constitución nacional del paraguay en guarani - portalguarani.com
TRANSCRIPT
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
1/143
ANDE
Li Gas
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
2/143
Editado por
Decidamos, Campaa por la Expresin CidadanaColn 1700 esq. Pars
Telfono: 425 850/2
Fax: 421 888
Diseo diagramacin: diseo tercermndo
Compuesto en la familia tipogrca Jeroky, 9/11pts.
Tirada: 1.000 ejemplares
Mao 2007
con el apoo de:
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
3/143
Techaukaha
16
19
20
21
2121
2222
22
2323
24
242424252525262627
end
Moepyrmyvorew.Kuaapyr Mopyrendaha rehegua,
Derecho, Deber haGaranta-kura rehegua
tepys p. Kuaapyr Mopyrendahakura reheguaart.1 . Estado ha tekui rehegua
art.2.
Puakapav jeheguiete reheguaart.3 . Estado ha tekui rehegua
tepyspp. Derecho, Deer ha Garanta-kura rehegua
art.4 . Derecho ojeikovvo reheguaart.5 . Tortura ha amue temiapo vai rehegua
art.6 . Yvypra rekove por rehegua
moakhai.Tekove ha Tekoha reheguapehnguea.Tekove rehegua
pehngueaa.Tekoha reheguaart.7 . Derecho tekoha resi reheguaart.8 . Tekohre eangareko rehegua
moakhaii.Tekos reheguaart.9 . Yvypra rekos ha
jeiko kyhyje reheguaart.10 . Temiguiramo jeiko reheguaart.11 . Liertad jepea reheguaart.12 . emonami ha emokoty reheguaart.13 . Devehre preso jeho reheguaart.14 . Li pyahu emojevykuaa reheguaart.15 . Justicia jejupe apokuaa reheguaart.16 . Defensa juicio-pe reheguaart.17 . Proceso-hapegua derecho-kura reheguaart.18 . emomeu remirupity rehegua
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
4/143
art.19 . Prisin preventiva reheguaart.20 . Maerpa pena rehegaart.21 . Tekove emokoty reheguaart.22 .
Proceso jekuaauka reheguaart.23 . Aetegua jehechauka reheguaart.24 . Liertad, religin ha ideologa reheguaart.25 . Teko tee eanduka reheguaart.26 . Jee jeesva ha ikatva
oemomeu reheguaart.27 . Temiporu marandu mosaramiha rehegua
art.28.
Marand jehpit rehega derechoart.29 . Tekos periodismo-pe emaapo reheguaart.30 . Seal electromagntica jerereko reheguaart.31 . Marandupavha Estado mava reheguaart.32 . Liertad atyr ha eandukar reheguaart.33 . Derecho teko aohapegua reheguaart.34 . Koty oemotvare
ndojepokivo rehegua derechoart.35 . Kuatia mva kuaaukaha reheguaart.36 . Kuatiakura ha comunicacin
privada rehe ndojepokivo reheguaart.37 . Derecho oemotovvo
pyaremiandu oipotava reheguaart.38 . Derecho oepysyrvo opavavpe
ou porva reheguaart.39 . Derecho oemuengovivo perjuicio reheguaart.40 . Derecho oemaejerurvo
muruvichakurape reheguaart.41 . Derecho ojeguatvo ha ojepytvo
tekohpe reheguaart.42 . Liertad joaju apo ha@ua reheguaart.43 . Derecho de asilo rehegaart.44 . Tetme ojehepymeva reheguaart.45 . Derecho ha garanta-kura ojeeva rehegua
7
7
8
8
8
8
9
9
9
00
5
5
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
5/143
5
art.49 . emoanga rehe eangareko reheguaart.50 . Derecho ojererekvo familia reheguaart.51 . Menda ha joajurei rapykuere reheguaart.52 . Joaju menda rupi rehegua
art.53.
Mitngra rehegaart.54 . Mit angareko reheguaart.55 . Sy reko ha tva reko reheguaart.56 . Mit pyahukura remiapor reheguaart.57 . Tekove ikaarmava reheguaart.58 . Tekovekura o^mava derecho reheguaart.59 . emoanga mae teva rehegua
art.60 . Maretgui epysyr reheguaart.61 . Mit reru yvy ri ha
kua imemva resi rehegua
moakhaiii.Jojareko reheguaart.46 . Yvypora-kura pete^chapanteha reheguaart.47 . Joja reko aete reheguaart.48 .
Derecho joja kua hakuimavape @uar reheguamoakhaij.Derecho oguerekova familia rehegua
moakhaj.Ypykura Ret reheguaart.62 . Ypykura ret ha ijatykura reheguaart.63 . Ypykura reko tee reheguaart.64 . Imae rereko oondivepa reheguaart.65 . Derecho ojeparticipvo reheguaart.66 . Tekomoe ha pytyv reheguaart.67 . Jejopy rehegua
moakhaji.Tesi reheguaart.68 . Derecho tesi rehegaart.69 . Tet remimo^my tesir reheguaart.70 . Tekoporma ojoapytpe reheguaart.71 . Kaamonge evende,
hiu ha jekuera jey reheguaart.72 . Maeapopykue jehecha rehegua
5
6
6
6
7
7
7
78
8
8
8
9
9
9
0
0
0
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
6/143
6
art.73 . Tekomoe jehupyty ha maerpa reheguaart.74 . Derecho arandu kuaa pyhy ha
eporomovo jejoko reheguaart.75 . Mva ppepa o^vaer tekomoe reheguaart.76 . Estado ojapvaer katuete reheguaart.77 . e tepe eporomoe reheguaart.78 . Aporeko ehekomoe reheguaart.79 . Universidad ha moeha yvateve reheguaart.80 . Viru tekomoe pytyvor rehegua
art.81.
Tet mae teva temikuaa reheguaart.82 . Iglesia Catlica-pe temiechakuaa reheguaart.83 . Tetygua maekuaa mosarami
ha impuesto jepaga reheguaart.84 . emosaraikura ratapya reheguaart.85 . Igure presupuesto-pe o^vaer rehegua
moakhajii.Tekomoe ha Aranduka rehegua
moakhajiii.Maapo rehegua
pehnguea.Maapo rehegua Derecho-kuraart.86 . Derecho o^va oemaapvo reheguaart.87 . emaapopaite reheguaart.88 . omojoavy reheguaart.89 . Kuangura maapo reheguaart.90 . Mitmaapo reheguaart.91 . Ara oemaapo ha ojepytuvaer reheguaart.92 . Maapo jehepyme reheguaart.93 . Maapohrape @uar pytyv reheguaart.94 . emongui jehepyme reheguaart.95 . Segridad social rehegaart.96 . Maapohra joaju rekosy reheguaart.97 . e omejoa rehegaart.98 . Helga ha paro apo rehegaart.99 . Maapopegua li emoaete rehegua
art.100 . Derecho ga jeguereko rehegua
5
5
5
5
66
6
7
7
7
8
8
8
8
9
99
50
50
50
5
5
5
5
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
7/143
7
art.101 . Estado-pe omaapovakura reheguaart.102 . Derecho oguerekva Estado-pe
@uar omaapva reheguaart.103 . Juilacin reheguaart.104 . Oemomeuvaerha katuete
ojererekva ha oeganva reheguaart.105 . Moki sueldo jererekokuaa reheguaart.106 . Estado-pe omaapva
responsailidad rehegua
pehngueaa.Tet remijokuaipy rehegua
moakhaik.
Derecho Econmico haReforma Agraria rehegua
art.107 . Maapo he emumegua liertad reheguaart.108 . Maerepy gueroguata jejoko reheguaart.109 . Mae tee reko reheguaart.110 . Derecho mae apoha
ha apytu remiapo reheguaart.111 . Empresa Plica eme
particular-pe reheguaart.112 . Estado mava reheguaart.113 . Cooperativa-kura rehegua
pehnguea.Derecho econmico rehega
pehngueaa.Reforma Agraria reheguaart.114 . Reforma agraria remireka reheguaart.115 . Reforma agraria ha okaraygua
akrapu pyrenda reheguaart.116 . Yvyguasu rekorei rehegua
moakhak.Tet emoguatar Derecho ha Deerart.117 . Derecho tet emoguatar reheguaart.118 . Voto mo^ reheguaart.119 . Voto mo^ atyha mich^vvape reheguaart.120 . Poravokura reheguaart.121 . Referendum rehegua
5
5
5
5
5
5
5
5
5
55
55
55
55
56
56
58
58
59
59
59
59
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
8/143
8
art.127 . Li emoaete rehega
art.128.
Opavave remipota itenondevaerhaha pytyv o^vaerha reheguaart.129 . Servicio Militar reheguaart.130 . Tet psrhare rehega
art.122 .eporanduguasu pogupe hoava reheguaart.123 . Tetygua ikatuha omoepyr
li apo rehegaart.124 .
Partido Poltico-kura rekoha remiapor reheguaart.125 . Joaju poltica pegua rekos reheguaart.126 . Partido ha Movimiento-kura
ikatuva ojapo reheguamoakhaki.Temiapor tee rehegua
moakhakii.Jeroviakura Leiguasu pegua reheguaart.131 . Jeroviaukakura reheguaart.132 . Ohova Leiguasre rehegua
art.133 .Haeas Corpus reheguaart.134 . Amparo rehegaart.135 .Haeas Data reheguaart.136 . Jue-kura ikatva ojapo
ha hova hesekura rehegua
voreww.Tet rekui emohenda reheguatepys p. Tet ha estado rehegua
moakhai.e ropytakura reheguaart.137 . Leiguasu puakapav reheguaart.138 . Orden jrdico epsr rehegaart.139 . Tet reko rechaukaha reheguaart.140 . engra rehega
moakhaii.Tet amue ndive omoir reko reheguaart.141 . Tet amue ndive eme reheguaart.142 . eme emondoro rehega
60
60
60
6
6
6
6
6
6
6
6
665
65
66
68
69
69
70
70
70
7
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
9/143
9
art.146 . Tetga tee rehegaart.147 . Mva tetygua jepeakuaa reheguaart.148 . Derecho emoparaguair reheguaart.149 . Nacionalidad heta rehegaart.150 . Nacionalidad re jepyta reheguaart.151 . Nacionalidad honoraria rehega
art.152.
Cidadana rehegaart.153 . Ciudadana jeporu jejoko reheguaart.154 . Poder Judicial aoite ikatva ojapo rehegua
art.143 . Tet amue ndive omoir reko reheguaart.144 . orair motove reheguaart.145 . Tet arigua leikura reko rehegua
moakha
iii
.
Tetygua reko ha Ciudadana rehegua
moakhaij.Tet Yvy emohenda reheguapehnguea.Apoukapy opaichagua rehegua
art.155 . Tet yvy puakapav haemohasakuaa amue akre rehegua
art.156 . Estado smyhyr emohenda reheguaart.157 . Capital rehegaart.158 . Servicio tetme @uarva reheguaart.159 . Departamento ha municpio-kura reheguaart.160 . Regin-kura rehegua
pehngueaa.Departamento-kura reheguaart.161 . Departamento smyhyha reheguaart.162 . Oekotevva reheguaart.163 . Temiapor reheguaart.164 . Viru temiappe @uar reheguaart.165 . Intervencin rehegua
pehngueaaa.Mnicipio rehegaart.166 . Jekue jehegui reheguaart.167 . Municipalidad smyhy reheguaart.168 . Temiapor katu reheguaart .169 .ga ha yvy jererekre, jehepyme rehegua
7
7
7
7
7
7
7
7
7
77
7
75
7575
76
76
76
76
7777
78
78
79
79
80
8
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
10/143
0
art.182 . O^va ipype reheguaart.183 . Congreso-pe emyaty reheguaart.184 . emyatykura reheguaart.185 . Cmara aty aondiveguva reheguaart.186 . Comisin-kura reheguaart.187 . Poravo ha ieime pukukue reheguaart.188 . Juramento tr eme reheguaart.189 . Senador-va hekove pukukue aja reheguaart.190 . Reglamento reheguaart.191 . Jepoko reheguaart.192 . Informe jerre rehegaart.193 . eheni ha ehakio reheguaart.194 . Voto de censra rehegaart.195 . Comisin myeskhar rehegua
art.170 . Guerokopy angareko reheguaart.171 . Categora rehega
moakhaj.Fuera plica reheguaart.172 .
Ipype o^va reheguaart.173 . Fuera Armada-kura reheguaart.174 . Triunal Militar-kura reheguaart.175 . Polica nacional rehega
moakhaji.Estado poltica econmica rehegapehnguea.Tet akrapu rehegua
art.176 . Akrapu mongakuaa rehegua
art.177.
