college 7: stemvorming en geluid •eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische...
TRANSCRIPT
![Page 1: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/1.jpg)
College 7: Stemvorming en Geluid
• Eerste uur: bouw van de larynx
aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming
stemvorming en fonologie
• Tweede uur: parameters geluid
bron-filter theorie
spraakmachines
![Page 2: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/2.jpg)
Bouw van de Larynx
![Page 3: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/3.jpg)
Anatomie van de larynx
![Page 4: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/4.jpg)
Anatomie van de larynx
![Page 5: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/5.jpg)
thyroid
epiglottis
cricoid
trachea
hyoid
Anatomie van de larynx
![Page 6: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/6.jpg)
glottis
thyroid
cricoid
arytenoid
Anatomie van de larynx
![Page 7: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/7.jpg)
Anatomie van de larynx
![Page 8: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/8.jpg)
Anatomie van de larynx
![Page 9: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/9.jpg)
arytenoiden
cricoid
glottis
thyroid
epiglottis
cricoid
trachea
hyoid
stembanden
thyroid
thyroid
cricoid
arytenoid
Anatomie van de larynx
12
4
35
![Page 10: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/10.jpg)
Anatomie van de larynx
![Page 11: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/11.jpg)
Anatomie van de larynx
![Page 12: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/12.jpg)
Anatomie van de larynx
![Page 13: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/13.jpg)
Biologische functie larynx
• toevoer/afvoer lucht-longen
• verhinderen dat voorwerpen in de longen komen
• verwijderen van voorwerpen die per ongeluk in de luchtpijp zijn gekomen
![Page 14: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/14.jpg)
Bij mens nevenfunctie: stemvorming
• Door het periodiek open en dicht gaan van de glottis: periodieke variatie in de luchtdruk in de mond-keelholte
Zichtbaar gemaakt m.b.v. stroboscopisch licht
![Page 15: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/15.jpg)
Stemvorming
![Page 16: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/16.jpg)
Stemvorming
![Page 17: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/17.jpg)
Anatomie van de larynx
![Page 18: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/18.jpg)
Wat drijft de stemvorming?
• Mogelijkheid 1: De individuele openingen en sluitingen van de glottis worden direct door zenuwprikkels aangestuurd
Geprepareerde larynx
![Page 19: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/19.jpg)
• Waarom is de glottale cyclus niet het gevolg van directe aansturing d.m.v. zenuwimpulsen?
– Hoge frequenties zenuwimpulsen zouden dan bereikt moeten worden
– Het blijkt mogelijk stemvorming te krijgen in een geprepareerde menselijke larynx
Wat drijft de stemvorming?
![Page 20: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/20.jpg)
• Mogelijkheid 2: De aerodynamisch-myoelastische theorie
Wat drijft de stemvorming?
![Page 21: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/21.jpg)
• De glottale cyclus is het gevolg van:
– drukvariaties aan weerszijden van de glottis– spanning van de stembanden – het Bernoulli-effect
http://www.youtube.com/watch?v=olVJzVadiFs
Wat drijft de stemvorming?
![Page 22: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/22.jpg)
Stemvorming volgens de Aerodynamisch-Myoelastische
theorie (Van den Berg 1958):
1. subglottale druk loopt op en leidt tot opening van de glottis
2. lucht ontsnapt door de geopende glottis Bernoulli-effect en verlaging van de subglottale druk
3. Sluiting van de glottis doordat kracht van laryngale spieren > kracht a.g.v. subglottale druk
![Page 23: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/23.jpg)
Globale kenmerken: stemkwaliteit
• normale fonatie vs. geen fonatie
• fluisterfonatie
• kraak/kraakstemfonatie
• falsettofonatie
![Page 24: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/24.jpg)
• Welke factoren bepalen de gemiddelde grondfrequentie waarmee de stembanden trillen (en daarmee de toonhoogte)?– fysiologie– sociale conventies (vnl. ondergrens bij
vrouwen)– spreekstijl (a.g.v. attitude, akoestische
omstandigheden)
Globale kenmerken: toonhoogte
![Page 25: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/25.jpg)
Globale toonhoogte, geslacht, en leeftijd
050
100150200250300350400450
1 4 7 10 14 18 22 32 42 52 62 72 82
Leeftijd in jaren
Gem
idd
eld
e to
on
ho
og
te in
H
z
Am. KinderenNed. meisjes/vrouwenNed. jongens/mannen
![Page 26: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/26.jpg)
Globale toonhoogte en cultuur
170
180
190
200
210
220
230
240
Jap. Am-E Zwe Nl.
