ÇOCUKLUK DÖNEMİ ÇOCUKLUK DÖNEMİ BOZUKLUKLARIBOZUKLUKLARI

Çocuklardaki normal dışı davranışları Çocuklardaki normal dışı davranışları sınıflandırmak için tanıyı koyan kişi sınıflandırmak için tanıyı koyan kişi öncelikle bu yaş için neyin normal öncelikle bu yaş için neyin normal olduğunu göz önüne almalıdır.olduğunu göz önüne almalıdır.

Yere yatıp bağıran ya da altını ıslatan Yere yatıp bağıran ya da altını ıslatan bir çocuk…bir çocuk…

DENETİMSİZ DAVRANIŞ DENETİMSİZ DAVRANIŞ BOZUKLUKLARIBOZUKLUKLARI

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUKLUĞUBOZUKLUKLUĞU

Dikkat eksikliği/ hiperaktivite Dikkat eksikliği/ hiperaktivite bozukluğunun (DEHB) temel özelliği, bozukluğunun (DEHB) temel özelliği, kalıcı ve sürekli olan dikkat süresinin kalıcı ve sürekli olan dikkat süresinin kısalığı, engellenmeye yönelik kısalığı, engellenmeye yönelik denetim eksikliği nedeniyle denetim eksikliği nedeniyle davranışlarda ya da bilişte ortaya davranışlarda ya da bilişte ortaya çıkan ataklık ve huzursuzluktur.çıkan ataklık ve huzursuzluktur.

Bu dikkatsiz çocuklar ders ya da yemek Bu dikkatsiz çocuklar ders ya da yemek zamanı gibi sakin olmasının istendiği zamanı gibi sakin olmasının istendiği ortamlarda etkinliklerini denetlemekte ortamlarda etkinliklerini denetlemekte güçlük çekerler. Sessiz olmaları güçlük çekerler. Sessiz olmaları istendiğinde, konuşmalarını ve hareketlerini istendiğinde, konuşmalarını ve hareketlerini durduramadıkları görülür. Dağınık, durduramadıkları görülür. Dağınık, düzensiz, inatçı ve baskıcıdır. Etkinlikleri ve düzensiz, inatçı ve baskıcıdır. Etkinlikleri ve hareketleri rastgele yapıyor izlenimi verir. hareketleri rastgele yapıyor izlenimi verir. Giysilerini ve ayakkabılarını çabucak Giysilerini ve ayakkabılarını çabucak çıkartır, oyuncaklarını dağıtır, çıkartır, oyuncaklarını dağıtır, öğretmenlerini ve ailelerini tüketirler. öğretmenlerini ve ailelerini tüketirler. Güçlüklerine karşın, çocuğun Güçlüklerine karşın, çocuğun davranışlarında daha az kısıtlamanın olduğu davranışlarında daha az kısıtlamanın olduğu serbest oyunlarda normallerden serbest oyunlarda normallerden ayırabilmek zordur.ayırabilmek zordur.

Hiperaktif çocukların çoğu, büyük olasılıkla Hiperaktif çocukların çoğu, büyük olasılıkla saldırgan davranışları ve diğerlerini rahatsız saldırgan davranışları ve diğerlerini rahatsız etmelerini yüzünden yaşıtlarıyla olma ve etmelerini yüzünden yaşıtlarıyla olma ve arkadaşlık kurmada güçlük yaşarlar. arkadaşlık kurmada güçlük yaşarlar.

Aynı zamanda bu çocuklar sıklıkla sosyal Aynı zamanda bu çocuklar sıklıkla sosyal ipuçlarını kaçırır, kavrayamazlar, ipuçlarını kaçırır, kavrayamazlar, arkadaşlarının niyetlerini ve isteklerini yanlış arkadaşlarının niyetlerini ve isteklerini yanlış yorumlarlar ve biliçsiz sosyal hatalar yorumlarlar ve biliçsiz sosyal hatalar yaparlar. yaparlar.

DEHB olan çocuklar sosyal olarak doğru DEHB olan çocuklar sosyal olarak doğru davranışın ne olduğunu kuramsal olarak davranışın ne olduğunu kuramsal olarak bilebilirler, ancak bu bilgiyi gerçek yaşamda bilebilirler, ancak bu bilgiyi gerçek yaşamda sosyal etkileşimlerdeki uygun davranışlara sosyal etkileşimlerdeki uygun davranışlara dönüştüremezler.dönüştüremezler.