Apopyr reko akrapur reheguamoakhaji.Viru eorgania rehegua
art.178 . Mae herekopy Estado mava reheguaart.179 . Triuto-kura emo^ reheguaart.180 . Impesto joa rehegaart.181 . Triuto jojareko rehegua
tepys pp. Estado yta ha iorganiacin rehegua
moakhai.Poder Legislativo reheguapehnguea.Opaichaga disposicin
8
8
8
8
8
8
8
8
8
85
85
85
86
86
87
88
88
8989
89
89
90
90
9
9
9
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
11/143
art.196 . Ojoguerahava reheguaart.197 . Ikatuva reheguaart.198 . Amue ikatuva avei reheguaart.199 .
Maaporeja mone^ reheguaart.200 . Muruvichakura poravo reheguaart.201 . Tekokuaaha jepea reheguaart.202 . Ikatva ojejapo rehegua
pehngueaa.Leikura apo ha imone^ reheguaart.203 . Moepyr reko reheguaart.204 . Leir emone^ha ikuaauka rehegua
art.205.
emone^ jeheguirei reheguaart.206 . Aporeko emotovepaitr reheguaart.207 . Aporeko moamuepar reheguaart.208 . Motoveite reheguaart.209 . emotovepaite reheguaart.210 . Jehecha pyae reheguaart.211 . Oemoajva ijehegui rehegua
art.212 . Jehejarei reheguaart.213 . emoaje ha jekuaauka reheguaart.214 . e ojeportava reheguaart.215 . Temiapo atype emohasa reheguaart.216 . Prespesto gas Tet rehegaart.217 . Presupuesto ojeporvaerva rehegua
pehngueaaa.Congreso pega ComisinPermanente rehega
art.218 . Ipypeguakura reheguaart.219 . Hemiapor reheguaart.220 . Temiapokue momeu paha rehegua
pehngueab.Diputado-kura Cmara reheguaart.221 . Ippega rehegaart.222 . Diptado Cmara aoite
remiapor rehegua
9
9
9
9
9
9
95
97
97
9798
98
99
99
00
00
00
0
0
0
0
0
0
0
0
05
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
12/143
art.226 . Imoguata rehegua
art.227.
Vicepresidente rehegaart.228 . Tekotevva reheguaart.229 . Are pukukue reheguaart.230 . Jeporavo reheguaart.231 . Tetsme jejupi reheguaart.232 . Tets japh rehegaart.233 . Pore rehegua
art.234 . Tet Smyhyha reheguaart.235 . Ikatuha reheguaart.236 . Ikatuha Leiguasu contra-pe
oes rpi rehegaart.237 . Ojoguerahava reheguaart.238 . Replica Presidente remiapor
tee ha hemiapor katu reheguaart.239 . Replica Vicepresidente remiapopyr
katuete ha ikatva rehegua
pehngueb.Senador-kura Cmara reheguaart.223 . Ippega rehegaart.224 . Cmara de Senadores
aoite remiapor reheguapehngueba.Juicio Poltico reheguaart.225 . Aporeko rehegua
moakhaii.Poder Ejecutivo reheguapehnguea.Presidente de la Replica ha
Vicepresidente rehega
pehngueaa.Ministro-kura ha Ijaty reheguaart.240 . Temiapor tee reheguaart.241 . Tekotevva, tekojogueraha
ha jepoko reheguaart.242 . Ministro-kura remiapo tee
ha hemiapo katu reheguaart.243 . Ministro aty ha hemiapor tee
ha hemiapor katu rehegua
05
05
06
07
0707
08
08
08
08
09
090
5
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
13/143
art.244 . O^va pype reheguaart.245 . Tekotevvakura ha imo^ reheguaart.246 .
Temiapor tee hatemiapor katu rehegua
pehngueaaa.Replica Procuradura General rehegua
art.258 . Ipypegua ha oekotevva reheguaart.259 . Temiapor tee ha temiapor katu reheguaart.260 . Sala Contitucional remiapo tee
ha remiapo katu reheguaart.261 . Ministro-kura Corte Suprema
de Justicia pegua emongi rehegua
moakhaiii.Poder Judicial reheguapehnguea.Opaichaga disposicin rehega
art.247 . Temiapor tee ha ipypegua reheguaart.248 . Poder Judicial kue jeheguiete reheguaart.249 . Vir por jehegi rehega
art.250.
eme rehegaart.251 . Jue-kura mo^ reheguaart.252 . Jue-kura emongui reheguaart.253 . Jue jeprocesa ha jeity reheguaart.254 . Ikatuva reheguaart.255 . Jepoko reheguaart.256 . Juicio apo rehegua
art.257 . Tekotevha oepytyvjusticia remiapo regegua
pehngueaa.Corte Suprema de Justicia rehegua
pehngueaaa.Magistratta Consejo rehegaart.262 . Ippega rehegaart.263 . Oekotevva ha temiapo arekue reheguaart.264 . Temiapor tee ha temiapor katu reheguaart.265 . Triunal de Cuenta ha amue Magistratura
ha temimo^ pytyvrngura rehegua
5
5
6
6
6
7
77
8
8
8
9
9
9
9
0
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
14/143
pehngueab.Ministerio Plico reheguaart.266 . Ipypeguakura hemiapor reheguaart.267 . Tekotevva reheguaart.268 .
Temiapor tee hatemiapor katu reheguaart.269 . Jeporavo ha jeiko arekue reheguaart.270 . Agente Fiscal-Kura reheguaart.271 . Cargo jejaph rehegaart.272 . Polica Judicial rehegua
art.281 . Heko, hetakue ha o^ arekue reheguaart.282 . Momeu ha jehechakue remiandu reheguaart.283 . Temiapor tee ha
temiapor katu reheguaart.284 . Jepoko, ikatuva ha emongi rehegua
pehngueb.Justicia Electoral rehegua
art.273.
Ikatva ojapo reheguaart.274 . emo^ma reheguaart.275 . Triunal Superior de
Justicia Electoral reheguamoakhaij.Amue organismo-kura
Estado pega rehegapehnguea.Tetga psrha rehega
art.276 . Tetga psrha rehegaart.277 . Tae ae, emo^ ha emoingi reheguaart.278 . Oekotevva, jogueraha
ha jepokuaa reheguaart.279 . Temiapor tee ha
temiapor katu reheguaart.280 . Temiapor tee rehegua
pehngueaa.Contralora Generalde la Replica rehegua
pehngueaaa.Banca Central del Estado rehegaart.285 . Heko hemiapor tee ha
hemiapor katu rehegua
123124
124125125125125
125126
126
127127
127
128128
129129
130131
131
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
15/143
5
art.289 . emopyahu reheguaart.290 . ematr rehegaart.291 . Tet Atyuguasupav
mo^mahra pokatu rehegua
art.1 .
art.2 .
art.3 .
art.4 .
art.5 .
art.6 .art.7 .
art.8 .
art.9 .
art.10 .
art.11 .
art.12 .
art.13 .
art.14 .
art.15 .
art.16 .
art.17 .
art.18 .
art.19 .
art.20 .
tepys q. Temimo^ ipahapegua ha sapyagua
art.286 . Ikatuva reheguaart.287 . Ijoaju reko ha iemongue rehegua
tepys ppp. Estado de Excepcin rehega
art.288 .
Kuaapyr, maicharpa, ipukukueha arapangura reheguatepyspq. Leiguasu emopyahu
ha iematr rehega
5
5
6
7
7
7
8
8
89
9
9
0
0
0
0
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
16/143
6
Aporeko:
Ara pa:Arandukuaa:Ary Jevyjevy:
Ary:Hae ae:
Jerovia repy:Kyhyje:
Mar:Mbaekuaaver:Mbotove:
Mboereko:Mone^:av:
ekuavejoja:
Nembojevykuaa:emoanga:
embohasahra:eme:
engra:Poguype:
Pokatu - Puaka:
Puakapav:Pysyr:
endy
Procedimiento, tcnica.
Plazo.Cultura.Cada ao, Anualmente.
Ao.Libre, por s solo.Fianza.Seguridad.
Mancha, defecto, impureza.Fines cientcos.
Denegar, rechazar.SistemaPermitir, consentir, aprobar.Cada.Reciprocidad.
Irretroactividad.Familia.Intrprete.Promesa.
Abogado.Independiente.Poder:
Soberana.Defender(oepsr:se deende).
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
17/143
7
Teko Marangatu:
Tekoavy repy:Tekome, tembiapoukapy:Tekos:
Tekongatu:Tekui:
Tekuaitra:Tembiapokue rechaukaha:
Tembiapor katu:Tembiapor tee:Tet rembijokuai:
Tetve tee:Tetave tee:
Tuva reko:
Yta:Jeroviauka:
Monyrhra:Rangavoaha:
Gueroro:Ijapy:
Tembiasakue:
Mbohapy vorgui moki:Irundy vorgui pete^:
Dignidad humana.
Multa.Ley, resolucin.Libertad.
Accidente, catstrofe.Gobierno.Gobernador.Prueba
Atribucin.Deber.Funcionarios oempleados pblicos.Mayora absoluta.Mayora simplePaternidad.
Base, estructura, fundamento.Garanta.Reparador.Sello.Condenar, Censurar.Su lmite.Historia, trayectoria.
Dos tercios.Cuarta parte.
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
18/143
8
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
19/143
9
Moepyrmy
Tet Paragui, hra tepe oemyatva rupive TetAtyguasupav Mo^mahrape, imanduvo Tupre,ohechakuavo teko marangatu, omoaetepotvotekos, joja ha tekokatu omoaetvo tekuitetygua remo^mva, temijokui rupiguva,omonguva tetygua voi ha ijahpe maymva,
omomae jeyjevo ipuakapav ha ijeiko hae ae,ojehevo mayma tetre, omoaete ha omoajeko Leiguasu.
Paraguay, jasypote^, 20, 1992-me.
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
20/143
0
Kaapr Moprendaharehegua, Derecho, Deer
ha Garanta-kura rehegua.
Vore w
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
21/143
tepys p . KupyMopyendhku ehegu
a r t c u lo 1 .Esdo h ekui* ehegu
Paragui Replica opaite rama oikta hae ae* ha po-guype*. Hae Estado ojeikohpe leietre ha oean-garekohpe tetygure, ipete^ ha oemojaokuavaha oguerekopava pete^ hendpe ipokatu* smyhyr,
Leiguasu ha leikura heihicha. Paragui ret oipuru i-emoguatpe tekui tetygua remimo^mva, jokuaihrarupiveguva, ijahpe tetygua maymva, opaichaguva,ha ipyendva teko marangatu* jehechakuape.
a r t c u lo 2 .Pukpv* jeheguiee ehegu
Paragui retme puakapav o^ tetyguakura ppe, hava oipuru ko Leiguasu omohendahicha.
a r t c u lo 3 .te puk* ehegu
Tetyguakura oipuru ipuaka vto rupive. Tekui omo-guata oondive Poder Legislativo, Ejecutivo ha Judicial;
maymva oguereko hemiapor tee, omandare ojue-he; oomoir, oopytyv ha omaa ojuehe. Mavavvako Poder ndikati ome ijupe tr amupe, tr pete^yvypra r yvypra atpe, pokatu o^va lipe, tromyatypa ipogupe puakva o^va. Dictadura ostevoi ligui.
K U A A P Y R M O P Y R E N D A H A K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
22/143
tepys pp . Deecho, Debe hGn-ku ehegu
Moakha i . Tekove ha Tekoha rehegua
Pehnge a . Tekove rehegua
a r t c u lo 4 .Deecho ojeikovvo ehegu
Mayma yvypra oguereko ijeheguiete voi derecho oi-kovvo. Ko derecho iaetvaer, ikatma guive, ma-ymvape oikove ypy guive isy ryeppe. Jue ndaikatiojukauka avavpe hemiapo vaikure. Estado oanga-rekvaer mayma tekovre oemyai ha@ua hete haiakme, hra ha heraku porme. Lipe o^vaer momevpa pete^ tapicha ojapokuaa ojaposva hetgui oi-
pytyvmotvo maekuaaver tr tesir.
a r t c u lo 5 .tou h mbue embipo vi ehegu
Avavre ndojepuruvaeri tortura tr emosari vaiojojava yvypra rekre. Jejukapaguasu, tortura, yvypraemohapykuerekay maretpe, ha jeporojuka poltica-
kure, jepeve arma oiko hague, ndopytareivaeri.
a r t c u lo 6 .Yvyp ekove po ehegu
Estado oehane yvyporakura rekove ipor ha@ua, haupevar omo^ne temiapor ohechakuava o^ha imori-ahuetva, o^maporva, imititerei, ha ikaarmava. Es-tado oipytyvvaer avei oemyesak ha@ua opa mae
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
23/143
tetygua reko rehegua, maichapa upva ojoaju aka-rapu ndive, tekoha emyai ndive, ha yvyporakurareko porve ndive.
