cokkulturculuk ya da cokuluslu kapitalizmin kulturel mantigi - slavoj zizek-libre

8/10/2019 Cokkulturculuk Ya Da Cokuluslu Kapitalizmin Kulturel Mantigi - Slavoj Zizek-libre

1/31

145

Sosyalist Gerekilik'in eski gzel gnlerini hl hatrlayanlar, "tipik" kav-ramnn oynad anahtar rolden haberdardrlar: Gerekten ilerici olan biredebiyat "tipik durumlardaki tipik kahramanlar" betimlemelidir. Sovyet

gerekliine dair kasvetli resimler sunan yazarlar yalanclkla sulanmaklakalmyorlard; onlara karfl yneltilen sulama, daha ziyade, Komnizmdorultusunda ilerlemeye ynelik temeldeki tarihsel eilimi ifade etme an-lamnda "tipik" olan olgular zerinde odaklanmak yerine, yoz gemiflinkalntlarn betimleyerek toplumsal gerekliin arpk bir yansmasnsunmalaryd. Bu kavram kulaa ne kadar gln gelirse gelsin, bir nebzedoruluk iermektedir ki o da fludur: Her evrensel ideolojik kavram, herzaman, kendi evrenselliine renk katan ve yaratt etkiyi aklayan tikel

bir ieriin hegemonyas altndadr.

Bekr Anne Neden "Tipik"tir?

rnein,ABD'de de sosyal gvenlik sistemine karfl klrken, sistemin et-kisiz olduu fikri, sanki sosyal gvenlik son tahlilde siyah bekr annelereynelik bir programmfl gibi, szde-somut bir meflum Afro-Amerikan be-kr anne temsili yoluyla destekleniyordu "bekr siyah anne"nin tikel du-rumu, sosyal gvenliin ve onda yanlfl olan yann "tipik" rnei olarak

grlyordu sessizce. Krtaj karflt kampanyada ise bu kez "tipik" rnekbunun tam tersidir: Kariyerine, "doa"nn ona verdii annelik grevindendaha ok deer veren, nne gelenle yatan alflan kadn oysa bu nite-leme, krtajlarn byk ounluunun ok ocuklu alt snf ailelerde yap-trld gereiyle bariz biimde eliflmektedir. Bu zgl kaydrma, tikelbir ieriin evrensel anlayfln "tipik" rnei olarak ne karlmas, evren-sel ideoloji nosyonundaki fantazi unsurudur, bu nosyonun fantazmatik ar-kaplan/dayanadr. Kant'n terimleriyle sylersek, "aflkn flematizm" ro-

ln oynayarak, bofl evrensel kavram, "fiili deneyim"imizle dorudanbalantl bir nosyona evirir. Bu fantazmatik zgllefltirme, bu haliyle,hibir surette nemsiz bir rnekleme deildir: deolojik kavgalar tam da

OKKLTRCLK YA DA OKULUSLUKAP TAL ZMN KLTREL MANTI I

Slavoj Zizek


2/31

146 Defter

bu dzeyde kazanlr ya da kaybedilir bir ocukla daha bafla kamaya-cak byk bir alt snf ailedeki krtaj "tipik" rnek olarak grdmzanda, perspektif kkten deiflir.1

Bu rnek, "evrensel"in, hangi anlamda bir yarlmadan, "tikel bir kim-liin olumsuzlanmasnn bu kimlii tam da kimliin ve tamln simgesiiinde dnfltrd, kurucu bir yarlmadan kaynaklandn"2 netlefltirir:Evrensel, ancak tikel bir ieriin onun vekili olarak ifl grmeyebafllamasyla somut varolufla kavuflur. Birka yl nce ngiliz boyal bas-

n, bte krizlerinden genlerin iflledii sulara kadar modern toplumda-ki btn ktlklerin kayna olarak bekr anneleri gsteriyordu. Bu ide-olojik meknda, "modern toplumsal Ktlk"n evrensellii, ancak "be-kr anne" figrnn bir yandan tikellii iinde kendisi, dier yandan da"modern toplumsal Ktlk"n vekili olarak kendisi fleklinde ikiye yarl-mas sayesinde ifllevsellik kazanyordu. Evrensel ile onun vekili ifllevini g-ren tikel ierik arasndaki bu ban olumsalolmas, tam da bunun, ide-olojik hegemonya iin verilen siyasi bir mcadelenin sonucu olduu anla-mna gelir. Gelgelelim, bu mcadelenin diyalektii, standart Marksist ver-siyonunda olduundan tikel karlarn evrensellik biimine brnmele-rinden daha karmaflktr: "Evrensel insan haklar aslnda beyaz, erkekmlk sahiplerinin haklardr..." Egemen ideolojinin iflleyebilmesi iin, s-mrlen ounluun, iinde kendi sahici zlemlerini grebilecei bir di-zi zellii de bnyesinde barndrmas gerekir. Baflka bir deyiflle, her he-gemonik evrensellik en azndan iki tikel ierii, yani hem sahici poplerierii hem de onun tahakkm ve smr iliflkileri tarafndan arptlmflbiimini bnyesinde barndrmak zorundadr. Faflist ideoloji, halkn ger-

ek cemaatlere ve acmasz rekabet ve smrye karfl toplumsal dayanfl-maya duyduu sahici zlemi elbette "maniple eder"; toplumsal tahak-km ve smr iliflkilerinin srmesini meflrulafltrmak iin bu zlemin d-flavurumunu elbette "arptr". Gelgelelim, sahici zlemi bu flekilde arp-tabilmek iin, nce onu bnyesinde barndrmaldr... Etienne Balibar,Marx'n klasik formln tersine evirmekte kesinlikle haklyd: Egemenfikirler tam da dorudan doruya egemenlere ait olmayan fikirlerdir.3 H-ristiyanlk nasl egemen ideoloji haline geldi? Ezilenlerin bir dizi oknemli motifini ve zlemini kendi bnyesine dahil ederek doruluk, aceken ve aflalananlarn yanndadr, iktidar yozlafltrr, vs. ve bunlarmevcut tahakkm iliflkileriyle badaflacak flekilde yeniden eklemleyerek.


3/31

Arzu ve Eklemlenifli

Burada insann iinden, Freud'un rtk rya-dflncesi ile ryada ifadeedilen bilindfl arzu arasnda yapt ayrma baflvurmak geliyor. Bu ikisiayn fley deildir: Bilindfl arzu kendini ancak rya-alflmas [perlabora-tion] yoluyla, rtk rya-dflncesinin bir ryann belirtik metni halineevrilmesi sayesinde eklemler, kaydeder. Benzer flekilde, faflist ideolojinin"rtk rya-dflncesi"nde (sahici cemaat ve toplumsal dayanflma zle-

minde) de "faflist" (ya da "gerici" vs.) hibir yan yoktur; faflist ideolojiyefaflizme zg karakteri veren fley, bu "rtk rya-dflncesi"nin ideolojik"rya-alflmas" tarafndan ifllenip, toplumsal smr ve tahakkm iliflki-lerini meflrulafltrmay srdren belirtik ideolojik metne dnfltrlmesin-de yatar. Gnmzn sac poplizminde de ayn fley grlmyor mu? Li-beral elefltirmenler, poplizmin gndermede bulunduu deerleri "funda-mentalist" ya da "proto-faflist" olarak adlandrp bir kenara atmakta okaceleci davranmyorlar m?

Nitekim, ideoloji-olmayan Fredric Jameson'n en gaddar ideolojide

bile mevcut olan topyac urak adn verdii fley kesinlikle kanlmaz-dr: deoloji bir bakma, ideoloji-olmayan'n grnfl biiminden, biimselarptlflndan/yerinden ediliflinden baflka bir fley deildir. Hayal edilebileceken kt rnei ele alrsak, Nazi anti-Semitizmi, sahici bir cemaat hayat-na duyulan topyac zlemde, kapitalist smrnn akldfllnn bt-nyle hakl gerekelerle reddinde temellenmifl deil miydi? Burada syle-mek istediimiz flu ki, bu zlemi "totaliter bir fantezi" olarak reddetmek,yani onda faflizmin "kkleri"ni aramak teorik ve siyasi adan yanlfltr liberal-bireyci elefltirinin standart yanlfldr bu: Onu "ideolojik" klan, ek-lemlenme biimidir; bu zlemin, kapitalist smrnn ne olduuna (bu

Yahudi etkisinin, mali sermayenin "retken" sermaye zerindeki ncelii-nin sonucudur sadece retken sermaye iflilerle uyumlu bir "ortaklk"kurabilir) ve onu nasl altedeceimize (Yahudilerden kurtularak) dair okzgl bir anlayfln meflrulafltrlma biimi olarak ifllev grmesidir.

Nitekim, ideolojik ve siyasi hegemonya mcadelesi her zaman, "ken-diliinden" bir flekilde "apolitik" olarak, siyasi snrlar aflan bir fley olarakyaflanan terimleri sahiplenme mcadelesidir. Dou Avrupa'daki Komnist

lkelerdeki en gl muhalefet hareketlerinden birinin adnn Dayanflmaolmas bofluna deildir: Dayanflma, toplumun imknsz tamlnn gste-renidir; byle bir fley hi varolduysa tabii. Sanki, 1980'lerin Polonyas'n-

okkltrclk ya da okuluslu Kapitalizmin Kltrel Mant 147


4/31

da, Laclau'nun efldeerlik mant adn verdii fley u noktaya gtrl-mfltr: "ktidardaki Komnistler", toplum-olmayann, bozulma ve yoz-laflmann cisimleflmesi olarak hizmet grmfl, aralarnda bizzat hayal k-rklna uramfl "drst Komnistler"in de bulunduu herkesi kendile-rine karfl sihirli bir biimde birlefltirmifllerdir. Muhafazakr milliyetilerKomnistleri Sovyet efendileri adna Polonya'nn karlarna ihanet et-mekle suluyorlard; akllar fikirleri ifl/ticaret yapmakta olan bireyler on-lar dizginsiz kapitalist faaliyetin nnde birer engel olarak gryorlard;

Katolik Kilisesi'ne gre, Komnistler ahlaksz ateistlerdi; iftilere gre,krsal hayat rndan karan vahfli modernleflme gcn temsil ediyor-lard; sanatlar ve entelektellere gre, Komnizm baskc ve budalacasansrn br adyd; ifliler Parti brokrasisi tarafndan smrlmeninde tesinde, bunun onlar adna yapld iddiasyla daha da aflalandkla-rn dflnyorlard; son olarak, hayal krklna uramfl eski solcular re-

jimi "gerek Sosyalizme" ihanet olarak gryorlard. Btn bu farkl vepotansiyel olarak uzlaflmaz konumlar arasndaki imknsz siyasiittifak, an-cak, deyim yerindeyse siyasi olan siyaset ncesi olandan ayran snrda du-ran bir gsterenin bayra altnda mmkn olabilirdi ve "Dayanflma" bu-na kusursuz bir adayd: Bu terim, insanlar btn siyasi farklarna ramenbirbirine balamas gereken "basit" ve "temel" insan birliine karfllk gel-dii iin siyasi olarak ifl grebilmiflti.4

Muhafazakr Temel gdler

Btn bunlar bize ngiltere'deki son seimleri fli Partisi'nin kazanmas

hakknda ne sylyor? Sadece, numunelik bir hegemonik ifllemle, "temiz-lik" gibi "apolitik" kavramlar yeniden sahiplendiklerini deil; ayrca ba-flarl bir biimde Tory [ngiltere'deki Muhafazakrlara verilen ad] ideolo-

jisinin bnyevi mstehcenlii zerinde odaklandklarn da anlatyor.Tory'lerin grnr ideolojik aklamalar, daima, glge ikizleri tarafndan,mstehcen, kamuoyu nnde aka kabul edilmeyen satr aras bir me-saj tarafndan desteklenir. rnein, o nl "temellere dnfl" kampanya-larnn mstehcen ilavesi, "Muhafazakr bilindflnn kirli srlarn iffla et-mekten hibir zaman utanmayan"5 Norman Tebbit tarafndan net bir bi-imde gsterilmifltir: "Geleneksel olarak fli Partisi'ne oy veren birok ki-fli, bizim deerlerimizi paylafltklarnn farkna vardlar yani insann sa-dece toplumsal deil, yeryzne ait bir hayvan da olduunu anladlar; bu

