoaisi taot na nas ania. Napo atumata 14 takami nas ka tapunuk, val lenginang mitalanas lik asukang ke ta, kami kus aminaungtatamem ka asukang val kamem kus am-inaung tatami, si kana taun a Volava Iesu.

15 Au, using nata atogon a nas ro suke,kag vubuk aino ta naka serei aino singimi,ani mi arai anig amatan pongua, 16 using

2 KORINTO 1:17 278 2 KORINTO 3:1nata lapo lomlomonai ani an ago tul si kagpasal ane Makedonia, au na e mung asi meserei tul pok singimi, na asi kami pakangaianig si kag pasal ane Iudaia. 17 Sa, taunnatapo buk ia asukang, nata lomlomonaiangvolai? Si kag lomlomonai ani paspasalke, sa, katapo bil val ri vap i kuli rina kipoainak tapai na ki misag pok? 18 Parik. Godkapo nas atutuman luai ta parik namem-tapa lomlomonai angvolai, asi kamemainak tapai na misag pok. 19 Arai, nat iGod, nang a Iesu Karisto, voiang namem-tala akuskus imi tatana, nau, Siluano naTimoteo, parik kapa igenen lomlomonaiangvolai, sikei kana lomlomonai kapo ulikorong luai. 20 Keve palapalatung aongossi God kipo tutuman singina, tukulai inanamempo posong ta tutuman singina, aniGod nia ka luk a urmaus. 21 Au na God,nia akorong katala vil imem asi kamemtung akit kuvul ve nami si kara angtogonve Karisto. Kata atung imem ani namemabis ania, 22 na kana akanangai kapo agosingimem ta namem kakana, na Malan-ganto ina kapo ago e vingamem val samuiakanangai, asi samui suai aongos lak.

23 God kapo arai ani nei vingag, ta kagtav serei e Korinto, ani na ago ta vil arikekan animi. 24 Parik napa posong ia asukangta napo tukaraunai animi si kami to i lom-lomon, parik. Sikei namempo abis kuvulve nami ani kami uruk, using le si kamilomlomon

2na milapo tung akit aro. 1 Using natala

saupai ta, naka ago ta anguan serei anman ka vil amakus imi. 2 Arai, man nakavil amakus imi, nala kovek i mangsikei siauruk anig, using natala vil amakus imi.3 Si kag buk i salik, nata mengen velai anikalinga madot, vei nganing nala serei, navap ang kipo vap ro asi auruk anig, kilavil amakus iau, using natapo lomlomonta nami aongos, mi togon a sikei palau auruk val nau. 4 Io, natala salik animi kulikui lava e nei lomlomon ig kuvul velai anitangis lava, parik using asi vil amakus palauanimi, sikei asi akalit animi ta tavirimok ivinga ro ang napo atogon ia animi.

Lomon suai ani lau rikek5 Igenen vo asereiai ani makus ke, parik

katapa amakus iau. Sikei kapo asukang ta

katala vil amakus imi aongos, sikei nakaago ta posong an ta nami aongos luai. 6Aniigenen ang, lenginang nami mipo miangmitala amiming ia na kalapo angkoai eiang. 7Mi pasal taun ia, mi lomon suai anikana rikek na mi pakangai ania, vei makuslava kala vil arikek luai ania. 8 Napo soko-tuk imi ta mi akalit amalangas luai ta kamivinga roron taun ia. 9 Tukulai i kag salikani buk ang, using natapo buk atokngaianimi, asi kag nas ta mipo longong korongiau si keve bil aongos ke vo parik. 10 Manmitala lomon suai ani lau lok si mangsikei,nau kapa. Using nau, man nata lomonsuai ani sa, man kapo atogon ta bil asi kagkun lomon suai ania, io, natala lomon suaiania e matana i Karisto si pakangai animi,11vei Satan kala atogon pangau asi akipanganira, using tarapo tav vongvong ani kanakeve lomlomonai.

Mamakus na lomon aus12 Taun nata serei e Toroas si kag an akus

ta akus ro i Karisto, Volava katala tavasaianig tatana asi kag abis, 13 sikei parik nat-apa lomon aus using natapo tav sabonai lakani tungag ta Tito e iang. Asukang a nalaposong ro singiria, na nala pasal pelek iriaane Makedonia.

14 Sikei posong aro ane si God, using lesi kamem angtogon ve Karisto, na kapokamem ainoinoai val tulava katala dualsuai ani keve mamaiten aongos. Au nale singimem, sain roron i malangas aniaka pasal apapanai si keve rina aongos.15 Using namempo asukang val bil sainroron Karisto kapo alis ia taun a God, nari vap aongos kipo nasai ania, ria vap angkipo pasal taun a vilvil ato, na ria kapa kipopasal taun a kui asikei. 16 Si mang matankapo sain i mat, na si mang matan kaposain i to. Si kapo angkokoai si tung aniabis asukang ke? 17 Using parik namempaasukang val vap duk, kipo atos ta kanamengen a God asi luk kapkap, parik. Sikeinamempo atutuman. God kata atung imemani abis ke. Namempo mengen e matana iGod lakat kuli kamem angtogon ve Karisto.

3Abis i palatung tanginang

1 Sa, namemlapo akuskus alavatatamem? Vei mipo sekpat nganing

2 KORINTO 3:2 279 2 KORINTO 4:6

ta namempo inongos taun a panbukane singimi, vo le singimi, asi mengenamalangas tatamem, val mang matankipo inongos taun ia? 2 Parik. Usingnami akorong mipo panbuk asi mengenamalangas tatamem, na mita salik ia evingamem. Na ri vap aongos kipo taotia singimem na kipo nas ia. 3 Na si selenang mipo atai amalangas ta mipo panbuki salik ta Karisto, le si kamem pakangaianimi. Parik katapa salik ia ta bil ke taraposalik buk tatana, parik. Kata salik ia taMalanganto i God vopo to ang. Parikkatapa salik ia kuli vuk iat papanai, parik.Kata salik ia kuli vinga i igenen.

4 Sukana na tukulai i kamem nas ta lesi Karisto namempo angkoai si abis ke ematana i God. 5Namem akorong namempotav angkoai si atai ta mangsikei a abisro namempo koi si abis aro ania, parik.Sikei namempo angkoai le si kana dual aGod, 6 nia akorong kata atung imem, tanamempo angkoai si pakangai ania si abisi palatung tanginang, voiang parik kapasausaupai i salik, sikei kapo bil i Malan-ganto, using a sausaupai i salik ka ausin-gai anira taun a mat, sikei Malanganto kaausingai anira taun a to.

7 Au na selen suke taun a mat, kapo bili salik kuli keve vuk iat, kata serei velaiani mang minaungan, using ri Israel parikkitapa angkoai si tun ani nona i Moses,using katapo mang alava luai, kantaneme mung asi aingik suai lak ania. 8 Au sa?Papakangai i Malanganto ke, parik kapaserei velai ani mang minaungan tavirimokluai? 9 Arai, man a papakangai aino angkata atogon a mang minaungan sikei katalis a lomon kinle ani rikek, sa si papakangaiang kapo vil akorong a igenen? Io, mangminaungan ina kapo aunai tavirimok anipapakangai aino ang. 10Tutuman, a bil angkatapo atogon a mang minaungan singinaaino, kana kapo angkoai palau val nia parikkapa anguan mang minaungan an, usinga bil tanginang kalapo mang minaunganalava. 11 Arai, man a bil asi aingik suai lakkata serei velai ani mang minaungan, sa sibil ang ka ago asikei? Minaungan i mangina kapo tavirimok lava.

12 Asukang a using namemlapo taukai ibil suke, velai ani atumata taun ani roron

ina, namempo abis velai ani kovek luai ilolokovo. 13 Parik kapa bil val Moses, usingkata pakut a nei nona ta vakup ani ri Israelki ago ta arai ani mang ina si la tadapsuai. 14Sikei, lomlomonai iria katapo tabat.Using lak si taun ke, man kipo tataot amengen i angainainakai kavang ang, vukvakup ang lak kapo ago e iang. Parik kapapasal suai, using si angtogon ve Karistopapalik, e iang kala pasal suai. 15 Sikeitung lak si taun ke, man kipo tataot amengen si Moses, vakup ke kapo pakut bata vingaria, 16 au na man a mangsikei kalapokai ania taun a Volava, kala pasal suai avakup ang. 17 Io, Volava nia naMalanganto.Au naman aMalanganto i Volava kapo ago,nang e iang kapo togon a kalakala. 18 Taraaongos, tarapo tun a mang minaungan iVolava na kapo kovek i vakup si pakut batani nei nora, na nia akorong kapo sakolaianira, asi kara asukang val nia, na mangminaungan ina kalapo polok alak paspasalsingira, angkokoai val kana lomlomonai aVolava, nia na Malanganto.

4Pukun i abis ta roe palau kapo teng a bil

roron1 Asukang, using namemta lapo abis si

abis ke, lakat kuli kana ngorem a God,parik namempa lomlomonai i ngau. 2 Sikeinamemtala tutaliung akipai luai ani ma-main ta laulauan visuk, kipo itoitonaimusik ania. Namempo misag luai aniapupu ani ri vap, na gulang ta kanamengenaGod ka ago luai. Sikei namempobukmen-gen e ring malangas ta tutuman e matanai God, ani ri vap aongos siksikei ki kinlekorong imem ta namempo saka matan vapan. 3 Au na man a akus ro ke namempoakus tatana kapo ago emung i pakpakutan,kapo asukang nang singiria vap ang kipopataun a kui asikei. 4 Na god kapau ikuli rina ke kalapo vil aba kari lomlomonaina vap tav lomlomon ke, ani ki ago takinle korong ani malangas i akus ro i kanaurmaus a Karisto, voiang kapo kankanuailuai i God. 5 Arai, parik namempa akuskuspok tatamem, parik. Namempo akuskus taIesu Karisto, nia na Volava. Na namem,namempo keve asosokai e matami, na ur-maus ane si Iesu. 6 Using a God vo antok

2 KORINTO 4:7 280 2 KORINTO 5:12ang ta malangas ku mang nei vong itum,kamela kun mang kapa e vingamem, aninamem nas a urmaus i God, nang kapomang e nona i Karisto.

7 Sikei namempo teng a bil roron luaike si pukun imem, voiang kapo pukun iabis ta roe palau, asi kamem akalit amalan-gas aro ta God nia papalik kapo atogon akitmat lava, na namem parik luai. 8 Kipouli vil akui animem si selen miang, sikeiparik namempa ngau luai. Namempo lom-lomonai miang, sikei parik namempa ma-makus luai. 9 Kipo lu imem, sikei pariknamempa kovek luai i tungamem. Kipoatokngai raung animem, sikei parik kipa vilpunuk imem. 10 Io, si keve taun aongos,namempo ainak ani kui val Iesu, ani to ke siIesu ka kun mang e pukun imem. 11Usingnamem, si to i pukun ke, namempo uli duaiani kui marai tung ani Iesu, ani to ang siIesu ka mang amalangas aro si pukun vopomat palau ke. 12 Asukang ke ta namempoduai a kui, au na nami mipo teng a to. 13Auna using namempo atogon a sikei palau aararai i lomlomon val vo salik ang ta, Nalalomlomon na natala mengen, io, namemkapa namempo lomlomon na namemtalamengen, 14using namempo nas ta iuang votak atadut ang ani Volava Iesu pelek a mat,ka kun tak atadut kapa animem val Iesu, naka songo alak imem, ani tara kuvul venami,taran ago ve nia. 15 Keve bil aongos ke,asi pakangai animi, asukang ta kana roronka papanai taun a vap miang, na e ianglaulauan i posong aro ani God ka polok anika luk a urmaus singina.

Pasal si lomlomon16 Asukang a parik namempa angkoai si

lomlomonai ngau, kantanem a pukun kekalapo tatalupei aliu. Sikei vingamemkapouli atogon ani kov tanginang i uruk si kevetaun. 17 Using a kui lik i vuk taun ke kapousausa imem si luk ani minaungan tavir-imok, voiang kapo petekai luai. 18 Pariknamempa atumata using a keve bil tarapoarai korong ania, parik. Sikei namempoatumata ta keve bil ang parik tarapa araikorong ania. Using, bil ang tarapo araikorong ania kapo bil i taun ke palau, sikeibil ang tarapo tav arai ania, kapo bil i toasikei.

51 Using namempo nas ta man kala tago-

eng a lu i ago tul ke namempo ago singinakuli rina, namemla atogon a lu i alis ang taGod, lu voiang parik kitapa abis ia ta kunga,sikei kapo bil i metekuku na ka ago asikei.2 Using si pukun ke namempo rusminga namempo buk alava ta namem atogona pukun metekuku, 3 ani man namemlaatogon ia, parik namemlapa pukun varaspalau. 4 Using si taun ke namempo agosi pukun ke, namempo rusming velai animaiten e vingamem, parik using namempobuk mat pelek ania, parik. Sikei using palanamempo atogon a vubuk lava si atogonani anu tanginang. Asukang a pukun ke,voiang kapo ago asi mat, ka sakol luai anesi to. 5 Au na God akorong katala usausaimem ani namem atogon ia. Na ninia palaukata alis imem ta Malanganto ina, asukangval samui akanangai.

6 Asukang a namempo uli vinga urukna namempo nas ta taun namempo agosi to ke, parik lak namempa ago kuvulve Volava si kana lu. 7 Arai, lomlomonkana namempo pasal singina, parik ta sanamempo arai ania tamata ke. 8Namempovinga uruk, na namempo buk ago akipaiani pukun ke, si kamem an ago nei kana luna Volava. 9 Asukang a namempo atogona vubuk ke ta, namem uli vil auruk ania,kantanem man e ke si pukun ke, vo epangkul ve nia. 10 Using tara aongos lak,tara an tung e malangas i matana i Karistoani kan sui ira, na siksikei lak kan luk kanaseupok, angkokoai si saka nem an kata abisia si taun katapo ago si pukun ke, mankatapo lau roron vo lau rikek.

Angtunganan pok ve God11Asukang, using namemponas aVolava

ta nia kapo igenen si kamem mamaila,namemtapo abis asi kamem tak ani ri vap,au na God kapo malangas aongos imem.Napo lomlomon ta nami kapa mipomalan-gas nei lomlomonai imi. 12 Parik namempabuk anguan alatun animem pok e matami,parik. Sikei, kamem avibisan ka tukulai ikami aminaung tatamem, na asukang kapamipo angkoai si ngenget ani matan vapang kipo kus aminaung pok tataria si karitutungan e mataria i ri vap, na parik takus aminaung i bil ang nei lomlomon iria.

2 KORINTO 5:13 281 2 KORINTO 6:1613 Arai, man namempo mengen val nio, keGod ta bil. Au na man namempo mengenval vap malangas, kapo animi. 14 Usingkana vinga roron a Karisto kapo saupaiani kamem to, using namempo nas luai tasikei a igenen kata mat ani ri vap aongos,asukang a ri vap aongos kitala mat. 15 Nakatala mat ani ri vap aongos, ani vap angkipo to, ki ago ta anguan to aniria akorongpok, sikei kari to ani vo mat na tadut pokang aniria.

16 Asukang a namem, le si taun ke, pariknamempa anguan arai ani ri vap ta mata ikuli rina ke, parik. Tutuman aino namem-tapo arai ani Karisto ta ararai i kuli rinake, sikei kana parik luai namempa anguanararai asukang an. 17 Asukang a man amangsikei kapo angtogon veKaristo, e iangkalapo serei atanginang. Bil kavang katalapasal suai, na bil tanginang kamela serei.18 Keve bil ke, God katala abis iria, usingle si Karisto nang a God kata vil imem aninamem angtunganan ve nia na kala alisimem ta kirim asi akus ani ri vap ta kiangtunganan pok ve nia. 19 Asukang keta God katapo ago si Karisto ani ka tak akuli rina asi kana me angtunganan pok venia, na parik kalapa taot kari lau rikek anika amiming iria. Na kata apaus imem tamamaiten si akuskus tamengen i angtogonpok ke ve nia. 20 Asukang a namemlaponguruna i Karisto, na kapo asukang ta Godkapo songo imi si kalingamem. Namemposokotuk imi, si asan i Karisto, mi vil imiasi kami serei angtasimal aro pok ve God.21Vopo kovek luai i lau rikek ang, God kataarai ania val katapo igenen rikek, anira. Nale singina, God katala asaul pokai anira anitara igenen korong e matana i God.

61 Au na taun namempo abis kuvul ve

nia asukang suke, namempo aikut imi tami ago ta luk ani roron ke si God, na milomon apalau ia. 2 Using kapo antok ta, Sitaun roron ina, nata longong imi, na si taunro si vil ato animi, nata pakangai animi.Tutuman luai, kana kapo taun roron, kanakalapo taun si luk ani vilvil ato. 3 Pariknamemtapa amatung kiksavang nei selensi ri vap, asukang ani ka kovek i oring aniriasi pege arikek ani kamem abis. 4 Sikei,using namempo asosokai si God, namempo

angkoai si alatun animem si bil miang.Namemta tung akitmat, namemta ago neikui lava, nei keve mamaiten, 5 kita ngamisimem, kita alakai animem nei akangbat,namemta siang nei angvisvis, namemtaabis amadot, na tav rot aro, namem bukangan. 6 Sikei, namemta daus aongos,namemta masam aro, namemta ananap,namemta pakangai ani ri vap, namemtaatogon a Malanganto Gogoai, na vinga ro-ron kovek i kapau. 7 Namemta uli pegeatutuman aro, namemta teng a kitmat iGod. Keve laulauan korong suke, kipoasukang val bil roron si pakangai animemsi visvis ke. 8 Kantanem a tun kinle vomirik, kantanemamengen rikek vo posongro. Man kipo arai animem val vap ka-pau, sikei namempo uli pege atutuman.9 Man kipo tav arai kinle animem, sikeivap duk lak kipo nas aro imem. Mankata lapo asukang ta namemtala mat, sikeiarai, namempo to. Man kipo amimingimem, sikei parik kitapa vil amat korongimem. 10 Man kapo asukang ta namempomamakus, sikei namempo uli atogon uruk.Man kapo asukang ta namempo logo, sikeinamempo vil atauia ri vap miang. Na mankapo bil val namempo kovek luai, sikeinamempo duk ta bil miang.

11 Namemtala mengen suai aro singimiri Korinto. Vingamem kapo tavas aro.12 Parik ta namem, namempa vil akit karaangtunganan, sikei nami akorong pok, us-ing a vingami kapo kit. 13Napomengen imival nami kag inatus. Mi ngenget kag lau.Mi kun tavas aro kapa ani vingami.

Lu i atailai si God14 Mi ago ta paus kuvul an ve vap tav

lomlomon. Using parik kapa angkoai siigenen lau roron kilong abis kuvul aro veigenen katakai putuk saupai. Parik kapaangkoai si malangas ka angtunganan vevong itum. 15 Kapo tav angkoai si Karistokame uruk kuvul ve Beliar. Ka tav angkoailuai ta igenen lomlomon kame angtogon veigenen tav lomlomon. 16 Kapo tav angkoailuai ta lu i atailai si God ka angainakai velomlomonai i tangatangai. Using tara nalu i atailai si God vopo to ang. Asukangval God kata antok ta, Naka to singiria, nanaka pasal nei liuan iria. Ki posong iau tanau kari God, na nau na atogon iria val kag

2 KORINTO 6:17 282 2 KORINTO 8:4matan vap. 17 Asukang a mi papelek iriana mime ago akipai aniria. Volava kapoantok. Ago luai ta sigil ani bil kapo visuk,na naka songo asung imi. 18 Na mi kin iauta tamami, na nala atogon imi val kag

7keve nat kavulik. Volava tavirimok kapo

antok. 1Asukang ke, petau mipo angtogonve vingag, using tarapo atogon a kevemen-gen roron ke, kapo ro tara vil adaus aro pokira pelek a keve bil ang kapo vil avisuk apukun ve malanganto ira. Tara mamailavelai ani lolokovo ani God ani kara paspasalaongos ka daus.

Uruk ani lomon pokai2 Mi tavas animem ta vingami. Kata

kovek i sikei namemta vil arikek ia. Katakovek i sikei namemta goeng ia. Kata koveki sikei namemta bui ia ta kamem tauia,kapo kovek luai. 3 Parik napa mengenasukang ke asi mengen arikek animi, parik.Using natala antok ta namempo uli atogonanimi nei vingamem, man tara mat votara to, sikei tara uli sikei lak. 4 Napoatumata tatami, ta mi abis aro luai. Napokus aminaung alava tatami. Napo atogonalomonaus lava using nami. Kantanem akeve mamaiten napo asalak ia, sikei napouruk alava luai.

5 Io, using taun ang namemta sereie Makedonia, pukun imem parik katapaangkoai si ausai aro using keve oring aon-gos namemta duai a kui singina, angvibise komo, na leng nei liuan i kuvkuvulan ilomlomon. 6Sikei God, nia vopo anatok anivap ngau, kata anatok imem si serei ke siTito. 7 Na parik ta si kana serei papalik,sikei using kata antok imem ta mitala kunanatok ania. Kata antok imemkapa ta kamibuk alava animem, kami mamakus, nakami vingamanas asi tung kuvul ve nau, nasi oring suke nala uruk alava luai singina.8 Using vei nganing natala vil amakus imita keve mengen i kag buk, sikei parik napalomon ia ta kapo rikek si salik ani mengenang. Tutuman, aino natapo lomon ia ta veinala bil arikek nganing using nalapo araikinle ta panbuk ang kata vil amakus imi sivuk pangau lik palau. 9 Sikei kana vang,napo uruk alava luai. Parik using mita lapomakus, sikei using le si kami la makus ang,mitala kinle korong na mila lomon pokai.

Na makus ang nang a God kapo buk iasingimi, asukang a kapo kovek i bil miporikek singina marai imem. 10 Na makusang God kapo buk ia, ka atogon uai, lomonpokai nang. Au na le iang vanang vilvil ato,na mamakus kala kamus. Sikei makus valkuli rina kapo nas ia, uai ina mat akorongpalau. 11Mi arai, makus ang a God kapo bukia kala togon uai, usingmilapo lomlomonaiaro. Mita amalangasai sumasuma ta bilang, mita misag ania, mita taping, mitavubuk ve kaisap asi vil ani lau roron, namita buk ta ka atogon a amiming si bil ang.Si keve oring aongos suke, katapo kovek ioring asi posong arikek animi. 12 Io, kapotutuman nata alis imi ta panbuk ang, sikeiparik natapa lis ia using a sikei a igenenkata abis a rikek, na parik kapa using aigenen ang kata vil arikek ia, parik. Sikeipanbuk ang nata lis ia, napo buk ani mianguan atogon animanas nei vingami taunimem, na mi tun kinle korong ia e matana iGod. 13Au asukang namemla lomon aus.

Au na lakat kuli alomon aus ang,namempo uruk alava luai using namempokun arai sabonai ani uruk si Tito, usingparik kapa anguan lomlomonai amiangan animi aongos. 14 Natapo kus aminaungtatami, si taun natapo mengen ve nia, nakatanla kinle korong ta parik natapa kapauia. Kamem lau i mengen taun animi kapouli tutuman aro, na asukang luai kapa, sikamem kus aminaung si Tito, using kapomalangas ta namempo atutuman. 15 Navingana kapo buk alava imi, taun kapolomlomonai ani kami lau i longong aro,na kami mamaila aro na mita songo alakia. 16Napo uruk alava using napo atu mataanimi ta mi vil apunuk luai ani bil ke.

8Akamusai aro ani lomlomonai i alis

1 Keve tungamem, namempo buk ta mimalangas a laulauan roron ang aGod katalaasereiai ania si keve kuvkuvulan i lom-lomon e palpal Makedonia. 2 Kari kui kataatokngai amadot luai aniria, sikei lak ki-tapo uruk alava. Kita aunai logo luai, sikeilak kita alis alava. 3 Napo atai amalangasatutuman ta kitapo lis angkoai val sa kipoatogon ia, na soliu kapa kari togtogon.Na katapo kovek i mangsikei katapo aisuliria. 4 Kitapo aikut aro imem asi kamem

2 KORINTO 8:5 283 2 KORINTO 9:5atolongon aniria, ani ki kun alis kapa siangasik ani ri vap daus po kudik luai ang.5 Namemtapo buk ta ki abis aroron, sikeikita abis aro luai. Laba ina, kitala lis ainopok tataria ane si Volava, au na taun imemkapa, using namempo usiusing kana lom-lomonai a God. 6 Le iang a namemla asoka Tito ani kan abis ve nami, val katala tu-tapongai lenginang, ani ka pakangai animisi akamusai aro ani lomlomonai si abis anialilis ke. 7 Sikei, kapo ro kami selen i aliliska kun talupus aro. Ka asukang palau valkami lau i lomlomon, kami lau i akuskus nalau i lomlomonai aro, na kami vinga rorontaun imem. Asukang a avibisan kapa i aliliske ka kun talupus aro luai.

8 Parik napa mengen asukang ke usingnapo aisul akit imi, parik. Sikei napo bukatai animi ta lomlomonai ro i vap suke, asikag kinle ta kami vinga ro kapo tutumanvo parik. 9 Using mipo malangas kanalaulauan roron kara Volava Iesu Karisto.Kantanem kana tauia, sikei katapo lomonimi, na kamela serei asukang ta igenenlogo, using kana vubuk ta le si kana logo,mi tauia. 10 Napo mengen imi ta kaglomlomonai, using matas la kamus ang,nami mitapo aino luai i vap si tutapongaiani abis ke, au na mipo ainoai i vap kapasi atogon ani vubuk roron ang. 11 Kanat,mi akamusai aro ania. Using kapo ro takami uruk si abis ania ka akamusai aro anisaka nem an mipo lis tatana le si kamitogtogon. 12Using man kupo atogon uruk,kapo ro lis angkokoai aro palau val sa kupoatogon ia, parik ta bil ang kupo kovek ina.13Parik napamengen tamangmatan vap kikalakala, na nami si sunguk ani mamaiten,parik. Sikei kapo ro ta mi angkokoai palauve ria. 14 Nami mipo duk si taun ke, kaporo mi pakangai ani kari inongos, asukang amanmila inongos iles aliu, kila kun atogonangkoai si pakangai animi, asukang a milasikei palau, 15 asukang val kita salik ia ta,Vopo paspasuk alava ang kapo angkokoaipalau val vopo paspasuk alik ang.

Tito ve volo tungana16 Napo posong aro na God using katala

iton a vingana i Tito si kana atogonani vubuk tutuman ro si pakangai animi.17 Using katala maramarak si abis ani bilang namemtala sokotuk ia singina. Laba

ina, ninia akorong, using kana lomlomonaivola roron, katala pilak ta nia akorongkame serei singimi. 18 Au na namemlaasok a mang tasimem kuvul ve nia, kevekuvkuvulan kipo nas aro luai ania, le sikana akuskus ta akus ro. 19Mang bil kapa,keve kuvkuvulan kitala apaus ia ta kirimke, ani ka auai ve namem si luk akuvul anialilis ke. Ani namem teng a avibisan keani asan i Volava ka mang alava luai, na asiakalit kapa ta kamem vubuk asi pakangai.20Using kamem lomlomonai asukang ke taka ago ta sikei ka mengen arikek animemsi alilis roron ke namempo usausa asi analis ania. 21Using kamemvubuk ta avibisanke, ka talupus e matana i Volava, na emataria kapa i ri vap aongos. 22 Au io,namemlapo asok irilong kuvul ve mangtasimem, namemtala atokngai ania si kevetaun, na namemla arai ta kapo uruk si bilmiang, sikei kana uruk kapo laba usingkapo atumata tatami animi abis aro. 23AniTito, kapo tungag na namemlongpo abiskuvul si angasik animi. Ani ngono tasimemkilongpo pasal ta asok le si keve kuvku-vulan, rilong kapa kilongpo kun amangaiani Karisto. 24 Asukang vang, mi akalitaiani volo igenen ke ta kami vinga ro, nakitol arai ta kamem kus aminaung katapotutuman, asukang a kara keve kuvkuvulanaongos ki kun tun kinle korong animi.

9Alilis taun ri vap daus

1 Ani avibisan si angasik ani mamain tavap daus, kapo tav inongos taun luai anigsi salik taun animi tatana. 2 Using naponas kami uruk si abis na kapo vil aminaungiau e mataria i ri Makedonia, using natalaantok iria ta ri Akaia kitala usausa le simatas la kamus ang, na amiang iria kitalaarai ani kami vinga manas, na kilapo kunatogon ani vubuk lava asukang. 3 Sikeinapo asok a volo tasimemusingnapomisagani kamem kus aminaung tatami ka bilpalau, using natapo buk ta mi usausa valnatala antok iria, 4 vei mang matan i riMakedonia ki auai ve nau na kinla araita parik lak mitapa usausa, na namemlamese e mataria si lomlomonai ke. Au nakami mese lava, naka ago ta mengen antatana. 5 Asukang a napo lomon ia ta kapo

2 KORINTO 9:6 284 2 KORINTO 10:14ro naka atai akit aro na volo tasimem, anikian itoitonai aino ani mengen ro ke mitapalapalatung tatana, ani ka roron na kausausa kapa. Parik kana using napo sulaianimi, sikei using kami lomlomonai roron.

6 Kapo asukang ke. Igenen ang kaposukal alik, kana paspasuk ka liklik luai, naigenen ang kapo sukal alava, ka paspasukalava velai ani uruk tavirimok. 7 Siksikei,kapo ro ka alis akorong si kana lom-lomonai. Nia akorong ka uruk si alis, naka ago ta lomon ania ta mangsikei kaposulai ania. Using God kapo buk iria vapang kipo lis velai ani uruk nei vingaria.8 Au na God kapo angkoai si lis alava luaianimi ta mamain ta roron aongos. Na taunmi atogon angkoai aro, mila kun angkoaikapa asi uli abis aro animamain ta avibisanroron aongos. 9 Val mengen i nei salsalikta, Katala lis alava ani keve rina aongos,na ani ri vap logo. Kana selen korong kaago asikei. 10Nia kapo tukulai i keve bil asisukal na ka asereiai ani pok ina, na kapoasukang palau ta nia kapo tukulai i keve bilang mipo lis a mang matan tatana, niniaka vil alava na uai i kami lau korong. 11Mitauia si keve bil aongos, asi kami alis alava,na man nameman alis suai ania singiria,ki posong ro ane si God. 12 Using si kamiavibisan i alilis taun ani mamain ta vapdaus, katala angasik iria si kari inongos,sikei laba ina, kapo asereiai ani tavirimoklava i posong ro ane si God. 13 Taun kipokinle ta mipo atutuman si abis ke, kilaalatun a God, using kilapo arai ta milapokun kinle ani akus ro i Karisto, na mipoabis using ia, ki arai ani kami uruk si alilislava si pakangai aniria, na ki arai kapa anikami angtunganan kuvul ve ria na ri vapaongos. 14Na si kari keve taun i sokotuk kikinle imi, using kana alilis roron luai a Godtaun imi. 15 Posong ro ane si God si kanatavirimok lava i alilis, parik tarapa angkoaisi taot pasuk ania.

10Tukulai i abis roron, Volava

1 Nau Paulo, napo sokotuk imi velai aniananap na vinga marip val Karisto. Veinganing a mang matan kipo antok ta napoigenen nok taun napo ago ve nami, sikeitaun napo tav ago ve nami napo igenen

ki. 2 Sikei napo buk alava imi ani mibil aro, asukang ani man nala serei, nalaago ta ki an animi, using natala usausaluai si kag ki ani vap ang kipo sekpat tanamempo using a lomlomonai i kuli rinake. 3 Kapo tutuman namempo ago si to ke,sikei visvis ke namempo ago neina, parikkapa bil i kuli rina ke, parik. 4 Using akeve bil namempo visvis tatana, parik kipakeve bil i kuli rina ke. Sikei God kapo limadot si galang suai ani mamain ta omokitmat. Namempo angkoai si galang suaiani sakamatan lomlomonai an, 5 saka tubati alalakas kipo tadut asi ogbat animalangasi God. Namem teng akit a mamain talomlomonai asukang, ani ri vap ki longongpapalik a Karisto. 6 Namempo usausa sitatapokai aniria kipo longobot, manmitalanas a laulauan ro i longong.

7 Mi arai ani sa kapo ago e malangasi matami. Man a mangsikei e iang kapomengen alava ta ninia ke Karisto, kapo ronia akorongpok ka anguan lomlomonai arota kapo asukang, namem kapa, namem keKaristo. 8Vei nganing kapo ararai asukangta nalapo kus aminaung luai ta namempoatogon a roron le si Volava, sikei parikluai kapa angkoai si naka mamaila singina.Volava kata lis imem ta roron asi itoitonanimi, na parik ta si me galang. 9 Ka agomi arai anig ta napo aleleng imi ta kag kevepanbuk, 10 using mang matan e iang kipoantok ta mengen i kana keve panbuk kapomaiten na kapo sunggil alava, sikei taunkatame serei e ke ta pukun ina, katapo ige-nenmalum lik palau, na kana kevemengenkapo tavmamaiten. 11Matan vap ang, kaporo ki nas aro ta keve mengen namemtaposong ia nei panbuk ang, namem abis lakiria man nameman serei.

12 Using namempo misag ani alangton-gai animem ve vap ang kipo aminaung poktataria, using man ki alangtongai aniria vemang anu, kipo kovek i masam. 13 Sikeinamem, namempo tav angkoai luai si kusaminaung ta mang saka abis an God parikkatapa asok imem si abis ania. Namemtelan akorong si sa na God katala lis iasingimem, ani kan sakam kami palpalkapa. 14 Parik namempa kus aminaungsoliu kana, asukang ta parik namemtalapa serei tapai singimi, parik. Using

2 KORINTO 10:15 285 2 KORINTO 11:21namemtala serei korong tung si kami pal-pal asi an akus animi ta akus ro i Karisto.15 Parik namempa kus aminaung ta keverina namemta tav abis singina, na parikkapa namempa kus aminaung ta abis i tengta mang matan, parik. Sikei namempoatu lomlomon tatami ta kami lomlomonka uli polok, au na kamem ring ipo abis sikami palpal ka serei apapanai luai, 16 ani lesingimi namem pasal avunga taun a mangkeve rina kapa ta akus ro, na namem agota kus aminaung palau an ta abis ang amang igenen petekai katala abis ia nei kanamatang. 17 Mangsikei, man kapo buk kusaminaung, kapo ro ka kus aminaung taVolava. 18 Using si nang kapo posong aropok ia, kapo tav angkoai si ainak ania, sikeiigenen ang a Volava akorong kapo posongaro ia.

11Aiveven vei aposel kapau ka apupu imi

1 Napo buk ta mi lomon suai anig usingnaka mengen tapai val igenen nio. Aukanat, milapo lomon suai anig? 2 Napokaramata imi le si kag angnanasai ve God,using natala itoitonai animi val aina dausasi kami osongon ta Karisto. 3 Sikei napoleng vei nganingmila asukang val Eva, tauna kene ang kata apupu ia ta kana kevenas roron, na kami keve lomlomonai rotutuman kala pasal akipai ani Karisto, naparik milapa anguan buk bil an val mipokana aina daus. 4Mi arai aro, using a mangmatan vap kipo serei na kimepo akuskusta Iesu petekai, Iesu ang parik namem-tapa akus imi tatana, na milapo atogona malanganto na akus ro petekai, voiangparik namemtapa akuskus imi tatana, sikeimilapo uruk palau si ainak aniria. 5 Arai,natala taot iau ta parik napa liklik ani vapang mipo taot iria val kami keve aposeltavirimok. 6 O, vei nganing napo tav katakta lau i pege atalupus aro val ria, sikei sinas, napo atogon anas. Singinanamemtalaamalangasai aro aongos ania singimi, sisa namemta mengen tatana, na si kamemlaulauan kapa.

7 Au sa, natala bil arikek kana si vil alikpok anig ani nami mi lakat, taun natapotav ainak ani mi seupok iau? 8 Mamaitenasi me abis ke singimi, nata agon ia simang keve kuvkuvulan, using kitapo uli

pakangai anig, ani ka koi iau si pasal nananla pakangai animi. 9 Na si taun angnatan ago ve nami nata atogon inongos,parik natapa vil amaiten a sikei. Usingkag inongos, keve tungara le Makedoniakita apunuk ia, asukang a parik natapa bukvil amaiten animi si bil lik pulakai, tungkana lak. 10 Napo mengen ta tutuman, valkana tutuman a Karisto singig, ta napo kusaminaung kuli oring ke, na ane nei kevepalpal suke e Akaia, kipo tav angkoai siatakun ani kag kus aminaung. 11 Sa tukulaiina napo lau asukang suke? Using pariknapa atogon imi e vingag? Parik! God kaponas ta napo atogon imi.

12 Au na sa napo abis ia, naka abis aliulak ia, using napo buk ta ki ago ta atogonpangau an si kus aminaung pok tataria ako-rong, ta kari laulauan i abis kapo asukangpalau val namem. 13 Using vap ang nangparik kipa aposel tutuman. Kipo abis palauasukang asi kari akipang animi, na kipopokai aniria asi kari ararai val ke Karisto takeve aposel. 14 Sikei tarapo tav taping. KeSatan akorong ta lau using kapo pokai pokania asi kana ararai val angelo minaungan.15 Asukang a parik tarapa taping alava anikana keve asosokai, man ki kun pokai pokaniria si kari ararai val keve katakai i laukorong. Akamusai iria ka asukang palau valkari abis.

Keve mamaiten16 Naka anguan antok an, mi ago ta

arai anig val napo igenen nio palau. Naman mipo arai anig val igenen nio palau,kapo ro mi lomon suai anig, asi kag kusaminaung tapai. 17 Kag mengen lava ikus aminaung, parik napa posong ia usinga Volava kapo ainak, sikei napo posongasukang val igenennio palau. 18Arai, petaumiang luai kipo aminaung ta keve bil ipukun ke, asukang a naka kun aminaungkapa. 19 Using mipo uli naung aro palauani igenen nio. Pua mipo sekpat ta mipoatogon masam lava luai! 20 Arai ani oringke, taun a igenen ang katame dot a isumiani mipo kana keve asosokai, mila naungaro palau ania. Taun kata konem kamitogtogon, vo kata bui imi si luk ani keve bilaongos, na taun ka vil alava ia, ka tavapatimi nei nomi, mita lomon suai palau ania.21 Sa, napo mese using namemtapo ngau e

2 KORINTO 11:22 286 2 KORINTO 12:11matami, na matan lau asukang suke pariknamemtapa abis ia? Saka bil an kitapotav lolokovo si kus aminaung tatana, puanalapo mengen luai val igenen nio, naukapa napo tav lolokovo si kus aminaungtatana. 22Au, kita polok si ri Eberaio nang?Nau kapa. Au, kita polok si ri Israel nang?Nau kapa. Au si tivuria nang ta Abaram?Nau kapa. 23 Au kipo asosokai nang siKaristo? Pua, vei nganing naka mengenval igenen nio, sikei nau, napo aunai luaianiria, si mamaiten i abis, taun miang nataago nei akangbat, keve taunmiang luai kitavis iau, taun miang nata lapo angasungaiani tapikon. 24 Palpalima na taun ri Iudaiakita saupai si saup anig ta 39 a ngamisaongos. 25 Potol a taun kita ngamis iau tavuk ei. Sikei a taun kita so iau ta iat si karivil punuk anig. Potol a taun nata puka kuliperengan nei laman. Nata voko pulakainei laman tenei vong ve tenei ias. 26 Kevetaun miang nata pasal pulakai, nata pukasi molong, si ri vap tainau, si kungaria i kagpatvap akorong, si ri vap i ngising, na neimang keve rina lava, ane nei ring varasaipalau, nei laman, na e kungaria imang kevetasig kapau. 27Nata abis akitmat luai, nataago nei taun kitmat, vong miang nata tavrot singina, kata pat iau a buk angan vebuk inum, nata kovek i pok, nata mulakna kovek i vakup roron. 28 Na lakat kulikevemamaiten aongos suke, nata nasai animamakus ve mamaiten si keve taun anikeve kuvkuvulan. 29 Man a si e iang kapongau, sa, nau parik napa kun nasai korongania? Man a si e iang kapo savang, sa, pariknapa vinga marala ani vopo asavang kakang ania?

30 Man mipo buk iau asi kag aminaung,kapo ro naka aminaung si bil ang kapoakalit tatag ta napo igenen malum. 31 Godnia na tamana i Volava Iesu voiang posongro ka ane singina asikei, nia kapo nas taparik napa pege kapau. 32 E Damasko,ainoinoai lava si tulava Aretas kata asok taararai bat aulitai ani rina Damasko aongosasi kana teng akit anig, 33 na keve tungagki asoung iau ane kevkev le nei matakotoi omo nei tepe lava, na nala sip pelek akungana.

12Ararai na asasangai

1 Kapo ro naka kus aminaung aliu. Kagmengen kapo tav pakangai ani mang sikei,sikei kantanem, naka pege tapai ta araraina asasangai le si Volava. 2 Napo nas takatapo atogon a igenen si kana angtogonve Karisto, kata lapo asukang ta kalapo 14a matas taunai ania, God kata songo alakia ane pangkul, na parik napa nas ta katapasal ta pukunvo si orodung, God kaponas,sikei si taun ang kita sunguk alak ia anesi lapotol i metekuku. 3 Igenen ke, pariknapa nas ia ta kata saka pasal an, si pukunvo si orodung, God kapo nas, sikei naponas ta 4 kita sunguk alak ia ane nei rinatalupus luai e pangkul, na kanla longonga mengen atailai luai ang, voiang kapotav angkoai si nas ania, na kapo kitmatluai kapa ta ri vap ki posong ia. 5 Napoangkoai si kus aminaung ta igenen suke,sikei asi me kus aminaung tatag pok kaago. Sikei naka kus aminaung palau tanau napo igenen malum. 6 Sikei man nalakus aminaung tatana, parik nalapa igenennio, parik. Using nakamengen ta tutuman.Sikei naka ago vei nalamengen ta bilmiangparikmipa angkoai si arai ania si kag lau vosi kag keve mengen. 7 Asukang a naka agota akus ta keve bil petekai suke Volava kataakalit iau tataria, ani naka ago ta alalakasan tatag. Asukang a napo atogon a kui epukun ig, napo uli ago velai ania, asukangta Satan kapo asok kana asosokai si medot akui anig, ani naka ago ta alalakas antatag. 8 Potol a taun nata aikut a Volavata kui ke ani ka pasal suai anig, 9 sikei kalaatai iau ta, “Kag roron kapo uli angkoai sipakangai anim, using taun kupo ngau, nalaasereiai ani kag kitmat singim.” Asukanga naka uruk alava ta napo igenen malum,using napo buk a kitmat i Karisto ka agosingig. 10 Asukang a napo uruk palau tanapo igenen malum, na kipo kilis iau, siago neina i mamaiten, si vilvil akui, si taunkitmat, marai kag tung ani Karisto. Usingtaun napo igenen ngau, napo dual.

Paulo kapo atogon ri Korinto e vingana11 Napo pege val igenen nio, sikei nami,

mipo sulai anig asi kag pege asukang. Kav-tapo ro ta mila alatun iau, using parik luai

2 KORINTO 12:12 287 2 KORINTO 13:11natapa rikek ani vap ang mipo taot iriaval kami keve aposel tavirimok, kantanemnatapo igenen palau. 12 Keve avibisan siarai kinle anig ta napo aposel, natala abisiria nei liuan imi, si lau i ananap kuvulve mang keve akanangai na abis i vilvilataping na keve abis tavirimok lava. 13Sakabil an akorong natapo abis alava ia animang kuvkuvulan na nami parik? Kapokovek. Sikei palau a bil, nau akorong pariknatapa vil amaiten imi. Mi lomon suai anilau rikek ke singig. 14Mi longong! Nalapousausa nang ani kag apotol i serei singimi.Parik nanpa serei si kag an vil amaitenanimi. Parik napa buk kami togtogon, sikeinapo buk imi akorong. Kapo lok ta inatus kiaiveven a tamaria, sikei tamaria ka aiveveniria using kakana ta inatus. 15 Anig, nakauruk palau si luk le singig akorong angkoaisi kag ago, na e iang naka lis kapa kag to siangasik ani malanganto imi. Si man napovinga roron animi, sa, mipo vinga rikekanig singina? 16Kanat, kapo asukang, pariknata lapa vil amaiten imi. Vei nganing natakapau imi asi kami me ta? 17 Au sa, nataapupu nang imi ta vap ang nata asok iriataun imi? 18 Tutuman natala uli sokotukaro ani Tito si kana me serei singimi, nakuvul ve nia nala asok a mang tasig ang.Sa nang, Tito kata apupu imi, na kala lukpalau a mang sikei a bil singimi? Parik.Namemlongta abis using a sikei palau amalanganto, na sikei palau a selen.

19 Kana kapa, vei mipo sekpat nganingta namempo mengen amadot e matami, siantok ta namempo daus. Parik! Namempomengenematana i God si kamemangtogonve Karisto. Au na keve mengen aongos angasi pakangai animi, keve tungag, nami angnapo atogon imi e vingag. 20 Using napoleng vei nganing man nala serei taun imi,namela arai ta kami lau kapo tav asukangval napo buk ia. Vei nami kapa mila kunarai ta kag laumipo tav buk ania. Vei nanlaserei sabonai ta mipo angkiki, angmata,angmamaralai, angneikitungai, mengenarikek, mengen musik angpokpokai, vilvilalava na tagoeng. 21 Napo leng vei nanlaserei na kag God ka vil alik iau e matami nanala tangmata imi, using vap miang kitapovil lau rikek aino, parik lak kipa lomon suaiani kari laulauan visuk, kari lau i panik,

na keve lau rikek luai kipo abis ia nei ringmalangas.

13Akamusai i mengen i anonok kuvul ve

posong ro1Nalapo usausa asi me serei asukang val

kag vapotol i me arai animi. Pongua vopotol a igenen, man ki mengen amalangasatutuman ta saka lau rikek an, ki vil saupaisingina. 2 Si apongua i taun voiang natapoago kuvul ve nami singina, nata anonokimi. Kana kami mang anu si napo koveklak. Ria kita abis a rikek ang, kuvul vemangmatan kapa, man name anguan serei pokan, parik luai napa angkoai si tav amiminganiria. 3 Mitapo buk arai atutuman taKaristo kapo mengen si kalingag vo parik?Sikei mi malangas aro ta nia parik kapamalum si vil akorong animi, parik. Kakitmat luai nei liuan imi. 4 Arai, si kamimalangas ta kita atakuk ia kuli ngakputukna katapo malum, sikei kana kapo to takitmat i God. Au na namem, si kamemangtogon ve nia, namempo ngau, sikei sikamem serei singimi, namem serei kuvulve nia ta kitmat i God.

5 Mi tikon tuk aro luai pok imi ako-rong, asi arai korong ta mipo tung akitaro si lomlomon. Mi sui atokngai pokanimi. Au si mipo tav malangas nang taIesu Karisto kapo ago singimi? Sikei, veinganing kami lomlomon kapo nem palau.6 Napo atu lomlomon ta mi kinle korongimem, ta kamem lau kapo tutuman. 7 Sikeinamempo sokotuk a God ta mi ago ta bilarikek an, parik using asi me arai animemtanamemtala bil aro luai, parik. Sikei usingnamempobuk tami bil aro, kantanemkapoararai val namemta tav bil aro. 8 Usingparik luai namempa tubat a tutuman, sikeinamempo abis asi kip kos ania. 9 Usingnamempo uruk palau lak si kamemmalumna kami dual, na namempo sokotuk ta miserei atalupus aro. 10Napo vil a keve men-gen ke kana using napo ago akipai animi,ani man nanla serei singimi, parik nalapaatogon mengen madot animi, kuli roronke Volava kata lis iau tatana, asi pakangaianimi, na parik ta si galang.

11Akamusai ina keve tasig, kagposong roane singimi. Mi lomon pokai. Longong kag

2 KORINTO 13:12 288 2 KORINTO 13:13-14sokotuk. Ka sikei palau kami lomlomonai.Mi ago velai ani marip si kami to. NaGod ka ago ve nami, nia kapo tukul bungi vinga ro na marip. 12 Mi kun posongaro angpokpokai animi velai ani lulus daus.Kara keve vap daus aongos kipo alis kariposong aro taun imi.

13-14 Roron si Volava Iesu Karisto, vingaroron si God, na lau i angtunganan aro le siMalanganto Gogoai ka ago singimi aongos.

GALATIA 1:1 289 GALATIA 1:16

Ani riGalatiaAinoai luai i matan vap kitapo using a

Iesu si taun ang, ri Iudaia akorong. SikeiIesu kata asok a Paulo val aposel ani kankun akuskus si ri vap i ngising ta Akus Ro.Taun a petau kilapo tutapongai riuk lak sikana matan vap a Iesu, mamaiten lava kalaserei. Aino, vap ke parik kitapa usiusingkana keve saupai a Moses, asukang val riIudaia kipo uli using ania. Taun kilaposerei val kuvkuvulan i vap lomlomon, sa,ki using a laulauan i using ani kari kevesaupai ri Iudaia o parik? Mang matanvap kipo sulai ani kuvkuvulan asi lampulitval laulauan si ri Iudaia, na asi kari usingkapa ani mang matan i kana keve saupai aMoses. Sikei Paulo kapo posong apalau ia,na kapo mengen ta kara lomlomon ta IesuKaristo, nia palau ka vil ira asi kara sereiigenen korong e matana i God. Kapo araraiasukang ta mang matan Iudaia kita anlaago e Galatia, asukang a kipo atokngai sulaiani kuvkuvulan asi using ani keve saupaiang si Moses. Au, Paulo kala longong ia,asukang a kala salik a buk ke, ani ka koroskari lomlomon kuvul ve kari laulauan kapa.E no luai, Paulo kapo mengen amalangasta God akorong kata akanangai ania aniavibisan i aposel. Na kala mengen asukangke, vap ang kipo lomlomon ta Iesu Karisto,ria kipo igenen korong e matana i God.Si akamusai i buk kapo mengen ta taun aKaristo kata vil akala ira asi kara kalakala,Malanganto Gogoai kala ausingai anira, anitara uli abis ani lau roron taun a mangmatan vap.

Mengen i angruduai1 Nau a Paulo napo aposel, parik using

katapa atogon igenen vo kuvkuvulan kataasok iau, parik. Sikei using a asok si IesuKaristo ve God tamana, iuang kata takatadut ia pelek amat. 2Nauve keve tungaraaongos e ke, namempo lis a panbuk ketaun a keve kuvkuvulan mipo ago e iangnei palpal Galatia. 3 Roron ve marip lesi God tamara na Volava Iesu Karisto kasinong singimi. 4 Nia kata alis pok tatanaani ka puka bat ira si kara lau rikek, ani

ka asapang ira pelek a mamain ta avibisanrikek i kuli rina si taun ke asukang valvubuk ang si God tamara. 5 Kakana namiminaungan asikei. Tutuman.

Kapo sikei palau a akus ro6 Napo taping velai ani makus ta parik

kapa vungavunga na milapo sip taliunga iuang kata songo imi ta kana roron aKaristo, nang kata lis palau imi tatana. Sivuk taun kudik lik palau na milapo atutalinga asi kami longong ani akus vopotav tutuman ang, na kipo kin ia ta akusro. 7 Sikei parik ta akus ro. Natala lukta mang matan e iang kipo vil agol palauimi, na kipo atokngai ani sakolai ani akusro i Karisto. 8 Kantanem man namem, vota angelo kapa le metekuku, ta man kapotav bil val akus ro ang namemtala akuskuskorong imi tatana, kapo ro ta God ka vilpunuk suai luai animem! 9Val namemtalakin ia, kana napo anguan kin pok an aniata vopo sang ta akus tav angkoai val akusro ang mitala luk ia, kapo ro ta God ka vilpunuk suai luai ania!

10 Sa nang? Napo mengen asukang keani name luk kami mangal? Parik! AniGod papalik nia ka uruk singina. Man kapoasukang ta napo buk lak asi kag amangalpalau ani ri vap, kala tav tutuman luai tanau kana asosokai a Karisto!

Songo ani Paulo11 Arai, keve tungag, napo buk ani mi

malangas ta akus ro ang natala akuskus imitatana, parik kapa akus le si igenen i kulirina. 12 Using parik ta igenen i kuli rinakata akuskus iau tatana. Na parik natapaakalit kapa tatana. Sikei Iesu Karisto, niniaakorong kata amalangasai anig tatana.

13 Mitala longong ta natapo saka to anaino si kag po using ani laulauan si ri Iu-daia. Mipomalangas ta natapo uli atokngaiamadot asi vil akui ani kana vap a God.Nata atokngai ta naka goeng suai aniria.14 Kag nas ani laulauan si ri Iudaia kataposoliu luai ani mang matan iria, namemtapolok kuvul alak. Natapo dual akitmat tamamain ta saupai si kamemvap lava ka agoluai ta mun an. 15 Kantanem. Sikei ainosi taun parik lak kitapa ingus iau singina,God katala irang akipai anig na si kana lauroron kala songo iau. Kana vubuk 16 ta

GALATIA 1:17 290 GALATIA 2:14

naka arai korong ani kana nat ani nakaakus tatana si ri vap i ngising. Au, sikei!Si vuk taun ang kata akalit iau ta kananat singina, parik luai natapa pasal taun amangsikei a igenen asi kag an nanas ainotapai. 17Na parik kapa, nata lapa palak liktapai ane Ierusalem ani nakan angnanasaive ria kitala aposel aino anig si taun ang,parik. Sikei nata tadut akorong na nalapasal ane Arabia. Au na le iang, na nalapapok ane Damasko.

18 Au, na e mung i potol a matas, lena nala palak ane Ierusalem asi kag anangkatakai ve Kepas, na natan lapo ago venia si 15 na taun. 19 Au na ani mang keveaposel ang, ria aongos parik natapa araianiria e iang, ring sikei papalik a Iakovo,tasina i Volava. 20 E malangas i matanai God, napo antok akorong luai animi tamengen ke napo salik lis imi tatana kapotutuman luai! 21 Au, na e mung ina nalapapok ane palpal Suria na asukang kapaane Kilikia. 22 Sikei e suke pok nei palpalIudaia, keve kuvkuvulan lapo lomlomonang ta Karisto, parik lak kitapa nas iau.23Kipo longong palau a akuskus ig asukangke, “Iuang vopo uli vil akui ang aino anira,kana kalapo akus ta akus ro ang nang ainokatapo atokngai asi kana goeng ania.” 24Nakila alatun a God singig.

2Ri aposel kita ainak ani Paulo

1 Au, e mung i 14 a matas, nala palakpok ane Ierusalem kuvul ve Barnabas, nanala songo kapa na Tito. 2 Nata palakusing a mang asangai kata serei singig. Io,nanla kivung ve ria, sikei ria papalik keveigenen lava, na nanla palas dong iria taakus ro ke nalapo akus ri vap i ngisingtatana, vei kag keve abis aino na kana kanem palau. 3 Tito kata auai ve nau, namang matan vap kitapo sulai ania asi kanalampulit, using kapo nat i Elas, sikei parikluai kitapa sulai korong ania. 4 Au vap kekana lenginang kime lapo rol imem velaiani kapau ta kipo angtasimal atutuman venamem, using asi kari me teremai musikta to i kalakala ke namempo atogon iasi Karisto Iesu. Na kila aisul imem asianguan asalak an ani mamaiten i using anisaupai. 5 Parik luai namemta lapa alis ta

ring pangau si kari kapau, using natapobuk ta mi nas aroron luai ani tutuman iakus ro. 6Au, na si keve igenen ang mitapolomon ia ta kipo keve igenen lava, pariknatapa lolokovo ta kipo saka igenen lavaan. E matana i God mang igenen kapoangkokoai palau val mang anu. Io, keveigenen ang kipo igenen lava, parik kita lapaalakai ta ring mengen petekai ani sa natalapalas dong iria tatana. 7 Sikei, kitala kinleta God nia kata asok iau ani naka akuskussi ri vap tav lampulit, asukang palau valPetero, God kata asok ia ane si ri lamutan.8Ninia palau kata amadot a Petero ani kanmengen ani Karisto si ri lamutan, nangpalau nia kata kun amadot anig asi kagmengen ani Karisto si ri vap tav lampulit.9 Na mang anu, kitala tun kinle korong epukun ig na roron ang si kag aisog. Nangtukulai ina keve igenen ke, ri Iakovo veKepas na Ioanes, petau ke mipo lomon iata kipo ainoinoai, kita lulun imemlong veBarnabas, akanangai ani kari ainainak, aninamemlong ane si ri vap i ngising, na ririaane si ri lamutan. 10 Kari sokotuk palauta namemlong ago ta lomon taun an animamain ta vap po logo e iang. Au, nataainak aroron ani sokotuk ang.

Paulo kata tatapokai ani Kepas si kana lok11 Au ani Kepas, taun kata serei e An-

tiokeia, nanla tatapokai ania si kana lau,using kata lapo aunai i lok. 12 Si taunkatapo ago e ke katapo uli angan kuvularo ve keve tungana i ngising. Tung simang petau i asok ta Iakovo kimela serei.Petau ang kipo mengen akit ta ri vap ingising ki lampulit. Au, kimela serei nakala polek lik akipai ani keve tungana ingising using kalapo leng ani petau ang.13Au, na lau i akipang ke katala polok alavatung si ri Iudaia aongos ria kapa kita lapokun pakangai si sapungai ania. Nambangtukulai ina vanang a Barnabas kapa katakun uak singina. 14 Au, na nala arai ta karilaulauan kapo tav angkokoai ve tutuman iakus ro, nala tung emataria aongos na nalamengen a Kepas asukang ke, “Marai sa nakupo vil a lau ke? Tutuman, numai kupoigenen i Iudaia, sikei vola ro using parikkulapa anguan usiusing akit ani laulauanang. Kana kuta melapo lau val ri vap ingising. Sikei si kam lau i akipang suke,

GALATIA 2:15 291 GALATIA 3:14

kulapo aisul pok iria ta ki uli using akit anikeve laulauan si ri Iudaia.

Ri vap aongos ki luk a vilvil ato si lomlomon15 Tarung, tarungpo igenen i Iudaia le

si liklik, na parik ta vap i ngising po tavkatak ve kara keve saupai. 16 Na tarungpomalangas ta kapo kovek ta mang igenenka serei a igenen korong e matana i Godtukulai ina using kapo usiusing a saupai.Sikei si lomlomon ta Iesu Karisto, nangpalau. Asukang kapa na tarung, asi karungkun serei a igenen korong e matana i God,tarung tala kelai ani karung lomlomon siKaristo Iesu, na parik ta si usiusing anisaupai. Using kapo kovek luai ta sikei kaserei a igenen korong ematana i God, tuku-lai ina si usiusing ani saupai. 17 Au, usingtarunglapo lomlomonai i buk ani tarungluk a vilvil akorong si selen i lomlomonta Karisto suke, na man kalapo ararai tatarung lapo katakai i bil arikek au, sa nang?Supsupai ina ta Karisto kapo vil aserei a laurikek? Tutuman luai, parik! 18 Man nakaabis pok a bil ang natala goeng ia lengi-nang, sukana kalapo malangas aro luai tanau a igenen putuk saupai. 19Using neina isaupai, nau natala mat suai ani saupai, anikag to ke God ia. 20 Io, natala mat kuvulve Karisto kuli ngakputuk, na kag to kana,nau parik nalapa anguan taukai ina, sikeiKaristo kapo aol iau. To ke nei pukun ig,napo to ta lomlomon ta nat i God, nia katangorem iau na ka lis palau pok ia anig.21 Nau parik napa buk vongvong pokai anikana roron a God, nang kata abis ia anig.Using man tarungpo mengen ta tarungpoangkoai si serei a igenen korong e matanai God tukulai ina si usiusing ani saupai, au,tarung lapo mengen ta kana mat a Karistokapo nem palau luai.”

3Lomlomon na laulauan i using saupai

1 Nami ri Galatia, mipo tanio! Si katavil arikek imi na mipo nio asukang? Na-tala mengen amalangas e matami aon-gos ta Iesu Karisto kita vil punuk ia kulingakputuk. 2Au, mi antok iau ta ring sikeia bil palau. Kana na Malanganto ke mipoatogon ia, mita luk ia tukulai ina si usiusingani saupai? Parik kapa asukang! Mita luk iausing kami lomlomon ta akus ro ang mita

longong ia. 3 Loi ta nio kitmat ke! Mitalatutapongai ta kitmat i Malanganto. Au nasa, iles aliu mi abis ta kitmat i si? Kitmat ipukun imi akorong? 4 Au na kui lava angmitala kui tatana marai lomlomon, parikkalapa anguan tutuman? Iau? Mitapo kuipalau? 5 Au na keve abis roron ang Godlenginang katala abis ia singimi si kitmati Malanganto, au si kapo tukulai ina nangsi kami usiusing ani saupai? Parik luai!Tukulai ina palau si kami lomlomon ta akusro. 6 Asukang val Abaram kata kelai anikana lomlomon si God, na si lomlomon angGod kala ainak ania ta kapo igenen korong.