Pehnge aa . Tekoha rehegua
a r t c u lo 7 .Deecho ekoh esi ehegu
Mayma yvypra oguereko derecho oikovvo tekohahesivape, oguerekopva tekover. Tenondetegua tem-iapor, tekohre eangareko, oemyai ha@ua, iporporve ha@ua, ha picha omoir ha@ua yvypra akarpu.Ko temipota rapykuri okuvaer leikura ha tekuai-tra remiapo.
a r t c u lo 8 .tekohe engeko eheguLi ohechvaer temiapo ikatva opoko vai tekohre. Ika-tu voi ojoko umva umi temiapo ohechakuar omyaneha@ua. Ko tetme ndojejapovaeri arma atmica, avei armaahapva ha onvenenva tekoha; kova ndaikati ojejapo,ojegueru amue tetgui, ojejogua, ojeguereko tr ojepuru;
upichante avei ndaikati oemoinge ko tetme koicha-gua veneno remyre. Li omo^ngekuaa voi ko ikatuvaojeguereko apytepe hetave mae omyaikuava tetresireko. Lipe o^vaer maicharpa oiko delito tekohacontra-pe ha mae castigo-pa oguerekvaer. Oemyartekoha oemopor jey ha ojehepymevaer.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
24/143
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
Moakha ii . Tekos* rehegua
a r t c u lo 9 .
Yvyp ekos h jeiko kyhyje* eheguMayma yvypra oguereko derecho oeangarekvohese iliertpe ha kyhyjere oiko ha@ua. Avavpe ndika-ti ojejopy ojapo ha@ua Li omandava, tr ojejokochugui ojapvo Li oproiviva.
a r t c u lo 10 .
tembiguimo jeiko eheguNdaikati ojeguereko temigui ramo yvyprape; upi-cha avei amue pogupe jeiko, tr jejogua ha evendemvape. Lipe o^vaer jokuaipy ikatva ojejapo Esta-do-pe @uar.
a r t c u lo 11 .
Libed jepe eheguAvavgui ndaikati ojepea hekosy tr ojeprocesahekope; o^vaer marepa ha oikvaer heihichaLeiguasu ha amue leikura.
a r t c u lo 12 .emonmbi h embokoy ehegu
Avave ndikati ojejoko ha oemonami, muruvichae-tva nomei rire ramo kuatia upevar, ndahai ramoojejapyhva hemiapo vai javete. Opaite oemokotvaoguereko derecho:
1 Oemomevo chupe, mamo ojejapyhyhpe, marepaojereraha preso; ndojejopivo oe ha@ua ha oipytyv-
vo chupe pete^ engra* ijeroviaha. Oporomonamijave, muruvicha ohechaukvaer kuatia heva ikatuhaupva ojapo;
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
25/143
5D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
2
Pyae ojekuaaukvo hogaygupe tr hae oipotvape,opytaha oemokoty;
3 Ojehejvo chupe oe oesva ndive, noimima guivepete^ Jue heva ndaikatuiha ojuecha avave ndive. Jep-mo o^ incomunicado iengra ndive ikatvaer oe,ha maevichar ndaikati hiarevvo lipe hevagui;
4 Oomo^vo chupe, oikotev ramo, e mohasahra*; ha5 Oemo^vo jugado pogupe veinticuatro aravo ohasa
moyve, ojejapo ha@ua lipe heva.
a r t c u lo 13 .Devehe peso jeho ehegu
Avave ndaikati oemonamvo idevehre. Jue hera-mo upicha ha@ua mante, nomohasi hagure hoga-ygupe hiupyr, tr ohepymerngue tekoavy repy*ha jerovia repy*.
a r t c u lo 14 .Li pyhu embojevyku ehegu
Maevichagua li ndaikati ojeporu hae os moyveoikovaekure; oime ramo ou porve procesado ha con-denado-pe mante.
a r t c u lo 15 .Jusici jejupe poku ehegu
Avave ndaikati ojapo justicia ipo rupi tr ojerure ide-recho maretpe. Ha katu oemoaete pysyr tee ije-heguva opavavpe.
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
26/143
6
a r t c u lo 16 .Defens juicio-pe ehegu
Avavgui ndaikati ojepea idercho oepysyrvo juicio-
pe. Maymvape ohugavaer triunal ha Jue upevaro^va, ijeheguva oporomojojva.
a r t c u lo 17 .Poceso-hpegu deecho-ku ehegu
Proceso-pe temiapo vaikure, tr mamo ikatutahpeoecondena, maymva tapicha oguereko derecho:
1 Ojererekvo hemiapovaiva ramo;
2 Ojehugvo emihape; ikatuvaer amuehicha Jueohecha ramo tekovha, oepysyrmotvo amue de-recho-kura;
3 Noecondenivo juiciore, li osvaekue ojeprocesamoyve rupi, ndaikati avei ojeprocesa triunal oemo^vachupe @uar ante rehe;
4 Ndojehugajoivo pete^ mare. Ndaikati oemoe-pyr jey pete^ proceso opamavaekue, o^meramo ojeju-hu ikatva ou porve oecondenavaekupe, li procesorehegua ohechaukahpe;
5 Oepysyrvo hae aete, tr oepysyrukvo ijeroviahahae oiporavva rehe;
6 Omevo chupe Estado reiete ipysyrharar ndoguere-kiramo ohepyme ha@ua ijehegui;
7 Oemomeupaporvo ichupe, oepyr moyve, mapaoemoja hese ha upicha avei, oemevo chupe kuatia
iproceso rehegua ha opaite oikotevva, oemosakoiha@ua oepysyrvo ha tojehecha chupe toe oesvandive;
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
27/143
7
8 Oikuavevo, ojapvo, oguerekvo hespe ha omoto-vvo hemiapokue rechaukaha*;
9 Ndojepurivo hese temiapokue rechaukaha ha opaite
mae ojehekiva lipe o^hicha;10 Ikatvo ohecha haete tr iengra* rupi opaichagua
kuatia iproceso rehegua. Umva ndaikati maeveicha-vr ojejapo emihpe chugui ha sumario ndaikati ohopukuvvo lipe hevagui;
11 Ohepymevo chupe Estado, sapynte oecondenare-
ramo, Jue ojejavy rupi.
a r t c u lo 18 .emombeu embiupiy ehegu
Avave ndaikati ojehekojopy hei ha@ua ivava ijehe,hemirekre, imna tr hekoirre, ha ipariente a@ui
rehe. Tapicha remiapo vaikue ndohupiti hogayguatr iparientekurape.
a r t c u lo 19 .Pisin peveniv ehegu
Namis sapyarer @uarguva ojepurukuaa tekotevjave mante, oipytyvramo oho por ha@ua juicio rehe-
gua temiapo. Maeveichavr ndaipukuvevaeri penamich^vvagui, ikatuva os chupe hemiapo vaikure.
a r t c u lo 20 .Mep pen ehegu
Umi tekojejopy oipeva tekos ojeaplicta jahechpanoemoguatajei tape pot^re umi hemiapo vavapeha avei ojeproteje ha@ua sociedad. Ndaiporimovimaarakaeve pena-ramo propiedad jepea ha tetgui emos.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
28/143
8
a r t c u lo 21 .tekove embokoy ehegu
Opaite oemokotva li rupi ojererekvaer ga upei-
charichagupe ojeheahpe kua ha kuimava. Imi-tva ndaikati oemotvo kakuaavakura ndive. Umiojepyhvaekue ojekuaareka ha@ua hemiapokue, ndo-jererekovaeri oecondenmava apytpe.
a r t c u lo 22 .Poceso jekuuk ehegu
Ojekuaauktar marandu rupi umi proceso judicial o@ua-h moyve hume, ojejapvaer ojeere mapaoepensa hese ha maichapa vaicha opatahna. Oje-procesvare ndojeevaeri haeha katuetei mae vaiapohare os moyve icntrape sentencia ikatuvemavaoemojevy.
a r t c u lo 23 .aeegu jehechuk eheguUmi juicio ojejapva o^gui pulicacin oheja vava mvarra, heraku por tr heko por, har delito privadotr conducta privada ijahpe Jue-kura pokatu, heguiupicha ko Leiguasu tr li sai, ndojeporuvaeri aeterechaukaha ramo umi mae vai oiko hague aetehpe
tr ojee hagure ojekuaapaha voi. Ko pruea ikatuojeporu tet remigui remiapo vaikure ha avei umili heihpe ikatuha ojepuru.
a r t c u lo 24 .Libed, eligin h ideolog ehegu
Ojehechakuaa opaite tapichpe hemireroviapykuramaymva, ndohima guive ko Leiguasu ha leikura con-tra-pe. Estado nahemireroviapi. Estado ojoguerahne
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
29/143
9
iglesia Catlica ndive tae ae opytyv ha poguyperupi. Oemoaete tae ae ha poguype maymva tupoha maereroviappe; ko Leiguasu ha leikura heihicha
ikatu oemaapo ha ojerereko umi temireroviapy. Ava-ve ndaikati ojejopvo odeclara ha@ua imaereroviapytr ijideologa kusare.
a r t c u lo 25 .teko ee enduk ehegu
Maymva tetygua oguereko derecho oeandukvo
oipotahicha heko tee, oguenohvo iapytu poty haojekuaaukvo haechaite. Oemoaete ikatuha o^ opai-chaga ideologa.
a r t c u lo 26 .Jee jeesv h ikv oemombeu ehegu
Ikatu ojee ha oemosarami oimehichagua temiandu
ha apytu poty, oecensurare, ndohapejokima guiveko Leiguasu; upvare noeguenohvaeri li ojokvako derecho. Ndaiporimoi delito de prensa, o^tar jepedelito comn oikva prensa rupive. Maymva oguerekoderecho omohei, omyaty, tr omosaramvo oime-hichagua marandu, ha ikatu avei maer ojeguerekoopaichagua temiporu, proividoma guive.
a r t c u lo 27 .tembipou mndu mosmbih ehegu
Temiporu marandu mosaramiha, o@uah rupi opa-vavpe, ndaikati oemoty ni ojejoko hemiappe.Ndaikati o^vo prensa ismyhyhra jekuaava. No-emojoavyvaeri avavpe oeme tr oevendeku-vo chupekura oikotevva prensa-pe @uar, noehe-
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
30/143
0
nondeavaeri radio e rape, ndojehapejokovaerimaeveichavr peridico, liro, revista ha opaichaguapulicacin oguerekma guive responsale hesegua.
Oemoaete marandu opaichaguva Li omohendaporvaer pulicidad rehegua temiapo ojeprotegeporve ha@ua mit, kariay, kuata^, umi oleeva ha kuaderecho-kura.
a r t c u lo 28 .Mndu jehupiy ehegu deecho
Oemoaete maymvape iderecho oemevo chupemarandu aeteguva ha hendpe por ojeva. Ndaipori-vaeri avei jejoko oimerava ohupity ha@ua oimehaicha-gua marandu muruvichakuragui. Lipe oemo^vaermaeichaitpa ojejapta kva ko derecho ojepuru [email protected]^r opyta vava marandu ijapva, tr hesak porvarupi, oemosarmivaekue, oguereko derecho ogueno-
huka jevo iepyr hagueichaite amue marandu ohejapor jeyvaer ichupe, ha ikatu avei ojehechakuaa chupeoimerava mape perjuicio oikva hese.
a r t c u lo 29 .tekos peiodismo-pe embpo ehegu
Oemaapo ha@ua periodismo-pe, tahae haehicha,
o^ liertad ha nakotevi oemone^ ra. Umi perdiodista,ojapokuvo hemiapo, ndaikati mavave ojopy chupe-kura ojapo ha@ua iconciencia heihicha, ahnirirkatu omomeu ha@ua imarandu mamguipa ogueno-hrae. Umi omaapva marandpe ikatu ohai ogue-noh hemiandu, hra reheve, pe Medio omaapohpe,ojeporavore ichugui hemiapokue. Huvicha katu omo-meu kuaa ojoavyha upe temiandu ndive ha ojehekiupicha responsailidad-gui. Periodista-kurape oe-
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
31/143
rrekonose haeha hemiapokue jra, tahae temiapoarandu, mae jegua, tr taanga rehegua, tahae aporekooimehichaga, li heihicha.
a r t c u lo 30 .Sel elecomgnic jeeeko ehegu
Umi mae jehechava omyenyhva arapy ha ojeporvaoemosarami ha@ua yvytre e, tyapu ha tanga, um-va Estado mae; ha hae, omoaetvo tet puakapav,omohapvaer ojeporupaite ha@ua, tet mae tee rupi,
ha omohendahicha em haipyre amue tetngurandive. Li oaseguravaer, oporomojuavyre, ikatuhamaymva oiporu umi mae ha tomipurukura heseguaavei, omyaty ha omyatyrva marandu tet rehegua; lihevaer maichapa ojeporta, ha jekopyty tet amuendive aoite ikatu omopychi^ ko mae jeporu. Muru-vichakura oasegurvaer ani ojepurtei ko mae oe-
myai ha@ua mva reko, hogaygua reko, ha avei oenegaha@ua derecho aete ko Lei Guaspe o^va.