DSM-IV Tanı ÖlçütleriDSM-IV Tanı Ölçütleri A- Aşağıdakilerden (1) ya da (2) vardır:A- Aşağıdakilerden (1) ya da (2) vardır: 1)aşağıdaki 1)aşağıdaki dikkatsizlik dikkatsizlik semptomlarından altısı (ya semptomlarından altısı (ya

da daha fazlası) en az altı ay süreyle, uyumsuzluk da daha fazlası) en az altı ay süreyle, uyumsuzluk doğurucu ve gelişim düzeyine göre aykırı bir doğurucu ve gelişim düzeyine göre aykırı bir derecede sürmüştür:derecede sürmüştür:

Dikkatsizlik Dikkatsizlik çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul

ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapardikkatsizce hatalar yapar

çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılıretkinliklerde dikkati dağılır

doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünürdinlemiyormuş gibi görünür

çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da işyerindeki görevlerini ufak tefek işleri ya da işyerindeki görevlerini tamamlayamaz (karşıt olma bozukluğuna ya da tamamlayamaz (karşıt olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlamamaya bağlı değildir)yönergeleri anlamamaya bağlı değildir)

çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çekerdüzenlemekte zorluk çeker

çoğu zaman sürekli mental çabayı çoğu zaman sürekli mental çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdiristeksizdir

çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder (örn. Oyuncaklar, okul ödevleri, kaybeder (örn. Oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler)kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler)

çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılırkolaylıkla dağılır

günlük etkinliklerinde çoğu zaman günlük etkinliklerinde çoğu zaman unutkandırunutkandır

2) aşağıdaki 2) aşağıdaki hiperaktivite-impusivite hiperaktivite-impusivite semptomlarından altısı (ya da daha fazlası) en az semptomlarından altısı (ya da daha fazlası) en az altı ay süreyle uyumsuzluk doğurucu ve gelişim altı ay süreyle uyumsuzluk doğurucu ve gelişim düzeyine göre aykırı bir derecede sürmüştür:düzeyine göre aykırı bir derecede sürmüştür:

HiperaktiviteHiperaktivite çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpır ya da çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpır ya da

oturduğu yerde kıpırdanıp dururoturduğu yerde kıpırdanıp durur çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer

durumlarda oturduğu yerden kalkardurumlarda oturduğu yerden kalkar çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup

durur ve sağa sola tırmanır (ergenlerde ya da durur ve sağa sola tırmanır (ergenlerde ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir)olabilir)

çoğu zaman, sakin bir biçimde, boş zamanları çoğu zaman, sakin bir biçimde, boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardırzorluğu vardır

çoğu zaman hareket halindedir ya da sanki bir çoğu zaman hareket halindedir ya da sanki bir motor takılıymış gibi davranırmotor takılıymış gibi davranır

çoğu zaman çok konuşurçoğu zaman çok konuşur

İmpulsivite (Dürtüsellik)İmpulsivite (Dürtüsellik) çoğu zaman sorulan soru çoğu zaman sorulan soru

tamamlanmadan önce cevabını tamamlanmadan önce cevabını yapıştırıryapıştırır

çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardırvardır

çoğu zaman başkalarının sözünü keser çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer (örn. ya da yaptıklarının arasına girer (örn. Başkalarının konuşmalarına ya da Başkalarının konuşmalarına ya da oyunlarına burnunu sokar oyunlarına burnunu sokar

B- İşlevsel bozulmaya yol açmış olan bazı B- İşlevsel bozulmaya yol açmış olan bazı hiperaktif-impulsif semptomlar ya da hiperaktif-impulsif semptomlar ya da dikkatsizlik semptomları 7 yaşından önce dikkatsizlik semptomları 7 yaşından önce de vardır.de vardır.

C- İki ya da daha fazla ortamda C- İki ya da daha fazla ortamda semptomlardan kaynaklanan bir işlevsel semptomlardan kaynaklanan bir işlevsel bozulma vardır (örn. Okulda ( ya da işte) bozulma vardır (örn. Okulda ( ya da işte) ve evde).ve evde).

D- Toplumsal, okuldaki ya da mesleki D- Toplumsal, okuldaki ya da mesleki işlevsellikle klinik açıdan belirgin bir işlevsellikle klinik açıdan belirgin bir bozulma olduğunun açık kanıtları bozulma olduğunun açık kanıtları bulunmalıdır.bulunmalıdır.