148 Defter


5/31

temel kabilecilik ve toprak igdlerini karfllamak gndemimizin bir par-as olmaldr."6 Demek ki "temellere dnfl" aslnda flyle bir fley: Mede-ni burjuva toplumu grntsnn altnda pusuya yatmfl olan "temel"bencil, kabileci, barbar "igdler"in yeniden ortaya karlmas. Paul

Verhoeven'in Temel gd(1992) filmindeki nl (ve bu n hak eden)sahneyi hepimiz hatrlarz; polis soruflturmas srasnda Sharon Stone biranlna bacaklarn ap apflp kalan polislere orasn gsterir (gsterirmi?). Tebbitt'in laflar da flphesiz bu hareketin ideolojik efldeeridir,

Thatcher'c ideolojik yapnn mstehcen mahremiyetini bir anlna gz-ler nne serer. (Bayan Thatcher'n kendisi bu ideolojik Sharon Stone ha-reketini sk sk dolayszca icra edemeyecek kadar "vakur"du, o yzden za-

vall Tebbitt onun vekili ifllevini grmek zorunda kalyordu). Byle bir ar-ka planda, fli Partisi'nin "temizlik" vurgusu basit bir ahlaklk vakas de-ildi daha ziyade, kendilerinin ayn mstehcen oyunu oynamadklar,laflarnn, "satr aralarnda" ayn mstehcen mesaji iermedii mesajn

vermeye yaryordu.Gnmzn genel ideolojik kmelenifli iinde, bu jest grndn-

den daha nemlidir. Clinton ynetimiABD ordusundaki eflcinsellerin k-mazn, "Sorma, syleme!" gibi bir ortayol bularak zdnde yani, ya-lan syleyip inkr etmek zorunda kalmasnlar diye askerlere dorudandoruya eflcinsel olup olmadklar sorulmayacakt ve resmi olarak Ordu'dabulunmalarna izin verilmese de, cinsel eilimlerini kendilerine sakladk-lar ve aktif bir biimde baflkalarn da iliflki iine sokmaya alflmadklarsrece onlara hoflgr gsterilecekti bu oportnist nlem hakl olarak,homofobik [eflcinsel dflman] tutumlar onaylamakla elefltirildi. Eflcinsel-

lik dorudan yasaklanmamasna ramen, bu yasan neredeyse eflcinselle-ri kendilerini gizlemeye zorlayan bir tehdit olarak varolmas, onlarn fiilitoplumsal statsn etkiler. Baflka bir deyiflle, bu zm, ikiyzllak ak toplumsal bir ilke dzeyine ykseltmek demek oluyordu, tpkgeleneksel Katolik toplumlarda fahiflelere karfl taknlan tavr gibi eerOrdu'da eflcinseller yokmufl gibi yaparsak, sanki (Byk teki'nin gzn-de) fiilen varolmayacaklardr. Eflcinsellere hoflgr gsterilecekti, amakimlikleri ile ilgili temel sansr kabul etmeleri kofluluyla.

Tam da sansr ve baflka dfllama edimleriyle, snrlamaya ve zerlerin-de hkimiyet kurmaya alflt aflrl yaratan Foucault'nun tanmlad- ktidar geri plannn zerine kurulan bu elefltirideki sansr anlayfl,kendi dzeyinde tamamen hakl olmasna ramen, ok nemli bir nokta-



6/31

da yetersiz kalyor gibi: Sansrn, iktidar syleminin zerinde hkimiyetkurmaya alflt marjinal ya da ykc gcn statsn etkilemekle kal-mayp, daha da radikal bir dzeyde, iktidar syleminin kendisini ieridenbldn gzden karyor. Burada naif, ama yine de ok nemli bir so-ru sormak gerek: Ordu eflcinselleri saflarna alenen kabul etmeye niye bukadar gl bir biimde direniyor? Bunun tek olas tutarl cevab vardr:Eflcinsellik, Ordu topluluunun "fallik ve ataterkil" libidinal ekonomisinitehdit ettii iin deil, tam tersine, Ordu topluluunun kendisi askerler ara-

sndaki erkek-bann kilit bilefleni olarak engellenen/kabul edilmeyen bir efl-cinsellie dayal olduu iin.

Eski nl Yugoslav Halk Ordusu'nun son derece homofobik olduu-nu kendi deneyimlerimden hatrlyorum birinin eflcinsel eilimleri oldu-u keflfedildiinde, Ordu'dan resmen atlmadan nce, bir parya haline ge-tirilirdi ama ayn zamanda, ordunun gnlk hayat eflcinsellik imalary-la aflr dolu bir atmosferdi de. Mesela, askerler yemek iin sraya girdik-lerinde, ok sk yaplan kaba flaka, nndekinin kna parmak atp he-men ortadan kaybolmakt, bylece flaflran kurban geriye dndnde,hepsinin yzlerinde ayn mstehcen srtfl olan askerlerden hangisinin bu-nu yaptn anlayamyordu. Benim blmde bir asker arkadaflnz se-lamlarken, sadece "Merhaba!" demek yerine, "Sikimi ye!" (Srpa-Hrvat-ada, "Pusi kurac!") diyordunuz; bu forml yle standartlaflmflt ki, b-tn mstehcen anlamn yitirmiflti ve kesinlikle ntr bir biimde, tam birkibarlk edimi olarak syleniyordu.

Sansr, ktidar ve Direnifl

Aflr ve fliddetli homofobinin engellenmifl, yani alenen kabul edilmeyen,"yeralt" eflcinsel libidinal ekonomi ile byle krlgan biimde yan yana va-roluflu, askeri topluluun syleminin ancak kendi libidinal temelini san-srleyerek iflleyebileceine tanklk eder. Biraz farkl bir dzeyde, ayn fley

Amerikan Donanmas'nda yeni gelenlere yaplan eziyetler iin de geerli-dir st tertipler, Donanma'ya yeni katlanlara trenlerle dayak atar vedorudan doruya tenlerine madalya takmak vs. gibi yntemlerle onlaraflalarlar. Bu uygulamalarn kamuya teflhiri (birisi bunlar gizlice videoyaekmiflti) byk bir infial yaratt; kamuyu rahatsz eden fley bu eziyet pra-tiinin kendisi deil, (byle fleyler olduundan herkes haberdard) bununherkese teflhir edilmesiydi. Askeri hayatn snrlar dflnda, cinsiyeti ve

150 Defter


7/31

rk nyarglar olan muhafazakr poplizmde de buna ok benzeyen birkendi kendini sansrleme mekanizmasyla karfllaflmaz myz? JesseHelms'in seim kampanyalarnda, rk ve cinsiyeti mesaj alenen kabuledilmez kamusal olarak, bazen fliddetle tekzip edildii bile olur, amabunun yerine bir dizi lastikli laf ve flifreli anfltrma iinde dile getirilir.Mevcut ideolojik koflullarda, Helms'in syleminin etkili kalabilmesi iinbu tr bir zsansr zorunludur. Irk eilimlerini dorudan doruya, ale-nen dile getirecek olsayd, bu onu hegemonik siyasi sylem iinde kabul

edilmez hale getirirdi; sansrl, flifreli rk mesajlar vermeyi fiilen brak-sayd, hedef ald semen kitlesinin desteini tehlikeye atard. Nitekimmuhafazakr poplist siyasi sylem, etkililii zsansr mekanizmasnabal olan bir iktidar syleminin numunelik bir rneini verir: Ancak san-srl kald srece etkili olan bir mekanizmaya dayaldr. Kltrel elefl-tirilerde son derece yaygn olan, radikal ykc sylem ya da pratiklerin k-tidar tarafndan "sansrlenmesi" imajnn hilafna, gnmzde sansr me-kanizmasnn daha nce hi olmad lde, ncelikle iktidar sylemininkendisinin etkililiini artrmak amacyla devreye girdiini sylemek bilegeliyor insann iinden.

Burada kanlmas gereken ayart, "bizim iin, gizlice ve fiilen onay-lad fleyi alenen reddeden ikiyzl bir tutuma sahip bir dflmanla urafl-maktansa, (rk, homofobik...) nyarglarn ak ak kabul eden bir dfl-manla uraflmak daha iyidir," diyen eski solcu anlayfltr. Bu anlayfl g-rnty kurtarmann ideolojik ve siyasi nemini fena halde azmsamakta-dr: Grnt hibir zaman "sadece bir grnt" deildir; ilgili insanlarnfiilitoplumsal-simgesel konumunu derinden etkiler. Eer rk tavrlar ana

ideolojik ve siyasi sylem iinde kabul edilir hale getirilmifl olsayd, btnideolojik hegemonyann dengesi kkten deiflirdi. Alain Badiou kendi a-lflmalarn alayc bir biimde "iyi terr" diye nitelerken muhtemelen bu-nu kastediyordu: Gnmzde, yeni rklk ve cinsiyetiliin ortaya k-fl karflsnda izlenecek strateji, bu tr szceleri telaffuz edilemez hale getir-mektir, bylece bunlar kullanan kimseler otomatik olarak kendi kendile-rini diskalifiye etmifl olacaklardr tpk, bizim evrenimizde, faflizmdenolumlu bir biimde bahsedenler gibi. Faflizmin, mesela sahici cemaat z-lemleri de ierebileceinden haberdar olunsa bile, "Auschwitz'de aslndaka kiflinin ld", "kleliin iyi yanlar", "iflilerin kolektif haklarn ks-mann zorunluluu" vs. gibi konular kesinlikle tartfllmamaldr; buradautanp sklmakszn "dogmatik" ve "terrist" bir tavr taknarak, bunlarn



8/31

"ak, rasyonel, demokratik tartflma" konular olmad sylenmelidir.ktidar mekanizmasnn bu bnyevi yarlm ve zsansrnn karfls-

na, Foucaultcu bir motif, ktidar ile direniflin i ie gemifllii motifi kon-maldr. Sadece direniflin ktidar'a ikin olduu, iktidar ile karfl-iktidarnbirbirlerini dourduklar deil sylemek istediimiz; artk zerinde tahak-km kuramad direnifl fazlasn ktidar'n kendisinin yaratt deil sa-dece; cinsellik rneinde, tpk tam da travmatikjouissance'la* arasna birmesafe koymaya ynelik zorlantl ritellerden libidinal tatmin elde eden

takntl nevrotikte olduu gibi, bir libidinal yatrmn disiplinci "bastr-lfl"nn bu bastrma jestinin kendisini erotiklefltirdii de deil yalnzca. Buson husus daha da radikallefltirilmelidir: ktidar yapsnn kendisi ieridenyarlmfltr; yani, kendisini yeniden retebilmek ve teki'sini kontrol al-tnda tutabilmek iin, kendisini temellendiren bnyevi bir fazlaya dayan-mak zorundadr. Hegel'in speklatif zdefllik terimleriyle sylersek, kti-dar her-zaman-oktan kendi kendisinin ihlalidir; iflleyebilmek iin bir trmstehcen ilaveye dayanmak zorundadr zsansr jesti, iktidarn uygu-

lanmasyla ayn hamurdandr. Nitekim, libidinal bir ieriin "bastrlma-s" geri-dnfll olarak "bastrma" jestinin kendisini erotiklefltirir demekyetmez iktidarn bu "erotiklefltirilifli", nesne zerinde uygulanmasnntali bir sonucu deil, iktidarn normal biimde ifllemesi iin grnmez kal-mas gereken tekzip edilmifl temeli, iktidarn "kurucu suu", kurucu jes-tidir. rnein Kubrick'in Vietnam filmi Full Metal Jacket'n (1987) ilkyarsnda betimlenen askeri talimlerde, askeri zneleri yaratan disiplinprosedrnn tali bir erotiklefltirilifli ile deil, bu prosedre eklenerek onuifller klan kurucu mstehcen ilave ile karfl karflyayzdr.

Sermayenin Mant

fli Partisi'nin son zaferine dnecek olursak, bu zaferin, ounlukla Mu-hafazakr alana kaydedilmifl olan bir dizi motifi aile deerleri, kanun venizam, bireysel sorumluluk hegemonyac bir biimde sahiplenmektenibaret olmad grlebilir; fli Partisi'nin ideolojik hcumu, bu motif-leri Muhafazakr alanda onlar ayakta tutmufl olan ve "sularn stne

sert bir tavrla gitme" ve "bireysel sorumluluk" gibi laflarla acmasz ben-cillie, kurbanlar horgrmeye ve dier "temel igdler"e kurnazca gn-dermede bulunulan mstehcen fantazmatik altmetinden de koparmflt.Gelgelelim, sorun flu ki, Yeni fli Partisi stratejisinin de kendi "satr ara-

152 Defter


9/31

larnda verilen mesaj" vard: Sermaye'nin mantn tamamen kabul edi-yoruz, ona bulaflmayacaz.