7 Asukang vang a kapo malangas ta riakipo lomlomon, ria vanang kipo angtogonve Abaram. 8 God kata nas le kabang taka ainak ani ri vap i ngising ta ki vapkorong marai kari lomlomon. Na asukangnei salsalik kapo mengen amalangas taakus ro ang God kata posong aino ia siAbaram, Matmatan vap aongos ki luk aroron le singim. 9 Asukang a vap ang kipousing a selen i lomlomon val Abaram, kipoatogon a roron val nia. 10 Using ria kipoatokngai asi kari serei a igenen korongsi kari usiusing aro ani saupai, nambang,kilapo sunguk kana maras a God asi mat.Using a salsalik kapomengen ta, Man parikkupa uli apunuk ani keve nem aongos kitasalik ia nei buk i saupai, ku sunguk kanamaras a God asi mat. 11Kapo malangas arota kapo kovek luai ta mangsikei, ka sereia igenen korong e matana i God tukulaiina using kapo usiusing a saupai. Usinga mengen nei salsalik kapo mengen, NiaGod kapo ainak ania ta kapo igenen korongtukulai ina si lomlomon, kan to. 12 Saupai,parik kilongpa angtunganan ve lomlomon,parik. Sikei vo abis apunuk ani keve saupai,ninia ka to singina. 13 Karisto kata samuiapok imem, vap po tav angkoai si apunukani saupai, ani namem kala pelek a ma-maiten i kana maras a God. Na nia akorongkata asalak a maras ang animem. Using asalsalik kapomengen ta, Kevematmat kipotakuk kuli ei, kana maras a God kapo agosingiria. 14 Io, kata samui apok imem aninami kapa ri vap i ngising, mi kun atogonani roron ang si Abaram, si kami angtogonve Karisto Iesu, ani tara, si kara lomlomon,tara luk a Malanganto, voiang God kata

GALATIA 3:15 292 GALATIA 4:9atung ia anira.

Saupai ve palapalatung15 Keve tungag, naka mengen atoktokn-

gai ta bil tarapo nas ia val kara lau iago. Man kalapo togon a angainakai sipongua kalapomatung, parik kapa angkoaisi alakai vo ngi suai ania. Na asukang kapa,16 God kata atung kana palapalatung veAbaram na tivuna. Parik kapa posong taani keve tivuna, ani vap miang, sikei kapoposong ta ani tivum, ani sikei a igenen,nia nang a Karisto. 17 Mengen ang kapoasukang suke. E mung luai i palapalatung,asukang ta 430 namatas kala liu, saupai lakkala serei. Asukang na saupai parik kapaangkoai si ngi suai ani palapalatung i laatung ang, ani ka tav tutuman. 18 Usingman tara luk a bil roron si tamara tukulaiina si saupai, kala tav tutuman ta bil roronang kapo gon kuli palapalatung. Sikei tutu-man ina, God kata alis palau a Abaram ta bilroron ang si kana palapalatung. 19Au, manasukang, nei a tukulai i saupai e voi? Kapoasukang ke. God kata amatung ia usingkari lau rikek ri vap. Na katapo matunga saupai, tung si iuang, tivuna i Abaram,nangGod kata palapalatung tatana, kamelaserei. Mengen i saupai kata serei le singuruna i angelo, le na igenen e liuan kalaluk ia na ka abis tatana. 20 Au na mankapo atogon a igenen e liuan, kapo atogona pongua na matan vap, sikei God nia kaposikei palau.

Asosokai palau ve nat i asail21 Sa nang? Kalapo ararai ta saupai ki-

longpo anggegelai ve palapalatung? Parikluai kapa asukang! Man a God kata am-atung a saupai voiang a igenen ka angkoaisi using apunuk ania asi kana to, oro naGod kala kin ia ta kapo igenen korong.22 Sikei salsalik kapo posong amalangas tari vap aongos kipo ago nei gogotan si rikek.Na gogotan ang ka aselenai aniria asi karilomlomon ta Iesu Karisto ani ki luk a roronang God katala atung ia aniria, vap polomlomon ang.

23 Aino, namemtapo ago nei gogotani saupai, tung si akus i lomlomon kalaserei e ring malangas. 24 Asukang a saupaikatapo aiveven imem val nat lik e kun-gana i katakai i apasa, ani ka ausingai

animem taun a Karisto, asi kamem lom-lomon tatana ani namem serei a igenenkorong e matana i God. 25 Kana vang,akus i lomlomon kala serei na asukangparik namempa anguan ago an e kungana isaupai.

26 Using si kami lomlomon ta KaristoIesu, nami aongos, milapo inatus si God.27Kitala asing tauia imi akanangai ani namike Karisto. Le singina milapo ainak alakanimi pok ta nami ke Karisto. 28 Au,using mitala angrodoai animi ve KaristoIesu, milapo sikei palau. Parik kapa ato-gon Iudaia, na Elas. Parik kapa atogonasosokai palau, na vo taukai ina. Parikkapa atogon tauan, na aina. 29 Tukulai inausing milapo ke Karisto, asukang a milapoangtivu ve Abaram, io milapo nat i asail valpalapalatung.

41 Napo mengen asukang ke ta nat i

asail, man kapo nat lik kana, kapo igenenpalau lak val asosokai, kantanem iles kaluk a togtogon aongos si tamana. 2 Nat likang kapo ago si aiveven si vap i atung tatamana, tung si taun ang, tamana kan alisia ta togtogon ang singina. 3 Au, mengensuke kapo bil palau val namem si taunang namemtapo bil val nat lik singina, nanamemtapo uli ago nei gogotan i mamainta saupai lik i pukun. 4 Sikei kala sinonga taun na God kala asok kana nat ane kulirina, na aina kala ingus ia na ka polok alakneite saupai, 5 ani ka samui apok imem asikamem kala pelek ani saupai, ani namemserei a taukai ina atutuman. 6 Au, animikapa, kalapo malangas ta milapo inatus siGod, using katala alis a Malanganto i kananat alak nei vingara asi kara songo ani Godta Aba, Tama. 7 Asukang a parik kulapaanguan asosokai palau an, sikei kulapo natsi God. Au, e iang, God kala atung ua nakulapo nat i asail.

Taoke si Paulo ani ri Galatia8 Si taun aino parik lak mitapa nas a

Godna laulauan i soturungai si tangatangaikatapo got imi, parik ta God. 9 Sikei kana,milapo angtogon ve God, o God lenginangkatala luk imi asi kami angtogon ve nia.Au, kapo saka bil an na milapo pilak suaipok animi ani mi using a keve saupai likpalau i pukun, kapo kovek luai i ro ina?

GALATIA 4:10 293 GALATIA 5:3Sa, milapo anguan buk ago an nei gogotanpok? 10 Arai, milapo ago nei gogotan vangkana e oring ke. Keve saupai val taun iatailai, ainoai i taun i ulen, keve taun ipaspasuk, na keve matas i atailai, milapobuk using akit aniria. 11Napo lomlomonaialava luai ta si laulauan asukang, kag geseanimi ka nem palau luai!

12Keve tungag! Napo akurkurai animi tami kalakala pelek a saupai, val aino si taunang parik taratapa maiten tatana. Aino,mitapo pakangai aroron anig. 13Mipo nasa malepen kata vis iau si taun ang. Au,nala sip alak si an luk papakangai, na e iangnanla akus imi ta akus ro si ainoai i taun.14 Io, kag malepen kata anla amaiten imi,sikei parikmitapa kilis iau, na parikmitapamirik kapa anig singina, parik. Sikei mitasongo alak aroron iau val nau kana angelona God, o val nau a Karisto Iesu akorong.15Katapo aunai i tavirimok kami vubuk asipakangai anig si mata rikek ang. Mitapousausa si ruvel suai ani mang katui i mataani ka sakol a anu rikek ang singig, mankapo angkoai. Napo angkoai si mengenalava ta kami lau roron. Au, na sa si kevelau roron suke, kilapo ago e voi? 16Sa kana?Taralapo tapagal marai mengen tutuman?17Vap ang kipo aunai i buk animi asi kamiusing aniria, sikei kapo kovek i tutumanina. Kipo buk ani mi sip taliung imem, nami using iria. 18 Napo ainak ta kapo lauro si atokngai amadot asi tak ani ri vap,sikei man kipo tak ane si bil ro. Kapo romi uli buk ani kag mengen tutuman, taani man napo ago o napo kovek. 19 Kaginatus, nalapo anguan kui an si ingus animitung si Karisto kanla itoitonai nei vingami.20 Napo buk alava ani tara an angruduaipok tapai, ani man nau e iang parik nalamamagilai alava asukang ke. Using naposugul alava imi.

Agar ve Sara21 Au, nami kana mipo buk ago nei

gogotan i saupai, mi antok iau! Sa, parikmipa malangas a mengen ang nei buki saupai? 22 Kapo mengen asukang ke.Abaram kata atogon kana pongua na nat.Ainoai i nat le si aina vo asosokai palau ang,namang anu le si kana aina vokalakala ang.23Au, nat ang si aina vo asosokai palau ang,kita ingus ia si selen i pomalangas ta ri vap,

sikei nat ang le si aina vo kalakala ang, asiapunuk ani palapalatung. 24 Keve mengenke kana kapo serei asi alalangtongai aningono aina po tung ani pongua na pala-palatung ang, na kilongpo tung asukangke. Ainoai i aina, Agar. Ninia kapo tungani palapalatung ang kuli mulang e Sina.Na palapalatung ang kata asereiai ani vapang kipo asosokai palau. 25 Io, Agar kapotung ani palapalatung kuli mulang angSina e Arabia, na kapo angkoai palau valIerusalem amukmuk ke. Supsupai ina tainatus ang i Ierusalemkipo agonei gogotani asosokai palau. 26 Sikei Ierusalem ange pangkul, nia kapo kalakala na tarapoangnanan ve nia. 27 Using a salsalik kapomengen ta, Numai a aina ngolo ang, kuuruk alava! Io, numai vo tav nas ani kui iingus, ku songosongo alava ta uruk, usinga tataot i kam inatus ka duk luai ani inatussi aina togon tauan ang. 28 Au, nami kapa,keve tungag, milapo inatus si God, le sipalapalatung ang, val Isak. 29 Si ngono natang, ainoai i nat voiang kita ingus palauia, kata mirik ani tasina, iuang kita ingusia ta kitmat i Malanganto. Au, na kapotav petekai a lau ke kana. 30 Sikei, salsalikkapo mengen ta sa? Ku kirikai suai aniaina vo asosokai palau ang ve kana nat.Using kapo tav angkoai luai ani nat ang katauk i togtogon ang kuvul ve nat ang siaina vo kalakala ang. 31 Io, keve tungag,kapo asukang ke vang. Tara, parik tarapaangnanan ve aina vo asosokai palau ang,sikei tarapo angnanan ve

5aina vo kalakala ang. 1 Kalakala suke,

Karisto kata akala ira, asi kara atogon ania.Au, asukang vang, mi tung akit. Ago talongong an ani mang sikei si me amaitenpok animi ta asalak ani maiten lava.

Kalakala luai si Karisto2 Longong, nau a Paulo napo atakun

akitmat imi ta mi ago ta naung an aniki lampulit imi. Man mi lis iria tatami,mamaiten i keve abis roron ang a Karistokata abis ia, mi kovek luai ina. 3 Nakaanguan posong akit an, man a mangsikeika alis pok tatana ani ki lampulit ia, kapoasalak pok ia ta maiten i mang keve saupaiaongos ang kipo auai kuvul ve saupai i

GALATIA 5:4 294 GALATIA 6:8lampulit. 4 Nami mipo atokngai ani miapunuk a saupai asi kami serei a igenenkorong e matana i God, milapo tapagalpelek a Karisto. Mila tav togon ani kana ro.5 Sikei namem, si kamem lomlomon na sikana papakangai a Malanganto, namempokokoai aro velai ani uruk ani God ka posongimem ta namempo korong. Na namempoatumata ta kana lomlomonai ka tutuman.6 Si angtunganan ve Karisto Iesu, lampulitvo tav lamutan, kilongpo kovek imamaitenirilong. Sikei palau a bil kapo mamaiten,lomlomon voiang kapo uai ta vinga ro.

7 Anongo le, mita lapo uli sang aro. Au,si nang kata lapo sabat imi, asi kami tavsang si selen i tutuman. 8 Bui asukang ke,parik kapa pasal le si vopo songo ang animi.9 “Men yeast lik palau ka polok alava neisaui aongos.” 10 Si kag kokosai kuli Volava,napo nas ta parik mipa angkoai si gel animengen ang. Vopo vil agol ang animi,nia ka sunguk pok a mamaiten i kana laurikek, kantanemman kapo saka igenen an.11 Keve tungag, ani tupang ke ta nau napoaisul lak ta lampulit kapo maiten, kapotav tutuman asukang. Arai, ri lamutan lakkana kipo marala iau using napo akuskusta Iesu kata mat kuli ngakputuk. Au, mana tupang ang kapo tutuman, oro na maralake lenginang kala kamus. 12 Ani vap po vilapisu ang animi, kapo ro, ki pasal aongosna ki kavak pok iria!

13 Nami keve tungag, Karisto katalasongo imi animi kalakala, sikei ka ago luai aoring ke ta kalakala suke ka aselenai animiasi kami pasal taun ani vubuk rikek palau ipukun, sikei asi pakangai angpokpokai pokanimi si selen i ngorem. 14Nei keve saupaiaongos, God katala taot kuvul ia ta sikei aasok asukangke, Kuvinga ro taun a tungamasukang val kupo vinga ro taun pok ua.15Au, naman namimipo uli buk angrangasangpokpokai animi, mi aiveven, vei milatagalang aongos.

To i Malanganto Gogoai16 Sikei napo antok tami pasal i using ani

Malanganto, na mi ago ta ainak ani vubukrikek i pukun. 17 Using a vubuk rikek ipukun kilongpo angvis ve Malanganto, nakana vubuk a Malanganto kapo kun angviskapa ve vubuk rikek i pukun, na kilongpouli angvis asukang, na parik mipa pilak

a lau roron ang mipo buk ia. 18 Au naman aMalanganto ka ausingai animi, parikmipa ago nei gogotan i saupai. 19 Tarapomalangas aongos a mamain ta lau rikeki pukun. Panik, lomlomonai visuk, lauvisuk luai e ring malangas, 20 soturungaisi tangatangai, maras, angmirik, angkiki,vinga maiten ani mangsikei kapo togonro, angmamaralai, kakaumang, tapagal asiangpetpetauai, tung taliung ani akalit tu-tuman, 21 vubuk musik, uli buk ani lamannio, apatpatkangar, na mang matan laurikek kapa asukang. Natala anonok imina kana napo anguan antok an ta riakipo uli pasal using ani keve lau asukangsuke, parik kipa atogon pangau si kanavainagoan a God.

22 Sikei Malanganto kapo uai asereiai anikeve uai ke, vinga ro, uruk, luai, kokoaiananap, abis pakangai, lau roron, lau tu-tuman, 23 marip, aiveven pok. Parik kapatogon saupai tubat ani keve lau suke. 24Vapang ke Karisto Iesu, kitala vil punuk a kevevubuk rikek palau i pukun na kalapo auleikari uruk si uli using akit ania. 25Au, usingtarapo to ta Malanganto, tara paskak venia. 26 Ka ago na lau ke ta tara alalakastatara, si lau i asosol vo lau i vubuk musik.

6Mi sunguk angpakangai si kami keve ma-

maiten1Keve tungag, man a sikei imi katala uak

si lau rikek, nami Malanganto kapo aol imi,mi itoiton atung pok ia ta vinga marip. Ausikei, numai ku aiveven pok ua vei nganingkula uak si mamaiten ang. 2 Mi sungukangpakangai si kami keve mamaiten. Silau asukang, milapo longong kana kevepinipini na Karisto. 3 Man a mangsikeikapo lomon ia ta kapo igenen asasanan,sikei parik kapa asukang, kapo kapau pokia. 4 Ku tikotikon pok ua si kam laulauanani ku uruk pok anim singina, na ku ago taposong aropok animpelek amang tungam,5 using kapo ro ta siksikei ka maiten aro takana abis akorong. 6 Au na riria kipo lukakalkalit i akus ro, ki uli pakangai pok anikatakai i akus ta bil ro angkoai si pukunina. 7Ago ta akipang pok an animi ta kapoangkoai si kapau ani God. Tara luk pok a uaii sa tarata sukal ia. 8Man tara sukal si auruk

GALATIA 6:9 295 GALATIA 6:18ani vubuk rikek palau i pukun, tara ngumutpok a uai ina, mat asikei. Man tara sukalasi auruk ani Malanganto, tara ngumut auai ina, to asikei. 9 Tara ago ta mamal ansi abis using ani ro, using ka serei a taunina na tara ngumut pok a uai ina,manpariktarapa marangan putuk. 10 Si ring ke, tarapakangai ani ri vap aongos, tara ali kungaman tarapo kinle na mamaiten si vuk taunang. Aino luai ina, tara ali kunga ani vap poangtogon ang ve tara si lomlomon.

Lampulit parik, sikei ngakputuk si Karisto11 Mi arai aro vang ani keve salsalik lava

ke, natala salik ia animi ta kungag akorong!12Vap ang kipo asum imi asi kami lampulit,kipo buk vil asan aniria. Ring tukulai inapalau ta kipo leng vei ki mirik aniria maraikari lomlomon ta Karisto kuli ngakputuk.13 Na mang anu, kipo mengen amadot tasaupai i lampulit, sikei lak ria parik kipausing apunuk a mang matan saupai nger-ena. Kipo buk palau ia ani ki an toroita lenginang kitala lampulit tapai animi.14Au, na nau, nempalau luai asukang, nakaago luai ta toroi an singina. Sikei naka toroipapalik si kara Volava Iesu Karisto kulingakputuk, using singina keve nem i kulirina kitalamat pelek iau, na nau natala kunmat suai aniria. 15Lampulit ve tav lampulit,kilongpo kovek luai ta mamaiten irilong.Kilongpo nem palau. Sikei palau a bil kapomamaiten, asisinong atanginang. 16Maripna ngorem ka sinong singiria aongos, ririakipo usiusing a akalkalit ke. Io, na singiriakapa kana vap a God, ri Israel.

17 Asi akamusai, ka ago luai ta mangsikeika atelan iau. Keve repel ke e pukun ig kapoakanangai ta nau ke Iesu.

Akamusai i posong ro18 Roron si Volava Iesu Karisto ka auai ve

malanganto imi, keve tungag. Tutuman.

EPESO 1:1 296 EPESO 1:18

Ani riEpesoTukulai ina i buk ke asukang ke. Kana

vubuk a God ta keve bil aongos i kuli kukuna kuli vunep, ki ago kuvul e kungana iKaristo. Ani Karisto, nia ka patuna i kevebil aongos ang (1:10). Ta God kapo buk takpangun ani kakana akorong ta matan vap,ani kari to kame dokot kuvul ve Karisto, naani ki vinga sikei palau. Si ainoai i palpali buk ke, Paulo kata aunai mengen alavata vinga ro, asi atun kinle ani ri vap ani kilomlomon ta Karisto, na ki so akuvul valsikei palau a matan vap. Using lakat kulikana avibisan roron a Iesu, God kala vil atori vap, na ka alis iria ta Malanganto Gogoai,kapo kakana ta akanangai ta ninia papalikkapo angkoai si vil ani keve avibisan roronaongos ani ri vap val kana palapalatung(1:4). Si apongua i palpal i buk, Paulokapo mengen ta ri kuvkuvulan kipo dokotve Karisto, vingaria ka sikei palau akorongna ki usiusing kana laulauan a God. Sibuk ke Paulo katapo uli posong ani kevekankanuai i mengen, asi akalit amalangasaro ani ri vap ta kari dokot ve Karisto kapovil iria ani ki sikei palau a matan vap, valpukun (4:16), vo lu (2:19-21). Tarapo araiaro luai ani keve bil roron miang God kapobuk abis ania ani kana vap, man tara tataotaro nei buk ke.

Mengen i angruduai1 Nau a Paulo, kag kirim i aposel le si

Karisto Iesu, using kana lomlomonai a God.Ane si ri vap daus e Epeso, voiang mipoatutuman si kami angtogon ve Karisto Iesu.2 Roron ve marip singimi le si God tamarana Volava Iesu Karisto.

Atautauia i Malanganto si angtogon veKaristo

3 Alatun ane si God, nia na tamana i karaVolava Iesu Karisto, using katala atautauiaira le si kana sinsinongan e metekuku, tamamain ta tauia aongos i Malanganto, sikara angtogon ve Karisto. 4 Asukang ke ta,aino le ani kuli rina kata serei, kana lom-lomonai ta ka songo ira si angtogon ang,ani tara gogoai, kovek i oring asi mengenarikek anira e matana, le si lau i vinga ro.5 Na kana lomlomonai ta ka itonai anira,

ani taran serei val kana inatus tutuman,using palau a Iesu Karisto, angkokoai vekana uruk na lomlomonai ro. 6Kapo ro taraalatun kana miminaungan i alilis roron,voike kata alis palau ia anira, nang kananat i vubuk. 7 Le si kara angtogon ve nia,na tarala kalakala using katala samui apokira ta rangai ina, na e iang God kala lomonsuai ani kara keve lau rikek, angkokoai vekana tautauia i roron, 8 voiang kata alisalava ia taun ira, velai ani masam na tunkinle. 9 Na kata amalangasai animem takus amumunai i kana lomlomonai, asukangpalau val kana uruk, voiang kata atukulai leania si Karisto, 10 asi vil aserei ania si mankalapo tapunuk na taun, na ka vil a kevebil aongos e metekuku na e kuli rina, anika ago kuvul e neite sikei a vangang, nanga Karisto. 11 Le si angtogon ve nia na Godkatala kun songo kapa animem, val kanalomlomonai aino animem, using God kapouli atapunuk ani keve bil aongos, asukangpalau val kana lomlomonai. 12Ani namem,voiang namemtala ainoai i vap si atu matata Karisto, namem to asi alatun ani kanamiminaungan. 13Na le singina, nami kapa,mitala kun angtogon ve Karisto si taun angmita longong a mengen tutuman, nang aakus ro i kana vilvil ato animi. Taun angmita lomlomon ta akus ang, mitala ato-gon akanangai singina, nang a MalangantoGogoai i palapalatung ang. 14 Malangantokapo asukang ta samui akanangai ani tara,vap ang ke God, tara an atogon lak a tauiale si kara angtogon ve God, na aongos asialatun ani kana miminaungan.

Sokotuk si Paulo15 Tukulai ina, le si taun ang nata lon-

gong ta mitala atu lomlomon si VolavaIesu, na kami vinga ro taun ani ri vapdaus, 16 natapo tav kamus ta uli posongro animi, na napo uli lomlomonai animisi kag keve taun i sokotuk. 17 Napo ulisokotuk ta God ang si kara Volava IesuKaristo, nang a miminaungan i tamara, kaalis imi ta masam le si Malanganto velaiani amalmalangasai asi kami nas ania, 18nami atogon a kinle e pakangat imi asi kaminas ani tavirimok i kana alilis anira, usingkata songo imi na kana milapo atu matataun a keve tauia miminaungan kakami, lesi kami angtogon ve nia na milapo palpal

EPESO 1:19 297 EPESO 2:21i kana vap daus. 19 Na mi kinle kapa natavirimok luai i madot kata alis ia aniratarapo lomlomon, angkokoai val kana duallava, 20 voiang kata abis tatana si Karistosi taun kata tak atadut ia pelek a mat,na ka asisinong ia e palso ina e pangkulmetekuku, 21 alakat luai ani mamain tavap aongos, kantanem kari saka roron asisaupai, na kipo saka madot an vo kitmatan, na kari sinsinongan kapo saka laba an,kantanem a saka matan asan lava iria, naparik papalik si taun ke, sikei si taun ange mung kapa, sikei Karisto kapo lakat luaianiria asip. 22 Na mamain ta bil aongos,God kata asinong ia e neite kakina, na kataatung ia asukang ta vangang asi saupai animamain ta bil, ani kuvkuvulan i lomlomon,23 nang a pukun ina, voiang kapo asangaiani kirol i vopo akirolai ani mamain ta bilaongos si kana keve selen roron.

2Le si mat ane si to

1 Na nami, mitapo mat si kami keve kauputuk na lau rikek, 2 using si kami selen ipo to aino, mitapo using a lau i kuli rina ke,namitapo longong si ainoinoai i vainagoani nei pangau, nang a malanganto rikek,voiang kapo ali dual aniria kipo sualpok.3 Matan vap asukang, tara aongos, tarat-apo kun ago nei liuan iria anangan, i poapupunuk ani keve vubuk rikek i pukun,using taratapo uli usiusing ani vubuk nalomlomonai ina. Na asukang val ria, tarat-apo vap i po atu marala ta God. 4 Sikei God,si kana lavlabat i vinga roron taun anira,using kapo tauia ta ngorem tangis, 5 io, nasi taun taratapomat si kara keve kauputuk,na kala vil ato ira kuvul ve Karisto. Io,si kana roron na milapo sapang. 6 Katatak atadut ira na ka asisinong ira nei kanavainagoan e metekuku, le si kara angtogonve Karisto Iesu. 7 Asukang na si taun ange mung ka akalit ta tauia tavirimok i kanaroron taun ira, val katala akalitai ania sikana papakangai ro anira si kara angtogonve Karisto Iesu. 8Using tukulai ina si kanaroron na milapo sapang, le si lomlomon.Parik kana le singimi akorong, parik. Kapoalilis le si God. 9 Parik ta le si avibisan,ani ka ago ta sikei kala toroi. 10 Usingninia apok kata asereiai anira, kata itonatanginang ira si kara angtogon ve Karisto

Iesu, asi kara pasal si selen i mamain taavibisan roron, voiang a God kata usausa iaaino ani tara pasal singina.

Tarapo sikei palau si kara angtogon veKaristo

11 Asukang na mi lomlomonai animianangan. Mitapo tus i vap i ngising, na riakipo posong iria ta ri lamutan, kita posongimi ta ri tav lamutan, lamut voike kapobil i abis e pukun ta kungana i igenen.12 Na si taun ang mitapo ago akipai aniKaristo, katapo kovek i selen animi si kamiangtogon e Israel, na mitapo asukang tavap sokoung, using parik mitapa angkoaisi atogon ani keve bil roron ang kari kevepalapalatung kipo mengen tatana. Si kamiago kuli rina mitapo kovek i bil roron siatu mata taun ania, using mitapo kovek iGod. 13 Sikei kana vang, si angtogon keve Karisto Iesu, nami, voiang mitapo agoakipai e ring vunga anangan, kana milapoago angasungai si rangai i Karisto.

14Using ninia palau kara luai, asukang takata vil a pongua namatan vap asi karilongsikei palau. Kata galang suai ani bat putuk,nang a bat i angmimirikai. 15 Using kataserei ta pukun, ka mat, na e iang katala vilsuai luai ani kitmat i sausaupai kuvul vekeve asok inana keve selenmiang asi using.Tukulai i kana lomlomonai asi asinong anisikei a matan vap tanginang, le si karilongangtogon ve nia na ngono matan vap ang.Na e iang kala amatung a luai. 16 Au nasi sikei a pukun ke, asi asinong anirilongani kilong angtunganan pok ve God, le sikana mat kuli ngakputuk, voiang kata vilamat karilong angmimirikai. 17 Kata sereina kamela akuskus ta luai animimitapo agoavunga, na luai aniria kitapo angasungai.18Using le singina nami na namem, tarapoatogon a selen kalapo tutavasan aroron anesi tamara, si sikei aMalanganto. 19Asukangna parik milapa anguan vap sokoung an,na vap i mang rina petekai, parik. Sikeimilapo vap i sikei a rina ve kana vap daus aGod, namilapo sikei kuvul ve inatus angneikana lu, 20 voiang kapo tung kuli kelkelai iri aposel ve ri katakai i kus amalangas. NaKaristo Iesu, nia na ainoai i iat i akevai anikelkelai ke. 21 Le singina, lu aongos ke kapoangrodoai na kapo tapasuk atung asi sereival lu i atailai le si kara angtogon ve Volava.

EPESO 2:22 298 EPESO 4:822 Io, le singina na nami kapa, milapo kunauai tung atung val ring i po ago ta God, siMalanganto ina.

3Kana kirim a Paulo si amalangasai aniria ta

akus ro1 Tukulai ina na nau, Paulo, vopo ago

si gogotan ke marai Karisto Iesu, animi rivap i ngising, 2 io, mita lapo longong ta kagkirim le si God, ani nata pakangai animita kana roron, 3 nang a roron i mengenmumun, voike kata asangai ania singig,asi kag nas ania, using lenginang natalaatatai lik imi tatana si buk ke. 4 Au naman mi tataot aliu, io, mila angkoai asiarai korong ani kag tun kinle ani mengenmumun ke i Karisto. 5 Si ri vap aino, parikkitapa amalangasai aniria ta mengen ang,sikei kana vang aMalangantoGogoai katalaamalangasai ani keve aposel daus si God vekana keve katakai i kus amalangas tatana.6 Asukang ke ta ri vap i ngising kilapo kunatogon ani tauia ang, na kipo palpal i sikei apukun ang, na ki kun luk kapa ani bil roroni palapalatung ang, le si kari angtogon veKaristo Iesu, using kitala longong a akus ro.7Na God si kana roron kata alis iau ta kirim,le si kana kitmat, ta naka serei asukang valasosokai si asoung ania. 8Nau vang kana naigenen e kevkev luai i mamain ta vap dausaongos, sikei kata alis iau ta kirim ang, asikag akuskus si ri vap i ngising ta lakat i kanatauia mata pitikan a Karisto, 9 na asi akalitamalangas aniria aongos ta papakangai imengen mumun, voiang le kabang le kat-apo ago mumun si God, vopo asinong anikeve bil aongos. 10Asukang ani le si kuvku-vulan i lomlomon, na naunauan miang ikanamasam a God, ri tulava ve ri ainoinoaisi kari sinsinongan metekuku, ki malangasia, 11 angkokoai palau val kana lomlomonaile kabang, na kana kata mela apunuk ia siKaristo Iesu kara Volava. 12 Using si karaangtogon ve nia na kara lomlomon sereisingina, tarapo angkoai si aingik asung aniGod velai ani kalakala na vinga makos.13 Asukang na napo aikut imi ta, mi ago tatakopos an si vilvil akui ke napo kui tatanaanimi, nang voiang kapo asukang ta kamimiminaungan.

Asi nas ani vinga roron si Karisto

14 Tukulai ina napo sovusulai e metetamara, 15 voiang kana matan inatus aon-gos e metekuku na e kuli rina kipo atogonasan singina. 16Napo sokotuk ta, le si kanatauia miminaungan, ka amadot imi ta kit-mat i Malanganto ina e nei petek i vingami.17 Asukang ani Karisto ka atu rina asi kanaago e vingami le si kami lomlomon, nae iang mi asisia mis velai ani tung akitkuli kana vinga roron, 18 na mi atogona kitmat, kuvul ve ri vap daus aongos,asi kami malangas korong ani kana vingaroron a Karisto, ta kapo manamanang navungavunga na lakat na lulungai luai, 19naasi kami nasai atutuman ani vinga roronke, voiang kapo tung akalaupai asoliu animamain ta nas aongos, na mi duk tung sikirol i atutung i duk si God.

20 Au na nia kapo atogon a kitmat nakapo angkoai si abis asoliu luai ani satarapo aikut ia vo dungai ania, angkokoaival kana kitmat vopo abis ang nei liuanira. 21Ane singina na miminaungan asikei,nei kana kuvkuvulan i lomlomon, na le siangtogon ang ve Karisto Iesu, ane si kevematmatan tus using asikei, na ka kovek taakamusai ina. Io, tutuman.

4Pukun ka sikei palau

1 Asukang a napo sokotuk aro imi, nauvopo ago ke nei gogotan marai angtogonve Karisto, ta mi pasal aro angkokoai valsongo roron ang mitala longong ia. 2 Nami vil alik luai animi, na mi ago ananap,mi kokoai aro ani keve tungami na miangasalakai kuvul velai ani vinga ro. 3 Miatokngai amadot si kami sikei palau siMalanganto, na marip ka got akuvul imi.4Kapo sikei palau a pukun na sikei aMalan-ganto, asukang val kita songo imi taun asikei palau a bil roron. 5 Sikei a Volava,sikei a lomlomon, sikei a asing tauia, 6 sikeia God kapo tamara aongos, nia kapo lakatani keve bil aongos, nia nei liuan i keve bilaongos, na neina i keve bil aongos.

7 Au na siksikei ira, taratala luk a alilisroron, angkokoai val kinkintong si Karisto.8Tukulai ina na kapomengen ta, Taun katapalak ane pangkul luai, kata ausingai anikana keve kong ato, na kata alis ri vap takari keve alilis.

EPESO 4:9 299 EPESO 5:59 Vuk mengen ang palak luai kapo akalit

amalangas ira ta kata kun pasiang luai kapaane nei petek i vunep. 10Na vo pasiang angnia palau kata palak ane pangkul luai anesi akamusai imetekuku, ani kana tavirimokka aol a nei pangau ve kuli rina aongos luai.11 Na nia palau kata alis a mang matan asikari aposel, na mang matan asi kari akusamalangas ta lomlomonai si God, mangmatan asi pasal ta akus ro, mang matan asiaiveven ani kuvkuvulan i vap lomlomon,na mang matan asi pinipini. 12 Ria aongosasi itoitonai ani ri vap daus, ani ki abisa keve avibisan i papakangai, ani pukun iKaristo ka tadut atung, 13 na tara aongos,tara sikei palau si lomlomon, na si kara nasani nat i God, na tara serei a vap matukal,na e iang tarala asereiai ani kirol i atutungpunuk i kana lomlomonai a Karisto. 14Manasukang, parik taralapa anguan popo likan, vo uli meleng angpok ve pungas i to.Na mamain ta akalkalit lok parik kilapaanguan tip angpok anira, voiang ri katakai ikapau kipo lomlomonai ania asi kari apupuani ri vap tatana, parik. 15 Sikei tarauli mengen ta mengen tutuman si selen ivinga ro, na tara polok alak aliu si karaangtogon ve Karisto, nia na patuna i pukunke. 16Na le singina, kirol i pukun aongos keka angrodoai na dokot kuvul aro le si kevegail ina, na ka polok alak na ka tadut atungkuli laulauan i vinga ro, angkokoai val kevengakan ina ki abis aro.

To kavang na to tanginang17 Asukang a napo antok imi, na napo

porot akit imi si kara angtogon ve Volava,ta mi ago ta anguan pasal an val ri vap ingising, si kari keve lomlomonai pel lik.18 Nei paturia kapo vong na kipo ago engising i matan to ang si God, using kipovongvong le si kari vinga kit. 19 Na us-ing kitala amun kari nanasai roron kilaposiang nei keve lau i amarak i pukun, asikari angamarakai nei mamain ta laulauanvisuk, velai ani kipo uli tav masung. 20 Auna nami, parik mitapa luk a nas i Karistosi selen suke, parik. 21 Mita lapo longongtatana, na kitala alis imi ta akalkalit ina,angkokoai ve tutuman ang kapo ago si Iesu,22 ta mi atolongon a to kavang i kami agoanangan, using a to kavang kata lapo visuksi keve vubuk using ani kapau, 23 na asi

kami serei atanginang si lomlomonai imi,24 na mi amaus imi ta to tanginang, Godkata iton ia ani mi to asukang val God, silau korong i tutuman na si laulauan daus.

Keve pinipini asi using si to tanginang25 Asukang na mi pasal suai ani kapau,

na mi mengen atutuman si keve tungami,using tara na keve ngakan i sikei a pukun.26Kami vinga marala ka ago ta vil animi asikami abis ani lau rikek. Ka ago ta makarapkalapo siang na mipo vinga marala lak.27Ago ta alis pangau ani igenen rikek vopopetau ang anira. 28 Igenen tainau ka kamusta tainau, sikei ka abis na ka asereiai anikeve bil roron ta kungana, asi kana atogonbil si alis aniria vap ang kipo inongos.29Mamain ta mengen tav pakangai ka agota soung an e ngurumi, sikei mengen ropapalik, asi sunguk atadut anira si karainongos, ani ka vil aro na kolongong ang.30Mi ago ta vil amakus an ani MalangantoGogoai i God, using God katala akanangaianimi tatana, na asi kana samui suai aongoslak animi si taun ang e mung. 31 Mamainta vinga visuk, takaring, marala, angvisvisna mengen arikek, kuvul ve mamain talomlomonai rikek, ka pasal suai aongos.32Mi uli angpapakangai animi, mi ngoremtangis angpokpokai animi, mi uli lomonsuai ani kami keve lau rikek angpokpokai,asukang palau val God katala lomon suaiani kami keve rikek, le si kami angtogon veKaristo.

51 Asukang a mi uli akik kak using ani

God, val matan inatus i vubuk, 2 na mi ulipasal si selen i vinga ro, asukang val Karistokatala kun vinga roron taun ira, na ka alissuai ani kana to anira, asukang val alilissain lulupusan i sula serei si God. 3 Auna lau i panik, ve lau visuk na neikitung,ka ago ta atogon ta vuk lik ina singimi,using a matan lau suke parik kapa ro tari vap daus ki atogon ia. 4 Na ki arikekve mengen nio pulakai, na angkurek visuk,voiang parik kapa ro, ka ago luai kapa.Sikei mi uli posong ro. 5 Using kana kapomengen tutuman ta, igenen panik, igenenvisuk, vo neikitung, nang kapo asukang valkapo soturungai si tangatangai, ka kovek isinsinongan nei vainagoan ang si Karistove God.

EPESO 5:6 300 EPESO 6:8Mi uli pasal val inatus i nei malangas

6 Ka ago ta mangsikei ka kapau imi tamengen palau, using le si mamain ta bilasukang ke, marala si God kapo pasiangtaun ri katakai i longogel. 7 Asukang ami ago ta pasal kuvul an ve ria. 8 Usinganangan mitapo ago si vong, sikei kanamilapo ago nei malangas si kami angto-gon ve Volava. Mi uli pasal val mataninatus i nei malangas. 9 Arai, malangaskapo uai asereiai ani roron, lau korong natutuman. 10 Io, mi lomlomonai gule usingani lau ang kapo auruk a Volava, 11 na miago luai ta telan an ta mamain ta abis inei vong kapo kovek i uai ro ina, sikei soakalitai amalangas ania. 12 Using kapo bili mese si posong amalangas ani matan lauri katakai i longogel kipo uli abis musikania. 13 Au na keve bil aongos malangaska mang ia, ki arai korong ania, 14 usingsa kata vil amalangas ia, nang a mang imalangas. Tukulai ina na kapo mengenta, “Tapangun, numai vopo rot ang, na kutadut pelek a mat, na Karisto ka mang ua.”15Asukang a mi aiveven aro kami paspasal,parik ta val vap kovek imasam, sikei val vapmasam, 16 na mi uli aupele using ani kevevuk pangau roron lik asi abis, using taunke kapo taun i lau rikek. 17 Asukang a miago ta nio an, sikei mi nas aro kana vubuka Volava. 18 Mi ago ta inum anio animi tavaen, using kapo selen i uli buk nio palau.Sikei mi duk ta Malanganto, 19 na e iangmi uli angmemengenai ta keve mengen ialatun na keve tatangam i Malanganto, nami tangamvelai ani alatun ta pakangat imi,ane si Volava. 20Mi uli alis ani God tamarata posong ro si keve taun, si keve bil aongos,si asan i kara Volava Iesu Karisto.

Pinipini ani ri angkisnganan21 Mi vil alik angpokpokai animi le si

kami suai ani Karisto. 22 Ri aina, ani karikeve tauan akorong, asukang val ane siVolava. 23Using a tauan kapo patuna i kanaaina, val Karisto kapo patuna i kuvkuvulani lomlomon, nia kata asapang iria, vap angkipo pukun ina. 24 Sikei, asukang val ku-vkuvulan i lomlomon kapo vil alik ia meteKaristo, ri aina kapa ki kun asukang metekari keve tauan, si mamain ta bil aongos.25 Ri tauan, mi vinga roron taun a keve

kisngami, asukang val Karisto katala akali-tai ani vinga roron taun a kuvkuvulan ilomlomon, na ka alis suai ani kana to, ania,26 ani ka vil iria asukang val vap kakanaakorong, le si kana mengen, nang katalagalui adaus iria val laman. 27 Na le iangki tung e matana asukang val kuvkuvulanmiminaungan, kovek i visuk lik vo pisu sikari maus, vo mang sa rikek an. Sikei kigogoai velai ani kovek i oring asi mengenarikek aniria singina. 28 Asukang sukepalau, ri tauan ki vinga roron taun a kevekisngaria, using kipo sikei a pukun ve ria.Si kapo aiveven aro kana aina, nang palaukapo aiveven pok ia. 29Arai, kapo kovek tasikei kapo mirik pok ani pukun ina. Sikeikapo apus ia, na kapo aiveven ia, asukangval Karisto si kana vap. 30 Using tara kanana keve palpal i pukun ina. 31 Tukulai inana tauan ka papelek a tamana ve rinana naka ago kuvul ve kana aina na kilong sikeia pukun palau. 32 Sukana kapo mengenlulungai luai. Au na nau napo mengenkana ta Karisto ve kuvkuvulan i lomlomon.33 Sikei nami siksikei, mi vinga roron taunkami keve aina, asukang val mipo vingaroron taun imi akorong pok.

6Pinipini ani ri angtama

1 Inatus, mi longong a keve tamami verinami, si kami angtogon ve Volava, usingsukana kapo lau korong. 2 Ku suai anitamam ve rinam, nia kapo ainoai i asoktapai kapo atogon bil roron asi atumatataun ania, 3 ani ku ago aro, na ku to avungae ke kuli rina. 4 Na ri tama, mi ago tavil atiakaring an ani kami inatus, sikei miapolokai aniria ta akalkalit na pinipini iVolava.

Pinipini ani ri asosokai ve keve taukai iria5 Ri asosokai, mi longong a keve taukai

imi i kuli rina, velai ani suai namamaila aroaniria, na vingami ka daus, asukang val anesi Karisto. 6Parik ta asi bui aniria taun kipoarai animi, sikei asukang val keve asosokaisi Karisto, mi abis using kana lomlomonaia God ta vinga daus. 7 Mi abis aniria tauruk roron, na mi arai ania ta mipo abisani Volava, parik ta ri vap, 8usingmipo nasta Volava ka seu ri vap aongos si sa roronkitala abis ia, kantanemman kapo asosokai

EPESO 6:9 301 EPESO 6:24palau vo man kapo igenen kalakala. 9 Nanami mipo taukai iria, mi pakangai aniriasi selen suke palau. Mengen i aleleng kaago, using mipo nas ta kami Volava kapokari Volava kapa, nang a vopo ago angmetekuku, na kapo tav suai ani mangsikei.

Vis suai ani rikek10 Akamusai ina, mi dual si kami angto-

gon ve Volava, na si kana dual kitmat. 11Mialak a kirol i maus i visvis si God, animi angkoai si tung akit nei liuan i kevelomlomonai ang si igenen rikek vopo petauanira. 12Using parik nang tarapa angsualaive ri vap atogon sin na rangai, parik. Sikeitarapo angsualai ve ri katakai i saupai, nakeve ainoinoai ve keve kitmat i vong i kulirina ke, na keve malanganto rikek i neipangau. 13 Asukang a mi alak a kirol imaus i visvis ke si God, using si man arikek kala serei, mi angkoai asi tung akit,na taun mila abis a sa aongos, mipo tunglak. 14 Asukang a ku tung velai ani ngengekitmat i tutuman, na kangim kapo tabataro ta lau korong. 15 Kakim kapo usausaasi sang le si akus ro i luai. 16 Lakat kulikeve bil ke, ku teng akit kam lomlomon,voiang kapo ripus suak a keve vut ureurekang si igenen rikek. 17Na vangangim kapokuku ta vilvil ato, na e kungam kupo tenga samele i Malanganto, nang a mengen siGod. 18 Si keve taun aongos mi sokotuk siMalanganto, velai ani mamain ta sokotukna aikut. Lomlomonai aro ani oring ke, nami uli mata para na mi uli sokotuk serei siGod ani mamain ta vap daus. 19Mi sokotukkapa anig, ta taunnapo akus, God ka alis iauta mengen asi kag tav leng luai si asoungani mengenmumun i akus ro, 20nang napoago nei gogotan ke marai ina, na napomengen amalangas tatana. Mi sokotuk iata ka ali dual iau asi kag posong asoungania, ta kovek i leng, using kapo mamaitenta naka mengen tatana.

Akamusai i posong ro21Asi kami kunnas kapa ta napo saka ago

an, na napo abis sa, keve bil asip, Tukikoka amalangasai animi tatana, nia kapo tun-gara roron na kapo asosokai atutuman siVolava. 22Nala asok ia taun imi using a bilke, asi kami kun nas ta namemlapo saka

ago an, na kapa, asi kana la asumsumalanimi.

23 Marip ane si keve tungara, na vingaroron velai ani lomlomon le si God tamarana Volava Iesu Karisto. 24 Roron singiriaaongos kipo buk kara Volava Iesu Karistota vubuk kapo tav taputuk.

PILIPO 1:1 302 PILIPO 1:19

Ani riPilipoPilipo kapo rina lava nei Makedonia (Ap

16), voiang a Paulo katanla akus ta AkusRo singina. E mung ina si kanlapo ago neimang rina, kianla alakai ania nei akangbat,na kala longong ta mang matan vap kilapovil alok a lomlomon si ri Pilipo. Sikei neibuk ke, parik tarapa arai korong ta kevemamaiten suke, ta kitapo saka bil an. Paulokata atung kana lomlomon atutuman siIesu, asukang a kana uruk kata ago aroronaongos. Nei kana keve agusa na Paulo, logovo kudik taun ani keve bil i pukun kata lapokun palpal lava i kana to. Asukang a si salikani buk ke kapo buk ani ka posong ro luai siri Pilipo si potokan ke kita lis ia tatana. Aunamang oring, Paulo katapo buk alava luaiani ka anguan akikit an ani kari lomlomonasi kari tung akit. Vei nganing kila lomonia ta Paulo, using kalapo ago nei akangbat,kila anguan makus alava an. Paulo kapomengen iria kapa ta alilis ang a God katalis iria tatana, kapo alilis i to tanginang nakitala luk ia si Karisto Iesu. Kana vubuklava na Paulo ta ri vap i Pilipo, ki luk kanalaulauan a Karisto. Using Karisto kata vilalik pok ia, kata teng apunuk aro na keveabis ang God kata lis ia tatana.

Mengen i angruduai1 Nau a Paulo, kuvul ve Timoteo, ngono

asosokai ke Karisto Iesu, namemlongpo alisa panbuk ke ane singimi e iang e Pilipo,nami ri ainoinoai na ri katakai i papakan-gai kuvul ve nami aongos petau daus sikami angtogon ve Karisto Iesu. 2 Roron namarip ane singimi, le si God tamara na IesuKaristo nia na Volava.

Posong aro si Paulo na kana sokotuk3 Keve taun aongos napo lomlomonai

animi, na napo uli posong aro ani kag God.4 Kag keve sokotuk aongos animi napo ulialis ania velai ni uruk, 5 using mitala uli alikunga si pakangai ani avibisan i akus ro, lesi ainoai i taun tung kana. 6 Au na napolomon aus luai ta nia vo tutapongai aniabis ro ke singimi, ka uli abis aliu lak kanatung si kan atapunuk luai ania, si taun ang

Karisto Iesu ka serei pok singina. 7 Napomengenasukangke tananasai napo atogonia taun imi, kapo roron luai ta napo atogonia, using a pakangat ig luai singimi, usingnami aongos mipo asalak kuvul ve nau siabis roron ke, kana si ago nei gogotan ketatag, na si kag visvis bat ani akus ro, nasi kag asoung ani tutuman ina, lak mipoasalak kuvul ve nau. 8 Io, e matana i Godnapo antok imi ta pakangat ig kapo pingtaun imi aongos val pakangat i Karisto Iesuakorong. 9 Na kag sokotuk asukang ke takami lau i ngorem ka anguan uai alava anvelai ani kamimasamna laulauan i ispokai.10Na asukang mila angkoai si tun kinle anisa kapo roron luai. Au na e iang ka dausaongos a vingami na ka kovek ta bil asi posoarikek animi singina, tung si taun ang aKaristo ka serei singina. 11 Au na e iangmilapo uai alava ta matan uai i lau korong,voiang a Iesu Karisto kapo asereiai ania asiamaus na posong i alatun ani God.

Anig asi to, naka to ani Karisto12 Napo buk imi, keve tungag, ani mi

malangas ta mamaiten ke kana kapo lukiau, kalapo asereiai ani polok i akus ro.13 Si oring ke ta nei non komo aongos ke,kuvul ve ri vap aongos, kilapo malangaskag ago nei gogotan marai Karisto. 14 Naamiang i keve tungara kapa, taun ki araianig sipo ago asukang ke, kilapo lomon akitkari angtunganan ve Volava, asukang nakilapo polok si kari akuskus ta mengen siGod velai ani tav leng luai.

15 Mang vap kipo akuskus ta Karisto us-ing kipo vinga rikek na kipo buk angkasai,na mang vap using kipo vinga ro. 16Vap pongorem ang, kipo akuskus ta Karisto usingkipo malangas ta tukulai i kag matunge ke, marai i visvis bat ani akus ro ke.17 Au na vap po angsual ang ve nau, karilomlomonai kapo visuk ta ki vil akui alavapalau iau nei gogotan ke. 18 Au me, kotok!Parik, napo uruk using a akuskus i Karistokapo uli soung amalangas lak. Kantanemman si keve selen angpetpetekai, vo manta lomlomonai kapo petekai vo kapo tu-tuman, sikei nau lak napo uruk. Io, kapokoi iau si uruk, 19 using napo nas ta bilke kana ka asereiai ani kag kalakala lak,le si kami keve sokotuk na si papakangairoron si Iesu Karisto si malanganto ina.

PILIPO 1:20 303 PILIPO 2:1720 Using napo atu lomlomon luai velai niatumata ke ta ka kovek ta bil ka vil ameseiau. Naka tung amalangas luai ani Karistonia ka mang e pukun ig si taun i kag tovo taun naka mat singina. 21 Using anigasi to, naka to ani Karisto, na anig asimat, nia kapo ro luai anig. 22 Sikei, mannaka to lak si pukun ke, kapo angkoai siabis asereiai ani uai. Asukang na parikkapa malangas singig ta nala pilak a siirilong. 23 Nambang, ngono palpal aongosang kilongpo tak iau. Si mang oring napobuk asi kag pasal suai si an ago ve Karisto,using ninia vanang kapo roron luai. 24Sikeisi mang oring, si ago pok si pukun ke,ninia kapomamaiten singirilong using pokle imi. 25 Au, using vanang napo kinleatutuman ta kapo asukang, napo nas tanaka ago pok e ke ve nami aongos, ani mipolok na mi uruk si kami lomlomon. 26Nasi kami angtunganan ve Karisto Iesu, milaangkoai si uruk marai ig, using namela agopok ve nami.

27 Au kanat! Mi aupele si lau imi asikana angkokoai val kami tungai ani akus roke i Karisto. Ani man namela arai koronganimi, vo man nala tav serei kapa, sikei laknala longong a atugtugi i kami tung akitsi sikei a malanganto, mita sikei si kamigusagusangai kuvul using ani akalkalit iakus ro, 28 na parik mitapa leng aniria vappo petau ang animi. Na kami tav leng niavanang ka akalit iria ta riria asi puka asikei,sikei nami, God ka asapang imi. 29Using lesi kami lomlomon ta Karisto, kapo angkoailuai vang animi si kui marai ina. 30 Niapalau a gusangai ke napo kun siang neina.Au na val mitala arai anig vo kana mipolongong, ka asukang palau singimi.

2Tara vil alik ira val kana laulauan a Karisto

1 Au, na man nami ke Karisto, na mankapo asumsumal imi, kotok. Vo man kanangorem kapo alomon ro imi, na man kapoangrodokotai ve nami si Malanganto ina,naman a lau i anglomonai na angngoremaikapo ago nei liuan imi, nei vanang? 2Kaporo luai vanang ta mi auruk iau, si lau keta mi sikei palau si lomlomonai imi, mi uliangngorem, mi sikei si malanganto imi, nami agusa taun palau a sikei a lomlomonai.

3 Parik using asi kami neikitung na miangaminaungai pok singimi, parik! Sikei,si lau i vilvil alik, siksikei imi ka arai animang matan ta kipo taviri ania. 4 Siksikeiimi ka ago ta tere asung pok an tatanapapalik, sikei ka tere kapa ta inongos simang matan. 5 Mi atogon a sikei palau alaulauan voiang a Karisto Iesu kata atogonia. 6 Asukang ke ta, kantanem katapoasukang luai val God, sikei kata lomonapalau kana angkonongai ve nia ta parikkapa bil asi me uli teng akit. 7 Parik!Kata lomon suai aongos ani kana roronna kamela apukun pok ia ani ka asosokaipalau, na ka asukang luai val ri vap. 8 Nataun kata igenen i pukun, ka vil alik luaiania na ka longong aro luai, kantanem kataduai a mat. Io, nang a matmat ang e kulingakputuk. 9 Tukulai ina vanang na Godkatala paus alakat luai ania na ka alis ia taasan voiang kapo lakat luai ani keve asanaongos. 10 Ani ri vap aongos ki sovusulaineite asan ina i Iesu si keve ring aongos,e metekuku, e kuli rina na nei roe kapa.11Na ki mengen amalangas aongos ta IesuKaristo, nia kapo Volava. Na e iang aurmaus ka ane si God tamara.

Tara ago val malangas mete ri vap aongos12 Asukang vang, kag petau ro luai, napo

buk ani mi longong aro na pinipini ke valkami lau si keve taun. Anangan si karapo ago kuvul ang mitapo uli abis asereiaiani uai i kami vilvil ato. Au na kana vangusing nau nalapo kovek, kapo lavlabat luaitami abis asereiai ani uai velai animamailana lolokovo lava 13 mete God, using niniavanang kapo abis nei liuan imi, angkoaisi mi lomlomonai na mi abis asi aurukania. 14 Si kami keve abis aongos, mi agota mengen miang vo angkiki an singina.15 Ani ka kovek ta bil asi poso arikek animisingina na mi gogoai val inatus korongsi God nei liuan i polpolokan kipo lok nakipo pasal angising na tutuman. Au nanei liuan iria mi mang val keve malangase kuli rina 16nami teng akit si mengen i to.Ani nau nala angkoai si aminaung si taunang a Karisto ka serei pok singina, usingparik nata lapa sang abusai. 17 Sikei mankapa kila raung korong iau, si kag ararai,rangaig ka vekai an kuli kami keve alilis nakami keve avibisan i kami lomlomon na ka

PILIPO 2:18 304 PILIPO 3:13amiminaungan ia. Na nia vanang na oringke kapo sung atung iau asi kag uli urukkuvul ve nami aongos. 18 Na nami kapa,vingami ka kun tapasuk atung na mi urukve nau.

Ri Timoteo ve Epaporodito19Kag lomlomonai lavamete Volava Iesu

ta naka asok a Timoteo palau nang taunimi. Au na sa nganlak nala longong ia leiang singimi, na uruk singina. 20 Marai,kapo kovek ta mang anu kapo sikei ve nausi lomlomonai alava animi. 21 Using ririaaongos e ke kipo agusa bil aniria pok nakipo tav agusa taun ani Karisto Iesu. 22Sikeikana laulauan ro na Timoteo, mipo nasaongos ia ta kata abis ve nau si asoungani akus ro val nat kapo abis pakangai anitamana. 23Asukang vang a napo lomlomonalava asi kag asok sumasuma ania, e mungpalau i kag la luk malangas tapai ani sa kaserei e pukun ig. 24 Na napo lomlomon siVolava ta nau kapa nan kun serei uring likpalau.

25 Sikei kana kapomamaiten luai ta nakaasok aino na tasig ke ta Epaporodito, niniana tungag si abis na visvis ke mita asok iaasi me papakangai na ararai anig singina.26 Napo asok ia using ninia akorong kapolomlomon kaisap taun imi. Na mang anu,katapo mamakus lik ta mitala longongtatana sipo malepen. 27 Io, kapo tutuman.Kata malepen alava, angasungai si mat,sikei God katala ngorem ia. Na e iang Godkata ngorem imemlong aongos, using mana ike kata mat korong, nau nala atogon amang mamakus lakat kuluna. 28 Asukanga napo buk asok sumasuma palau aniataun imi, ani mi uruk taun mi arai pokania, na kami uruk ka pok akala anig.29Asukang vanang na using kami angtogonve Volava, mi ruduai a nat ke velai ani uruklava. Matan vap asukang ke, mi asalak luaianiria, 30 using si avibisan ke si Karisto, ikekata alis aongos kana to singina, na kalaangasungai asi mat asi kana me atapunukani kami keve lomlomonai ro anig.

3Igenen ang kapo lomlomon ta Karisto kapo

igenen korong1 Akamusai ina, keve tungag, mi uruk si

Volava. Keve bil ke napo anguan posong

ania, asi akala animi, na parik kapa amamaliau si uli posong ania.

2Mi aiveven singiria vap visuk ang. Ririana keve katakai i abis ani lau rikek. Vap pobuk lamut akui palau ani pukun. 3 Usingtara vang kana petau ri lamutan atutumansi oring ke ta tarapo soturungai si God simalanganto. Na tarapo uli aminaung siKaristo Iesu, na parik tarapa lomlomon sibil palau i pukun, 4 kantanem man nauakorong kana napo atogon a oring asi toroi.Man ta sikei kapo lomon ia ta kapo atogonoring asi toroi si bil i pukun, pua, naunang napo soliu luai. 5 Kita lampulit iau siva limaletul i taun le i ingus anig. Manganu, nau i matan vap Israel, si patvap siBeniamin. Na nau a natnat i ri Eberaio.Na si kag using ani saupai, natapo Parisaioakorong.

6Na si akikit ani kag tungtungan, nata vilakui a ri kuvkuvulan i vap lomlomon. Aunasi laulauan korong val tere si neite saupai,katapo kovek ta oring asi poso arikek anigsingina. 7 Sikei kana, keve bil ang natapolomon alava iria, nalapo taot apalau iriaani naka atogon a Karisto. 8 Na laba luaiina, nalapo taot apalau a keve bil aongosani naka tauk i bil miminaungan luai ke,ta naka nas a Karisto Iesu, nia kag Volava.Na marai ina, kungag kalapo varas palau,using natala taot a keve bil aongos ta kipopalau luai, ani naka taukai papalik i Karisto.9 Na nalapo angtogon ve nia si oring ke talau korong ke kana napo tauk ina, parikkatapa tukulai ina le si kag usiusing aroani keve saupai parik. Sikei palau si kaglomlomon ta Karisto. Asukang a lau ko-rong ke nang kapo serei le si God si selenke palau, lomlomon. 10 Io, using asi kagangtunganan ve nia, na naka siang ve niasi kana kui tung si nala kun akanangai anigakorong ve kana matmat, na naka nas akitmat i kana tapasuk pok, 11 ani nau kapanaka kun sakam korong ani tapasuk pok lesi mat.

Angsasangai using ani seupok12Kanaparik laknapa sakam ia. Parik lak

napa kun tapunuk aro luai, sikei napo ulikin sulai anig ani nan teng akit singina. Niavanang a tukulai ina marai sa na KaristoIesu kata kun teng akit anig singina. 13Kevetungag, parik napa arai anig ta lenginang

PILIPO 3:14 305 PILIPO 4:16nalapo teng akit singina. Sikei nata abisa ring sikei a bil palau ta na lomon tauna sa e mung ig, na naka pat magus taun asa kapo ago e no. 14 Napo kin sulai anigtaun a atutung ani nan luk a seupok mim-inaungan ang si taun ang a God ka songoalak iau marai kag angtogon ve KaristoIesu. 15 Asukang na tara taralapo tapunukio, kapo ro tara uli atogon ani lomlomonaisuke. Au na man a lomlomonai imi si sakaoring an kapo pasal apetekai, God lak kaamalangasai animi ta tutuman ina. 16Sikei,le ani taran serei, tara akikit kara paspasalle si tungtungan ang lenginang taratala lukia.

17 Mi angrodoai animi si usiusing aroanig, keve tasig, na mi akanangai aroaniria kipo paskak using imem. 18 Using avap miang voiang natapo uli antok animitataria kana kilapo to i angpetauai ve kanangakputuk a Karisto. Na kana napo anguanantok an animi tataria velai ani mamakus.19 Akamusai lak nang iria, tagoeng. Karinemvoiang kipo soturungai singina, anganalava. Saka keve bil visuk an kipo aisog ia,pat si mamaila singina, ria kipo uruk neina.Na kipo uli atu lomlomon si keve bil palaui kuli rina ke. 20 Sikei tara, tara na matanvap i metekuku. Na le iang tarapo atumatataun a katakai i vilvil ato, nia naVolava IesuKaristo, 21 voiang ka sakolai ani kara kevepukun i vunep ani pukun ira ka atogon amaumausan ang val kakana. Na ka abis iata sikei palau a kitmat angkana kapo saupai

4ani keve bil aongos tatana. 1 Asukang

vang na mi tung akit, keve tungag ro luai,nami voiang a pakangat ig kapo ping taunimi, nami voiang mipo auruk iau, nami kagmaus miminaungan, mi tung akit. Mi tungakit si Volava, kag petau ro luai.