Taalgemeenschap
Gem
idd
eld
e g
ron
dto
on
(H
z)
![Page 27: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/27.jpg)
Segmentele kenmerken
laryngale kenmerken
stemhebbendstemloos
toonhoogte stemkwaliteitaspiratie
![Page 28: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/28.jpg)
Stemcontrasten in obstruenten
stemhebbende obstruenten
• gesloten, maar niet stijf aangedrukte stembanden
• relatief slappe stembanden
• verlaging van de larynx ( implosieven)
• verslapte wanden van farynx/gehele spraakbuis
![Page 29: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/29.jpg)
stemloze obstruenten
• gespreide of juist stijf aangedrukte stembanden
• relatief strakke stembanden
• enigszins verhoogde larynx
• verstrakte wanden van farynx/gehele spraakbuis
Stemcontrasten in obstruenten
![Page 30: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/30.jpg)
Stemfonologie
Hindi
stemloos pal ‘zorgen voor’
stemloos geaspireerd al ‘lemmet’
stemhebbend bal ‘haar’
stemhebbend geaspireerd al ‘voorhoofd’
Koreaans
stemloos pul ‘vuur’
stemloos geaspireerd ul ‘gras’
stemloos fortis ul ‘hoorn’
![Page 31: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/31.jpg)
Owerri Igbo (van vocaal- en tooncontrasten is geabstraheerd)
stemloos ‘dragen’
stemhebbend ‘rijk worden’
stemloosgeaspireerd
‘knijpen’
stemhebbendgeaspireerd
‘pellen’
stemhebbendimplosief
‘dansen’
stemloosimplosief
‘verzamelen’
Stemfonologie
![Page 32: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/32.jpg)
Toon, intonatie: het talig gebruik van toonhoogte
• Melodisch (betekenisverschil door verschillen in melodie):
• accentfunctie
• markeringsfunctie
![Page 33: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/33.jpg)
Fonologisch gebruik van melodie
Fonemisch gebruik van toon in het Shanghai-chinees:
a) b)
![Page 34: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/34.jpg)
Melodie als zinsaccent
![Page 35: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/35.jpg)
De transcriptie van toon en intonatie
Methode 1:signaal + toonhoogte
transcriptie
[ ]
![Page 36: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/36.jpg)
Methode 2:signaal + toonhoogte
transcriptie
[]
L+H* L-H%
De transcriptie van toon en intonatie
![Page 37: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/37.jpg)
Geluid
• Geluid: trillingen van voorwerpen die door een medium (meestal lucht) worden voortgeplant en m.b.v. het gehoororgaan kunnen worden waargenomen
![Page 38: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/38.jpg)
• Geluid manifesteert zich als verstoringen van de barometrische (lucht)druk
• Een zuivere (of enkelvoudige) toon is periodiek, d.w.z. na T sec (een vaste tijd) is de verstoring van de barometrische druk exact hetzelfde; na T sec voert het trillende punt precies dezelfde beweging uit (periodieke trilling)
• zuivere toon komt nauwelijks voor (stemapparaat)
Geluid
![Page 39: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/39.jpg)
enkelvoudige golven
![Page 40: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/40.jpg)
Oscillogram
Een oscillogram is een registratie van de luchtdeeltjestrilling als een functie van de tijd
![Page 41: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/41.jpg)
Parameters Geluid
Fysische grootheden Psychofysische groothedenmeetbaar sensatie
amplitude (A) (dB) luidheidmax.waarde die de geluidsdruk aanneemt (max.uitwijking)
periode (T) (sec) duur
de tijd waarin het patroon zich herhaalt
frequentie (F) (Hz) toonhoogteaantal trillingen per seconde
![Page 42: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/42.jpg)
trillingstijd & amplitude
grondperiode
amplitude
![Page 43: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/43.jpg)
Decibel (dB)
• Eenheid van geluidsterkte. De amplitude of het volume of het niveau van een signaal wordt weergegeven in dB.
• 0 dB geeft de grens van het hoorbare aan.• 130 dB is de pijngrens.• Een normale spreekstem zit op 65-70 dB.
![Page 44: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/44.jpg)
![Page 45: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/45.jpg)
Hertz (Hz)
• Meeteenheid voor frequenties, gemeten in trillingen per seconde.