a r t c u lo 31 .Mndupvh Esdo mbv ehegu
Umi marandupavha Estado mava, li hevaermaichapa oemohekta amaapo ha@ua, ha oe-
moaetvaer ikatu ha@uicha maymavva aty oipurupete^chapa , ojeporavore ha eporomojoavyre.
a r t c u lo 32 .Libed y h enduk ehegu
Mayma yvypra oguereko derecho oemyaty ha oean-dukvo pyaguappe, armare ha iporvar, tekotevereupevar ojerure emone^; upichante avei oguereko de-recho ndojejopivo chupe ko atyr. Li saive hevaer
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
32/143
maichapa ojeporta ko derecho kva, mae aravo haguataha rupipa, ojeho ha@ua amuekura derecho contra-pe ha emohenda li omo^va contra-pe.
a r t c u lo 33 .Deecho eko ohpegu ehegu
Ndaikati ojepoko aohapegua ha ogapypegua tekorehe, ha avei emoaje o^vaer teko ogapy rehe. Yvyp-ra reko ndohiramo hna emohenda tetpypeguacontra-pe, tr amuekura derecho contra-pe, ndoi
muruvicha pogupe. Oemoaete mayma yvyprapeangareko heko ogapre, heko marangatu ha mandua-por hesegre.
a r t c u lo 34 .Koy oembove ndojepokivo ehegu deecho
ga imaeme ndaikati mavave oikntevo Ikatuvaer
jepe ojeike tr onemotyete, Jue ojapouka ramo lipeheihicha. Ikatta avei ojeike oiko jave uppe temiapovai, tr upva ojejokopotvo oikta katuetr, avei oje-
joko ha@ua ivava oiktar tapicha tr imae tee rehe.
a r t c u lo 35 .Kui mv kuukh ehegu
Avavgui ndaikati ojepea kuatia ikuaaukaha tr omom-eva hemiapo r hemiapokue. Muruvichaku-ra ndaikati oheja umi kuatia noimiramo li upichaheva.
a r t c u lo 36 .Kuiku h comuniccin pivdehe ndojepokivo ehegu
Ndaikati ojejavyky umi kuatia pete^ tapicha maeteva,upichante avei imarandu tr iomongetaha carta, tel-
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
33/143
fono, telegrama ha opaichagua, avei hemiongatupy pemvape @uarnte ovalva. Ndaikati ojehecha tr ojepeachugui ndaipriramo orden judicial upevarite osva ha
tekotevtar katuete oemyesak ha@ua juicio-pe oikva.Li avei heivaer maicharpa ikatne muruvichaku-ra ohecha liro comercial ojerahahpe contailidad trregistro maapo rehegua. Opaite mae hekope oje-kuava, ndovali ojepuruvaer juicio-pe. Opaichavvoojeguerokirir^vaer umi mae oguerekova relacinoemyesaksva hna ndive.
a r t c u lo 37 .Deecho oemboovvopyemindu oipov ehegu
Maymva ikatu omomar temiapopy ohejava chu-pe ojapo ipya remiandu ha itupandu ko Leiguasu haleikura omohapma guive.
a r t c u lo 38 .Deecho oepysyvo opvvpe ou pov ehegu
Mayma yvypra oguereko derecho, haeo r amue-kura ndive, ojerurvo muruvichakurape tomo^ tem-iapor oipysyrva tekoha, oemyai ha@ua; avei o^ha@ua tesi, angareko tet reko tee rehe, ha consumi-
dor-kura derecho rehe; toipysyryr tekove comunidadreko iporve ha@ua.
a r t c u lo 39 .Deecho oemuengovivo pejuicio ehegu
Mayma yvypra oguereko derecho Estado omuengo-vivo chupe, hendpe ha hekpe por, perjuicio chuguiohupitva. Li saive omohendavaer ko derecho kva.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
34/143
a r t c u lo 40 .Deecho oembejeuvo mbuuvichkupe ehegu
Mayma yvypra, haeo tr amuekura ndive, oguereko
derecho ijeheguiete omaejerurvo, kuatia rupive, muru-vichakurape, ha kova omohovaivaer ra pame liheihicha. Nomohoviri ramo upe ra pame heisenoemoe^riha ojejerurva.
a r t c u lo 41 .Deecho ojeguvo h ojepyvo ekohpe ehegu
Mayma paraguayo oguereko derecho oikovvo hetme.Tetyguakura ikatu oemongue iliertpe por tetpre,ova hga tr hekohgui, oho tet amure ha upi oujey hetme, ogueru imaekura tr ogueraha kogui,ojapma guive li kova rehegua heihicha. Jeike haes rehe oevaer umi li hesaivva, oguerekoku-vo hesa renondpe ko derecho. Pytaguakura jeike
ovaitere kope, lipe oemo^-vaer ojehechakuapy-pe tetngura jekopyty kova ko mae rehegua. Pyta-guakura opytaitmava, ndaikatuvmai oemos koguiJue nomeir kuatia upevar.
a r t c u lo 42 .Libed joju po h@u ehegu
Mayma yvypra ikatu oomoir ha ojoaju iporvar;upicha avei avavpe ndaikati ojejopy oike ha@uapete^ atyhpe. Li heivaer maichapa profesional-kura ojoajta. Ndaikati ojejapo joaju emi, ha umi atyparamilitar.
a r t c u lo 43 .Deecho de silo ehegu
Paragui omomaete asilo eme ijyvpe ha iemajda-pe umi hetgui oemuvape poltica kure ha opaite
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
35/143
5
mae upva rehehpe ojapo hagure, hemimo ha hem-irerovire. Muruvichakura omevaer chupe pyaepor, kuatia hra kuaaukaha ha salvoconducto oemo-
ngue ha@ua. Mavave ojeasilva poltica-kure ndaikatiojererahvo maretpe upe tet oemua hagupe.
ar t c u lo 44 .teme ojehepymev ehegu
Avave ndaikati ojejopvo ohepyme ha@ua tetme tromaapvo chupe @uar, oimema guive lipe, tapykue-
vma osvaekue. Ndojejopyvaeri avavpe ome ha@uajeroviarepy hateitareva ha tekoavyrepy ipohyirasva.
ar t c u lo 45 .Deecho h gn-ku ojeev ehegu
Derecho ha garanta oemohysiva ko Li Guaspe,ndeisi oemotoveha umi amue asva voi yvypra
rekgui, jepevnte kope noemo^ri. Ndaipri hagureli orreglamentva, ndeisi oemotove kuaaha trndojejapi ha@ua maevr umi derecho ha garanta.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
Moakha iii. Jojareko rehegua
a r t c u lo 46 .Yvypo-ku pee^chpneh ehegu
Opaite oikva ko Replica-pe pete^chapnte hekokatuha iderchope. Ndaikati oeporomojoavvo. Estadoojapne tekotevva upicha oiko ha@ua. Joja reheangareko ndojehechavaeri oeporomojojava ra-mogicha.
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
36/143
6
a r t c u lo 47 .Joj eko ee ehegu
Estado amoaetvaer maymvape:
1 Jojareko justicia rovake; upevar oipene umi ohapejo-kva;
2 Jojareko leikura rovake;
3 Jojareko oike ha@ua omaapo tet remijokuir, ojei-keha rupi, voto rehe ae, ikatupyrma guive temiapor-me; ha
4 Jojarekpe ohupity ha@ua yvy remimo^ngue, opaite he-rekopy ijapopyre ha arandukuaa.
a r t c u lo 48 .Deecho joj ku h kuimbvpe @u ehegu
Kua ha kuimae ojoja idercho-pe: oporoporavvo,
ojeporavvo, oemomavo hekpe, maerekoppe haarandukuape. Estado ojapovaer tekotevva upe joja-reko upva iaete ha@ua, oipevo opaite maeojokvaijapo ha omohapvo kuangurape oike ha@ua omaapoopa mape tet tuichakue javeve.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
Moakha ij . Derecho oguerekvafamilia rehegua
a r t c u lo 49 .emong* ehe engeko ehegu
emoanga omopenda tetgra at. Estado ojapo-vaer tekotevva, oeangareko pormaite ha@ua hese.Ojeguereko avei emoanga ramo, kuimae ha kua
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
37/143
7
joaju marete, tayrakura ndive ha comunidad oikvaemoare sy reheve ao tr tva reheve ao.
a r t c u lo 50
.Deecho ojeeekvo fmili ehegu
Maymva oguereko derecho oguerekvo hemimoanga,ha upva appe, kua ha kuimae pete^chante hamia-por katu ha temiapor tee.
a r t c u lo 51 .
Mend h jojuei pykuee eheguLipe o^vaer maichapa ojejapta omenda ha@ua kui-mae kua ndive, mapa oekotevta upevar, mai-chapa ikatu ojueja jey hikui, ha oparei jerpa mae ha-pykuere; o^vaer avei lipe maichapa ojeporta maeoguerekva hikui; hevaer avei mae mapa hemia-por katu ha hemiapor tee mokivva. Umi ojoajureva,
ikatma guive omenda ojuehe, ha oikma guive hikuiomendaitvaicha, oheja hapykuere ku omendaitr gui-cha, ndohima guive li contra-pe.
a r t c u lo 52 .Joju mend upi ehegu
Kuimae ha kua joaju, menda rupigua, hae emoanga
yta tee pete^va ha tenondetegua.
a r t c u lo 53 .Mingu ehegu
Tva ha sykura oguereko hemiapor katu ha hemia-por teva ramo oangarekvo mitngura iemoarerehe mich^ aja, omongarvo ha ohekomovo. Lipeo^vaer tekojopy umi omohasavape @uar imitngu-rape hiupyr. emoare okakuaapa pyre oangareko haoipytyvvaer isy ha itvape, kova oikotevr. Lipe
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
38/143
8
havaer maichapa oepytyvta iemoare retvapeha kua imenavape, omyakva hogapy. emoarekurapete^chapa li renondpe. Kva omone^vaer jeporeka
tuvareko rehegua. Ndaikati oemo^ kuatia kuaaukahpepe mvapa mitrei terpa omendva emoare.
a r t c u lo 54 .Mi ngeko ehegu
emoanga*, tapicha aty ha Estado omoaetvaer mit-me okakuaa por ha@ua ha oipuru ha@ua mayma tekokatu:
ndojehejavaeri haeorei prupi, tr iemyahi, oe-emosari hese, ojejopyeterei hendive, oevende troemomaapo vaipa. Kova mae oikr, oimeravaikatu ojerurejopy muruvichpe opa ha@ua ha ojeheko-jopy ha@ua ijapohakura. Mit rekokatukura itenond-vaer amue tekokatu rovi, o^r ontende.
a r t c u lo 55 .Sy eko h v eko eheguSy reko ha tva reko ohechagiva hemiapor rehe, Es-tado oangarekvaer ha oehane omo^ tekotevvaumi mae ojejapo por ha@ua.
a r t c u lo 56 .Mi pyhuku embipo ehegu
Estado oehavaer ikatu ha@uicha mit pyahukuraoike ha omaapo avei amuekura javeve tet ha te-tygua akrapurre, opaichagua temiappe.
a r t c u lo 57 .tekove ikmv ehegu
Maymva tekove ikaarmava ohvo oguereko derechooipytyv ha oangarekvo hese hogayguakura, tetygua
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
39/143
9
aty ha Estado avei. Muruvichakura aehavaer ojuhujeiko porve ichupekura, jeykeko rupi, ohechakuavaerhemikotev okaru ha oepohno ha@ua, ga oiko ha@ua,
hekoarandu ha hekorei omyenyh [email protected] r t c u lo 58 .tekoveku o^mbv deecho ehegu
Oemoaete tekove o^mavape iderecho oeangarek-vo hese, hesi, oehekomoe, oiko pytuu rory ha@ua, haavei oemokatupyry ha@ua oimerava temiappe ikatu
ha@uicha oike ha ojehea hapichre. Estado omo^vaermaichapa oehenondeta mae vai ikatva ojehuumi tekovpe, o^mava hetpe, iakme ha heteandpe,ha oipytyvvaer opicha kovape hemikotev ohupityha@ua. Ojehechakuavaer ko tekovpe opichaguatekor ko Leiguasu omeva mayma yvypra tetpre oi-kvape, oemojoavyre, ikatu ha@uicha ogueropuaka
por hekove ku o^maitr guicha.
a r t c u lo 59 .emong mbe ev ehegu
Ojehechakuaa pe emoanga mae teva tekotevha o^oiko porve ha@ua tekovekura oondivepa; lipe ha-vaer maichapa oemohendta. Nemoanga mae
tevape oike ga oijeikoha tr yvy oeemitha, temi-poru ogapypegua ha maapohapegua, ha va maendaikati ojepea devehre maeveichavr.
a r t c u lo 60 .Mbegui epysy ehegu
Estado omohapevaer ani ha@ua marete oike ojo-hogayguakura pame, ha upicha avei ani ha@ua oikeijapytepekura mae vai ikatva omoingo me@ua oo-ndive.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
40/143
0
a r t c u lo 61 .Mi eu yvy i h ku imembv esi ehegu
Estado ohechakuaa tekor katu yvypra oguerekva
ijeheguiete oguervo mit yvy ri, hetakupe haypyingupe; avei ahupitvo tekomoe, emohapekuaapyrme ha angareko hekoitpe, tet remijokuai-py epytyv rupi. Oemo^vaer aporekor hesi ha@uaoemova, kua imemva ha mit mich^ imoriahu-vva apytpe.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
Moakha j . Ypykura Ret rehegua
a r t c u lo 62 .Ypyku e h ijyku ehegu
Ko Leiguasu ohechakuaa o^ha ypykura ret, pete^cha hekoteva, o^mavaekue voi oiko moyve Estado paraguayo.
a r t c u lo 63 .Ypyku eko ee ehegu
Ojehechakuaa ha oemoaete tekor katu ypykura retoguerekva oangareko ha omomaretvo heko tee
hekohaitpe. Upicha avei oguereko derecho oiporvo,apytire, heko yma, tekoha emoguatpe, jeiko oo-ndivpe, mae jererekpe, teko rechaukahpe, ha maereroviappe. Upichante avei oikovaer heko ymrenomomarima guive umi tekor katu o^va ko Leiguas-pe. Indgena rekokue emyesakme ojehechvaer haojeporu hekor katu imae teva.