Gnmzde, mali kriz kalc bir durum; mali krizden bahsedilince,toplumsal harcamalar, sala, kltr ve bilimsel arafltrmaya verilen des-tekleri kesme, ksacas, refah devletini skp paralama talepleri de mefl-rulaflmfl oluyor. Peki ama, bu kalc kriz sosyo-ekonomik hayatmzn ger-ekten de nesnel bir zellii mi? Daha ziyade, "snf mcadelesi"ndekidengenin, yeni teknolojilerin artan rol, Sermaye'nin dolayszca uluslara-

raslaflmas ve buna bal olarak belli asgari gerekleri yerine getirebilen vesmrye belli snrlar getiren Ulus-Devlet'in rolnn azalmas sonucun-da, Sermaye lehinde bozulmasnn etkilerinden biri deil mi? Baflka birdeyiflle, kriz, ancak ve ancak gittike daha fazla sayda solcu ve liberalpartinin yapt gibi Sermaye'nin bnyevi mant peflin peflin sorgula-namayacak bir ncl olarak kabul edildii takdirde, "nesnel bir olgu"dur.Nitekim, tekinsiz bir manzarayla, satr aralarnda Sermaye'ye "biz siziniin gereken ifli muhafazakrlardan daha da etkili ve acsz bir biimde ya-pacaz" mesajn vererek iktidara gelen sosyal demokrat partilerle karflkarflyayz. Sorun, tabii ki, gnmzn kresel sosyo-politik koflullarnda,Sermaye'nin mantn fiilen sorgulamann hemen hemen imknsz olma-sdr: Sosyal demokratlarn, zenginlii Sermaye'nin kabul edebilecei sn-rn biraz tesinde blfltrmeye ynelik mtevaz bir abas bile, "fiilen"ekonomik krize, enflasyona, gelirlerin dflmesine vs. yol aar. Yine de,"neden" (artan toplumsal harcamalar) ile "sonu" (ekonomik kriz) arasn-daki balantnn dorudan nesnel bir nedensel balant olmad her za-man aklda tutulmaldr: Bu balant, bir toplumsal antagonizma ve m-

cadele durumu iinde her-zaman-oktan mevcuttur. Sermaye'nin koydu-u snrlara uyulmadnda, "gerekten" bir kriz "kmas", hibir surette,bu snrlarn zorunluluunun, ekonomik hayatn nesnel bir zorunluluu ol-duunu kantlamaz. Bu daha ok, Sermaye'nin ekonomik ve siyasi mcade-le iinde elinde tuttuu ayrcalkl konumun kant olarak grlmelidir; tp-k flu durumda olduu gibi: Gl taraf, eer X'i yaparsan, Y ile cezaland-rlacaksn tehdidini savurur ve sonra, sen X'i yapnca, Y de fiilen gelir.

Dou Avrupa'nn eski Komnist lkelerinde, bu dersi ilk alanlarn"reformcu" Komnistler olmas tarihin bir ironisidir. Bunlarn ou niinzgr seimlerle iktidara dnmfllerdir? Bu dnfl tam da, bu devletlerinfiilen kapitalizme girmifl olduklarnn nihai kantdr. Yani, bugn eskiKomnistler neye karfllk geliyorlar? Yeni palazlanan ou da bir zaman-



10/31

lar ynettikleri flirketleri "zellefltiren" eski nomenklaturayeleri olan ka-pitalistlerle kurduklar ayrcalkl iliflkiler sayesinde, her fleyden nce b-yk sermaye partisidirler; stelik, siyasi adan aktif sivil toplumla yafla-dklar ksa, ama biraz travmatik deneyimin izlerini silmek iin, istisnaszhepsi ideoloji alanndan ayrlmay, sivil topluma aktif katlmdan pasif,apolitik tketicilie ekilmeyi adafl kapitalizme damgasn vuran bu ikizellii ateflli bir biimde savunuyorlar. Nitekim muhalifler, sosyalizmdenkapitalizme geilen, ama eskisiyle ayn snfn yeni bir kla brnerek y-

netime getii yolda kendilerinin "kaybolan dolaymlayclar" roln oyna-mfl olduklarn keflfedip flaflryorlar. Bu nedenle, eski Komnistlerin iktida-ra dnflnn, insanlarn kapitalizmden hayal krklna uradklarn veeski sosyalist gvenlii zlediklerini gsterdiini iddia etmek yanlfltr. Birtr Hegelci "olumsuzlamann olumsuzlamas" yoluyla, sosyalizm fiilen,ancak eski Komnistlerin iktidara dnmeleriyle birlikte olumsuzlanmfltrdaha ziyade; yani, siyasi analistlerin "kapitalizmden duyulan hayal krkl-" diye (yanlfl) algladklar fley, aslnda, "normal" kapitalizmde yeri ol-

mayan bir etik-siyasi heyecandan duyduklar hayal krkldr.7

Biraz farkl bir dzeyde, sibermeknn toplumsal etkisinin temelindede ayn mantk yatar: Bu etki dorudan doruya teknolojiden kaynaklan-maz, toplumsal iliflkiler ana, yani dijitalleflmenin zdeneyimlerimizi et-kileme biiminin esasen ge kapitalist kreselleflmifl piyasa ekonomisi er-evesi tarafndan dolaymlanyor olmasna dayanr. Bill Gates'in siberme-kn, kendi deyimiyle "srtnmesiz kapitalizm" imknn aan bir fley ola-rak grp vdn biliyoruz bu ifade sibermekn kapitalizmi ideolo-

jisinin, maddi ataletin son izinin de silindii btnyle saydam, etervari bir

mbadele arac fikrinin temelinde yatan toplumsal fanteziyi kusursuz bir bi-imde aktarmaktadr. Burada canalc nokta, "srtnmesiz kapitalizm" fante-zisinde bir kenara attmz "srtnme"nin, sadece her trl mbadele s-recini ayakta tutan maddi engellerin gerekliine deil, ncelikle toplum-sal mbadele meknna patolojik bir damga vuran travmatik toplumsalantagonizmalarn, iktidar iliflkilerinin, vs. Gerek'ine de karfllk geliyor ol-masdr. Marx, Grundrisse elyazmalarnda, bir on dokuzuncu yzyl snairetim yerinin maddi yerleflim tarznn, kapitalist tahakkm iliflkisini do-laysz bir biimde maddilefltirdiine dikkat ekmifltir ifli kapitalistinmlkiyetindeki makinelere tbi bir ekten ibarettir; ayn fley, gerekli dei-fliklikler yapldktan sonra, sibermekn iin de geerlidir. Ge kapitalizmin

154 Defter


11/31

toplumsal koflullarnda, sibermeknn maddiliinin kendisi, otomatik ola-rak, katlmclarn toplumsal konumunun tikelliinin ortadan kalkt, yanl-samaya dayal, soyut "srtnmesiz" mbadele meknn yaratr.

Sibermeknn egemen "kendiliinden ideolojisi", sibermeknn ya danternet'in kendi kendine evrimleflen "doal" bir organizma olduu an-layflna dayal szde "siber-devrimcilik"tir.8 Burada "kltr" ile "doa"arasndaki ayrmn bulandrlmas ok nemlidir: "Kltrn doallafltrl-mas"nn (yaflayan organizma olarak piyasa, toplum) br yz, "doann

kltrlefltirilmesi"dir (hayatn kendisi, kendi kendini yeniden reten birveriler kmesi olarak kavranr "genes are memes": genler hafza birimleri-dir).9 Nitekim bu yeni Hayat anlayfl, doal ve kltrel ya da "yapay" s-reler arasndaki ayrm karflsnda tarafsz kalr. Yeryz (Gaia) de kreselpiyasa da, temel yaplar flifreleme ve flifre zme, enformasyon aktarmasrecinin terimleriyle tanmlanan kendi kendini dzenleyen, dev, canl sis-temler olarak grlrler. Canl bir organizma olarak nternet fikrine, o-unlukla zgrlk grnen balamlarda mesela, devletin nternet'isansr etmesine karfl kldnda baflvurulur. Gelgelelim, tam da devle-tin bu flekilde fleytanlafltrlfl btnyle mulak kalr, zira buna daha oksac poplist sylem ve/veya piyasa liberalizmi sahip kar: Asl hedefle-ri, asgari bir toplumsal dengeyi ve gvenlii muhafaza etmeye alflan dev-let mdahaleleridir. Michael Rotschild'in kitabnn bafll, Biyokonomi:Kapitalizmin Kanlmazl, manidardr.10 Yani, sibermekn ideologlarartk birbiriyle mekanik bir biimde etkileflen "Kartezyen" bireyler olma-yacamz, her "kifli"nin bireysel bedeniyle arasndaki tzel ba koparpkendini, onun araclyla yaflayan ve hareket eden yeni btnc Zihin'in

bir paras olarak grecei bir sonraki evrim aflamas hakknda hayaller ku-rarlarken, nternet'in ya da piyasann byle dolayszca "doallafltrlfl" es-nasnda, nternet (ya da piyasa ya da kapitalizm) gibi "organizmalar"nserpilebilmek iin ihtiya duyduklar iktidar iliflkileri siyasi kararlar, ku-rumsal koflullar kmesi karanlkta braklr.

deolojik Yeralt

Yani yaplmas gereken fley, eski Marksist "fleyleflme" elefltirisini yenidengndeme getirmektir: Bugn, szde "modas gemifl" ideolojik ihtiras bi-imlerine karfl depolitize "nesnel" ekonomik mant vurgulamak, ideolo-

jinin egemen biimidir, nk ideoloji kendini her zaman "ideolojik" di-



12/31

ye grlp bir kenara atlan teki'ye karfl mesafe taknarak tanmlar.11

Jacques Rancire, "siyasetin sonu"ndan dem vuran gnmz postmodernideologlarn bekleyen "kt srpriz"i etkileyici bir biimde ifade eder:Sanki bugn Freud'un Uygarln Huzursuzluu'nda dile getirdii tezin,Eros'un her gndeme geliflinden sonra, Thanatos'un kendini byk birfliddetle yeniden gndeme getirdii tezinin nihai dorulanflna tanklk et-mekteyizdir. Tam, resmi ideolojiye gre, en nihayet "olgunlaflmamfl" si-yasi ihtiraslar ("siyaset" rejimini snf mcadelesi ve dier "modas ge-

mifl" blc antagonizmalar) geride brakp rasyonel idare ve mzakerern mutabakatn ne kt "olgun", ideoloji-sonras, pragmatik evre-ni, toplumsal meselelerin soukkanl idaresinin estetize bir hazclkla ("ha-yat tarzlar"nn oulculuuyla) el ele gittii, topyac itkilerden arnmflevreni kucaklayacamz anda, iflte tam bu anda, menedilmifl olan siyaset,en arkaik biimiyle (rasyonel hoflgrl tavr btnyle iktidarsz klan,teki karflsndaki saf, dpedz rk nefret biimiyle) muzaffer bir eday-la geri dnmektedir.12 flte tam bu anlamda, adafl "postmodern" rk-lk, okkltrc ge kapitalizmin

semptomudur, liberal-demokrat ideoloji

projesinin bnyevi eliflkisini aa karr. Liberal "hoflgr", tzndenyoksun braklmfl folklorik teki'ye gz yumar mesela gnmz me-galopolislerinde birok "etnik mutfak" grlr; gelgelelim, her trl "ger-ek" teki, "fundamentalizmi" yznden annda reddedilir, nk te-kiliin ekirdei, jouissance'nn dzenlenmesinde yatar: "Gerek teki",hibir zaman ruhani bilgeliklerin ve hofl detlerin teki'si deildir, tan-m gerei "ataerkil"dir, "vahfli"dir. Burada Marcuse'nin eski "baskc hofl-gr" kavramn yeniden gncellefltirmek geliyor insann iinden; aseptik,

selim formu iindeki teki'ye duyulan bir hoflgrdr bu, teki'nin jo-uissance'nn Gerek boyutunu daha bafltan devredfl brakmaktadr.13