• 1 Hertz is 1 trilling per seconde• vaker gebruikt: eenheid Kilohertz (kHz): veelvouden van
1000 Hz
Hoog: > 5 k; Laag: < 100 Hz
![Page 46: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/46.jpg)
Waarneming geluid
• Gebied waarbinnen mensen geluid kunnen waarnemen is grofweg tussen 20 Hz - 20 kHz
• Het ‘klankspectrum’ neemt met het ouder worden af: een gemiddelde is ongeveer 40 Hz - 15 kHz
![Page 47: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/47.jpg)
Waarneming geluid
• In frequentie toenemende sinusgolf
• 50-500 Hz• 500 Hz - 5k• 5 - 10k• 10 - 15k• > 15k
![Page 48: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/48.jpg)
![Page 49: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/49.jpg)
Geluid
Infrasoon Geluid ultrasoon
F < 20 Hz 20 Hz < F < 20 kHz F > 20 kHz
![Page 50: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/50.jpg)
Geluid
Infrasoon Geluid ultrasoon
F < 20 Hz 20 Hz < F < 20 kHz F > 20 kHz
puls (< 1/20 sec) stationair geluid
• voorbeeld puls: plofklanken: [p,t,k,b,d,]
![Page 51: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/51.jpg)
Geluid
Infrasoon Geluid ultrasoon
F < 20 Hz 20 Hz < F < 20 kHz F > 20 kHz
puls stationair geluid
enkelvoudige toon samengestelde trillingen(bevat 1 frequentie) (gelijktijdig meerdere frequenties)
• voorbeeld enkelvoudige toon: sinustoon• hier: 440 Hz (A)
![Page 52: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/52.jpg)
Geluid
Infrasoon Geluid ultrasoon
F < 20 Hz 20 Hz < F < 20 kHz F > 20 kHz
puls stationair geluid
enkelvoudige toon samengestelde trillingen
samengestelde toon ruis (bevat grondtoon + boventonen) (alle mogelijke frequenties komen voor)
F0 + boventonen 2F0;3F0 … onregelmatig trillingspatroon
• voorbeeld ruis: fricatieven: []
![Page 53: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/53.jpg)
Klankkleur
![Page 54: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/54.jpg)
Grondtoon
• De laagste frequentie in een samengestelde golfvorm.
![Page 55: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/55.jpg)
Boventonen
• Trillingen van frequenties die een meervoud zijn van de grondtoon
![Page 56: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/56.jpg)
Spectrum
• Spectrum geluid: opbouw van de basisfrequenties (bepaalt klankkleur)
• Iedere samengestelde trilling met een frequentie F is te beschouwen als een som van harmonische trillingen met frequenties F, 2F, 3F, etc.
• F=grondtoon (1e harmonische)• 2F = 1e boventoon (2e harmonische)• 3F= 2e boventoon (3e harmonische)
![Page 57: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/57.jpg)
Spectrum
• opbouw van de basisfrequenties (momentopname); een plaatje waarin de frequentie en de amplitude tegen elkaar worden uitgezet
Ampl
Freq grondtoon (F0)
![Page 58: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/58.jpg)
golf & golfspectrum
![Page 59: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/59.jpg)
samengestelde golven
![Page 60: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/60.jpg)
Functie van drie systemen: het bron-filter model
Bron - Filter
energiebron geluidsbron filter
subglottalestructuren
glottalestructuren
supraglottalestructuren
anatomie
functie
![Page 61: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/61.jpg)
KlankkleurBron Filter Theorie
![Page 62: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/62.jpg)
[a]
![Page 63: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/63.jpg)
samengestelde golven
Niet alle samengestelde golven zijn periodiek
![Page 64: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/64.jpg)
aperiodieke golven
![Page 65: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/65.jpg)
spectrum & spectrogram
Een verzameling van opeenvolgende spectra van een signaal waarbij de relatieve intensiteit in grijstinten is weergegeven heet een spectrogram
![Page 66: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/66.jpg)
[a]
![Page 67: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/67.jpg)
Vocaal - Fricatief - Vocaal
![Page 68: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/68.jpg)
Vocaal - Fricatief - Vocaal
![Page 69: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/69.jpg)
Vocaal - Plosief - Vocaal
![Page 70: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/70.jpg)
Spectrogram lezen
![Page 71: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/71.jpg)
Geluid bewerken:Equalisatie
![Page 72: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/72.jpg)
Equalisatie (EQ)
• De afstelling van een frequentieweergave in een audiosignaal om de gewenste klank te krijgen
• Een equalizer kan bepaalde frequenties afsnijden of opwaarderen.
• Dit gebeurt met behulp van filters
![Page 73: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/73.jpg)
Parametrische Equalisatie (EQ)
![Page 74: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/74.jpg)
Gefilterde Spraak
• Spraak gefilterd beneden 1600 Hz• Spraak gefilterd boven 1600 Hz
![Page 75: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/75.jpg)
![Page 76: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/76.jpg)
Dips in frequentiegebieden
• boer buur bier compleet signaal• roos reus race gefilterd signaal• bos bes bas (beneden 1k)
• lap lak lat• las laf lag
Waarom heeft het weinig zin om tegen een slechthorende te gaan schreeuwen?