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
41/143
a r t c u lo 64 .Imbe eeko oondivep ehegu
Indgena retngura oguereko derecho oiporvo yvy
oondivepa tuichakupe hemikotev hei hicha, haiporngupe heko tee rehegua angareko ha imyakra-pu ojerurehicha. Estado ome rentevaer chupeku-ra ko yvy, ha va ndaikati ojejopy, oemojao, oe-mohasa amue akre; ndaikati avei o^ oemojravahese arma oipuru hagure, tr ojepea devehre, trojepuruka; ndopagavaeri avei impuesto. Ndaikati oe-
mos tr ojeguerova hekohgui haekura nomone^riramo upva ijeheguiete.
a r t c u lo 65 .Deecho ojepicipvo ehegu
Oemoaete indgena retngurape tekor katu oikvotet Paragui rekovpe, herekopyr appe, jeiko porme,
tet samyhpe ha arandukuape, teko yma, Leiguasu haleikura heihicha.
a r t c u lo 66 .tekomboe h pyyv ehegu
Estado omoaetvaer ypykura reko yma, tenonderitetekomoe rehegupe. Oeangarekne avei, ani ha@ua
ipokve ohvo, oemyai ha ykyapa ha@ua hekoha;ani oemomaapo reipa chupekura, ha ani ha@ua tekoamue ojapyhy vai.
a r t c u lo 67 .Jejopy ehegu
Indgena-kura ndojejopvaeri ojapo ha@ua temiapoEstado mava, ha cuartel-pe jeho; ndohupiti avei chu-pekura umi tet remiapoukapy* o^va lipe.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
42/143
Moakha ji . Tesi rehegua
a r t c u lo 68 .
Deecho esi eheguEstado oangareko ha omomarete tesi, hae rupi kvayvypra derecho tenondegua ha comunidad remipota.Avavpe noemoykvaeri Estado angarekgui, oje-hapejoko tr oemonguera ha@ua maasy opaichaguatr plga; avei oiko jave saramiguasu ha tekongatu*.Mayma yvypra ojapvaer katuete temiapor li
omo^va tesir, nomomarima* guive teko marangatu.
a r t c u lo 69 .te emimo^mby esi ehegu
Estado omoguatvaer temimo^my tesir ikatuhpetemiapokura oomoir ha oomo^ma; tomo^ aveitape ikatu ha@ume o^ ejoja, ha opytyv Estado ha
tetyguakura oondive.
a r t c u lo 70 .tekopomb ojopype ehegu
Li rupive oemohendvaer temiapo tetygua rekoporr ha imoguatpe ipyendvaer tekomoe tesirha tekohayguva omoirme.
a r t c u lo 71 .Kmonge evende, hiu h jekue jey ehegu
Muruvichakura ojopvaer ani ojejapo ha oevendekaamonge ha opichagua droga tekove myaiha; upi-cha avei ojokvaer pirapire umvagui guare ani ojeporu.Ojopne avei ani ha@ua umi droga ojeporu ojeporuha@ume. Li hane maichapa ojeporvaer pohramo. Oemo^ne apopyr oemoe ha@ua ani ojeporu
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
43/143
droga ha oemonguera jey ha@ua umi ojepokuaamavae-kupe hese, atyha tet mae pytyv reheve.
a r t c u lo 72
.Mbepopykue jehech ehegu
Muruvichakura ojapne tekotevva ipor ha@ua maeapopyre: Hiupyr, poha@ua, kmikova ha opaite mae te-kove reheguva, ojejapohpe, ojereru jave amue tet ru-pigui ha oevende jave. Upicha avei, Estado ojapvaerikatva moriahu ohupity ha@ua umi poh tekotevva.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
Moakha jii. Tekomboe haAranduka rehegua
a r t c u lo 73 .tekomboe jehupyy h mep eheguMaymva oguereko derecho oemoeukvo hekpepor, tekotevhicha, ojejapohicha voi opavave tetyguaemoeukpe. Tekomoe remiapor hae: yvypra-pe omongakuaapvo hekpe, tekosa emyaire hapyaguapyr; hae avei tekojoja ha opytyv jepyso ha
tetngura joaju emomarete por; oemoaje derechohumano ha democracia pyenda, oemomarete tet ra-yhu, oemomae guasu Paragui reko; oemomgakuaaapytu remiapo; oemomareteve teko marangatuha tapicharayhu; upicha avei, ojepeapaite umi maeoporomojojava arandukuape. Kuatia moekuaaopaitvaer ha oemokatupyrvaer maymvapeomaapo kuaa ha@ua.
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
44/143
a r t c u lo 74 .Deecho ndu ku pyhyh epoombovo jejoko ehegu
Oemoaete tekor katu ojekuaa pyhvo arandu ha te-kojojpe por ikatvo maymvape ija ohupitvo yvyprarehegua ikuaapy, opichagua maekuaa ha mae apokuaa rehegua katupyry. Oemoaete avei oeporomovotekosme por; upevar tekotevnte upe oporomovaikatupyry aete hemiappe ha heko por, upicha aveioguereko derecho omovo temirerovia ha temiandu
iamuva.
a r t c u lo 75 .Mv ppep o^ve ekomboe ehegu
Tekomoe o^vaer tetygua aty ppe ha tenonderi-te emoanga, municipalidad-kura ha Estado ppe.Estado omohapvaer temiapopy mitngura te-
mimoe omokarapachi ha@ua hemiu moehapeha avei ohupity ha@ua hemikotev moehape umioguerekokatuva hepyr.
a r t c u lo 76 .Esdo ojpve kuee ehegu
Mit moe oikvaer katuete. Moehao tet mavape,
upva revaer. Estado oipytyvvaer oiko ha@ua e-moporomoe mytepegua, oeporomokatupyry ha@uamae appe, maapo kokupe, myma mongakuape,industria appe ha pe yvatevegua tr universitaria-pe;upicha avei arandu pypukuve ha mae apo kuaa rek-pe. eporomoarandu rehegua temiapo, hae Estadoremiapor tee. Ha ijappe oikvaer avei tetygua aty.Upe temiapo ahupity tet jokuappe ha jokuaipype,moehape ha moehaope.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
45/143
5
a r t c u lo 77 .e epe epoomboe ehegu
Moehaokurape iepyrr mitme oemovaer
hogaygua e tepe. Upicha avei oemoarandvaerchupekura mokive Paragui eme. Umi tapicha, te-tygua aty imovyvva, noeiva guaranme, oiporavokuaa Paragui e pete^va oemoeuka ha@ua.
a r t c u lo 78 .apoeko ehekomboe ehegu
Estado oipytyvvaer maymva ikatupyry ha@ua maa-ppe, oemoe rupi chupekura upevar, ikatu ha@ui-cha tet oguereko oikotevva oakarapu ha@ua.
a r t c u lo 79 .Univesidd h mboeh yveve ehegu
Universidad ha umi moeha yvateve oguerekvaer
hemiapo tenondete ramo, oporomoarandu pypuku por-vo, ohekvo arandukuaave ha aporeko kuaave, ha upichaavei, omosaramvo universidad remiapo. Universidad-kura oiko ijehegui. Oikuane haekueraite maichapaoesmyhvaer, oikuane mapa omovaer omo-jojma guive temiapor ehekomoe rehegua Estadoomo^vare tet akrapur. Oemoaete eporomoe
tekosme. Universidad-kura tahae tet mae trimae, oikoypyvaer li rupive, heva mae mapaoemovaer ipype, ha mae temiappe @uarpatekovta ttulo universitario.
a r t c u lo 80 .Viu ekomboe pyyvo ehegu
Lipe hene oemo^vaeraha viru oepytyv ha@ua aran-du kuaa, mae apo kuaa ha arte-pe @uar tenondete umiimoriahuvva ykekor.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
46/143
6
a r t c u lo 81 .te mbe ev embiku ehegu
Ojejapvaer tekovetevva antei oemyai umi mae,
kuatia haipyre ha tenda tet remiasakue rehegua, arteha monumento ymaite guarva, tekove ha myma ymaretepore, mae por ha kuaa arandu apopyre ha upichaavei umi kova jerre o^va, hava tet mae teee haoemyar katu oemyatyrjevaer. Estado oikuaa haomoguapvaer kuatipe umva umi mae ojekuavao^ha kope, ha o^r tet amure, ajererukvaer kope.
Tet remijokui upevar o^va oguenohvaer tesari-gui umi tetygua maekuaa ojehaiva ha umi mandua-r ojererekva tet mae tee; oipytyvvaer ijeheguiomaapvape ko mae pysyrme. Ndojeporvaerioimehaicharei umi tet mae tee, noemoamuvaeri,ndojeguerovvaeri henda ypgui ha noemevaerivirre ojererahauka ha@uicha tet amure.
a r t c u lo 82 .Iglesi Clic-pe embiechku ehegu
Ojehechakuaa Iglesia Catlica-pe hemiapo pornguetet emongakuape ha tetygua maekuape.
a r t c u lo 83 .teygu mbeku mosmbih impueso jepg ehegu
Estado ha Municipalidad nomo^vaeri impuestoumi mae, henohmy ha tetygua maekuaa rere-kua rehegua ri. Lipe o^vaer ko eoneracin haoemokyrevaer temiapo ojereru ha@ua tetmeopichagua temiporu tekotevva oemaapo ha@uaarte-pe, investigacin cientca ha tecnolgica-pe ha
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
47/143
7
avei oemosarami ha@ua ko mae tetpre ha tetamue rehe.
ar t c u lo 84
.embosiku py ehegu
Estado ohatapyvaer emosari, tenonderite umindahaiva profesional, ha omokyreva tete moe reko;omemotvo pytyv omo^vaer lipe impuesto jepa-ga ko mare. mokyrevaer avei tetygua ohoha@ua umi oha oikohpe tet amue rupi.
ar t c u lo 85 .Igue pesupueso-pe o^ve ehegu
Viru tekomoer o^va Presupuesto de la Nacin-pe namo-vyvevaeri sgui mokipa (20%) mayma viru Estado-pe@uar oikvagui, ojepapare ojeporva amue tetguiha aomerenteva tetme.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
Moakha jiii. Mbaapo rehegua
Pehnge a . Maapo reheguaDerecho-kura
a r t c u lo 86 .Deecho o^v oembpvo ehegu
Maymva tetygua iderecho oguerekvo oimehichaguatemiapo iporma guive, oiporavovaekue ijeheguiete haomoguatva t^ndyre tekojojpe. Li oipysyrvaermaapo opaichagua ha umi derecho ameva maapo-hrape ndaikati hae oiporuvo.