Keve pinipini2 Namilong ri Euodia ve Suntuke, napo

sokotuk aroron imilong ani milong atogona sikei a lomlomonai mete Volava. 3 Auna numai tungag tutuman si asasalakan ke,napo sokotuk ua ani ku pakangai ani ngonotaura ke, using rilong vanang, kilong talauli agusa alava ve nau si pakangai ani akusro. Io, Kelemes kapa, kuvul ve kag mangmatan vap ipo aisog kuvul ve nau, voiangkari asan kapo ago nei buk i to. 4Mi uruk si

keve taun si kami angtogon ve Volava. Io,naka anguan posong an, mi uruk! 5 Kamilau i ananap,mi uli akalit amalangas tatanae mataria i ri vap aongos. Volava kalapoangasungai. 6 Mi ago ta urui an taun animang sikei a sa. Sikei, si saka matan taunan, mi uli mengen amalangas ani God takami keve sokotuk si selen i sokotuk velaiani posong ro. 7Na God ka alis imi ta kanamarip, voiang kapo ro luai ani mangmatannas roron aongos, na marip ang ka lilit avingami na vangang imi siksikei si kamiangtogon ve Karisto Iesu.

8 Akamusai ina keve tungag, saka matanbil an kipo tutuman, na kipo koi amamaila,na saka matan bil an kipo korong, kipodaus, vo kipo vubukan, na kipomangal iria,au na man using kapo atogon bil talupusluai, na man using kapo koi a poso aro, neivanang? Riria vanang a keve bil asukang,mi uli atung ani kami lomlomon singiria.9 Man ta sa natala akalit imi tatana, namitala luk ia le singig, vo mitala longongna arai ania, ninia vanang, mi uli abis usingania. Au na God i marip nia ka ago ve nami.

Posong roron using kari alilis10Napo uruk alava luai si Volava ta man-

tav pala mita lapo tapangun pok asi kamilomlomonai anig. Parik katapa asukang.Mitapo uli lomon anig sikei katapo koveki pangau ro animi. 11 Parik napa mengenusing napo inongos, parik. Nau nalapokatak asi taging using palau ani sa naposiang singina, kantanem man kapo sakapasal an. 12Napo ro palau man napo kudik,na kapa man napo duk alava. Si saka kevevuk pangau an, na aongos neiria, napo nasa selen asi duai ani taun i masung vo ibuk angan, taun napo duk vo napo kudik.13 Keve bil aongos napo angkoai si duaiania using le singina vopo uli amadot anig.14 Sikei lak, kapo lau ro luai ta mitala alikunga pakangai anig si vilvil akui ke kananapo siang singina.

15 Nami akorong, ri Pilipo, mipo malan-gas ta si tutapongai luai i asoung ani akusro, e mung i nala papelek a Makedonia,katapo kovek ta mangsikei a kuvkuvulankata li kunga si pakangai anig, nami papalikmita angasalakai ve nau. 16 Si taun angnatanla serei e Tesalonike, na sumasumamila alis, na e mung lik pok mila anguan

PILIPO 4:17 306 PILIPO 4:23an. 17 Parik nang napa mata na alilis ang,sikei napo taoke ani ta matan uai ka sereiani tauia ina, kakami pok. 18 Kala ro si laluk ani keve bil ro aongos ke. Io, napo dukluai ta keve bil i kami lis ang e kunganai Epaporodito. Pua, sain talupus ro luaiina kapo bung alak val kami alilis meteGod na kapo naung ania na kapo uruksingina. 19Na kagGod ka apunuk kami keveinongos, angkokoai val kana tauia mim-inaungan using kami angtogon ve KaristoIesu. 20 Au, na urmaus ka ane si kara Godtamara asikei. Tutuman.

Akamusai i posong ro21 Mi lis a posong aro si petau daus ang

e iang siksikei, riria voiang a Karisto Iesukapo atogon iria. Keve tungag po agoke kipo kun alis ani kari posong aro anesingimi. 22 Petau daus aongos e ke kipolis kari posong aro ane singimi, na ririale nei liuan i matan vap ke si Kaisar, ririakapa nang, kipo kun alis ani kari posongaro. 23 Kana roron a Volava Iesu Karisto kasinong si malanganto imi.

KOLOSAI 1:1 307 KOLOSAI 1:16

Ani riKolosaiKolosai katapo mang sikei a rina nei

palpal Asia, parik kapa aunai vunga anirina e Epeso. Paulo parik katapa sereie Kolosai, sikei si taun katan lapo ago eEpeso, kapo ararai ta kata asok amang kevevap asi an akuskus nei mang keve rina sipalpal ang, na kianla serei kapa e Kolosai.Paulo kala longong tamangmatan vap kitalapo buk vil alok ani kari lomlomon, nakala salik a buk ke, asi kana vil amadot anikari tutungan. Kata atai iria asukang ke.Karisto nia kapo patuna i keve bil aongos.Na ninia papalik kapo angkoai si vil atoanira aongos. Ani mang sa keve selenpulakai an, kipo tav angkoai luai, sikei kitak suai avunga luai anira pelek a Karisto.Using le si Karisto, God kata asinong a kevebil aongos, na si kana avibisan kapa naKaristo, God kala luk aongos pok a mamainta bil. Karisto kapo ago singira, na taralaposerei a tanginang, e iang, tarapo buk tavalakorong using ani kana laulauan a Karisto.Paulo kata salik a buk ke, na ka lis ia sipongua na igenen, ri Tukiko ve Onesimo,na kilonganla lis ia e Kolosai (4:7-9).

Mengen i angruduai1 Nau a Paulo, napo aposel ani Iesu

Karisto, le si kana vubuk a God. Namem-long ve tungara Timoteo, 2 namemlongpoalis a panbuk ke taun a petau daus angsi God e Kolosai, nami palau a kevetungamemlong, voiang mipo uli atutumansi Karisto. Roron ve marip le si God tamaraane singimi.

Posong aro ani God si ri Kolosai3 Si kamemlong keve taun aongos i po

sokotuk, namemlong tapo uli posong aroani God, nia na tamana i kara Volava IesuKaristo, 4 using namemlong tala longongta lomlomon ang mipo atogon ia ani IesuKaristo, na lau i vinga ro kapa mipo abis iataun kana petau daus aongos a God, 5usingmipo uli atu mata taun ani tauia roron angkapo ago kokoai animi e metekuku. Natauia roron ang lenginang milapo nas iataunmita longong amengen tutuman ang,nia palau a akus ro ang 6 kitala akuskus

imi tatana. Na kana kalapo uai na kalapopolok alava luai e kuli rina aongos ke,asukang palau val katala uli uai si kamito, le si ainoai i taun mita longong ia namila nas atutuman luai ani kana roron aGod. 7 Nas ke mita luk ia le si tungararoron ta Epapara, kapo asosokai kuvul venamemlong kapa. Na taun kapo asosokai,kapo asosokai tutuman ani Karisto si palpalang pat kakamemlong asi abis, 8 nia palaukapa kata amalangasai animemlong ta laui vinga ro ang a Malanganto kapo asereiaiania si kami to.

Abis ang a Karisto katala abis ia9 Asukang vang, na le si taun ang

namemlongta longong a mengen ang,parik namemlong tapa ausai ani sokotukanimi. Namemlong tapo uli sokotuk aniGod ta nia ka vil atapalas aro luai anivingami si kami nas ani kana vubuk, si se-len ke ta mila atogon a masam le si Malan-ganto na malangas roron. 10 Kamemlongsokotuk asukang vang, ani kami paspasalka angkokoai val kana vubuk a Volava.Asukang ke ta mi uli pasal auruk ania nami uli asereiai ani matmatan uai si kamikeve abis roron aongos, na asi kami polokaliu si nas ani God. 11 Na e iang, God kaarudualan imi ta keve madot angkokoaival minaungan i kana kitmat lava, ani miangkoai si tung akit na ananap velai aniuruk 12 si posong aro taun a tamara, usingninia katala taot angkoai ira asi tauk i tauiaroron ang kapo ago kokoai e nei rina imalangas ani kana petau daus. 13 Usingkatala asapang ira pelek a madot i neisaupai i ring vong na kala agingging irataun a vainagoan ang si kana nat vubukanluai. 14 Io, si kana nat taralapo kalakala us-ing a God katala samui apok ira. Supsupaiina ta katala lomon suai ani kara keve laurikek marai kana nat. 15 Nat ke, nia kapokankanuai atutuman i God voike tarapo tavarai korong ania. Na kapo matavunim imamain ta asisinong aongos. 16 Using lesingina palau keve bil aongos ke katala asi-nong iria. Keve bil i metekuku na kuli rina.Keve bil ang tarapo arai korong aniria, namatan bil ang tarapo tav angkoai si araianiria. Au kantanem kapa, saka sinsinongmadot an, vo ri tulava, vo saka keve saupai

KOLOSAI 1:17 308 KOLOSAI 2:11an, keve bil aongos ke nang nia kata asi-nong iria, na kata asinong iria ania pok.17 Ninia nang kata lapo ago aino luai anikeve bil aongos, na le singina palau keve bilaongos ke kapo teng akit kuvul iria. 18 Naninia kapa kapo vangang i kuvkuvulan kesi God, na kapo tukul bung luai i mamainta to aongos na ninia kapo matavunim i latapasuk pok pelek ani matmat. Asukangvang a ninia kalapo sinong alakat luai animamain ta sinsinong aongos. 19 UsingGod katala uruk luai ta maumausan kirolaongos ke ka mang singina, 20 na si kanaasasaling rangai kuli ngakputuk, luai lavakana kalapo pitik nei liuan i God ve kanaasisinong aongos, kantanem e kuli rina voe metekuku, aongos kalapo angrodokotaipok ve nia.

21 Au na nami aino mitapo ago apetekaiani God namitapo uli anggegelai ve nia neilomlomon imi, using kami mamain ta laukatapo rikek. 22 Sikei kana vang katala an-grodokotai ania ve nami si matmat i pukuni kana nat. Au na e iang, taun ang ka songoimi si tung e matana, pukun imi ka daus naka kovek i mengen rikek vo kilkilis ka sigilimi. 23 Bil ke ka serei atutuman man miuli kusing akit aliu lak si kami lomlomon,na mi kelai akit animi na mi tung akorongluai. Man parik mipa taruk pelek a tauiaroron ang mipo atu mata taun ia, voiangmitala longong ia nei akus ro ke. Usingkitala akuskus tatana si asisinong aongos eneite kuku, na nau a Paulo nata asosokai asiasoung ania.

Kata pakangai ani ri Kolosai24 Si vuk pangau ke napo uruk si sa nata

kui tatana animi. Taun napo asalak a kui epukun ig, napo asalak ia ani kana pukun aKaristo, nang palau kana kuvkuvulan, na eiang kapo asukang ta name lapo tung rokota Iesu asi atapunuk ani kui ang nia katalakui aino tatana. 25 God kata atung iauasukang ta asosokai si kana kuvkuvulan,ani naka akuskus amalangas luai animi takana mengen roron, 26 voiang a God kataamunai ania pelek amamain ta polpolokanaino. Sikei kana vang katala amalanga-sai ania si kana petau daus, 27 using katalomlomonai ani ka akalit a ri vap i ngisingta tauia na miminaungan i kana mengenvopo mun aino ke, nang nia na Karisto nei

kami to. Ninia kapo atulisai animi tauna ururmaus i to ang kakami lak ia e no.28 Na namem tala uli akuskus amalangastatana si ri vap aongos velai ani ngangaigana akalkalit i masam, ani namemla angkoaisi an asereiai ani petau ke ta kilapo dausluai using a Karisto. 29 Nambang ninia natukulai i kag agusa tung si taun ke na nataagusa alava luai ta dual ang nia katala

2Asereiai ania singig. 1 Using napo buk

ani mi malangas kag agusa madot animi,na aniria e Laodikeia, na kapa aniria pariklak kipa arai ani pukun ig. 2 Kag vubuklava ta ki sikei palau kuvul si kari lau ingorem, na vingaria ka takaring. Ani kiatogon aongos a tauia ang le si kari nas anikana mengen roron a God vopo mun ainoang, Karisto palau nang. 3Na ninia papalikkapo angkoai si tat palas ani tutuman imamain ta tauia i masam na nas. 4 Napoatulisai animi ta oring ke, ani ki ago ta mekapau ta pasak ro palau si me bui animi.5 Io, kantanem napo tav ago ve nami sipukun, sikei lak napo uli lomlomonai animina napo uruk alava si arai ta mipo saupaiaro pok animi na mipo kelai akit aro anikami lomlomon si Karisto.

To roron tutuman kapo sinong si Karisto6 Au kanat vang, val mitala ainak ani

Karisto Iesu ta ninia na Volava, napo soko-tuk imi ta mi uli kusing aro asukang palaulak si kami angtogon ve nia. 7Mi asisia misna kelkelai akitmat lakat kuluna nami tungakitmat si lomlomon val kitala pinipini imitatana, na posong ro nei kami to ka dukna ka kamsarak luai. 8 Mi aiveven veinganing a mangsikei kamela teng akit imita keve akalkalit i nas vauvau kapau palausi ri vap, voiang kapo tapasuk le si karilau i ago le kabang, na si keve malangantoi kuli rina ke, na parik ta le si Karisto.9Using si Karisto kana laulauan kirol a Godkapo sinong singina na kalapo sung pukuntatana. 10 Ninia kapo tavirimok alakat animamain ta saupai na kitmat aongos. Au nanami, le si kami angtogon ve nia, milapokun kirol aro si kami to. 11 Asukang keta le si kami angtogon ve nia, mita pasalsuai ani kami keve vubuk rikek i pukun, nae iang Karisto akorong kata lampulit imi,

KOLOSAI 2:12 309 KOLOSAI 3:12na parik ta lamut i kunga ang si ri vap,parik. 12 Na si kami asing tauia, mitalasiang kuvul ve nia nei mata i matmat. NaGod katala kun tak atadut pok animi kuvulve Karisto, using mitala lomlomon tatanasi kana kitmat, voiang kata tak atadut poka Karisto tatana pelek a matmat. 13 Aino,mitapo vap mat using kami keve lau rikekna mitapo uli longong si keve vubuk rikeki pukun, asukang ta parik mitapa lamutatutuman lak. Sikei God kala vil ato imikuvul ve Karisto, using katala lomon suaiaongos ani kara keve rikek. 14 Asukang keta kata vil suai ani salsalik akit i kara kevelau rikek na ka saupai anira. Io, maiten ke,God kata vil suai luai ania si kana matmata Karisto kuli ngakputuk. 15Na e iang kulingakputuk kata dual suai luai ani mamainta ainoinoai na kitmat lava na ka akalitamalangas luai ta kari ngau.

16 Asukang vang a ka ago ta mangsikeikame saupai animi si pok ipo angan vo silaman ipo inum. Au na ki ago ta saupaian kapa animi si nanauai ani saka kevetaun lava nei liuan i matas, vo taun i ulentanginang, vo taun i atailai kapa. 17 Kaago luai using a keve bil aongos suke kipokankanuai palau i bil tutuman vo serei lakang. Na bil tutuman luai ang vanang katalaserei si Karisto. 18 Mi ago luai ta atalipaiani mangsikei si me uli vil alik kapau ania ematami na kapo uli soturungai si ri angelo,ani kame kapau imi ta parik mipa angkoaisi luk ani tauia roron ang. Usingmatan vapang nang kipo uli mengen alava ta saka bilan kitala arai ania si kari orodung, voiangkapo bil i pukun palau ke na kapo vil atoroiiria ta kari nas kapo ro luai, sikei parikkapa asukang. 19 Na parik kipa teng akitsi Karisto, ninia na vangang i kuvkuvulanke si God, asukang ta pukun aongos kapodokot akit si vangang na keve angus nagail ina, na polok ina kapo serei le si Godakorong.

To tanginang si kara angtogon ve Karisto20 Au using mitala mat kuvul ve Karisto

pelek a mamain ta malanganto palau i kulirina ke, marai sa na mipo to lak val karilaulauan na mipo longlongongai palau anikari keve saupai ta, 21 Ago ta teng an! Agota namnamin an! Ago ta sigil an!” 22Nangtara pasal using iria si vuk taun kudik palau

na kian rikek, using kipo kokelai kuli karikeve asok na matan akalkalit ri vap. 23 Io,kapo ararai lik val keve sausaupai ke kipoatutunau i masam, si kari lau i soturungaiusing saupai, na si kari keve vilvil alikkapau, na kari keve amiming palau i pukuniria. Sikei kipo kovek i dual angkoai asiatakun ani keve vubuk rikek i pukun

3ke. 1 Io, using mitala tadut ve Karisto,

kanat vang, mi uli taoke using ani keve bili pangkul si rina ang a Karisto kapo sinongsingina e palso i God. 2Mi atung akit kamilomlomonai simatan bil e pangkul na parikta si bil i kuli rina. 3Using lenginangmitalamat, na kami to kalapo ago mumun aro veKaristo si God. 4Au na man a Karisto, vopovil ato ke anira, kala tutu aserei pok, namikapa mila kun tutu aserei ve nia nei kanamaumausan.

5 Asukang a mi vil amat suai ani kamisa keve laulauan i kuli rina ke pelek imival panik, lomlomonai visuk, lomlomonaitatakaring i buk aina vo tauan, mamainta vubuk taun ani rikek, na keve vubukusing ani togtogon voiang kapo asukang tasoturungai si tangatangai. 6 Kana maralana God vanang ka amiming a vap longobot marai keve lau ke palau. 7 Aino, namimitala ago nei liuan i vap asukang, namitala kun siang luai si keve laulauan ang.8 Sikei kana vang mi ngangataliung luaiani keve laulauan ang, marala, lomlomonaipel, mengen arikek ani mang matan, men-gen i nau varas, na keve malakata. 9Mi agota angkapauai an pok nei liuan imi, usinglenginangmitala apiet suai ani kami pukunkavang kuvul ve keve laulauan ina. 10 Nakana mitala amaus imi ta to tanginang,na God kapo atatanginang aliu lak imi asikami atogon ani nas tutuman angkokoaival kankanuai i vopo asereiai ani to ro ang.11Na si to tanginang ang nang kapo kovekluai i angpetpetekai nei liuan i keve matanvap ke, ri Elas ve ri Iudaia, ri lamutan ve ritav lamutan, ri vap sokoung ve ri Sikutes,ri asosokai ve ri vap kalakala. Aongos,kipo bil palau. Sikei sa kapo laba, Karistoakorong palau, ninia kapo tavirimok luaina kapo siang si keve nem aongos.

12 Au na using nami petau ang a Godkatala irang suai animi, na milapo gogoai

KOLOSAI 3:13 310 KOLOSAI 3:11na mipo keve tungana vubukan luai, kaporo ani mi amaus imi ta vinga ngorem, nalaulauan i alilis, laulauan i vilvil alik,marip,ananap taun a mang vap. 13Mi angasalakaiangpokpokai ani kami keve maiten, na milomon suai angpokpokai man ka atogon tarikek e nei liuan imi. Asukang palau valVolava katala lomon suai ani kami keverikek, nami kapa mi kun asukang palau.14 Au na lakat si keve bil ke, mi amaus imita laulauan i vinga ro. Using ninia vanangka teng akit aro kuvul imi si kirkirimaitapunuk luai. 15Au na using milapo palpali sikei a kirkirimai palau, kapo ro ta miatalipai ani luai ila amatung ang ta Karisto,ani ka saupai ani vingami. Nami uli atogonani lau i posong ro. 16Tauia i kana mengena Karisto kapo ro ka soisinong singimi.Asukang ke ta mi pinipini na mi tatapokaiangpokpokai animi velai ani masam na miuli tangam i alatun velai ani posong ro tapakangat imi ane si God. 17 Io, si saka keveposong an vo laulauan mipo asereiai ania,mi uli abis ania velai ani posong aro ani Godtamara si asan i Volava Iesu.

Pinipini ani kuvkuvulan si laulauan i totanginang

18 Nami ri aina osongon, mi alis imisi keve kisngami, using sukana vang niakapo lau roron si kami angtogon ve Volava.19 Nami ri tauan osongon, mi uli vinga rotaun ani keve kisngami, na mi ago ta ulimarala an aniria.

20 Nami inatus, mi longong aro si kevetamami na keve rinami si keve bil aon-gos. Laulauan ke nang kapo auruk luai aniVolava. 21Nami ri tama, mi ago ta vasvasikan ani kami inatus, vei kila mamakus luai.

22 Nami ri asosokai, si kami keve abisaongos, mi uli longong si keve taukai imi.Mi ago ta abis aro palau an man kipoarai animi vo using mipo buk auruk palauaniria, parik. Sikei mi abis ta pakangattutuman velai ani mamaila ani Volava. 23Sikami keve telan aongos, pakangat imi kauruk val mipo abis ani Volava na parik taani ri vap, 24 using mipo nas ta le si Volavapapalik mila tauk i tauia roron ang lak,asukang val kami seupok. Volava Karistopapalik nia kapo taukai imi. 25 Io, usingman a sikei kapo uli abis ani lau rikek, niaka luk akorong a seupok i kana avibisan,

using a God kapo tava ani sang sikopal sikana kalakala ani ri vap.

41 Nami, mipo taukai i ri asosokai, mi

uli aiveven aro aniria si laulauan ang kapokorong na kapo angkokoai aro, using miponas kapa ta mipo kun atogon ani taukai imie metekuku.

Longong ani pinipini ka asereiai ani igenenroron

2 Mi uli alis aongos ani pukun imi sisokotuk, na lomlomon imi ka para singina,na mi uli posong aro kapa. 3 Na si kamikeve sokotuk, mi uli lomon kapa animem,ani God si kana tavasai ani mengen ke, asikamemmengen amalangas aro ta tutumanvopo ago mumun ke ani Karisto. Mengenang palau nang kana napo ago nei akangbat marai ina. 4 Asukang na mi sokotuka God ta ka amadot iau asi kag amatungatapalas aro luai ania using kapomamaitenta nakamengen tatana. 5Kami aupele tauniria e komo ka soung si selen kapo talupusaro, na mi uli akalit aniria ta kami lau ro sikeve taun roron angmipo atogon ia. 6Kamilaulauan i mengen ka uli lulupusan, na kanaminan aro. E iang mila angkoai si polpolaro taun ri vap siksikei.

Akamusai i posong aro7 Ani keve bil vo serei ke singig, Tukiko

ka atai amalangas imi tatana. Nat ke kapotasira vubukan na kapo uli atutuman sikana pakangai anig. Namemlongpo ngonoasosokai kuvul si abis ke si Volava. 8 Auna tukulai ina nata asok ia ane singimi,using asi kami la nas ani kamem ago eke, na asi kana anguan akakaisap an kapaani pakangat imi siksikei. 9 Onesimo kaauai kuvul ve nia. Nia kapo mangsikeiimi palau na kapo mang tasira vubukankapa, mangsikei a nat uli atutuman. Rilongvanang, kilong atai amalangas imi tamatanbil aongos katala serei taun imem e ke.

10 Aristarko, vopo tungag nei akang batke, kapo alis kana posong aro taun imi.Asukang kapa na tipasina i Barnabas taMarko, lenginang mitala luk a mengenamalangas ina, asukang a mi ruduai aroia man kame vokol imi. 11 Asukang kapana Iesu, nang kana mang asan ta Iusto,kapo kun alis kapa ani kana posong aro.

KOLOSAI 3:12 311 KOLOSAI 3:18Volo nat ke kana, ritol papalik kitolpopalpal i ri lamutan nei liuan i matan vapke kipo abis ve nau ani kana vainagoan aGod, na kitoltala pakangai aroron luai anig.12 Epaparas, mangsikei palau imi, na kapoasosokai kapa si Iesu Karisto, kapo kun alisani kana posong aro taun imi. Kapo ulilomon alava animi nei kana keve sokotuk,ani mi tung val vap matukal aro na mitapunuk aro, angkokoai val kana vubuk aGod. 13 Le si kag nas ania, napo antokatutuman ta katala asisia gese alava luaianimi, na ani ri Laodikeia ve ri Ierapoliskapa. 14 Nat vubukan ke Lukas, katakaii vilvil ato, kapo kun alis kapa ani kanaposong aro taun imi. Asukang kapa naDemas. 15Napo alis kag posong aro si kevetungara e Laodikeia, na si Numpa kapa vekuvkuvulan ang kipo uli serei kuvul neikana lu. 16 E mung i kami la tataot anipanbuk ke, alis ia asi kari an tataot kapaania nei kuvkuvulan ang e Laodikeia. Naanimi akorong, ta mi kun tataot kapa anipanbuk i kag la alis ang si ri Laodikeia.17Antok a Arkipo ta ka lomon aro na telanang katala luk ia si Volava, na ka apunukaro ia.

18 Nau a Paulo, nalapo salik si vuk ringke ta kungag akorong. Kag posong aro anesingimi. Mi lomon iau si po agonei gogotanke. Roron ka auai ve nami.

1 TESALONIKE 1:1 312 1 TESALONIKE 2:8

Ainoai i buk ani riTesalonikeTesalonike kapo rina lava e palpal Make-

donia. Si taun ang Paulo katala pasalsuai ani Pilipo, kanla ane Tesalonike, kanlasukalai ani kuvkuvulan e iang (Ap 17).Mang matan taun e mung, Paulo kan lapoago nei rina e Korinto, Timoteo, paluana siabis, kamela atatai ia ta keve bil kata laposerei si vap ang kitala sakolai ani kari to eTesalonike. Paulo kala longong a akuskuske si Timoteo, au rilong pok ve Siluanokitola salik a buk ke ani ri Tesalonike asiakikit ani kari lomlomon. Nei buk ke Paulokapo uruk ani kari lomlomon, kuvul ve karilaulauan ro. Kapo ararai asukang ta parikkitapa nas aro luai ta Karisto ka saka sereipok an. Na kipo buk nas kapa ta sa, ri vapmat kimat aongos naKaristo parik lak kapaserei pok? Na aniria kapa ta sa, ki an kuntauk kapa i to asikei? Ani Karisto ta ka sereisi saka taun akorong an? Si ngenget anikari keve susui, Paulo kata atai iria ta ki uliusiusing ani laulauan roron, na ki usausaani kana taun i serei a Volava.

Mengen i angruduai1 Nau Paulo, Siluano na Timoteo,

namemtolpo alis a panbuk ke ane singimivap lomlomon i Tesalonike, mipo ago ekungana i God tamara na Volava IesuKaristo. Roron namarip ka sinong singimi.

Kari lomlomon ri Tesalonike2 Namempo uli lomlomonai animi si

kamem keve sokotuk na uli posong arokapa ani God singimi. 3 E matana i Godtamara namempo uli lomlomonai ani kamiselen i ago. Kami abis kapo kokelai kulilomlomon, kami lau i angpapakangai kapotukulai ina si kami ngorem, na mipo tungakit using mipo atu mata ta ilesvauk i kanaserei kara Volava Iesu Karisto. 4 Io, kevetungamem i po buk ta God, namempo nasta katala songo imi. 5 Na nas ke kapotukulai ina using a akus ro ang namem talaakuskus imi tatana kata serei si kitmat nasi Malanganto Gogoai na parik ta mengeni ngurumem palau, na namem tala nasluai ania nei pakangat imem. Mipo naskamem ago ve nami, namemta alis kamem

to animi. 6 Si taun ang kita vil akui alavaimi, kantanem mitapo kui si kari mirikanimi, sikei mita ainak ani akus ro velai aniuruk i Malanganto Gogoai. Na si oring ang,mita using aro kamem lau, na tara ve nami,tarapo using aVolava. 7Asukang a kami laukapo bil val kankanuai ro e mataria i ri vaplomlomon e Makedonia na Akaia aongos.8Using le singimi na akus ro i Volava katalapasal, parik ta ane Makedonia na Akaiapapalik, sikei ane si keve rina aongos kapa,asukang a ri vap aongos kilapo malangastatami si kami lomlomon. Au, na namemakus iria ta mang sa? 9Using riria akorongkipo mengen amalangas imem ta kamiainainak ani kamem mengen. Kipo akusta mitala papelek kami keve tangatangaitaun a God vopo to ang na kapo tutuman.Mitala alis kami to singina na mipo pasalsingina, 10 na mipo kokoai ani kana natIesu le metekuku, iuang kata tak atadut iapelek a mat. Iesu ke, ka asapang ira pelek amarala ang, nang kapo pataun ira.

2Akuskus i kana lau i abis e Tesalonike

1 Using nami akorong, keve tungamem,mipo malangas ta kamem me pasal taunke animi, parik katapa palau. Namemtalaapunuk ia. 2 Mipo malangas kamem agoaino e Pilipo, kitapo vil akui imem na kinau varas imem, sikei si papakangai si God,namemtala tav leng asi akus animi ta kanaakus ro, kantanem a tutubat lava luai kapa.3Using lau i akuskus parik katapa serei le silok vo lomlomonai visuk, na parik kapa asikus vubui animi, parik. 4 Sikei namemtalapasal ta an akus animi si kalingana i God,nia papalik kata ainak atalupus animemasi tung ani akus ro ke. Kamem abis,parik asi posong aro animem singina, sikeiani God papalik, nia kapo arai ani kamemlomlomonai. 5Mipo malangas ta e matanai God, parik namemtapa mata na kapkap,vo bui animi. 6 Parik kapa namemtapa buka alatun si ri vap singimi, na si mang risi pulakai. Using namem a volo aposelsi Karisto, katapo ro ta namem amaitenimi ani mi aiveven imem, sikei katala tavasukang. 7Namemta vinga marip taun imiasukang luai val aina kapo vinga mariptaun kana inatus lik. 8 Pakangat luai imem

1 TESALONIKE 2:9 313 1 TESALONIKE 3:11singimi! Namemta uruk si alis ani kamemto animi. Parik ta akus ro papalik, sikeikamem to kapa, using mita lapo pakan-gat luai imem. 9 Kapo asukang luai kevetungamem, taun namemta telan si akuskusanimi ta akus ro i God, mipo malangasaro ta namemtapo kun uli abis alava teneiias na tenei vong velai ani kui e pukunimem ani ka ago ta mangsikei ka maitentatamem. 10 E malangas i matami na Godkapa, namempo mengen amalangas imi rivap lomlomon asukang ke, namemta toadaus, na namemta vil a lau korong kapaani ka ago ta bil i poso arikek kame tungsingimem. 11 Io, mipo malangas aro takamem lau i to. Namemta lau luai val tamataun imi siksikei. 12 Namemta pinipini,namemta mengen papakangai, na asukangkapa namemta anatoknatok velai ani asumanimi ani kami lau i to ka angkoai palauval kana vubuk a God, nang kapo songo imitaun ia, ani mi palak ane singina, si kanavainagoan asi kami luk ani minaungan ina.

13 Namempo uli poso aro kapa ani Godsingimi asukang ke. Kana mengen a Godmita longong ia e ngurumem, mitala lukakorong ia val kakana ta mengen, na parikkapa bil val mengen si igenen palau. Kanamengen a God kata teng imi, vap lom-lomon, 14 asi kami tung akit. Kami vapakorong kitala mirik animi. Lau ke, kapotav petekai ani lau ang ri Iudaia kita abisia si kana vap a God e Iudaia kipo agoe kungana i Iesu Karisto. 15 Nang ririapalau a vap ang kita raung a Volava Iesu naasukang ri katakai i kus amalangas aino. Nakana kita kirikai suai animem kapa. Godkapo misag luai ani kari lau rikek! Kipoangmamaralai ve ri vap aongos, 16 asukanga kita kun atakun kapa animem ani namemago ta akuskus an ani ri vap i ngising, veinganing kila to. Si kari lau rikek asukangke, kita gap akuvul kari ring asi an puka. Nae ke si oring ke, kana marala lava na God,kilapo asalak ia.

Paulo kapo buk an arai ani ri Tesalonike17Keve tungamem, si taputuk ta kara ago

nei liuan i pangau kudik ke, taratala angv-abai anira si pukun, sikei si lomlomonaiparik, na kata lapo meng imem a lom-lomonai asi me arai pok animi, namemtaatokngai amadot asi vil korong ania. 18Nau

akorong, Paulo, natala uli atokngai asime serei, sikei Satan katala tubat imem.19 Using nei akorong vanang a tukulai ikamem uruk na miminaungan na seupokroron asi an toroi e matana i kara VolavaIesu man ka serei pok? Parik ta nami?20 Io, nami luai nang mipo tukulai i kamemmiminaungan ve uruk.

31 Io, using a lomlomonai ke kapo serei

amadot asi pasal, parik namempa angkoaisi vil bat ania, asukang a namemla lom-lomonai ani namem ago koai e ke Atenai,2 na namem asok a Timoteo, kapo tungarana kapo asosokai si God si asoung ani akusro i Karisto, ani kame akikit pok kami lom-lomon, na ka arudualai animi, 3 ani ka agotamangsikei imi ka uak si keve atoktokngaiang. Matan maiten ke parik kapa bil asitaping singira tarapo lomlomon, 4 using sikara ago kuvul namemtala uli antok animita ki serei, kana vang kilapo serei. Parikkapa ainoai i taun asi kami taping ania.5 Au, using a keve maiten asukang ke, kaglolokovo kala serei alava na parik napaanguan ago aro an, asukang a nala asok iasi kaname nanas ta kami lomlomon kalaposaka bil an. Vei nganing mang matan imikitala uak si kana atoktokngai a katakai iapupu, na singina, si uak ang, kamem dualka nem palau.

6 Sikei, kana palau Timoteo kapo sereipok le singimi velai ani akuskus roron tamipo lomlomon na mipo ngorem. Katalaakuskus imem ta mipo uli dungai animemna mipo atogon a vubuk lava asi arai ani-mem val namem kapa namempo kun bukalava asi arai animi. 7 Asukang vang, kevetungamem, nei liuan imirik duk kena vilvilakui, akuskus i kami lomlomon kapo sungatung pok imem. 8 Io, kana kalapo lakatluai kamem to i uruk using mipo tung akitsi Volava. 9 Namempo tav angkoai si taotani poisan a uruk namemtala uruk tatana ematana i kara God marai imi. Namem sakaposong aro an ani God si ngenget ani uruklava ang? 10 Si kamem keve sokotuk kevetenei ias na tenei vong aongos, namemtapobuk alava luai asi an serei, ani kamem sereika apolokai ani kami lomlomon.

11 Namempo sokotuk a God tamara veVolava Iesu asi itoiton ani kamem selen ani

1 TESALONIKE 3:12 314 1 TESALONIKE 5:6namem an serei pok singimi. 12 Kami laui vinga ro angpokpokai ang mipo atogonia, namempo sokotuk a Volava ani ka vilalava ia asi kana tavirimok, na ro ang kakun pataun ani ri vap aongos, asukangpalau val kamem lau i ngorem mipo nasia. 13 Namempo sokotuk kapa ta Volavaka amadot imi ani ka kovek ta bil asi posoarikek animi, mi ago adaus e matana i Godtamara, tung si kana serei pok aVolava Iesukuvul ve kana mamain ta vap daus.

4To asi auruk ani God

1Asi akamusai keve tungamem, namem-tala pinipini imi ani mi saka pasal an siselen i auruk ani God, na vola ro usingmipopasal singina. Sikei kana si kara angtun-ganan ve Volava Iesu, namempo buk an-guan akikit pok animi asi kami anguanasereiai amadot pok an ani keve laulauanang. 2 Pinipini ke kana kapo kalingana iVolava Iesu. Mita lapo nas ia, na kana vangnia. 3 Kana vubuk a God ani nami mi dause matana. Mi taval pelek a lau i panik. 4 Rivap, mi nas a lau roron i buk ani kami keveaina siksikei, si selen daus na mamaila.5 Mi ago ta lau an val ri vap i ngising kipovongvong kana lomlomonai a God na kipobuk vil apunuk palau ani kari vubuk. 6 Sioring ke kapo ro ta igenen ka ago ta apupuan ani tasina na ka vil arikek ia. Namemtalaatatai akit velai ani anonok animi ta manmi vil a keve lau rikek asukang ke, Volavaka amiming imi. 7 God parik katapa songoira asi kara using ani lau visuk. Kata songoira ani tara pasal si selen daus. 8 Io, asukanga man ta mangsikei imi kapo tav ainak anipinipini ke, parik kapamisag animem, sikeikapo misag ani God, nia kapo alis imi taMalanganto Gogoai ina.

9 Sikei ani lau i angtunganan, parikmipa inongos taun imem asi salik an-imi tatana, using nami akorong mitalaluk akalkalit le si God ani lau i vinga roangpokpokai. 10 Na mita lapo abis ia sikeve tungami e iang e Makedonia aongos.Sikei namempo anguan asumsumal an an-imi, keve tungamem, ta mi anguan polokalava an si laulauan ang. 11 Kapo ro miatogon a marip nei kami to, na mi telansi kami abis akorong na mi angan si gese

imi akorong pok, val namemtala atatai imi.12 Asukang ani ka pakangai animi asi kamiago ta aikut pulakai an ani mang matan naka vil amaiten kami ago. Na mang anu, kapakangai ani ri vap e komo ki kinle na kimangal na uai i kami lau roron.

Kana serei pok a Volava13Au, keve tungamem, namempo buk vil

akorong ani kami inuinu. Ani keve tungamikitala mat pelek imi. Parik kapa ro ta mimamakus aniria val vap ang kipo kovek ibil ro asi kari atu mata tatana. 14 Usingtara, tarapo lomlomon ta Iesu kata mat,na kala tadut pok, asukang palau a tarapolomlomon taGod ka songo pok iria kitamatsi kipo lomlomon tatana, ani ki kun tadutpok ve nia.

15 Akorong palau si kalingana i Volava,namempo mengen imi asukang ke ta taratarapo to lak man a Volava ka serei, parikluai tarapa palak aino aniria. 16 Si taunang, ainoai i angelo si God ka songosongoalava na taungai si God ka tangis, na Volavaakorong ka pasiang le metekuku velai aniasok madot. Au, riria vanang, vap la matang, ki palak aino, 17 le lak na tara, vap po toke, tara palak aimung na tara an angrol veria metekuku, ani tara aongos kuvul, taraan angruduai ve Volava e pangkul. Na taraan ago asikei ve nia. 18Au, na si panbuk ke,ka bil kakami asi kami akikit angpokpokaipok animi.

51 Keve tungamem, parik mipa inongos

taun imem asi salik na atatai animi tataun vo inongos i taun, nang a Volava kaserei singina, 2 using mipo nas aro luai taka serei ataping palau val igenen tainautenei vong. 3 Si pangau ang ri vap kipomengen asukang ke, “Kapo kovek luai i bilrikek, tara uli ago velai ani marip,” io, nangpalau si taun asukang, sumasuma palau akui lava ka meng arikek luai aniria val kuii ingus, na ki kovek luai i oring asi sipania. 4 Sikei parik mipa ago si vong, kevetungamem. Parik luaimipa taping ani taunang val taping ani igenen ainau. 5 Usingnami aongos mipo inatus i malangas natenei ias. Parik tarapa inatus i tenei vong6 Asukang na tara ago ta rot mat an valmang vap. Sikei tara para akoai. Tara ago

1 TESALONIKE 5:7 315 1 TESALONIKE 5:28ta nio an. 7 Using vap ang kipo rot, kiporot tenei vong, na ria kipo inum anio iriakipo inum tenei vong. 8 Tara, parik tarapaasukangusing tarapo ago simalangas. Taraaiveven pok ira. Tara lomlomon ta God,tara ngorem angpokpokai anira, na taraatu mata ta God ka teng ato ira. Na sikeve selen suke tara omo bat ira tataria.9Using God parik katapa atung ira ani tarame ruduai a kui i kana marala, parik. Sikeikata atung ira ani tara to si kana vilvilato na Volava Iesu Karisto, 10 nang katamat anira, ani man ka serei pok, kantanemtaratala mat, vo tarapo to lak, sikei taraan ago ve nia. 11 Asukang vang na miuli akikit na angpapakangai angpokpokaianimi siksikei, val mipo uli abis ania.

Akamusai i pinipini ve posong ro12 Keve tungamem, namempo sokotuk

imi ani mi mamaila aro aniria kipo tu ain-oai animi. Using kipo saupai e matana iVolava, na kipo abis alava animi na kipopinipini imi. 13 Mi lomon alava iria siabis ang kipo teng ia. Mi vinga maripangpokpokai animi. 14 Keve tungamem,namempo asum imi ani mi anonok a kevevap po uli tere suai palau ang. Na mi akikitiria kipo leng palau, mi pakangai ani vappo uli malum ang, na mi kokoai ananapani ri vap aongos. 15 Ka ago mi ngengeta rikek pok ta rikek, sikei mi pakangaiangpokpokai animi, na ri vap aongos.

16 Mi uli uruk. 17 Mi uli sokotuk aniGod si keve taun aongos. 18 Mi uli posongaro ani God si keve taun i mailik vo uruk.Si lau asukang, mipo using kana vubuk aGod singina na mipo angtogon ve KaristoIesu. 19 Mi ago ta nga ripus ani kut iMalanganto. 20 Mi ago kapa ta vil apalauani keve mengen ang God kapo posong iasi nguruna i igenen, 21 sikei mi atung kuvulaongos a keve bil ke si atokngai, asi kamiarai taman kapo tutuman,mi using ia, 22naman kapo rikek, mi taval pelek ia.

23 Kamem sokotuk animi ta God i vingamarip, ninia papalik akorong, ka vil adausluai animi, ani man a Volava Iesu Karistokamela serei pok mi duai ia ta daus.Vingami, na lomlomonai imi, na pukun imika daus aroron aongos e matana. Na kakovek i bil asi poso arikek animi singina.24 Na nia akorong a vo songo ang animi

asi kana abis ani vilvil adaus singimi, kanakeve lau aongos kipo tutuman, na ka abisia.

25 Keve tungamem, mi uli sokotuk aniGod animem.

26 Mi alis a posong ro si keve tungaraaongos, velai ani lulus daus. 27Napo soko-tuk akitmat e matana i Volava ta mi taot apanbuk ke emataria i keve tungara aongos.

28Kana roron kara Volava Iesu Karisto kaauai ve nami.

2 TESALONIKE 1:1 316 2 TESALONIKE 2:6

Apongua i buk ani riTesalonike

Katapo ararai ta petau lava i ri vap lom-lomon si taun ang e Tesalonike, kitaposugul alava luai ta saka bil an ka sereisi taun ang, Karisto ka serei pok singina.Mang matan vap kita lapo mengen takana taun a Volava katala serei lenginang.Asukang vang a Paulo katala salik a buk ke,asi koros pok ani kari lomlomon ri vap. Auna si oring suke, kalapo atai iria ta kanataun a Volava parik lak kapa serei. Ta eno ina i taun ang, vap duk ki sualpok alavaluai, na mamain ta laulauan rikek duk kiserei alakat, na katakai i putuk saupai kaserei si me petau alava luai ani Karisto.Paulo kapo asum iria ani ki tung akit arosi lomlomon, ki paus a matan mamaitenkapo serei singiria. Kapobukki dual aro aniki angkoai si aiveven akorong pok aniria,asukang val ninia katala aiveven pok ia,kuvul ve kana keve katakai i abis paluana.Ani ki ago ta ataole vo marangan ani abis.Kapa ki ago tamarangan ani li pakangai animang matan vap.

Mengen i angruduai1 Nau Paulo, Siluano na Timoteo,

namemtolpo alis a panbuk ke ane singimivap lomlomon i Tesalonike, mipo ago ekungana i God tamara na Volava IesuKaristo. 2 Roron na marip le si God tamarana Volava Iesu Karisto ka sinong singimi.

Taun i serei ta Karisto3 Keve tungamem, kapo ro animem asi

uli posong aro ani God, using kami lom-lomon katala polok alava, na kami vinga rotaun imi angpokpokai kalapo kun laba luai.4Asukang a namempo aminaungmarai imie mataria i kana mamain ta kuvkuvulan aGod, marai kami tung akit na kami lom-lomon si keve bil i vilvil akui na atokngaimipo uli duai aniria. 5Keve maiten ke kiposerei asi mengen amalangas animi ta kanasaupai a God kapo korong aro. Singina,kapo taot imi ta mipo ro angkoai si atogonani sinsinong si kana vainagoan. Niniapalau nang a tukulai ina na mipo asalak amaiten ke. 6 Io, kana saupai a God kapouli korong, na ninia ka ngenget a pisu

singiria kipo vil apisu imi. 7 Ka luk suaiani makus pelek imi mipo mamakus, nasingimem kapa. Na bil ke ka serei si taunang a Volava Iesu ka serei pok singina, neiureurek lava i kut lemetekuku ve kana keveangelo madot. 8 Au, na ka amiming a vapang kipo tav katak ve God, na ria kapa parikkipa using a mengen i akus ro i kara VolavaIesu. 9Vap ke ki an ago nei amiming kitmatasikei, na ki ago luai ta arai an ani Volavana kana kitmat lava luai. 10 Io, na taunkame serei, kakana akorong ta matan vapki sung pukun asi amaus ania na ki man ia.Nami, mipo palak ve vap ke using mitalakun lomlomon ta akus angnamemtala akusimi tatana. 11 Au, si keve bil aongos suke,namempo uli sokotuk ta God nia ka taotimi ta mipo ro angkoai si ago si kana selenvoiang katala songo imi si pasal singina.Na ka li kitmat animi ani keve lomlomonairo ang mipo togon ia, ki serei atutuman.Na keve abis ang mitala tutapongai ania sikami lomlomon, ki uai. 12 Kamem sokotukkapo asukang ani kana asan a Volava Iesuka mang miminaungan singimi, na namikapa mi mang singina, using kana roronkara God na Volava Iesu Karisto.

2Igenen putuk saupai

1 Keve tungamem, ani kana serei pokkaraVolava IesuKaristo, na kara angruduaive nia, 2 namempo buk imi ta mi tungakit na mi ago ta amalak leng an si kusamalangas, vomengen i selen vo ta panbukatungai animem. Mi ago luai ta atu talingasi keve mengen suke ta kana taun a Volavakatala liu. 3Mi ago luai ta longong an usingki ago ta kapau an animi asukang. Usingparik kapa serei kana taun a Volava tungsi marala misagai lava ka serei aino. Na sitaun ang, igenen putuk saupai kamela sereiamalangas. Kapo igenen rikek luai, asi kuiasikei. 4 Ka agel suai, na ka posong alavapok ia ani keve bil ang ri vap kipo kin iriata kipo god, keve bil ang kipo soturungaiserei singiria. Ka atung alakat pok ia si ringatailai ke God, na ka posong pok ia ta niaakorong kapo God. 5 Natala mengen imita keve bil ke si taun ang natapo ago lakve nami singina. Sa, milapo lomon taunkag mengen? 6 Mipo malangas a sa kapo

2 TESALONIKE 2:7 317 2 TESALONIKE 3:16teng akit lak a igenen ang, asi kana tavserei amalangas, tung si God ka ainak ania.7 Kitmat i Satan kalapo abis musik lengi-nang, sikei vopo teng akit ani igenen ang,ka teng ia tung si kana taun ka kamus. 8Au,na e mung man kala atolongon ia, igenenang ka serei e ring malangas. Na Volava kaserei pok na ka akamusai suai luai ania tamengen i nguruna. Kana miminaungan kangan punuk ia. 9 Au, ani igenen ang, taunkame ago singina, ka abis ta kitmat i Satanna ka asereiai ani bil miang i vilvil atapingna akanangai kapau. 10 Nei kana mamainta abis rikek ka ausingai alok aniria, vapang ki an kui asikei, using kipo misag anikana ngorem tutuman a God, voiang kiangkoai si to tatana. 11Au, e iang God ka vilakitmat kari lomlomon, ani kapau ang kakitmat e vingaria. 12Ani ria aongos kipo tavlomlomon ta akus tutuman, na kipo urukusing a lau rikek, ki asalak kana saupai aGod asi kari kui asikei.

Vilvil ato13 Sikei nami keve tungamem i po buk ta

Volava, kapo ro animem asi uli posong aroani God using katala songo le kabang imiani mi teng a to si kami lomlomon ta akustutuman, na si Malanganto Gogoai voiangkata atung imi ani nami ke God. 14 Volaro using si kalingamem katala songo imiasi kami atogon ani mengen ro suke ani mipaus papakangai lak si kana miminaungana Volava Iesu Karisto. 15 Au, e iang kevetungamem, mi tung akit. Teng akit simamain ta akalit, nang namemtala alis iasi laulauan i mengen vo nei panbuk kapa.16 Namempo sokotuk ta kara Volava IesuKaristo, nia akorong ve God tamara, nangkata vinga ro taun ira na kata alis palau irata uruk asikei na lomlomon tokos, 17 ani kaalis animi ta uruk na dual e vingami si kamikeve mengen na abis roron aongos.

3Pakangai animem si sokotuk

1 Asi akamusai, keve tungamem, misokotuk a God animem, ani akus ro i Volavaka pasal apapanai sumasuma na vapmiangki uruk singina, val nami aino. 2Mi sokotukkapa ani God ka akala imem pelek a vap pouli asia kopos ke animem kipo rikek luai.Using parik kapa tutuman ta vap aongos

kilapo atogon lomlomon. 3 Sikei, Volavakapo tutuman, nia ka akitmat imi na kalilit kapa imi pelek a igenen rikek. 4 Sikami angtogon ve Volava, namempo nasta mitala uli abis aro si kamem keve asok.Namempo atumata ta mi anguan pasal akitasukang an. 5Kamem sokotuk ta Volava kaausingai animi ani mi nas kana ngorem aGod e vingami, na mi nas kana lau i tungakit a Karisto.

Ago palau ka ago6 Keve tungamem, namempo atakun imi

si asan i Volava Iesu Karisto, ta mi ago taangkatakai an ve saka tungami, nia kapoago palau na parik kapa to usiusing a akalitang mitala luk ia singimem. 7 Using namiakorong, kapo roron ta mi using kamematoktokngai. Parik namemtapa ago palausi kamem po ago ve nami, 8 na parik kapanamemtapa angan palau ta ring saka menpok an, na namemta tav samui ania. Kapotav asukang. Kata pat imem a uli abistenei vong na mangias kapa, ani ka agonamem amaiten imi. 9 Au, na kamem abislava asukang, parik kapa supsupai ina tanamempo tav ro angkoai si sel ani pa-pakangai asukang, parik. Sikei asi atulisaianimem, ta namempo kami kankanuai roasi using. 10Au, na si kamempo ago lak angve nami, namemta lis imi ta saupai asukangke. Man a igenen kapo misag ani abis,ka ago kapa ta angan an. 11 Namemtalalongong tamangmatan imi kipo ago palau,na parik kipa abis. Pukun iria kapo telanamadot ta bil palau. 12 Ani vap asukang,namempo asok amadot iria e matana iVolava Iesu Karisto, ani ki lomlomonai arona ki abis asereiai ani pok ang ki angan lakia. 13 Sikei nami vang, keve tungamem, miago ta ngau tava ani avibisan taun ani sakapo korong aro. 14Au, naman amang anukapo tav using ani kamem ngangaiga neipanbuk ke, mi ararai aro luai ania, na miago luai ta tintino kuvul an ve nia, asi kanamamaila tapai. 15 Sikei, mi ago ta atogonlomlomonai ania ta kapo igenen rikek. Mitatapokai aro palau ania val kapo tungami.

Posong ro angtaliungai16 Namempo sokotuk ani Volava i luai,

ninia akorong ka lis imi ta kana luai, si sakaselen an, nei keve taun aongos. Volava kaauai ve nami aongos.

2 TESALONIKE 3:17 318 2 TESALONIKE 3:1817 Nau Paulo, napo salik a mengen i

posong ro ke, using kapo kag selen si kevepanbuk aongos, si akanangai ta kakag tapanbuk. Io kana vang nia. 18 Kana roronkara Volava Iesu Karisto ka sinong singimiaongos.

1 TIMOTEO 1:1 319 1 TIMOTEO 1:16

Ainoai i buk aniTimoteoTimoteo kapo mang sikei a igenen tang-

inang, voiang a Paulo kata auai pulakai venia si avibisan i akus ta Akus Ro (Ap 16:1-3).Kapo ararai asukang ta e mung, Timoteokan lapo ago i ainoinoai ani kuvkuvulan eEpeso, Paulo kala salik taun ia ta buk ke.Ainoai i bil kapo mengen tatana asukangke. Timoteo ka aiveven aro, vei nganingmang matan vap kime vil alok musik karilomlomon ri vap. Matan vap ke, kipoatogon a lomlomonai asukang ke ta, kevebil aongos i kuli vunep ke, parik kipa aunairoron. Asukang a man ta igenen kapo bukto aroron, ka atamatamai pok ia si mangmatan pok, na ka ago kapa ta osongon an.Apongua i bil lava, laulauan roron i aivevenani kuvkuvulan i lomlomon, na avibisani kuvkuvulan. Kata mengen amalangaskapa ta, igenen ang ka katakai i aivevenka saka pok an kana laulauan, na asukangkapa si katakai i abis nei kuvkuvulan. Naakamusai i mengen, Timoteo ka ago val keIesu Karisto ta igenen katakai i abis aroronluai. Na si laulauan i abis aroron ang, kaporo ka abis ia si ri vap siksikei nei mang kevekuvkuvulan.

Mengen i angruduai1 Nau a Paulo napo aposel ani Karisto

Iesu le si asok si God, kara katakai i vilvilato, na Karisto Iesu akorong, iuang tarapoatu lomlomon tatana. 2Napo alis a panbukke ane singim, Timoteo, numai kag nat atu-tuman si kara lomlomon. Roron, ngoremna marip le si God tamara na kara VolavaKaristo Iesu ka sinong singim.

Aiveven vei akalkalit lok3Napo buk ku ago e iang e Epeso, val na-

tala antok ua si taun ang natapo usausa asikag tapasuk pelek ang anim ane Makedo-nia, ani ku pini na vap ang kipo akalkalit tamang matan akalkalit lok. Ku atakun iria.4Ku atakun iria kapa ani ki ago ta uli amunani kari taun si angakuskusai ta mamainta akuskus kapau, na telan si tataot i mat-matan tus using. Lau suke kapo vil asereia angkiki palau marai keve kapau, na parikkapa pakangai anira ani tara abis aro kana

vubuk a God, nang tarapo abis ia si seleni lomlomon. 5 Kag mengen madot sukana,ani tara atogon a lau i vinga ro na le si vingakapo daus tara kala pelek a maiten i laurikek na tara atogon a lomlomon tutuman.6Mangmatan kitala pasal pelek a lau roronsuke na kilapo telan si uli angmemengenaita keve mengen palau luai. 7Vap ang kipobuk asi kari katakai i akalit si keve saupai,sikei parik kipa nas a bil ang kipo mengentatana. Kipo mengen alava ta bil ang ririaakorong kipo vongvong ania.

8 Io, si kara malangas, ta keve saupaiang kipo ro, man tara abis tatana si selenro ina. 9 Sikei tarapo malangas kapa tasaupai parik kapa matung ani vap korong.Kapo matung aniria kipo uli putuk saupaina kipo vangang lava, ria kipo bil arikekna kipo tav mamaila ani bil kapo atailai,ria kipo abis a lau visuk na kipo raung atamaria ve rinaria, na vap po daungpulakaiang. 10 Ria kipo panik na kipo pasal alokpelek a lau ro i ago kuvul ta angkisnganan,ria kipo tainau vap, ri katakai i kapau, riakipo kapau mete saupai. Na ria aongospetau ang kari mang keve lau kapo tavangtunganan ve akalkalit tutuman, 11 niapalau a akus miminaungan ang le si Godroron luai, voiang katala alis iau asi kagakuskus tatana.

Posong ro si ngorem12 Napo posong aro Karisto Iesu kara

Volava si alis anig ta dual asi kag abis ania.Napo posong ro using katala taot iau valmangsikei a igenen angkoai si teng anikana abis. Na asukang katala atung iau asikag asosokai singina. 13 Kantanem natapomengen arikek aino ania, na natapo visarikek luai ani kana vap, sikei kata ngoremiau using parik natapa malangas a sa nat-apo abis ia, using natapo tav lomlomonlak. 14 Au na Volava katala ngorem alavaluai anig na kala alis alava anig ta lau ilomlomon na lau i vinga ro, nang tarapoatogon ia si kara angtogon ve Karisto Iesu.15Kana kapomangsikei a mengen tutumanluai, na kapo ro angkoai si tara kokelailakat kuluna, na kapo asukang ke. KaristoIesu kata mela serei kuli rina asi kaname asapang ani vap katakai i bil arikeknang nau napo soliu luai aniria aongossingina. 16 Sikei nia vanang a tukulai i kana

1 TIMOTEO 1:17 320 1 TIMOTEO 3:7ngorem anig, asi kana akalit amalangas takana vinga marip. Na e iang kala serei akankanuai i kana ngorem lava taun a vapang ki lomlomon lak tatana na kila kunteng ani to asikei. 17 Tara alatun a tulavavoike ka ago asikei, kapo tav angkoai luaisi mat, na parik tarapa arai korong aniata matara. Ninia kapo sikei palau a God,kana sinsinongan tavirimok i saupai ka kunago asikei. Tara uli mamaila ania. Tara ulisunguk alakat ani miminaungan ina asikei.Io, tutuman.

18 Keve pinipini suke, anim kag nat Tim-oteo, nalapo alis ua tatana velai ani malan-gas ke ta ri katakai i kus amalangas kitalaalis ua ta mengen le si God, ani ku uli usingaro kari keve mengen roron anim usingka pakangai anim si visvis roron ke, kanatarapo visvis singina. 19Na taun ku visvis,ku uli teng akit si lomlomon, na ku aivevenaro ani ku kala pelek a maiten i lau rikek.Mang matan vap kitala misag ani lau angna sukana kalapo tatadek kari lomlomon,val vul kuli liung. 20 Mang pongua iria tari Umenaio ve Aleksandero. Natala alisirilong e kungana i Satan, asi karilong kuina kilong nas ta kilong ago ta mengenarikek an ani God.

2Pinipini ani lau i sokotuk

1 Ainoai ina, napo buk alava ani tara uliangmemengenai ve God si selen i sokotukani ri vap aongos, velai ani posong aroania. 2 Na ani mamain ta tulava kapa, navap ang kipo teng a madot asi saupai, anikara ago ka marip ve ria na ka musik silaulauan angkoai si kana vubuk a God nakara ago ka talupus aro. 3Lau asukang kaporo na kapo auruk a God ke kara katakai ivilvil ato. 4 Na kapo buk alava ta ri vapaongos ki to na ani ki atogon a nas roronani tutuman. 5 Io, kapo sikei palau a God,na sikei palau a teteng i atatai akorong neiliuan i God ve ri vap, igenen ang kapo bilval tara, Karisto Iesu. 6 Iuang kata alis pokta kana to, samui i to si ri vap aongos.Na akuskus ke kata serei si taun akorongina. 7 Nambang tukulai ina luai God kalaatung iau ani naka katakai i akuskus naaposel kapa. Kag mengen kapo tutumanluai, napo tav kapau. Na kata atung iau

kapa ani naka katakai i akalit si ri vap ingising asi kari lomlomon atutuman.

8 Kag vubuk ta ri tauan si keve rina,man ki paus alakat a kungaria si sokotuk,kungaria ka daus using ki kala pelek amarala na angkiki. 9 Au na ani ri ainakapa, kag vubuk ani ki maus aminaunganangkoai palau singiria. Ki ago ta amaussom an ani pukun iria ta keve nem samuilava pulakai. 10 Sikei, talupus iria, kari kevelau roron. Matan aina ang kipo mengenamalangas ta kari soturungai mete God,kapo ro kari mengen ka angkokoai palau vekari laulauan. 11Au, ri aina kapomamaitenta ki luk akalit si selen asukang ke. Kimusikna ki longong aro. 12 Napo tav ainak aniaina si vil akalkalit vo si tutu taunai anitauan. Aina kapo ro ka musik. 13 UsingAdam kapo tauan na God kata piruma ainoia, na using ina lak Eva. 14 Na mang anu,Adam parik katapa uak si akipang. Ainaang kata uak si akipang na kala bil arikek.15 Sikei, ri aina ki sapang nei liuan i tauni kari ingus, man ki uli teng akit si lau ilomlomon, na lau i vinga ro,

3na lau daus velai ani mamaila. 1 Sukana

kapo mengen tutuman.Ainoinoai ka saka pok an

Man a mangsikei katala atung kanaainainak asi luk ani sinsinong i ainoinoai,kapo buk nang a abis roron. 2 Igenen kekapo mamaiten ta kana asan ka kalakala.Ka osongon kana sikei palau a aina. Ka ato-gon a lau i ananap. Ka saupai aro pok ia. Katalupus e mataria i ri vap. Ka katakai i aolaro ani ri sokoung. Ka angkokoai si pinipinikapa. 3 Ka ago ta inum soliu an. Ka ago tavisvis an, sikei ka marip palau a vingana.Ka ago ta katak an ta angsualai. Ka ago taigenen buk kapkap an. 4Kapo mamaiten taka saupai akorong ani kana vainagoan. Naka ararai ta kana inatus ki longong velai animamaila aro ania kapa. 5Man a mangsikeikapo tav angkoai si saupai aro ani kanavainagoan, ka saka aiveven aro an ani kanakuvkuvulan aGod? 6 Igenen angkanapalaukapo sakol, nia ka ago vei nganing kalatoroi tatana na God kala saupai ania val vopetau ang anira. 7Na mang anu, riria kipoago e taung i lomlomon, akus i igenen ke

1 TIMOTEO 3:8 321 1 TIMOTEO 4:16

ka daus, ani ki ago ta atogon mengen rikekan ania, na e iang ka ago ta koit an si kanaliliangus a vopo petau ang anira.