E- Bu semptomlar sadece bir E- Bu semptomlar sadece bir Yaygın Gelişimsel Bozukluk, Yaygın Gelişimsel Bozukluk, Şizofreni ya da diğer bir Psikotik Şizofreni ya da diğer bir Psikotik Bozukluğun gidişi sırasında ortaya Bozukluğun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır ve başka bir mental çıkmamaktadır ve başka bir mental bozuklukla daha iyi açıklanamaz bozuklukla daha iyi açıklanamaz (örn. Duygudurum Bozukluğu, (örn. Duygudurum Bozukluğu, Anksiyete Bozuluğu, Disosiyatif Anksiyete Bozuluğu, Disosiyatif Bozukluk ya da Kişilik Bozukluğu).Bozukluk ya da Kişilik Bozukluğu).

Ayırıcı TanıAyırıcı Tanı

DEHB olanlarda belirtiler kalıcıdır ve DEHB olanlarda belirtiler kalıcıdır ve genellikle öfke patlamaları, genellikle öfke patlamaları, kavgacılık, saldırgan tutumlar, kavgacılık, saldırgan tutumlar, yaralanmaya neden olabilecek yaralanmaya neden olabilecek korkusuz hareketler ve gürültücülük korkusuz hareketler ve gürültücülük eşlik etmekte, karşı gelme tutumları eşlik etmekte, karşı gelme tutumları izlenmektedir.izlenmektedir.

Dikkat eksikliği dışında okuma ya da matematik Dikkat eksikliği dışında okuma ya da matematik beceriksizliğine bağlı olarak ortaya çıkabilen değişik beceriksizliğine bağlı olarak ortaya çıkabilen değişik tipteki öğrenme bozuklukları da DEHB’ ndan ayırt tipteki öğrenme bozuklukları da DEHB’ ndan ayırt edilmelidir. Öğrenme yetersizliği olan bu çocuklar edilmelidir. Öğrenme yetersizliği olan bu çocuklar okulda sıkılmakta ve hevesleri kırılmaktadır. Yeterli okulda sıkılmakta ve hevesleri kırılmaktadır. Yeterli yardımı alamadıkları okul ortamında ise çocuklarda yardımı alamadıkları okul ortamında ise çocuklarda huzursuzluk ve dikkatsizlik ortaya çıkmaktadır. Bu huzursuzluk ve dikkatsizlik ortaya çıkmaktadır. Bu durum zeka geriliği olan çocuklar için de geçerlidir ve durum zeka geriliği olan çocuklar için de geçerlidir ve hiperaktif çocukların zeka özürlü olarak hiperaktif çocukların zeka özürlü olarak algılanmalarına neden olmaktadır. Bu nedenle mental algılanmalarına neden olmaktadır. Bu nedenle mental retardasyonu olan çocuklarda DEHB tanısı ancak retardasyonu olan çocuklarda DEHB tanısı ancak dikkatsizlik ve hiperaktivite belirtileri o zeka yaşından dikkatsizlik ve hiperaktivite belirtileri o zeka yaşından beklenenden çok daha fazla ise konmalıdır. beklenenden çok daha fazla ise konmalıdır.

Davranım bozukluğuna çeşitli derecelerde Davranım bozukluğuna çeşitli derecelerde huzursuzluk ve dikkatsizlik eşlik edebilmektedir. huzursuzluk ve dikkatsizlik eşlik edebilmektedir. DEHB’ ndan ayrılması gereken önemli bir tanı DEHB’ ndan ayrılması gereken önemli bir tanı uyum bozukluğudur. Her iki bozuklukta (özellikle uyum bozukluğudur. Her iki bozuklukta (özellikle erkeklerde) benzer özellikler bulunmaktadır. erkeklerde) benzer özellikler bulunmaktadır. Uyum bozukluğunda süre genellikle altı aydan Uyum bozukluğunda süre genellikle altı aydan kısadır ve ortaya çıkışı yaşamın daha geç kısadır ve ortaya çıkışı yaşamın daha geç dönemlerindedir, DEHB olan çoğu çocukta ise dönemlerindedir, DEHB olan çoğu çocukta ise yaşamın ilk yıllarında sorunlar başlamaktadır. yaşamın ilk yıllarında sorunlar başlamaktadır. Çocuklarda anksiyetenin de ayırıcı tanı için Çocuklarda anksiyetenin de ayırıcı tanı için araştırılması gerekmektedir. DEHB’ na ikincil araştırılması gerekmektedir. DEHB’ na ikincil olarak anksiyete eşlik edebilmektedir. olarak anksiyete eşlik edebilmektedir.