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
48/143
8
a r t c u lo 87 .embpopie ehegu
Estado oipytyvvaer o^ ha@ua temiapo maymvape
@uar ha oemokatupyry ha@ua hemiappe tapichaku-ra, tenondete voi umi maapohra tetyguvape.
a r t c u lo 88 .ombojovy ehegu
Noemojoavyvaeri maapoharakurape ijypykue re-i rehe, kuimae tr kua hagure, ituja, i@uai@ui, tr
imit hagure, itupandu rekre, henda sociedad-pegureha poltica tr maapohra aty ijeroviahre. O^mavahetpe tr iakme remiapo oepysyrvaer pete^rreimaappe.
a r t c u lo 89 .Kungu mbpo ehegu
Kua ha kuimae omaapva pete^chante hemiaporkatu ha hemiapor tee maappe, ha syreko katuoemotenondvaer pytyvme; oeangarekvaersy rehe ha opytuvaer tekotev hicha, movyvrdoce semana. Kua ndaikati oemogivo imaapo-hgui hyeguasu aja ha opytuvaer imemy moyve haimemy rire avei. Lipe hane kuimae ikatuha ndohi
imaapohpe hemireko imemyha ra.
a r t c u lo 90 .Mimbpo ehegu
Oemotenondvaer mit maapo rehegua derecho-kura oemoaete hegu chupe okakuaa porvo, oe-moarandvo ha oemoheko porvo.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
49/143
9
a r t c u lo 91 .a oembpo h ojepyuve ehegu
Hetave oemaapr ndohasavaeri ocho aravgui pete^
rape ha cuarenta y ocho aravo pete^ semana-pe, arakuperamo; lipe o^ne maicharpa ikatu oemaapo hetave.Lipe o^vaer avei maichapa oemaapta umi tendahesiha rupi, ipeligrosoha rupi, ipohyiha rupi, pyhare-kue oemaapr ha umi temiapo oemondohoharupi. Pytuu sapyagua ha umi ary pahpe guva, ojehepy-mevaer li heihicha.
a r t c u lo 92 .Mbpo jehepyme ehegu
Omaapva oguereko derecho ojehepymevo chupehekpe hemiapokure, ikatu ha@uicha hae ha hogay-gua oikove jejopyre ha teko marangatu ojerure hicha.Li hene movpa igure tekotev oegana, ha pva
okuevaerha ha oguerekvaer avei maaporepy mo-joaha ao pahapegua, hogaygupe ojehechakuaaha ra-mogua, jehepyme maapo hesiva tr ipeligrsovarehegua, ra ipukuvr rehegua pyharekue ha pytuuhara jave rehegua. Pete^chagua temiapre pete^cha aveiojehepymevaer.
a r t c u lo 93 .Mbpohpe @u pyyv ehegu
Estado ohechakuaa ha omokyrevaer empresa-kurapekova ome ramo imaapohara-kurape sueldo ri amuepytyv. Kova ndoikeihna umi jehepyme tapiaguvapeha amue pytyvngura li voi omo^vape.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
50/143
50
a r t c u lo 94 .emongui jehepyme ehegu
Oemoaete amaapvape noemongirivo imaapo-
hgui, li heva ohupityha peve, upicha avei ojehepy-mevo chupe virpe sapynte aemosr maevere.
a r t c u lo 95 .Seguidd socil ehegu
Lipe o^ne maapohra ha hogaygua oguerekovaerhakatuete seguro social. Oeehavaer kva ohupity ha-
@ua mayma tetygupe. Seguridad social ikatu o^ Estadotr particular r katu mokivva ppe tahae hava,Estado tapiaite oguerekvaer hespe. Viru ijatva se-guro social-pe @uar ndaikati ojeporu amue mape,o^vaer tapiaite ojepru hua@uicha hendpe; hetaveha@ua mante ikatu oemohenda o^ por ha@ume.
a r t c u lo 96 .Mbpoh joju ekosy eheguMayma omaapva Estado tr particular-pe @uaroguereko derecho ojapvo sindicato oikotevere upe-var permiso. Ko derecho ndohupyti Fueras Armadasha polica-kurape. Upeichaitnte avei umi oporomaa-pva ikatu ojapo ijatyha. Avavpe ndaikati ojejopy
oike ha@ua pete^maapohra atyhpe. Estado omoaeteha@ua pete^ sindicato ha pva oemo^ ha@ua hemiapotepe, tekotevta ojehai hra institucin del Estado upe-var o^vape, ha upvantema. Sindicato smyhyhra mo^ha iemoguata ojejapvaer democracia rekpe, lipeo^hicha; li avei omoaetvaer sindicato smyhraokui ha@ua imaapohgui.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
51/143
5
a r t c u lo 97 .e omejo ehegu
Sindicato-kura oguereko derecho omo^vo oondivegua
temiapor ha oemo^vo pete^ eme poromomaapo-hra ndive temiapo emoguatar. Estado oipytyvvae-r oe@uah ha@ua jekopytpe ha oiko ha@ua ejojao^ jave ontende maapohpe. Ikatu ojejerure mohe-ndahra pytyv.
a r t c u lo 98 .
Huelg h po po eheguMayma omaapva Estado ha particular-kurape oguerekoderecho ojapvo huelga, sapyante o^ramo ontendeimomaapohakura ndive. Upicha avei, oporomomaa-pva oguereko derecho ojokvo maapo umcha jave. Koderecho kova, huelga ha paro rehegua, ndohupytiFuera Armada ha polica-kurape. Lipe o^vaer mai-
chapa ojeporta ko derecho opoko ha@ua umi apopyopavave oikotevva rehe.
a r t c u lo 99 .Mbpopegu li emoee ehegu
Leikura emoaete, maapo, eangareko ha maa-poha pot^ rehegua, hae muruvichakura remiapo tee;
kova oguerekvaer hespe leikura remimo^ngue;haekura avei amevaer tekojopy umva umi li ae-momar ramo.
a r t c u lo 100 .Deecho g jegueeko ehegu
Mayma tetygua iderecho oguerekvo ga hekope-guva. Estado omohapvaer iaete ha@ua ko dere-
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
52/143
5
cho; ha upevar omoguatne temiapo ga emopurehegua, oikotevvape @uar, ipuaka ha@uicha hesehepmeme.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
Pehnge aa . Tet remijokuaipy rehegua
a r t c u lo 101 .Esdo-pe ombpovku ehegu
Mayma tet remijokui o^ tetygua remijokuaipy ramo.
Mayma paraguayo oguereko derecho omaapvo Es-tado oporomaapohpe tr ojupvo muruvicha ramo.Li rupi oemohenda porne mamo mampa ikatukuaaoemaapo Estado-pe @uar, tahae Judicial, poromoe,diplomacia, consular, arandu hypyve ha apokuaa reka, te-tygua pytyv, militar ha polica tr amue hicha.
a r t c u lo 102 .Deecho ogueekv Esdo-pe@u ombpv ehegu
Opaite omaapva Estado-pe @uar oguereko umi de-recho omo^va ko Leiguasu maapohrape, tekojojpeopaichagua emaapoha ndive, li heva ohupityha peve,opytarere tekorngatu ohupitmavaekue.
a r t c u lo 103 .Jubilcin ehegu
Li omohenda por vaer maichapa umi tet rem-ijokui ojejuilta tet remimo^my epytyv aeterehegua ryeppe, ojejapo ha@ua ko temiapo kva Es-tado eangarekpe, ha upvape teike avei maymva, to-
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
53/143
5
maapo rae hna omaapohicha Estado remijokuir.Li omoaetne juilacin ojoja ha@ua opaite ra, umiEstado-pe @uar omaapva gueteri hna rehe.
a r t c u lo 104 .Oemombeuveh kueeojeeekv h oegnv ehegu
Opaite omaapva Estado remijokui ramo, umi oju-pivaekue voto rupi jepeve, umi tet rrape omaapvaamue tet ndive, umi tet empresa heko jeheguvape
momaapva, ha amo ipahpe opaite ogana tapivaEstado-gui, omomevaer oguerekva ha oganvaquince da ahasa moyve ojupi hague ha oheja hagueguive imaapoha.
a r t c u lo 105 .Moki sueldo jeeekoku ehegu
Oimehichagua omaapva Estado remiguir ndaika-ti oguerekvo moki tr hetave maapo repy oo-ndive, ndahai ramo eporomoe repy.
a r t c u lo 106 .Esdo-pe ombpv esponsbilidd ehegu
Opaite omaapva Estado-pe @uar ndaikati ojehekivo
hemiapokugui. Ojehekoavy tr hemiapo vai ramoomaapohpe, hae omyatyrvaer jehepyme rupi; upi-cha avei Estado o^ta responsale omyengovia ha@ua upemaeavykue ha ikatu oho hemijokui ri upe rire.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
54/143
5 D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
Moakha ik . Derecho econmico haReforma Agraria rehegua
Pehnge a.
Derecho econmico rehegaa r t c u lo 107 .Mbpo he emumegu libed ehegu
Maymva oguereko derecho omaapvo omaapo-svape, hekopeguma guive, tekojojpe por. Oe-moaete opavavpe oemu jojvo. Ndojehejavaeri
avavpe omae monomaguasu, ha avei ojehupi haoemoguejvo hekope maerepy omohasvaeremu joja por. Viru poruka hepy ha maerepy opo-romyava eme, ohekojopvaeri li.
a r t c u lo 108 .Mbeepy gueogu jejoko ehegu
Opaite mae ojejapva tetppe, ha umi amue tetguihekpe por ojererva, ojegueroguatakuaa jejokoretet tuichakue javeve.
a r t c u lo 109 .Mbe ee eko ehegu
Oemoaete mae tee reko, ha li havaer mamo pe-
vpa, ojehechakuaa pype o^ha akrapur ha jeikoporrha tekoteveha ohupity opavavpe. Mae tee reko rehendojepokvaeri. Avavgui ndaikati ojepevo imaetee, ndahai ramo sentencia judicial rupi, ikatu jepe oje-pea tet ha tetygua oikotevramo, li rupive. Li aveiomoaetvaer jehepyme ojepea moyve, pete^ e-me ijra ndive, r katu sentencia judicial rupi, ndahairamo yvyguasu rekorei ikatva ojepea Reforma Agrariape@uar, heihicha li upevar o^va.
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
55/143
55
a r t c u lo 110 .Derecho mbae apoha ha apytu rembiapo rehegua
Opaite mae apohra, mae moepyrhra tr emu-
hra, hae hemiapokue jra tee, lipe o^hicha.a r t c u lo 111 .Empes Pblic eme picul-pe ehegu
Estado omohasta ramo pete^ empresa plica trimae o^va pype, sector privado-pe, omotenondvaerijogupe umi ipype omaapovakurape ha avei umi sec-
tor upe empresa ndive ojoajvape. Li hevaer mai-chapa oikta upe emotenonde.
a r t c u lo 112 .Esdo mbv ehegu
Estado mavaer opaite mae yvygupe o^va ijehe-gui voi, hidrocaruros, ha opaichagua mineral, tahae
hatva, hykva, tr ot^mva, ojejuhva tet tuichakue javeve; ndahaima guive ita, yvyrei ha cal-kura. Es-tado ikatu ome mvape tr umi empresa tet mae,imaevape ha ojehevape, apeguva ha tet amue-peguvape, oikuaa ha, oheka, ojepovyvy, ojoo ha ogue-noh ha@ua umi mae, oemeha ra peve chupekura.Lipe oemone^ne maichapa ojejapvaer ko mae
oupor ha@ua Estado-pe, umi empresa oemehpe hayvy jarakurape.
a r t c u lo 113 .Coopeiv-ku ehegu
Estado omokyrevaer ojejapo ha@ua cooperativa haamue hichagua joaju ojejapo ha@ua maerepy ha te-miapo techakuaar, oemopyrendva opytyvmpeha akrapu oondiveppe, ha vape oemoaetvaer
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
56/143
56
oiko ha@ua ijeheguiete ha poguype. Umi pyenda ypye-te omomaretva cooperativa reko, oemosaramvaertekomoe tet ojapva rupi.