Emir Kusturica'nn Yeralt (1995) filminde yansd flekliyle BosnaSavafl'nn dehfletine de, yine jouissance'dan yararlanarak yeni bir flk d-flrebiliriz. Bu filmin siyasi anlam ncelikle bariz tarafllnda, Yugoslav-ya-sonras atflmada saf tutma tarznda bir yanda kahraman Srplar, teyanda hain, Nazi yanls Slovenler ve Hrvatlar deil, tam da taknd"depolitize" estetiki tavrnda yatar. Yani, Kusturica, Cahiers du cinmamuhabirleriyle yapt syleflide, Yeralt'nn siyasi bir film deil, bir trtransvari znel eflik deneyimi, "ertelenmifl intihar" olduunda srar eder-ken, farknda olmadan gerek siyasi kartlarn masaya sermifl ve Yeralt'nn

Yugoslavya-sonras etnik temizliklerin ve savafl zulmlerinin "apolitik"

156 Defter


13/31

fantazmatik arka plann sahneye koyduuna iflaret etmifltir. Nasl? Bal-kanlar hakkndaki en yaygn klifle, Balkan halklarnn tarihsel mitlerin fan-tazmatik girdabna yakalanmfl olduklardr Kusturica'nn kendisi de bugrfl onaylar: "Bu blgede, savafl doal bir olgudur. Doal afete, ara srapatlayan bir depreme benzer. Filmimde, dnyann bu kaotik parasndakidurumu netlefltirmeye alfltm. Bu korkun atflmann kklerini kimse yer-li yerine oturtamyormufl gibi grnyor."14 Burada, Edward Said'in "fiarki-yatlk" kavramyla benzer biimde iflleyen "Balkanclk"n numunelik bir

rneiyle karfl karflyayz flphesiz: Bat'nn kendi fantazmatik ieriini yan-stt zamandfl mekn olarak Balkanlar. Milche Manchevski'nin(1995'te en iyi yabanc film Oscar'n neredeyse kazanacak olan) Yamur-dan nce'si ile birlikte, YeraltBatl liberal okkltrcln nihai ide-olojik rndr: Bu iki film Batl liberal bakfla, tam da bu bakfln Bal-kan savaflnda grmek istedii fleyi sunar yoz ve ruhsuz Bat hayatnntersine, zamandfl, akl sr ermez, mitik bir ihtiraslar dngs.15

Evrensel okkltrc bakfln zayf noktas "kurunun yannda yafl dayakmamay" becerememesi deildir: Milliyeti "kuru"yu "aflr" fanatiz-mi yakarken, "salkl" milli kimlik denen "yafl" kaybetmemeye dikkatetmek gerektiini, gerekli milli kimlik asgarisini garantiye alan "salkl"milliyetilik derecesi ile "aflr" milliyetilik arasnda bir ayrm izgisi ek-mek gerektiini ileri srmek fena halde yanlmak demektir. Bu trdensaduyuya dayal bir ayrm, tam da "saf olmayan" aflrlndan kurtulmayamalayan milliyeti muhakemeyi yeniden retir. Bu yzden psikanalitik te-daviyle bir benzeflim kurmak istiyor insan: Bu tedavinin amac, "yafl"(salkl Ben ekirdeini) emniyette tutmak iin "kuru"dan (semptomlar-

dan, patolojik tiklerden) kurtulmak deil, hastay kendi "kuru"suyla, jo-uissance'na yap veren semptomlar ve fantezilerle yzlefltirmek iin "yafl"yakmaktr (hastann Ben'ini askya almaktr). Milli kimlik konusunda da,milli fiey iinde jouissance' yaplandran fantazmatik destei grnr kl-mak amacyla "yafl" (milli kimliin tinsel safln) atmaya alfllmaldr.Yeralt'nn erdemi de, bu "yafl", farknda olmadan grnr klmasdr.

Zaman Makinesi

Yeralt, filmde Titocu Komnist rejimle temsil edilen kamusal, resmisylemin mstehcen "yeralt"sn gnflna karr. Filme adn veren "ye-ralt"nn yalnzca "ertelenmifl intihar"n, zamann askya alnd kamusal



14/31

meknn dflndaki bir yerde cereyan eden sonsuz bir ime, flark sylemeve iftleflme orjisinin alan olmad aklda tutulmaldr: Ayrca, dnyanngeri kalanndan tecrit edilmifl olan ve II. Dnya Savafl'nn hl devam et-tiini zanneden klelefltirilmifl iflilerin, gece gndz alflarak, filmin kah-raman, onlarn "sahibi", byk Maniplatr, "yeralt" ile kamu dnyasarasnda araclk yapan tek kifli olan Marko'nun sataca silahlar rettik-leri "yeralt" atlyesine de karfllk gelir. Kusturica burada, eski Avrupa pe-ri masallarnn, (ounlukla kt bir byc tarafndan kontrol edilen)

alflkan cceler motifine gndermede bulunur; bu cceler geceleri, insan-lar uykudayken gizlendikleri yerden kp ifllerini yaparlar (evi toplar, ye-mekleri piflirirler); yle ki insanlar sabahleyin uyandklarnda ifllerinin si-hirli bir flekilde yaplmfl olduunu grrler. Kusturica'nn "yeralt"s, Ric-hard Wagner'in Das Rheingold'undan (zalim efendileri cce Alberich'inynetimi altnda yeraltndaki maaralarda alflan Nibelunglar), FritzLang'n, klelefltirilmifl sanayi iflilerinin egemen kapitalistlere zenginlikretmek iin toprak yzeyinin altnda yaflayp alfltklar Metropolis'inekadar eflitli eserlerde karfllafltmz bu motifin son tezahrdr.

Maniplatif, kt bir Efendi'nin tahakkm altndaki "yeralt" kle-leri motifi, iki Efendi figr arasndaki karfltlk fonunda ortaya kar: Biryanda, "grlebilir" kamusal simgesel otorite, te yanda, "grnmez" ha-yalet. zne simgesel otoriteyle donatldnda, tafld simgesel unvannbir ilavesi olarak hareket eder, yani onun araclyla hareket eden, simge-sel kurum, "byk teki"dir: Herhangi bir yargc ele alalm; adam sefil

ve befl para etmez biri olabilir, ama cbbesini ve dier niflanlarn takn-d anda, onun szleri Hukuk'un kendisinin szleridir. te yandan, "g-

rnmez" Efendi bunun numunelik rnei, anti-Semitizmin, kamunungznden uzakta, toplumsal hayatn iplerini eken "Yahudi" figrdr,kamusal otoritenin bir tr tekinsiz ikizidir: Glgeli bir yerde, kamunungznden uzakta, etrafna hayalet gibi bir kadir-i mutlaklk yayarak hare-ket etmek zorundadr.16 Kusturica'nn Yeralt'sndaki Marko, klelefltiril-mifl iflilerden oluflan grnmez bir imparatorluu kontrol eden kt b-yc silsilesi iine yerlefltirilmelidir: Kamusal simgesel Efendi olarak Ti-to'nun tekinsiz bir tr ikizidir. Yeralt'nn sorunu, bu mstehcen "yeral-t"n iyicil bir mesafeden sunma fleklindeki sinik tuzaa dflmesidir. Ye-ralt, flphesiz ok-katmanl ve kendi zerinde dflnen bir filmdir, "dzanlamyla alnmamas gereken" birok klifleyle oynar (Srplarn, etrafnabombalar dflerken, sakin sakin yemek yemeye devam eden yiit adam

158 Defter


15/31

miti, vs.) gelgelelim, "postmodern" sinik ideoloji tam da kendisi karflsndataknd bu mesafe yoluyla ifller. Umberto Eco, birok yerde tekrar tekraryaymlanan nl yazs "Ebedi Faflizm"de (1995) faflist tavrn ekirdeinitanmlayan bir dizi zellik sayp dker: Dogmatik inatlk, mizah yoklu-u, rasyonel muhakemeye karfl duyarszlk... nsan ancak bu kadar yan-labilir. Gnmzn yeni-faflizmi gittike daha ok "postmodern", mede-ni, oyuncudur, kendisine karfl ironik bir mesafe taknr, ama btn bun-lara ramen ayn lde faflisttir.

Yani Kusturica Cahiers du cinma'yla yapt syleflide bir bakma hak-ldr: "Dnyann bu kaotik parasndaki durumu", onun "yeralt"ndakifantazmatik dayanan aa kararak, gerekten de bir flekilde "netleflti-rir". Bylece farknda olmadan, Bosna'daki etnik katliamn libidinal eko-nomisini aktarmfl olur: Szde-Bataille'c aflr harcama trans, srekli l-gnca bir ime-yeme-flark syleme-iftleflme ritmi. Etnik temizlikilerin"rya"s bundan ibarettir, "bunu nasl yapabildiler?" sorusunun cevab bura-da yatar. Savafln standart tanm, "siyasetin baflka aralarla srdrlmesi"

ise, o zaman Bosnal Srplarn lideri Radovan Karadzi'in flair olmas y-lesine bir rastlantdan te bir fleydir: Bosna'daki etnik temizlik "(bir tr)fliirin baflka aralarla srdrlmesi"ydi.

"Somut" Evrensellie Karfl "Soyut" Evrensellik

O halde, bu okkltrc ideolojik fliir, gnmz kresel kapitalizminenasl nakfledilmifltir? Altta pusuda yatan sorun evrenselcilik sorunudur.

Etienne Balibar gnmz toplumlarnda evrensellik dzeyi ayrt etmifl-tir: Kreselleflme srecinin ve bunu tamamlayan "isel dfllamalar" sreci-nin "gerek" evrensellii (flu anda, her birimizin kaderinin kresel piyasailiflkilerinin oluflturduu karmaflk aa baml oluflu); ideolojik hegemon-yay dzenleyen kurmacann evrensellii (znenin dolaysz toplumsal gru-buna snfna, mesleine, cinsiyetine, dine gmlmek karflsnda bir me-safe kazanmasn ve kendini zgn bir zne olarak konumlandrmasnsalayan evrensel "hayali cemaatler" olarak Kilise ya da Devlet); bir de-

al'in evrensellii, ki bunun en nde gelen rnei, mevcut dzene karfl s-rekli ayaklanmay harekete geiren ve dolaysyla hibir zaman "mutena-lafltrlamayan", mevcut dzene dahil edilemeyen koflulsuz bir fazla olarakkalan devrimci galibert (eflitlik-zgrlk) talebidir.17



16/31

Bu evrensel arasndaki snr, tabii ki, hibir zaman istikrarl ve sa-bit deildir: galibert, bizi tikel toplumsal rolmzle zdeflleflmeye teflvikeden hegemonik fikir ifllevini de (ben fakir bir zanaatkrm, ama tam dabu halimle, Ulus-Devlet'imin hayatna eflit ve zgr bir yurttafl olarak ka-tlyorum), her sabit toplumsal dzeni istikrarszlafltran indirgenmez birfazla/aflrlk ifllevini de grebilir. Jacoben evrende kesintisiz toplumsal d-nflm srecini harekete geiren, deal'in istikrarszlafltrc evrensellii ifl-levini gren fley, daha sonra her bireyin toplumsal mekn iindeki kendi

zgl yeriyle zdeflleflmesini salayan ideolojik kurmaca haline gelmifltir.Hegelce sylersek, burada alternatifler flyledir: Evrensel (somut ieriekarflt olarak) "soyut" mudur, yoksa (kendi toplumsal hayat tarzm, ev-rensel toplumsal dzene katlmann zgl biimi olarak yaflamam anla-mnda) "somut" mudur? Balibar'n dile getirmek istedii, tabii ki, bu iki-si arasndaki gerilimin indirgenemez olduudur: soyut-negatif-ideal evren-selliin aflrl, istikrar bozucu gc, bir "somut evrenselliin" uyumlubtnne hibir zaman btnyle entegre edilemez.18 Gelgelelim, bugndaha nemli grnen bir gerilim daha vardr; "somut evrensellik"in ken-disinin iki tarz arasndaki gerilim. Yani, gnmzde yaflanan kresel pi-yasa yoluyla kreselleflmenin "gerek" evrenselliinin de kendi hegemonikkurmacas (hatta ideali), okkltrc hoflgr, insan haklarna sayg gs-terme ve koruma, demokrasi vs. kurmacas vardr; sahip olduu evrenselzellikler (dnya piyasas, insan haklar ve demokrasi) her zgl "yaflamtarz"nn kendi tikellii iinde serpilmesine imkn veren bir dnya dze-ninin szde-Hegelci bir "somut evrensellii" vardr. Bylece bu postmo-dern, ulus-devlet-sonras, "somut evrensellik" ile Ulus-Devlet'in daha es-

ki "somut evrensellii" arasnda kanlmaz olarak bir gerilim ortaya kar.Hegel, modernlie zg ikincil zdeflleflme yoluyla bireyselleflmeparadok-

sunu ilk gelifltiren kifliydi. zne, bafllangta, iine doduu tikel yaflambiiminin (aile, yerel cemaat) iine gmlmfl durumdadr; kendisini buasli "organik" cemaatten koparabilmesinin, onunla balarn kesmesinin

ve kendini "zerk bir birey" olarak ortaya koyabilmesinin tek yolu, temelballn kaydrmak, kendi varlnn tzn, ayn anda hem evrenselhem de "yapay" olan, artk "kendiliinden" deil, dolaymlanmfl olan vebamsz zgr znelerin faaliyetleriyle ayakta duran bir baflka, ikincil ce-maatte grmektir yerel cemaate karfl millet; rakla ustas arasndaki "ki-fliselleflmifl" iliflkiye karfl modern anlamda meslek (byk bir anonim flir-kette alflmak); kuflaktan kuflaa aktarlan geleneksel hikmete karfl aka-