Anksiyete de aşırı hareketlilik ve dikkatin kolay Anksiyete de aşırı hareketlilik ve dikkatin kolay dağılmasına neden olabilmektedir. DEHB olan dağılmasına neden olabilmektedir. DEHB olan çocukların ders çalışma ve öğrenme ile ilgili çocukların ders çalışma ve öğrenme ile ilgili güçlükleri nedeniyle anne baba ile çocuk güçlükleri nedeniyle anne baba ile çocuk arasında sürekli bir sürtüşme yaşanmaktadır. arasında sürekli bir sürtüşme yaşanmaktadır. Bunu sonucunda çocuk örselenmekte, bazen Bunu sonucunda çocuk örselenmekte, bazen aşağılanmakta ve giderek benlik saygısı aşağılanmakta ve giderek benlik saygısı düşmektedir. Bu çocuklarda klinik duruma sıklıkla düşmektedir. Bu çocuklarda klinik duruma sıklıkla depresyon eşlik etmektedşr. DEHB’ na ikincil depresyon eşlik etmektedşr. DEHB’ na ikincil olarak ortaya çıkan bu depresyon, hareketlerde olarak ortaya çıkan bu depresyon, hareketlerde azalma ve sosyal geri çekilmenin olduğu birincil azalma ve sosyal geri çekilmenin olduğu birincil depresyondan ayırt edilmelidir.depresyondan ayırt edilmelidir.

EpidemiyolojiEpidemiyoloji Ergenlik öncesi çocuklarda en yaygın Ergenlik öncesi çocuklarda en yaygın

görülen kronik davranış bozukluğudur. görülen kronik davranış bozukluğudur. Bildirilen oranlar çalışma metadolojisine ve Bildirilen oranlar çalışma metadolojisine ve

popülasyona bağlı olarak %5’ ten %12’ ye popülasyona bağlı olarak %5’ ten %12’ ye kadar değişir. kadar değişir.

DEHB erkeklerde kızlardan daha yaygındır.DEHB erkeklerde kızlardan daha yaygındır. ABD’deki araştırma sonuçlarına göre ABD’deki araştırma sonuçlarına göre

bozukluğun okul çocuklarındaki sıklığı bozukluğun okul çocuklarındaki sıklığı genel olarak % 2-20 arasında, ergenlik genel olarak % 2-20 arasında, ergenlik öncesi çocuklarda ise % 3-5 olarak öncesi çocuklarda ise % 3-5 olarak bildirilmiştir. bildirilmiştir.

İngiltere’ deki araştırma sonuçlarına göre İngiltere’ deki araştırma sonuçlarına göre ise bozukluğun sıklığı % 1’ den azdır.ise bozukluğun sıklığı % 1’ den azdır.

EtiyolojisiEtiyolojisi

Genetik nedenler:Genetik nedenler: Frajil-X, fetal alkol sendromu, Frajil-X, fetal alkol sendromu, düşük doğum ağırlıklı çocuklar ve daha seyrek düşük doğum ağırlıklı çocuklar ve daha seyrek olarak da genetik kökenli tiroid bozuklukları gibi olarak da genetik kökenli tiroid bozuklukları gibi durumlar DEHB belirtileri gösterirler. durumlar DEHB belirtileri gösterirler.

Bozukluğun genetik nedenlerine yönelik bilgiler Bozukluğun genetik nedenlerine yönelik bilgiler ikiz, evlat edinme ve aile araştırmalarına ikiz, evlat edinme ve aile araştırmalarına dayanmaktadır. Bu çocukların birinci dereceden dayanmaktadır. Bu çocukların birinci dereceden kan bağı olan akrabalarında da bozukluğun sık kan bağı olan akrabalarında da bozukluğun sık olduğu bulunmuştur.olduğu bulunmuştur.

monozigot ikizlerde dizigotlara göre iki kat fazla monozigot ikizlerde dizigotlara göre iki kat fazla risk olması genetik kanıtlar olarak ileri risk olması genetik kanıtlar olarak ileri sürülmüştür. Genetik çalışmalar, özellikle birinci sürülmüştür. Genetik çalışmalar, özellikle birinci ve ikinci dereden akrabalar ile yapılan aile ve ikinci dereden akrabalar ile yapılan aile çalışmaları, hiperaktif çocukların ailelerinde çalışmaları, hiperaktif çocukların ailelerinde antisosyal kişilik bozukluğu, histeri, alkolizm ve antisosyal kişilik bozukluğu, histeri, alkolizm ve madde kullanımının daha sık olduğunu ortaya madde kullanımının daha sık olduğunu ortaya koymaktadır.koymaktadır.