Pehnge aa . Reforma Agraria rehegua
a r t c u lo 114 .refom gi embiek ehegu
Reforma Agraria hae pete^ mae tenondete omopyre-
ndva akrapu, okarayguakurape @uar. Upevarokarayguakurape oike aetne tet remiapoguasuakrapurme. Oemevaer yvy oeporomojoavyre,oemohapvaer viru jeporuka ha pytyv aporeko, te-komoe ha tesirme; oemokyrevaer cooperativaapo chokokura apytpe ha opichagua amue joaju;ha oeehavaerha hetave ha@ua maerepy, toei-
ndustrialisa ha ievende tojejapo hekpe ikatu ha@uaoakrapu opicha okaraygua.
a r t c u lo 115 .refom gi h okygukpu pyend ehegu
Reforma Agraria ha okaraygua akrapu oemopyre-
nda kovape:
1 O^vaer impuesto jepaga omokyreva okaraygupeoprodusive ha@ua ha omokangva yvyguasu jereko;oemoaetvaer umi yvyi ha tuichaiteva jerereko,ha ijra akrapu, ikatuhicha ha mamo ikatuhpe;
2 Ojejapo ha oemohenda porve vaer yvy jeporu ha e-mit reko, ani oemyai ohvo yvy, ha oeehavaeravei ajeprodusi pyaeve ha oeot hetave mae;
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
57/143
57D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
3 Oemokyrevaer aty emitr mich^va ha tuichai-teva;
4 Oemohendvaer okaraygupe; oeme chupe ijyvy
teer, hama guive Reforma Agraria-pe mae jarar haojechvaer opytaite ha@ua pete^ hendpe, o^pa tape haupicha avei oehekomoe ha oepohanouka ha@ua;
5 Oemo^vaer sistema ojehepyme por ha@uichachokokupe imaerepre;
6 Ojeporukvaer viru, hepyeteva ha oporopandyvare,
emitr tr myma emongakuaar;
7 Oepysyr ha oeangareko por vaer tekohre;
8 Oemo^vaer seguro agrcola;
9 O^vaer pytyv kua okaraygupe tenonderite umikua ga omyakvape;
10 Kua okaraygua oikvaer kuimae ndive pete^cha Re-forma Agraria remiappe;
11 Okaraygua maapohrape oehendvaer Reforma Agra-ria ojejapokuvo ha oemotenondvaer iorganiacinoepysyr ha@ua hemikotev, ijeykeko ha hemikuaa;
12 Oemotenondvaer tetygua Reforma Agraria remia-ppe;
13 Oehekomovaer chokokue hahogaygua ikatuha@uicha ikatupyry ha omaapo kyre tet akru-purre;
14 Ojejapovaer atyha ojekuaaha ha@ua yvy, ha ojekuaa
mapa oeotta umi yvy umvape;
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
58/143
58
15 Oemohapvaer epytyv o^ ha@ua emit ha mymaemongakuaa, ha ojejapo atyha katupyryr temiapo oka-raga rehega, ha
16 Oemokyrevaer okaraygua jeva pete^ hendgui amuehendpe, tetpre ojehechakuavo tetygua retakue, teko-tev vaite ha jeikoondive.
a r t c u lo 116 .Yvygusu ekoei ehegu
Ikatu ha@uicha opa ohvo meguekatpe umi yvyguasurekorei, li omavaer umi yvpa ome opu porha@ua kga, o^pa tekotev yvypra oasingva koku-re apytpe ha ojekuapa ojejapvaer okakuaa jojaha@ua temiapo emit, myma mongakuaa, yvykuraha industria rehegua; ha upicha avei ojeporpa heko-pete ha tekotev haichaite umi mae omeva ijehegui
voi ha oeangarekpa tekohre. Ojepea ha@ua ijra-gui umi yvyguasu rekorei, tekotevva Reforma Agraria-r,asvaer li pete^te^vare ha ojehepymevaer hae hei-hicha, maichapa ha arakapa.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
Moakha k . Tet emboguatarrehegua Derecho ha Deber
a r t c u lo 117 .Deecho e embogu ehegu
Tetyguakura, kua ha kuimava pete^cha oguerekoderecho oikvo tet emoguatpe, ijeheguiete tr
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
59/143
59D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
amue rupi, heihicha ko Leiguasu ha leikura. Oe-mohapvaer kua oike ha@ua umi tet remiappe.
a r t c u lo 118
.Voo mo^ ehegu
Muruvichakura jeporavo hae tetygua remiapor teeha hemiapor katu. Omopyrenda democracia rekpe;oguata voto rupive, ha pva hae maymva remiapor,jejopyre, jejokuaire, mvarepa, pete^chapa; voto jepa-pa oikvaer tesarekohra renondpe, ha umi ojeporav-
va ojepoka voto retakure ha oikvaer joja rame.
a r t c u lo 119 .Voo mo^ yh mich^vvpe ehegu
Umi partido poltico, umi sindicato ha organiacin so-cial smyhyhra ojeporavo ha@ua, ojejapovaer yvateojee haguichante avei.
a r t c u lo 120 .Povoku ehegu
Hae poravohra voto rupi mayma Paraguayi oikvaParaguipe, oemojoavyre, omotma guive 18 ary.Mayma tetygua, ikatuhicha oiporavo muruvichar, ika-tu avei ojeporavo maevichagua jejokore, ndahaima
guive umi o^va ko Leiguasu ha amue Leikurape. Pytaguaoikoitva ko tetme oguereko avei derecho ovotvo mu-nicipalidad-kuera smyhyhra emo^me.
a r t c u lo 121 .refeendum ehegu
eporanduguasu li rupive ojapva Congreso, ikatu oe-moaete tr nahniri. Li oe vaer hese.
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
60/143
60
a r t c u lo 122 .epondugusu pogupe hov ehegu
Ndaikati oiko eporanduguasu kovare:
1 Jekopyty amue tetngura ndive, ha eme oikvahendivekura;
2 Jepea ijragui imava;
3 Tet pysyr;
4 Yvre emo^ maicha pevpa ojeguerekokuaa tui-
chakupe;5 Impuesto emyaty rehegua; avei tet viru ha anco-kura
remiapo rehegua; viru ojeporukva Estado-pe; tet pre-supuesto guasu; ha
6 Jeporavoguasu tetpypegua, departamento ha municipio-pe ojejapva.
a r t c u lo 123 .Tetygua ikatuha omoepyr li apo rehegua
Ojehechakuaa umi ovotakuavape okuvo ijehegui haomo@uah Congreso-pe lir. Lipe havaer mai-chapa upva o@uahvaer ha movy poravohrapaomo^vaer hese hra.
a r t c u lo 124 .Pido Polico-ku eko h embipo ehegu
Partido poltico-kura hae mva li renondpe. Ijvaeripype opaichagua tetygua, ha hemiapor hae: oipytyvmuruvichar emo^me, omohape Estado remiaportet tuichahicha ha ipehnguehicha; ha oipytyv te-tygua ehekomope.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
61/143
6
a r t c u lo 125 .Joju polic pegu ekos ehegu
Mayma tetygua oguereko derecho ojoajvo jejopyre
Partido ha movimiento Poltico appe, oipytyv ha@ua,democracia ojerure hicha, muruvichar jeporavpe, koLeiguasu ha amue likurape o^hicha; avei omohapeha@ua Estado-pe hemiapor. Li oevaer Partido hamovimiento Poltico-kura emohenda ha emonguerehe ikatu ha@uicha oguata democracia heihicha. Juemante kuatia rupive oipeakuaa Partido ha Movimiento
Poltico-kuragui imva reko li renondpe.
a r t c u lo 126 .Pido h Movimieno-ku ikuv ojpo ehegu
1 Oepytyvuka virpe tr hemiapor emohappeatyha r Estado pytaguvape;
2 Ojapo joaju ojeporu ha@uicha marete poltica appe;ha
3 Oemo^ omyengovia ha@uicha maretpe tekos hatekui tetygua remimo^mva tr omo^ peligro gupeReplica rekove.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
Moakha ki . Tembiapor tee rehegua
a r t c u lo 127 .Li emoee ehegu
Mayma yvypra ojapvaer li hava. Ikatu ojee ojee-sva lire, ha katu ndaikati ojee ojejapo ha@ua he-miapoukapy.
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
62/143
6 D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
a r t c u lo 128 .Opvve embipo ienondevehh pyyv o^veh ehegu
Maeveichavr umi pete^te^va remipota ndosakuaiopavave remipota ri. Mayma tetygua oipytyvvaeroho por ha@ua ko tet, ha ojapvaer katuete umi te-miapor tetyguahicha li oitva hiarikura.
a r t c u lo 129 .Sevicio Mili ehegu
Mayma Paraguayo oemosakoi ha oearmvaer oi-pysyr ha@ua tet. Pevar oemo^ servicio militar oli-gatorio. Lipe hevaer maeichaitpa ojejapta kotemiapor kva. Servicio militar apokuvo oemoaj-vaer tekovereko. Ha orairguasu mae ndoikr, ndai-pukuvevaeri dse jasgui. Kua ndojapvaeri ServicioMilitar, oipytyv peve vaer, tekotevr, orairguasu
aja amue tet ndive. Umi oikuaaukva hemireroviapyndohejaiha chupe ojapo, umva ojejokuivaer amuehenda tekoteveha rupi. Oemoheko ha aemoguatvoko derecho, ndojejapvaeri chugui tekojopy ha ndaipo-hyivvaeri servicio militar-gui. Ndaikati ojejapo serviciomilitar lipe o^va, tr pete^ mva r entidad privadaprovechornte. Lipe o^vaer pytaguakura pytyv rehe-ga tet psrme.
a r t c u lo 130 .te pysyhe ehegu
Umi oorairvaekue Chkope ha amue tet ndiveorair oiko jey ramo, tet pysyrpotvo, umva oje-hecharamo ha oemomaeguasvaer, oemo^vaerchupekura pensin oiko ha@ua jejopyre, itenond-
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
63/143
6
vaer tesi angarekpe, ha pva rentevaer. Virujehupitpe opytvaer hekovia ramo hemirekore mitaky tr o^mava; kope oikvaer avei umi oman-
mavaekue emoare ko Leiguasu os moyve. Ndoje-pokvaeri temime oemo^va tet pysyrharpe rehe,ha oemevaer ojekuaa rehe voi haeha chakore. Umioliviano prisionero-kuva, ijeheguiete opytaitvaekueko tetme chakoreichantnte avei ojeguerekvaer viru
jehupitpe ha tesi angarekpe.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
Moakha kii. Jeroviaukakura Leiguasupegua rehegua
a r t c u lo 131 .Jeoviukku ehegu
Ojeporu aete ha@ua maymva derecho o^va ko Leigua-spe, oemo^ avei jeroviaukakura hysiva ko moakhakvape; li omohapvaer ijeporu.
a r t c u lo 132 .Ohov Leiguse ehegu
Corte Suprema de Justicia ipokatu havo o^merava li
ha o^vva temiapoukapy jue-kura oguenohvaekue,ndohoiha Leiguasre. Omoguatvo kva ko temiapo,nosvaeri ko Leiguasu ha li havagui.
a r t c u lo 133 .Hbes Copus ehegu
Kva ko jeroviauka ikatu ojerure tapicha ojejopva, ije-hegui tr amue rupi, tekotevre ome pokatu upe-
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
64/143
6
var; oimerava jue de 1ra. Instancia-pe ikatu ojerureko jeroviauka. Haeas Corpus ikatu ojerure:
1 Sapyarer @uar: kva rupi, o^merava tapicha, ohe-
chr oemonamta katueteha maretpe, ojerurekuaaoehesaijo por ha@ua ikatpa aete oiko hese pe haeoimova; ikatu avei ojerure jue-pe opi ha@ua pe teko-jopy o^va hiri;
2 Moyrhra: kva rupi, oimerava tapicha oemonam-vaekue hekope, ikatu ojerure oemyatyr ha@ua
muruvicha jejavykue. Jue hevaer ojereru ha@uahendpe pe detenido muruvicha imonamihare ma-randu reheve; pva oikvaer mokipa irundy aravoahasa moyve ejejerure hague guive. Ndojereri ramoJue rendpe, kva ohvaer detenido o^ hpe ha up-pe omohapvaer tekojoja, ku ojereru ramo guichahendpe pe detenido, muruvicha marandu reheve.
Ndaipri ramo marehepa oemonamrae pe mva-pe lipe heihicha, opoiukvaer chugui pyaepor; o^ramo kuatia pe emonamir omevaekue pete^ Jue,ojererahaukvaer kvape kuatiakura detenido rehe-gua; ha
3 Genrico: kva rupi, oimerava tapicha ikatu ojerure
oemyatayr ha@ua oikvaekue hese, oemonami rupi,tr oikomovaekue hese, ndahaima guive pete^vaumi moki kso tenondeve ojehechvaekue. Upichaavei, ko jeroviauka ikatu ojejerure ojejopy vai ramo pet^tapichpe omyai ha@uicha hete, iak tr heko por,
jepmo leitre oikrae iemonami.