Katakai i papakangai ka saka pok an8 Ani vap ang voiang ki teng a kirim i

papakangai, ki talupus angkoai si ri vapki mamaila aniria na ki vap tutuman. Kiago ta inum soliu an, ki ago ta kapau anasi kari luk kapkap. 9 Ki uli teng akitmatsi akevkevai roron i kara lomlomon velaiani kalakala pelek a maiten i lau rikek.10 Ainoai i bil, tara atokngai aro aniria. Auna man kapo kovek ta bil kapo rikek sin-giria, le iang vanang na ki teng kirim. 11Auna kari keve aina kapa, ki talupus angkoaisi ri vap ki mamaila aniria. Na ki ago tamengen musik an, ki ago ananap, na kiatutuman si keve bil aongos. 12 Igenen tengkirimke ka osongon kana sikei palau a aina.Ka saupai aro ani kana inatus, na asukangpalau kapa nei kari vainagoan. 13 Au naria kipo abis atalupus, ki luk a asan roron,kovek i lolokovo si mengen amalangas takari lomlomon ta Karisto Iesu.

Tavirimok i roron i kara nas ani God14 Napo atogon lomlomonai asi me serei

sumasuma singim, sikei kana nalapo salikanim ta keve atatai asukang ke, 15 ani mannala amomole, kulapo nas a saka lau an eiang ri vap ki uli abis ania si kana vap a God,iuang kapo God i to, na kana kuvkuvulankapo kitip tung i tutuman. 16 Kana kapotavirimok i akevkevai roron i kara nas aniGod. Kata serei si pukun i ri vap, Malan-ganto kata atutuman amalangasai ania, riangelo kita arai ania, kita akuskus tatana simatmatan vap, kita lomlomon tatana kulirina, au na ki luk miminaungan alak ia.

4Tav lomlomon ka serei kuli rina

1 Malanganto katala mengen amalangasaro ta si akamusai i taun mang matan vapki pasal pelek a lomlomon asi kari usingani akalkalit kapau le si keve malangantorikek. 2Keve akalkalit asukang ke ri katakaii kapau ki akalit tatana. Vap ke kala kovekaongos kari nanasai ro asi kari ming silau rikek. 3 Kipo atakun ri vap asi ago taosongon an na kipo saupai kapa ta ki alalsi mang keve pok. Sikei God kata asinonga keve bil aongos, na riria kipo lomlomon

na kipo nas a tutuman, ki luk ia velai aniposong aro singina. 4 Tarapo malangas takipo roron aongos kana keve bil i asinong aGod, na tara ago ta kilis an ania, sikei taraluk ia velai ani posong aro, 5 using kilapodaus a keve nem ang le si kana mengen aGod na le si kara sokotuk.

Igenen ro si abis ani Karisto Iesu6 Man ku atulisai ani keve pinipini suke

si mamain ta tungara, kupo mangsikei aasosokai roron si Karisto Iesu, using kupouli amasung aro anim si kevemengen i karalomlomonna kupo usiusing akalkalit roronval kutala uli abis ania. 7 Ku ago luai taatu talinga using ani mamain ta akuskuskapau pulakai, voiang kipo tav angkokoaisi kana vubuk a God. Kapo ro ri aina lapanki telan singina. Sikei numai ku akatakpok ua asi kam using ani laulauan roronsi God. 8 Arai, si amadot ani pukun kapopakangai lik, sikei usiusing ani laulauansi God kapo pakangai ani keve bil aongos,using tara luk a ro ina si to ke na si to emung kapa. 9 Kana kapo mengen tutumanna kapo ro tara ainak aro ania. 10Si oring kenamemtala uli gese alava using ia. Mengenang kapo asukang ke ta taratala atu mata siGod, vopo to ang, nia na katakai i vilvil atosi ri vap aongos, na laba ina si vap ang kipolomlomon.

11 Ku akalkalit kara vap ta keve bil ke naku ararai amadot ta ki usiusing ia, 12 na kaago ta mangsikei ka altaunai anim usingkupo natung lak. Sikei ku amarak aro eno ani ki using ua si kam lau i mengen, sikam paspasal, si lau i vinga ro, si lomlomonna si daus. 13 Ku uli dual lisai pok animsi tataot ani mengen si God dong a ri vap,ku akuskus tatana, na ku uli pinipini aniriakapa tung si name serei singim. 14 Ku agota lomon alik an ani alilis ang kuta luk iasi taun ang a keve vap lava kita akanangaianim velai ani mengen i kus amalangas lesi God. 15 Kapo ro ku uli aiveven akit anikag keve pinipini, ku alis kirol aro aongosua singiria, ani ri vap aongos ki arai anikam polpolokan. 16 Ku aiveven akit kamlaulauan na kam akalkalit. Ku uli tung akitsingina, na e iang kupo vil asapang pok uana ria kapa vap ang kipo kolongong ua.

1 TIMOTEO 5:1 322 1 TIMOTEO 5:255

Kara laulauan taun a mang matan ka sakapok an

1Ago ta tatapokai som an ani ri vap lava,sikei ngangapokai aro aniria val kipo kevetamam. Au na ani ri natung val keve tasim.2 Na ani ri aina lava val kipo keve rinam,na ani ri aina tanginang val keve taum talaulauan ang kapo daus atutuman.

3 Ku kinle aro korong a mainang angkapo inongos atutuman. 4 Sikei man tamainang kapo atogon kana inatus vo takeve tivuna, inatus ke kapo ro ku pini iriaani ki katak aino ta akalit ani kari angtogonve God si selen ke ta ki uli aiveven anikari matan vap akorong, asukang ani kipolpol aro na poisan a aiveven an si kevetamaria, keve rinaria na keve tivuria. Usinga laulauan asukang nang kapo auruk a God.5Arai ani mainang vopo inongos atutumanang na kapo ago papalik, ta kapo aina ulilomlomon ta God, na kapo uli sokotuk sikeve taun asip ani ta kana papakangai.6 Sikei, arai ani mainang vopo uli buk sangusing ani uruk palau ang, lenginang kalapomat si kapo to lak. 7 Io, ku alis kara vap tapinipini suke, ani ka ago ta atogon oring anvoiang ka atogon mengen singina. 8 Manta mang igenen kapo tav lis ani kana patvap, vo e iang si kana vainagoan akorong,nia akorong kalapo agel suai ani lomlomon,na e iang kalapo rikek siuk luai ani igenentav lomlomon. 9 Mainang, kana asan kaago ta tung an si kana luk papakangai mankanamatas parik kapa liu a 60. Ka osongonta kana sikei a tauan, 10 na kana laulauanro kapo malangas mete vap duk si aivevenani inatus, lau i aiveven ani ri sokoung,galui ani kakiria i ri vap gogoai, pakangaianiria kipo duai a maiten, na kapo uli alispok ani pukun ina si mamain ta abis roronaongos. 11 Sikei ani matan mainang angkipo aina tanginang lak kari asan ka ago tatung an, vei nganing a buk osongon kalavil angau kari ainainak si abis ani Karisto.12Na si oring suke kipo taoke dong pok iriata maiten, using kitala putuk kari ainoaii palapalatung. 13 Au na kilapo sinongpalau, marangan, na lau i laklak lu pulakai,sikei parik nang ta lau asukang papalik,mamain ta teteng i pege alava palau, telanta mengen ta lau si mang matan petekai,

na mengen kapa ta bil ang kapo tav roaniria si mengen tatana. 14 Asukang nakag vubuk ta matan mainang ang, na kipoaina tanginang lak ki osongon asi kariapitus, na ki aiveven kari vainagoan, anikari laulauan ro ka ago ta li pangau anani mengen rikek alak le komo. 15 Mangmatan lenginang kitala pokai ani kari launa kila pasal akipai asi kari using ani Satan.16Man a aina lomlomon kapo atogonmangmatan mainang nei kana vainagoan, kaporo ka papakangai aniria, ani ka ago tavil amaiten an ani kuvkuvulan aongos, naasukang tarapo angkoai si pakangai ani vapang kipo inongos alava luai.

17 Kara keve vap lava, ria kipo asasangaro na nei kuvkuvulan, kapo ro tara taotalava iria. Laba luai ina, riria na vapang kipo telan si mengen ta akus ro nasi pinipini ani ri vap, tara sunguk alakatiria. 18 Using a mengen i nei salsalik kapoatai, Ago ta ngagum bat ani nguruna ibulumakau taun ang kapo kopiek a pauk ikon singina, na kapo ro ri katakai i abis kiluk kari seupok. 19Ku ago ta sumasuma anta mengen i posong arikek ani ainoinoai,sikei man kalapo pongua vo potol a igeneni ainak ania, ku asereiai vang ania. 20 Riakipo bil arikek, ku tatapokai aniria meteri vap, ani ta mang matan e iang ki kunlolokovo. 21 Kag mengen kitmat luai ematana i God na Volava Karisto Iesu, nakana keve angelo kata pilak iria, ani ku abisusing aro na keve pinipini ke na ku tavsuai palau ani igenen, sikei si abis usingani posong aro, ka ago luai. 22 Ku ago taamalak akanangai som ani igenen asi kanateng kirim. Ani lau rikek si mang matanvap ku ago ta pakangai neina. Aiveven batpok ua ani ku daus. 23 Ku kamus ta inumlaman palau, na ku inum men vaen lik anivingam, na asi pakangai kapa anim si menmalepen vopo uli vis ang anim.

24 Mang vap, kari lau rikek kapo malan-gas luai, asukang ta man ki an tung metesaupai, lenginang kila nas ia. Au na mangvap, kipo abis mumun kari keve lau rikek,sikei ka kun serei nei ring malangas lak.25 Au na si abis roron kapa, kapo kunasukang palau. Man tara abis ia e ringmalangas vo e ring mumun, sikei ka sereie ring malangas lak.

1 TIMOTEO 6:1 323 1 TIMOTEO 6:216

1 Riria kipo asosokai palau, ki lomonalava na keve taukai iria, na ki mamailaaro aniria. Ani ka ago ta atogon mengenvisuk ani asan i God vo ani kara akalkalitle komo. 2 Au na man a keve taukai iriakipo vap lomlomon, ri asosokai ki ago talomon alik an aniria marai kipo tungaria.Sikei ki aunai abis aro aniria using kari abispapakangai kapo pataun a vap lomlomonna kipo angtogon ve ria.

Akalkalit lok na tauia tutumanKeve pinipini ke, ku asumsumal iria ani

ki using ia. 3 Man a sikei kapo asangaiani akalkalit lok, na kapo tav ainak anikeve pinipini roron ke kara Volava IesuKaristo, vo keve akalkalit i kana vubuk aGod, 4 iuang nang kapo toroi palau si kananas, sikei kapo tav nas ta ring nem. Vapasukang, kari lomlomonai visuk ka vil iriaani ki uli buk siang nei keve angsualaina keve anggegelai voiang kipo asereiaiani laulauan i mata, angkiki, pege arikek,tupang palau, 5 na kipo uli angmamaralaiusing a lomlomon iria kapo lok. Tutumankalapo kovek singiria, na kipo buk ani manki pege aro ta kana vubuk a God, ki luksamui asi kari tauia. 6 Sikei ka tutumanta laulauan roron mete God velai ani karalomlomonai ka soisinong si sa tarapo ato-gon ia, nia vanang ka asereiai ani tauiatutuman. 7 Using tarata serei ta kungavaras palau kuli rina, au na man tara pasalpelek pok ia, tara tav luk le ta ring sikei a bilkapa. 8 Io,man tarapo atogonpok asi anganna vakup i kavat, kapo ro kara lomlomonaika soisinong singina. 9Riria kipo buk tauia,ki uak si amil na liliangus. Na keve vubuknio rikek ka teng akit iria taun a puka vemat. 10 Using a vubuk taun ani kapkap,ninia kapo tukulai i mamain ta lau rikekmiang. Mang matan vap kitala auak karilomlomon singina, na kilapo asalak pok iriata keve mamakus rikek luai.

Visvis ro i lomlomon11 Sikei numai, kana igenen a God, ku

sip taliung a keve lau suke, na ku using aselen ke. Kam laulauan ka korong, ku abiskana vubuk a God, ku lomlomon, ku ulivinga ro, na ku tung akit velai ani vingamarip. 12 Ku visvis adual si visvis roron ilomlomon. Teng akitmat si to asikei angGod katala songo ua taun ia, si taun ang

kuta mengen amalangas ta kam lomlomonmete vap miang singina. 13 Kag mengenkitmat luai e matana i God vopo alis toani keve bil aongos, na e matana i KaristoIesu, iuang vo mengen amalangas aro luaiang e matana i Pontio Pilato, 14 ani kuuli abis using ani pinipini ke, ku uli daussingina na ka kovek i oring asi mengenarikek anim singina tung si kana serei karaVolava Iesu Karisto, 15 voiang a God kaasereiai ania si kana taun akorong. God kekapo God i atautauia, nia kara ring sikei aainoinoai. Kapo tavirimok ani keve tulavana keve ainoinoai aongos luai. 16 Niniapapalik ka tavmat korong, na kana ring ipoago parik kapa angkoai si pasal asung inausing kapo malangas riparipagan. Kapokovek ta sikei katala arai tapai ania, naparik kapa angkoai kapa si arai ania. Taraposong alakat a lavlabat i kana asan, niakapo kitmat asikei. Tutuman.

17 Ku pinipini iria vap po tauia ang sitaun ke kuli rina, ani ki ago ta lomon alavapok an aniria, na ki ago ta atu lomlomonan si tauia palau ang voiang ka kovek lak.Sikei ki atung kari lomlomon si God, usingnia kapo alis atauia luai anira ta keve bilmiang asi kara uruk. 18Ku pini iria asi kariuli abis ani lau roron, ki uli abis animamainta avibisan roron si pakangai animang vap.Ki vap alis na ki alis alava velai ani uruk.19Si selen ang vanang, kipo asinong akuvula tauia kitmat ani to ang e mung, na e iangkian teng a to tutuman luai.

20 Numai Timoteo, ku aiveven akit arona keve pinipini ke kana napo alis uatatana. Ku taval suai ani mamain ta men-gen palau tav angkoai ve kana vubuk a God,na mamain ta lomlomonai kipo anggegelaitatana na kipo kin ia ta nas tutuman sikeiparik kapa asukang. 21Matan nas asukang,mang matan vap kitala usiusing ia, na kianlapo uak pelek a selen i lomlomon.

Roron ane singimi.

2 TIMOTEO 1:1 324 2 TIMOTEO 1:18

Apongua i buk aniTimoteo

Timoteo kapo paluana i Paulo neiavibisan i Akus Ro. Asukang a Paulokala salik a buk ke ane singina, ani kaatatai ia ta keve laulauan kipo roron,voiang kapo mamaiten ta ka uli usingania. Ani Timoteo, nia akorong ka madotkana lomlomon, na ani laulauan roron iasoung ani akus ro i Iesu Karisto ka uli agosingina. Ka using akorong luai ani kanakeve mengen a God. Na ka ago ta lolokovoan ani vap ang kipo vil akui, vo ali maitenania. Ani ka dual, asi kana teng aro aniabis ang God katala alis ia tatana. Ani kaago luai ta atu talinga using ani mamainta kalinga vongvong, singiria matan vappo kovek i lomlomonai ro. Matan mengenang, kapo nas ani vil arikek luai ani vapang kipo longong ia. Ani ka lomlomonaiakit ani kana keve laulauan i ago na Paulo,na ka usiusing ia, using kapo laulauan ilomlomon matukal, ago marip, na vinga rokapa taun ani mang keve tungana, kuvulvelai ani paus ani mamaiten.

Mengen i angruduai1 Nau Paulo napo aposel ani Karisto Iesu

le si kana vubuk a God, using a mengentutuman i to, nang tarapo to tatana si karaangtogon ve Karisto Iesu. 2 Napo alis apanbuk ke ane singim, Timoteo, numaikag nat ro. Roron, ngorem na marip anesingim le si God tamara naKaristo Iesu karaVolava.

Tung akit si akus ro3Napo alis kag posong aro si God, voiang

napo abis ania asukang val kag vap ainokita kun abis ania. Napo atogon amalangasro ke ta si kag abis ania, vingag kapo daus.Io, na tukulai i kag posong aro using si kevetaun aongos napo uli lomlomonai anim sikag keve sokotuk. 4 Na taun ang napolomon kam asia lumata napo buk alava aninaka arai pok anim na nanla uruk alava.5Napo lomlomonai ani tutuman i kam lom-lomon. Matan lomlomon ang ri tivum taLois ve rinam ta Eunike kita atogon ainoia, na napo nas ta kana kupo kun atogon

ania. 6Au, le si oring suke napo buk anguansulai an anim ta ku aureurek atanginang aalilis ang God kata alis ua tatana si taun angnatala akanangai anim singina. 7 Using aGod parik katapa alis ira ta lau i lolokovo,parik. Sikei kata alis ira ta kitmat, lau ivinga ro, na lau i saupai aro pok anira.8Asukang na ku ago ta leng an ani akuskusamalangas ta kara Volava, na ku ago taleng an marai kag po ago nei gogotan ke.Sikei ku tung ve nau si kui ke na tarungsunguk na akus ro si kitmat i God, 9 niakatala asapang ira na katala songo ira anitara kakana asikei. Parik ta si mangsikeia sa taratala abis ia, parik, sikei si kanalomlomonai akorong na kana roron, nangkata atung ia anira si Karisto Iesu aino lekabang. 10 Au na kana vang si taun kekatala serei e ring malangas si kara katakaii vilvil ato Karisto Iesu, nia kata goengsuai ani kitmat i mat na ka asereiai ani toasikei asukang val akus ro ina kapomengenamalangas tatana.11 Io, na ani akus ro ke, katala atung iauani naka abis ania, asukang ta katakai iamalmalangasai, aposel, na katakai i akalit.12 Si oring suke vanang nalapo siang neikui ke. Sikei parik napa leng. Using napoatogon kag igenen natala atung kag lom-lomon singina. Napo nas luai ta nia kapoangkoai si aiveven akit ani sa natala alis iae kungana tung si taun ang e mung. 13Kagkeve pinipini anim, ku usiusing aro ia nakam akalkalit ka sikei palau val natala ataiua. Ku teng akit si lomlomon na lau i vingaro si kam angtogon ve Karisto Iesu. 14 Kuaiveven aronamengen tutumanangkutalaluk ia, si kitmat i Malanganto Gogoai, nangkapo ago ve tara.

15 Kupo malangas ta keve tungara aon-gos e Asia kitala sang pelek iau. Ri Pugelove Eremogenes kapa. 16 Kag sokotuk meteVolava ta ka akalit ta kana ngorem si kanapatvap a Onesiporo, using kata mepo uliauruk anig na parik katapa leng ani kag poago nei gogotan ke. 17 Si kana melapo agoang e ke e Rom, katapo dual ta gulegulena kamela sabonai korong anig. 18 Kagsokotuk mete Volava ta ka ngorem ia sitaun angman kan tung ematana. Kupo nasaro kana keve laulauan ipo pakangai anganig e Epeso.

2 TIMOTEO 2:1 325 2 TIMOTEO 2:262

Katakai i visvis ani Karisto1 Asukang a numai, kag nat, ku ago akit

si kam angtogon ve Karisto Iesu na kutauia si kana roron. 2 Au ani keve pinipiniang nata pini ua tatana e mataria i vapmiang, napo buk ani ku alis ia si vap angria kipo vap atutuman na kipo angkoai siatatai aro ani mang matan. 3 Ku sungukpapakangai kuvul ve namem si mamaitenval kupo katakai i visvis roron ke KaristoIesu. 4 Katakai i visvis parik kapa volvolaipulakai si keve telan palau i to ke, parik.Sikei kapo uli buk ani ka auruk kana tulava.5 Asukang kapa si katakai i sang aro. Parikkapa angkoai si luk ani kuku miminaunganangman parik katapa using akorong a kevesaupai i sang ang katapo sang singina. 6Auna katakai i abis matang kapa, man katalaabis alava, nia kapo ainoai i igenen asi lukani palpal i uai i kana matang. 7 Ku ulilomon akit ani mengen ke napo atai uatatana. Au na Volava ka amalangasai anianei vingam.

8 Ku lomon akit a Iesu Karisto, katatapasuk pelek amat na kapo tivuna i David.Nia na akus ro ke napo tung ania. 9Tukulaiina na namelapo matung nei gogotan keval katakai i bil arikek. Sikei mengen siGod, parik kapa angkoai si ki got korongia. 10 Asukang vang a napo sunguk a kevemamaiten aongos ke, ani vap ang God katasongo iria, ki kun luk kapa ani vilvil ato siKaristo Iesu, kuvul velai ani miminaunganasikei. 11 Mengen ke kapo tutuman luaita man taratala mat kuvul ve nia, tara anto kuvul ve nia. 12 Au na man taratalatung akit nei kui, tara an kun sinong kulisinsinong i saupai ve nia. Na man taratalagel suai ania, nia kapa ka kun gel suai anira,13naman taratala tav tutuman, sikei nia lakkapo uli tutuman, using parik kapa angkoaisi gel suai pok ania.

Katakai i abis ro14 Ku uli alomon pok aniria ta keve men-

gen ke. Pini amadot iria e matana i Godani ki ago ta angsual an ta keve mengenpalau. Kapo tav pakangai na kapo vil arikekiria kipo kolongong. 15Ku atokngai amadotta ku tung e matana i God na ka ainakanim val kana katakai i abis ro. Na e iangka kovek i bil ku mese singina, na ku uli

vil atapalas aro ani kana mengen tutuman.16 Sikei keve mengen tangis palau i agelani God, ku ago ta telan an tatana. Usingria nang kipo uli mengen asukang, nganlakki aunai pasal akipai ani God si kari keverikek. 17Kari matan akalkalit kapo asukangval makas rikek na nganlak ka angkoai siangan ani pukun i nei kuvkuvulan aongos.Nang a mang pongua iria ta ri Umenaio vePileto, 18 kilongtala pasal suai ani akalkalittutuman, using kilongpo mengen ta leng-inang a vap mat kitala tapasuk pok. Nasukana kilongla vil atagoeng a lomlomonsi mang matan. 19 Sikei kantanem, kanakelkelai tokos a God kapo tung akit, nakatala akanangai ania tamengenke, Volavakapo nas iria, vap ang kakana, na mana sikei kapo mengen amalangas ta asan iVolava, ka papelek a lau rikek. 20 Man avainagoan lava, na kapo atogon a mamainta asisiang neina, parik ta riria aongos kipokeve asisiang miminaungan. Sikei mangmatan kipo keve bil visuk palau. Matanasisiang miminaungan ang ki abis a keveavibisan talupus tatana, na mang matanasisiang, parik. 21 Au na man a sikei katalavil adaus pok ia pelek a keve bil visuk, iokalapo asisiang vanang ani avibisan talu-pus, ila itoiton adaus angkoai si vo taukaiina ka uruk singina. Na kalapo usausa aroani keve avibisan ro aongos. 22Ku sip peleka keve vubuk rikek i natung, na ku sangusing a lau korong ve lomlomon na vingaro na marip, kuvul ve ria kipo songo sereisi Volava ta vinga daus. 23Ago ta atu talingausing ani nio vo igenen tav nas, using kupomalangas ta kipo tak aserei a keve maraladuk. 24Asosokai si Volava ka ago ta igenenmarala an, sikei ka uli pakangai ani ri vap,ka igenen katak ta pinipini na ka uli vingamarip. 25 Au na ria kipo buk tubat ania,ka pini aro iria ta vinga marip, velai anilomlomon ta God ka atun kinle iria ani kilomon pokai na ki pataun a tutuman. 26Asikari lomlomonai aro pok na ki salai si kanaliliangus a vopo petau ang anira, voiangkatala kong akit iria tatana asi kari usingani kana vubuk.

3Laulauan si ri vap si akamusai i taun

2 TIMOTEO 3:1 326 2 TIMOTEO 4:111 Kana napo buk ani ku malangas ta si

akamusai i taun ka atogon a keve matantaun rikek luai ki serei. 2 Using ka atogonvap ki lomlomonai papalik pok tataria, kibuk using a kapkap, ki alalakas, ki amas, kimengen arikek, ki sualpok a keve tamaria,ki tav poso aro, ki visuk, 3ki kovek i ngorem,ki tav lomon suai, ki mengenmusik, ki tavaani saupai aro pok aniria, ki bis sumasuma,ki misag ani lau ro, 4 ki katak ta apupu,ki marala sumasuma, ki uli mengen ta riakipo ro, na ki uli sang using ani mamainta uruk, sikei si auruk ani God kipo tava.5 E komo iria, kipo kapau ta kipo usingkana vubuk a God, sikei kitmat ina, kipogel suai ania. Ku ago akipai luai ani vapasukang. 6 Using kipo vap katak ta lak lupulakai asi tak suai ani ri aina ngau, voiangkilapo asalak kari keve asasalakan lava ikari keve rikek, na kari mamain ta vubukrikek kapo saupai aniria. 7 Kipo uli buknas ani bil tanginang sikei kipo tava luaiani kinle ani tutuman. 8 Vap rikek suke,kipo asukang palau val ngono tauan ke riIanes ve Iamberes kilongta angsual ve kanaabis a Moses, using riria kapa kipo kunangsualai ve mengen tutuman. Vangangiria kapo vong luai, au na ani akalkalitro i lomlomon, kitala atolongon luai ania.9 Sikei ki ngau sumasuma using kari nio kamalangas si vap miang, asukang val ngonotauan suke.

Akamusai i sokotuk lava ani Timoteo10 Sikei numai, kutala nas aro kag keve

akalkalit, na kag keve laulauan i to, kagdual, kag lomlomon, kag vinga ananap,kag lau i vinga ro, kag lau i tung akit,11 keve mirik na kui natala kui tatana si sakitala abis ia singig e Antiokeia, e Ikonionna e Lustara. Sikei keve bil aongos suke,Volava kata asapang iau pelek iria. 12 Io,kapo asukang, riria kipo buk using ani kanalaulauan a God si kari angtogon ve KaristoIesu, ki nas aro na vilvil akui. 13 Au na rivap rikek, ri katakai i kapau ki pasal tauna rikek asi kari an rikek luai. Ki dual sikapau ani mang matan, na mang matankapa ki kun kapau aniria. 14 Sikei numai,ku pasal akit si keve pinipini ang kutalaluk ia, na kulapo nas luai ani tutuman ina.Using kupo nas a vap ang kitala alis aino uatatana. 15Kupomalangas ta le si kamponat

lik ang, kutala uli katak tamengen i salsalikgogoai, nia kata amalangasai anim asi kamluk ani vilvil ato kuli kam lomlomon siKaristo Iesu. 16 Keve mengen aongos i neisalsalik kapo kalingana i God. Na kaporo si pinipini, tatapokai, vilvil akorong, naakatak ani ri vap asi kari using ani laukorong. 17 Au na le iang, kana igenen aGod ka usausa aro luai si abis ani mamainta avibisan roron aongos.

41 Napo mengen ua e matana i God na

Karisto Iesu, nia ka saupai lak ani ri vapto kuvul ve ria kitala mat, au na usingkana serei pok na kana saupai papanai,kana kag mengen kitmat anim asukang ke.2 Ku akus amalangas ta kana mengen, naku uli usausa si taun roron na taun rikekkapa. Ku vilvil akorong, ku tatapokai naku akaisap, velai ani ananap aro na ku piniaro ri vap. 3 Using ka serei lak a taun, nari vap ki misag ani longong ani akalkalitkorong i lomlomon. Na ki using kari vubukakorong na ki songo na keve katakai i akalitmiang asi kari mengen aniria ta mengenria akorong kipo buk longong ania. 4 Kitaval taliung a mengen tutuman, na ki atutalinga using a keve akuskus palau. 5 Sikeinumai, vangangim ka uli tapalas si taunsuke. Ku tung akit aro nei mamaiten, kuabis aro val katakai i akuskus, na ku vilapunuk aro na keve avibisan aongos i kamkirim.

6 Using nalapo puka, na rangai ig katalatilingai val alilis serei si God. Na kalapo an-gasungai a taun asi kag pasal suai. 7Natalavisvis nei visvis roron ke. Natala sang aronei angkaul i to ke. Nata lapo uli teng akitsi kara lomlomon. 8 Au na sukana na kukumiminaungan i lau korong kalapo sinongkokoai anig, voiang a Volava, ka akuku lakiau tatana si taun ang e mung, nia kapokatakai i saupai korong luai. Na parik taanig papalik, sikei ani ri vap aongos, riakitala atumata velai ani lomlomon kaisapta kana serei pok.

Mang keve aikut si Paulo9 Dual aro na kume serei sumasuma

singig, 10 using Demas katala mangal a kulirina ke na kala sip pelek iau ane Tesalonike.Au na Kereskes kala kun pasal ane Galatiana Tito ane Dalmatia. 11Ring Lukas papalik

2 TIMOTEO 4:12 327 2 TIMOTEO 4:22kana ve nau e ke. Arai le ani Marko aneke, using kapo nat ro, nia kame pakangaianig si kag abis. 12 Natala asok a Tukikoane Epeso. 13 Kag vakup vunga ipo alak,nata lomon taun ia si Karpo e Toroas. Kuluk ia ane ke. Na kag keve volo buk kapa,na anu i abis ta pauk i vongo ang, napobuk ia kapa. 14 Aleksandero, igenen vopoabis si aen ang, kata vil akui alava luai anig.Volava ka ngenget a sa katala abis ia singig.15 Kapo ro ku aiveven akit ua si igenen keusing katala angsual alava nang ve kamemmengen.

16 Si kag ainoai i mengen bat pok anganig, kata kovek luai i mangsikei asi tungve nau, aongos kitala pataliung iau. Sikeikapo ro ki ago ta sunguk an ani mamaiteni lau ang. 17 Volava kata sakalvanga naka arudualan iau, ani akus ro ka soungamalangas luai le singig na ri vap i ngisingaongos ki longong ia. Io, katala asapangiau pelek a nguruna i laion. 18 Volavaka asapang iau pelek a keve visvis rikekke, na ka ariuk lak iau ani nakan ago arometekuku si kana vainagoan. Lavlabat ikana maumausan ka ago asikei. Tutuman.

Mengen i posong ro si angtaliungai19 Lis kag posong aro si ri Piriska ve

Akulas, na si kana matan vap a Onesi-poro. 20 Erasto katala ago pok e Korinto.Toropimo nata pasal pelek ia e Mileto nakapo malepen. 21 Dual na ku serei suma-suma aino ani taun livus ang. Eubulo,Pudes, Linos na Kalaudia, ria ve keve tun-gara aongos e ke kipo lis kari posong arosingim. 22 Volava ka auai ve malangantoim. Roron ane singimi.

TITO 1:1 328 TITO 1:14

AniTitoTito parik kapa igenen i matan vap ang

ri Iudaia. Sikei taun kata sakolai ani kanato, kala pakangai ani Paulo si kana keveavibisan i aposel. E ke, kapo ararai taPaulo katanla atolongon tapai ani Tito sikulanusa Kereta, ani ka aiveven a avibisani keve kuvkuvulan i lomlomon nei palpalang. Neina i panbuk ke, ainoai i mengenkapo asukang ke. Kari laulauan ri vap iKereta parik kapa aunai roron (1:10-13).Paulo, si kana ispokai, kapo mengen ta ige-nen kapo buk serei ainoinoai ani avibisani nei kuvkuvulan, kapo ro kana laulauanka roron luai. E mung kala atatai a Titota laulauan asi akalit ani siksikei i mangkeve tauan kuvul ve ri aina, asukang valtauan na aina lava, na ri natung kuvul ve riasosokai palau. Si akamusai i panbuk kapomengen ta Tito, kapo ro ka akalit ri tauanve ri aina ani ka sikei palau a vingaria aniriaangpokpokai. Kapa, ki vil a mang keveabis i laulauan roron singiria pok, na ane simang matan vap petekai. Ki ago ta kalingamarala, na angsualai ve mang matan vap.

Mengen i angruduai1 Nau a Paulo napo asosokai si God

na napo aposel ani Iesu Karisto. Usingkatala soko atulisai anig ani nakan men-gen amalangas ta mengen tutuman si vapang God katala pilak iria ani ki lomlomonlak tatana. Nas tutuman ve lomlomon,nang ka ausingai aniria taun a lau koronge matana. 2 Ani nas ang ve lomlomonka sinong singiria kokoai ani ki teng a toasikei, to ang a God kata posong ia le ka-bang le aniria. God nang parik kapa kapaukorong. 3 Au, na kala serei a taun i atungang ta God, na kala amalangasai ani kanamengen nei kalingaria i kana mamain takatakai i akuskus ani ki akus tatana nei ringmalangas. Nambang a abis i akus ta kanamengen, God kara katakai i vilvil ato katalakun asok anig asi abis ania. 4 Napo alisa panbuk ke singim, Tito, numai kag nattutuman si karung sikei palau a lomlomon.Roron namarip le si God tamara na KaristoIesu kara katakai i vilvil ato, ka sinongsingim.

Kana abis a Tito e Kerete5 Tukulai i kag atatung tul ang anim e

Kerete ani ku vilvil akorong a mang mataninongos i abis i tav vil akorong lak, na kusoko atulisai ani mang keve vap lava asikari aiveven ani siksikei a rina asukangpalau val kag atatai ang anim. 6 Igenenang ku soko atulisai ania, ka kovek i laurikek ki mengen arikek ania singina. Naka osongon kana sikei palau a aina, kanainatus ki lomlomon ta God, na ki ago taatogon mengen arikek an aniria si mangmatan laulauan nio kipo visuk, na si longogel. 7 Kapo ro ta katakai i aiveven ang kakovek luai ta lau ki mengen arikek aniasingina, using kapo paus kana abis a God.Ka ago ta vilvil alava an, ka ago ta maralasumasuma an, ka ago ta aunai i inum vaenan, ka ago ta visvis an, na ka ago ta kapau ansi vubuk using ani kapkap. 8Sikei ka igenenkatak ta aiveven ani vap sokoung. Ka ulibuk ani laulauan roron, ka lomlomonai aro,ka uli abis ani lau korong, ka igenen vingadaus, ka uli saupai aro pok ania. 9Au, na kateng akit aro na keve akalkalit roron aon-gos ang val namemtala akalit tatana, anika angkoai singina si kun pinipini ta akalitkapo tutuman, asi kana akikit ani mangmatan na asi kana aoles aniria mamain takatakai i sualpok.

10 Io, napo buk ani ku soko atulisai anikeve vap lava asukang suke, using vapmiang nang kipo keve katakai i sualpok,na kipo vap amanga lava palau ta keveakalit kapau tav pakangai. Vap po uli dualang ta mengen i lampulit, ria palau nang,kipo atogon a lau ke. 11 Ku atakun iriaani ki kamus luai, using kipo goeng a keveangtama tamatan akalkalit parik kapa ro simengen tatana, sikei kipo buk luk kapkappalau si ri vap. 12 Kapo asukang palau valposposong ang si kari mang katakai i kusamalangas kata mengen asukang ke, “RiKerete mamain ta katakai i kapau si kevetaun, na kipo bil val ri kei kalat, na kipo samlava, keve katakai i marangan luai.” 13 Au,na mengen suke kapo tutuman. Asukangna napo buk ani ku tatapokai ani vap posual pok ang ani kari lomlomon ka atutu-man, 14 na asi kari ago ta lomlomon an takeve akuskus palau si ri Iudaia na mamainta saupai si vap po agel ani tutuman ang.

TITO 1:15 329 TITO 3:715 Riria kipo vinga daus, keve bil aongoskapo ro palau. Sikei riria nang kipo vingavisuk na kipo tav lomlomon, kapo kovekluai ta mangsikei a bil kapo daus. Kalaporikek a lomlomon iria na parik kilapa an-guan kinle ani angpetpetekai i ro na rikek.16 Kipo antok ta kipo nas a God, sikei karikeve lau kapo akalit ta parik kipa nas ia.God kapo misag luai aniria, mamain takatakai i longobot, na parik kipa angkoailuai si teng ani abis ro.

2Pinipini roron asi using

1 Sikei numai, kapo mamaiten ta kuatatai ta mamain ta nem kipo korong valakalkalit tutuman. 2 Ku pinipini na ma-main ta vap lava ani ki ago ta soliu an,ki talupus na ri vap ki mamaila aniria, kisaupai aro pok aniria, ki uli lomlomon, naki uli vinga ro na ki uli tung akit. 3 Au, naku pinipini asukang kapa ri aina lava aniki pasal ta laulauan i mamaila tutuman, naki ago ta katak an ta ki arikek ani mangmatan, na ki ago ta katak an ta inum vaen,sikei ki akalit ta sa keve laulauan kipororon, 4 ani mamain ta aina tanginang kiuli dual ta ngorem na pakangai ani karikeve tauan kuvul ve kari inatus, 5 na aniki saupai aro pok aniria, na ki daus, na kiavibis aro nei kari keve vainagoan, na kingorem, na ki naung ani keve kisngaria. Sikeve lau korong suke ki tav mengen avisukani Akus i God. 6Na asukang kapa ani ri vaptanginang, ku kun asumsumal kapa aniria,ani ki saupai aro pok aniria. 7Na numai, sikeve nem aongos, kam laulauan ka roronani ki arai using le singim. Ku vinga dausaro na ku atutuman si kam pinipini, 8 nakam keve atatai ki tutuman aro aongos,na ki tav angkoai si sabonai ta ring rikekneina, ani vap ang kipo tutubat ua, ki guleta ring asi kari mengen arikek anira naki mese. 9 Au na ani mamain ta asosokaipalau, ku pini iria ani ki longong aro nakeve taukai iria si mamain ta nem aongos,na ki uli atokngai auruk aniria na ki ago tasualpok an aniria. 10Na ki ago ta tainau pokan. Si keve lau korong suke, keve taukaiiria kila lomlomon atutuman tataria, na simamain ta laulauan ro asukang, ri vap ki

arai ania na ki mangal na akalit i God, karakatakai i vilvil ato.

11 Io, kam keve pinipini asukang kapogon lakat kuli kana alilis roron a God,voiang katala serei nei ring malangas si vilato ani ri vap asip. 12Au, na alilis roron angkapo atatai ira ani tara misag luai ani kevelaulauan tav angkoai ve kana vubuk, na asikara misag ani keve vubuk rikek i kuli rinake, ani tara uli saupai aro pok anira, tarauli bil aro, na kara lau si pangau i kara to eke kuli rina ka uli angkoai val kana vubuk.13 Lak si tarapo kokoai, tara atumata tatauia roron ang ka serei ta miminaungan ering malangas, nang kara God lava na karakatakai i vilvil ato Iesu Karisto, 14 vopo lispok ang tatana asi kana samui apok anirapelek kara mamain ta lau rikek, na asi kanavil adaus kapa anira, ani tara angtogonatutuman luai ve nia na tara buk uli dual takeve abis roron. 15 Au, sukana vang a kevenem suke ku atatai tataria. Ku asumsumal,na ku tatapokai velai ani kitmat. Na ku agota atolongon suai palau an animang vap asilomon alik anim.

3Lau roron

1 Ku anguan mengen an ani ri vap ta kiuli vil alik aniria e mataria i ri ainoinoai nasi ri vangang i saupai. Ki longong singiriana ki uli usausa kapa asi abis ani mamainta avibisan roron e mataria. 2 Ki ago tamengen arikek an ani mang vap, ki ago taangkiki an, ki vinga marip, na ki akalitaiani laulauan i mamaila tutuman taun a vapaongos. 3 Using tara kapa, taratapo taniona longo bot. Taratapo lomlomonai alokna taralapo asosokai si mamain ta vubukna uruk kapau pulakai. Vingara katapoduk ta marala na mata, na taralapo mirikangpokpokai anira. 4 Sikei God, nia karakatakai i vilvil ato, kapo igenen roron luaina kana ngorem ani ri vap asip kata sereie ring malangas 5 na kala teng ato ira.Parik ta using si saka keve lau korong antaratala abis ia, parik. Sikei palau si kanalomon tangis anira. Kata asising ira anitarala inatus tanginang si to tanginang iMalanganto Gogoai, 6 voiang kata lingaialava ania taun ira le si Iesu Karisto, karakatakai i vilvil ato. 7E iang, le si kana rorona God na taralapo vap korong ematana, ani

TITO 3:8 330 TITO 3:15tara taukai i to asikei, nang tarapo atumatausing ia.

8Mengen ke kana, kapo angkoai luai anitara kokelai kuluna. Na napo buk ua ani kuaunai mengen amadot tatana ani ria, vapang kitala lomlomon ta God, ki aiveven arota ki uli dual ta abis ani lau ro. Io, keve nemke kipo roron luai na kipo pakangai ani rivap aongos. 9 Sikei ku ago ta telan an tamamain ta anggegelai nio, na keve tataot imatmatan tus using, na angsual ta pege, naangmarmaralai kuli saupai. Ku sip taliunga keve lau asukang using kipo tav pakangaina kipo nem palau luai aongos. 10 Man asikei kapo sogoeng ri vap, si ainoai i taunku anonok ia, na si vapongua i taun kapa.Sikei man parik kapa longong, ku lomonsuai luai ania. 11Using kupo nas ta igenenasukang ke kapo lok na kapo abis a kevelau kipo rikek. Ninia akorong pok kalapoasalak ia ta maiten ina.

Mang keve aikut na akamusai i posong aro12 Napo buk asok ani mangsikei i ngono

nat ke ri Artemas ve Tukiko taun ua. Mankala serei ku dual ani kume pasal tauniau e Nikopolis, using napo lomlomonai tanakan ago akipai tapai ani taun i livus kee iang. 13 Ani ri Apolo ve Senas, igenenvopo malangas ani saupai ke, ku pakangaianirilong si karilong paspasal, ani ki ago tainongos an. 14 Io, kapo ro kara vap, ki kunkatak ta abis ani mamain ta abis roron sipakangai aniria kipo inongos. Na le si kariabis ka atogon a uai roron.

15Vap aongos po auai ke ve nau e ke kipoalis kari posong ro taun ua. Na numai, kukun alis ani kag posong ro singiria e iang,vap po atogon ang vetara si lomlomon.Roron singimi aongos.

PILEMON 1 331 PILEMON 22

AniPilemonPilemon katapo mangsikei a posongan,

na kapo ararai ta nia katapo aiveven amang kuvkuvulan i lomlomon nei rina ange Kolosai. Pilemon katapo atogon kanaasosokai palau, na kana asan ta Onesimo.Onesimo katala sip pelek kana ainoinoai,na kan lapo ago si mangsikei a rina. Au, eiang si rina ang kanla angruduai ve Paulo,na kala sakol kana to. Au na le si taunang, Paulo kanla ago nei akangbat kalapokitmat ania si angmemengenai asung vePilemon. Asukang a kala salik a buk ke,na kala alis ia si Onesimo, ani ka pasaltatana na kan alis ia si kana ainoinoai,voiang kata sip pelek aino ia. Si panbuk,Paulo kata sokotuk a Pilemon ani ka seselpok kana asosokai palau ta vinga marip.Kata atatai amalangas ia kapa ta Onesimokatala sakolai ani kana to ane si Volava. Auna ka aikut aroron a Pilemon ta ka songoangtasimal atutuman luai ve nia le si taunke.

Mengen i angruduai1 Nau Paulo, nei gogotan marai tung ani

Karisto Iesu. Nau ve tungara ta Timoteo,namemlongpo alis a panbuk ke taun ua,Pilemon, numai a tungamemlong roronluai na kamemlong katakai i papakangai.2 Ane si taura, Apia, na ane si Arkipo vopotung ke ve tara si visvis. Na ane si petaulomlomon nei kam lu. 3 Roron na mariple si God tamara na Volava Iesu Karisto kasinong singimi.

Kana lomlomon na ngorem a Pilemon4 Si kag keve taun ipo sokotuk napo uli

lomlomonai anim velai ani posong aro aniGod, 5 using natala longong ta kupo lom-lomon serei si Volava Iesu, na kupo ngoremkapa velai ani pakangai ani mamain tavap lomlomon. 6 Napo sokotuk ta karaangtunganan si lomlomon ka polok ani kunas atutuman na keve bil ro aongos angKaristo katala alis ira tatana. 7Ngorem angkutala alis ia kapo auruk velai ani asumalava anig using si ngorem ang numai tasigkuta lapo atanginang pok a vingaria i ri vaplomlomon.

Sokotuk apok ani angtasimal8 Asukang a kantanem napo togon a

roron ke le si Karisto ani naka asok ua taku abis a lau ro ke, 9 sikei napo aikut palauua si kam lau i ngorem. Io, nau Paulonau a lapan ke napo ago nei vilvil akuikapa marai Karisto Iesu, 10 napo sokotuka pakangat im ani ku lomlomonai ani natke, kag nat ta Onesimo, kag nat nata lukia e ke nei gogotan. 11 Aino katapo tavtalupus ematam a nat ke, sikei kana kalapotalupus aro luai singirung aongos. 12 Kanavang nia nalapo asok pok ia taun ua, kapopakangat luai ig. 13 Natapo buk teng akitania pat konang ka luk kam pangau asi meli kunga anig nei gogotan ke marai akus ro.14 Sikei tarungta tav angainakai asukang aparik napa angkoai si vil korong ania usingnapo buk ani ku pakangai anig singinasi kam vubuk akorong, na parik si atataike. 15 Si pangau kudik ang milongta lapoago angtaliungai singina, vei kata asereiainganing ani taun ke, ani ku songo pokia, asi kana ago luai singim, 16 val igenenkalakala na parik ta vopo abis palau ang. Io,val mang tasim roron. Kakag ta kun tasigro. Vei singim nganing ka mamaiten luaikana angtasimal. Using kapo mang igenenna kapo tasim e matana i Volava.

17 Au, using napo palpal im, napo soko-tuk ua ta ku songo alak aro pok ia, asukangpalau val kupo songo alak iau. 18 Mankatala bil arikek singim o kata luk palautav samui, atung a maiten ang singig.19Nau kana na Paulo napo salik ta kungagasukang ke, nakan ngenget pok. Napomengen kana val igenen togon kope, sikeinumai, kam to nang kapo tukulai singig.20 Tasig, si karung angtunganan e matanai Volava, napo buk ta ku using kag lom-lomonai. Man asukang, kupo vil atangi-nang pok a vingag e matana i Karisto.

21 Napo lomon ia ta kula abis korong ia,using napo nas kam lau i longong. Kananapo salik anim using napo malangas taman kula abis korong ia, kula abis soliu luaiani sokotuk ke. 22 Ku usausa ta oring anigasi kag an rot using napo lomon ia ta nakanserei, using God katala longong kami kevesokotuk anig.

Akamusai i posong ro

PILEMON 23 332 PILEMON 2523 Epaparas, igenen ke namemlongpo

ago nei vilvil akui kuvulmarai Karisto Iesu,kapo alis kana posong ro taun imi. 24 Auna ri Marko, Aristarko, Demas na Lukas,volo igenen ipo abis ve nau, ritol kapa.25Kana roron a Volava Iesu Karisto ka auaive malanganto imi.

EBERAIO 1:1 333 EBERAIO 2:3

Ani riEberaioBuk ke kita salik ia si pakangai ani mang

sikei a kuvkuvulan i lomlomon, kita lapobuk atolongon ani kari lomlomon, usingmang matan vap kipo kakaumang iria, nakilapo maiten asukang. Buk ke, asi vilakit ani kari lomlomon, na kapo atulisaikapa aniria ta avibisan lava ang God katalaabis ia si Karisto Iesu. Ta Karisto papaliknia kapo angkoai si amalangasai anira takana laulauan tutuman a God. Buk ke kapomengen ta potol a bil lava. Ainoai ina,Iesu ninia na nat tutuman luai i God. TaunIesu kata to kuli vunep, kata paus a kevemamaiten miang, kuvul ve kui lava, na silau suke, God kala asereiai ani Iesu, ani kaainoai luai i igenen asi pakangai ani ri vapaongos (2:10). Au, asukang a Iesu kalaposoliu luai ani ri katakai i kus amalangasaino, kuvul ve ri angelo, na kapo soliu kapana Moses. Apongua ina, God akorong kataakanangai ani Iesu, ani ninia ka katakai isula asikei. Na kapo ainoai katakai i sulanei kuku, na kapo angkoai si vil ato anivap ang kipo lomlomon atutuman tatana.Na keve laulauan na saupai si Moses, katamengen tataria asukang ke. Kipo asukangpalau val kankanuai i bil lava ang a Iesukatala abis ia. Buk ke kapo vil akit karilomlomon ri vap. Nang asukang a kapoatogon a mengen duk i lomlomon neinasi ri vap aino i Israel (11). Akamusai ina,kapo mengen akos iria ta kantanem man asaka mamaiten an ka sabonai aniria, kaporo ki tung akitmat si lomlomon tung sitaun i mat. Ki atung a mataria kuli Iesu,ki using kana keve laulauan, na kapo ro tamamaiten ve kui ka ago ta tak suai ani karilomlomon (12:1-11).

God kata lapo mengen si kana nat1 Aino God katapo mengen taun a keve

tivura si keve katakai i kus amalangas simamain ta selen na taun angpetpetekai.2 Au na kana, si akamusai i taun ke, katalapo mengen si kana nat, voiang kata soakalitai ania ta nia ka taukai i keve bilaongos. Na le singina, nei pangau ke kataabis ia. 3Kapo amangai animinaungan labai God na e pukun ina kapo vil atutuman

aongos luai ani kana laulauan. Kitmat ikana mengen kapo teng akit aongos a kevebil. Kata serei asi me vil adaus anira si karalau rikek. Au kana vang kanlapo sinongsi kana sinsinongan lava e pangkul luai epalso. 4 Na kapo tavirimok ani ri angelousing kata poso asan ro luai ania ani riangelo.

Nat i God kapo tavirimok ani ri angelo5 Arai, mang saka angelo an God kata

antok ia ta, Kupo kag nat. Kana nakaasereiai anim na napo tamam, na, tarunguli angtama? 6 Na kapa, si taun ang Godkata alis kana posong sang ane kuli rina,kata antok ta kapo ro kana keve angeloaongos ki soturungai singina. 7 Ani ri an-gelo kapo mengen ta, Kata asok kana keveangelo ani ki sang valmalu na ki anini kanamengen. 8Sikei ani kananat ta, Numai God,kam sinsinongan ka ago asikei. Kam laukorong kapo kam kitmat i saupai ani kammatan vap. 9 Kupo buk a lau korong nakupo mirik ani putuk saupai. Si oring sukeGod, kamGod, katala tiu a patum ta rul sainroron i uruk, akanangai anim ta ku lakataniria kipo auai ve numai. 10 Na, numaiVolava, kuta kirkirangai ani kuli rina situtapongai. Au na metekuku kapa, kapoavibisan i ngono kungam. 11 Ki tamit lak,sikei numai ku tokos. Ki kavang val vakupipo kavat, 12 na ki lun ia, na kala matungasi sakol. Sikei numai, parik kupa sakol. Kuuli ago asikei. 13 Au mang saka angelo anGod kata antok ia ta, Ku sinong e palso igna naka vil kam petau ani kime koskosai ingono kakim? 14 Kapo kovek using kipovap ipo asok palau, ani ki abis papakangaianiria vap ang a God katala atotogon iria tato asikei.

2Vilvil ato lava

1 Asukang a kapo ro tara anguan atutalinga aroron an, ani tara teng akit amengen ang taratala longong aino ia, veinganing tarala uak arikek. 2 Using a men-gen ang ri angelo kita alis aino ia kapokorong luai asukang ke ta ria aongos kipoputuk saupai na kipo longo bot, vilvil akuika duai akorong palau iria. 3 Au sukanavang, nei? Tara saka sip anman tarapo tereapuak ta vilvil ato lava ke? Volava akorong

EBERAIO 2:4 334 EBERAIO 3:11kata alis ia le kabang si ainoai i taun, naria kita auai ve nia kitala longong ia. Aukimela atutuman luai ania singira. 4NaGodkatala akikit ia singiria si keve akanangai,keve bil i vilvil ataping, mang keve avibisanmadot kapa, kuvul ve keve alilis Malan-ganto Gogoai kata alis ia, angkoai palau valkana vubuk.

Tukul bung i vilvil ato5 Au na ani kuli rina ang lak ka serei,

tarapo mengen tatana, God parik katapalomon ia ta ri angelo ki saupai ania, parik.6 Sikei, mangsikei kata amalangasai anikalinga asukang ke, Ri vap i vunep palau,na kupo lomlomonai aniria. Inatus i pukunpalau ke, na kupo aiveven aro iria. 7 Kutaasinong iria na kari sinsinongan ka kevkevtapai ani ri angelo. Kuta amaus iria ta asanminaungan roron. 8 Kuta atung iria ani kisaupai ani keve bil aongos. Io kapo koveki bil kata teng apok ia ani ki ago ta saupaian ania, kantanem si taun ke parik tarapaarai ta keve bil aongos ke kipo saupai ania.9 Sikei, tarapo malangas a igenen ang, voago aino ang e kevkev i ri angelo, nia palaua Iesu, God katala amaus ia ta kana asanminaungan roron using katala kui na kalamat. Au na si oring suke, kana lomlomonairoron a God anira aongos ta Iesu kamat aniri vap.

10Using kata ro luai ta, nia vo tukul bungi keve bil aongos ang asi amaus ania, katavil atalupus a vo asereiai ani vilvil ato ke,using kata ausingai ani inatus nei selen ikui, na e mung ina kila mang miminaun-gan. 11 Using a vopo vilvil adaus ang naria katala vil adaus iria kipo sikei palau.Au asukang, parik kapa lolokovo si posonganiria ta kipo angtasimal ve nia. 12Asukangke, Naka posong amalangas kam asan sikeve tasig na naka tangam i alatun anime mataria i ri vap. 13 Na mang anu, Naunaka atung kag lomlomon serei singina.Au na mang anu, Arai, nau kana ve inatuske, God katala alis iau tataria. 14 Asukang,using a keve tasina kipo atogon pukun, niakapa kata kun atu pukun val ria, na kataasalak aongos a keve kui i pukun ke na kamat. Kana mat nang asi kana ko suai anivopo uli saupai ani mat ang, nang a vopetau ang anira. 15 E iang kala akala iriavap ang kitapo uli sunguk ani mamaiten i

leng ani mat, si kari to le kabang. 16 Kapomalangas ta parik nang kapa pakangai aniri angelo, parik. Sikei, ani matan tivunai Abaram. 17 Sukana, tukulai i kana sereiluai val keve tasina, asi kana me abis valainoai katakai i sula alilis serei si God tangorem na tutuman, ani ka amatung a luainei liuan i God na ri vap marai kari laurikek. 18 Using si atoktokngai ang, niaakorong kata kui na le si kana atoktokngaikapo angkoai si pakangai ani vap ang kipoduai a atoktokngai.

3Iesu kana asan kapo tavirimok ani Moses

1 Asukang keve tungag daus, nami vapang mitala luk a songo ke le metekuku, mikelai akitmat ani kami lomlomonai si Iesu,nang taratala ainak ania e ring malangasta God katala atung ia ani kame akuskustatana na kapo ainoai i katakai i sula sereisi God anira. 2Kata atutuman luai aongos sikana laulauan i abis e matana i vo asok angania, asukang val Moses kata abis nei liuani kana vap. 3 Asi kinle korong ania ta kapotavirimok, arai ania si miminaungan ina takapo lavlabat luai ani Moses. Asukang valkatakai i abis lu kapo atogon asan si lu angkapo abis ia, sikei lu ang kapo kovek i asan.4 Lu, igenen kata abis ia, sikei God, nia kataabis a keve bil aongos. 5 Tutuman, Moseskata abis atutuman nei liuan i kana patvapna kamengen amalangas aino ta sa ka sereilak, 6 sikei a Karisto, nia kapo nat i God,na tarapo angtasimal ve nia, man tara tengakit aro kara lomlomon akoai, kuvul velaiani uruk na vinga takaring, voiang tarapoaminaung singina.

Ausai ani kana vap a God7 Asukang vang a mi longong a mengen

ke Malanganto Gogoai katala posong ia,Kana si taun ke, man mila longong a kalin-gana, 8 mi ago ta vil akit an ani vingami,asukang val taun angmitapouli sual poknaasosol anig singina nei ring varasai palau.9 Using e iang nang keve tivumi kitala araiani kag mamain ta avibisan si 40 na matasaongos, sikei kita asosol iau. 10 Nambanga tukulai ina nata lapo songag ani matanpolokan ang na nala antok ta petau kevingaria kapo uli pasal akipai, parik kipanas kag selen. 11 Au nala posong kag

EBERAIO 3:12 335 EBERAIO 5:2marala na nala atuvala ania asukang ke. Kiago luai ta palak an si kag rina i ausai.

12 Keve tungag, mi aiveven vei nganinga mangsikei imi kala atogon a vinga visuk itav lomlomon, na kala pasal suai ani Godto ke. Ka ago. 13 Sikei mi uli ngangaigaangpokpokai animi si kapo mangias lak.Ani ka ago ta mangsikei imi, lau rikek kaakipang ia na kala kit a vingana. 14Taralapotung kuvul nang ve Karisto, na man tarauli tung akit si kara ainoai i tutungan, tungsi akamusai i taun, vola ro. 15 Val katalaposong ia lenginang, Kana si taun ke, manmila longong a kalingana, mi ago ta vilakit an ani vingami, asukang val taun angmitapo uli sual pok singina. 16Au, ri si nangkita longong a kipo asosol ia? Parik nangta petau ang aongos Moses kata asoungiria pelek a Aigipto? 17 Au na ri si kita vilasongag ia si 40 na matas ang? Parik nangta petau po uli bil arikek nei ring varasaipalau ang, na pukun iria kala mun putukpalau? 18 Au na ri si kata atuvala aniriata ki ago ta palak an si kana rina i ausai?Parik nang ta petau vo tav lomlomon ang?19 Asukang a tarala arai korong ta, usingparik kitapa lomlomon, parik kipa angkoaisi palak.

41 Asukang a tara aiveven akit aro vei

nganing kala ararai ta mangsikei imi kalasakap ia. Using kapo tutuman anira tataran palak. 2 Arai, taratala kun longongani akus roron ang val ria. Sikei, mengenang kitala luk ia parik katapa pakangaianiria marai kari tav lomlomon. 3 Au natara, using taratala lomlomon, tarala palaksi kana rina i ausai. Kapo asukangval katalaposong ia ta, Natala posong kag marala nanala atuvala ania asukang ke, ki ago luaita palak an si kag rina i ausai. Sikei emung i kana la asisinong aongos ani kulirina, kala kamus kana abis. 4 Using simang vuk oring nei salsalik kata mengenkapa ta valimalengua i taun asukang ke.Si valimalengua i taun God kala ausai anikana keve avibisan aongos. 5 Kata mengenkapa ta, Ki ago luai ta palak an si kag rinai ausai. 6 Io kapo asukang lak ta mangmatan ki palak si ausai ang, au na vap lakolongong aro ani akus ro ang, using kitala

longobot, kila tav palak. 7 Asukang a Godkala atu taun pok na kala posong ta, Kanasi taun ke. Val God kata mengen aino sikalingana i David asukang ke, Kana si taunke, man mila longong a kalingana, mi agota vil akit an ani vingami. 8 Arai, si taunaino suke, vei mitapo sekpat ta Iosua kataalis imi ta ausai roron, sikei parik. Usinge mung ina God kata atung a mang taunpetekai. 9Au sukana kalapomalangas ta kaatogon a ausai roron, ani kana vap a God,val nia kata ausai. 10Usingman a sikei kapopalak si kana rina i ausai a God, kan ausaipelek suai ani kana keve avibisan aongos,asukang val God kata ausai. 11 Asukang atara atokngai amadot aro ani tara palak siausai ang, ani ka ago ta mangsikei ka uakarikek marai kana longobot val petau ang.