Beyin hasarı:Beyin hasarı: Bu çocuklarda perinatal Bu çocuklarda perinatal dönemlerde gizli ya da açık minimal dönemlerde gizli ya da açık minimal derecede santral sinir sistemi (SSS) derecede santral sinir sistemi (SSS) hasarı olduğu belirtilmektedir. Bu hasara hasarı olduğu belirtilmektedir. Bu hasara yol açan toksik, metabolik, mekanik ve yol açan toksik, metabolik, mekanik ve dolaşımla ilgili nedenler olabileceği gibi, dolaşımla ilgili nedenler olabileceği gibi, erken bebeklik döneminde SSS’ ni erken bebeklik döneminde SSS’ ni etkileyen enfeksiyonlar da söz konusu etkileyen enfeksiyonlar da söz konusu olabilir.olabilir.

Gıda ve katkı maddeleri:Gıda ve katkı maddeleri: Her ne Her ne kadar boya maddeleri ve koruyucular kadar boya maddeleri ve koruyucular gibi gıda katkılarının, şekerlerin ya da gibi gıda katkılarının, şekerlerin ya da kurşunun bu bozukluğu neden kurşunun bu bozukluğu neden olabileceği öne sürülse de, bunlarla olabileceği öne sürülse de, bunlarla ilgili bilimsel kanıtlar yoktur.ilgili bilimsel kanıtlar yoktur.

Psikososyal etkenler:Psikososyal etkenler: Zorlayıcı yaşam Zorlayıcı yaşam olayları, aile düzeninde bozulma ve diğer olayları, aile düzeninde bozulma ve diğer anksiyete yaratan nedenler DEHB’ nun ortaya anksiyete yaratan nedenler DEHB’ nun ortaya çıkması ya da sürmesinde etken çıkması ya da sürmesinde etken olabilmektedir. Eğitim yaratan nedenler olabilmektedir. Eğitim yaratan nedenler arasında çocuğun huyu, genetik-ailesel arasında çocuğun huyu, genetik-ailesel nedenler ve toplumun davranış ve başarı ile nedenler ve toplumun davranış ve başarı ile ilgili beklentileri vardır. Sosyoekonomik ilgili beklentileri vardır. Sosyoekonomik düzeyin önemli bir etkisinin olmadığı düzeyin önemli bir etkisinin olmadığı bildirilmiştir.bildirilmiştir.

TedaviTedavi Farmakoterapi: Farmakoterapi: Stimülanlar DEHB için Stimülanlar DEHB için

iyi bir tedavi seçeneğidir. Üç majör grup; iyi bir tedavi seçeneğidir. Üç majör grup; amfetaminler (dexedrine), metilfenidat amfetaminler (dexedrine), metilfenidat ( Ritalin), ve pemoline (cylaert) ‘ dir. ( Ritalin), ve pemoline (cylaert) ‘ dir.

Tedavi her iki cinsiyet için eşit derecede Tedavi her iki cinsiyet için eşit derecede etkilidir. etkilidir.

Stimülanlar orta çocukluk ve ergenlik Stimülanlar orta çocukluk ve ergenlik arasındaki dönemde okul öncesi arasındaki dönemde okul öncesi dönemde olduğundan daha etkilidir. dönemde olduğundan daha etkilidir.

Stimülanlara yanıt vermeyen ya da Stimülanlara yanıt vermeyen ya da anksiyete ve depresyon belirtileri olan anksiyete ve depresyon belirtileri olan çocuklarda trisiklik antidepresanlar da çocuklarda trisiklik antidepresanlar da kullanılmaktadır.kullanılmaktadır.

Davranışsal yaklaşımlar Davranışsal yaklaşımlar Davranışçı terapistler tekniklerini hiperaktiviteyle Davranışçı terapistler tekniklerini hiperaktiviteyle

ilgili problemlere başarıyla uygulamaktadırlar. Çok ilgili problemlere başarıyla uygulamaktadırlar. Çok çeşitli teknikler kullanılmaktadır. çeşitli teknikler kullanılmaktadır.

Geleneksel olanlar uygun davranışı ödüllendirirken, Geleneksel olanlar uygun davranışı ödüllendirirken, istenmeyen davranışın gözardı edilmesi ya da istenmeyen davranışın gözardı edilmesi ya da cezalandırılmasını vurgulamaktadır. cezalandırılmasını vurgulamaktadır.