160 Defter


17/31

demik bilgi cemaati. Birincil zdeflleflmeden ikinciye bu flekilde geilirken,birincil zdeflleflmeler bir tr tz dnflmnden geerler: Evrensel ikin-cil zdeflleflmenin grnfl biimi ifllevini grmeye bafllarlar szgelimi,tam da iyi bir aile mensubu olarak, Ulus-Devlet'imin iyi ifllemesine kat-kda bulunurum. Evrensel ikincil zdeflleflme, dolaysz biimde birincil z-deflleflmenin tikel biimlerinin karflsna yerlefltirildii srece, yani zneyibirincil zdeflleflmelerinden feragat etmeye zorlad srece "soyut" kalr;birincil zdeflleflmeleri ikincil zdeflleflmenin grnfl tarzlarna dnflt-

rerek yeniden entegre ettiinde "somut"laflr. "Soyut" evrensellik ile "so-mut" evrensellik arasndaki bu gerilim, ilk Hristiyan Kilisesi'nin kararsztoplumsal statsnde aka grlebilir: Bir yanda, gerek Hristiyan tav-rn hkim toplumsal iliflkilerin mevcut mekn ile birlefltirmenin hibiryolu olmadn dflnen radikal gruplarn fanatiklii sz konusuydu; teyanda da, Hristiyanl mevcut tahakkm yaps ile uzlafltrmaya ynelikgiriflimler vard; bylece toplumsal hayata katlmak ve hiyerarfli iinde biryer iflgal etmek, iyi bir Hristiyan olmakla badaflacakt hatta, zerinedflen belirli toplumsal rol yerine getirmek, Hristiyan olmakla badafl-mann da tesinde, Hristiyan olmaya ynelik evrensel grevi yerine ge-tirmenin zgl bir yolu olarak bile alglanyordu.

Modern ada, "somut evrensel"in egemen toplumsal biimi, tikeltoplumsal kimliklerimizin mecras olarak Ulus-Devlet'tir: (Szgelimi ifli,profesr, siyaseti, ifti, avukat olarak srdrdm) toplumsal hayatnbelirli biimi, Ulus-Devlet'imin evrensel hayatna katlmamn zgl tarz-dr. Ulus-Devlet'in ideolojik birliini garanti altna alan bu dnflm man-t karflsnda, Amerika Birleflik Devletleri eflsiz bir istisna rol oynar:

Standart "Amerikan ideolojisi"nin kilit unsuru, kiflinin tikel etnik kkleri-ne ynelik ballnn kendisini, "Amerikal olma"nn bir ifadesine dnfl-trme abasdr: "yi bir Amerikal" olmak iin, kiflinin etnik kklerindenferagat etmesi gerekmez talyanlar, Almanlar, Siyahlar, Yahudiler, Yu-nanllar, Koreliler "hepsi Amerikal"dr, yani, tam da etnik kimliklerinin ti-kellii, "ona bal olma" tarzlar, onlar Amerikal klar. Tikel etnik kimli-im ile bir Ulus-Devlet'in mensubu olarak sahip olduum evrensel kimlikarasndaki gerilimin afllmasn salayan bu dnflm, bugn tehdit altn-dadr: Amerikan Ulus-Devleti'nin evrensel erevesiyle kurulan ackl, va-tanseverce zdeflleflmenin pozitif yk ciddi bir erozyona uramfltr adeta;"Amerikallk", "Amerikal olmak", devasa bir ideolojik projenin "Ameri-kan ryas"nn paras olma fleklindeki yce etkiyi gittike daha az yarat-



18/31

maktadr ve buna bal olarak Amerikan devleti gittike daha fazla, biroketnik, dini ya da yaflam-tarz cemaatinin bir arada yaflad basit, resmi birereve olarak yaflanmaktadr.

Modernizmin Tersine Dnfl

"Amerikan ryas"nn bu tedrici kfl daha dorusu, tzn kaybedi-fli, Hegel'in betimledii birincil zdeflleflmeden ikinciye geme srecin-

deki beklenmedik bir tersine dnfle tanklk eder: "Postmodern" toplum-larmzda, "soyut" ikincil zdeflleflme kurumu, gittike daha fazla, aslndabalayc olmayan dflsal, salt resmi bir ereve olarak yaflanmaktadr; buyzden de gittike daha fazla, "ilksel", ounlukla daha kk (etnik, di-ni) zdeflleflme biimlerinde destek aranmaktadr. Bu zdeflleflme biimle-ri milli zdeflleflmeden daha "yapay" olduklarnda bile mesela gay cema-atinde olduu gibi, bireyi dolayszca ve karfl konmaz biimde, zgl "ha-yat tarz" iinde yakalamak anlamnda daha "dolaysz"drlar, dolaysyla

onun bir Ulus-Devlet'in yurttafl olma sfatyla sahip olduu "soyut" z-grl kstlarlar. Nitekim, gnmzde modernliin bafllarndaki Ulusinfla etme srecinin tersi bir srele karfl karflyayzdr: "Etnik olann ulu-sallafltrlmas" etnik olann etnikliinden arndrlarak, "afllarak" (Auf-hebung) ulusal olana dnfltrlmesi yerine, "etnik kkler" arayflnn (yada yeniden inflasnn) yenilendii, "ulusal olann etniklefltirilmesi" sreciy-le karfl karflyayzdr. Gelgelelim, burada canalc nokta, zdeflleflmeninikincil biimlerinden, "organik" cemaatlerle kurulan "birincil" zdeflleflmebiimlerine yaplan bu "gerileme"nin, oktan "dolayml" olufludur: Bu

"gerileme", dnya piyasasnn evrensel boyutuna verilen bir tepkidir buhaliyle de, onun topraklarnda, onun fonunda ortaya kar. Bu nedenle,bu olgularda karfl karflya olduumuz fley, bir "gerileme" deil, onun tamtersinin grnfl biimidir: Bir tr "olumsuzlamann olumsuzlanmas"yla,tam da "birincil" zdeflleflmenin bu flekilde yeniden ne karlfl, organik-tzelbirliin kaybnn son kertesine varmfl olduuna iflaret eder.

Bu noktay netlefltirmek iin, postmodern siyasetin belki de en temeldersi aklda tutulmaldr. Ulus-Devlet, toplumsal hayatn "doal" birlii,dengeli bir ereve, nceki btn geliflmelerin ona doru yaklafltklar birtr Aristocu entelechia olmak flyle dursun, tikel bir etnik fiey'le (vatanse-

verlik, pro patria morivs.) kurulan iliflki ile piyasann (potansiyel olarak)evrensel ifllevi arasndaki epey istikrarsz, geici dengedir. Ulus-Devlet, bir

162 Defter


19/31

yandan organik, yerel zdeflleflme biimlerini "aflarak" evrensel "vatanse-verce" zdeflleflmeye evirir; bir yandan da kendini, piyasa ekonomisinin"i" ticareti "dfl" ticaretten ayran szde doal bir snr gibi koyutlar bylece ekonomik faaliyet "yceltilir", etnik fiey mertebesine karlr,ulusun byklne yaplan vatanseverce bir katk olarak meflrulafltrlr.Bu denge her iki taraftan da srekli tehdit edilir; hem ortadan kalkver-mek yerine evrensel kamusal alann dflnda yeralt hayatn srdren eski"organik" tikel zdeflleflme biimleri tarafndan, hem de "ulusaflr" doa-

s Ulus-Devlet'in snrlarna bnyevi olarak kaytsz kalan Sermaye'nin i-kin mant tarafndan. Gnmzdeki yeni "fundamentalist" etnik zdefl-leflmeler de, bir tr "yceltimi bozma" [desblimasyon] sreci, "ulusalekonomi"nin bu istikrarsz birliini paralayarak onu oluflturan iki bilefle-ne, ulusaflr piyasa ifllevine ve etnik fiey'le kurulan iliflkiye dndrme s-reci ierirler.19 Bu nedenle, soyut ticaret biimi ile etnik fiey'le kurulaniliflki arasndaki (Aydnlanma projesi tarafndan bafllatlmfl olan) yarlma,ancak bugn, gnmzn "fundamentalist" etnik, dini, yaflam tarz ce-maatleri iinde tam olarak gerekleflmektedir: Gnmzn postmodernetnik ya da dini "fundamentalizmi" ve yabanc dflmanl "geriye yne-lik" (regress-ive) olmad gibi, tam aksine, piyasann ekonomik mant-nn etnik fiey'e ballktan nihai olarak kurtulmufl olduunun en iyi ka-ntn sunar.20 Toplumsal hayatn diyalektiinin en yksek speklatif a-bas da burada yatar: lksel dolaymszln dolaymlanmas yani, "yaban-claflmfl" bireyci toplumda organik cemaatin dalmas srecini betimle-mekte deil, tam da modernlie zg bu dolaymlanma srecinin, naslyeni "organik" dolaymszlk biimleri dourabildiini aklamakta. Bu

yzden, standartGemeinschaft'tan Gesellschaft'a geifl hikyesine, bu cema-atin toplumlaflmas srecinin nasl farkl, yeni, "dolayml" cemaat biim-leri yani, "yaflam tarz cemaatleri" yarattna dair bir aklama eklen-melidir.

okkltrclk

O halde, Sermaye evreni, iinde bulunduumuz kresel kapitalizm an-da Ulus-Devlet biimiyle nasl bir iliflki kuruyor? Bu iliflkiye verilebileceken iyi ad, "kendi kendini smrgelefltirme"dir belki de: Sermaye'nin do-rudan okuluslu biimde ifllemeye bafllamasyla birlikte, artk metropolisile smrgelefltirilmifl lkeler arasndaki standart iliflki yoktur karflmzda;



20/31

kresel bir flirket, deyim yerindeyse, ana-lkesiyle arasndaki gbek ba-n keser ve kkenlerinin bulunduu lkeye sadece smrgelefltirilecek birdier lke muamelesi yapar. Le Pen'den Buchanan'a, floven eilimleri olansac poplistleri bu kadar rahatsz eden de budur: Yeni okuluslu flirket-lerin, Fransz ya da Amerikan halk karflsnda da, Meksika, Brezilya ya daTayvan halkna takndklar tavrn aynsn taknmalar. Bu gndermesikendisi olan dnflte bir tr fliirsel adalet yok mudur? Nitekim gnm-zn kresel kapitalizmi, ulusal kapitalizm ve onun uluslararas/smrgeci

safhasndan sonra, bir tr "olumsuzlamann olumsuzlanmas"dr yine.Bafllangta (ideal durumdan bahsediyoruz tabii ki), bir Ulus-Devlet'in s-nrlar iindeki kapitalizm sz konusuydu, uluslararas ticaret (Ulus-Dev-letler arasndaki ticaret) de ona efllik ediyordu; ondan sonra smrgeci l-kenin smrge lkeyi kendine tabi kld ve (ekonomik olarak, siyasi ola-rak, kltrel olarak) smrd smrgelefltirme iliflkisi geldi; bu srecinson ura da sadece smrgelerin olduu, smrgeci lkelerin olmadsmrgelefltirme paradoksudur smrgeci g artk bir Ulus-Devlet de-il, dorudan doruya kresel flirkettir. Uzun vadede, hepimiz yalnzcaMuz Cumhuriyeti tiflrtleri giymekle kalmayp muz cumhuriyetlerindeyaflar olacaz.