12 Using kana mengen a God kapo men-gen i to, na kapo kitmat luai, angkoai silamut asiang luai ane nei vinga na malan-ganto, asukang val samele redelekan kapolamut a angrodoai i tuan. Kapo kinlekorong a keve lomlomonai ira, kuvul vekara keve vubuk aongos. 13Kapo kovek luaii mangsikei a bil kapo angkoai si mun engono matana. Keve bil aongos kipo agonei ring malangas palau i iuang, voiangtara an akuskus lak ia ta kara keve avibisan.

Iesu nia na ainoai i katakai i sula14Au kanat, lenginang taralapo atogon a

ainoai i katakai i sula, Iesu, kana nat a God,katala palak ane pangkul luai. Asukanga kapo ro tara teng akitmat si sa taratalaainak ania e ring malangas na tarapo lom-lomon tatana. 15Using kara ainoai i katakaii sula parik kapa vongvong i sunguk ma-makus ve tara si kara keve laulauan rikek,parik luai. Using kitala atokngai ta ki kunbui ania asukang luai val tara, sikei parikkatapa uak. 16 Asukang a kapo ro tarapasal asung taun kana sinsinongan a Godta vinga makos, using kapo igenen ro luai.Ani tara luk kana ngorem na kana keveroron si taun ke tarapo aunai inongos taunluai ania.

51 Ri ainoai katakai i sula aongos, kitapo

akanangai aniria nei liuan i ri vap, ani kitung aniria si keve avibisan serei si God,asi abis ani keve alilis na asi sula kapa anikeve rikek si ri vap. 2 Ainoinoai ke kapo

EBERAIO 5:3 336 EBERAIO 6:12angkoai luai si pakangai ani vap vongvong,na ria kipo uli pasal taun ani rikek, siselen i ananap, using kapo kun nasai anikana ngau akorong. 3 Nambang a kapomamaiten ta ka kun sula pok ani kana keverikek val kapo abis ia ani keve rikek si rivap. 4 Parik kapa angkoai luai si sikei kaatung akorong pok ia ta kirim ke, le na kalaluk asan roron, parik luai. Kana songo kaserei le si God val Aron.

5 Au, asukang a Karisto kapa, parik kat-apa vil alava pok ia, asi kana katakai i sula,parik. Sikei vo songo ang ania kata songo iaasukang ke, Kupo kag nat. Taun ke natalaasereiai anim. 6 Na si mang vuk salsalikkapa katamengen ia ta, Numai, ku katakai isula asikei. Na e iang ku bil val Melkisedek.7Nat ke, si kana to aongos i pukun kata ulisokotuk serei si iuang voiang kapo angkoaisi asapang ania pelek a mat. Kata aikut iavelai ani lum mata na tangis lava. Na kalalongong kana tangis marai kana mamailaro luai. 8 Kantanem katapo nat i God, sikeisi kana naung ani mat, kata akalit ta kanalau i longong aro, 9 au na kamela sereiatalupus luai. Na le iang ka tukul bung ikari to na vap aongos kipo longong aro ia,na kakaria na to asikei. 10 Using God kataatung ia ta nia ka katakai i sula asukang valMelkisedek.

Ago ta pataliung an ani keve roron11 Ani keve bil suke, namempo atogon

mengen asi posong. Sikei namempo guleta namem saka mengen an using kapomanas animi asi nas ania, using a vangangimi kapo kitmat. 12 Mi arai, kalapo taunlenginang ani mi keve katakai i akalit, sikeimipo inongos taun a anguan atatai aro pokanimi ta keve akalkalit i kanamengen aGodlenginang mita lapo nas ia. Pua, mipo ulitutus lak, using mipo tav malangas ani laui angan ani pok tutuman. 13 Using man amang sikei kapo tutus lak, kapo tav nas aroani akalkalit i laulauan korong. Io, kapopopo lik palau. 14 Sikei ri vap lava kipoangan a pok tutuman. Matan vap sukekipo malangas aro na lau i angan ani poktutuman, asukang a kipo katak ta arai kinleani roron ve rikek.

61 Au kanat, tara ago ta uli dokot akit an

si keve ainoai i akalkalit i Karisto, na taraago ta anguan uli tutuanai an pok le. Tarapasal ane no asi ruduai ani tungtungani matukal, using lenginang taralapo nasa matan akalkalit ang. Asukang ta pasalsuai ani avibisan palau kovek i uai ina,lomlomon serei si God, 2 asing tauia, aorokunga lakat, ri matmat asi tadut pok, naan tung mete saupai si akamusai i taun.3 E, man a God ka ainak anira, tara pasalane no. 4 Using man riria vap ang a Godkatala amalmalangasai aniria, na kila luka alilis ang le metekuku na ki atogon aMalanganto Gogoai, 5na kitala namin kinletapai ani mengen roron si God na kila araiani mamain ta avibisan kitmat i akamusai itaun ke, 6 au na man kila pataliung a kevero suke kitapo nas ia, kalapo tav angkoailuai aniria si anguan to atanginang na kisasakol. Using kalapo asukang ta kilapoatakuk pok a nat i God kuli ngakputuk nakila nau varas ia e ring malangas. 7 Araiani matang, man kapo uli usen aroron,ka pakangai aro ani nei roe. Asukang asukalan ang ka uai, na vopo tauk i matangka maramarak na ka angan. God sukana kaatauia na matang ang. 8 Sikei, man kapouaiai ani kakaul na mang keve uriuri silorikek palau, kapo kovek luai i oring asi urukani matang asukang. Sikei ki uli kilis ania,na si akamusai ina, ki ani suai aongos ania.

9 Keve tungamem ro luai, namempo araiania ta kantanem a keve mengen madotlava ke animi, namempo lomlomon tasingimi parik kapa asukang, using milapouaiai ani vilvil ato. 10Godparik kapa igenentav korong. Kapo tava ani arai mataba anikami keve avibisan si kana asan, si kamikeve lau i ngorem ve pakangai ani kanamatan vap. Na mipo uli abis lak ania.11 Namempo buk alava ta nami aongossiksikei, mi uli akalitai animi pok ta mipoatokngai amadot, asukang mila malangasaro luai ta si akamusai ina mian luk a keveroron ang mitala uli atu mata taun ania.12 Na le iang mi tav marangan. Sikei miusiusing a vap ang nang kitala lomlomonna kipo tung akit. Vap ang ki taukai imamain ta bil roron aongos ang a Godkatala agongon ia aniria.

EBERAIO 6:13 337 EBERAIO 7:19Nas aro ani kana palapalatung a God

13 Arai, taun a God kata palapalatungve Abaram, using katapo kovek luai imangsikei kapo lakat ania ani ka atuvalasingina, au na kala atuvala akorong poksingina, 14 tutuman luai naka atautauia uana naka apolokai alava ani matan tus emung im. 15 Au asukang e mung i kanala kokoai ananap aro, kala luk a roron ang.16Ri vap kipo uli atuvala si mangsikei kapolakat aniria asi vil akitmat luai animengen,au na anggegelai kala kamus. 17 Kanalomlomonai lava na God ta ka akalit arona vap ang ki taukai ani bil roron ang takana lau i tutuman, au na kala atuvalatatana pok. 18 Man kata posong palau ia,kapo angkoai using kapo igenen tava luaiani kapau vo sakol. Au na asi anguan vilakitmat luai ani kana palapalatung, kalaatuvala singina akorong pok. Asukang nalakat kuli tutuman suke, taralapo atogon auruk tavirimok luai, using taratala sip asikara an teng akit si roron ang God katalaagongon ia anira tarapo uli atu lomlomontaun ania. 19Nambang asukang a taralaposapang aro luai na taralapo sinong akitmat,tarapo tav angkoai si taruk. Au na si oringasukang ke, tarapo atumata ta kapo bil valtaralapo riuk lak kuvul ve Iesu taun a ringi tubat e mung ina i vakup ang. 20 Iesukatala pasal aino anira, using nia na ainoaikatakai i sula. Na ka teng kana avibisan eiang asikei, val Melkisedek.

7Melkisedek nia na katakai i sula

1 Tara arai ani igenen ke Melkisedek,tulava i Salem, na kapo katakai i sula dongani Godvopo lakat luai ang. Si taunAbaramkatapo papok ane rina i kana anla raungsuai tapai ani keve tulava ang, kamela posoatautauia ia e selen. 2 Au na Abaram kalapagal suai ani sikei i va sangauli i kanatogtogon aongos i anla aunga le na kalaalis ia tatana. Supsupai i asan ke ta tulavai korong. Au na tulava i Salem. Supsupaiina ta tulava i marip. 3Kata kovek i tamanana rinana na kapo kovek ta mang si pulakaikata polok le singina. Kana to, kata koveki tutapongai na akamusai ina, asukang valnat i God. Na kana abis si keve taun, katakaii sula.

4 Arai ani kana taviri lava na igenenke, voike tivura ta Abaram kata alis ia tasikei i va sangauli i kana keve bil aongos.5 Ri Levi kitala luk a kirim ani katakai isula, na pinipini ke kata matung aniria lenei Saupai asi luk ani sikei i va sangaulile si ri vap, nang kipo angtasimal ve ria,matan tus i serei le si Abaram. 6 Sikei,igenen vo tav polok ke le si mangsikei i vapsuke, Abaram kata alis ia ta va sangauli, nania kala poso atautauia ia, vo taukai lak imamain ta roron ang. 7Kapo malangas aroluai ta vopo lakat suke katala atautauia navo ane kevkev ang. 8 Si mang oring nang avasangauli ang kita alis ia si ri Levi, vap asimat lak. Sikei si igenen taviri suke, tarapomalangas ta kata alis ia taun a igenen to.9 Na ri Levi kapa, kantanem kipo vap poluk ani va sangauli, sikei kita kun alis kapa,using a Abaram katala alis aniria. 10Usingsi taun ang aMelkisedek kata duai a tivuriata Abaram, ri Levi kitapo ago aongos lak asiserei.

11 Man ri vap kita lapo talupus aro luaisi avibisan si patvap ang si Levi, asukangval Saupai ang katapo matung aino aniria,marai sa na tarapo inongos taun a mangkatakai i sula voike parik katapa poloksi Aron, sikei kapo igenen asukang valMelkisedek? 12 Using man kata atogon asakol i kirim ang, io saupai kapa kala kunsakol. 13 Arai, igenen ke tarapo mengentatana kata polok si mang patvap petekai,na kapo kovek luai lak i mangsikei le sipatvap ang kata abis val katakai i sula.14 Io, kapo malangas a oring ke using karaVolava kata polok si patvap ang si Iudas,na si patvap ang Moses katapo kovek luaii mengen ta ki abis val katakai i sula. 15Auna oring ke kalapo malangas luai man taraarai ani katakai i sula tanginang voike kapobil val Melkisedek. 16 Parik katapa sereikatakai i sula tukulai ina si saupai i polokanle si mang patvap, parik. Sikei tukulai inausing kana to kitmat asikei. 17 Using kapomengen amalangas ta, Numai, ku katakai isula asikei, asukang val Melkisedek. 18Araiaro ania. Saupai i anongo kalapo pasal suaiusing kapo ngau na parik kapa angkoai sipakangai aro kapa anira. 19Using a saupaiparik kapa angkoai si vil atalupus aro animangsikei a bil. Sikei, akus tanginang iigenen roron ke kala sakol a nemkavang na

EBERAIO 7:20 338 EBERAIO 8:13taralapo atu lomlomon tatana using katalavil selen anira asi kara palak taun ani God.

20 Na parik katapa serei kovek i atuvala.Aino, ri katakai i sula, katapo kovek i atu-vala si teng akitmat ani kari tungtungan,21 sikei ani igenen ke, kata atogon a valatokos asukang ke, Volava katala atuvala,na parik luai kapa sakol kana lomlomonai,numai a katakai i sula asikei. 22 SukanaIesu akorong kata mela serei igenen asikana me vil atutuman luai ani palatungroron. 23 Si taun ang katapo uli atogon vapmiang si kirim i katakai i sula, na kitapomamat. Au na kari kirim kalapo kun kamusputuk palau. 24 Sikei, using a Iesu kapoto asikei, kana kirim i katakai i sula kalakun ago asikei. 25 Nambang a tukulai inakapo angkoai luai si teng ato ani petau angkipo auai kuvul ve nia si selen ang katalaamatung ia taun a God ani ki teng a toasikei. Using nia kapo kun to asikei asi kanamengen ve God ani ri vap.

26 Kara ainoai katakai sula vang kana, nakapo angkoai luai si pakangai aro anira. Us-ing kapo daus, kapo kovek i oring asi men-gen arikek ania singina, kapo rangrangis,kapo ago apetekai ani ri katakai i bil arikek,na God katala atung alakat ia ane pangkulluai. 27 Kapo tav bil val keve ainoai katakaii sula ang, ta ki uli sula ani ri manmaniksi keve taun. Aino ina kipo sula ani karilau rikek akorong, le lak na ki sula ani laurikek si ri vap. Sikei nia parik, using katalaalis pok tatana ani ka mat, na alilis sukekapo angkoai aro asikei ani ri vap aongos.28 Arai, e kuluna i Saupai kipo atung a rivap ani ki ainoai katakai i sula, vap ang kiponas ani ngau korong. Sikei si taun ke, emung i Saupai kala matung, God, si kanamengenmadot kuvul velai ani atuvala kalaatung kana nat, ninia na igenen talupusluai asikei.

8Iesu nia kara ainoai i katakai i sula

metekuku1 Au na bil lava si kara mengen tatana

asukang ke. Taralapo atogon kara ainoaikatakai i sula kapo sinong e pangkul luaimetekuku e palso i sinsinongan si vo tavi-rimok luai ang. 2 Kana telan, kan abis siring ang kapo atailai neina i lu i atung tulang, lu ang a Volava akorong kata atung

ia, parik ta lu ang nang kita kip atung iae ke kuli vunep. 3 Keve ainoai katakai isula aongos, kari saupai ta ki alis ri alilisna ki sula manmanik. Kara igenen katakun asukang, using kata kun atogon bilania si kana alis. 4 Io, man kata ago e kulivunep, kala tav angkoai ta nia ka katakaii sula, using lenginang kalapo togon vapkipo alis ri alilis kuli saupai. 5 Kana na vapke kipo abis nei lu voiang kapo kankanuaipalau i ring atailai tutuman angmetekuku.Arai ania si pinipini ang a God kata alis aMoses tatana si pangau ang kalapo usausasi kip atung ani lu i atung tul ang, Kuaiveven akit aro ta ku abis ia angkoai aroluai val kankanuai ang nata akalit ua tatanalakat kuli mulang. 6 Sikei, kana vang, karaigenen kalapo atogon abis. Kana abis kapoaunai ro na kapo soliu kari keve avibisan.Using a sa? Using e iang kalapo atogon apalatung tanginang ro, nang kapo kokelaikuli mengen roron ang ta tara an taukai ikeve roron, igenen ke kapo mengen anirasi palpal i palatung ang tatana.

7 Arai, man a ainoai i palatung katapoangkoai aro palau, parik kalapa inongostaun a anu tanginang ke. 8 Asukang a Godkatala kinle kari inongos na kala mengenasukang ke, Mi longong, nau a Volava napoantok ta ka serei lak a taun ani naka abisa palatung tanginang kuvul ve ri Israel nari Iudas. 9 Na parik kalapa asukang valpalatung kavang ang, nang nata abis ia vekeve tivuria. Using si taun ang nata ausin-gai aniria pelek a Aigipto parik kitapa usingaro na mengen i palatung ang, na nalaatolongon iria. Nau aVolava napomengen.10Nau aVolava napo antok ta emung i taunang, palatung ke naka itoitonai ania ve riIsrael, kapo bil i taun tanginang ke na kalasakol a keve bil kavang suke. Ka asukangke. Naka adokot kag keve pinipini e lom-lomonai iria, ani ki sinong akit e vingaria.Nau naka God aniria, na ria kakag ta vap.11 Na e iang parik kalapa anguan inongostaun an ani ki mengen a keve tungaria tami pasal taun a Volava, using riria aongoskilapo nas iau, tutapongai le si ri vap lavana ane si ri vap lik kapa. 12 Using nakangorem iria si kari keve lau rikek na nakalomon taun luai aniria. 13 Taun kapo kina vuk mengen suke tanginang, supsupai

EBERAIO 9:1 339 EBERAIO 9:21ina ta anu aino ang kalapo kavang, na bilkavang kala tamus suai palau.

9Soturungai e kevkev na e pangkul

1 Au kala ro. Si ainoai i palatung angkapa, kata atogon a keve saupai asi abisusing ania, na lu i atung ang ta ri vap. 2 Siainoai i palpal lu ang kita kin ia ta ringi atailai na ki itoitonai ania ta ka atogona tutungan i malangas, na pata, kuvul vekeve vuk saui i la akaongai. 3Au na e mungi vapongua i vakup ang kapo atogon a vukoring kipo kin ia ta Ring Atailai Luai. 4 Sioring ang kapo atogon a pata i gol ipo anibil sain roron, na asisiang ang kita abis iata gol aongos e komo, voiang a keve bil kekipo siang neina. Avubus i gol na mananeina, na vuk kipa po urung ang si Aron, nangono vuk iat ang kita salik a palatung angkuluna. 5 Na lakat e kuluna i asisiang ang,kankanuai i ngono igenen vopo uli tungang ngere God na vangarilong kapo eretalang a vuk oring ang rikek katala tamussingina. Parik tarapa angkoai si mengenavunga luai ta keve bil ke kana.

6Au keve bil suke kitala itoitonai ania, nari katakai i sula kipo uli palak si keve taunnei palpal ina i lu ang e kevkev asi an abisani kari keve avibisan. 7Sikei, palpal ina i luang e pangkul, ainoai katakai i sula papalikkapo palak neina si sikei a taun palau neiliuan i sikei a matas. Sikei, ka ago ta palakan kovek i rangai i manmanik i la daungle, using a rangai ang, kan serei mete Godtatana ani kana lau rikek, na ani rikek ang rivap kipo abis tav nas ania. 8Sukana,Malan-ganto Gogoai kata so akalitai ani oring keta selen ang ane nei Ring Atailai Luai parikkatapa malangas lak si taun ang a ainoai ilu i atung tul ang katapo ago singina. 9 Aubil suke kapo kankanuai kakara si taun keanginang, using taun ang kitapo uli abisani kari keve avibisan i alilis na sula taunani God, sikei riria vap po serei ang meteGod kitapo tav kala aro luai. 10 Using sikeve avibisan ang katapo atogon amamainta saupai pulakai i pukun, asukang ta pok,laman asi inum na mang keve laulauan iasising ani pukun. Keve saupai ang kitaporo lik palau si taun ang aino, kokoai ani biltanginang ke ka serei.

11 Au sikei, Karisto vang kana katalaserei, ainoai katakai i sula si itoitonai anikeve bil roron volapo serei ke. Na katalapalak luai ane neina i lu i atung tul angvoiang kapo roron na kapo talupus luai,parik kitapa abis ia ri vap, na parik kapa lui kuli rina ke. 12 Taun ang kata palak anenei Ring Atailai Luai, kana roron si palakparik katapa tukulai ina using a rangai ibulumakau vo me, parik. Sikei tukulaiina si rangai ina akorong pok. Na taunang kata palak, ka amatan sikei palau apalak, na kala vil akorong a samui i rivap aongos asikei. 13 Arai, aino kitapo uliraung ani ri me na ri bulumakau, vo ki sulana bulumakau aina tanginang na ki luk arangai na vuta ina si me aivis ani ri vaptatana si akala tapai aniria si kari lau rikek.14 Sikei si roron i rangai i Karisto kapo soliuluai, using si kitmat i Malanganto vo agoasikei ang, kata alis pok tatana asukang valalilis daus luai serei si God, na e iang kalaangkoai luai si galui adaus ani vingara na kavil suai ani kara mamain ta laulauan mat,ani tara abis ani God vopo to ang.

15 Si oring suke vanang, Karisto kalapoigenen i liuan asi mengen si palpal ipalatung tanginang ang. Na asukang riavap i la songo ang kila tauk i mamain taroron si to asikei. Using katalamat si samuiani mamain ta lau rikek ang kita abis ia siainoai i palatung. 16 Arai, man a ponguana igenen kilongtala palatung ta mang anuka luk a togtogon si mang anu e mung ikana la mat, io, vapongua i igenen parikkapa tauk korong i keve bil ang tung sianu aino ang kala mat. 17Using a palatungasukang suke ka serei atutuman papalikman amangsikei kalamat. 18Kapo asukangpalau si ainoai i palatung ang kapa, usingkatapo inongos taun a rangai asi vil amadotania. 19 Asukang ke. Taun a Moses katalapalas dong ri vap ta keve pinipini i neiSaupai, kata luk a mang matan rangai ibulumakau vo me, na kata tol kuvul ia velaman, ka luk a ngakan i usopo kuvul veung i sipsip na ka abui ia neina i rangai.Au na ivis i rangai ang ka ane kuli buk naane si ri vap kapa. 20Na kala antok ta kanana rangai ke kapo akanangai i palatung keliuan imi ve God, asi kami longong ania valkatala antok. 21 Na kala kun aivis ani lukapa asukang kuvul ve keve usausan ang e

EBERAIO 9:22 340 EBERAIO 10:18neina si abis ani keve avibisan ang. 22 Auna ani mang matan bil miang kapa, buki saupai kapo mengen ta ka daus marairangai. Na man a rangai parik kapa saling,God parik kapa angkoai si mus suai anirikek.

Karisto kata sula pok tatana anira23 Asukang a tarapo arai ta keve bil suke

kipo kankanuai i keve bil i metekuku, na ki-tapo vil adaus iria ta rangai i ri manmanik.Sikei si bil tutuman luai emetekuku, kalapodaus using a alilis ang kapo aunai roronani matan alilis kavang ang. 24 Arai aniKaristo. Parik katapa palak ane neina i ringpo atailai ang, ring ang ri vap kita atung ia,parik. Kata palak aongos luai taun a ringi atailai tutuman e metekuku ani kan tuaserei ematana i God si palpal ang singira rivap. 25Na mang anu, parik katapa alis poktatana amatan miang, asukang val ainoaikatakai i sula kitapo uli riuk lak si kevematas taun a ring atailai luai, na kipo luka rangai i ri manmanik, na parik ta rangaiiria akorong. 26 Parik. Using man kata bilasukang val matan katakai i sula aino ang,oro kala uli kui si volo taun ang tutapongaile si taun i asisinong, sikei parik. Ring sikeipalau a taun, kana si akamusai i taun kekamela serei nei ringmalangas ani kame lispok ia taun amat, na si oring suke kalamussuai ani rikek. 27Tarapo nas aro ta tara matamatan sikei, na e mung ina, saupai. 28 Auasukang a Karisto kapa, kata kun lis poktatana a matan sikei palau, ani ka sunguka keve rikek si ri vap aongos. Ka papok laknang. Parik kapa serei si kana me anguansunguk an ani rikek, parik. Sikei ka sereisi me teng ato aniria, vap po atumata angania ta uruk.

101 Arai, saupai kapo tav angkoai luai si vil

atalupus ani vap ang kipo buk pasal asungani God. Kapo uli mengen palau aniria takari avibisan i sula ani keve matas aongoska uli sikei palau a laulauan. Abis ke kapokankanuai palau i keve bil roron ang lakki serei, na matan avibisan suke kilapo bilpalau. 2Man a Saupai kata angkoai aro, orona matan avibisan i sula ke kala kun kamuslenginang, using ri vap man kime lapopasal taun a God lenginang kilapo dausaongos, na parik kipa anguan lomlomonai

maiten an si kari keve lau rikek. 3 Parik,using si matan avibisan i sula ang nang,keve matas kipo uli lomlomonai pok lakani kari keve rikek. 4 Using a rangai ibulumakau kuvul ve me kapo tav angkoailuai si mus suai ani rikek.

5 Asukang a si kana serei kuli rina kataantok asukang ke. Kuta misag ani rialilis na ri manmanik i sula. Sikei kutalaitoitonai ania ta naka atogon a pukun. 6Aniri manmanik kitapo sula ia ani lau rikek,kuta tav maramarak ania. 7 Au nala antok,arai God, nata mela serei asi kag me abisangkoai luai si kam vubuk. Kitala salik ianei buk asukang anig. 8 Au, sukana kanaainoai posong ta keve alilis ve ri manmaniki sula ani lau rikek kupo tav buk aniria,kapomengen nang ta keve abis ang, saupaikapo uli mengen ta abis ania. 9 Au na kalaantok kapa ta, arai, nata mela serei asi kagme abis angkoai luai si kam vubuk. Si oringsuke kala luk suai ani ainoai i selen asi kanaamatung ani va pongua ina. 10 Io, IesuKaristo katala abis using aro luai taun avubuk suke na kala alis a pukun ina ani kamat amatan sikei palau ani keve taun, naasukang vang kala vil adaus ira.

11Ri katakai i sula aongos kipo uli telan sikari abis i vil alilis ani keve taun keve taun.Kipo uli sula ani ri manmanik na kapo tavangkokoai si mus suai ani lau rikek. 12 SikeiIesu katala alis pok tatana ani ka mat anilau rikek amatan sikei palau ani keve taun.Au na kalapo sinong e palso i God 13 nakapo sinong kokoai tung si taun ang, vappo petau ang ania kime koskosai e ngonokakina. 14 Io, asukang vang si kana amatansikei a lis pok ke tatana, katala vil adaus avap ang asi kari talupus aro asikei.

15NaMalanganto Gogoai kapo kunmen-gen atutuman luai anira ta keve mengenke asukang ke, 16 E mung i taun ang, nakaitoitonai ani palatung kuvul ve ria asukangke. Volava kapo antok. Naka adokot kagkeve pinipini e lomlomonai iria, ani kasinong akit e vingaria. 17 Na kari kevelau rikek kuvul ve avibisan i putuk saupai,naka lomon suai ania. 18 Io, katala lomonsuai lenginang ani keve avibisan rikek ang,asukang vang a parik kapa anguan inongostaun an ani avibisan i sula ani rikek.

Ago ta pataliung ani Iesu

EBERAIO 10:19 341 EBERAIO 11:519 Io keve tungag, kalapo asukang ke

vang kana anginang ta le si rangai i Iesutaralapo angkoai si palak ane nei ringpo atailai ang velai ani vinga talupus ro,20using katala iton a selen tanginang anirataun a to ane nei ring ang e mung ina ivakup ang ta kata lis pok ta pukun ina.21 Ikelik, nia kapo ainoai luai katakai i sula,nia kapo aiveven kana vap a God. 22 Aukala ro, tara pasal asung alak kuvul velaiani vinga atutuman ka kokelai lakat kulilomlomon kapo kirol atutuman aro. Pariktarapa anguan nasai an ani mamaiten irikek nei vingara, marai i ivis i rangai ina,na pukun ira kala asising adaus ia ta lamangogoai. 23Kapo ro tara teng akit si keve bilang nang taratalamengen tatana na tarapoatung a matara singina, na e iang tara agota malum an. Using katala mengen nangta e iang ka atogon lak a keve bil roron,na kanamengen asukang ke vola atutumanluai. 24 Kapo ro tara uli lomlomonai seleni ngangaiga ani mang matan asi ngoremangpokpokai na asi abis ani laulauan roron.25 Na tara ago ta atolongon ani laulauanro i serei akuvul asukang val mang vapkipo abis ia, ka ago. Sikei tara ngangaigaangpokpokai anira. Kapo ro ta tara ulidual aro tatana using mipo arai ta kalapoangasungai nang a taun.

26 Using taratala luk a nas kirol rorontutuman lenginang. Au kanat, man tarapouli lomlomonai maramarak si uli abis anirikek, pua kala kovek luai tamang ring ran-gai ani matan rikek asukang, 27 sikei lengtavirimok lava ani saupai na kut madotlava asi ni suai aongos ani vap po petauang ani God. 28 Man ta mang matan kipoputuk a sausaupai si Moses, na e iang kapoatogon a pongua vo potol a igenen kita araiania, igenen ang, ki vil punuk ia, ka koveki ngorem. 29 Au, arai si oring suke mangmatan kipo lomlomonai palau ani kana nata God, na kipo arai ani rangai i palatungang, voiang kapo amalangasai ani abis lavaluai ang a God katala abis ia si vil adausaniria, val kapo bil palau. Au na e iangkipo nau varas a roron tavirimok suke siMalanganto. Pua, vola kitmat luai ta kariamiming. 30 Arai, tarapo nas a igenen voantok ang ta, Ngatat kakag papalik. Naunaka ngenget pok. Na kala antok kapa ta,Volava nia ka saupai ani kana vap. 31Man

a God vopo uli to ke, katala teng akit uaasi kana amiming anim, iuang kula atogonkam ring asi leng alava luai.

32 Lomon akit a taun ang mita luk amalangas ang singina, kitala vil akui alavaimi na mita tung akit singina. 33 Kitalamengen arikek animi, na ki vil akui a pukunimi e mataria i ri vap. Mita pakangai anivap ang nang kita vil akui iria. 34 Petauang nang kita alakai aniria si vilvil akui,mita tang taun iria. Taun ang kita aungasuai ani kami keve togtogon kuvul ve lukpakang animi ta roe, mitapo uruk palauusing kami lapo nas ta lenginang milapotauk i tauia roron asikei ang. 35 Asukangvang, mi ago ta atolongon palau an anitutuman ke milapo nas ia. Tung akitmatkuluna na mi an luk lak a seupok lava.36 Mipo inongos taun a laulauan ro i tungakitmat ke, ani man asukang, mila aupeleangkokoai val kana vubuk a Godnamila luka roron ang katala antok tatana asukangke. 37 Arai, parik kapa taun vunga luai, naiuang kame serei. Ka serei atutuman nang.Ka tav amomole. 38 Sikei si kag igenenkorong, nia ka to lak using kapo lomlomontatag. Na man ka rudun asua pok, nala tavmaramarak luai ania. 39 Sikei tara, pariktarapa rudun asua pok asukang, ani Godkame vil arikek ira, parik. Sikei tara namatan vap ke tarapo lomlomon, ka teng atoira.

11Lomlomon

1 Lomlomon, nia na matukal i lom-lomonai, nang tarapo atu mata using iavelai ani nas aro ta kapo tutuman, kan-tanem parik lak tarapa arai ani bil ang tamatara. 2 Bil ke vang kana na petau ainokita asasanan ro tatana.

3 Si lomlomon taralapo nas ta God kataposong palau a vuk mengen na kuli rina kekala serei. Asukang ta kata piruma na kevebil tarapo arai korong aniria ta bil palau.

4 Si lomlomon, Abel kata sula kana alilistaun a God, kata roron e matana ani anuang si Kain. Na le iang God kala mengenamalangas ta Abel kapo igenen korong.Kapo asukang palau ta kantanem katalamat, kana kapo mengen lak marai kanalomlomon. 5 Si lomlomon, Enok parikkatapa mat, using a God kata songo alak ia

EBERAIO 11:6 342 EBERAIO 11:30ane pangkul, na kilapo gule ia. Using e noi kana songo ania, kata akalitai amalangasaro ta God kata lapo uruk ania. 6Man kapokovek i lomlomon, ka tav angkoai luai siauruk ani God. Using kapo mamaiten ta sika serei si God, ka lomlomon ta God kapoto na ka seupok aro luai aniria kipo dualta pasal asung ania. 7 Si lomlomon, Noanang a God kata langalanga ia ta keve bilang kapo tav arai lak ania ki serei, na kalaitoitonai ani perengan ta lolokovo roronani God, ani ka teng ato kanamatan vap. Sikana lomlomon Noa kata atere na kuli rinata kapo ago asi mat. Na God kala atogon aNoa ta bil roron ke, kala taot ia val igenenkorong e matana, using kata lomlomon.

8 Si lomlomon, Abaram kata longong asongo si God ani ka pasal taun a rina ang kataukai lak ina. Kala tadut kantanem katapotav malangas ta kapo pasal ane voi nang.9Si kana lomlomon, katan lapo ago nei rinai sokoung na katapo ago nei lu i vakup val riIsak ve Iakov. Ngono isuke kapa kilongtapokun ararai ane no asi luk ani roron anga God kata mengen tatana aino. 10 Usingparik katapa pien rina e ke kuli rina asiago akit. Katapo kokoai palau ani rina ange pangkul God katala itoitonai ani kelkelaiina na ka kip atung ia. 11 Si lomlomon,kantanem kata lapo lapan, na Sara katapongolo kapa, kata arai korong ane no taiuang vo antok ang ania ta ka atogon natlak, kapo tutuman kana mengen. 12 Na leiang kala serei ta le si ring sikei palau aigenen suke, volapo lapan angkokoai simatang, katala apolok a matan vap ke kala dukluai val ri kalto e metekuku tav angkoaisi taot pasuk aniria, asukang val kone ingerelo.

13 Vap aongos suke kitapo uli atu lom-lomon ane no na kilamat putuk. Kitapo tavluk lak ani keve bil roron ang a God katalaantok tatana, sikei kitala arai korong anirialenginang ane ring vunga na kilapo mara-marak ania. Na kilapo mengen amalangasta riria pok kipo ago val sokoung palau kulirina ke, asukang val kita kirikai aniria sikari rina. 14 Taun kipo mengen amalangasasukang ke, tarapo arai korong ta kitapogulegule na rina ang kakaria atutumanluai. 15 Na kitapo tav lomlomonai amadotani rina ang kita pasal pelek ia, parik.

Using man kata bil asukang, oro kimelapapok. 16 Kita lapo vubuk using a rina ange metekuku, kapo roron luai ani rina angkita ago aino singina. Asukang a God parikkapa lolokovo ani ki posong ia ta kapo kariGod, using katala usausa na rina lenginanganiria.

17 Si lomlomon, Abaram, taun a God kataatoktokngai ania ani ka sula lis ia ta Isakval alilis ane singina, lenginang katala nasa keve palatung ang si God, sikei kala lista nat ke kapo ring sikei palau luai a nat.18 Kantanem a God katala antok aino ta,Le si Isak, matan tus e mung ki asasanan.19Using kapo lomlomon ta God ka teng atopok ia. Asukang a si kana lomlomon kitmatkala teng ato pok kana nat. 20Si lomlomon,Isak kata poso atautauia ri Iakov ve Esauani keve bil miang ang ki serei lak. 21 Silomlomon, taun a Iakov kata lapo usausaasi kana mat, kala atautauia kana ngononat a Iosep. Na kala teng akit si kana kipana ka tuturung e matana i Volava. 22 Silomlomon, Iosep, taun kata lapo usausa asikana mat, kala lomlomonai ane no ani karisoung ri Israel, na kala alis a pinipini anituan ina.

23 Si lomlomon, Moses, kita ingus ia,tamana ve rinana kilongta amunai ania sipotol a ulen, using kilongtala arai kinleta kapo nat petekai luai, na kilongta tavleng kapa ani saupai si tulava ang. 24 Silomlomon, Moses, si kana lapo igenen lava,kata tav ainak ani ki posong ia ta rinanata kavulik ang si Parao, 25 sikei kata pilakta nia ka kui kuvul ve kana vap a God, nauruk kudik palau using ani lau rikek, kaago. 26Na lau imirik ani igenen i akanangaita God, kata taot ia ta kapo ro palau, usinge iang ka luk a tauia lava ani keve tauiaang e Aigipto. Using katapo ararai ane nousing ani seupok ang. 27 Si lomlomon kalasoung pelek a Aigipto velai ani tav leng anikana marala na tulava, using katapo tunkorong a iuang tarapo tav arai korong ania,na le iang kala tung akit. 28 Si lomlomon,kata teng a matan angan i liuluai ang naki aivis kari keve lu ta rangai, ani vopo vilpunuk ani ri matavunim ang, ka ago ta sigilan aniria. 29 Si lomlomon kita paputuk aLaman Melek val ring kolo. Na ri Aigiptoki atokngai asi me sakam aniria na kimelalus mat aongos. 30 Si lomlomon, kita ulit

EBERAIO 11:31 343 EBERAIO 12:13a omo ang e Ieriko amatan limalengua nakala so ngomai. 31 Si lomlomon, Rav, ainavopo atos pok ang ta pukun ina, parik katalapa mat kuvul ve vap tav lomlomon ang,using kata aiveven aro na ngono igenen anararai musik ang.

32 Sa lak si kag mengen tatana? Napoantok ta, ka kovek i taun anig si akuskus takari lomlomon a petau ke, Gedeon, Barak,Samson, Ieptae, David, Samuel na kevekatakai kus amalangas. 33 Sukana ria, sikari lomlomon, kita ngapasuk korong amang keve vainagoan miang. Kita saupaiusing a keve selen korong. Kita sesel ko-rong a roron ang God kata atutuvala aniriatatana. Kita ngau pagum a amangaria i rilaion. 34 Kita ripus korong a kurkurilap iureurek i kut. Kita sapang si redelekan isamele. Naman kita lapomalum, God kapoarudualan pok iria, na kipo anguan sereiamadot pok an si visvis. Na kilapo lu suaikorong ani vap i mang keve rina petekai poangvis ang ve ria. 35Mang matan aina kitalapo arai pok ani kari keve vap ila tapasukpok le si mat. Mang matan kita vil akuiarikek luai aniria, sikei kita misag ani to,using emung ki tadut pelek amatmat lak sitaun roron ang emung. 36Mangmatan kitaduai a kurek rikek, ki saup iria, na mangmatan ki got iria taun a vilvil akui. 37 Kili punuk a mang matan ta iat, ki ngapagala mang matan, ki raung iria ta samele ivisvis. Ki pasal angpok pulakai, kavat tavakup visuk luai. Kitala aunai logo, kitalavil akui luai aniria, velai ani mirik kapaaniria. 38 Petau ke, kuli rina parik katapatun kinle iria. Kita ago arikek nei ringvarasai palau, ane si keve mulang, ane neikeve vakil, na ane neimang kevemata kapanei roe.

39 Ria aongos ang nang God kata posongiria ta kipo vap korong e matana maraikari lomlomon. Sikei parik kita lapa lukkorong a bil roron ang God katala usausaia aniria. 40 Using a God katala itoiton abil kapo aunai ro luai ani kame atalupus iraaongos kuvul ve ria.

12Volava kapo koros akorong ira

1 Asukang a tarapo arai ta vatvat lava ipetau akus atutuman suke kipo tikon auli-tai anira. Kapo ro tara asuai luai ani matanbil ang kapo uli tutubat anira, lau rikekvopo kun vilvil angau ke, asi kara sang arota makos i lomlomonai neina i angsasan-gai volapo matung ke anira. 2 Kapo rotara tun akitmat a Iesu, nia vo tukulai ivil aro ani kara lomlomon, iuang si kanauruk palau kata asalak a maiten i mat kulingakputuk, kantanemamimitikan luai ina,kalapo sinong e palso i kana sinsinongan aGod. 3 Io, mi lomlomonai vang ania, usingkatala asalak a mamaiten lava, taun ang rivap rikek kita marala ia singina. Asukang ami ago ta mamal na mamakus an.

4 Si kami po angvisvis lak ve rikek, parikkita lapa asaling a rangai imi, parik. 5 Namilapo lomon taun a mengen i asumsumalang animi val mipo kana inatus asukangke, Kag nat, ku ago ta sumang an, mana Volava ka tatapokai anim. Na man kavaras ua, vingam ka ago ta ngau an. 6Arai,using a vap ang aVolava kapobuk iria, kapotatapokai aniria. Na taun kapo posong iriata kakana ta inatus, kapo ngamngamis iria.7 Mi sinong akos aro, neina i keve sasaupke, using kapo kana selen nang a God ivil akorong animi. God kapo arai koronganimi val kana inatus. Arai, saka nat kavu-lik an kana, tamana kapo tav ngamngamiskorong ania? Kapo kovek. 8 Au na manparik kapa ngamis imi val mang petau angkitala kun luk ani ngamngamis ke? Pua,milapo inatus maltavpini, na parik kakanaakorong. 9 Na kapa, keve tamara i kulivunep ke, kita ngamis ira na tarata ma-maila aniria singina. Au sa, parik kaparoron a vil alik anira serei si tamara roron imalanganto ani tara an to? 10Keve tamarakita ngamis ira si vuk taun kudik palau, valkitapo lomon ia ta kapo ro asukang. Sikeinia kapo ngamis asi pakangai anira, asikara serei adaus val nia. 11 Kapo tutuman,si taun ke parik tarapa lomon ia ta ngam-ngamis kapo bil asi auruk ani mangsikei,parik. Asi vil alik palau ania. Sikei parik,Godnang kapo iton kara to, ani emung tarauaiai ani lau korong ve marip.

12Asukang vang, mi anguan koros an anikungami ve kakimi volapo lau pepe ang.13 Mi itoiton selen korong ani kakimi si

EBERAIO 12:14 344 EBERAIO 13:8pasal, ani ka ago na kak soles ang kan uakarikek luai singina, sikei asi kana polok aropok.

Ago ta arai apalau ani kana roron a God14 Mi dual aro asi kami to amarip kuvul

ve ri vap aongos, na asi kami daus, usingkapo kovek luai i sikei kan tung e matana iVolava man parik kapa daus. 15Mi aivevenkapa ani ka ago ta sikei imi ka uak putukpelek kana roron aGod, na nagingmal kapaka ago ta polok an singimi, asi sogoengna vil avisuk ani vap miang. 16 Au nami aiveven kapa ta ka ago ta mangsikeika igenen panik, vo tav mamaila ani Godval Esau, using kata atos ta kana kirim iainoinoai pat si kana tauk i togtogon angsi tamana ani ka amarai ani men pok lik.17Usingmiponas ta emungkala bukpok ia,na kala tangis using ia. Sikei, parik luai kipaangkoai si sakol ani lomlomonai iria asi lisania.

18 Using parik milapa anguan pasal taunani mulang ang kapo kitmat luai si sigilania, na kapo ureurek ta kut, na kapo vongitum lava, kuvul ve malu kitmat. 19 Ki lon-gong a kalinga lava i taungai, na kalinganai mang keve mengen e iang. Taun kilalongong a keve mengen i anonok ang, kilasokotuk ia ta ka ago ta anguan apepege ananiria, 20using kipo leng alava luai si arai taman kapa na manmanik ka sigil a mulangang, ki li punuk ia ta iat. 21 Kana na ararailelengan ke kata vil a Moses na kala kunantok kapa ta, Napo leng na napo tetekalava luai.

22 Sikei, mita lapo akik kak taun a Mu-lang ang e Sion, nang a Ierusalem angmetekuku, kana ring a God to i po ago,na petau duk luai ri angelo, parik kapaangkoai si taot korong aniria, kipo urukkuvul e iang. 23Mitala palak si kuvkuvulanang si kana posong sang aGod, ria angnangkari keve asan kitala salik ia metekuku.Mita lapo pasal taun a God katakai i saupaisi ri vap aongos, na taun kapa na malan-ganto iria keve katakai i korong, riria angnangGod katala vil atalupus iria. 24Na tauna Iesu vopo mengen itoitonai ang anira sipalpal i palatung tanginang ang, na rangaiina kata ivis imi, kalingana kapo kitmat luaiani rangai i Abel.

25 Mi aiveven aro imi, ani mi ago talongogel an ani vopo mengen ke. Usinga vap longogel ani mengen i anonok kekuli rina parik kita lapa to. Kitala koveki oring i mun ani saupai i mat. Na tarakapa, man tara taval pelek a vopo anonokke anira le metekuku, tara ane voi? Tarapuka akorong palau. 26 Si taun ang aino,kalingana kata aruk a kuli rina. Sikei kanakapo mengen akit asukang ke, Naka an-guan aruk lak ani kuli vunep, na parik takuli vunep papalik, sikei metekuku kapa,ka kunmimo. 27Vukmengen suke, anguanan, supsupai ina ta man ka mimo, keve bilke tarapo arai aniria, ki tamus suai aongos.Na saka keve bil an kapo tav angkoai si arukbut aniria, ki tung e iang. 28 Asukang ataratala teng akit si vainagoan ang kakara,kapo tav angkoai si aruk but ania. Kapo rotara posong aro luai si God ta taratala lon-gong serei singina ta mamaila na lolokovokapa, 29 using kara God, ninia na kut si nisuai ani keve bil aongos.

13Avibisan God kapo uruk ania

1 Kapo ro ta lau i vinga ro nei liuan iangtasimal ka uli ago singimi. 2 Mi agota atolongon ani lau ro i songo alak ani risokoung taun imi, using si selen ang, mangmatan vap kitala songo alak ri angelo, nakitapo tav nas aro ta ri si nang. 3Mi lomoniria nei lu i akangbat, val nami mipo kunago nei akangbat. Na riria kipo vil akui iria,val kita vil akui kapa imi. 4 Ri vap aongoski mamaila aro ani sinsinong i osongon, napata i osongon ka daus, using God ka saupailak aniria kipo panik vo putuk osongon.5 Mi aiveven aro kami to ani mi kalakalapelek a vubuk using ani kapkap. Mi ma-sung ta sa milapo atogon ia lenginang.Using nia kata antok, Naka tav papelekanimi. Parik luai napa angkoai si atolongonpalau animi. 6 Na asukang tarapo mengenvelai ani lomon ro ta, Volava ninia kapo kagkatakai i pakangai, na parik napa angkoaisi leng. Mang saka bil rikek an ri vap kipoangkoai si abis ania singig?

7 Mi lomon iria kami keve ainoinoai, riakita akuskus imi ta kana mengen a God. Miarai ani uai i kari selen i to, na mi kusil karilomlomon. 8 Iesu Karisto kapo angkokoai

EBERAIO 13:9 345 EBERAIO 13:25palau anongo, kana, na si keve taun. 9 Animatan akalkalit po anglok pulakai ang, kaago luai ta tipo suai pulakai animi. Usingtaratala ainak ta kana roron ka akikit a vin-gara. Na usiusing ani akalkalit i pok, parik.Using kapo tav pakangai luai aniria kipo uliusing ania. 10 Taralapo atogon a mangsikeia pata petekai i sula, pata ke ria kita abisaino si lu i atung tul ang kipo kovek i roasi angan singina. 11 Using ainoai katakaisula kata luk a rangai i ri manmanik taun aring ang kapo Atailai Luai, ani kian alis iaani rikek. Sikei, si pukun i manmanik kiposula ataliung ia e komo. 12 Iesu kapa, katakun mat ataliung ani mete takaman i rinaang, asi kana vil adaus ani ri vap ta rangaiina pok. 13 Kanat, tara kun pasal taun aniae taung i rina, na tara asalak kuvul ve nianamimirikukan ang kata asalak ia. 14Usinge ke kuli vunep, tarapo kovek i rina asiago asikei, sikei tarapo atu mata ani rinaang lak ani kakara. 15 Asukang na si Iesu,kapo ro tara uli sula serei si God ta karaalilis i alatun ania, si kara keve mengen ialatun ani kana asan lava na Iesu. 16Mi agota lomon taun ani abis ani keve avibisanroron, asi pakangai ani mang matan vaple si kami togtogon, using kapo asukang takapo alilis ane si God, na kapo maramarakania.

17 Longong aro kami keve ainoinoai. Mivil alik imi e mataria, using nang kipo tuainoai animi si kami to i malanganto. Kianakus lak e mung ta kita saka aiveven ananimi. Longong aro iria asi karimaramarakani kari abis i aiveven, vei nganing milavil amakus iria, au na kari makus kala tavpakangai luai animi.

18 Mi sokotuk a God, ani kame pakangaianimem, using namempo nas aro luai takapo kovek i oring asi mengen arikek ani-mem singina. Na kamem vubuk ta namemuli teng ani kamem keve avibisan aongossi selen kapo daus aro. 19 Napo buk alavaluai ta mi sokotuk a God, ani name sereisumasuma pok singimi.

Akamusai i posong ro20 Io, God kapo tukul bung i marip, using

le si rangai i palatung tutokos ang, Godkatala tak ataduk pok kara Volava Iesupelek a matmat, katakai i aiveven sipsiplava luai, 21na kag sokotuk ta, God ka lis imi

ta mamain ta bil ro aongos, asi kami abisaro, angkokoai si kana vubuk. Na e iang,kitmat ina kapo abis si kara to, na tara uailak ani manik ang ka uruk singina. Kevebil aongos ke God ka abis ia using a IesuKaristo papalik, kana asan ka uli tavirimokluai asikei. Tutuman luai.

22 Io, keve tungag, napo buk alava luaita mi longong aro na pinipini ke natalasalik ia animi, using nata lapo lau salik sompalau ania taun imi. 23 Napo buk mengenamalangas animi ta tungara ta Timoteo,kitala akala ia. Man kamela serei singigsumasuma, namemlong kuvul, namemlon-ganla serei singimi.

24 Lis kag posong ro si kami keve ain-oinoai, na taun a petau daus aongos ang.Ri Italia kana, kipo lis kari posong ro anesingimi. 25 Kana roron a God ka auai venami aongos.

IAKOVO 1:1 346 IAKOVO 1:24

Panbuk siIakovoBuk ke kapo duk ta mamain ta men-

gen roron neina. Iakovo kata salik ia asiakalit ani kana vap a God, ani ki usiusingaro kana keve laulauan roron. Kata salika keve kankanuai duk i mengen, ani kapakangai aro ani ri vap si luk ani nas rove lomlomonai, na asi saupai aro kapa anikana keve mengen aongos. Iakovo kapomengen akitmat asukang ke. Igenen kapolomlomon, parik kapa angkoai si ago palau.Ka abis a mang matan laulauan roron simang vap, using si lau suke vanang, kalapoatutumanai ani kana lomlomon ta kapomadot na kapo roron.

Mengen i angruduai1 Nau a Iakovo, napo asosokai si God na

Volava Iesu Karisto. Napo alis a salsalikke taun imi, sangauli na pongua na patvaplapo ago angpotok ang e nei keve palpalrina. Napo alis kag posong ro singimi.

Lomlomon na masam2 Keve tungag, taun mipo duai a keve

mamaiten miang, mi uruk alava e neina3 using mipo nas ta kipo atoktokngai anikami lomlomon, asi asereiai animi si kamitung akit aro. 4Mi tung akit asi kami sereiamatukal na mi tapunuk si keve bil aongosna mi tav inongos taun ta mang ring sa.5 Man ta sikei imi kapo inongos taun amasam, kapo ro ka sokotuk a God na ka alisia. Using God kapo roron i katakai i alilisani ri vap aongos na kapo uruk aniria. 6Nataun kapo sokotuk, ka ago ta tav lomlomonan, sikei ka lomlomon, using si taun kapotav lomlomon, kapo asukang val pungas ito nei lamavulit, using kapo ulit angpokpalau si kana sokotuk. 7 Sukana ka ago talomon an ania ta Volava ka alis ia ta bil,8 using kapo tutu angpok ta lomlomon inana kapo uli uak si kana keve abis aongos.

Logo na tauia9 Man a mang tungara kapo logo, kapo

ro ka uruk, using kapo ago si tungtunganlakat. 10 Au na man a si kapo tauia, kaporo ka uruk, using kapo ago e kevkev, usinguring lik kan mat val uai i uriuri. 11 Arai,taun a makarap kapo sanglak na sinang

ka ngan ia, kanla ngoilan na ka uak anevunep, na miminaungan ina kala kovek.Kapo asukang palau, igenen tauia kan kunngoilan na kan mat, taun kapo telan ta bilmiang.

Tung akit si atoktokngai12 Man a igenen ka tung akit nei liuan i

keve mamaiten, ka atogon a uruk. Usingman ka tung akit si atoktokngai tung siakamusai ina, kan luk kana seupok, nanga to asikei. Seupok ke, God kata pala-palatung ia ani vap ang kipo vubuk atu-tuman luai ania. 13 Man a si kapo ago siamil, ka ago ta antok an ta God kata asereiaiania. Using God parik kapa atogon ia, nakapa, parik kapa asereiai korong ani matanlomlomonai asukang si mangsikei, parik.14 Sikei, siksikei a igenen kapo atogon akeve vubuk rikek voiang kipo tak ia tauna rikek. 15 Au le na man kalapo vubukamadot using ia, kanla asereiai atutumanani lau rikek, le na kanla serei alava luai nasi akamusai ina, mat.

16 Keve tungag roron, mi ago ta akipangpok an animi, 17 using a keve roron natalupus i alilis kapo serei le si tamara,voiang kapo saupai ani mamain ta malan-gas metekuku, na kapo tav koi luai asisasakol val mamaui. 18 Ninia kata lom-lomonai ani ka alis ira ta to tanginangle si kana mengen tutuman, na asukangvang, tarapo bil val keve ainoai i uai i kanamatang nei liuan i keve asisinong aongos.

Abis using kana mengen a God asukang valkutala longong ia

19 Keve tungag roron, mi teng akit amengen ke. Mi longong sumasuma, agota uli mengen som an, ago ta uli maralasom an, 20 using a marala si ri vap kapotav asereiai ani lau korong val vubuk angsi God. 21 Asukang na mi purut suai aon-gos ani mamain ta lau visuk na lau rikek,voiang kapo duk luai, na mi vil alik imina mi ainainak ani mengen i sukal ang neivingami, voiang kapo mengen si vil atoanimi.

22Mi ago ta akipang aro pok an animi tapo longong akuvul ani kana mengen. Sikeimi abis ia val kapo antok ta sa. 23Man a sikapo longong akuvul velai ani tav abis ania,e iang kapo asukang val igenen kapo alpoka kankanuai ina e nei mira, 24 na taun kala

IAKOVO 1:25 347 IAKOVO 2:22pasal suai, nang palau kala lomon taun pokta nona kapo saka ararai an. 25 Sikei manka uli lomlomon akit ta kana saupai talupusa God voiang kapo akalakala ri vap, na kaabis asukang val katala longong ia, ka ulitung akit, na ka ago ta lomon taun an, io,asukang vanang kala urung kana mamainta avibisan, na ka maramarak neina.

26 Man ta si imi kapo lomon ia ta kanakeve avibisan kapo ro mete God, sikei lakkapo tav aiveven akit ani nguruna, e iangkapo akipang pok ia, na kana keve avibisanka bil palau luai. 27 Sikei kana vang a keveavibisan voiang kipo ro mete God tamara.Aiveven a ri nat mailik ve ri mainang sikari mamaiten, na ku ago akipai, na kuatailai ani keve selen i kuli rina. God kapoainainak ani keve avibisan ke using kipodaus e matana.

2Ngorem pilak ka ago

1 Keve tungag, mipo lomlomon ta IesuKaristo, kara Volava miminaungan. Aukanat, ago ta alpilak ani mang matan vapta kipo roron ani mang matan. 2 Man amangsikei kala riuk lak si kami sinong ku-vul na kapo alak kana keve bil riparipagan ekungana na kana maus vola samui lava. Namang anukala kun riuk lak, kapo alakmisiktatading, using kapo logo, 3 na mila songoalak a anu vopo alak maus roron ang, namila antok ia ta, “Kana na sinsinong roronanim,” sikei mila antok a anu logo ang ta,“Ku tung e suke,” vo “Ku sinong e vunepngere kakig,” 4man asukang, milapo aieiepotok nei liuan imi. Mipo sinong lakat valkeve katakai saupai velai ani lomlomonaivisuk.

5 Keve tungag roron, mi longong aro.God katala pilak ri vap logo e mataria imatan vap i kuli rina ke, ani ki vap tauia silomlomon, na ki an atogon a tungtungannei vainagoan ang katala palapalatung iaaniria kipo vubuk atutuman ia. 6 Sikeinami, mitala nau varas a mamain ta vaplogo. Arai, ri vap tauia, ria kipo uli turongomai tatami. Ria kipo uli tak animiane si saupai. 7 Ria palau nang kipo ulimengen arikek ani asan roron ang mipoangtogon singina. 8 Man mi using atutu-man aro na saupai si kara tulava, voiang

kita salik ia nei salsalik aino ta, Vinga ro anitungam, asukang palau val kupo vinga roanim pok, milapo bil aro vanang asukang.9 Sikei, man mipo alpilak a mang igenenta kapo roron ani mang anu, milapo abisa lau rikek. Na saupai kapo antok ta mianluk amiming using mita putuk a saupai.10Using man a si kapo using apunuk aro nakirol i saupai, sikei kanla uak si palpal likina, e iang kalapo asukang ta katala putukaongos iria. 11Using a vo antok ang ta, Agota putuk osongon an, kata kun antok kapata, Ago ta daung an. Au na man kupo tavputuk osongon, sikei kula daung, sukanakulapo maiten si putuk ani keve saupaiaongos. 12 Kapo ro mi uli mengen velaiani aupele roron, using mianla luk saupaiangkonongai si saupai vopo akalakala anganimi. 13Using riria kipo tav ngorem, kiankun luk saupai kovek i ngorem. Selen ingorem kapo dual alava ani saupai.

Lomlomon ve avibisan14 Keve tungag, man ta sikei kapo men-

gen alava ta kapo igenen lomlomon, sikeikapo tav abis ani lau ro, matan lomlomonasukang kapo saka angkoai si vil ato ania?15Man amang tasira vo taura kapo inongostaun a vakup ve pok, 16 na man ta sikeiimi kala antok ia ta, “Pasal a ku lomonro, na kuan atogon vakup angkoai na kuanmasung aroron,” sikei parik katapa pakan-gai ania si kana inongos, kana mengen kasaka pakangai an ania? 17 Asukang vangta man a lomlomon kapo tav auai ve abis,lomlomon ang kapo palau luai.

18 Vei nganing ta sikei e iang kapo antokta, “Numai ku lomlomon, nau naka abis alau ro.” Parik. Arai, kupo tav angkoai siakalit anig ta kam lomlomon kapo bil tutu-man si man kapo kovek i abis ro. Sikei nakaakalit ua ta kag lomlomon si sa napo abisia. 19 Kupo lomlomon ta kapo sikei palaua God. Kapo ro, sikei ri ingua kapa kipokun lomon ania asukang, na kipo tetek.20 Numai a igenen vongvong. Kupo bukani naka akalit amalangas ua ta lomlomonvelai ani kovek i abis kapo palau, ingko?21 Kanat, arai ani tivura ta Abaram. Kuponas aro ta God kata taot ia val igenen ko-rong ematana, le kuli kana avibisan i alis takananat Isak kuli pata ipo sula. 22Kupo araiania ta kana lomlomon ve kana avibisan

IAKOVO 2:23 348 IAKOVO 4:2kilongtapo angusingai, ani kana abis kaatapunuk kana lomlomon. 23Na mengen inei salsalik kala tutuman ta, Abaram katalomlomon ta God na le iang God kala taotia ta kapo korong e matana. Na God kalasongo ia ta tungana. 24Nambang kula araita God kapo taot a igenen ta kapo koronge matana le kuli sa kapo abis ia, na parikpapalik le kuli lomlomon. 25 Arai kapaani Rav, aina vo atos ang ta pukun ina.God kata taot ia ta aina korong e matana,using kata pakangai ani ngono katakai iararai musik ang ta vuk oring asi ago le nakanla asoung irilong si mang selen. 26Arai,pukun palau kovek i malanganto kapomat.Asukang palau kapa ta man tarapo tav abisasi kana auai ve kara lomlomon, lomlomonsuke kapo palau luai.

3Akatak a kalkalame

1 Keve tungag, kapo tav ro ani amiangimi si antok ta, “Napo ro asi pinipini animang matan.” Using mipo nas ta taravap po pinipini ang, kian tikon tuk aroluai anira. 2 Tara aongos, tarapo uli uaksi selen miang. Man a si kapo uli tavbil arikek si kana mengen, e iang kalapoigenen talupus, na kapo angkoai si saupaiaro ani pukun ina aongos. 3 Kipo alakaiani vuk aen lik nei ngururia i ri os asi kariangkoai si longong. Kantanem a os kapopukun lava, sikei kapo longong using aro.4 Arai ani perengan kapa, kapo tavirimokluai na kapo dulai ve malu lava, sikei lakvopo alali kapo saupai ania ta ose lik luaina kapo sang using palau ia. 5 Io, asukangpalau, kalkalame kapo vuk palpal lik palau ipukun, sikei kapo kus aminaung alava luai.

Arai ani mantingup lik i kut e nei vuallava. Mantingup lik ke kapo angkoai asisuluk asip ani nei vual. 6 Kalkalame kapakapo kut ni. Kapo palpal i pukun voiangkapo asereiai ani mamain ta rikek miang.Kapo vil arikek aongos a igenen. Kapotutapongai ani kuan kut ni e nei kana toaongos. Kalkalame ke kapo luk dual lesi kut lava vopo ni asikei ang. 7 Arai, rivap kipo nas ani amanmantau ani mamainta manmanik, val ri vongo, ri mani, na rimanmanik vopo so dal ang, na ri ien i neilaman kapa. 8 Sikei kapo kovek i igenen

kapo angkoai si saupai ani kalkalame, usingkapo uli asereiai pulakai ani rikek, na kapodual angkoai si daung. 9 Tarapo nas anialatun ani tamara na kara Volava ta kalka-lame ira, na tarapo kun pege amalgai aniri vap ta kalkalame ira, vap i asereiai angsi kankanuai i God. 10 Le si sikei palau angur ke, alatun na malgai kilongpo soungaongos le singina. Keve tungag, ka ago taasukang an. 11 Au sa, kapo angkokoai silaman livus ve laman makasim kilong salsiang le si sikei palau amete laman? 12Kevetungag. Au sa, suke kana kapo uaiai ani uaii elaio? Au sa si vaen, kapo uaiai kana aniuai i suke? Kapo asukang palau, parik kapaangkoai luai si lamanmakasim kan asereiaiani laman livus.