Li omohape ha hevaer maeichaguaite HaeasCorpus pa o^ta ha haekura ikatvaer ojeporu Esta-
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
65/143
65
do de ecepcin aja avei. Iemoguata pyae, mykyha revaer ha ikatvaer voi Jue omoguata avaveojerurere.
a r t c u lo 134 .ampo ehegu
Maymva tekove oimo ramo oikoha hese mae vaitr ohecha ramo oikta katuete hese, tr ojepetachugui iderecho tr jeroviauka o^va ko Leiguasu haamue lipe, o^gui pete^ muruvicha tr muruvicha
ojapva mae hendape, tr ndojapiva ojapvaer,ha ndaikati ramo Jue omohenda ikso jepiveguicha,tekotevgui ojehecha pyae oiko moyve ivava, ikatuojerure Amparo Jue upevar o^vape. Temiapo upvapyae, myky ha revaer ha ikatvaer omoguata te-tygua aty, upeichavaerha hei ramo lipe. Jue oguere-kvaer pokatu oipysyr ha@ua derecho tr jeroviauka,
tr omohenda jey ha@ua oes ramo li rapgui. Umvaoiko ramo jeporavor rehegua rehe, tr organiacinpoltica rehe, jue oguerektava pokatu, haevaer jus-ticia electoral-pegua. Amparo ndaikati ojejerure juiciomytpe ni rgano Judicial-kura remiapo contra-peni umi li appe. Li omohapvaer aporeko kovarehegua. Jue heva Amparo jerurpe, ikatu ojehecha
jey ha oemoamue avei.
a r t c u lo 135 .Hbes D ehegu
Mayma Tekove ikatvaer oikuaa marandu ha dato-kurahesegua tr herekopy imava rehegua o^va umi Re-gistro ocial tr privado-ha rupi; ikatvaer avei oikuaamaichapa ojeporu umi mae ha maerpa ojeguereko.Ikatu ojerure jue upevar o^vape oemopyahu, oe-
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
66/143
66
moamue tr oemyaipaite ha@ua umi marandu ha dato-kura no^ri ramo hekpe tr opokta ramo iderchore.
a r t c u lo 136
.Juez-ku ikv ojpo h hov heseku ehegu
Jue oguerekva pokatu ndaikati ohechagvo recursoojejerurva chupe umi artculo kva moyve o^va hei-hicha. Ndohechasi ramo maevere, oenjuicivaerupvare ha tekotev ramo, oemongivaer.
Jue hevaer avei hemiapoukappe mamo mevpa
oho muruvicha jejavykue ha ojejuhu ramo maevai apope tekoavpe, amonamiukvaer mae vai apoharpeha ojapvaer tekotevva oemoaete ha@ua pe res-ponsailidad. Oguereko ramo pokatu omoepyrvaersumario omyesak ha@ua mae vai apokue ha omo-mevaer Ministerio Plico-pe, r katu omoha-svaer kuatiakura hesegua hapicha jue ipokatvape
omosyryry ha@ua upe temiapo.
D E R E C H O , D E b E R H A G A R A N T A - K U R A R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
67/143
67
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
68/143
68
Tet Rekui emohenda rehegua
Vore ww
T E T H A E S T A D O R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
69/143
69
tepys p . te h Esdo ehegu
Moakha i.
e ropytakura reheguaa r t c u lo 137 .Leigusu pukpv ehegu
Replica li pav hae Leiguasu. Constitucin, e-memyre amue tetngura ndive, oemoe^ ha oe-moaetvaekue, leikura Congreso remimo^ngue ha
temiapoukapy oemoe^vaekue avei upe rire, kovahae derecho positivo Paraguipe ha ojererekvaerovalekupe kope hysi hicha. Oimerava omoa-muesva kva ko temimo^my tape omo^va Leiguasurehe oguatare, ojekoavy ha hemiapo vaikure, liohekojopvaer chupe. Ko Leiguasu ndopytareivaerioemomar hague rehe marete rupive tr ojehejarei-
se ramo hape tee rupi. Ndaikati oemovale mae-vichagua temiapoukapy ha temiapokue opuva koLeigas rehe.
a r t c u lo 138 .Oden judico epysy ehegu
Mayma tetygua ikatu ojepytaso, opaite mae ohupitva
reheve, umi hekope tets ojapyhva renondpe. Oi-merava tr tekove aty, tahae hava rrape, o^r koLi Guaspe, ojapyhy ramo tets, ndaikati omovalehemiapoukapy ha upvare, tetygua iderechope porikatu opu hesekura ha ndojapi haekura heva. Tetamuekura ojokupytva oimerava mare umi mare-tpe ajapyhvaekue tets ndive, ndaikati upe rire omo-hra umi temiapor omoir hague, ojopy ha@ua tetParaguipe omoaete ha@ua umi e memyre.
T E T H A E S T A D O R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
70/143
70
a r t c u lo 139 .te eko echukh ehegu
Kova hae tet Paragui mva reko rechaukaha:
1 Tet Poyvi;2 Tet Raangavoaha (sello)
3 Tet Praheigas.
Lipe oemo^ne maeichagua vaerpa ha maicha-pa ojeporne umi tet mva reko rechaukaha o^va upe
Congreso General 25 de Noviemre de 1842 remia-poukappe.
a r t c u lo 140 .engu ehegu
Paragui hae tet hemikuaa arandu heta ha iemokiva. Estado e tee hae castellano ha guarani. Li-
pe havaer maichapa ojeporta mokivva. Maymaypykue emoare e ha opaite imovyvva e haetet remikuaa arandu avei.
Moakha ii . Tet ambue ndiveomoir reko rehegua
a r t c u lo 141 .te mbue ndive eme ehegu
Umi eme amue tet ndivegua oemoaete por haoemone^vaekue li rupi, hesegua kuatia oemohasma-va ojupe, opyta avei tet leikura apytpe ha oemohe-ndne ko Leiguasu omohendahicha artculo 137-pe.
T E T H A E S T A D O R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
71/143
7
a r t c u lo 142 .eme emondoo ehegu
Umi eme amue tet ndive, derecho humano rehe-
guva ndaikati oemondoro oimehicha rei, ojejap-mantevaer Leiguasu emyatyrr aporeko rupive.
a r t c u lo 143 .Tet ambue ndive omoir reko rehegua
Tet Paragui iomoir rekpe omoaje derecho inter-nacional ha ojehekomojoja ko mae rupive:
1 Tet jeiko poguype;
2 Tetngura jeiko ijehegui;
3 Tetngura omojoja por;
4 Tetngura opytyv ha temiappe omoir;
5 eangareko derecho humano-re;
6 Ysyryguasu ojepysva heta tetre jeporu joja;
7 Tetngura jeike ojohekovpe; ha
8 Opichagua dictadura, tet oporojopva ha imperialismo,geror.
a r t c u lo 144 .oi mboove ehegu
Paragui omotove aete orair, ha katu omone^ tetepysyr hekopeguva. Upva nomyari derecho haememyre, oguerekva Organiacin de las Nacio-nes Unidas ndive, Organiacin de Estados Americanosndive, tr umi tet omoir remiapo ndive.
T E T H A E S T A D O R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
72/143
7
a r t c u lo 145 .te igu leiku eko ehegu
Tet Paragui, jojpe por amue tetngura ndive,
omoaje leikura o^va tet ri jey ogarantiva dere-cho humano, tekoguapy, tekokatu, opytyv akrapur,tekuipe, mae jererekpe, jeiko ondivpe ha arandukuape. Ko mae oiko ha@ua oemo^vaer ooememokive Cmara Congreso pegua, tetave tee rupi.
Moakha iii . Tetygua reko haCiudadana rehegua
a r t c u lo 146 .teygu ee ehegu
Paragao tr paragaa teete hae:
1 Opaite onacevaekue tetppe;
2 Mva isy tr itva paraguayo-va, onacvaekue omaa-po jave Estado-pe @uar tet amupe.
3 Isy tr itva paraguayo-va, onacvaekue amue tetme,ovo Paraguipe opytaite; ha
4 Umi mit ojejuhu reva tetpre, ojekuaava itva ha isy.
Oemoaete paraguayo-ha, pe peh mohapyhpeo^va, oikuaauka hagure ipyapy, omoty vove 18 aos.Nomoti ramo gueteri katu, tva tr isy ikatu oehese, upi hae okakuaapa rire omoaete.
T E T H A E S T A D O R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
73/143
7
a r t c u lo 147 .Mv eygu jepeku ehegu
Mavave Paragui emoare tegui ndaikati ojepevo
inacionalidad, ikatu jepe hae orrenuncia ijeheguietechgi.
a r t c u lo 148 .Deecho embopgui ehegu
Pytaguakura ikatu oemoparagui naturaliacin rupi;ohechaukma guive ko mae pe hysiva:
1 Okakuaapamaha;
2 Oikmaha igure tres aos ko tetme;
3 Omaapomaha ko tetme o^merava mape; ha
4 Teko por, lipe heihicha.
a r t c u lo 149 .Ncionlidd he eheguNacionalidad heta ikatu ojeguereko eme rupiamue tet ndive. Ikatu avei, upicha hegui pytaguaret Leigas.
a r t c u lo 150 .Ncionlidd e jepy ehegu
Umi Paraguio naturaliado ikatu opyta jey inacionali-dare iporeramo kogui, oire marepa, tres aosaja pukukue, upicha her Jue, tr ojapyhy ramo ije-hegui amue nacionalidad.
T E T H A E S T A D O R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
74/143
7
a r t c u lo 151 .Ncionlidd honoi ehegu
Pytaguakura oipytyv aete vaekue Paraguipe, ikatu
ojehechakuaa potvo, li rupi oeme chupekura na-cionalidad honoraria.
a r t c u lo 152 .Ciuddn ehegu
Hae cidadano tr cidadana:
1 Tekove paragui teetva, dieciocho aos omoty guive;ha
2 Tekove oemoparaguivaekue naturaliacin rupi, oha-sa rire aos oeme hage chpe pe nacionalidad.
a r t c u lo 153 .Ciuddn jepou jejoko ehegu
Ojejoko ciudadana tetygugui:1 Ojejapyhr amue nacionalidad, no^rima guive ekua-
avejoja hesegua;
2 Juicio rupi ojer upe mva hasyha iakme ha ndaika-tuiha upvare ojapo maeve ijeheguiete;
3 O^ro tekos reheve, Jue ome rupi chupe jeheko jopy.Ciudadana jejoko opa, opr avei umi causa hesegualipe oemoysiva.
a r t c u lo 154 .Pode Judicil oie ikv ojpo ehegu
Lipe o^vaer maicharpa ikatu ojejapyhy naciona-lidad ha avei maicharpa ikatu ojejoko ciudadana.Poder Judicial aoite oguerekta pokatu kova maeomohenda ha@ua.
T E T H A E S T A D O R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
75/143
75
Moakha ij . Tet Yvyemohenda rehegua
Pehnge a.
Apoukapy opaichagua rehegua
a r t c u lo 155 .te yvy pukpv h embohskumbue ke ehegu
Tet Paragui yvy arakaeve ndaikati oemevo, oe-
mohasvo amue okre, ojeporukvo, ha maeveicha-vr ojehejvo, tasapynte jepe, mavave tet amupe.Umi Estado oguerekva tet Paragui ndive relacionesdiplomticas ha umi tet atyha o^hpe avei hae, ikatuojogua kope yvy vore oikotevva omopu ha@ua ipypega irrepresentacin-kura rendagu, ha upva ojejap-vaer lipe heihicha. Upicha ramo jepe umi yvy peh
akinte opyta tet puakapav pogupe.
a r t c u lo 156 .Esdo smbyhy emohend ehegu
Ikatu ha@uicha oesmyhy ha oemoguata Estado,tet yvy oemojoa Departamento ha Municipio-pe, hava ko Leiguasu ha leikura haiha peve oikvaer ijehe-
gui iemoguatpe, ha hekor emo^me ha ijeheguieteoipuru hagu opaite mae oguerekva.
a r t c u lo 157 .Cpil ehegu
Tva Paraguay hae tet Paragui tavaguasu ha Estadopokatukura renda. Hae pete^ municipio, o^va mavavedepartamento-pe. Lipe o^vaer mamo mampa ijapy.
T E T H A E S T A D O R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
76/143
76
a r t c u lo 158 .Sevicio eme @uv ehegu
Departamento ha municipio-kura ryeppe oemo^tar
apopyr ohupitva tetygua maymavpe, upe guive oe-moguata ha@ua, li rupive oemo^vaer.
a r t c u lo 159 .Depmeno h municpio-ku ehegu
Oemo^ yptar, ha avei oemojoaju tr oemo-amuta ramo Departamento ha itavaguasukura,
municipio ha distrito-kura, li rupive ojejapvaer,ojeguerekvo tesa renondpe maichapa o^ iakra-pume, yvypra retakue ipype ha tekoha rekpe, kuaa-ha rechaukapy ha temiasakupe.
a r t c u lo 160 .regin-ku ehegu
Departamento-kura okatu ojoaju ha ojapo hikui regin,upva rupive ikattar oakrapu pyaeve umi comu-nidad hyeppe o^va. Li hevaer maichapa upvaoikta ha okuta.
Pehnge aa . Departamento-kura rehegua
a r t c u lo 161 .Depmeno smbyhyh ehegu
Departamento oismyhvaer pete^ Tekuaitra ha pete^Junta Departamental. Kovape oiporavo ha omo^vaertetyguakura upe departamento pegua ivto rupive,
jeporavo guasu tetppe oiko jave, ha o^vaer hemia-ppe cinco aos pukukue. Tekuaitra hae upe Depar-tamento-pe Poder Ejecutivo rrape omoguatva tet
T E T H A E S T A D O R E H E G U A
-
8/6/2019 Constitucin Nacional del Paraguay en Guarani - PortalGuarani.com
77/143