Ve bu kresel kapitalizmin ideal ideoloji formu tabii ki okkltrc-lktr; bir tr bofl kresel konumdan her yerel kltre, smrgecinin s-mrge halkna bakt gibi detlerini dikkatle arafltrp bunlara sayg gs-termek gereken "yerliler" olarak bakar. Yani, geleneksel emperyalist s-mrgecilik ile kresel kapitalist kendi kendini smrgelefltirme arasnda-ki iliflki, Bat kltrel emperyalizmi ile okkltrclk arasndaki iliflkinin

aynsdr: Kresel kapitalizm, nasl Ulus-Devlet metropoln smrgelefl-tirmeden smrgelefltirme paradoksunu ieriyorsa, okkltrclk dekendi tikel kltrnde kk salmadan yerel kltrlere karfl tepeden bakan

Avrupamerkezci mesafe ve/veya sayg tavrn ierir. Baflka bir deyiflle, ok-kltrclk tekzip edilmifl, tersine evrilmifl, gndermesi kendinde bir rk-lk biimidir, "mesafeli bir rklk"tr teki'nin kimliine "sayg gs-terir", teki'ni, karflsnda kendisinin, okkltrcnn, ayrcalkl evren-sel konumu sayesinde mmkn klnmfl bir mesafe taknd, kendi ii-ne kapal, "sahici" bir cemaat olarak grr. okkltrclk, kendi konu-munu her trl pozitif ierikten arndran bir rklktr (okkltrc do-rudan doruya rk deildir, teki'nin karflsna kendi kltrnn tikeldeerlerini karmaz), ama yine de dier kltrleri gerektii flekilde takdir

164 Defter


21/31

(ya da tekdir) edebilecei ayrcalkl bofl evrensellik noktasnoluflturan bukonumu elinde tutar okkltrcnn teki'nin zgllne duyduusayg, tam da kendi stnln beyan etme biimidir.

Peki ya, okkltrcnn tarafszlnn sahte olduu, nk konumu-nun gizliden gizliye Avrupamerkezci ieriklere ayrcalk tand fleklinde-ki bariz karfl sava ne diyeceiz? Bu muhakeme tarz dorudur, ama yan-lfl nedenle. Evrensel okkltrc konumu her zaman destekleyen tikelkltrel arka plan ya da kkler, onun evrensellik maskesi ardnda gizle-

nen "hakikati" deildir: "okkltrc evrensellik aslnda Avrupamerkez-cidir". Tam tersine: Tikel kklerin dflrd leke, znenin zaten bt-nyle "kksz" olduunu, gerek konumunun evrenselliin boflluu oldu-unu gizleyen fantazmatik perdedir. Burada, de Quincey'nin basit cina-yet sanat hakkndaki flakasna dfltm flerhi hatrlataym yine: Kimbi-lir ka kifli masum bir seks orjisine kalkflp da soluu in lokantasndayemek paylaflmakta almfltr!21 Bu flerhle, yzeydeki bahane ile gizlenen is-tek arasndaki standart iliflkiyi tersine evirmek istemifltim: Bazen en zor

fley, grnfl olduu gibi kabul etmektir bir sr fantazmatik senar-yoyla ona "derin anlamlar" ykleriz. Birlikte bir in yemei yemeyi red-detmemin altnda yatan "gerek arzum", kafay grup sekse takmfl olmamolabilir pekl, ama asl nokta fludur ki arzumu yaplandran bu fantezi-nin kendisi, zaten, mutlak bir zorlamayla kendi yoluna giden "oral" dr-tme karfl bir savunmadr...

Burada Darian Leader'n verdii rnein, garsondan masa gsterme-sini isterken "iki kiflilik masa, ltfen!" diyecei yerde "iki kiflilik yatak, lt-fen!" diyen adam rneinin tam efldeeriyle karfl karflyayz. Burada stan-

dart Freudcu aklamay ("adamn akl oktan, yemekten sonra geirme-yi planlad seks gecesine taklmfl, tabii ki!") tersine evirmek gerekir: Ye-raltndaki cinsel fantezinin bu mdahalesi, daha ziyade, aslnda onun iinseksten daha nemli olan oral drtye karfl savunma ifllevini gren birperdedir.22 Marx da, (Fransa'da Snf Mcadeleleri'nde) 1848 Fransz Dev-rimi'ni analiz ederken, benzer biimde bu tr ifte aldatmaya rnek verir:Devrim'den sonra iktidara geen Dzen Partisi, alenen Cumhuriyet'i des-tekliyordu, ama gizliden gizliye Restorasyon'a inanyordu; cumhuriyet ri-telleriyle dalga gemek iin her frsat kullanyor ve mmkn olan heryolla "gnllerinin nerede olduu"na iflaret ediyorlard.23 Gelgelelim pa-radoks fluradayd ki faaliyetlerinin hakikati, tek bafllarna kaldklarndaalay edip horgrdkleri dflsal formda yatyordu: Bu cumhuriyeti form,



22/31

altnda kralc arzunun pusuya yatt bir suretten ibaret deildi fiili ta-rihsel ifllevlerini grmelerini, burjuvazinin cumhuriyeti kanun ve nizam-n tesis etmelerini salayan fley, daha ok Kralcla duyduklar gizli ba-llkt. Marx'n kendisi de, Dzen Partisi mensuplarnn ara sra yaptkla-r Cumhuriyet aleyhtar "dil srmeleri"nden rnein, parlamentodakitartflmalarda Fransa'dan krallk olarak bahsetmekten muazzam bir hazaldklarndan bahseder: Bu dil srmeleri, onlarn kendi gzlerini yzey-de olup bitenlerin toplumsal gerekliine kapatmalarna yol aacak bir

perde ifllevini gren fantazmatik yanlsamalarn dile getiriyordu.

Hayaletteki Makine

Ayn fley, gerekli dzeltmeler yaplmak kaydyla, hl tikel bir kltrel mi-rasa bal kalan, onu kendi baflarsnn srr diye adlandran gnmz ka-pitalisti ay trenlerine katlan ya da bushido koduna uyan Japon ifla-damlar gibi ya da Japonlarn baflarsnn zel srrn arafltran Batl ga-

zeteciler iin de geerlidir: Tikel bir kltrel formle yaplan bu gnder-menin kendisi, Sermaye'nin evrensel anonimliinin perdesidir. Asl kor-kun olan kresel Sermaye'nin evrensellii ardnda gizlenen tikel ierikdeil, Sermaye'nin aslnda kr krne kendi yolunu takip eden anonimbir kresel makine olmas, altnda ona can veren hibir tikel Gizli

Ajan'n/Fail'in olmamasdr. Korkun olan, (l evrensel) makinedeki (ti-kel yaflayan) hayalet deil, her (tikel yaflayan) hayaletin kalbindeki (l ev-rensel) makinedir.

Nitekim karlmas gereken sonu, bugn kendini dayatan okkl-

trclk sorunsalnn eflitli kltrel yaflam dnyalarnn melez birarada-lnn, kendi karfltnn, yani evrenseldnya sistemi olarak kapitalizminar mevcudiyetinin grnfl biimi olduudur: adafl dnyann dahance efli grlmedik lde homojenleflmesine tanklk eder bu sorunsal.Toplumsal tahayyl ufku artk bize kapitalizmin en sonunda kecei fik-rini besleme iznini vermedii iin baflka bir ifadeyle, kapitalizmin kalcolduunuherkes sessizce kabullendii iin elefltirel enerji, kapitalist dn-ya sisteminin temeldeki homojenliine dokunamaynca, kltrel farkllk-lar adna savaflmay ikame bir kfl yolu olarak grmfltr adeta. Bylecekapitalizm zafer yryfln devam ettirirken, bizler etnik aznlklarn,gay ve lezbiyenlerin, farkl hayat tarzlarnn vs. haklar adna SD (siyase-ten doru) savafllar vermekteyizdir "kltrel alflmalar" klna brn-mfl gnmz elefltirel teorisi, kapitalizmin ar mevcudiyetini grnmez-

166 Defter


23/31

lefltirmeye ynelik ideolojik abaya aktif bir biimde katlarak, kapitaliz-min snrsz geliflimine nihai hizmeti sunmaktadr: Tipik bir postmodern"kltrel elefltiri"de, kapitalizmden dnya sistemi olarak bahsetmek bile,"zclk"le, "fundamentalizm"le ve dier sularla itham edilmeye yolaar.

Burada bir semptom yaps sz konusudur. Evrensel bir yaplandrc il-keyle karfllaflldnda, her zaman otomatik biimde, tam da ilkesel ola-rak bu ilkeyi olas btn unsurlarna uygulamann mmkn olduu; il-

kenin ampirik olarak gerekleflmemesinin, sadece olumsal koflullarla ilgilibir mesele olduu varsaylr. Gelgelelim, bir semptom iindeki evrenselilkenin gerekleflmeyifli olumsal koflullara balymfl gibi grnse de istis-na olarak, yani evrensel ilkenin askya alnd nokta olarak kalmak zo-runda olan bir unsurdur: Evrensel ilke bu nokta iin de geerli olsayd, ev-rensel sistemin kendisi kerdi. yi bilindii zre, Hegel, Hukuk Felsefe-si'nin sivil toplum hakkndaki paragraflarnda, modern sivil toplumdakikalabalk "ayaktakm" (Pebel) snfnn, toplumsal yanlfl ynetimin, ye-tersiz hkmet nlemlerinin ya da ekonomik flansszln arzi bir sonucuolmadn gsterir: Sivil toplumun bnyevi yapsal dinamikleri, zorunluolarak, sivil toplumun nimetlerinden dfllanan bir snfa, temel insan hak-larndan yoksun braklmfl, dolaysyla toplum karflsndaki grevlerindende kurtulmufl bir snfa yol aar; sivil toplum iinde, kendi evrensel ilke-sini olumsuzlayan bir unsur, bir tr "Akln kendisinin bnyesindeki Akl-dfl"dr bu snf ksacas onun semptomudur.

Bugn, liberal-demokratik refah toplumunun nimetlerinden bazen ku-flaklar boyunca dfllanan bir alt snfn bymesinde, ayn olguyu, hem de

daha gl bir biimde gzlemlemiyor muyuz? Gnmzn "istisnalar"evsizler, varofltakiler, daimi iflsizler ge kapitalist evrensel sistemin semp-tomudurlar, ge kapitalizmin ikin mantnn nasl ifllediini, saylarn gi-derek artrarak srekli biimde hatrlatrlar: Kapitalizme zg topya, ge-rekli nlemler alnarak (ilerici liberaller iin olumlayc, telafi edici eylemyoluyla; muhafazakrlar iin ise kendine yetmeye ve aile deerlerine dn-me yoluyla), bu "istisna"nn uzun vadede ve hi deilse, ilkesel olarak"ortadan kaldrlabilecei"dir. "Gkkufla koalisyonu" kavramnda da (ile-rideki topik bir anda, btn "ilerici" mcadelelerin gay ve lezbiyen hak-lar, etnik ve dini aznlklarn haklar iin verilen mcadelelerin, ekolojikmcadelenin, feminist mcadelenin vs. ortak bir "efldeerlikler zinciri"iinde birleflecekleri fikrinde) benzer bir topya iflbaflnda deil midir? Ba-



24/31

flarszln zorunluluu yine yapsaldr: Mesele sadece, durumun ampirikkarmaflkl yznden, btn tikel "ilerici" kavgalarn hibir zaman bir-leflmeyecek olmalar, "yanlfl" efldeerlikler zincirlerinin mesela, Afro-

Amerikan etnik kimlii iin verilen kavgann ataerkil ve homofobik ide-olojiyle zincirlenmesi her zaman ortaya kacak olmas deildir; "yanlfl"zincirlenmelerin ortaya kmasnn tam da gnmzn "efldeerlik zincir-leri" oluflturmaya ynelik "ilerici" siyasetinin yaplandrc ilkesinde temel-leniyor olmasdr: Yerdeifltirmeleri ve younlaflmalar srekli kayan birok

tikel mcadeleden oluflan alann kendisi, ekonomik mcadelenin oynad- anahtar roln "bastrlmas" sayesinde ayakta tutulur mcadeleler o-ulluu arasnda "efldeerlikler zinciri" oluflturmaya ynelik solcu siyaset,kresel bir ekonomik sistem olarak kapitalizmin analizinin sessizce terkedilmesine ve kapitalist ekonomik iliflkilerin sorgulanamaz ereve olarakkabul edilmesine karfllk gelir.24

Nitekim elitist okkltrc liberalizmin sahtelii, ierik ile biim ara-sndaki gerilimden gelir ki bu gerilim, hoflgrl evrenselciliin ilk bykideolojik projesi olan masonlua bile oktan damgasn vurmufltu: Mason-luk retisi (btn insanlarn Akln flna dayal evrensel kardefllii), ken-di ifade biimi ve rgtlenifliyle (kabul trenleri olan gizli bir dernek)aka atflr masonluun tam da ifade biimi ve eklemlenifl tarz, po-zitif retiyi yalanlar. Buna ok benzer biimde, kendi etnik kimliininsnrlarn aflmfl olduunu dflnen (herhangi bir tikel cemaate bal ol-mayan "dnya yurttafl") adafl "siyaseten doru" liberal tavr da, kenditoplumu iinde, kendisini aka, kendi dar etnik ya da cemaat snrlar ii-ne kapal kald iin horgrlen sradan insanlar ounluunun karflsna

yerlefltiren dar elitist bir st-orta snf evresi ifllevini grr.