Masam le pangkul13 Si nang nei liuan imi kapo masam?

Si kapo atogon a tun kinle? Kanat, kuuli atogon ani laulauan roron, na e iangku asereiai ani abis roron, using a igenenmasam kapo uli vil alik ania. 14 Sikeiman mipo atogon mata na lomlomonaikitung mal nei vingami, ago ta aminaungan tatana asi kami agel suai ani tutuman.15Lau suke kapo kovek i masam. Parik kapaserei le metekuku, sikei kapo serei le kulirina ke. Parik kapa serei le si Malanganto,kapo serei le si vo petau ang anira. 16 Araiaro ania, man kapo atogon mata na lom-lomonai kitung, ka atogon angvolai kuvulve mamain ta lau rikek anglok. 17 Sikeimasam i metekuku kapo asukang ke. Vopoatogon ani masam suke, kana lau kapogogoai, kapo uli vubuk using ani marip,kapo lomlomon ro taun a mang matan,kapo longong e kevkev i mang matan, vin-gana kapo duk ta ngorem, kapo asereiaiani uai roron, kapo tav alpilak ani mangmatan vap ta kipo ro ani mang matan, nakapo atutuman. 18 Ria kipo sukal a lau ivilvil amarip, ki kaming pok lak a uai i laukorong.

4Angtunganan ve kuli rina

1 Sa kapo tukulai i keve angvibis veangmarmaralai nei liuan imi? Parik nangkapa tukulai ina si kami keve vubuk kipoangbis nei liuan imi? 2 Mipo vubuk usinga bil, sikei mipo tav luk ania. Mipo daung

IAKOVO 4:3 349 IAKOVO 5:10na mipo mata, sikei mipo tav angkoai asiatogon ani bil ang mipo buk ia. Mianpoangmarmaralai velai ani angbis. Mipo tavatogon bil using mipo tav sokotuk. 3Au nataun milapo sokotuk, kapo tav alis koronganimi using kami sokotuk kapo kokelai kulilomlomonai rikek, using mipo buk atelananimi ta mamain ta bil ang ka vil amara-marak palau pok imi. 4 Nami na matanvap uli putuk ani kami angosongon ve God.Sa, parik mipa nas ta man mipo angtun-ganan ve kuli rina, e iang palau milapoangpetpetauai ve God? Man a si kapopilak ta ka angtunganan ve kuli rina, e iangpalau kalapo petau a God. 5 Vei nganingmipo sekpat ta mengen i nei salsalik kapomengen palau ta Malanganto ang kata alisia ane vingara kapo vubuk amadot luai aninia akorong ka taukai ira. 6 Sikei, kapo labakana roron taun ira. Tukulai ina na kapomengen ta, God kapo misag aniria kipovilvil alava, sikei ria kipo vil alik pok iria,kapo alis kana roron taun iria. 7 Asukangvang, mi longong e kevkev i God. Turuduai suai ani vo petau ang anira, na kasip suai animi. 8 Pasal asung i God, na niaka pasal asung imi. Nami ri katakai i bilarikek, mi galui a kungami. Nami vap potutu angpok ta lomlomonai, ka sikei palauakit a lomlomon imi. 9 Mi mamakus, miraupa velai kup alava. Kamus ta alolos, nami radaupa. Sakolai ani kami uruk na mimakus. 10Vil alik pok imi mete Volava, nania ka paus atung imi.

Tikon ani mang tungam ka ago11 Keve tungag, ago ta mengen arikek

angpokpokai animi. Man a si kapomengenani tungana, vo kapo tikon ia, sukana kapomengen arikek ani saupai na kapo tikonia, Na e iang parik kupa using ia. Kulaposinong lakat asi tikon ani saupai. 12 Kapoatogon sikei palau a igenen voiang kataamatung a saupai, na kapo saupai ani rivap. Ninia vanang kapo angkokoai asi vilato ani ri vap na asi goeng aniria. Sikeinumai nang a si, asi kamme tikon ani vopoago ke ngerem?

Kus aminaung velai ani toroi ka ago13 Mi longong! Mang matan imi mipo

angtokai asukang ke, “Nganlak vo ilesvauk,namempasal ane simang rina lava, namem

an telan e iang sikei a matas, na nameman telan alava si asereiai ani kapkap duk.”14 Sikei mipo tav nas ani saka bil an kaserei ilesvauk. Sa nang kami to? Mipoasukang val ulung kapo tu aserei tapai sivuk pangau lik, le na kanla tamus pok.15 Sikei, kapo ro ta mi mengen asukang ke,“Man kapo angkonongai ve lomlomonai siVolava, namem to na namem abis a bil kena bil suke.” 16 Sikei, mipo kus aminaungkuvul velai ani toroi. Sukana aongos kaporikek. 17 Asukang vang, man a sikei kaponas a lau roron asi kana uli abis ania, sikeiparik kapa abis ia, sukana kapo abis a laurikek.

5Mengen kitmat ani ri vap tauia

1 Nami mipo tauia, mi longong. Miraupa nami aloloai, usingmalgai ang kamekinkos lak imi. 2 Kami tauia kalapo rikek.Kami keve vakup, ri manmanik kilapo ngutia. 3 Kami kapkap riparipagan kala ros, naros suke kapo akalit amalangas ta rikek imi,na ka ni lak imi val kut si akamusai i taun.Kami keve kapkap aongos i asia kuvul kibil palau luai. 4 Arai, mita songo vap asipaspasuk nei kami kevematang, sikei parikmita lapa seu iria. Sukana kami lau rikekkapo so akalitai ta mi tung mete saupai,using kari tangis, Volava Tavirimok Luaikatala longong ia. 5 Si kami to kuli rinamita lapo uli aiveven pok animi, mitapouli vubuk using ani bil asi amaramarakanimi. Taun asi raung suai ani mamain tarikek kalapo angasungai na lak mipo dongabakang imi. 6 Ri vap po kovek i rikek ang,na kitapo tav susuak animi, mitala saupaiasi raung aniria na kila mat.

Kokoai ananap na lau i sokotuk7 Asukang a mi kokoai ananap, keve tun-

gag, tung si Volava ka serei pok. Arai anikatakai i sukal. Kapo uli kokoai ananapani kana matang tung si kala uai aroronluai. Kapo uli kokoai ananap ani taun ilangit roron. 8 Asukang palau, mi kunuli kokoai ananap na mi tung akit, usingkana serei pok a Volava kalapo angasungai.9 Ago ta pege amiang angpokpokai animi,vei Volava ka saupai animi, using kalapousausa kana asi serei. 10 Keve tungag, araiani ri katakai i kus amalangas kita mengen

IAKOVO 5:11 350 IAKOVO 5:20si asan i Volava, kipo akalit ira ta selen asiago ananap nei liuan i mamaiten. 11Miponas ta ria vap ang kipo tung akit, tarapoarai ta kipo atogon a uruk. Mipo nas a Iovsi kana selen i tung akit, na mipo nas a sana Volava kata abis ia ania si akamusai ina.Vingana i Volava kapo duk ta lomon tangisve ngorem roron.

12 Laba luai ina, keve tungag, mi ago luaita atuvala an si mangsikei a bil. Atuvalaane metekuku, ka ago. Na ane kuli rina kaago. Na taun a mang saka bil an kapa, kaago. Man mipo posong ta io, nang palaunia. Manmipo posong ta parik, nang palaunia. Vei saupai ka serei animi.

13 Sa, ta sikei imi kapo ago e nei ma-maiten? Kapo ro ka sokotuk. Sa, tasikei imi kapo maramarak? Kapo ro katatangam i alatun. 14 Sa, ta sikei imi kapomalepen? Kapo ro ka songo ri vap lavai kami kuvkuvulan asi kari me sokotuksingina na kime tiu ia ta rul i elaio si asani Volava. 15 Si taun kipo sokotuk velai anilomlomon, vopo malepen ang kan to aro,using Volava ka tak atadut ia. Na man kataabis a lau rikek, Volava ka lomon suai ania.16 Asukang vang, mi asasangai suai anikami keve lau rikek angpokai singimi namisokotuk animi angpokpokai ani Volava kavil ato imi. Igenen korong man ka sokotuk,e iang kapo atogon a kitmat lava, na sa kaposokotuk ania kan serei atutuman. 17 Eliaskatapo igenen luai val tara. Kata sokotukamadot luai ta ka ago ta langit an, na kalaasukang. Kata tav langit si rina ang anipotol a matas na inongos. 18 Le na kalaanguan sokotuk an na metekuku kala alislangit, na ri matang kila asereiai ani pok.

19 Keve tungag, man a sikei nei liuan imikatala pasal pelek a selen i tutuman, au naman mila atokngai asi tak pok ania, 20 milomlomonai ani oring ke. Man a si ka takaipok ani katakai i bil arikek le si selen rikekang kapo using ia, nang katala ato ia peleka mat, na kala vil suai ani lau rikek miang.

1 PETERO 1:1 351 1 PETERO 1:19

Ainoai i Panbuk siPeteroBuk ke kapo buk asi pakangai na vil akit

ani lomlomon si mang matan kuvkuvu-lan i lomlomon, kipo asalak a mamaitenlava. Kapo mengen ta kapo ro ri vaplomlomon ki anguan lomlomonai aro pokan le ani Akus Ro i Iesu Karisto. Ta,Iesu kata mat na kala tadut pok, na katapalapalatung asukang ke, kame serei pok.Ani ki lomlomonai akit ani kana mengen ipalapalatung, na ki kokoai ananap aro anikana serei. Kapo tav kapau ta ri vap lom-lomon aongos kipo sunguk a mamaiten,sikei bil ang nang kapo serei asi atokngaiani kari lomlomon. Asukang a kapo roki tung atanimai kuli lomlomon tung siKaristo kame serei pok. Na si taun ang kian luk kari seupok roron luai.

Mengen i angruduai1 Nau a Petero, napo aposel ani Iesu

Karisto. Ane singimi, mipo ago sokoungpulakai si keve palpal rina ke, Pontiko,Galatia, Kapadokia, Asia na Bitunia. 2 Godtamara kata nas le kabang imi na katalasongo imi si vilvil adaus si Malanganto.Asukang a mi longong aro si Iesu Karistona mi nasai ani kalakala i la ivis animi tarangai ina. Roron ve marip ka duk singimi.

Lomlomon akoai taun a tauia roron epangkul

3 Posong ro ane si God, nia na tamana ikara Volava Iesu Karisto, si kana ngoremtavirimok lava, using katala alis ira ta totanginang, le si kana tapasuk pok a IesuKaristo pelek a mat, na e iang taralapoatogon a lomlomon tokos. 4 Na sukanataralapo lomlomon akoai taun a tauia ro-ron ang, kapo daus luai na parik kapaangkoai si tamit vo rikek. Tauia roron ke,God kapo aiveven ia animi e metekuku.5 Na using mipo lomlomon tatana, kanakitmat ka lilit imi tung si mila taukai i vilvilato ang ka asereiai ania si akamusai i taun.6 Asukang a mi uruk alava luai, kantanemman mila kui si matan mamaiten mipoasalak ia si vuk pangau ke. 7 Bil ke ka sereiani ka akalit amalangas ta kami lomlomonkapo tutuman, kantanem kitala atokngai

animi asukang val gol nei kut ni. Sikeikami lomlomon kapo miminaungan luaiani gol voiang ka kun rikek lak. Na manka tutuman kami lomlomon, kala koi siposong aro velai ani amaus animi, na kilapaus alakat imi si taun ang Iesu Karistoka serei singina. 8 Kantanem parik mitalapa arai ania, sikei mitapo buk ia. Nakana parik lak mipa arai ania, sikei, usingmipo lomlomon tatana, mipo sung pukunta uruk lava si bil miminaungan luai ke.9 Au na akamusai i kami lomlomon, mi antaukai i to asikei.

10 Ani vilvil ato ke, mamain ta katakaii kus amalangas aino kitapo mengen tangorem roron ke taun imi, kitapo guleg-ule aro na kipo taoke using asi nas 11 anisaka igenen an, na saka taun an a Malan-ganto i Karisto, vopo sinong ke singiria, kaso akalitai aniria tatana. Using kata kusamalangas ta kana kui a Karisto na kanaurmaus e mung ina. 12 Kitapo nas ta parikkitapa abis aniria pok, sikei animi, usingkana vang kita lapo akuskus imi ta keve bilroron ang nei akus ro, velai ani kitmat iMalanganto Gogoai le metekuku. Pua, riangelo kapa kipo kun buk luai asi kari araiani keve bil ke.

God kata songo ira ani tara daus13 Au, asukang vang, vangang imi ka

lomlomonai aro, mi saupai aro animi, miatu mata si roron ang kapo kakami si kanaserei pok a Iesu Karisto. 14 Mi bil valinatus lik longong aro na mi ago ta anguanlonglongongai an ani keve vubuk madot ikami po vongvong aino ang. 15 Sikei, usingninia kata songo imi kapo gogoai, kapokoi luai animi ta mi kun gogoai kapa sikami laulauan aongos. 16Using nei salsalikkapo mengen ta, Mi gogoai using nau napogogoai.

17 Au, using mipo songo na God tatamami, voiang kapo tav suai ani igenen,sikei kapo saupai angkokoai si avibisan sisiksikei, au, kapo ro mi pasal velai anilolokovo na mamaila ania si kami paspasalval sokoung kuli rina ke. 18 Using miponas tainuinupalau a selen angmitapopasalsingina val keve tivumi aino, tamami katalasamui apok imi pelek ia. Na parik kat-apa samui apok imi ta kapkap angkoai sirikek val silva na gol, parik. 19 Sikei, kata

1 PETERO 1:20 352 1 PETERO 2:17samui apok imi ta rangai tauia i Karistokatapo asukang val nat i sipsip kovek i ringvisuk vo ituitumai singina, na kita raungia. 20 Arai, aino luai i asisinong ani kulirina, God kata lomlomonai ani ka alis aKaristo. Sikei kana vang si akamusai itaun ke, katala amalangasai ania using imipalau. 21Na e iangmilapo vap lomlomon taGod, vopo tak atadut ang ani Karisto peleka mat na ka amaus ia. Asukang a kamilomlomon na kami atu mata ka tung akitsi God.

22 Au na kana vang, milapo daus neivingami using mitala longong a mengentutuman, na e iang milapo atogon a vingaro tutuman ani keve tungami. Kanat, kaporo luai tami vinga ro taun imi angpokpokaita tutuman i pakangat. 23 Using a Godkatala vil atanginang imi. Kami to tang-inang parik katapa suk polok le si katuii vunep, parik. Kata suk polok le si ka-tui vopo tav angkoai si mat ang, nangpalau kana mengen i to na kapo tokos luai.24 Arai, ri vap aongos si pukun ke kipoasukang val uriuri palau, na kari maumau-san kapo asukang val mang i purpur. Usingnganlak a uriuri kan magang, purpur kapakanla kun uak mat. 25 Sikei kana mengen aVolava kapo tokos luai. Nia palau a akus roke kitala akus imi tatana.

2Iat miminaungan i to na matan vap daus

1 Asukang a mi pataliung a vinga rikek,na mamain ta kapau, mata, na ri mengeni pilius ani mang vap. 2 Kami vubuk animengen talupus si God ka bil val ri popotanginang lik kipo buk using a rul i tus, nale iang mila angkoai si polok si to tangi-nang. 3Using mitala namin bonai ani kanaroron a Volava ta vola mirum luai. 4 Taunmipo pasal asung ia, nia kapo asukangta iat kapo to. Ri vap kita kilis ia, sikeisi tere si God kapo iat vubukan na kapomiminaungan luai. 5 Nami kapa, mipo iatatogon to, milapo pataun ia na ninia kapoaisuk alak imi asukang ta lu i malanganto.Na e iang mipo katakai i sula daus asi kamisula serei singina ta matan alilis vubukani malanganto, si kami angtogon ve IesuKaristo. 6Nei salsalik kapo mengen tatanaasukang ke, Arai, natala amatung a iat e

Sion, na iat ke kapo vubukan na kapomim-inaungan luai asi kelkelai lu kuluna. Au naman a sikei ka lomlomon tatana, parik kapaangkoai si mese. 7 Animi mipo lomlomontatana, iat ke kapo bil miminaungan, sikeianiria kipo tav lomlomon, iat i kilis ang tari katakai i abis lu kalapo serei asukang taiat miminaungan luai. 8Na iat ke ri vap kisavang singina, na ka asukang ta iat sinongasi vil auak aniria. Ki savang marai karilongogel ani mengen si God. Oring ke kaserei val God katala saupai ania.

9 Sikei nami, patvap ila pilak ke, namimipo katakai i sula si tulava, mipo patvapgogoai kakana akorong, na kapo taukai imi.Asi kami alatun ania si kana roron i abiskatala abis ia animi, using katala songo suaianimi pelek a vong ane si kana malangasroron. 10 Io, using aino mitapo matanvap palau, sikei kana milapo matan vapakorong ke God. Aino parik mitapa naskana vinga ro, sikei kana milapo nas ia.

Kara laulauan ka bil val ke God ta keveasosokai

11 Keve tungag roron, nami na matanvap sokoung na papasalan i kuli rina ke,napo mengen akit imi ta mi tutaliung luaiani keve vubuk rikek i pukun ke kipo ulivis animi asi goeng ani malanganto imi.12Kami paspasal nei liuan i ri vap i ngisingka vil iria ani ki kamus ta tupang animi tamipo bil arikek, na ki tun kinle kami keveabis roron, na kila amaus a God si kana tauni serei.

13 Mi vil alik imi neite saupai singiriakipo teng kirim i saupai, using nami keVolava. Kantanem man ta tulava i rina,using nia kapo sinong e pangkul luai, 14 vokana keve ainoinoai, using kata asok iria asiamiming ani vap bil arikek na posong aroani vap bil aro. 15 Using sukana, ke God tavubuk na e iang kami lau roron kala pakuta ngururia i vap tav malangas si kari kevemengen palau. 16 Kapo ro mi nas ta mipokalakala e mataria i ri ainoinoai, sikei kaago kami kalakala ka vil imi ani mi abislau rikek, sikei mi ago val asosokai si God.17 Mi uli mamaila aro ani ri vap aongos.Mi uli vinga ro angpokpokai e nei kamikuvkuvulan i angtasimal. Mi lolokovometeGod. Mi uli mamaila aroron ani tulava ikami rina.

1 PETERO 2:18 353 1 PETERO 3:18Tara bil val Karisto si asalak ani kui

18Nami, ri asosokai palau, mi vil alik imineite saupai si keve taukai imi, velai animamaila aro aniria. Parik papalik singiriakipo roron namarip taun imi, sikei singiriakapa kipomarala. 19Usingman a sikei kapoasalak a kui ve amiming kovek i tukulairo ina, le si malangas ta God kapo ago,sukana kapo akalit ta lau ro na God ka urukania. 20Man mitala bil arikek na kila saupimi, na parik mipa taruruak pok, sikei Godka saka uruk an ania? Man mitala abis alau roron na kila amiming imi singina naparik mipa taruruak pok, e iang God kapouruk ani lau asukang. 21Selen suke vanang,God kata songo imi si pasal singina, usinga Karisto, nia katala kui animi na kalaamatung asi kami kusing, na ia kalapokakami asi paskak using ani peng i kakina.22 Nia parik katapa abis ta mangsikei a laurikek, kovek i kapau kata soung e nguruna.23 Taun kita asuai ani kari keve mengenrikek ania, parik katapa susual iria. Taunkata kui, parik katapa anonok iria. Sikei,kata lomon lis pok ia singina ka saupaiakorong lak. 24 Io, Karisto akorong katasunguk kara keve rikek e pukun ina kulingakputuk, ani tara mat pelek kara ma-main ta lau rikek na tara to i abis ani laukorong. Na si kana keve mapolok kanamilapo to aro. 25 Using anangan mitapoasukang val ri sipsip kitala pasal alok asian mun. Sikei kana mitala papok taun aKatakai i Aiveven aro ani malanganto imi.

3Ani ri vap osongon

1 Nami ri aina, si selen suke palau, mi vilalik imi neite saupai si keve kisngami. Animan a mang matan iria kipo tav lomlomonta mengen, sikei ki tun kinle using kamilaulauan ro. Kantanem man parik mitapaasuai ta ring kalinga, sikei lak 2 ki arai anikami laulauan daus kuvul ve mamaila nakila tun kinle. 3 Ki arai animi ta mipotalupus. Parik ta si maumausan samui lavai pukun, parik. 4 Sikei ki kinle ia si sakapo soung le nei pakangat imi, lau i agoananap velai ani agomusik aro. Nia vanangkapo talupus na parik kapa tatok, na kapomiminaungan e matana i God. 5 Using se-len ang vanang ri aina gogoai aino, vap poatu mata ang ta God, kitapo abis atalupus

ia. Kitapo vil alik iria neite saupai si kevekisngaria akorong pok. 6 Nang val Sarakatapo longong si Abaram na kapo posongia ta taukuna. Au na nami mipo angtivu venia man mi abis a lau korong, mi tung akit,na mi ago ta leng an.

7 Nami ri tauan, si selen suke palau mimalangas aro kami keve aina si kami ago iosongon, nami uli kinle aniria ta parik kipamadot val ri tauan, na riria kuvul venami kitaukai lak i to voiang kapo alilis i ngorem.Au na man mi asukang, ka kovek i sa ka vilangau kami keve sokotuk serei si God.

Kui marai abis ani lau roron8 Akamusai ina, nami aongos mi sikei

palau si kami ago kuvul. Mi sungukangpokpokai ani kami keve mamaiten. Miago kuvul val angtunganan roron. Vingamika marip na mi vil alik imi. 9 Na mi agota ngenget an ani rikek ta rikek, vo nauvaras ta nau varas. Sikei mi poso atautauiairia. Using a lau suke vanang, God katasongo imi asi kami abis ania, na e iang milakun luk ani kana poso atautauia. 10 Usingman a sikei kapo buk ani ka to aro naka maramarak, ka aiveven akit a ngurunapelek a mengen rikek ve mamain ta kapau.11 Ka taval pelek a lau rikek na ka uli abisani lau roron. Na ka agusa amadot asi kanaasereiai ani luai. 12Using a Volava kapo uliaiveven ani ri vap korong, na kapo uli atutalinga ani kari keve sokotuk. Sikei vap angkipo tung si rikek, Volava kapo araimisagaianiria.

13 Si vang ka vil arikek imi man mipokaisap taun a lau roron? 14 Sikei man kivil akui imi using mipo buk tung akit siroron, mi tauia. Kari keve aleleng, mi agota mamakus vo leng an aniria. 15 SikeiKaristo nia kapo Volava, na kapo ro mi tunkinle ta kapo Volava i kami to aongos. Nami uli usausa asi ngenget amalangas aniri si kipo buk sui ta sa tukulai ina mipoatu mata taun ia. Sikei mi uli ngengetaniria velai ani ananap na mamaila. 16 Nae iang mi vinga daus, asukang a riria kipomengen avisuk animimarai kami lau roronsi Karisto, nganlak ki mese si kari mengenrikek. 17 Man ke God ta lomlomonai tami kui, kapo ro luai si kui marai lau ko-rong, using kui si lau rikek kapo kovek iro singina. 18 Using a Karisto kata amatan

1 PETERO 3:19 354 1 PETERO 4:19sikei a mat ani mamain ta rikek aongos siri vap. Igenen korong kata mat ani vap tavkorong, ani ka takai animi ane si God. Kitaraung ia si pukun, sikei Malanganto katatak atapasuk ia. 19 Na si Malanganto katapasal na kanla akuskus si keve malangantoi ri vap nei gogotan, 20 using aino kitalongobot a God kantanem katapo kokoaiananap aniria si taun ang a Noa kata abisa perengan singina. Na rukun vap lik,asukang ta limaletul palau, kitala sapangkuli perengan, 21 nang kapo akanangai aniasing tauia ang katala asapang imi, parik sigalui suai ani visuk i pukun, parik. Sikeiusing mitala kalakala pelek a maiten i laurikek e matana i God, tukulai ina si kanatapasuk pok a Iesu Karisto. 22 Ninia katalapalak ane metekuku na kanlapo sinong epalso i God, ri angelo na saka keve sinsi-nong an ve mamain ta kitmat aongos, kipoago neite kana saupai.

4Aiveven aro kana roron a God

1 Au, asukang na using a Karisto katalakui si pukun, kanat, mi kun luk ani kanalaulauan i to na mi visvis tatana. Usingman a sikei katala kui si pukun, kalapokamus si lau rikek. 2 Na e iang, kana toaongos kuli rina parik kalapa anguan telanan si keve vubuk rikek i pukun. Sikei kapotelan si using ani kana vubuk a God. 3Usingkatala angkoai kami taun i telan anangansi keve laulauan ri vap i ngising kitapo uliabis ania. Mamain ta lau visuk, using akitani vubuk i pukun, inum anio, uli sam lava,ago kuvul asi inum soliu na akeke, na ulisoturungai si mamain ta nem visuk luai.4 Na taun parik milapa anguan uruk an veria si pakangai ani keve lau mimitikan ang,kipo ilung na kilapo mengen arikek animi.5Sikei, ki kunmengen amalangas lak ta karito e matana i God, voike kapo usausa asisaupai aongos ani ri vap to ve ria kitalamat. 6Nang tukulai ina na kitala kun akusta akus ro singiria kitala mat, ria ang nangkitala luk a saupai asi mat val ri vap aongossi pukun ke, ani kian to si malanganto valkana lomlomonai a God.

7 Akamusai i keve bil kalapo angte.Asukang a vangang imi ka tapalas na misaupai aro pok animi, na e iang mi angkoai

si sokotuk serei si God. 8 Laba luai ina,kami lau i vinga ro animi angpokpokai, miabis atutuman luai ania using a lau i vingaro kapo pakut bat a mamain ta lau rikek.9 Mi uli pakangai ani ri sokoung nei liuanimi, na ago ta mengen miang an. 10 Namisiksikei, mi pakangai ani mang matan taalilis ang mitala luk ia. Na e iang milapoaiveven aro na matan roron ang a Godkatala alis siksikei imi tatana. 11Man kupoakus, ku abis ia val kupo tat le si mengensi God akorong. Man kupo pakangai, kuabis ia ta madot ang a God kapo alis tatana.Asukang a si keve bil aongos, alatun ka anesi God using a Iesu Karisto, nia ka taukai imaumausan na kitmat asikei. Io, tutuman.

Man tarapo asalak a kui tara uruk valKaristo

12 Kag petau vubukan, mi ago ta tapingani manas i keve mamaiten ke mipo asalakia, using parik kapa bil mipo vongvongina. 13 Sikei, mi uruk using sukana milapokun siang kuvul ve Karisto si kana kui.Asukang na si taun ang man kala serei ering malangas ta miminaungan, mila urukalava. 14 Man kitala pilius imi marai asani Karisto, e iang mi tauia, using milaponas ta Malanganto i kana miminaungan aGod kalapo ago singimi. 15Using parik luaikapa ro ta sikei imi kapo kui marai daung,tainau, vo mang saka lau rikek an, vo telanta bil si mang vap. 16 Sikei, man kapo kuimarai sunguk ani asan i Karisto, ka ago tamamakus an, sikei ka alatun a God usingkapo sunguk a asan ang. 17 Using kanakalapo pasal a taun i atoktokngai ani kanavap a God. Au naman kata lapo tutapongaile singira, kala saka akamusai an singiriakipo longobot a akus ro si God? 18 Io, mankapo kitmat ani igenen korong asi sapang,au na katakai i bil arikek tav mamaila aniGod, kanla kun tutu alak akorong e voi?19Asukang vang, au na ria kipo kui using keGod ta lomlomonai, kapo ro ki anguan sungasel an aniria taun kari katakai i asisinongvopo uli atutuman ang, na ki uli abis aliulak ani lau korong.

5Ani ri ainoinoai si aiveven aro ani kana vap

a God

1 PETERO 5:1 355 1 PETERO 5:141 Asukang a napo mengen akit a keve

ainoinoaimatukal nei liuan imi, usingnapokun mang ainoinoai, na natala arai tamatag ani amiming ang ani Karisto, nanaka taukai lak kapa i urmaus miminaun-gan ang ka serei amalangas. 2 Mi aivevenaro kanamamain ta sipsip a God kipo ago sikami aiveven. Mi paus a kirim i ainoinoai,parik using kita atung imi, sikei using kamivubuk roron val kana lomlomonai a Godanimi. Mi ago ta abis using ani samui, sikeiusing kami uruk akorong. 3 Ago ta tungakalaungai an ani matan sipsip ang Godkata alis iria si kami aiveven, sikei mi ase-lenai aniria angkoai asi kari paskak usinganimi. 4 Au na si taun ang ainoai i katakaii aiveven sipsip ka serei, kala akuku imita kuku i seupok voiang ka miminaunganasikei.

5 Na asukang kapa ri natung, mi vil alikimi neite saupai singiria kipo laba. Namiaongos, mi amaus imi ta laulauan i vilvilalik taun imi angpokpokai. Using Godkapo tubat iria kipo vilvil alava, sikei ririakipo vil alik pok iria, kapo alis iria ta kanamamain ta roron.

6 Asukang na mi vil alik imi e mete Godvopo kitmat ke, ani ka atogon taun roronlak asi kana paus alakat animi. 7Kami kevemamaiten aongos, mi sung asel ia singina,using kapo uli lomlomonai alava animi.

8Mi saupai aro pok animi, na matami kapara luai. Vo petau ang animi kana kapopan pulakai val laionmarala si gulegule animang si asi kana salugum kirol ania. 9 Mitung akit si kami lomlomon na mi ago luaita ali pangau an ania, usingmipomalangastamamain ta tungami e kuli rina kapa, kipokun siang simatan kui asukang ke. 10Si vukpangau lik ke mitala kui singina, sikei Godkapo tukulai i mamain ta roron aongos,au using katala songo imi taun a tokosi kana maumausan marai kami angtogonve Karisto, ninia akorong ka akirol na kaakikit imi na ka kelai amadot luai animi.11Kakana na kitmat asikei. Io, tutuman.

Akamusai i posong ro12 Si papakangai si Siluano, voike napo

taot ia val tungag katala uli atutuman,nalapo alis amen salsalik lik ke ane singimi,asi kag akaisap velai ani mengen amalan-gas animi ta kana vang a tutuman i kanaroron a God. Mi tung akit singina. 13 Petau

ke e Babulon, kipo vap i songo ta God valnami, kipo lis kari posong ro singimi. Nakag nat ta Marko, nia kapa. 14 Mi alisangpokpokai animi ta posong aro velai anilulus i vinga ro. Luai singimi aongos mipoangtogon ve Karisto.

2 PETERO 1:1 356 2 PETERO 1:18

Apongua i Panbuk siPetero

Tukulai i salik ani buk ke, asi atatai ani rivap lomlomon ani ki ago luai ta ali talingadong an ani mang matan katakai i akalitkapau. Kilapo rol pulakai ani ri vap asivil arikek ani kari lomlomon kuvul ve karikeve laulauan roron i ago. Ta, kapo ro kiteng akit a sa keve mengen an ri aposelkitala alis iria tatana aino. Using le si keveatatai, kari nas kala aunai roron luai aniGod, na ani Volava Iesu Karisto. Ta, riaposel kitala arai ani Iesu ta mataria ako-rong, na kitala longong kana keve akalkalitta talingaria. Using amangmatan vap, kitalapo antok ta Iesu parik kapa angkoai si meanguan serei pok an. Na buk ke kapo ataita Iesu kame serei pok lak. Tutuman, kanaserei parik kapa sumasuma luai, supsupaiina asukang ke. God parik kapa ainak anita sikei a igenen ka mun. Kana vubuk ta rivap aongos ki lomon pokai, asukang a kapokokoai ananap aro (3:9).

Mengen i angruduai1 Nau a Simon Petero, asosokai si Iesu

Karisto, na kana aposel. Napo alis a panbukke taun imi, mipo kun atogon ani lom-lomon talupus ke palau val namem, voiangkapo tukulai ina si kana lau korong karaGod na katakai i vilvil ato, Iesu Karisto.2 Roron na marip ka uli duk alava singimi,le si kami angtogon ve God na Iesu karaVolava.

God katala akanangai anira ani kakana3 Keve dual aongos le si kana kitmat

lava, taralapo atogon ia angkokoai asi karato na abis val kana vubuk, using taralapoangtogon ve vo songo ang anira kuli kanamaumausan na kana miminaungan roron.4 Au na si keve bil suke taralapo tauia takana keve mengen miminaungan lava, nale iang selen kalapomatung animi si luk anikana laulauan gogoai, mi kalakala pelek akuli rina tagoeng ke, voiang kapo tukulaiina si vubuk rikek. 5 Asukang vang, midual alava lakat kuli kami lomlomon, miatogon a laulauan korong. Na lakat kulilaulauan korong ang, mi atogon kapa namalangas. 6Na lakat kuli malangas ang, mi

saupai aro pok animi. Na kulunami atogona laulauan i tung akit aro. Na singina kapami uli abis val kana vubuk a God. 7Na lakatkuluna, mi pakangai angpokpokai animival angtasimal roron. Au na akamusai, miatogon a laulauan i vinga ro. 8 Io, usingman mipo atogon a keve laulauan suke,na ki polok aduk si kami to, nganlak kavil asereiai ani uai roron i kami angtogonve kara Volava Iesu Karisto. 9 Using mana sikei kapo kovek i keve laulauan suke,ninia vanang kapo mataba na kapo araiakudik palau, na kalapo lomon taun talenginang katala daus pelek kana keve laurikek kavang. 10 Asukang keve tungag, miatokngai adual, na mi lomon akit a songona akenai ang animi. Using man mi abis iaasukang, parik kapa angkoai luai simi ngaukorong. 11 Na ki songo alak aro luai animiane nei vainagoan tokos ang si kara Volavana katakai i vilvil ato, nang Iesu Karisto.

12 Asukang a naka uli mengen lak animita keve mengen ke, kantanem milapo nasiria lenginang na milapo tung akit si tutu-mankemilapo atogon ia. 13Taunnapo tenglak a vuk to lik ke, napo naol ia ta nakauli akaisap ani lomlomon imi taun napomengen imi ta keve mengen ke. 14 Usingnapo nas ta oring lik nala papelek a pukunke, val kara Volava Iesu Karisto katalaamalangasai anig tatana. 15 Au nambang,napo buk alava ani man nala pasal suai,mi uli angkoai lak si lomon pok ani kevemengen ke.

Miminaungan si Karisto na mengen si rikus amalangas aino

16 Io, using taun namem tapo mengenimi ta kana kitmat na kana serei karaVolava Iesu Karisto, parik namemtapa lukle si keve akuskus palau, parik. Sikeinamemtapo mengen ta bil ang namem-tala arai ania ta matamem akorong, nangkana sinsinong lakat. 17 Using a Godtamana katala alis ia ta asan kapo ro-ron na kapo minaungan, na si taun ang,kalingana kuvul ve maumausan tavirimoklava kala serei le si kana sinsinongan lakatluai e pangkul asukang ke, “Kana kag natvubukan luai. Napo uruk alava luai ania.”18 Kalinga ke, namemta longong ia si taunang namemtapo tung kuvul ve nia kuliput daus ang, na kata songosongo asiang

2 PETERO 1:19 357 2 PETERO 2:17taun ia le metekuku. 19 Sukana vangkatala akikit ta keve mengen ang mamainta katakai i kus amalangas kitala mengentatana. Na kana, kalapo kakara. Kapo romi uli usausa si abis using ania. Usingkapo asukang val alimang kapo mang neiring vong, tung si kala tangat na kalto itangat kala mang nei pakangat imi. 20 Labaluai ina, kapo mamaiten ani mi kinle takapo kovek luai ta ring sikei a mengen neisalsalik daus kapo serei le si nas si katakai ikus amalangas, kapo kovek. 21Using a kevemengen roron ang, parik kipa serei le sivubuk si igenen, parik. Sikei, MalangantoGogoai kapo tak atadut iria na kipo kususing palau a mengen le si God.

2Vap rikek ve keve akalit lok(Iu 4-13)

1 Sikei, katapo atogon kapa na ri katakaii kus amalangas kapau nei liuan i karavap aino. Asukang palau val nei liuanimi nang, ka atogon lak a keve katakai iakalkalit kapau. Na ki luklukai alak musikanimatan akalit kapau asi galagalang. Labaina ta, nganlak ki agel suai ani tavirimoki Volava vo samui apok ke aniria. E iangki asumsumal luai ani kui rikek ang aniriapok. 2 Vap miang nganlak ki using iria sikari mamain ta laulauan i nau varas. Auna le iang, mang vap, kala remrem aniriaasi mengen arikek ani selen i tutuman.3Nganlak ki luk samui singimi asi amasungani kari neikitung le si keve akus kapau kiapasa imi tatana. Sikei, a saupai asi mat,val le kabang le, kapo matung usausa arokokoai aniria. Kari kui kapo tungai koaianiria akorong.

4 Arai aro ani kana keve selen a God.Aino, keve angelo po bil arikek ang, parikkatapa tengteng apok iria. Sikei kata soasiang tataria ane nei rina i kui ani kevetaun, voiang kian lapo ago nei gogotan siring vong gup, kokoai ani taun i saupai.5 Na kuli rina aino ang, parik katapa tengapok ia, sikei kata bungum suai aniria ki-tapo misag ania. Sikei Noa, igenen po uliakuskus ta lau korong ang, kata asapangia kuvul ve mang limalengua. 6 Na vapang nei ngono rina ke Sodoma ve Gomora,kala saupai ta ka ani asip luai aniria. Na

e iang kala amatung amalangas a selenang, ria kipo misag ania, kian kun siangsingina. 7 Au na igenen korong ke Lot,kata asapang ia using katapo uli mamakusalava ani keve laulauan mimitikan luai sivap po putuk saupai nei rina ang. 8 Usinga igenen korong ke katapo ago nei liuaniria si keve taun aongos. Keve lau i putuksaupai ang kata arai ania, na ka longongia, kita aunai vil amakas alava luai animalanganto ina. 9 Sukana Volava kapo naskana selen asi akala ani vap po using angania pelek kari keve mamaiten. Na ani rivap rikek, asi amiming aliu lak aniria tungsi taun i saupai emung. 10Na bil ke ka pasalluai taun iria kipo longlongongai ani karikeve vubuk rikek i pukun, na kipo arai alikani ri katakai i saupai.

Kipo tava ani lolokovo luai na kipo van-gang lava, na parik kipa leng ani mengenarikek ani mang matan kitmat kipo agonei pangau. 11 Sikei ri angelo, vap potavirimok ve madot luai ang, parik kipasaupai som aniria ematana i Volava. 12Vapang nang, kipo mengen i nau varas si keveoring voiang kipo tav nas ania. Kipo bilval ri vongo, na kipo tava ani nas. Kitaserei kuli rina ke asi kong akit palau nangarunguk. Asukang a matan vap suke kikun mamat palau val ri vongo. 13 Sakakui an kitala asereiai ania, ka sang taunakorong pok iria. Kipo uruk alava si vil animatan lau i nio tenei ias lava, na asukangkipo amimirikan si matan angan kuvul angve nami, taun kipo abis alava kari matanuruk kapau. 14 Putuk osongon kapo uli duksingiria, parik kipa angkoai asi kamus taabis ani lau rikek. Kipo bui ri vap asi kariuak, kilapo katak ta keve selen lik pulakaiasi kamkam using ani tauia. Vap ke kilaposiang luai si malgai si God. 15Kitala papeleka selen korong na kilapo pasal si selen angsi Balam, nat ke si Beor, voiang katapo bukalava na kapkap kata luk ia le si kana laurikek. 16 Sikei katakai i kus amalangas nioke katala luk a ngangapokai si kana laurikek, using a dongki, vopo tav mengenkorong ang, katala mengen korong na kalaatakun ia.

17 Vap ang nang kipo asukang val kevesung kovek i laman. Kipo asukang valulung voiang amalu lava kapomal suai pu-

2 PETERO 2:18 358 2 PETERO 3:16lakai ania. Lenginang a ring vong gup luaikalapo usausa aniria. 18 Using le si matankalinga gulgul ipo aminaung ang tataria,kipo bui alulupusan ri vap asi apunuk anikari keve vubuk i pukun. Na si lau angnganlak ki apupu luai ani vap la papelekamukmuk ang ani ri vap lok. 19 Kipo pala-palatung kapau iria ta ka atogon a kalakala,sikei riria akorong pok kipo ago nei pipisani kari to rikek luai. Using man a sa kaposaupai ani to si igenen, sukana kalapo agosi pipisan i bil ang. 20 Using man kitalasapang pelek a tagoeng i kuli rina ke, lesi kari la nas ani kara Volava na katakai ivilvil ato, Iesu Karisto, sikei kianla anguanpasal taun ani keve lau ang na kala karau-nai aniria, pua, ka rikek luai vang aniriaani kitapo saka pok an aino. 21 Man palaparik kitapa nas a selen i laulauan korongke, ka pen ro lik aniria. Sikei kana, kalaaunai rikek luai, using e mung i kari lanas ania, kitala aliuliu ataliung pok peleka saupai daus ang kitala luk ia. 22 Kapotutuman a kinkinle ke aniria ta, Kauvek kanangan pok a sa katala mutakai suai ania, navongo, kantanem katanla asising le, sikeikan bunim pok nang nei levlev.

3Tutuman luai Volava ka serei pok

1 Keve tungag ro luai, kana kag aponguai panbuk i salik ane singimi. Na si ngonopanbuk aongos, napo alomon pok imi asitak atadut ani vingami ani mi uli lom-lomonai aro. 2Mi lomlomonai ani mengenang ri katakai i kus amalangas daus kitapouli mengen tatana aino, na mi lomlomonaikapa ani asok tapai ang si kara Volava nakatakai i bil ato, nang kami keve aposel kitaalis imi tatana. 3 Ainoai i bil asi kami nasania ta, si akamusai i taun ri vap alalakaskime serei, na ki apuak imi, sikei ki usingakorong kari keve vubuk rikek. 4 Na kimengen asukang ke, “Man sa vang kapatutuman a palapalatung asi serei pok keta Iesu? Using le si taun ang kara kevevap aino kitala mamat singina, keve bilaongos ke kipomatung asukang lak val le situtapongai i asisinong.” 5Sikei, kipo dual sialele ani oring ke ta, metekuku katapo agole kabang le, na kuli rina kata serei le neilaman, using God kata posong ta laman ka

tapagal. 6 Na si laman ang palau, kuli rinai taun ang kata tavungum, na kala rikekaongos. 7 Au na le si nguruna i God kapa,kana si taun ke, metekuku na kuli rina kateng akitan, kokoai asi ni nei kut, na asiakamusai luai ani vap po misag ang aniGod, si taun i saupai.

8 Sikei, mi ago ta lomon taun ani sikei aoring tutuman ke, keve tungag ro. Si araraisi Volava, sikei a mangias kapo asukangpalau val 1,000 namatas, na 1,000 namataskapo asukang palau val sikei a mangias.9 Volava parik kapa amomole ani asereiaiatutuman ani kana palapalatung, parik.Mangmatan kipo sekpat ta kapo amomole,parik. Sikei kapo kokoai ananap animi,using kapo misag ani mangsikei ka mun.Kana vubuk ta ri vap aongos ki lomonpokai. 10 Sikei, ka serei kana taun a Volava,asukang val igenen tainau kapo nas aniserei. Metekuku ka tamus suai velai anigulugulung lava, na asisinong i nei pangauki ni sip aongos luai. Na e kuli vunep,asisinong aongos, ka tagoeng suai. 11Au nausing a keve bil aongos ka kamus palau, sasingimi? Mi saka matan vap an? Io, kamito kapo ro ka daus luai, na mi pasal usingkana vubuk a God, 12 si taun mipo atu lom-lomon, mipo aisuisul ta kana taun a God kaserei sumasuma. Taun ang man ka serei,metekuku aongos ka ni asip luai, na ri asisi-nong aongos i nei pangau ki tamit palau singan manas ina. 13 Sikei, tarapo atumatataun a metekuku na kulirina tanginang,asukang palau val kana palapalatung. Nae iang nei vainagoan gogoai ang, kapo rinai lau korong.

14Au, asukang keve tungag ro, taunmipoatumata ta keve bil suke, mi atoktokngaiamadot ta man kala serei, ka arai ta mi-lapo rangrangis, kovek i oring asi mengenarikek animi singina, milapo ago i luai venia. 15 Mi kinle aro kana lau i ananapkara Volava, ta kapo tukulai ina si kanalomlomonai asi vil ato ani ri vap. Kapoasukang palau val tungara roron ta Paulokata kun salik kapa animi tatana, le si kanamasam i alis ta God. 16 Si kana keve panbukaongos, katapo uli mengen ta matan bilke palau. Kapo atogon kana mang kevemengen kipo lau velai kitmat lik asi nas,voiang a vap po tav luk pinipini, na vap

2 PETERO 3:17 359 2 PETERO 3:18po tung angpok palau ang, kipo uli asaulapetekai ania. Na kipo asukang palau kapasi mang keve salsalik gogoai, sikei ki pukasingina. 17 Asukang, keve tungag ro, usingmilapo nas lenginang ia, mi aiveven akitimi, vei nganing mila longlongongai anikapau si vap putuk saupai ang, na mila uakpelek kami tungtungan kitmat ro. 18 Sikei,mi polok alak si kana roron na si kami nasani kara Volava na katakai i vilvil ato, IesuKaristo. Kakana na urmaus, le si taun kena ane no, na ka kovek ta akamusai ina.Tutuman.

1 IOANES 1:1 360 1 IOANES 2:7

Ainoai i Panbuk siIoanesAni buk ke, kapo atogon a pongua na

tukulai ina. Kapo buk pakangai ani ma-main ta vap lomlomon, ani ka sikei palaua vingaria ve God tamara, kuvul ve kananat Iesu Karisto. Kapo buk kapa ani ki agota atiruai ani vap i vong sime kapau natak suai ani lomlomon iria si pasal suai aniGod. Vap ke, kipo matan vap i vong, nakipo mengen asukang ke, “Keve bil ke kipoago kuli vunep, parik kipa roron. Na Iesukapo nat i God, au e iang kapo tav angkoailuai singina si serei val igenen i pukun, nakame angrodokotai ve keve bil i kuli vunepval tarapo abis ia ri vap.” Kipo mengenkapa ta igenen, man kapo buk to aro veGod, ka ago ta lomlomonai an ani keve bil ikuli vunep ke. Asukang a ago ta mamakususing ani mengen suke, man parik mipausing ia. Vo salik ang kapo misag ani ri vaplomlomon ki atu talinga using ani matankalinga tav korong asukang. Kapo mengenta, Iesu kata serei, nia na igenen tutuman,na ri vap kipo lomlomon ta Iesu, kapo ro kibuk atutuman luai ani God, na ki vinga rokapa taun a mang matan.

Mengen i to kata serei e ring malangas1 Ninia nang kata to le si tutapongai.

Ninia namemta kolongong ia. Ninia palaunamemta arai ania ta matamem, namemtatere aro tatana, na namemtala sigil ia takungamem. Kana namemlapo akuskusta mengen i to asukang ke. 2 To katalaserei na namemla arai ania, na namem-lapo akuskus amalangas ta sa namem-tala arai ania, na namemlapo akus imi tato asikei, voiang kilongta ago kuvul vetamana, na kamela serei singimem. 3 Bilang namemta arai ania na namemla kolon-gong ia, namempo akus kapa imi tatanaani kara angtogon angpokpokai, na taraangtogon ve tamara, na kapa ve kana natIesu Karisto. 4 Namempo salik animi takeve nem ke, ani kara uruk ka tapunuksingina.

God nia na malangas5 Na kana na akus ke namemta longong

ia singina, na namemlapo akus amalangas

imi tatana asukang ke ta, God ninia namalangas. Kapo kovek i oring lik kapo vongsingina. 6 Man tarapo antok ta, tarapoangtogon ve nia, sikei tarapo pasal lak sivong, e iang tarapo kapau na parik tarapaauai ve tutuman. 7 Sikei, man tarapo pasalsi malangas, val nia kapo ago si malangas,e iang taralapo angtogon angpokpokai narangai i Iesu kana nat kapo vil adaus irapelek a keve lau rikek aongos. 8Man tarapoantok ta kapo kovek i lau rikek singira, eiang taralapo kapau bat ira. Sukana vangtutuman parik kapa ago singira. 9 Mantarapo mengen amalangas ta kara kevelau rikek, God, nia kapo uli tutuman nakapo igenen korong na ka mus suai anikara keve lau rikek, asi kana vilvil adausanira si keve bil parik kipa korong. 10Mantarapo antok ta parik taratapa bil arikek, eiang taralapo posong ia ta nia kapo igenenkapau. Sukana vang kana mengen parikluai kapa ago si kara to.

2Iesu Karisto kapo amemengen ane si

tamara ta kara lau rikek1 Kag inatus, napo salik a keve nem ke

ane singimi, ani ka ago mi abis a lau rikek.Au na man ta sikei ka abis a lau rikek,tarapo atogon a igenen kapo amemengenane si tamara ta kara lau rikek, Iesu Karisto,vopo korong ang. 2Ninia palau a pakpakutbat ani kara lau rikek. Au na parik ta karalau rikek papa, sikei ani rikek i kuli rinaaongos kapa. 3 Man tarapo longong kanakeve asok tapai, e iang tarapo malangas tataralapo nas ia. 4 Man a si kapo antok ta,“Napo nas ia,” na parik kapa longong kanakeve asok tapai, e iang kapo igenen kapauna tutuman kapo kovek singina. 5 Au naman ta sikei kapo longong kana mengen,tutuman luai lau i vinga ro si God kalapotapunuk singina. Kana vang nia tarapo nasta taralapo ago singina. 6 Asukang ke taman a sikei ka antok ta kapo ago singina,kapo ro kana paspasal ka uli asukang valnia.

Asok tapai tanginang7 Keve tungag ro, parik kana napa sa-

lik a asok tapai tanginang taun imi. Niapalau a asok tapai kavang ang mita lapouli longong ania le si tutapongai ina. Asok

1 IOANES 2:8 361 1 IOANES 3:3tapai kavang ang, nia palau a akuskus angmitala kolongong ia. 8 Sikei si mang ararai,napo salik animi ta asok tapai tanginangke, taralapo arai ania singina na singimikapa. Using a vong kalapo pasal suai namalangas tutuman kalapo mang. 9Man tasikei kapo mengen ta kapo ago si malangasna kapo mirik ani tungana, e iang kapoago lak si vong. 10 Man ta sikei kapovinga ro taun a tungana, e iang kapo agosi malangas, na kapo kovek i bil asi kanasavang singina. 11 Sikei, man kapo mirikani tungana, e iang kapo ago si vong nakapo pasal angpok si vong, na parik kapanas ta kapo pasal ane voi, using a vongkatala vil aba ia. 12 Napo salik taun imiinatus, using a God katala lomon suai anikami lau rikek si asan ina. 13 Napo saliktaun imi, mamain ta tama, usingmitala nasia, nia kata ago le si tutapongai ina. Naposalik taun imi, mamain ta natung, usingmitala dual suai ani igenen rikek. Naposalik taun imi inatus, using mitala nas atamami. 14 Napo salik taun imi, mamainta tama, using mitala nas ia, nia kata tole si tutapongai ina. Napo salik taun imi,mamain ta natung, using mipo dual namengen si God kapo ago singimi, na mitaladual suai ani igenen rikek.

15Mi ago ta vubuk using an ani kuli rina,vo ani mangsikei a bil i kuli rina. Man asikei kapo vubuk using a kuli rina, e ianglau i vinga ro ang si tamara parik kapaago singina. 16 Using a keve bil aongos ikuli rina, kapo pasal le si kuli rina ke, naparik kapa pasal le si tamara, asukang tavubuk rikek i pukun, vubuk rikek imata, naalalakas ta togtogon. 17 Kuli rina ka pasalsuai kuvul ve keve vubuk ina. Sikei mana sikei ka abis using a vubuk ang si God, eiang ka kovek ta akamusai i kana ago.

Vo susual ani igenen i akanangai18 Inatus, kana kapo akamusai i vuk

taun. Asukang val mitala longong ta vosusual ani igenen i akanangai ang ka serei,kana kilapo duk na vo susual ani igenen iakanangai. Na taralapo nas singina ta kanavang kalapo akamusai i vuk taun. 19 Kitapasal le singira, sikei parik riria ta kevetungara atutuman. Using man riria nakeve tungara atutuman, oro kila ago akitve tara, na kana kitala pasal pelek ira. Na

kari pasal suai katala akalit amalangas taria aongos parik ta keve tungara atutuman.20Sikei nami, IgenenGogoai katala akanan-gai animi, na nami aongos milapo nas atutuman. 21Parik napa salik taun imi usingmipo vongvong ani tutuman, parik. Sikeiusing mipo nas a tutuman. Na tutumanparik kapa angkoai si ka asereiai ani kapau.22 Au, si nang a igenen kapau? Vopo agelang ta Iesu parik ta igenen i akanangai.Sukana vang nia kapo petau ani igenen iakanangai. Kapo agel ani tamara ve kananat kapa. 23 Man a si kapo agel ani kananat, parik kapa atogon a tamana. Man asi kapo ainak ani kana nat, kapo atogon atamana kapa. 24 Mi aiveven ta sa mitalakolongong ia le si tutapongai ina, kapo roka uli ago akit singimi. Au man asukang,nami kapa mi uli ago akit si kana nat na sitamana. 25 Ninia vang kana na mengen kekatala atuvala anira tatana, ta ninia na toasikei.

26Mengen ke napo salik taun imi tatana,napo mengen ta vap ang kipo atokngai asiausingai alok animi. 27 Au animi akorong,akanangai ang mitala luk ia singina ka agoakit singimi, na parik mipa inongos taun amangsikei asi akalit animi. Akanangai angkapo akalit imi ta keve bil aongos, na kapotutuman, parik kapa palau. Io, asukang valkatala akalit imi ta mi ago akit singina.

Tarapo inatus si God28 Au inatus, mi uli ago akit singina,

using man kala serei pok, tarapo vingamakos kovek i mese kapa e matana. 29 Au,using mipo malangas ta ninia kapo igenenkorong, mila malangas kapa ta, ria kipo uliabis ani lau korong, kipo

3vap i la polok singina. 1 Tara arai ani

lavlabat i vinga roron ang, tamara kata alisia singira, ani ka kin ira ta inatus si God.Na kapo tutuman, tarapo asukang. Kulirina parik kapa nas ira, tukulai ina usingparik katapa nas a God. 2 Keve tungag ro,kana taralapo inatus si God, na kantanemsi pukun ke, parik lak tarapa malangas tatara an saka bil an, sikei tarapo nas palau taman kala serei pok, tarala asukang val nia,using tara arai atutuman vang ania. 3 Ria

1 IOANES 3:4 362 1 IOANES 4:6

kipo atogon a lomlomon akoai ke, kipo viladaus pok iria, asukangval ninia kapodaus.

4 Ria kipo abis lau rikek, kipo akalit takari tav suai luai ani saupai, using lau rikekkapo angkokoai ve putuk saupai. 5 Sikeimipomalangas ta kata serei asi kaname luksuai ani kara keve lau rikek. Na singina pok,kapo kovek i lau rikek. 6Man a si kapo agoakit singina, parik kapa abis a lau rikek. Sikapo uli abis ani lau rikek, parik lak kapaarai ania, na parik kapa nas ia. 7 Inatus, kaago ta sikei ka ausingai alok animi. Si kapoabis a lau korong, kapo korong val niniakapo korong. 8Man ta sikei kapo abis a sakapo rikek, ninia ke igenen vo petau anganira. Using a vo petau ang anira katapouli abis rikek le si tutapongai ina. Tukulaiina na nat i God kata mela serei, asi kaname goeng ani abis si vo petau ang anira.9 Man a si kata polok si God, parik kapaabis a lau rikek. Using kalapo angtogon veGod na parik kapa angkoai si abis ani laurikek, using kata polok si God. 10 Si oringasukang ke taralapo kinle na inatus si Godna inatus si vo petau ang anira. Man a siparik kapa abis a lau korong, parik kapa nati God. Kapo asukang kapa si man a si parikkapa vinga ro taun a tasina.

Tara vinga ro taun ira angpokpokai11 Kana na amalmalangasai ke mita lapo

uli luk ania le si tutapongai ina. Tara vingaro taun ira angpokpokai. 12 Ka ago ta taraasukang val Kain. Kata nat i igenen rikeknakala raung a tasina. Namarai sa kata raungia? Using kana lau katapo rikek na lau sitasina katapo korong. 13 Keve tungag, miago ta taping an man a kuli rina ka mirikanimi. 14 Tarapo nas ta taratala papelek amat ane si to, using tarapo vinga ro taun akeve tasira. Man a si parik kapa atogon alau i vinga ro, kapo ago si mat. 15Man a sikapo mirik ani tasina, kapo igenen daung.Mipomalangas ta igenen daung parik kapaatogon a to asikei. 16 Kapo asukang ke,tarapo kinle na lau i vinga ro ta, ninia kataalis suai ani kana to anira. Na tara, kapo koiira ani tara kun alis suai ani kara to tauna keve tasira. 17 Man a sikei kapo atogonkana togtogon i kuli rina ke, na kapo araiani tasina kapo inongos, sikei parik kapangorem ia, lau i vinga ro ang si God kaposaka ago an singina? 18 Inatus, tara ago ta

mengen palau ta lau i vinga ro. Tara vingaro ta abis ro le si tutuman.

Vinga marip e matana i God19 Si oring suke taralapo nas ta, tara na

vap i tutuman, na taralapo vinga marip ematana, 20 kantanem man a vingara kapoatun kinle ira ta kara rikek. Using aGod kapo tavirimok ani vingara, na kapomalangas a keve bil aongos. 21Keve tungagro, man a vingara kapo daus, tarapo atogona vinga makos e matana i God. 22Na tarapoluk korong a saka bil an tarapo sokotuk iasingina, using tarapo longong kana keveasok tapai, na tarapo abis a lau ang kapouruk singina. 23 Kana vang kana asoktapai, ani tara lomlomon ta asan i kananat Iesu Karisto, na asi kara vinga ro taunira angpokpokai, asukang val kata asok.24 Si kapo longong kana asok, kapo ago akitsingina. Na ninia kapo kun ago akit ve nia.Si oring asukang ke, tarapo nas ta kapo agoakit singira, tarapo nas ia le si Malangantokata alis ira tatana.

4Mi kinkorong a keve malanganto aongos

1 Keve tungag ro, mi ago ta lomlomonan ta keve malanganto aongos. Kapo ro miatoktokngai ani keve malanganto asi kamiarai ta kita serei le si God, vo parik. Using amamain ta katakai i kus amalangas kapau,lenginang kilapo pasal pulakai e kuli rina.2 Si oring asukang ke, mila angkoai si kinlearo ani Malanganto le si God. Ta sakamalanganto an kapo mengen amalangas taIesu nia na igenen i akanangai, kata sereita pukun, ninia vanang le si God. 3 Sikei,malanganto ang kapo agel suai ani Iesu,nia parik kapa serei le si God. Igenensuke kapo malanganto i susual ani igenen iakanangai, nangmitala longong ta ka serei,na lenginang kana kalapo ago kuli rina.4 Inatus, nami ke God, na mitala dual suaianiria, using vopo ago ang singimi kapolavlabat luai ani vopo ago ang kuli rina.5 Ria le kuli rina, le iang kipo mengen lesi kari ararai ina, voiang kapo ararai i kulirina, na kuli rina kapo longong iria. 6 Sikei,tara ke God. Man a si kapo nas a God, kapolongong ira. Sikei, man a si parik ta keGod, parik kapa longong ira. Sukana vang

1 IOANES 4:7 363 1 IOANES 5:13tarapo angkoai si kinle ani malanganto itutuman na malanganto i kapau.

God ninia na tukulbung i vinga ro7 Keve tungag ro, tara vinga ro taun ira

angpokpokai, using a lau i vinga ro kaposerei le si God. Man a si kapo vinga ro, niakata polok si God na kapo nas a God. 8 Siparik kapa vinga ro, parik kapa nas a God,using God, nia na vinga ro. 9God kata akalitta kana vinga ro nei liuan ira asukang ke.Kata alis kana ring sikei a nat ane kuli rina,ani tara to singina. 10Kana nia na vinga ro.Tara, parik taratapa vinga ro taun a God,sikei ninia kata vinga ro taun ira, na ka aliskana nat ani ka mat anira val pakpakut batani kara keve lau rikek. 11 Au keve tungagro, using aGod kata vinga ro taun ira, e iangkapo koi ira ani tara kun vinga ro taun iraangpokpokai. 12 Kapo kovek i sikei katalaarai ani God. Sikei man tara vinga ro taunira angpokpokai, God kalapo to singira, nakana lau i vinga ro kalapo tapunuknei liuanira.