![Page 77: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/77.jpg)
Transities
![Page 78: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/78.jpg)
Categorische perceptie
• [ba] (aanpassing F2-transitie in 14 stappen)
• [b] (aanpassing F2-transitie in 14 stappen)
• [ze:] (startpunt ingekort in 10 stappen)
• [se:] (startpunt ingekort in 10 stappen)
![Page 79: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/79.jpg)
Spraaksynthese
![Page 80: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/80.jpg)
• kunstmatige spraak = spraaksignalen die niet door mensen worden voortgebracht en niet als zodanig zijn opgenomen
Kunstmatige Spraak
![Page 81: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/81.jpg)
• methode 1: bouw de menselijke spraakbuis fysiek na
Hoe maak je kunstmatige spraak?
![Page 82: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/82.jpg)
• methode 1: bouw de menselijke spraakbuis fysiek na
• methode 2: bouw een (elektrisch) systeem waarin bron(nen) en filter(s) nog fysiek gescheiden zijn maar zonder mechanische articulatoren
Hoe maak je kunstmatige spraak?
![Page 83: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/83.jpg)
• methode 1: bouw de menselijke spraakbuis fysiek na
• methode 2: bouw een (elektrisch) systeem waarin bron(nen) en filter(s) nog fysiek gescheiden zijn maar zonder mechanische articulatoren
• methode 3: ontwerp een algoritme dat de golfvormen van menselijke spraak berekent
Hoe maak je kunstmatige spraak?
![Page 84: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/84.jpg)
Von Kempelen’s Spraakmachine (1778)
![Page 85: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/85.jpg)
De Spraakmachine van Riesz
![Page 86: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/86.jpg)
De Voder (1939)
![Page 87: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/87.jpg)
Articulatorische/fonologische modellen
Zijn in feite geformaliseerde en in computerprogramma’s geïmplementeerde fonetische fonologische theorieën
• Pattern Playback (Cooper 1951)• Het dynamisch-articulatorische model van
Haskins Laboratories (Yale)• PAT Formant Synthesizer (Lawrence 1962)
![Page 88: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/88.jpg)
Spraaksynthese
• Bron: periodiek geluid
ruis
• Synthese van vier segmenten
• Ingekort/Envelope filter (ADSR)
• Concatenatie
![Page 89: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/89.jpg)
Allofoonsynthese
Bij allofoonsynthese worden stukjes spraak van akoestisch segmentbegin tot -einde aaneengeschakeld. Een bekend voorbeeld is Dennis Klatt’s DECtalk systeem
• De verschillende stemmen van DECtalk• Female Voice• Female Voice (1987)
![Page 90: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/90.jpg)
DECTalk
• Different Rates:
• Fast (300 w/m)• Slow (120 w/m)
![Page 91: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/91.jpg)
Transities
![Page 92: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/92.jpg)
Difonen
• Meeste informatie zit in de transities
• Difonen zijn overgangen tussen twee fonen
• Voorbeeld waarin overgangen zijn weggelaten• Voorbeeld waarin alleen overgangen hoorbaar
zijn
![Page 93: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/93.jpg)
Difoonsynthese
bij difoonsynthese wordt niet geprobeerd akoestische segmenten af te bakenen maar worden de grenzen juist bij de extremen gelegd
• difonen 1 voor 1• concatenatie van dezelfde serie: attentie• met toonhoogteverschillen• Duits met Ned. difonen• Frans met Ned. difonen
![Page 94: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/94.jpg)
INFOVOX
Verschillende talen in INFOVOX
![Page 95: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/95.jpg)
Toegift: Ruis
![Page 96: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/96.jpg)
Ruis
• Witte ruis: ruis die het totale frequentiegebied bestrijkt, en 6 dB toeneemt per octaaf
• In ruis zitten alle frequenties
• opname + kuch
![Page 97: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/97.jpg)
Visuele Anticipatie
![Page 98: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/98.jpg)
Visuele Anticipatie
![Page 99: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/99.jpg)
Visuele Anticipatie
![Page 100: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/100.jpg)
![Page 101: College 7: Stemvorming en Geluid •Eerste uur: bouw van de larynx aerodynamische myo-elastische theorie van stemvorming stemvorming en fonologie •Tweede](https://reader030.vdocuments.mx/reader030/viewer/2022012901/5551a0ee4979591f3c8b71cb/html5/thumbnails/101.jpg)
Auditieve Anticipatie
• In ruis zitten alle frequenties
• opname + kuch
• originele opname