Hukukun Solcu Askya Alnflnn Savunusu

Peki o zaman, okkltrc postmodernizmin bu sahteliinin farkndaolan solcular buna nasl tepki gsterirler? Verdikleri tepki, Hegel'in son-suz yarg adn verdii fley biimine brnr: Speklasyon yoluyla, birbi-riyle kesinlikle badaflmayan iki terimin zdefl olduunu koyutlayan yar-gdr bu; Hegel'in en tannmfl rnei, Tinin Fenomenolojisi'nde frenolojihakkndaki altblmdr: "Tin bir kemiktir". Bu tepkiyi zetleyen sonsuzyarg ise fludur: "Adorno (en sofistike "elitist" elefltirel teorisyen), Bucha-nan'dr (Amerikan sac poplistlerinin en bayas)". Yani, Christopher

168 Defter


25/31

Lasch'den Paul Piccone'ye postmodern okkltrc elitizmin bu elefltir-menleri,"arasal Akl"n, yaflam dnyamzn brokratiklefltirilip arasallafl-trlflnn her yere yaylmfl hkimiyetine siyasi olarak verilebilecek tek uy-gun cevabn cemaati yeniden ne karmak, yerel demokrasi ve aktif yurt-tafllk olduunu savunurken, yeni muhafazakrl onaylama riskine girer-ler.25 Gnmz poplizmini, modernleflme srecine karfl, bu yzden debnyesi gerei paranoyak, ipleri elinde tutan ve bu yzden de modernlefl-menin getirdii aclardan sorumlu olan gizli bir fail Yahudiler, uluslara-

ras sermaye, vatantanmaz okkltrc yneticiler, devlet brokrasisi vs.arayan nostaljik, gerici bir formasyon olarak grp bir kenara atmak ko-laydr elbette; sorun daha ok, bu yeni poplizmi, kapitalist modernlefl-meye ciddi bir engel oluflturmak flyle dursun, ona zemin hazrlayan ye-ni bir "sahte fleffaflk" biimi olarak grme sorunudur. Baflka bir deyiflle,teknolojik ilerlemenin kendisinin, kendilerini tedricen "doallafltran" sa-nal cemaatler gibi yeni cemaatlere nasl yol atn analiz etmek, yeniteknolojilerin etkisiyle cemaat hayatnn zlmesine yanp yaknmaktanok daha ilgintir.

Bu solcu poplizm savunucularnn grmeyi baflaramadklar fley, g-nmz poplizminin, kresel kapitalizme bir tehdit oluflturmak flyledursun, onun bnyevi rn olarak kalddr. Paradoksal biimde, g-nmzn gerek muhafazakrlar, liberal okkltrcl de fundamen-talist poplizmi de reddeden, kresel kapitalizm ile etnik fundamentalizmarasndaki su ortakln aka gren solcu "elefltirel teorisyenler"dir. Nekresel piyasa-toplumuna ne de yeni etnik fundamentalizm biimlerineait olan nc bir alana iflaret ederler: Siyaset alan, sivil toplumun, ak-

tif, sorumlu yurttaflln insan haklar, ekoloji vs. mcadelesinin kamu-sal alan. Gelgelelim sorun flu ki, bu siyasi mekn biiminin kendisi, git-gide kreselleflmenin fliddetli saldrsnn tehdidi altna giriyor; sonu ola-rak, basite ona dnmek ya da onu yeniden canlandrmak mmkn de-il. Bir yanlfl anlamay bertaraf edelim: Gnmz ngilteresi rneinde,fli Partisi iktidarnn aslnda hibir fley deifltirmediini, bu haliyle de,bir deifliklik varmfl gibi yanltc bir izlenim yaratt iin Muhafazakrynetimin devam etmesinden daha da tehlikeli olduunu savunan eski"ekonomik zc" yaklaflm falan savunuyor deiliz. fli Partisi hkme-tinin yapabilecei birok fley var; geleneksel ngiliz dargrfll flovenizmin-den (salktan eitime) toplumsal dayanflma unsuru ok daha gl, da-ha "aydnlanmfl" bir liberal demokrasiye, (kadn haklarndan etnik grup-



26/31

larn haklarna ok eflitli biimleri iinde) insan haklarna sayg gsteril-mesine geifl srecine birok katkda bulunabilir; fli Partisi'nin zaferi,galibertmcadelesinin eflitli biimlerini yeniden canlandracak bir tefl-

vik olarak kullanlmaldr. (Fransa'da da seimleri Sosyalistlerin kazanma-syla birlikte, durum daha da mulaklaflmfltr, zira Jospin'in program ser-mayenin mantyla dorudan hesaplaflmaya ynelik baz unsurlar ier-mektedir.) Deiflim tzel olmayp sadece yeni bir bafllang grnts ta-fldnda bile, bir durumun halkn ounluu tarafndan "yeni bir bafllan-

g" olarak alglanmas da bafll baflna, nemli ideolojik ve siyasi yenideneklemlemeleri gereklefltirecek bir alan aar daha nce de grdmzgibi, ideolojinin diyalektiinden kan temel ders, grnfllerin nemli ol-duudur.

Yine de, sermayenin Ulus-Devlet-sonras mant arka planda pusuyayatan Gerek olarak kalrken, kreselleflme srecine verilen temel sol-cu tepki liberal okkltrclk; fundamentalist grnfl altnda "ara-sal akl"a karfl bir direnifl tesbit ederek poplizmi benimseme giriflimi; si-yaset meknn ak tutma giriflimi yetersiz grnmektedir. Son yakla-flm, okkltrclk ile fundamentalizm arasnda bir su ortakl olduunadair doru bir tesbite dayal olmasna ramen, flu canalc sorudan kanr:Gnmzdeki kreselleflme koflullarnda siyaset alann nasl yeniden icat edece-iz?Sermayenin kresel srecini olduu gibi brakan tikel mcadeleler dizi-sinin siyasilefltirilmesi yeterli deildir belli ki. Demek ki ge kapitalist libe-ral demokrasi erevesi iinde, kendini ana ideolojik mcadele ekseni ola-rak dayatan karfltlk "ak" ideoloji-sonras evrenselci liberal hoflgr iletikelci "yeni fundamentalizmler" arasndaki gerilim reddedilmelidir. Hu-

kukun stnlne dayanarak kendisini tarafsz ve ideoloji-sonras olaraksunan liberal merkeze karfl, eski solun, tarafsz Hukuk alann askya al-ma zorunluluu motifi yeniden gndeme getirilmelidir.

fiphesiz, Hukuk'u daha yksek ya da daha temel bir kar/istem ad-na askya almaya ynelik olarak Sol'un da Sa'n da kendi tarzlar vardr.Dreyfus karfltlarndan Oliver North'a sac askya alfl, Hukuk'un lafznihlal ettiini kabul eder ama bunu daha yksek bir milli kara baflvura-rak mazur gsterir: Yapt ihlali, Millet'in iyilii iin yaplmas gerekenacl bir fedakrlk olarak sunar.26 Solcu askya alfl konusunda, iki filmizikretmek yeterli olacaktr: Atefl Altnda (Roger Spottiswoode, 1983) veWatch on the Rhine (Herman Shumlin, 1943). Nikaragua devrimi srasn-da geen ilk filmde, Amerikal bir fotomuhabir belal bir amazla karflla-

170 Defter


27/31

flr: Somozaclar, devrimin zafer kazanmasndan hemen nce karizmatikbir Sandinista liderini ldrmfllerdir, Sandinistler muhabirden, lmfl li-derlerini canl gibi gsterecek ve bylece Somozaclarn onun ld id-dialarn yalanlayacak bir fotoraf ekmesini isterler bu flekilde, devri-min hzla zafer kazanmasna ve dklecek kann azalmasna katkda bu-lunabilecektir. Mesleki etik byle bir edimi kesinlikle yasaklar elbette, zi-ra bu edim muhabirliin tarafsz nesnelliini ihlal eder ve gazeteciyi siya-si kavgann bir arac durumuna getirir; yine de gazeteci "solcu" seenei

tercih eder ve sahte fotoraf eker. Lillian Hellmann'n bir oyunundanuyarlanan Watch on the Rhine'da, bu amaz daha da arlaflmfltr: 1930'la-rn sonlarnda, Nazi karflt mcadeleye katlmfl Alman siyasi gmenle-rinin oluflturduu bir kaaklar ailesi, tam manasyla Amerikan kk ka-sabalarna zg masals bir orta snf ailesi kurmufl olan uzak akrabalar-nn yannda kalmaya giderler; gelgelelim, ksa bir sre sonra Almanlar,

Amerikal ailenin bir tand klna brnmfl beklenmedik bir tehdit-le karfllaflrlar; adam gmenlere flantaj yapan ve Alman konsolosluun-daki balantlar sayesinde Almanya'da bulunan yeralt direnifli mensupla-rnn hayatn da tehlikeye atan bir sacdr. Gmen ailenin babas onuldrmeye karar verir ve bylece Amerikal aileyi g bir ahlaki amaz ii-ne sokar: Nazizm kurbanlaryla kurulan bofl ahlak dayanflma bitmifltir;artk fiilen taraf tutmak ve cinayeti rtbas ederek ellerini kirletmek zorun-dadrlar. Burada da aile "solcu" seenee karar verir. "Sol"u tanmlayanfley, soyut ahlaki ereveyi askya almaya ya da Kierkegaard'n szleriniflerh ederek sylersek, Etik olan siyasi olarak askya almayaiflte bu flekildehazr olmaktr.

Gelecek(teki) Evrensellik

Btn bunlardan karlan ve Bat'nn Bosna savaflna verdii tepkiyle ba-lantl olarak gncellik kazanan ders, taraf almaktan kamann yolu olma-ddr, zira tarafszlk taraf almay ierir Bosna savafl rneinde, Balkan-lar'daki etnik "kabile savafllar"ndan dem vuran "dengeli" konuflmalar ok-tan Srp bakfl asn onaylyordu: nsancl liberal eflit-mesafecilik kolaycatersine kayabilir ya da onunla rtflebilir ve fiilen olabilecek en fliddetli "et-nik temizlii" hoflgrebilir; yani ksacas solcu, liberalin tarafszln ihlaletmekle kalmaz, tarafszlk diye bir fley olmadn da iddia eder. LiberalMerkez'in kliflesi, tabii ki, saclarn da solcularn da Hukuk'u askya alfl-



28/31

larnn ayn kapya kt, Hukuk'un stnlne ynelik totaliter bir teh-dit demek olduklar fleklindedir. Solun btn tutarll, tam tersine, buiki askya alfln farkl bir mant izlediini kantlamasna baldr. Sakendisinin Etiki askya alfln, evrenselcilik karflt tavryla, her trl evren-sel ahlaki ve hukuki standarda galebe alan kendi tikel (dini, milli) kimli-ine gndermede bulunarak meflrulafltrrken, Sol kendisinin Etiki askyaalfln, tam da gelecek(teki) gerek evrensellie gndermede bulunarakmeflrulafltrr. Ya da baflka bir deyiflle, Sol hem toplumun antagonist karak-

terini kabul eder (tarafsz bir konum yoktur, mcadele kurucu nitelikte-dir) hem de evrenselci kalr (evrensel zgrleflme adna konuflur); solcuperspektifte, toplumsal hayatn kkten antagonist yani, siyasi karakteri-ni kabul etmek, "taraf tutma"nn zorunluluunu kabul etmek, gerektenevrenselolmann tek yoludur.