13 Taralapo nas ani tarapo to singina, naninia singira, using kata alis ira ta Malan-ganto ina. 14 Na namem, namemtala arai,na namemla akuskus amalangas tatana tatamara kata alis kana nat ani ka katakai i bilato ani kuli rina. 15Man a si kapo mengenamalangas ta Iesu nia na nat i God, e iangGod kapo to singina na ninia kapo to si God.16Asukang na tarapo nas ve atu lomlomonta vinga ro ang a God kapo atogon ia anira.

God ninia na vinga ro. Man a si kapo tosi vinga ro, e iang kapo to si God, na Godkapo to singina. 17 Lau i vinga ro kalapotapunuk nei kara to asukang ke. Tara vingamakos si taun i saupai, using si to ke kulirina, tarapo asukang val nia. 18Vinga roronparik kapa angvilai ve leng, parik. Talupusi vinga ro kapo ngi suai ani leng, using aleng kapo serei marai amiming. Man a sikapo leng, parik kapa atogon a talupus ivinga ro si kana to. 19Tarapo vinga ro usingninia kata vinga roron aino taun ira. 20Naman ta sikei kapo antok ta, “Napo vubukusing a God,” sikei kapo mirik ani tasina,e iang kapo igenen kapau. Using man kapotav koi si vinga ro taun ani tasina, voiangkapo arai korong ania, kapo tav koi kapasi vubuk using ani God, voiang parik kapaarai korong ania. 21 Au kana na asok tapai

katala alis ia singira. Man a sikei kapovubuk using a God, e iang kapo lavlabat taka vinga ro kapa taun a tasina.

5Selen asi dual suai ani kitmat i kuli rina

1 Riria kipo lomlomon ta Iesu kapo ige-nen i akanangai, kita polok si God. Na riakipo vubuk using a tamana, kipo kun bukani kana nat. 2 Si oring suke taralapo nasta tarapo vinga ro taun kana inatus a God,man tarapo vubuk using a God, na tarapolongong kana keve asok tapai. 3 Kana navubuk using ani God, man tara longongkana keve asok tapai. Na kana keve asoktapai parik kipa kitmat. 4 Using riria kitapolok si God, kipo dual suai ani kitmat i kulirina. Au na sa kata dual suai ani kitmat ikuli rina? Nang kara lomlomon. 5 Si nangka dual suai ani kitmat i kuli rina? Nang niapalau a voiang kapo lomlomon ta Iesu kaponat i God.

Kana amalmalangasai a God ani kana nat6 Kana na igenen ke kata serei si laman

na rangai, nang Iesu Karisto. Parik kat-apa serei si laman papalik, sikei si lamanna rangai aongos. Na Malanganto kapoamalmalangasai tatana, using a Malan-ganto ninia na tutuman. 7 Using kapoatogon a potol a oring kapo amalanga-sai. 8 Malanganto, laman na rangai. Kanana potol ke kitolpo angainainakai kuvul.9 Tutuman, tarapo lomlomon ta amal-malangasai si igenen, sikei amalmalanga-sai si God kapo laba ania using ke God ako-rong ta mengen, na kata amalmalangasaita kana nat. 10Man a si kapo lomlomon tanat i God, kapo atogon a amalmalangasaiang e vingana. Na si parik kapa lomlomonta God, e iang kapo tupang a God ta kapokatakai i kapau, using parik katapa lom-lomon ta kana amalmalangasai a God anikana nat. 11Na kana amalmalangasai kapoasukang ke. God katala alis ira ta to asikei,na to ke tarapo atogon ia si kananat. 12Mana si kapo atogon kana nat, kapo togon ato. Man a si parik kapa atogon a nat i God,parik kapa atogon a to.

To asikei, taralapo nas ia ta kakara13Napo salik a keve mengen ke taun imi,

mipo lomlomon ta asan i nat i God, asi

1 IOANES 5:14 364 1 IOANES 5:21kami malangas ta mipo togon a to asikei.14 Kana ninia na vinga makos taralapo to-gon ia si arokonai ani God, ani man taraposokotuk ta mang sikei a bil, angkokoai valkana vubuk, ka longong ira. 15 Au na mantaralapo malangas ta, katala longong ira sisaka bil an tarata sokotuk ia, tarala nas tataralapo atogon a bil ang tarata sokotuk iasingina.

16Man ta sikei katala arai ani tasina kataabis a lau rikek voiang parik kapa ausingaiania taun a mat, kapo ro ka sokotuk aGod, ani ka alis ia ta to. Napo mengenaniria kipo abis a lau rikek voiang parikkapa ausingai aniria taun a mat. Kapotogon a lau rikek voiang kapo ausingai aniigenen taun a mat, parik napa mengen taka sokotuk ania. 17 Keve avibisan rikekaongos kipo lau rikek. Na kapo togon laurikek voiang parik kapa ausingai ani igenentaun a mat.

18 Tarapo malangas ta, man a si katapolok si God, parik kapa uli pasal avungasi abis ani lau rikek. Using a igenen voserei ang si God kapo aiveven aro ia, naigenen rikek parik kapa angkoai si sigilania. 19 Tarapo nas ta tara na inatus siGod, na kuli rina aongos ke kapo ago sisaupai si igenen rikek. 20 Tarapo nas kapata nat i God katala serei, na kala lis ira tauskorong ang, asi kara malangas tatana taninia kapo tutuman. Na tarapo ago si iuangkapo tutuman, nang palau kana nat IesuKaristo. Ninia kapo God tutuman na niniana to asikei. 21 Inatus, mi alele tatami peleka mamain ta tangatangai.

2 IOANES 1 365 2 IOANES 13

Apongua i Panbuk siIoanes

Buk ke, mang sikei a ainoinoai i ri vaplomlomon kata salik ia taun a mangsikeia aina ve kana inatus. (Sikei, kapo araraita aina ke kapo kankanuai i mang sikei akuvkuvulan i lomlomon.) Kana vubuk avo salik ang ta, ki vinga ro angpokai, na kiaiveven aro kapa vei mamain ta katakai ikapau, ria vap po uli posong alok ani kanamengen a God.

Mengen i angruduai1 Nau a lapan matukal, napo alis a pan-

buk ke taun ua, numai aina i songo ta God,ve kam inatus. Napo atogon atutuman imie vingag. Na parik ta nau papalik, sikei ririaaongos kapa vap ang kipo nas a tutuman.2 Io, tukulai ina si tutuman ang kapo to evingara na ka auai ve tara asikei. 3 Roron,ngorem na marip le si God tamara na le siIesu Karisto, kana nat, ka sinong singira anitara atutuman na tara vinga roron.

Tutuman na vinga ro4 Natala uruk alava si sabonai ta mang

matan i kam inatus kipo pasal si selen itutuman, asukang val tamara kata pinipiniira. 5 Numai a aina ro, kana parik napasalik anim ta mangsikei a pinipini tangi-nang, parik. Taratala nas ia le si ainoai itaun ta tara vinga ro angpokpokai anira.6 Au na vinga ro kapo asukang ke ta taralongong kana keve pinipini na tara pasalusing ia. Val mitala uli longong ania le siainoai i taun, kana pinipini kapo pini iraani tara pasal si selen i vinga ro. 7 Kevekatakai i kapau miang kilapo pasal pulakaie kuli rina. Vap ke parik kipa ainak taIesu kata mela to ta to i pukun. Matanakalkalit asukang kapo pasal le si vo kapauang, nia vopo susual ang ani Karisto. 8 Miaiveven vei bil roron ang mipo abis taunia kala kovek pelek imi. Sikei mi aivevenani mian luk a seupok kirol ang. 9 Man amangsikei kapo sang aino pelek a pinipinisi Karisto, na parik kapa anguan pasal ansingina, parik kapa kun atogon ani God.Sikei man kapo pasal si pinipini si Karisto,kapo atogon a God kuvul ve kana nat kapa.

10 Man a mangsikei kala serei singimi tamang akalkalit petekai, mi ago ta songoalak an ania ane nei lu. Mi ago ta uruksuak an ania. 11Man amangsikei kapo uruksuak ani igenen asukang, e iang kapo siangkuvul ve nia si kana abis rikek.

Akamusai i mengen ve posong ro12 Napo atogon a keve mengen miang

asi kag salik anim tatana, sikei naka agota salik an si panbuk, using napo buk anserei na tarung angmemengenai akorongani kara uruk ka tapunuk. 13 Inatus ke sitasim e ke, ninia na aina i songo kapa, kipoalis kari posong aro ane singim.

3 IOANES 1 366 3 IOANES 15

Apotol i Panbuk siIoanes

Buk ke, mang sikei a ainoinoai i ri vaplomlomonkata salik ia, ane simang igenen,kana asan ta Gaio. Kata posong alakat arosi Gaio, using katala uli pakangai ani mangkeve vap lomlomon. Kata antok ia ta kapoatogon a mang sikei a igenen, Dioterepe,kapo kus alava pok tatana, ani ka aivevenaro singina.

Mengen i angruduai1 Nau a lapan matukal, napo alis a pan-

buk ke taunuaGaio, numai a tungag ro luai.Napo atogon atutuman ua e vingag.

2 Tungag, napo buk alava ani ku dualaro na kam keve abis aongos ki uai aroron,asukang val malanganto im kalapo sereiaroron. 3 Natala uruk alava using mangkeve tungara kitame serei na kila mengenamalangas iau ta kam laulauan i uli bukani tutuman na kam laulauan i pasal neina.4 Kapo kovek i bil kapo tavirimok asi kaguruk singina ani kokolongong ta kag inatuskipo pasal si tutuman.

Angpapakangai ve longogel5 Tungag, taun kupo abis a saka men pa-

pakangai an ani keve tungara, e iang kupoabis a lau tutuman, kantanem man parikkupa nas aro iria, 6 using kitala mengenamalangas mete kuvkuvulan ta kam lau ivinga ro. Kapo ro ta ku atatung iria silaulauan kapo koi a katakai i papakangai siGod. 7 Using kipo kun abis nang ani vopoatogon asan lava ke na parik kipa ainakani ring papakangai le si ri vap i ngising.8 Io, kapo ro ani tara akalit ta laulauanro i aiveven ani matan vap asukang ke.Asukang tara abis kuvul asi asereiai anitutuman.

9 Natala salik a panbuk taun kami ku-vkuvulan, sikei Dioterepe kapo uli buk anininia ka aino aniria na parik kapa longongimem. 10Asukangmannanla serei na nanlamengen amalangas ta keve lau ang kapoabis ia. Using kapo mengen palau animemta keve mengen rikek, na laba ina kapomisag ani aiveven ani keve tungara, nakapo atakun a vap ang kipo buk abis ani

lau ro ang, na kapo kirikai aniria pelek asinsinongan nei kuvkuvulan.

11 Tungag, ku ago ta using an ani laurikek. Ku using a lau roron. Ninia kapo abisa lau ro, kapo atogon aGod. Ninia kapo abisa lau rikek, parik kata lapa nas lik tapai aniGod. 12 Ani Demeterio, ri vap aongos kipomengen aro ania. Sukana kapo ro usingkapo tutuman. Namem kapa namempokunmengen amalangas ta kana laulauan rona kupo malangas ta kamemmengen kapotutuman.

Akamusai i posong ro13 Napo atogon a keve mengen duk asi

kag mengen anim tatana sikei parik napabuk abis ania si panbuk. 14 Napo atulomlomon ta oring lik nakan arai animna tarung an angmemengenai atutuman.15 Luai ka ago singim. Keve tungam kipoalis kari posong aro ane singim. Ku aliskamem posong aro ane si keve tungarasiksikei e iang.

IUDAS 1 367 IUDAS 15

Panbuk siIudasTukulai i buk ke asi mengen amadot ani

vap lomlomon ta ki “visvis bat a lomlomonang a God katala alis luai tatana ani kanavap daus” (3). Ki aiveven akitmat usingmang vap kapau kilapo ago nei liuan iria nakipo posong iria ta vap lomlomon.

Mengen i angruduai1 Nau a Iudas kana asosokai a Iesu

Karisto, na tasig ta Iakovo. Napo alis apanbuk ke taun imi mipo palpal vap i lasongo ang taGod tamara, nia katala buk imina kapo aiveven imi kokoai ani IesuKaristo.2 Ngorem, luai ve lau i vinga ro ka uli duksingimi.

Ri katakai i akalit kapau ki luk a amiming(2 Pe 2:1-17)

3 Keve tungag, lomlomonig katapotakaring asi kag salik taun animi ta vilvilato ke tara aongos taratala luk ia, sikeinalapo nas ta kapo mamaiten ta naka saliktapai animi, asi kag sokotuk ta mi visvisbat a lomlomon ang a God katala alis luaitatana ani kana vap daus. 4 Using kalapoatogon vap nang kitala sorolot alak musikiria pok nei liuan imi. Vap ang kari vilvilakui kata lapo ago amalangas e nei kevesalsalik le kabang le. Kipo vap misag aniGod na kipo uli pokai ani kana ngorem roasi apunuk ani kari keve vubuk visuk, nakipo agel suai ani kara ring sikei palau ataukai ira na Volava, nang Iesu Karisto.

5 Mengen ang napo buk mengen animitatana milapo nas aongos ia, sikei nakaanguanmengen an. Lomlomonai kotok anivap ang a Volava kata songo ato iria peleka Aigipto. Mang matan iria, kata vil punukpok iria marai kari tav lomlomon. 6 Milomlomonai kotok kapa ani keve angelo votav teng akit ang si kari keve tungtungani ro, sikei kitala papelek a vainagoan angpat kakaria. Kana kilapo ago nei gogotanasikei si ring vong ang, ani ki luk lak kariapoes lava si taun i saupai e mung. 7 Au,lomlomonai kotok kapa ani ri Sodoma veri Gomora na keve rina aulitai ang. Kitasiang luai nei laulauan i panik, na kapa si

mang keve buk angtainauai kapo lok luai.Asukang na si lau ang kitala siang nei kutpo ni asikei ang, na sukana kitala pien selenaniria kipo uli buk to asukang lak aliu.

8 Vap po riuk lak ang vanang kipoasukang luai, using si kari keve orodungkapau kipo vil asain vok luai ani pukuniria. Kipo uli susual aniria kipo teng kirim,kipo uli piliusai ani ri angelo e pangkul.9 Sikei Mikael, vopo tu ainoai ang ani riangelo, si taun kilong tapo anggegelai vevo petau kati na pukun ina i Moses, katapololokovo si saupai som ania. Sikei kataposong akorong palau asukang ke, “Volavaka amiming lak ua.” 10Sikei vap ke, kipo ulimengen arikek ani sa riria akorong parikkipa nas ia. Kari nas kapo asukang val rimanmanik po tav ispokai aro ang, na kipousing vongvong ia taun kari puka. 11 Karikek aniria, using kipo using a selen ang,Kain katala pasal ia. Au na using kipo ulibuk luk samui val Balam, lenginang kilapobunim nei sikei a lau lok ang. Na asukangval ri Kore kapa, kipo uli susual pok, naki kun puka palau val ria. 12 Matan vapke, kipo uli apisukan ani kami keve matanangan i angtunganan. Taun kipo sinongsi angan kuvul ve nami kipo asukang valkeve katakai i aiveven sikei kipo lomlomonpok akorong tataria, na kipo kovek luaita ring mamaila. Kipo asukang val kevekuku kapo gupgupan asi langit, sikei parikkalapa usen using a malu kalapo mal suaiania. Kipo asukang val ei kovek i uai sikana taun i inuai na kila tak purut ia.Sukana kipo asukang val ei kata mat am-atan pongua. 13 Kipo asukang val keve toul marmaralan lava ke nei laman. Taunkianla sugung atung kari keve lau visukkalapo ago amalangas val kalus i to, sikeiparik kipa mese. Kipo asukang val kevekalto kilapo su pulakai, na lulung i vongkalut lava asikei kalapo ago usausa anirialenginang.

14 Kus amalangas kata ago aniria aino siva limalengua i polpolokan le si Adam, taunEnok kata posong ta, “Arai, Volava kanakalapo serei ve tavirimok i kana petau daus15 asi me vil saupai si ri vap aongos. Kameposo saupai taun iria kipo misag ani Godna kari keve lau rikek. Au na kame saupaikapa ani saka keve mengen rikek an keve

IUDAS 16 368 IUDAS 25vap ke kitala luklukai dong a God tatana.”16 Vap ke kipo vap pege miang luai, kipouli mengen arikek ani abis si mang anu.Kipo using kari keve vubuk rikek, na kipomengen alalakas pok tataria. Au na usingkipo buk uli atogon asan kiman pulakai animang matan.

Anonok ve mengen i akikit17 Sikei nami, keve tungag roron, mi uli

lomon ani keve kus amalangas ang, keveaposel si kara Volava Iesu Karisto kita alisia, 18 using kita mengen imi ta, “Si akamu-sai i taun ka atogon vap ki kilis a God, naki uli pasal using ani kari keve vubuk rikekvoiang kapo akalit ta kari misag ania.”19Matan vap ke kipo uli buk tak atadut anikeve tataputuk lik pulakai na kipo uli atulomlomon ta bil i kuli rina palau. Parikkipa atogon aMalanganto Gogoai si kari to.20 Sikei nami, keve tungag ro, mi akikit imisi akalkalit daus ang ani kami lomlomon.Mi uli sokotuknei vubuk ang siMalangantoGogoai. 21Mi uli siang akit nei omo i kanavinga ro na God. Mi kokoai aro ani to asikeivoiang kara Volava Iesu Karisto, le si kanangorem tangis, kame alis ira tatana. 22 Animangmatan po lomlomon susugul lak ang,mi ngorem iria. 23Na ani mang matan, mitak ato sumasuma iria pelek a kut. Animang matan, mi ngorem iria kuvul velaiani leng, asukang ta mi mirik ani maus angkipo alak ia using kalapo visuk ta kari kevelau rikek.

Posong ro ane si God24 Nia vopo angkoai ang si teng akit

animi vei uak, na si atung animi ta koveki ring visuk lik mete malangas i kana mau-mausan, velai ani mi uruk e matana, 25 io,nia na sikei palau a God, kara katakai i vilvilato le si Karisto Iesu kara Volava, kakanana urmaus, kuvul ve tavirimok, kitmat naroron asi saupai, le kabang le, tung kana nailes lak asikei. Tutuman.

ASANGAI 1:1 369 ASANGAI 1:18

AsangaiBuk ke kita salik ia si taun ang kitapo

aunai vil akui ani ri vap lomlomon singina,using kitapo lomlomon ta Iesu Karisto,ninia kapo kari Volava. Tukulai i salik anibuk ke, asi akokos ani kari lomlomon neiliuan i kui lava i taun ang, ani ka ago ta vilkopos an ani kari lomlomon. Buk ke kapoduk ta kankanuai i mengen, ani keve bilvoiang ki serei lak e mung, vo kitala serei.Tukulbung i keve kankanuai i mengen angasukang ke. Iesu Karisto nia kapo volava,na le si kungana, God ka amatung aongosa mamain ta petau, na ka vis suai aniSatan kapa asukang. Au, taun a Iesu kaakamusai aongos ani kana avibisan, God kaseupok iria kitala tung akit, na kitala tavauak ani kari lomlomon. Ki ago kuvul veGod, maiten ve kui kala kovek, using Godkala sakol a keve bil aongos ani ki sereiatanginang.

Posong i angruduai1 Kana na asasangai, God kata alis ia ani

Iesu Karisto, ani ninia ka akalit kana keveasosokai ta keve nem ang ki serei avibispalau. Asangai ke kata serei e ring malan-gas kuli kana asok ani angelo taun kanaasosokai ta Ioanes, 2 voiang kata akuskusatutuman tamengen si God, na akuskus tu-tuman ani Iesu Karisto, na keve bil aongosang kata arai ania. 3 Tauia si vo tataot anikeve mengen i kus amalangas ke. Na tauiasi vap ang ria kipo longong ia, na kipo abisaroron using ia, using a taun ang kalapoangasungai.

4 Nau a Ioanes napo alis a mengen ketaun a limalengua na kuvkuvulan i lom-lomon e palpal Asia. Roron ve marip anesingimi, le singina vopo to ke kana, katalato aino, na ka serei lak. Na le si kiro-lai i Malanganto i God kapo ago e metekana sinsinongan i tulava. 5 Na le si IesuKaristo, ninia na katakai i akus atutuman,na matavunim i tadut pelek suai ani mat,na kapo saupai ani ri tulava aongos i kulirina.

Urmaus ane singina vopo vinga ro angtaun ira, na kata akala ira pelek kara keverikek ta rangai ina, 6 na katala itoiton iraani tara na matan vap i kana vainagoan, na

tara tung val kanamamain ta katakai i sula,ani tara abis ani God tamana. Urmaus vemadot kakana papalik ani keve taun, koveki akamusai ina. Tutuman.

7 Arai, oring lik ka serei kuli kuku na rivap aongos luai ki arai ania ta mataria ako-rong, kantanem ria kita so ia. Na mamainta pat vap i kuli vunep aongos ki radaupasingina. Io, ka bil asukang palau. Tutuman.

8 “Nau a tutapongai na akamusai.”Volava God, nia na kitmat luai, nia vopo toang kana, katala to aino, na ka serei lak,kapo antok.

Ararai i Karisto9 Nau a Ioanes napo tasimi na tarapo

angtogon kuvul ve Iesu si ago nei vilvilakui na si palak nei vainagoan na si karatung akit aro. Nata ago si kulenusa angkipo kin ia ta Patmo marai kana mengena God, na akuskus atutuman i Iesu. 10 Sitaun i nanauai ani Volava natan lapo araita mata i malanganto, na anemung ig, nalalongong amangsikei a kalinga lava asukangval taungai, 11 na kapo atai ta, “Saka kevenem an kupo arai ania, salik ia nei buk,na ku lis ia taun a limalengua na kuvku-vulan i lomlomon suke, Epeso, Simurna,Pergamon, Tuatira, Sardeis, Piladelpeia naLaodikeia.”

12 Au, nala taval asi kag arai ani vopomengen ang anig. Taun ang nala taval, nalaarai ani limalengua na tutungan imalangaskita abis iria ta gol. 13 Nei liuan ina ikeve tutungan i malangas ang, mang sikeival igenen i pukun kapo alak kana mausvunga, kapo ngenge aputuk a kangina tavakup i gol. 14Vangang ina ve ungina volaposok luai val ung i sipsip vo posok valulung. Na ngono katui i matana kilongpoureurek. 15 Ngono kakina kapo ararai valaen riparipagan kita vil agogoai nia neiimun. Na kalingana kapo gulung val metekeve kong miang. 16 E palso i kunganakapo teng a limalengua na kalto, na e ngu-runa, samele i visvis redelekan angpal kaposoung. Nono kapo mang val mete makarapkapo kurkurilapan luai.

17 Taun ang nata arai ania, nala uak engono kakina asukang val igenen la mat.Na kala amatung a palso i kungana e pukunig na kala atai ta, “Ku ago ta leng an. Naua tutapongai na akamusai. 18 Nau a vopo

ASANGAI 1:19 370 ASANGAI 2:17to ang. Natala mat sikei arai, nalapo tokana na asikei. Napo teng a ki i takamansi ring ang ri vap mat kipo ago singina.19 Asukang a ku salik a keve bil ang kupoarai ania, sa kana kapo ago na sa ka sereiane no lak. 20Limalengua na kalto ang kutaarai ania e palso i kungag, na limalengua natutungan i malangas i abis ta gol, supsupaiina kata ago mumun, sikei kapo asukangke. Limalengua na kalto ang nang, riana limalengua na ainoinoai si limalenguana kuvkuvulan i lomlomon ang. Au nalimalengua na tutungan i malangas ang,nang ria na limalengua na kuvkuvulan ilomlomon ang palau.

2Asok tapai ane Epeso

1 Ane si ainoinoai si kuvkuvulan i lom-lomon suke e Epeso, ku salik asukang ke.

Kana na mengen si vopo teng ani li-malengua na kalto ang ta palso i kungana,na kapo pasal angpok nei liuan i limalen-gua na tutungan i malangas i abis ta gol.2 Napo nas kam keve avibisan, kam dualna kupo tung akit aro. Napo nas kapata kupo tav ali pangau ani vap rikek, nakutala atokngai ani vap ang kipo kin pokiria ta kipo aposel, sikei parik. Kutala araikinle ta kipo vap katakai i kapau. 3 Io,napo nas ta kutala tung akit aro si ruduaiani kitmat marai asan ig, na parik kapakutapa marangan ania. 4 Sikei napo atogonmengen misagai anim, marai kutala pasalsuai ani lau i vinga ro kuta atogon ainoia. 5 Ku lomon pok a ring ang kuta uakpelek ia. Ku lomon pokai na ku abis aropok val kutapo vil ia aino. Man parik, nakapasal taun ua, na name luk suai ani kamtutungan i malangas pelek kana oring ipotung, man parik kupa lomon pokai. 6 Sikeilau ke, kapo uli ago lak singim, kupo mirikani kari keve laulauan ri Nikolaitai, io nanau kapa nang napo kunmirik ania. 7Niniakapo atogon talinga, kapo ro ka longong amengen ke Malanganto kapo alis ia taun akeve kuvkuvulan i lomlomon. Man a si katadual suai ani mamaiten, nakan lis ia ta roasi kana angan si iei i to nei rina talupusluai ang si God.

8 Ane si ainoinoai si kuvkuvulan i lom-lomon suke e Simurna, ku salik asukang ke.

Kana na mengen si vopo aino ke, naakamusai. Katala mat na katala to pok.9 Napo nas kam keve mamaiten i kui, nasinong i logo, sikei kupo tauia lak nang.Napo nas kapa kari mengen arikek amatanvap ang kipo posong pok iria ta kipo Iudaia,sikei parik, using kipo tintino si Satan.10 Ku ago ta leng an ani keve mamaitenang ku kui tatana. Arai, vopo petau anganira nganlak ka asuai ani mang matanimi ane nei lu i akangbat, ani ka atokngaianimi. Na mi kui nei vilvil akui ang sisangauli na taun. Ku atutuman tung siakamusai i kam to, na naka akuku ua takuku miminaungan i akamusai aro, nang ato. 11 Ninia kapo atogon talinga, kapo roka longong a mengen ke Malanganto kapoalis ia taun a keve kuvkuvulan i lomlomon.Man a si katala dual suai ani mamaiten,parik kanpa duai a vapongua i mat.

Asok tapai ane Pergamon12 Ane si ainoinoai si kuvkuvulan i lom-

lomon suke e Pergamon, ku salik asukangke.

Kana na mengen si vopo atogon anisamele i visvis redelekan angpal ke.13 Napo nas a rina ang kupo ago singina.Rina ang kana sinsinongan i tulava naSatan kapo tung singina. Na kupo tungakit si kag asan. Parik kupa atolongon kamlomlomon serei singig, na parik kapa, sitaun ang kag igenen atutuman ta Antipas,vopo uli akus atutuman ang tatag, katamatsingina nei liuan imi si ring ang a Satankapo ago singina. 14 Sikei napo atogon arukun mengen misagai anim. Mang kevevap nei liuan imi kipo teng akit kanamatanakalkalit a Balam, voiang kata pinipini naBalak asi kana asavang ani ri Israel ani kiangan si matan pok ang kitala alis ainoia si ri tangatangai, na si abis ani matanlaulauan i panik. 15 Asukang palau kupoatogon a mang matan e iang kipo tengakit si kari keve akalkalit ri Nikolaitai.16 Asukang a ku lomon pokai. Man parik,name serei avibis palau taun ua, au naname angvibis ve ria ta samele i visvis ke engurug. 17Ninia kapo atogon talinga, kaporo ka longong a mengen ke Malangantokapo alis ia taun a keve kuvkuvulan ilomlomon. Man a si katala dual suai animamaiten, nakan alis ia ta men mana le simana ang kita amunai ania, na nakan alis

ASANGAI 2:18 371 ASANGAI 3:10kapa ia ta mangsikei a iat posok kita salik aasan tanginang kuluna. Mang vap pulakaiparik kipa nas a asan ang, sikei vopo tengang ania, nia papalik kapo nas ia.

Asok tapai ane Tuatira18 Ane si ainoinoai si kuvkuvulan i lom-

lomon suke e Tuatira, ku salik asukang ke.Kana na mengen si nat i God, voiang

a ngono katui i matana kapo ureurek, nangono kakina kapo ararai val aen riparipa-gan. 19 Napo nas kam keve avibisan, kamlau i vinga ro, kam lomlomon, kam keveabis i papakangai, kam lau i tung akit aro.Napo nas ta keve avibisan roron ke kanakupo abis ia kapo laba ani sa kuta abis ainoia. 20 Sikei napo atogon a mengen i misagaianim. Kupo aneineiro na aina ke Iesabel,vopo posong pok ke ania ta kapo katakaii kus amalangas, na si kana akalkalit kapoausingai alok ani kag keve asosokai tauna laulauan i panik, na asi kari angan kapasi pok kitala alis aino ia si ri tangatangai.21 Natala alis ia ta pangau ani ka lomonpokai suai ani kanamatan laulauan i panik,sikei kapo misag. 22 Arai, naka so tatanakuli kana pata i kui ve vap po rodotai keania. Naka vil akui alava luai aniria, manparik kipa lomon pokai na ki pasal suai anikari keve laulauanpo rikek ang venia. 23Nakana inatus, naka ngangapunuk iria. Na leiang keve kuvkuvulan i lomlomon aongoski malangas ta nau napo nas aro luai anipakangat i ri vap na vangang iria kapa. Auna naka ngenget si siksikei imi, angkokoaipalau val mamaiten i kami keve avibisan.24 Au na animi matan vap ang i Tuatira,nami ang parik mitapa buk teng akit aniakalkalit ke, na parik kapa mita lapa buka nas ke kipo posong ia ta nas lulungai iSatan, napo antok imi ta parik napa alis imitamang asok kitmat asi kami using. 25Sikeipalau ta mi teng akit si sa mitala atogon ialenginang, tung si taun ang name serei poksingina. 26Man a si katala dual suai ani ma-maiten, na kata abis usiusing aro kag vubuktung si akamusai ina, nakan alis ia tamadotasi kana sausaupai ani mamain ta matanvap. 27 Kan saupai aniria velai ani kanakipa i aen, val kipo ngadek amitmitikai aniavubus i roe. 28 Ka asukang palau val nauusing mamai katala kun alis anig ta madot.Na naka alis ia ta kalto i tangat. 29 Ninia

kapo atogon talinga, kapo ro ka longong amengen ke Malanganto kapo alis ia taun akeve kuvkuvulan i lomlomon.

3Asok tapai ane Sardeis

1 Ane si ainoinoai si kuvkuvulan i lom-lomon suke e Sardeis, ku salik asukang ke.

Kana na mengen si vopo teng ani kirolaii Malanganto i God na limalengua na kaltoang. Napo malangas kam keve avibisan.Kupo sung asan sekpat konang ta kupo to,sikei kupo mat. 2 Tapangun! Arudualanaiani sa kapo ago lak, using kalapo buk matluai. Arai, natala kinle ua ta kam keveavibisan kipo tav tapunuk e matana i kagGod. 3 Asukang a ku lomon akit a akalkalitang kutala luk ia, na ku teng akit singinana ku lomon pokai. Sikei man parik kupatapangun, naka serei val katakai i tainau,na parik kupa nas a taun ang naka sereisingina. 4 Sikei, kupo atogon a rukun asan ivap e Sardeis, parik kitapa vil avisuk karikeve maus. Ki paskak lak ve nau velaiani ki alak kari maus posok, using kipo roangkoai. 5Man a si kata dual suai ani ma-maiten, kan kun maus kapa ta maus posokval ria. Na parik napa mus suai ani kanaasan nei buk i to. Naka amalangasai aniamete mamai na kana keve angelo. 6 Niniakapo atogon talinga, kapo ro ka longong amengen ke Malanganto kapo alis ia taun akeve kuvkuvulan i lomlomon.

Asok tapai ane Piladelpeia7 Ane si ainoinoai si kuvkuvulan i lom-

lomon suke e Piladelpeia, ku salik asukangke.

Kana na mengen si vopo daus ang nakapo tutuman. Kapo teng ki le si David.Taun kapo tavas takaman, ka kovek luai tasikei ka akang. Taun kapo akang, ka kovekluai ta sikei ka tavas. 8Napo malangas kamkeve avibisan. Arai, natala atu tavasan atakaman aneno im, na ka kovek luai ta sikeika angkoai si akang ania. Napo malangasta kutapo buk ngau, sikei kutala teng akitsi kag mengen na parik kuta lapa gel suaiani asan ig. 9 Arai, matan vap ang kipoposong pok iria ta kipo Iudaia, sikei kipokapau, using kipo tintino ve Satan, vap angnaka vil iria ani kime soturungai e ngonokakim na ki arai ta natala vinga ro taun ua.10Using kutala teng akit kagmengen si kam

ASANGAI 3:11 372 ASANGAI 4:8tung akit aro, nau kapa naka kun teng akitanim pelek a taun i vilvil akui ang nganlakka serei kuli rina aongos, si atokngai anivap ang kipo ago kuli rina. 11Oring lik nakaserei. Ku teng akit a sa kupo atogon ia,ani ka ago ta mangsikei ka luk pakang uata kam kuku miminaungan i akamusai aro.12 Man a si katala dual suai ani mamaitennakan atung ia val kitip kitmat lava neilu i atailai si kag God, na kala siken tungan. Naka salik a asan i kag God singina,na asan i kana rina kapa, nang a Ierusalemtanginang voiang ka pasiang le metekukule si kag God. Na kag asan tanginang kapanaka salik ia singina. 13Ninia kapo atogontalinga, kapo ro ka longong a mengen keMalanganto kapo alis ia taun a keve kuvku-vulan i lomlomon.

Asok tapai ane Laodikeia14 Ane si ainoinoai si kuvkuvulan i lom-

lomon suke e Laodikeia, ku salik asukangke.

Kana na mengen si vo tutuman luai ang.Kapo uli atutuman na kapo akuskus atutu-man luai. Na singina akorong kana asisi-nong a God kata serei. 15 Napo malangaskam keve avibisan, ta parik kupa livus naparik kupa manas kapa. Napo buk ani mankupo buk livus, kapo ro ku livus. Man kupobukmanas, kapo ro kumanas. 16Asukang ausing parik kupa namin ro, nalapo usausasi mutak suai anim. 17 Arai, kupo mengenta kupo tauia, parik kupa inongos tauna sa using kutala luk a mamain ta tauialava. Sikei parik kupa kinle ta tutuman luaikupo amimirikan, kupo amamailikan, kupologo, kupo mata ba na kupo pukun varas.18 Napo pini ua ta ku serei singig na kumesamui ta kam gol ila ani adaus nei imun,ani ku tauia lak. Na ta kam maus posoksi amaus aro anim, ani ki ago ta arai animese i kam po varas palau ang. Na ta kammarasin asi amoi ani matam ani ku mataarai aro pok. 19Nau, vap ang napo buk iria,napo tatapokai aniria na napo ngamis iriakapa. Asukang a ku atutuman na ku lomonpokai. 20Arai, napo tung mete takaman nanapo pirpiring. Man a sikei kapo longonga kalingag na ka tavas anig, naka palak nanamemlongan angan kuvul ve nia. 21Mana si katala dual suai ani mamaiten, nakanalis ia ta roron asi kana sinong lakat ve nau

kuli kag sinsinongan i volava. Ka asukangpalau val nau using natala kun dual suai animamaiten, na nalapo sinong lakat ve ma-mai kuli kana sinsinongan i volava. 22Niniakapo atogon talinga, kapo ro ka longong amengen ke Malanganto kapo alis ia taun akeve kuvkuvulan i lomlomon.”

4Soturungai serei si Godmete kana sinsinon-

gan e metekuku1Au emung, nala tun ane no na nala arai

ani mete takaman kapo tavas e metekuku.Na mang kalinga kala songo. Kalinga angnata longong ia aino si vopo mengen taunang anig, kapo bil val taungai. Na kalasongo, “Palak taun iau na name akalit uata keve bil ang nang palau ki serei e mungi keve bil ke.” 2 Akorong palau nala araita mata i malanganto, na e lakat metekukunala arai ani sinsinongan i volava, namangsikei kapo sinong lakat kuluna. 3 Na voposinong ang kapo ararai val iat po mang aroke iasipir na sardion. Na kumrangai kapotung aulitai ani sinsinongan ang val iat pomang aro ke samaragdo. 4 Au, na aulitaii sinsinongan ang kapo atogon a mang 24a sinsinongan, na kuluria 24 a igenen lavakipo sinong. Kipo alak maus posok na epaturia kipo kuku kari keve kuku i gol. 5 Lesi sinsinongan ang, tapak kapo takrimit nakalinga lava kapo tangis na angang kapakapo sokirilai. Na ane nona i sinsinon-gan ang, limalengua na ureurek lava kipomang, nang a kirolai i Malanganto i God.6 Au na e nona i sinsinongan ang, kapoasukang val laman tatapulitai lava i galas,kapo malangas val kurustalo.

Aulitai aongos i sinsinongan ang, puata asisinong atogon to, kimela tu aserei.Noria namung iria, katui imata kapo pakutaongos ia. 7 Ainoai kapo bil val laion, nalapongua kapo bil val bulumakau, lapotolkapo nau val igenen, na lapuat kapo bil valmanuanga kapo ngoi. 8 E iang, siksikei aasisinong ang, kapo atogon kana limale-sikei a vanga, na e pukun ina kuvul ve neinakapo rodopongos ta katui i mata. Si kevetenei ias na tenei vong kipo tava ani ausaiani posong asukang ke, “Kapo daus, kapodaus na kapo daus luai aVolava God kitmat.Kata to aino, ka to kana, na ka serei lak.”

ASANGAI 4:9 373 ASANGAI 6:49 Taun ang kipo abis aliu asukang, kipoposong aminaungan, kipo posong alakat veposong ro ani vopo to asikei ke, na kaposinong kuli kana sinsinongan i volava. 10Na24 a igenen lava ang kila uak e matana ivopo sinong kuli sinsinongan ang, na kilasoturungai serei singina vopo to asikei ke,na kila sangu suai ani kari keve kuku ematana i sinsinongan ang na kila posongasukang ke, 11 “Numai kamem volava Godkupo ro angkoai luai si luk ani miminaun-gan na asan lava na kitmat, using numaikuta asinong a keve bil aongos, na le si kamvubuk na kila serei val kana kipo ago.”

5Nat i sipsip kapo atogon ro asi eres ani buk

1 Au, na nala arai ani sikei a buk i lulune palso i kungana i vopo sinong kuli sinsi-nongan i tulava ang, kapo atogon salsalikangpal e neina na tongina kapa, na kitavulit akit ia ta limalengua na vulit kapoatogon akanangai singina. 2 Na nala araiani mang sikei a angelo kitmat kapo songota kalinga lava, “Si e iang kapo atogon aro asi tak suai ani keve vulit i buk ke naka eres ia?” 3 Na katapo kovek luai tasikei e metekuku, na e kuli rina, na e neiroe i kuli rina katapo angkoai si eres anibuk ang vo tikon lik tapai ania. 4 Au, nanalapo tangis alava marai kapo kovek tasikei kapo atogon a ro asi eres ani buk angvo ka tikon ia. 5Na e mung, sikei iria keveigenen lava ang kala antok iau, “Ku ago tatangis an! Arai, laion i Iudas, na tutusungi David, katala dual suai ani mamaiten, niavanang kapo angkoai si eres ani buk ang velimalengua na vulit ina.”

6 Na nala arai, na nei liuan i sinsinon-gan ang, puat a asisinong atogon to ang,ve keve igenen lava ang kipo ago aulitai,mang sikei a nat i sipsip kapo tung nakapo ararai val kitala lamrongok ia. Nakapo atogon kana limalengua na kom, nalimalengua kapa na katui i mata, nang akirolai iMalanganto i God, voiang kata asokia taun a kuli rina aongos. 7Na kala paliu naka luk a buk ang e palso i kungana i voposinong kuli sinsinongan ang. 8 Taun kanlaluk a buk ang, puat a asisinong atogon toang, ve 24 a igenen lava ang kila matungturung e vunep e matana i nat i sipsip.Na e kungaria aongos, siksikei kapo teng

kana gita, na kipo teng kapa kari kevegapai i gol, na neina kapo duk ta bil sainroron, nang a keve sokotuk si ri vap daus.9 Na kila tangam kari tangam tanginangasukang ke, “Numai papalik kupo atogona ro asi luk ani buk ang, na ku tak suaiani keve vulit ina, marai kita raung ua,na si rangaim kutala samui pok ri vap aniGod, vap le si mamain ta angtama, na kevemengen angpetpetekai, na mamain ta rinave matan vap asip. 10Kutala itoiton iria aniki matan vap i kana vainagoan kara God,na keve katakai i sula si abis ania, na kisausaupai lak e kuli rina.”

11 E mung nala arai, na nala longong akalingaria i ri angelo kipo ago auliulitai isinsinongan angvepuat a asisinong atogonto ang, na keve igenen lava ang. Na kipopetau lava, parik luai kapa angkoai si nasani tataot iria using kipo miang arikekluai. 12 Na kipo tangam alava asukang ke,“Nat i sipsip voiang kita raung ia, kapo roangkoai ani ka luk a kitmat, tauia, masam,dual, asan lava, miminaungan na alatun.”13 Na nala longong a mamain ta asisinonglakat metekuku, na e kuli rina, na nei roekuli rina, na nei laman, ria aongos kipotatangam asukang ke, “Alatun, asan lava,minaungan, na dual taun a vopo sinongkuli sinsinongan i tulava ang, na ane sinat i sipsip, si keve taun aongos, kovekta akamusai ina.” 14 Na puat a asisinongatogon to ang kila antok ta, “Tutuman.” Nakeve igenen lava ang kila matung turungane vunep na kila mamaila serei singina.

6Keve vulit kuli buk

1 Na nalapo tere ta nat i sipsip ang, takalapo tak suai ani ainoai i limalengua navulit ang. Na nala longong a kalingana imangsikei i puat a asisinong atogon to ang,kala songo si kalinga lava val angang, “Mela arai!” 2Na nala arai ane no na sikei a osposok kapo tung. Vo po kokos kuluna kapoteng a vatilau, na kitala akuku ia ta kukui tulava. Na kala sang val katakai i visvismadot asi an dual suai ani mamaiten.

3 Au na vapongua i vulit, kalapo tak suaiania na nala longong a lapongua i puat aasisinong atogon to ang kala atai, “Me laarai!” 4Au na mang os kala kun serei, kapo

ASANGAI 6:5 374 ASANGAI 7:9melek luai na kita alis a vo po kokos ang ku-luna ta kitmat ani ka luk suai animarip kulirina, ani ri vap ki raung angpokpokai pokaniria. Na kila alis ia ta samele tavirimoklava i visvis.

5 Au, vapotol i vulit kala tak suai ania nanala longong a vapotol i asisinong atogonto ang kala atai, “Me la arai!” Nala araiane no na os miting, na vo po kokos angkuluna kapo teng a bil e kungana asi ankinkintong. 6 Le iang kapa, nala longongval kalinga kapo tangis le nei liuan i puata asisinong atogon to ang kapo antok ta,“Samui i sikei palau a kinkintong i palauaka tung alakat si seupok i sikei a taun, nasamui i potol a kinkintong i kon kapa, kakun tung alakat si seupok i sikei a taun.Sikei ago ta vil arikek an ani rul i elaio vevaen!”

7 Au, vapuat i vulit, kala tak suai aniana nala longong a kalingana i vapuat ikeve asisinong atogon to ang, “Me la arai!”8Nala arai, na e iangmangos na kapo araraikaup. Vo po kokos ang kuluna kana asan tamat, kilongpo angusing palau ve rina si rivap mat. Kitmat kita alis irilong tatana anikilong saupai ani sikei i puat a palpal i kulirina ke, asi nga rongok ta samele i visvis,na asereiai ani kalag, vilvil akui, na keve keikalat rikek kime daung kuli rina.

9 Au, vapalpalima i vulit, kala tak suaiania na neite pata ipo sula nala arai animamain ta malanganto i petau ang kitaraung aino iria, marai kari lomlomon tamengen si God na kita akuskus atutumantatana. 10 Kipo songosongo alava luai ta,“Volava kitmat luai, kupo tutuman na kupogogoai kapa, angisan vang kana ku saupaivo ngenget a vap ang kuli rina kita raungimem?” 11 Na kila lis iria siksikei ta karikeve maus posok, na kila atai iria si ausaiani vuk taun kudik lik palau, tung si tataotpunuk i vap ang kipo kun keve asosokaival ria na keve tasiria, ki raung lak iria valkitala kun raung aino aniria.

12 Au, valimalesikei i vulit, kala tak suaiania na nala arai ane no na mimo lava, namete makarap kala vongvongan val vakupmiting luai, na mete ulen kala melek aon-gos val rangai, 13 na ri kalto metekukukila uak asiang ane kuli vunep val uai ka-vang i iei kalapo tamul pelek ia, using amalu madot kapo aruk ia. 14 Na metekuku

kala kun pasal suai val kita lulun a buk,na ri mulang na ri kulenusa aongos kilaaingingik pelek kari keve tutungan. 15 Nari tulava i kuli rina na keve posongan, nakeve ainoinoai si ri petau i visvis, ri tauia, rivap gailan, ri asosokai e kevkev luai, na vappo kalakala ang, ria aongos luai kipo munnei keve vakil vo nei liuan i keve iat lavakuli kevemulang. 16Na kipo asok rimulangve ri iat lava ta, “Mi tabak taunai animem.Mila apung imem ani namemmun suai animatana i vo po sinong kuli sinsinonganang, na pelek kapa kana marala manas anat i sipsip. 17Using karilong taun lava namarala manas kalapo serei. Si kapo dualangkoai si duai ania?”

7Kitala akanangai ani 144,000 a vap le si keve

patvap i Israel1 Au na nala arai ani puat a angelo kipo

tung si puat a nona i kuli rina ke, na kipoteng bat a puat a mete malu ani ka ago tamalu an ani kuli rina ke, ane nei laman, nakuli ri iei aongos kapa. 2 Na nala arai animang angelo si kapo serei le mete sinlak imakarap, na kapo teng a bil ipo akanangaisi God vopo to ke. Na kala songosongoalava taun a puat a angelo ang kitala lis iriata kitmat asi vil arikek ani nei roe ve neilaman. 3“Mi ago ta vil arikek an ani nei roe,nei laman na ri iei, tung si taun ang taralaamatung tapai ani akanangai e noria i kanakeve asosokai kara God.” 4Na nala longonga tataot iria kitala akanangai aniria, kipo144,000 na vap le si keve patvap aongos iIsrael. 5 Le si patvap si Iudas kipo 12,000 ilaakanangai,le si patvap si Ruben kipo 12,000, le sipatvap si Gat kipo 12,000,6 le si patvap si Aser kipo 12,000,le si patvap si Neptalim kipo 12,000, lesi patvap si Manases kipo 12,000, 7 le sipatvap si Simeon kipo 12,000, le si patvap siLevi kipo 12,000, le si patvap si Isakar kipo12,000,8 le si patvap si Sabulon kipo 12,000, lesi patvap si Iosep kipo 12,000, au na le sipatvap si Beniamin kipo 12,000 aongos.

Petau lava i mamain ta patvap aongos9 Au, e mung i keve bil ke nala arai, na

sulrina lava kipo tung. Petau ang kapo

ASANGAI 7:10 375 ASANGAI 8:13tav angkoai si mang sikei ka tataot korongiria, le si keve angtama, keve rina, kevepatvap, na kevemengen angpetpetekai. Nakipo tung e nona i sinsinongan i tulava, ematana i nat i sipsip. Kipo maus ta mausposok aongos, na keve pan i otongo kipoteng ia e kungaria. 10 Na kipo songosongoalava asukang ke, “Alatun ane si kamemGod vopo sinong kuli sinsinongan i tulava,nia na tukul bung i vilvil ato ke, na anesi nat i sipsip.” 11 Ri angelo aongos kipotung aulitai ani sinsinongan ang na aulitaiani keve igenen lava na puat a asisinongatogon to ang. Na kila oro turung e vunepe mete sinsinongan ang na kila mamailaserei si God, 12 “Tutuman luai! Alatun naurmaus, masam na posong ro, asan lava,madot na dual, ane si kara God, kana naasikei. Tutuman luai!”

13 Na sikei iria keve igenen lava ang kalasui iau, “Petau po alak ani maus posoksuke, ri si nang, na kita pasal le voi?”14 Na nala ngenget ia, “Kag volava, kuponas.” Na kala atai iau, “Petau ke ria vaplapo soung suai ani keve bil lava i vilvilakui ang, na kitala galui adaus kari maus,using kita vil adaus aro ia ta rangai i nat isipsip. 15 Nambang asukang, na kipo tunge mete sinsinongan ang si God. Kipo abispapakangai ania nei kana lu i atailai, teneiias na tenei vong kapa. Na vopo sinongkuli sinsinongan ang ka amarmarip iria.16 Parik luai kipa anguan buk angan an,parik kipa anguanmingoman. Namakarapparik kapa anguan ngan an aniria, ka kovekluai kapa ta ringmalumanas kame luk iria.17 Using a nat i sipsip vopo tung nei liuani sinsinongan, ang ninia kalapo kakaria takatakai i aiveven sipsip, na ka ausingaianiria taun a mete uv i laman i to. NaGod lak ka song suai aongos ani lumata imataria.”

8Akamusai i vulit kuli buk na ese i gol

1Au, si taun ang kala tak suai ani akanan-gai i valimalengua i vulit, na kala musikaongos e metekuku ani vuk pangau. 2 Nanala arai ani limalengua na angelo ang kipotung e matana i God, na kala alis iria tataungai siksikei.

3 Na mang angelo kame lapo tung ngerepata ipo sula, na kapo teng a ese i gol, na

kila alis ia ta bil sain ro duk, si sula kuvul vekeve sokotuk si mamain ta vap daus, lakatkuli pata i gol ang e mete sinsinongan itulava. 4 Na bung sain roron ina, kuvul vekari keve sokotuk ri vap daus, kapo taupalak e matana i God, le si kungana i angelo.5 Au, angelo kala luk a ese ang, na kalaasiang aduk ia ta kalunga nini le kuli pataang, kala so tatana kuli vunep. Na e iangkalinga lava na sokirilai i angang kuvul vemimo na tapak kapa.

Keve taungai6Na limalengua na angelo vopo teng ani

limalengua na taungai ang kita lapo usausasi kui aniria.

7Au, ainoai angelo kala kui kana taungai,na iat karkarian kuvul ve rangai kila sa-pungai ania kuli rina, na kala ni suai anivapotol i palpal i kuli rina, na vapotol ipalpal imamain ta iei. Na uriuri vopopolokmakanga aro ang, kala ni suai aongos ania.

8 Na vapongua i angelo kala kui kanataungai, na mang bil val mulang lava kat-apo urek alava aongos kita so tatana anenei laman. Na vapotol i palpal i nei lamankala rangai. 9 Na vapotol i palpal i ri asisi-nong po atogon to nei laman kila mat, navapotol i palpal i ri perengan kila tagoeng.

10 Au, na vapotol i angelo kala kui kanataungai, na mang kalto lava kapo ureurekalava val sulu, ka uak le metekuku, naka ngataunai ani vapotol i palpal i kevelaman, na ani keve salsaling lik i lamankapa asukang. 11 Kana asan a kalto ang tamal luai. Na vapotol i palpal i keve lamankala kun mal, petau lava kita inum singinakitala mat using kalapo mal luai.

12 Au na vapuat i angelo kala kui kanataungai, na vapotol i palpal i makarap kalatamitmit, vapotol i palpal i ulen, na vapotoli palpal i keve kalto, ani ki ago ta mangan. Asukang na vapotol i palpal i tenei iaska kovek i malangas, na asukang kapa sivapotol i palpal i tenei vong.

13 Na nala arai, na nala longong amanuanga kapo ngoi e pangkul liuan imetekuku, na kapo songosongo alava luaita, “Ka rikek, ka rikek, na ka rikek luaianiria kipo ago e kuli rina, using kapoatogon lak a potol a angelo, oring lik kitolkui a taungai.”

ASANGAI 9:1 376 ASANGAI 10:49

1 Na vapalpalima i angelo kala kui kanataungai, na nala arai ani sikei a kalto, katauak le metekuku ane kuli vunep. Kita lis iata ki asi tavas animata lulungai asiang. 2Nakala tavas ia na bung kala tuv alak le neina,asukang val bung i imun marmaralan lava.Na makarap ve metekuku kala vong tabung i nei mata ang. 3 Na le si bung angri bivo kila serei si kari me ago kuli vunep,na kitala lis madot aniria val ri pangup ikuli vunep kipo atogon ia. 4Kita antok iriaani ki ago ta vil arikek an ani uriuri i kulivunep, vo ani sa kapo papanan aro, na ieikapa. Sikei ki vil arikek papa na vap angkipo kovek i akanangai i God enoria. 5Parikkitapa li madot aniria asi kari vil punukluai ani ri vap, sikei ki vil akui palau iria sipalpalima na ulen aongos. Kui ang ki kuitatana, ka bil val kui i pangup, man ka suka igenen. 6 Na nei liuan i keve taun ang rivap ki gulegule ring asi kari mat, sikei kitav sabonai ania. Ki vubuk alava ani ki matsumasuma, sikei mat ka amaka aro iria.

7 Ri bivo, kankanuai iria katapo bil val rios kitala usausa lenginang iria ani visvis.Na kita akuku iria ta bil val kuku i gol, naane noria kipo naunau val ri vap. 8 Naung i paturia kapo bil val ung i paturia iri aina, keve ngisaria kapo bil val ngisana ilaion. 9Na kipo atogon keve lilit e kangiria,kapo bil val keve lilit i aen, na tangis ivangaria kapo sokelengai val tangis i tag-tagai os miang kipo sang tatana taun avisvis. 10 Kipo atogon vikvik na kipo sukval ri pangup si vikvik iria kapo atogonrangum matansilup, au na kipo atogon amadot e vikvik iria asi vil arikek ani ri vapsi palpalima na ulen aongos. 11 Na kipoatogon kari tulava, kapo paturia aongos,angelo i nei mata lulungai asiang ang, kanaasan si mengen si ri Eberaio ta Abadon nasi ri Elas ta Apoluon.

12 Sukana vang a ainoai i vilvil akui rikekkala kamus. Arai, pongua lak nang kilo-ngpo tungai asi serei.

13Na valimalesikei i angelo kala kui kanataungai, na nala longong a kalingana imang sikei neina i puat a kom ang si patai gol, kapo tung e malangas i matana i God.14Na kalinga ang kala antok a valimalesikeii angelo vopo teng ani taungai ang ta, “Ku

akala na puat a angelo ang kita teng akitiria ngere laman lava ang e Euparates.”15 Na le iang kila akala na puat a angeloang, kita lapo usausa si vuk taun ang, ako-rong si taun ang, singina si ulen ang namatas ang kapa, asi kari an raung amatani vapotol i palpal i ri vap aongos. 16 Natataot lakat i petau kipo kokos kuli os asian visvis, kapo 200,000,000. Nata longonga tataot ang asukang. 17 Si kag araraikatapo ararai asukang ke. Keve os kuvulve vap ang kipo kokos kuluria, kari kevelilit e kangiria katapo mang val ureurekmangmatamakanga, na kapo dinangan valiat karkarian. Na paturia i keve os angkapo asukang val paturia i ri laion. Naureurek, bung na iat karkarian kapo sounge ngururia. 18Vapotol i palpal i ri vap e kulirina kitala mat aongos marai potol a bil ivilvil akui ke, kut, bung na iat karkarianang vopo soung ke e ngururia. 19 Usingkari madot ri os kapo sinong e ngururia navikvik iria, using a vikvik iria kapo asukangval ri kene, kipo atogon vangang, nambangkipo so tatana.

20 Petau lava lak nang parik kitapa matsi keve vilvil akui ke, parik lak kipa lomonpokai pelek kari keve avibisan, na kipo ulisoturungai lak taun kari keve ingua, kevetangatangai ang kita abis palau ia ta gol,silva, aen, iat, na ri iei, keve bil po mataba,na kipo talingabot, kipo tung mat palau.21 Parik kipa lomon pokai pelek a lau idaung, teng maras, panik na tainau kapa.

10Buk lik i lulun e kungana i angelo

1 Na nala anguan arai an na mangsikei a kitmat i angelo kapo pasiang lemetekuku, na katapo maus ta kuku, nakumrangai kapo tung e patuna. Nei nonakapo asukang val mete makarap, na ngonokakina kapo asukang val kitip lava kapoureurek. 2 Katapo teng a buk lik i lulune kungana, na buk ke katala tapaeres ekungana. Ka kelai ani palso i kakina e neilaman, na kanapalkais e ring kolo. 3Nakalasongosongo alava luai val kalingana i laionmarala. Vuk taun ang kala songosongo,na limalengua na angang ang kilapo men-gen. 4 Kilapo mengen na nalapo usausa asikag salsalik. Sikei, nala longong a kalinga

ASANGAI 10:5 377 ASANGAI 11:14le metekuku ta, “Ku vulit bat a mengenang limalengua na angang ang kita antoktatana, na ku ago ta salik an ania.” 5 Naangelo ang nata arai ania, vo atung ang anikakina nei laman na e ring kolo, kala korosatung a palso i kungana anemetekuku, 6nakala atu vala si vopo to asikei, voike kataasinong ametekuku na keve bil aongos angkipo ago singina, na kuli vunep ke kapakuvul ve keve bil aongos kuli rina, na neilaman ve kana kun keve bil neina. Na kalaposong asukang ke, “Ka kovek luai i tauni amomole! 7Man kalapo angte kana tauna valimalengua si kui ani kana taungai, eiang kala tapunuk amengenmumun ang siGod, val akus roron ang katala amalangasaiania si kana keve asosokai ri katakai i kusamalangas aino.”

8 Au, na kalinga ang nata longong ainoia le metekuku kala anguan serei taun ananig ta, “Pasal, kula luk a buk vopomatungtapaeres ang e kungana i angelo vopo tungang e nei laman na e ring kolo.” 9 Au nalapasal taun ia, na nala aikut ia ani ka lis iauta buk lik ang. Na kala antok iau, “Luk iana ku angan ia, na kan vil amal a vingam,sikei ane tabek i ngurum ka mirmirumanval murungan.” 10 Au, nala luk a buk likang e kungana i angelo, na nala angan ia.Na ane tabek i ngurug, pua nem mirumluai val murungan. Au nala angan asiptapai ania, na kala vil amal aongos a vingag.11Na kala antok iau, “Kapomamaiten ta kuanguan kus amalangas pok an ani keve rinamiang, ani keve patvap na ani kevemengenangpetpetekai na ani ri tulava kapa.”

11Ngono katakai i amalmalangasai

1 Na kala alis iau ta vuk kan i po kinkin-tong, na kala antok iau ta, “Ku tapasuk nakuanla kinkintongkana lu i atailai a God, napata ipo sula. Luk kapa na tataot iria kiposoturungai e iang. 2 Sikei, ku atolongon akinkintong ani nankomo i lu i atailai. Agota kinkintong an ania, marai kitala lis nangia si ri vap i ngising. Na ki koko goeng a rinagogoai ang si 42 na ulen. 3 Naka li madotani kag ngono katakai i kus atutuman asikarilong mengen i kus amalangas le si Godsi 1,260 na taun aongos, na kilong alaka maus i mamakus.” 4 Ngono igenen ke,

rilong a ngono iei i elaio, na ngono tutun-gan i malangas vopo tung ang e matana iVolava i keve asisinong aongos. 5Na man amangsikei kapo buk atokngai asi vil arikekanirilong, kut i ngururilong ka angan ia.Kana vang a ring ke, man a mangsikei kapobuk vil arikek anirilong ka mat akorong siselen ang. 6 Na ngono igenen ke kilongpoatogon madot asi akangbat ani metekukuani ka ago ta anguan langit an si pangau itaun ang kilong mengen i kus amalangassingina. Au na kilongpo atogon kapa namadot asi pokai ani keve laman aongos asikari rangai, na asi karilong vil akui ani keverina si saka keve taun an rilong kilongpobuk ia. 7 Au na taun ang man kilonglapoakamusai ani karilong kus atutuman, keinau lelengan vopo soung le neimata lulun-gai asiang ang, kamela angvis ve rilong, kadual alava anirilong na kala vis punuk iri-long. 8Matmat irilong kamatung palau neiselen i rina lava ang, kipo posong atoktokn-gai ania ta Sodoma na Aigipto, rina angnang kita atakuk karilong volava singinakuli ngakputuk. 9 Na ri vap i mamain tamatan vap, ri mengen angpetpetekai, nakeve rina lava, kimekalumangonomatmatang si potol a taun kirol na inongos. Na kiatakun ri vap si ago ta amunai anirilong.10 Na ri vap i kuli rina aongos ki marama-rak using kilongtala mat, na ki mikamikata uruk, na ki lis angpokpokai aniria tamang keve alilis, using ngono katakai i kusamalangas ang kilongtapo vil akui arikekri vap kuli rina. 11 Au na e mung i potola taun kirol na inongos, God kala lis pok amalu i to taun irilong, na kilongla tung tangono kakirilong. Na leng lava kala pat avap po kalum ang anirilong. 12Na kilonglalongong a mang kalinga lava taun irilongle metekuku ta, “Milong palak ane ke.” Nakilongla palak nei kuku ane pangkul, nakarilong petau kipo tere tatarilong. 13 Nasi vuk taun ang palau, mimo lava luai navasangauli i palpal i rina ang kala tagoeng.Na 7,000 i ri vap kita mat si mimo ang, namang vap ang kita leng arikek luai, na kipoalatun a God metekuku.