Bu paradoksu nasl kavramamz gerekir? Bu ancak, antagonizma ev-renselliin kendisine isel ise, yani evrenselliin kendisi, Btn'n ifllevselparalara mevcut ayrlfl biimini meflrulafltran "sahte" somut evrensellik

ve "soyut" evrenselliin imknsz/gerek talebi (Balibar'ngalibert

'si) ha-linde ikiye blnmflse kavranabilir. Nitekim, en anlaml solcu siyasi jest(sac "herkese kendi yeri" motifinin tersine), mevcut evrensel dzeni,semptomu adna (mevcut dzenin bnyesinde bulunmasna ramen,onun iin de "uygun bir yeri" olmayan para mesela toplumlarmzdakiyasadfl gmenler ya da evsizler adna) sorgulamaktr. Bu semptomla z-deflleflme ifllemi, soyut bir evrensel kavramn ardnda tikel bir ierik gren("insan haklarna konu olan 'insan' aslnda beyaz, erkek, mlk sahibi kim-sedir") tarafsz evrensellii sahte bularak reddeden standart elefltirel ve ide-

olojik hamlenin tam ve zorunlu zttdr: Bu ifllemde, bnyevi istisna/dflla-ma noktasnn, somut pozitif dzenin "sefil"inin, tek gerek evrensellik nokta-s, mevcut somut evrensellii yalanlayan nokta olduunda heyecanla sraredilir (ve onunla zdeflleflilir). Mesela, bir lkede yaflayan insanlar "tam"yurttafllar ve geici gmen ifliler olarak altgruplara ayrmann "tam"yurttafllara ayrcalk verdiini ve gmenleri sahici kamusal alandan dflla-dn gstermek kolaydr tpk erkekle kadnn ntr, evrensel bir insan-lk cinsinin iki tr olmadn, nk cinsin kendisinin ieriinin kad-nn "bastrlfl"n ierdiini gstermek gibi; bunun tersi bir ifllem yapmak,yani evrensellii dfllama noktasyla zdefllefltirmek, rneimizde "hepimizgmen ifliyiz" demek, hem teorik hem de siyasi adan ok daha verim-lidir. Hiyerarflik olarak yaplanmfl bir toplumda, gerek evrenselliin l-

172 Defter


29/31

t, toplumu oluflturan paralarn "en alttakiler"le, dier herkes tarafn-dan ve dier herkesten dfllanmfl olanlarla iliflki kurma biimidir rne-in eski Yugoslavya'da evrensellik, dier btn uluslarn tepeden bakt

Arnavut ve Bosnal mslmanlar tarafndan temsil ediliyordu. Son d-nemlerdeki heyecanl dayanflma ifadesi "Saraybosna Avrupa'nn baflken-tidir" de istisnann evrensellii cisimlefltirdii anlayflnn numunelik birrneidir: Aydnlanmfl liberal Avrupa'nn Saraybosna'yla iliflki kurma bi-imi, kendisiyle, kendi evrensel kavramyla iliflki kurma biimine tanklk

ediyordu.27Antagonizmann evrenselliinin bu flekilde ne karlmas hibir su-

rette, "toplum hayatnda diyalog diye bir fley yoktur, yalnz savafl vardr"demeyi gerektirmez. Toplumsal (ya da cinsel) savafltansaclar bahseder,oysa solcular toplumsal (ya da snfsal) mcadeledenbahseder. Joseph Go-ebbels'in nl "'kltr' lafn duydum mu, tabancama davranyorum" s-znn iki eflitlemesi vardr: Godard'n Mpris'sindeki sinik sinema ya-pmcs, "'kltr' lafn duydum mu, ek defterime davranyorum," diyor-du; solcu Aydnlanmfl versiyon ise "'silah' lafn duydum mu, kltredavranyorum"dur. Gnmzn neo-Nazi sokak kavgacs "Bat Hristi-yan kltr" lafn duyunca, onu Trklere, Araplara, Yahudilere karfl ko-rumak iin silahna davranr ve bylece savunduunu zannettii fleyi tah-rip eder. Liberal kapitalizmin byle dolaysz fliddete ihtiyac yoktur: Kl-tr tahrip etme iflini piyasa ok daha przsz ve etkili bir biimde hal-leder. Solcu Aydnlanma ise, bu iki tavrn tam tersine, kltrn silaha ve-rilecek etkili bir cevap olduu iddias ile tanmlanr: Kaba fliddet patlama-s, kkleri znenin cehaletinde yatan bir tr "harekete geifl"tir bu haliy-

le ona, brnd ana form kendi zerine dflnen bilgi olan mcadeleylekarfl konabilir.

eviren: Tuncay Birkan



30/31

NOTLAR:

1. Evrensel ile Tikel arasndaki bu ksa devreye verilen bir dier ad da, tabii ki, "di-kifl"tir: Hegemonyann iflleyifli, bofl Evrensel'i tikel bir ierie "diker".

2. Ernesto Laclau, Emancipation(s), Verso, Londra 1996, s. 14-15; Trkesi: Evrensel-lik, Kimlik ve zgrleflme, ev. E. Bafler, Birikim, stanbul 2000.

3. Bkz. Etienne Balibar, La crainte des masses, Paris 1997.4. mdi, bu sihirli evrensel dayanflma ura bittiinde, baz Sosyalizm-sonras lkeler-

de toplumun "namevcut taml"nn gstereni olarak zuhur eden gsteren drstlk'tr. Bugsteren, Sosyalizmin kfln takip etmesi gereken yeni bir Toplum taml umutlarnnacmaszca ihanete urad ekonomik ve toplumsal alkantya yakalanan "sradan insan-

lar"n kendiliinden ideolojisinin odan oluflturur; yle ki, onlarn gznde, "eski gler"(sabk Komnistler) ve iktidar saflarna katlmfl sabk muhalifler, demokrasi ve zgrlkbayra altnda onlar smrmek iin el ele vermifllerdi: Hegemonya savafl, flu anda tabii kibu gsterene yeni bir dorultu verecek tikel ierik zerinde odaklanmfl durumdadr: "D-rstlk" ne demektir? Burada da, atflmann son kertede "drstlk" teriminin farkl an-lamlar zerinde dndn iddia etmek yanlfl olurdu: Bu "anlamsal netlefltirme"de yitiri-len fley, her konumun kendi "drstlk"lerinin tek "gerek" drstlk olduunuiddia etmesi-dir: Mcadele, yalnzca farkl tikel ierikler arasndaki bir mcadele deildir, evrenselin ken-di iinden kopan bir mcadeledir.

5. Jacqueline Rose, States of Fantasy, Oxford 1996, s. 149.6. Aktaran a.g.y.* Lacan'n ngilizce'de "enjoyment", Trke'de ise "keyif" terimleriyle karfllanan

kavram. (.n.)7. Geriye dnp bakldnda, mahut "muhalefet" olgusunun sosyalist ideoloji er-

evesinin ne kadar derinlerine gml olduu, "muhalefet"in, tam da (toplumsal dayanfl-ma, ahlaki sorumluluk vs. vazeden) topyac "ahlaklk"yla, sosyalizmin tekzip edilen etikekirdeini sunduu fark ediliyor: Belki bir gn tarihiler tpk Hegel'in, Peloponez sa-vaflnn gerek tinsel sonucunun, tinsel Ereinin, Thukidides'in onun hakkndaki kitab ol-duunu iddia etmesi gibi "muhalefet"in Reel Sosyalizm'in gerek tinsel sonucu olduunubelirteceklerdir.

8. Bkz. Tiziana Terranova, "Digital Darwin", New Formations, no. 29, Yaz 1996.9. Bkz. Richard Dawkins, The Selfish Gene, Oxford 1989.10. Michael L. Rothschild, Bionomics: The Inevitability of Capitalism, Armonk, NY

1992.11. Bkz. S. Zizek, "deoloji Hayaleti". (Bu makalenin Trkesi Metis Yaynlartarafndan yaymlanacak Zizek sekisi iinde yer alyor.)

12. Bkz. Jacques Rancire, On the Shores of Politics, Verso, Londra 1995, s. 22.13. deolojik zdeflleflme srecindejouissance'n oynad rol hakknda daha ayrntl bir

aklama iin bkz. Slavoj Zizek, The Plague of Fantasies, Verso, Londra 1997, 2. blm.14. "Propos de Emir Kusturica," Cahiers de cinma, no. 492, Haziran 1995, s. 69.15. Bat'nn Balkanlar bir fantezi ekran olarak alglamas konusunda bkz. Renata

Salecl, The Spoils of Freedom, Londra 1995.16. Bkz. Slavoj Zizek, "'I Hear You with My Eyes'; or, The Invisible Master", Renata

Salecl ve Slavoj Zizek (haz.), Gaze and Voice as Love Objects iinde, Durham, NC 1996.17. Bkz. Balibar, La crainte des masses, s. 421-54.

18. Bununla Laclau'nun farkllk mant (farklla dayal bir simgesel yap olarak top-lum) ile antagonizma mant ("imknsz", antagonist bir yarlma tarafndan engellenen birfley olarak toplum) arasnda kurduu karfltln parallellii aktr. Gnmzde, farkllkmant ile antagonizma mant arasndaki gerilim, liberal-demokratik mzakere evreniyle

174 Defter


31/31

"Fundamentalist" yi-Kt mcadelesi evreni arasndaki gerilim biimine brnmektedir.19. Ulus-Devlet'in bu "snp gidifli"ne tanklk eden kk ama manidar olaylardan

biri de, mstehcen zel hapishane kurumunun ABD'de ve dier Bat lkelerinde yavafl ya-vafl yaylmasdr: Devlet'in tekeli olarak kalmas gereken fleyin kullanm (fiziksel fliddet vezorlama), Devlet ile kr emek amacyla bireylere bask uygulayan bir zel flirket arasnda birszleflme konusu haline gelmifltir; burada (Max Weber'e gre) modern Devlet'i tanmlayanfliddetin meflru kullanm zerindeki tekelin sonuyla karfl karflyayz.

20. Bu aflama (modern-ncesi cemaatler, Ulus-Devlet ve gnmzn yeni ortayakan ulusaflr "evrensel toplumu"), Fredric Jameson'n gelifltirdii gelenekilik, modernizmve postmodernizm lsne aka uymaktadr: Burada da, postmodernizme damgasn vu-ran geriye ynelik olgular bizi aldatmamaldr modernlik-ncesinden kopufl ancak post-

modernizmle birlikte tamamna ermifltir. Nitekim, bu yaznn bafllnda Jameson'n Post-modernizm, ya da Ge Kapitalizmin Kltrel Mant (ev. N. Plmer, Yap Kredi, stanbul1994) kitabna zellikle gndermede bulunuyorum.

21. Slavoj Zizek, Enjoy Your Symptom!, New York 1993, s. 11.22. Darian Leader, Why Do Women Write More Letters Than They Post?, Londra 1996;

Trkesi: Kadnlar Neden Yazdklar Her Mektubu Gndermezler?, ev. N. atl, Ayrnt, s-tanbul 1997.

23. Karl Marx, "The Class Struggles in France: 1848 to 1850", Surveys from Exile.Political Writings: Volume 2 iinde, Londra 1973.

24. Bkz. Wendy Brown, States of Injury, Princeton 1995.25. Bkz. Paul Piccone, "Postmodern Poplism", Telos, no. 103, Bahar 1995. Elizabeth

Fox-Genovese'in edebiyat ve sinema teorisi sorunlar, lezbiyen haklar vs. ile ilgilenen st-orta snf feminizminin karflsna, sradan alflan kadnlarn gncel sorunlar zerinde odak-lanan ve aile iinde, ocuklarla ve iflle birlikte nasl hayatta kalnaca ile ilgili somut sorun-lar dile getiren bir "aile feminizmi"ni kartma giriflimi de numuneliktir. Bkz. ElizabethFox-Genovese, Feminism is Not the Story of My Life, New York 1996.

26. Kamusal (hukuki) normlarn sac askya alnflnn en zl formln Eamon deValera vermifltir: "Halkn yanlfl yapma hakk yoktur."

27. Rancire'in singulier universel [tekil evrensel] kavram da byle okunmaldr belkide: Evrenselliin oda olarak, sz konusu evrensellii ayn anda hem olumlayan hem detahrip eden tekil evrensel ne karlr. "Hepimiz Saraybosna sakinleriyiz" dediimizde, ba-riz bir biimde "yanlfl" bir adlandrma, doru jeopolitik yaylm ihlal eden bir adlandrmayapyoruzdur; gelgelelim bu ihlal, tam da bu haliyle, mevcut jeopolitik dzenin adaletsizli-

ini ifade eder. Bkz. Jacques Rancire, La Msentente, Paris 1995.


cokkulturculuk ya da cokuluslu kapitalizmin kulturel mantigi - slavoj zizek-libre

Documents