14 Sukana vang a vapongua i vilvil akuikana kala kamus. Arai, vapotol lak nang kaserei, na ka sumasuma palau.

ASANGAI 11:15 378 ASANGAI 12:18Valimalengua i taungai

15 Au na valimalengua i angelo kalakui kana taungai, na nala longong akeve kalinga lava i metekuku asukang ke,“Vainagoan i kuli rina ke, kara Volava nakana igenen i akanangai kilonglapo saupaiania, na kana saupai ka ago ane no asikei.”16 Na 24 a igenen lava ang, vap po sinongkuli kari keve sinsinongan e mete God, kilasoturungai ane vunep e matana i God nakila mamaila serei singina 17 asukang ke,“Volava God kitmat luai, kupo to kana, nakuta to aino, namempo alatun ua usingkutala luk kam madot lava na kula saupailenginang. 18 Mamain ta patvap i ngisingkita marala, sikei kammarala kala serei, nakana kalapo taun asi saupai aniria kitalamat, na asi seupok kapa ani kam keveasosokai ri katakai i kus amalangas, nari vap gogoai, na vap ang kitala mamailaani asan im, ri vap lik kuvul ve ri vaplava. Na asi runguk suai ani vap ang kitagalang a kuli rina.” 19 Au na lu i atailaisi God kala tavas metekuku, na kila araiani asisiang ang salsalik i ainainakai kaposinong neina. Na e iang kala tapatapak,angang kala sokirilai, mimo na langit lavai iat kala usen.

12Aina na kene lava

1 Na mang akanangai petekai lava kalaserei metekuku. Mang aina katapo kavatta makarap, na ulen kapo ago neite ngonokakina. Na kana kuku e patuna, sikei a san-gauli na pongua na kalto kipo tung singina.2Na katapo sungsungukan, na kapo kui vealoi alava using kala serei kana taun asiingus. 3Na mang akanangai kapa kala kunserei metekuku. Mangsikei a kene lava luaikapo melek, na kapo atogon limalengua navangang, na sangauli na kom, na si limalen-gua na vangang ang limalengua na kuku itulava singiria. 4 Na vikvik ina kala mussuai ani vapotol i palpal i kalto e metekukuane kuli vunep. Kene ang kalapo tung e noi aina vopo kui ani ingus ang, ani ka konema popo lik ang man kala ingus ia. 5 Au kalaingus kananat tauan, nia ka saupai ani kevematan vap aongos ta kana kipa i aen. Sikei,nat ang kita paus alak ia taun a God na kanasinsinongan i tulava. 6Na aina ang kala sip

akipai anenei ring varasai palau taun a ringang God katala itoiton ia ania, ani kan agosi aiveven si 1,260 na taun aongos.

7 Na visvis kala tadut metekuku. Mikaelve kana keve angelo kila vis a kene. Na keneve kana ta kun keve angelo kita susual,8 sikei kita ngau, na kala kovek i pangauaniria metekuku, 9 na kila asuai asiang anikene lava ang, katapo uli ago le kabang,kana asan ta petau, vo Satan, igenen vopokapau ani kuli rina aongos. Kita asuaiasiang ania ve kana keve angelo ane kulivunep. 10Na nala longong a mang kalingalava e metekuku asukang ke, “Kana vangkala serei a vilvil ato, madot na vainagoansi kara God, na kitmat si kana igenen iakanangai, using a vopo uli mengen arikekke ani keve tasira e matana i God tenei iasna tenei vong, kitala so tatana ane vunep.11Kita dual suai ania ta rangai i nat i sipsipna si kari kus atutuman, na parik kitapaaunai i lomon ani kari to, parik. Sikei kitaatolongon iria ani ki mat. 12Asukang vangna nami vap ang mipo ago e metekuku, miuruk! Sikei, kapo rikek luai ani kuli rina naani nei laman kapa using a vo petau anglenginang katala pasiang taun imi, na kapomarala arikek luai, using kapo nas ta kanataun parik kapa vungavunga.”

13 Na kene lava ke, taun ang kala araita kitala so asiang tatana ane vunep, kalalu na aina vo ingus ani nat tauan ang.14 Na kila lis a aina ke ta pongua na vangai manuanga lava ani ka angkoai si ngoitatana ane nei ring varasai palau, rina angkitala itoitonai ania ania, ki an aiveven ia sisikei amatas, namangponguanamatas, nainongos i matas, akipai ani matana i kene.15Na kene lava ke kala mutakai ani laman enguruna asukang val sung ani molong inakan kinkos a aina ang na ka tipo suai aniaakipai. 16 Sikei kuli vunep kata pakangaiani aina ke. Kata apanga na nguruna, naka konem aongos a laman i sung ang kenelava kata mutakai ania. 17Kene lava ke volavinga marmaralan luai ani aina ke, na kalapaspetau asi kana an angvis ve kana mataninatus a aina ang, ria vap ang kipo longongkana keve asok tapai a God, na kipo tengakit a akus tutuman i Iesu. 18Na kanla tunge ngerelo.

ASANGAI 13:1 379 ASANGAI 14:413

Ngono kei nau lelengan1 Au, nala arai ani mang sikei a kei nau

lelengan kala buat serei kuli laman. Kapoatogon a sangauli na kom, na limalenguana vangang. Si siksikei a kom, kuku i tulavakapo gon kuluna, na kuli siksikei i kevevangang ang, mang asan i nau varas aniGod kapo tung singina. 2 Na kei ang nataarai ania, kapo bil asukang val pusi kei kalatlava, na kakina kapo asukang val kakinai vongo marmaralan lava, au na ngurunakapo bil val laion. Kene ang katala lis ialenginang ta kana madot, na kana sinsi-nongan i tulava, na kitmat lava asi saupai.3 Si mang sikei a vangang, kapo atogon amapolok, pat konang asi kana mat, sikeimapolok ang katala takaut. Na ri vap ikuli vunep aongos kila arai velai ani manani bil ke, na kila using a kei ke. 4 Ri vapkila soturungai serei si kene using katalaalis a kei ta kitmat asi saupai, na kila kunsoturungai kapa serei si kei ang, na kipo suita, “Mang si vang kana kilongpo angkoai vekei ke? Nei a si kapo dual angkoai asi meangvis ve nia?”

5 Kitala ali pangau ani kei ke asi kanaposong ani keve mengen i alalakas na kevemengen i nau varas, na ka asereiai anikana kitmat si 42 na ulen. 6 Kapo sulaiani nguruna si nau varas ani God. Kapomengen i nau varas ani asan ina, kanaring ipo ago, na vap ang kipo ago ve niametekuku. 7 Kita li pangau ania kapa asikana angvis ve ri vap daus, na asi kana dualsuai aniria. Io, kitala lis ia ta kitmat ani kasaupai ani keve angtama, keve patvap, kevemengen angpetpetekai, na keve rina kapa.8 Na ri vap aongos kipo ago kuli vunepke ki soturungai serei singina, ria na vapang kari asan kapo kovek le si tutapongai iasisinong nei buk i to si nat i sipsip, voiangkita raung ia.

9Mana si kapo atogon talinga, kapo ro kalongong. 10Man a si ki kong ato ia, nang kikong ato ia. Man a si ki raung ia ta samele ivisvis, nang ki raung ia. Kapo ro ri vap dauski tung akit na ki lomlomon atutuman.

11Auna nala arai animang kei nau lelen-gan kala kun buat le nei roe. Kana ponguana komval nat i sipsip, sikei kalingana kapoasukang val kene lava. 12 Kapo atogon a

roron le si ainoai i kei ang asi kana abisania, na kala vil ri vap aongos kuli rina asikari soturungai serei si ainoai i kei, kanamapolok pat si kana mat katala takaut pok.13 Io, vapongua i kei ke katapo asereiai animang keve akanangai lava i vilvil ataping,kapo songo asiang a kutni le metekuku anekuli rina e mataria i ri vap. 14 Na si keveakanangai suke, using kitala lis ia ta kitmatani ka abis ia si pangau ang si ainoai kei,kapo akipang a ri vap e kuli rina asukangke, ki atung a mang tangatangai asi dungaiani kei vopo puka ke si samele i visvis ang,sikei kapo to lak. 15 Kitala lis ia ta kitmatani ka ali malu i to ani tangatangai ang asikana mengen korong. Mang anu, asi raungkapa ani vap ang kipomisag ani soturungaiserei si tangatangai ke. 16 Na kapo sulaiani ri vap aongos, vap lik ve ri vap lava,tauia ve ri vap logo, ri vap kalakala ve riasosokai palau ani ki luk a akanangai epalso i kungaria vo e nei petek i noria, 17anika asukang, ka ago ta sikei an ka samui voasesel man a akanangai ke kapo tav tungsingina. Akanangai ang, nang kapo kanaasan a kei, vo tataot i asan ang. 18 Nas aroia. Si e iang kapo atogon a nas, ka kinle natataot i asan i kei ke, using kapo tung aniigenen, nang 666.

14Tangam si patvap si nat i sipsip

1 Na nala arai ane no, na nala arai ta,nat i sipsip kapo tung kuli mulang e Sion,na petau ang ve nia kipo 144,000 aongos,asan ina na asan i tamana kapa kita salikia nei petek i noria. 2 E iang nala longonga kalingana i mang sikei le metekuku kapogulung lava val mete keve kong miang, naasukang val angkirilai i angang lava. Nakalinga ang nata longong ia, kapo tangisval ri gita miang kipo tiring ia. 3 Na kipotangam a tangam tanginang, talangai anisinsinongan i tulava na e mete puat a asisi-nong atogon to ve keve igenen lava angkapa. Katapo tav angkoai luai tamang sikeika sel akit a tangam ke, sikei riria papalikpetau ang 144,000 nang kita samui pok iriapelek a kuli rina ke. 4 Kana ria parik luaikitapa sigil si ri aina, using kipo vap atailai.Ria vang kana kipo usiusing a nat i sipsip sisaka keve oring an kapo pasal singina. Vap

ASANGAI 14:5 380 ASANGAI 15:3ke, kitala samui pok iria le nei liuan i ri vap,asukang val ainoai i uai imatang ani God naani nat i sipsip. 5 Kapo kovek luai i kapauki sabonai ania e ngururia, using kipo dausluai.

Amalmalangasai si potol a angelo6 Na nala arai ani mang angelo, kapo

ngoi lakat nei liuan i pangau, kapo teng aakus ro asikei, ani kan akus iria, vap angkipo ago e kuli rina, taun a keve rina, keveangtama, keve mengen angpetpetekai, nataun a keve patvap aongos. 7 Na kaposongosongo alava ta, “Mi lolokovo e meteGod, na mi amaus ia, using kana vuk taunasi saupai kalapo serei. Mi soturungaisingina, nia vo asinong ani metekuku, kulirina na nei laman makasim na keve lamansaling.”

8 Na mang angelo, vapongua ina, kalakun serei na kala atai ta, “Babulon, rinalava suke katala uak. Kata vil a keve matanvap aongos ani ki inum anio iria ta vaen ikana tapanikan.”

9 Na vapotol i angelo kala using irilongna kapo pege alava ta, “Man a si kaposoturungai serei si kei nau lelengan ke, nakankanuai ina, na kalapo atogon a akanan-gai ang e nei petek i nona vo e kungana,10 nia palau a iuang ka inum a vaen i kanamarala na God, vaen ang kata tilingai kirolania, na i tav tol, ane nei kavi i kanamarala. Au na vo inum ke ania, ka luk a kuininirokot luai mete kut ni na iat karkarian,e mataria i ri angelo gogoai na e matanai nat i sipsip. 11 Na vubung i kui ang kipoago singina, ka tuv alak ane pangkul si kevetaun kovek i akamusai ina. Io, vap angkipo soturungai serei si kei nau lelenganke,na si kankanuai ina, na kitala luk kapa naakanangai i kana asan, petau ke ki kovekluai i ausai tenei ias na tenei vong kapa.”12 Kapo ro ri vap daus ki tung akit, ririakipo longong kana keve asok tapai a God,na kipo tung akit si lomlomon ta Iesu.

13Nanala longong a kalinga lemetekukuna kapo atatai asukang ke, “Salik asukangke. Uruk singiria, vap ang ki mat ta angto-gon veVolava, le si taun ke. NaMalangantokapo kun ainak ta io, uruk singiria using kiausai ani kari keve avibisan. Io, kari keveavibisan aongos, seupok ina ki luk lak ia.”

Taun i paspasuk kuli rina

14 Au, nala arai ane no na nala arai ta,mang sikei a kuku posok, na mang igenenkapo gon lakat kuluna, asukang val igeneni pukun, na kana kuku i gol e patuna, nae kungana kapo teng a samele redelekan.15 Na mang angelo kala soung le nei rinai atailai na kapo songosongo alava taun avopo gon lakat kuli kuku ang ta, “Luk kamsamele redelekan na ku til. Kalapo sereinang a taun i paspasuk, using a nonmatangke kuli rina kala matukal.” 16Na vopo gonlakat kuli kuku ang kala til a non matang ikuli rina na kala pasuk asip ia.

17Na mang angelo kala soung le nei rinai atailai e metekuku, ninia kapa kapo tengkana samele redelekan. 18 Au, na mangangelo kala kun soung le si pata ipo sulaang, na nia kapo atogon kitmat asi saupaiani kut po ni ang, kala songosongo alavataun a vopo teng ani samele redelekan angasukang ke, “Luk kam samele redelekan naku asisia tok akuvul a ungaungan i vaeni kuli rina, using kalapo motem.” 19 Naangelo ang ka teng kana samele na ka lag akuli rina ke tatana, na kala ngumut akuvulaongos a keve uai ina, na ka so tataria neiring ipo koko meng ani vaen i kana maralana God. 20 Na lu i po koko meng ani vaenke kita atung ia e komo i rina. Na saltapaii rangai le si ring ipo koko meng ang kalalakat asukang val ngai asagang si ri os, navunga ina asukang val 1,600 na sitadia.

15Limalengua na apoes

1 Na nala arai ani mang akanangai lava,na kapo petekai luai e metekuku. Limalen-gua na angelo kipo teng a limalengua naakamusai i apoes, kapo akamusai luai i keveapoes ang, using katala tapunuk aro luaivanang kana marala manas a God.

2 Au nala ararai na mang bil kapoasukang val laman makasim kapo pok valgalas na kita tol ia ta kut nini. Na petaukipo angtung ngere laman, ria vap angnang kitala dual suai ani kei nau lelenganve kankanuai ina, na akanangai i kanaasan, na kipo teng kari keve gita, ila alista God. 3 Na kipo tatangam a tangamang si Moses, kana asosokai a God, nakapo tangam kapa si nat i sipsip, “Volava,God kitmat luai, kam keve avibisan aongos

ASANGAI 15:4 381 ASANGAI 16:19kipo tavirimok lava na kipo petekai luai.Numai a tulava si mamain ta matan vapaongos, kam keve selen kipo korong natutuman aongos. 4 Volava! Si vang kanaka tav lolokovo, na ka tav alatun animsi kam asan? Using numai papalik kupodaus na le singim papalik namatmatan vapkime serei kuvul lak, na kime soturungaie matam, using kam keve avibisan korongkipo ago e ring malangas.” 5Na emung inanala anguan ararai pok an, na e metekuku,ring atailai lu i atung tul, voiang a akustutuman kapo ago neina, kala tavas. 6 Auna limalengua na angelo, vap po teng ani li-malengua na apoes aongos ang, kila soungle nei ring atailai. Ria aongos kipo maus tamaus radausan luai, e kangiria kipo ngengeaputuk ia ta gol. 7 Na mang sikei le sipuat a asisinong atogon to ang kala lis alimalengua na angelo ang ta limalenguana gapai i gol, na kapo kamsarak ta kanamarala na God vopo to asikei ke. 8Na bungi kana miminaungan a God kala karaunaiaongos ani nei ring atailai ang ve kitmatina. Kata tav angkoai luai si mang igenenka palak nei ring atailai ang, tung si kilavil apunuk aro luai ani limalengua na apoesaongos si limalengua na angelo ang.

16Keve gapai i kana marala na God

1 Na nala longong a kalinga lava le neiring atailai kapo atatai a limalengua naangelo ang ta, “Mi pasal ta limalengua nagapai ang na mi an bekai ani kana maralana God kuli rina.”

2 Au, ainoai i angelo kala pasal na kanlabekai animarala kuli ring kolo. Na rimakasrikek luai kila serei si vap ang kipo atogona akanangai i kei nau lelengan ang singiria,na kipo soturungai serei si kankanuai ina.

3 Na vapongua i angelo kanla bekai animarala kuli laman makasim na nei lamankala rangai aongos val rangai i puka. Na rinemaongos kipo tonei lamankilamat asip.

4 Na vapotol i angelo kanla bekai animarala kuli keve laman lava na keve lamansaling lik, na kila kun rangai. 5 Na nalalongong a kalingana i angelo vopo aivevenang ani laman ta, “Numai kupo daus luai.Numai kuta ago anongo na kana kupo agona kupo daus luai. Kam saupai ani vap ke

kapo korong asukang, 6 using kitala raungri vap daus na ri katakai i kus amalangas,na kutala ainum iria ta rangai val kariseupok.” 7Na nala longong a pata ipo sulakala songosongo ta, “Io, Volava God Tavir-imok Luai, kam keve saupai kipo korong nakipo tutuman.”

8 Au, vapuat i angelo kanla bekai animarala kuli makarap. Na ngan i makarapkala aunai madot luai si ngan amagang aniri vap val kutni. 9 Pukun iria ka tapak tamanas lava, na ki mengen arikek ani asani God vopo togon kitmat asi alis ani kevevilvil akui ke. Sikei ki misag ani lomonpokai na alis minaungan ania.

10 Na valima i angelo kanla bekai animarala kuli sinsinongan si kei nau lelen-gan, na kana vainagoan kala vong itum, nari vap kilapo ngut ngisa ta kui rikek. 11Nakila mengen arikek ani God i metekukumarai keve kui lava, na keve makas kapa.Sikei ki misag ani lomon pokai pelek ani sakitala abis ia.

12 Na valimalesikei i angelo kanla bekaiani marala si laman lava ang Euparates,na kala ring kolo aongos. Kana asi usausaani keve tulava le si ring ipo sanglak tamakarap asi me serei. 13 Na nala arai anipotol a malanganto rikek kitolpo ararai valpakau, na kitolpo soung le nguruna i kene,na le nguruna i kei nau lelengan, na lenguruna kapa i katakai i kus amalangaskapau. 14Kitolpo malanganto i ri ingua, nakipo vil a keve akanangai. Kipo pasal tauna mamain ta tulava i kuli rina aongos ani kisongo akuvul iria taun a visvis ang si taunlava i atung ang ta God Tavirimok Luai.15 “Arai, naka serei val katakai i tainau.Uruk si igenen ang kapo para na kapo ka-vat, vei nganing kala tung e ring malangasta varas, na ka mese luai.” 16 Io, kita songoakuvul iria taun a ring ang kipo kin ia taArmagedon si mengen si ri Eberaio.

17 Na valimalengua i angelo kanla bekaiani marala nei pangau. Na kalinga lavale nei ring atailai si sinsinongan i tulavakala posong ta, “Kala kamus!” 18 Na tapakve gulung kitmat kala serei alava na mimomadot luai. Mimo ang kapo madot arikekluai, katapo kovek i mimo asukang kataserei le si ainoai i taun ri vap kitapo ago kulirina. 19Na rina lava ang kala tapagal ani ka

ASANGAI 16:20 382 ASANGAI 17:18

potol a vuk rina ina. Na keve rina lava simamain ta matan vap kila sogoengai. Godkala lomlomonai ani Babulon, rina lavaang, asi alis ania ta kavi kapo kamsarak tavaen madot i kana marala, na ka inum asipia. 20 Au na ri kulenusa aongos kila sipakipai, na ri mulang kila kun kovek aongosluai. 21Na lemetekuku iatmaiten lava kapouak lakat kuli ri vap. Siksikei a iat kapomaiten angkoai si ngompunuk. Na ri vapkipo mengen arikek ani God marai vilvilakui, using a langit ke kapo bil rikek luai.

17Aina katakai i luk tauan pulakai na kei nau

lelengan1 Na mangsikei i limalengua na angelo,

vap po teng ani limalengua na gapai ang,kamela serei singig, na kala atai iau ta, “Meane ke, name akalit ua ta vilvil akui angGod lak ka alis a aina asasanan katakai iluk tauan pulakai ang, iuang nang vopo agomete keve laman ang. 2 Aina ke, ri tulavai kuli rina aongos kita angpanik ve nia,na vap aongos po ago kuli rina, kitala niomarai usiusing ani kana laulauan rikek.”3Au nala arai ta mata i malanganto, na an-gelo ang kala sunguk iau ane nei mangsikeia ring varasai palau, na nanla arai ani ainakapo gon kuli kei nau lelengan melek. Nakei ang, pukun ina aongos kapo duk ta keveasan kipo kevemengen i nau varas ani God.Na kapo atogon a limalengua na vangangna sangauli na kom. 4 Na aina ang katapomaus ta maus miminaungan luai na kitaamamang aro ia ta gol, na mang keve iatmang roron. E kungana kapo teng a kavii gol kapo kamsarak ta mamain ta laulauanrikek, na keve bil visuk i kana panik. 5 Namang mengen mumun kita salik ia neipetek i nona asukangke, “Babulon lavlabat,rinaria i ri aina katakai i luk tauan pulakai,na ani mamain ta laulauan visuk aongosi kuli rina.” 6 Au nala arai, na aina angkalapo nio using katala inum a rangai i rivap daus, na ria vap ang kitala raung iriamarai akuskus atutuman ta Iesu.

Taun ang nata arai ania, nala sugul alavaluai. 7 Na angelo kala sui iau ta, “Marai sakupo sugul? Naka palas ua ta bil mumuni aina, na kei ang kapo kokos kuluna, vopoatogon ani limalengua na vangang ang, na

sangauli na kom. 8Nang a kei ang kuta araiania ta kapo to, kanaparik kapa anguan agoan, ka buat serei le neimata lulungai asiangluai, ani ka pasal asi kana an kui asikei.Au na ria kipo ago kuli rina, na kari asankapo kovek nei buk i to le si tutapongai iasisinong, ki an taping alava si arai ani keike, using kata to aino, na parik kapa agokana, na ka serei lak. 9Nas aro ia. Si e iangkapo atogon amasam, ka kinle na supsupaiina asukang ke. Limalengua na vangangang nang, kapo tung ani limalengua naputput, nang a aina ang kapo sinong lakatsingina. 10 Na kapo tung ani limalenguakapa na tulava. Palpalima iria kitala uak,na sikei lak kapo ago, na mang sikei lakparik kapa serei. Man kala serei ka saupai sivuk pangau kudik palau. 11 Au na kei vopoto aino ang, na kana parik, ninia vanangkapo valimaletul i tulava, na kapo mangsikei i limalengua ang, na kapo pasal asikana an kui asikei. 12 Na sangauli na komang, nang kuta arai ania, kipo sangauli natulava parik lak kipa teng saupai. Sikei kiluk dual kuvul ve kei ang na ki saupai sisikei palau a vuk taun lik. 13 Kipo sikei alomlomonai na ki alis suai ani kari madotna sinsinongan i saupai si kei ang. 14 Kiangvibis ve nat i sipsip na kana vap, nanat i sipsip ka dual suai aniria, using niniana volava ani mamain ta volava, na kapotulava ani keve tulava aongos. Na ria vappo auai ve nia, kipo vap i kana songo, nakana vubuk, na kipo atutuman.”

15 Na kala atatai aliu iau asukang ke,“Keve laman ang kuta arai ania, nang aaina ang kapo ago ngerena, kipo tung animamain ta patvap, petau tavirimok luai,mamain ta rina, ve keve mengen angpet-petekai. 16 Na sangauli na kom ang, nangkuta arai ania, ria kuvul ve kei ang, ki miriklak ani aina ang. Ki aunai vil arikek luaiania, na ka pasal ta varas palau. Ki angana sin ina na ki ani ia mete kut. 17 UsingGod katala alis a lomlomonai ang ane neivingaria, asi kari abis kuvul asukang valkana lomlomonai, ani ka sikei palau karilomlomonai, na ki alis kuvul a kei ta karikitmat asi saupai, tung si kana mengen aGodkanpunuk. 18Auna aina angnangkutaarai ania, kapo tung ani rina lava ang, nangkapo saupai ani mamain ta tulava aongos i

ASANGAI 18:1 383 ASANGAI 18:22kuli rina ke.”

18Babulon kala tagoeng

1 E mung ina, nala arai ani mang angelokapo pasiang le metekuku. Kapo atogonkana kitmat lava luai, na miminaungani kana roron kapo vil amang a kuli rinake tatana na kapo mang aroron. 2 Kaposongosongo alava luai asukang ke, “Bab-ulon, rina lava ke kala tagoeng! Arai,lenginang kala tagoeng! Ka nankomo vangani ri ingua asi ago, na ka rina asi ago takeve malanganto rikek, na ri mani visukluai ki ago kuvul e iang. 3Using a mamainta matan vap i kuli rina ke kitala inum avaen nio i kana keve panik. Ri tulava i kulirina ke kita angpanik ve nia, na mamainta katakai i atos kapa kita tauia alava takana keve bil roron miang luai.” 4 Au le,nala longong a mang kalinga le metekukuasukang ke, “Kag vap, mi soung akipai anirina ang ani mi ago ta tung kuvul an venia si kana keve lau rikek, na ani mi agokapa ta an luk an ani maiten i kana keveapoes. 5Using kana keve rikek kila laut luaitung e metekuku na God kapo lomlomonaiakit ania. 6 Lis ngenget pok a aina ke val sakatala alis tatana. Ngenget ta ngaupap valkatala kun abis ania. Tol amatan ponguadong kana kavi ta laman nio na ka inum ia.7 Alis aduk ia ta kui ve mamakus, asukangval minaungan na keve maramarak dukang katapo uli buk ania. Using nei vinganakapo atai pok ia ta, ‘Kag sinong, napo bilval ainan tulava, parik ta nau a mainang.Au na kapa, naka kovek luai i taun i tangmakus.’ 8 Asukang vang na si ring sikeipalau a taun kana keve apoes, ki kinkinkosaro ia singina, mat, makus na kalag, na kutkani ia. Using aVolavaGod, kana dual kapotavirimok asi kana amiming ania.

9Ri tulava i kuli rina, ria vap po angpanikang ve nia na kipo maramarak soliu kuvul,ki arai ani bung i kut i kana po ni, na kitangis velai makus lava using ania. 10 Kitung akipai ane ring vunga using kipo lengputuk kana vilvil akui, na kipo antok ta,‘Kala rikek! Pua, rina lava ke. Pua, Babulonpala, ring rina kitmat. Ring sikei palau avuk taun ke, saupai asi kam puka kamelaserei.’

11 Mamain ta katakai i atos kuli rina kitangis using ia velai ani mamakus, usingkala kovek i vap asi samui ani kari keveusausan, 12 gol, silva, ri iat mang roron,ri ngongo, vakup mang roron, na mamainta ei sain miruman, na mang matan bil rolik kita abis iria ta ei na aen na mamainta iat samui lava, 13 na ri mai ipo angan,na mamain ta bil sain roron, vaen, rul ielaio, palaua tanginang roron ve kon, ri bu-lumakau, sipsip, ri os na tagtagai iria, ri vapasosokai palau ve ri kongato. 14 ‘Pua, inuaike kutapo atumata using ia kala tamusaongos pelek ua. Kam keve tauia miang namang matan bil roron luai ang, ria aongoskila tamus pelek ua, na parik luai kupaanguan angkoai an si sabonai pok ania.’15Vap po asesel ta keve bil aongos ang, nakilapo vil alava kari tauia tatana, ki tungakipai e ring vunga using kipo leng putukkana vilvil akui. Ki tangis na ki makus 16naki songosongo ta, ‘Kala rikek! Pua, rinalava ke, katala uli amaus ania ta keve vakupmang roron luai, na vakup samui lava luai,na kata uli amamang aro ania ta gol na riiat samui lava. 17 Ring sikei palau a vuktaun, tauia tavirimok lava ke kamela rikekaongos!’ Na vap alali perengan, kuvul vepetau po kokos, na ri tong laman ve riakipo pasal nei laman si atos ta kari usausan,kianla tung akipai e ring vunga, 18 na kiarai ani taup i bung i kana lapo ni, nakila songosongo ta, ‘Mang saka rina lavakapo bil val rina lava luai ke?’ 19 Na kiposapung a paturia ta kaponpon kuvul velaiani tangis, mamakus na kipo kup alava ta,‘Kala rikek! Pua rina lava ke, kapo ringrina ke vap po taukai mamain ta perengannei laman, kime lapo tauia ta kana kevetogtogon! Ring sikei palau a vuk taunkamela rikek aongos!’ 20Uruk taunai ania,nami e metekuku, na ri vap daus ve riaposel na ri katakai i kus amalangas. Miuruk using God katala amiming ia si lau angkata abis ia singimi.”

21 Au na mang angelo dual lava kalasunguk alakat a iat tavirimok, na kala sotatana velai ani marala ane nei laman. Nakala antok ta, “Asukang palau val iat ke,ki so asiang arikek luai ta rina lava keBabulon, na parik luai kipa anguan angkoaisi sabonai korong ania. 22 Ka kovek luaii kalinga i tatangam singina. Ria kipo

ASANGAI 18:23 384 ASANGAI 19:18tiring gita, ri katakai i pirpirik, na vap potangam si keve kuikui na taungai ki kovekluai. Ka kovek luai i igenen ipo abis luvo mang keve abis pulakai. Tangis i iatipo vil meng kon ang parik kipa anguanlongong korong an ania. 23 Ka kovek taringmang i lamka anguanmang an singim.Kalingana i igenen osongon tanginang veaina ang, parik kipa anguan angkoai silongong korong ania singim. Using kamkeve katakai i asesel kitapo keve vap duallava kuli rina, using si kam keve avibisan iteng maras, mamain ta matan vap aongoskilapo pasal alok luai.” 24 Na singina pokkalapo sunguk a mamaiten i rangai i rikatakai i kus amalangas na ri vap daus, naria kapa petau aongos ang kitala raung iriakuli rina.

191 E mung i keve bil suke, nala longong

a mang sikei a bil kapo tangis asukang valok, petau laba luai e metekuku, na kiposongosongo ta, “Aleluia! Using a vilvilato na miminaungan na kitmat i kara God!2 Using a lau tutuman na korong si kanasaupai. Lenginang katala amiming a ainaasasanan katakai i luk tauan ang, vo vil avi-suk ani kuli rina ke ta kana keve laulauan ipanik. Katala amiming ia, ngenget a rangaii kana keve asosokai.” 3 Au na kila anguansongosongo an asukang ke, “Aleluia! Kataup alak na bung ang le singina si kevetaun na asikei.” 4 Na 24 a igenen lava vepuat a asisinong atogon to ang kila sotu-rungai ane vunep serei si God vopo sinonglakat ang kuli sinsinongan i tulava. Na kilasongosongo, “Tutuman, aleluia!”

Matan angan si nat i sipsip5 Na kalinga kala songosongo le si sinsi-

nongan i tulava asukang ke, “Nami aongoskana keve asosokai, voiang mipo suai ania,ri vap lik kuvul ve ri vap lava, tara alatunkara God!” 6 Au, na nala longong a bilkapo tangis asukang val sulrina na kapogulung alava val mete keve kong miang,na asukang val nga kirilai i angang, kuvulvelai ani songosongo ta, “Aleluia! Usingkara Volava God Kitmat nia kapo saupai.7 Tara uruk na tara maramarak na tara aliminaungan ania! Using kalapo serei nangkana taun i pagamau a nat i sipsip, na kana

aina tanginang kalapo kun usausa kapa.”8 Kitala amaus ia ta maus posok roronmang riparipagan, na kapo daus luai. Nanga maus ang kapo tung ani keve avibisankorong si ri vap daus.

9 Au, kala antok iau ta, “Ku salik ta,uruk singiria vap ang kita songo iria anesi matan angan i osongon si nat i sipsip.”Na kala anguan rodo ani kana mengen ta,“Keve mengen ke kana, ke God ta kevemengen tutuman luai.” 10 Na nala sotu-rungai ane vunep e ngono kakina, asi kagmamaila serei singina, sikei kala antok iauta, “Ku ago ta abis an ani oring ang singig.Nau napo asosokai palau val numai na kevetasim, vap ang kipo teng akitmat a akustutuman i Iesu. Ku soturungai serei si God.Using a akus tutuman i Iesu kapo tukulai ikari mengen ri katakai i kus amalangas.”

Os posok na igenen kapo kokos kuluna11 Na nala arai ani metekuku kalapo

tu tavasan, na mang sikei a os posokkapo tung. Vopo kokos ang kuluna, kanangono asan ta Atutuman na Tutuman.Kana saupai na kana visvis kapo korong.12 Ngono matana kapo mang asukang taureurek i kut, na e patuna kapo kuku nakeve kuku miang i tulava, na kapo atogonkana asan i la salik, kapo kovek i mang sikeia igenen kapo nas ia, sikei ninia papalikakorong. 13 Au na maus ang kapo alak ia,kita bungum ia nei rangai. Na asan i igenenang ta mengen si God. 14 Na petau i visvisang le metekuku kipo maus ta vakup mangposok roron na kapo daus, kitapo auai venia kuli kari keve os posok. 15 Au na lenguruna samele redelekan ang kapo soung,voiang ka tangai suai ani mamain ta matanvap i kuli rina tatana. Na ka saupai aniria tavuk kipa i aen. Na ka kos lakat kuli iat ipovilmeng vaen, nang a marala manas si Godkitmat luai. 16 Au na si kana maus na anesavana kapo atogon a salsalik i kana asanasukang ke. Tulava i keve tulava, volava ikeve volava.

17Nanala arai ani angelo kapo tung lakatkuli makarap, na kapo songosongo alavaluai taun ri mani si kipo ngoi pulakai neipangau, “Mi me, mila ngakuvul si matanangan lava ke si God, 18 asi kami me anganani sin i ri tulava, ri ainoinoai i keve petau ivisvis, ri vap asasanan, ri os kuvul ve vap

ASANGAI 19:19 385 ASANGAI 21:1po kokos kuluria, na sin i ri vap aongos,ri vap po kalakala ve ria vap po abis palauang, ri vap lik na ri vap lava.” 19Au na nalaarai ani kei nau lelengan ang, nia kuvul vekeve tulava i kuli rina, na kari keve petau ivisvis, kime lapo so akuvul asi kari angvisve igenen vopo sang kuli os ang na kanapetau i visvis. 20 Sikei kila kong akit a keiang kuvul ve kana katakai i kus amalangaskapau, nang kata abis a keve akanangai angania, asi kana kapau ani vap miang, ria vapang kita luk a akanangai i kei ang, na kitalasoturungai serei si kankanuai ina. Kanana ngono ikelik kita asuai to anirilong neiaolemai i kut nini kuvul ve iat karkarian.21 Na karilong petau i visvis, igenen vopogon kuli os ang, kata raung aongos iria tasamele vopo soung ang le nguruna. Auna ri mani kimela angan amasung aro luaianiria ta sin i petau ang.

201,000 na matas

1Au na nala arai ani angelo kapo pasiangle metekuku, na kapo teng a ki asi tavas animata lulungai asiang, na e kungana kapoteng a angus lava. 2 Na kala teng akit akene lava, kapo kene lava i keve taun ainole kabang, vo petau ang anira, nang niana Satan. Na ka got akitmat ia ani 1,000na matas aongos. 3 Au kala asuai asiangania nei mata ang, na ka akang bat ia, kavoit akit ia, ani ka ago ta anguan kapau anani mamain ta matan vap, tung si 1,000 namatas ke kala kamus. Au na e mung ina kiakalakala ia si vuk taun kudik lik palau. 4Nanala arai ani keve sinsinongan i tulava, napetau ang kipo sinong lakat kuluria, kitalaluk a kitmat asi saupai. Na nala arai kapaani malanganto i vap ang kitala lamrongokiria marai kari akus atutuman ta Iesu namengen si God. Parik kitapa soturungaiserei si kei ang vo kankanuai ina, na parikkapa kitapa luk a akanangai ina e nei noriana kungaria. Na vap ang kila tadut pok nakianla saupai kuvul ve Karisto si pangaui 1,000 na matas aongos. 5 Na mang vapla mat ang parik kitapa tadut pok tung si1,000 na matas ang kala kamus suai. Sikeivap suke kipo ainoai luai i tadut pok. 6Urukna vinga daus singiria, vap ang kipo atogonpangau si ainoai i tadut pok suke. Usinga vapongua i mat parik luai kapa anguan

atogon dual angkoai an si karaunai aniria.Sikei ki tung val keve katakai i sula si Godna Karisto kapa, na ki saupai kuvul ve niasi 1,000 na matas aongos.

Kita so asiang ta Satan ane nei aolemai i kutnini

7 Man kala kamus a 1,000 na matas, kiasoung tapai ani Satan pelek a gogotan,8na ka pasal pulakai asi kapau ani mamainta matan vap kipo ago e kuli rina aongoske, nang ri Gog ve Magog. Na ka songoakuvul iria si visvis. Tataot aongos iriakapo asukang val kone i ngerelo. 9 Na kilapaskak aputuk taun a manamanang i kulirina ke na ki pasal aulitai ani ring ang si rivap daus, na taun kapa na rina vubukan siGod. Sikei kutni ka pasiang le metekukuna kala angan aongos iria. 10 Au na vopetau, igenen vopo kapau ang aniria, kitalaso tatana ane nei aolemai i kut nini ve iatkarkarian, ring ang a kei ve katakai i kusamalangas kapau kilonglapo ago singinalenginang. E iang ki kui aongos tenei iasna tenei vong si volo taun na kovek taakamusai ina.

Mete sinsinongan posok lava11 Na nala arai ani sinsinongan posok

lava, na vopo sinong ang singina. Kuli rinana metekuku kilongla sip pelek a matana,na kala kovek ta mang pangau anirilong.12 Au na nala arai ani ri vap mat, vap lavave ri vap lik si kipo tung mete sinsinon-gan ang, na keve buk kitala tavas ia. Namang buk kapa ila kun tavas, kapo buk i tovanang. Au na ri vap mat, God kala saupaianiria aongos angkoai palau si sa kitala abisia, na kita salik ia nei keve buk suke. 13Nanei laman kala lis pok a vap mat po agoang e neina. Na rina si ri vap mat kala alispok kana keve vap mat. Au na ria aongos,God kala saupai aniria angkoai palau si sakitala abis ia. 14 Na ri mat ve rina i mat,ki so tatarilong ane nei aolemai i kut niniang. Nang nia palau kapo apongua i mat.15Man tamang sikei, kana asan kapo koveknei buk i to, ki asuai ania ane nei aolemai ikut nini ke.

21Metekuku tanginang na kuli rina tangi-

nang1 Na nala arai ani metekuku tanginang,

na kuli rina tanginang, using a ainoai

ASANGAI 21:2 386 ASANGAI 21:27metekuku na ainoai kuli rina katala pasalsuai, na nei laman katala kun kovek. 2 Auna nala arai ani rina daus ang, nang aIerusalem tanginang, si kapo pasiang le siGod e metekuku, kita usausa ia val ainatanginang kitala amaus ia ani ka ruduaikana tauan. 3 Na nala longong a mangkalinga lava le si sinsinongan i tulavaasukang ke, “Arai, kana na lu si God kamelapo sinong si ri vap, na nia ka auai kuvul veria, na ria ki kakana ta vap, na nia akorongka auai ve ria, na nia kari God. 4 Ka ruduksuai ani lumata i mataria. Ka kovek i mat,kovek i makus, tangis na kui, using a kevebil kavang aongos kila pasal suai.”

5 Na vopo sinong kuli sinsinongan angkala antok ta, “Arai, kana naka abis a kevebil aongos ani ki tanginang!” Na kala antokkapa, “Ku salik nang a keve mengen ke,using kipo tutuman, na kipo ro asi kokelaikuluna.” 6 Na kala antok iau ta, “Kalatapunuk aongos. Nau nang a tutapongaina akamusai. Ani vopo mingom ang, nakalis ia ta laman le si mete uv i laman i to,kovek i samui ina. 7 Ninia katala dual suaiani mamaiten ka taukai aongos i keve bilke, na nau kana God, na nia kag nat. 8 Sikeiria vap po leng ani duai ani mamaiten, veria kita atolongon kari lomlomon, kipo lauvisuk, kipo daung, panik, teng maras, riakipo soturungai serei si ri tangatangai, veri katakai i kapau, kari kirim si aolemai ikut nini ve iat karkarian, nang a vaponguai mat.”

Ierusalem tanginang9 Na mang sikei i limalengua na angelo

vap po teng ani limalengua na gapai kapoduk ta limalengua na akamusai i apoes,kala serei na kala antok iau, “Ku me, nameakalit ua ta aina i pala ke ani nat i sipsip.”10 Au nala arai ta mata i malanganto, naangelo ang kala sunguk iau taun a mangmulang lava na kapo lakat, na kala akalitiau ta rina ang Ierusalem, rina daus ang,kapo pasiang le si God metekuku. 11 Kapomangai ani minaungan i God, na ripag inakapomang asukang val iat kapo radauman,na kapo rangrangis aongos luai. 12 Kapoatogon a omo tavirimok lava na kapo lakat,na 12 na takaman, kuvul ve 12 na angelomete keve takaman ang. Na si keve taka-man ang, asan i 12 na pat vap ang inatussi Israel kita salik ia singina. 13 Au na omo

ke kapo atogon a puat a nona, na siksikeia nona kapo atogon kana potol a takaman.14Omo i rina ang kita kelkelai ania ta 12 naiat, kita salik a asan i 12 na aposel si nat isipsip singina.

15 Na vopo mengen ang ve nau katapoteng a vuk kipa i gol asi kana kinkintongani rina ang, na keve takaman ina kuvul veomo kapa. 16Rina ang kapo puat a nona naria aongos kipo vungavunga angkoai palau.Au na angelo ang kala kinkintong a rinaang ta kana kipa, na tataot ina kapo 12,000na sitadia. Vunga ve aputuk na lakat inakapo kuvul palau. 17 Na kala kinkintonga omo, na kapo 144 na pekus na lakatina. Kinkintong ang a angelo kapo abistatana, kapo asukang val ri vap kipo nas aniabis tatana. 18 Kita abis a omo ang ta iatang iaspis, na rina ang kita abis ia ta golakorong palau, kapo ararai val galas. 19Nakeve kelkelai i omo i rina ang kitala amausiria ta mamain ta iat daus mang angpet-petekai. Ainoai i kelkelai, nang a iat angiaspis, vapongua sapiro, vapotol kalkedon,vapuat samaragdo, 20 valima sardion, vali-malesikei sardion, valimalengua kurusoli-tos, valimaletul berutos, valimaleat topa-sion, vasangauli kurusopiraso, vasangaulina sikei uakinitos, na vasangauli na ponguaametusito. 21 Na 12 na takaman ang kitaabis ia ta iat ripag. Siksikei a takaman kaposikei palau a iat. Na selelava i nei rina angkita abis ia ta gol rangrangis, kapo ararailuai neina val galas.

22 Parik natapa arai ta rina i atailai neirina ang, using a Volava God kitmat luai nanat i sipsip kapo kana rina i atailai. 23 Rinaang parik kapa inongos taun a makarapvo ulen si mang amalangasai ania, using amiminaungan i God kapo uli alis malangasania, au na nat i sipsip kapo lam ani rinaang. 24Mamain ta matan vap i kuli rina kipasal si malangas ina. Na ri tulava i kulirina kime alis kari keve tauia singina. 25Auna keve takaman ina ki tavas asikei, usingparik kapa anguan atogon tenei vong. 26Nakime serei nei rina ta tavirimok i minaun-gan na asan lava le si keve matan vap.27 Bil visuk kapo tav angkoai luai si palake iang, kuvul ve ria kipo abis a keve laumimitikan vo kipo kapau. Sikei ria papalikkipo atogon asan nei buk i to si nat i sipsip,

ASANGAI 22:1 387 ASANGAI 22:21ria kian palak.

221 Na kala akalit iau ta salsaling i laman

i to na kapo ripag luai val galas, na kaposaling le si sinsinongan si God ve nat isipsip. 2 Na kapo saling asiang nei liuan iselelava i rina ang. E ngono ngising ina, eii to kapo polok, na kapo uai amatan 12 nataun nei siksikei a matas, amatan sikei sisikei a ulen. Pan ina asi vil ato ani mamainta matan vap. 3 E iang ka kovek luai imalgai. Kana sinsinongan a God na nat isipsip ka sinong si rina ang, na kana keveasosokai ki soturungai serei singina, 4 naki arai ani nona, na kana asan ka tung neipetek i noria. 5 Ka kovek i tenei vong nae iang parik kipa inongos taun a lam vomang i makarap, using a Volava God niakari malangas, na ki saupai asikei si kevetaun kovek ta akamusai ina.

Volava Iesu ka serei6 Na kala antok iau ta, “Keve mengen

ke nang kapo tutuman na kapo angkoai sikokelai kuluna. Volava nia na God voiangkatala alis a Malanganto ina taun a kevekatakai i kus amalangas, katala asok kanaangelo asi kana me akalit ani kana keveasosokai ta saka keve bil an oring lik palauki serei. 7 Longong. Naka serei oring likpalau. Uruk si igenen angkapousing a kevemengen i kus amalangas nei buk ke.”

8 Nau a Ioanes, natala longong na natalaarai kapa ani keve bil aongos ke. Taun angnala longong asip ia na nala arai asip ania,nala soturungai e ngono kakina i angelovopo akalit ang anig ta keve bil ke, ani nakamamaila serei singina. 9 Sikei kala antokiau ta, “Ku ago luai ta abis ani oring angsingig. Napo kun asosokai asukang palauval numai na keve tasim ri katakai i kusamalangas, kuvul ve vap ang kipo usiusinga keve mengen aongos i nei buk ke. Kusoturungai si God.” 10 Le na kala antok iauta, “Ku ago ta vulit bat an ani keve mengeni kus amalangas nei buk ke, using kalapoangasungai a taun. 11 Man a si kapo uliabis ani lau rikek, kapo ro ka abis aliu ia.Man a si kapo abis a lau mimitikan, kaporo ka abis aliu ia. Man a si kapo abis a laukorong, kapo ro ka abis aliu ia. Man a si

kapo laulauan daus, kapo ro ka uli asukanglak.

12 Longong, oring lik palau naka serei.Na naka serei velai ani seupok, asi kagalis ani siksikei akorong palau val kanasaka abis an katala abis ia. 13 Nau nang atutapongai na akamusai. Nata ago aino nanaka ago asikei. Naunapo tukul bung i kevebil aongos.

14 Uruk singiria vap ang kitala galuiadaus kari maus, asukang na le iang kipoatogon a roron si kari angan si ei i to, naki palak si keve takaman ane nei rina ang.15 Ane komo ri kauvek, ria vap po tengmaras, ri katakai i panik, daung, kuvul veria kipo soturungai si tangatangai, na riavap po uli buk na abis ani lau i kapau.

16 Nau a Iesu nata asok kag angelo anikan akus atutuman imi keve kuvkuvulani lomlomon. Nau a tutusung na nat iDavid, nau a kalto ngan i tangat.” 17 Auna Malanganto ve aina i pala ang kilonglaantok ta, “Me.” Na man a si e iang kapolongong, ka kun antok ta, “Me.” Si e iangkapo mingom, me ane ke, na si e iang kapoatogon vubuk, kapo ro kame luk a laman ito, kovek i samui.

18 Napo akus atutuman a vap ang kipolongong a keve mengen i kus amalangas inei buk ke asukang ke. Man a mang sikeika alakai ani kakana ta kun keve bil petekaisingina, God ka kun alakai ani kana keve bilasi apoes ania val kitala kun salik ania neibuk ke. 19Na man a mang sikei ka luk suaiani saka keve mengen i kus amalangas neibuk ke, God ka kun luk suai pelek ania tapotokan ang kakana si ei i to na nei rinadaus ang, voiang a buk ke kapo mengenamalangas tatana.

20 Vopo akus atutuman ke ta keve bil ke,kapo antok ta, “Io, kapo tutuman, oring likpalau naka serei.” Io tutuman. Me VolavaIesu.

21 Roron le si Iesu Karisto ka sinongsingimi aongos.

ASANGAI 22:21 388 ASANGAI 22:21

Read the New Testamentdaily

January

date Scripture1 Mataio 1:1–2:122 Mataio 2:13–3:63 Mataio 3:7–4:114 Mataio 4:12-255 Mataio 5:1-266 Mataio 5:27-487 Mataio 6:1-248 Mataio 6:25–7:149 Mataio 7:15-2910 Mataio 8:1-1711 Mataio 8:18-3412 Mataio 9:1-1713 Mataio 9:18-3814 Mataio 10:1-2315 Mataio 10:24–11:616 Mataio 11:7-3017 Mataio 12:1-2118 Mataio 12:22-4519 Mataio 12:46–13:2320 Mataio 13:24-4621 Mataio 13:47–14:1222 Mataio 14:13-3623 Mataio 15:1-2824 Mataio 15:29–16:1225 Mataio 16:13–17:926 Mataio 17:10-2727 Mataio 18:1-2228 Mataio 18:23–19:1229 Mataio 19:13-3030 Mataio 20:1-2831 Mataio 20:29–21:22

February

date Scripture1 Mataio 21:23-462 Mataio 22:1-333 Mataio 22:34–23:124 Mataio 23:13-395 Mataio 24:1-286 Mataio 24:29-517 Mataio 25:1-308 Mataio 25:31–26:139 Mataio 26:14-4610 Mataio 26:47-6811 Mataio 26:69–27:1412 Mataio 27:15-3113 Mataio 27:32-6614 Mataio 28:1-2015 Marko 1:1-2816 Marko 1:29–2:1217 Marko 2:13–3:618 Marko 3:7-3019 Marko 3:31–4:2520 Marko 4:26–5:2021 Marko 5:21-4322 Marko 6:1-2923 Marko 6:30-5624 Marko 7:1-2325 Marko 7:24–8:1026 Marko 8:11–9:127 Marko 9:2-2928 Marko 9:30–10:12

March

ASANGAI 22:21 389 ASANGAI 22:21date Scripture1 Marko 10:13-312 Marko 10:32-523 Marko 11:1-264 Marko 11:27–12:175 Marko 12:18-376 Marko 12:38–13:137 Marko 13:14-378 Marko 14:1-219 Marko 14:22-5210 Marko 14:53-7211 Marko 15:1-4712 Marko 16:1-2013 Lukas 1:1-2514 Lukas 1:26-5615 Lukas 1:57-8016 Lukas 2:1-3517 Lukas 2:36-5218 Lukas 3:1-2219 Lukas 3:23-3820 Lukas 4:1-3021 Lukas 4:31–5:1122 Lukas 5:12-2823 Lukas 5:29–6:1124 Lukas 6:12-3825 Lukas 6:39–7:1026 Lukas 7:11-3527 Lukas 7:36–8:328 Lukas 8:4-2129 Lukas 8:22-3930 Lukas 8:40–9:631 Lukas 9:7-27

Abril

date Scripture1 Lukas 9:28-502 Lukas 9:51–10:123 Lukas 10:13-374 Lukas 10:38–11:135 Lukas 11:14-366 Lukas 11:37–12:77 Lukas 12:8-348 Lukas 12:35-599 Lukas 13:1-2110 Lukas 13:22–14:611 Lukas 14:7-3512 Lukas 15:1-3213 Lukas 16:1-1814 Lukas 16:19–17:1015 Lukas 17:11-3716 Lukas 18:1-1717 Lukas 18:18-4318 Lukas 19:1-2719 Lukas 19:28-4820 Lukas 20:1-2621 Lukas 20:27-4722 Lukas 21:1-2823 Lukas 21:29–22:1324 Lukas 22:14-3425 Lukas 22:35-5326 Lukas 22:54–23:1227 Lukas 23:13-4328 Lukas 23:44–24:1229 Lukas 24:13-5330 Ioanes 1:1-28

May

ASANGAI 22:21 390 ASANGAI 22:21date Scripture1 Ioanes 1:29-512 Ioanes 2:1-253 Ioanes 3:1-214 Ioanes 3:22–4:35 Ioanes 4:4-426 Ioanes 4:43-547 Ioanes 5:1-238 Ioanes 5:24-479 Ioanes 6:1-2110 Ioanes 6:22-4011 Ioanes 6:41-7112 Ioanes 7:1-2913 Ioanes 7:30-5214 Ioanes 7:53–8:2015 Ioanes 8:21-3016 Ioanes 8:31-5917 Ioanes 9:1-4118 Ioanes 10:1-2119 Ioanes 10:22-4220 Ioanes 11:1-5321 Ioanes 11:54–12:1922 Ioanes 12:20-5023 Ioanes 13:1-3024 Ioanes 13:31–14:1425 Ioanes 14:15-3126 Ioanes 15:1-2727 Ioanes 16:1-3328 Ioanes 17:1-2629 Ioanes 18:1-2430 Ioanes 18:25–19:2231 Ioanes 19:23-42

June

date Scripture1 Ioanes 20:1-312 Ioanes 21:1-253 Aposel 1:1-264 Aposel 2:1-475 Aposel 3:1-266 Aposel 4:1-377 Aposel 5:1-428 Aposel 6:1-159 Aposel 7:1-2910 Aposel 7:30-5011 Aposel 7:51–8:1312 Aposel 8:14-4013 Aposel 9:1-2514 Aposel 9:26-4315 Aposel 10:1-3316 Aposel 10:34-4817 Aposel 11:1-3018 Aposel 12:1-2319 Aposel 12:24–13:1220 Aposel 13:13-4121 Aposel 13:42–14:722 Aposel 14:8-2823 Aposel 15:1-3524 Aposel 15:36–16:1525 Aposel 16:16-4026 Aposel 17:1-3427 Aposel 18:1-2128 Aposel 18:22–19:1229 Aposel 19:13-4130 Aposel 20:1-38

July

ASANGAI 22:21 391 ASANGAI 22:21date Scripture1 Aposel 21:1-162 Aposel 21:17-363 Aposel 21:37–22:164 Aposel 22:17–23:105 Aposel 23:11-356 Aposel 24:1-277 Aposel 25:1-278 Aposel 26:1-329 Aposel 27:1-2010 Aposel 27:21-4411 Aposel 28:1-3112 Rome 1:1-1713 Rome 1:18-3214 Rome 2:1-2415 Rome 2:25–3:816 Rome 3:9-3117 Rome 4:1-1218 Rome 4:13–5:519 Rome 5:6-2120 Rome 6:1-2321 Rome 7:1-1422 Rome 7:15–8:623 Rome 8:7-2124 Rome 8:22-3925 Rome 9:1-2126 Rome 9:22–10:1327 Rome 10:14–11:1228 Rome 11:13-3629 Rome 12:1-2130 Rome 13:1-1431 Rome 14:1-23

August

date Scripture1 Rome 15:1-212 Rome 15:22–16:73 Rome 16:8-274 1 Korinto 1:1-175 1 Korinto 1:18–2:56 1 Korinto 2:6–3:47 1 Korinto 3:5-238 1 Korinto 4:1-219 1 Korinto 5:1-1310 1 Korinto 6:1-2011 1 Korinto 7:1-2412 1 Korinto 7:25-4013 1 Korinto 8:1-1314 1 Korinto 9:1-1815 1 Korinto 9:19–10:1316 1 Korinto 10:14–11:117 1 Korinto 11:2-1618 1 Korinto 11:17-3419 1 Korinto 12:1-2620 1 Korinto 12:27–13:1321 1 Korinto 14:1-1722 1 Korinto 14:18-4023 1 Korinto 15:1-2824 1 Korinto 15:29-5825 1 Korinto 16:1-2426 2 Korinto 1:1-1127 2 Korinto 1:12–2:1128 2 Korinto 2:12-1729 2 Korinto 3:1-1830 2 Korinto 4:1-1231 2 Korinto 4:13–5:10

September

ASANGAI 22:21 392 ASANGAI 22:21date Scripture1 2 Korinto 5:11-212 2 Korinto 6:1-133 2 Korinto 6:14–7:74 2 Korinto 7:8-165 2 Korinto 8:1-156 2 Korinto 8:16-247 2 Korinto 9:1-158 2 Korinto 10:1-189 2 Korinto 11:1-1510 2 Korinto 11:16-3311 2 Korinto 12:1-1012 2 Korinto 12:11-2113 2 Korinto 13:1-1414 Galatia 1:1-2415 Galatia 2:1-1616 Galatia 2:17–3:917 Galatia 3:10-2218 Galatia 3:23–4:2019 Galatia 4:21–5:1220 Galatia 5:13-2621 Galatia 6:1-1822 Epeso 1:1-2323 Epeso 2:1-2224 Epeso 3:1-2125 Epeso 4:1-1626 Epeso 4:17–5:227 Epeso 5:3-3328 Epeso 6:1-2429 Pilipo 1:1-2630 Pilipo 1:27–2:18

October

date Scripture1 Pilipo 2:19–3:62 Pilipo 3:7–4:13 Pilipo 4:2-234 Kolosai 1:1-205 Kolosai 1:21–2:76 Kolosai 2:8-237 Kolosai 3:1-178 Kolosai 3:18–4:189 1 Tesalonike 1:1–2:910 1 Tesalonike 2:10–3:1311 1 Tesalonike 4:1–5:312 1 Tesalonike 5:4-2813 2 Tesalonike 1:1-1214 2 Tesalonike 2:1-1715 2 Tesalonike 3:1-1816 1 Timoteo 1:1-2017 1 Timoteo 2:1-1518 1 Timoteo 3:1-1619 1 Timoteo 4:1-1620 1 Timoteo 5:1-2521 1 Timoteo 6:1-2122 2 Timoteo 1:1-1823 2 Timoteo 2:1-2124 2 Timoteo 2:22–3:1725 2 Timoteo 4:1-2226 Tito 1:1-1627 Tito 2:1-1428 Tito 2:15–3:1529 Pilemon 1:1-2530 Eberaio 1:1-1431 Eberaio 2:1-18

November

ASANGAI 22:21 393 ASANGAI 22:21date Scripture1 Eberaio 3:1-192 Eberaio 4:1-133 Eberaio 4:14–5:144 Eberaio 6:1-205 Eberaio 7:1-196 Eberaio 7:20-287 Eberaio 8:1-138 Eberaio 9:1-109 Eberaio 9:11-2810 Eberaio 10:1-1811 Eberaio 10:19-3912 Eberaio 11:1-1613 Eberaio 11:17-3114 Eberaio 11:32–12:1315 Eberaio 12:14-2916 Eberaio 13:1-2517 Iakovo 1:1-1818 Iakovo 1:19–2:1719 Iakovo 2:18–3:1820 Iakovo 4:1-1721 Iakovo 5:1-2022 1 Petero 1:1-1223 1 Petero 1:13–2:1024 1 Petero 2:11–3:725 1 Petero 3:8–4:626 1 Petero 4:7–5:1427 2 Petero 1:1-2128 2 Petero 2:1-2229 2 Petero 3:1-1830 1 Ioanes 1:1-10

Decemberdate Scripture1 1 Ioanes 2:1-172 1 Ioanes 2:18–3:23 1 Ioanes 3:3-244 1 Ioanes 4:1-215 1 Ioanes 5:1-216 2 Ioanes 1:1-137 3 Ioanes 1:1-148 Iudas 1:1-259 Asangai 1:1-2010 Asangai 2:1-1711 Asangai 2:18–3:612 Asangai 3:7-2213 Asangai 4:1-1114 Asangai 5:1-1415 Asangai 6:1-1716 Asangai 7:1-1717 Asangai 8:1-1318 Asangai 9:1-2119 Asangai 10:1-1120 Asangai 11:1-1921 Asangai 12:1-1822 Asangai 13:1-1823 Asangai 14:1-2024 Asangai 15:1-825 Asangai 16:1-2126 Asangai 17:1-1827 Asangai 18:1-2428 Asangai 19:1-2129 Asangai 20:1-1530 Asangai 21:1-2731 Asangai 22:1-21