Yeni, bilişsel temelli olan teknikler ise, özdenetimi Yeni, bilişsel temelli olan teknikler ise, özdenetimi arttırmak için kendi kendine yönerge vermeyi arttırmak için kendi kendine yönerge vermeyi vurgulamaktadır. vurgulamaktadır.

Çocuğun terapötik çevresinin genişletilmesi için Çocuğun terapötik çevresinin genişletilmesi için anne-babanın yanı sıra öğretmenlere de bu anne-babanın yanı sıra öğretmenlere de bu teknikleri kullanmaları önerilmektedir. Davranışçı teknikleri kullanmaları önerilmektedir. Davranışçı terapi çocukların sakin biçimde oturmaları ve terapi çocukların sakin biçimde oturmaları ve dikkatlerini yöneltmeleri, sınıfta yıkıcı davranışları dikkatlerini yöneltmeleri, sınıfta yıkıcı davranışları azaltmada ve okulla ilgili çeşitli görevlerdeki azaltmada ve okulla ilgili çeşitli görevlerdeki performansını arttırmada başarıyla kullanılmaktadır. performansını arttırmada başarıyla kullanılmaktadır.

Davranış düzenlemesi: Davranış düzenlemesi: Birçok çalışmada Birçok çalışmada ilaç tedavisi ve davranış yönetiminin ilaç tedavisi ve davranış yönetiminin göreceli etkililikleri incelenmiştir. Bu göreceli etkililikleri incelenmiştir. Bu konudaki literatür tutarlı sonuçlar konudaki literatür tutarlı sonuçlar vermemektedir. Gittelman (1983) hiçbir vermemektedir. Gittelman (1983) hiçbir işlevsellik alanında (bilişsel, akademik ya işlevsellik alanında (bilişsel, akademik ya da sosyal) davranışçı tedavilerin ilaç da sosyal) davranışçı tedavilerin ilaç tedavilerine üstünlüğü olmadığını tedavilerine üstünlüğü olmadığını belirtirken, Gadow (1985) akademik belirtirken, Gadow (1985) akademik performansta davranışçı yöntemlerin performansta davranışçı yöntemlerin üstünlüğünü göstermiştir. Her iki tedavinin üstünlüğünü göstermiştir. Her iki tedavinin de birlikte kullanımın tek başına de birlikte kullanımın tek başına kullanımdan daha etkili olup olmadığı kullanımdan daha etkili olup olmadığı konusunda görüş birliği yoktur.konusunda görüş birliği yoktur.

Diğer tedavi yaklaşımları: Diğer tedavi yaklaşımları: Anne-babaları Anne-babaları hiperaktivitenin doğası konusunda eğitmek ve hiperaktivitenin doğası konusunda eğitmek ve sıklıkla yaşanan suçluluk duygusunu azaltmak ve sıklıkla yaşanan suçluluk duygusunu azaltmak ve onları engellenmeleri ve hayal kırıklıkları ile başa onları engellenmeleri ve hayal kırıklıkları ile başa çıkmalarına yardımcı olmak için anne-baba çıkmalarına yardımcı olmak için anne-baba danışmanlığı uygulanmaktadır. danışmanlığı uygulanmaktadır.

Anne-baba eğitiminin avantajları terapötik Anne-baba eğitiminin avantajları terapötik ilkelerin kolayca kavranabilmesi, anne-babaların ilkelerin kolayca kavranabilmesi, anne-babaların belirli davranışları hemen değiştirmeleri ve belirli davranışları hemen değiştirmeleri ve bunları belirlemeleri ve böylece değişiklikleri bunları belirlemeleri ve böylece değişiklikleri somut biçimde görebilmeleri ve sonuçta anne-somut biçimde görebilmeleri ve sonuçta anne-baba ve çocuk için pekiştirici olmasıdır. baba ve çocuk için pekiştirici olmasıdır.

Eğer davranışsal teknikler okulda da Eğer davranışsal teknikler okulda da kullanılabilirse, anne-baba eğitimi anne-baba ve kullanılabilirse, anne-baba eğitimi anne-baba ve öğretmen arasında ortak bir dilin kullanımı ve öğretmen arasında ortak bir dilin kullanımı ve çabalarını koordine etmeleri için bir temel çabalarını koordine etmeleri için bir temel sağlaması gibi bir ek avantaja sahiptir.sağlaması gibi bir ek avantaja sahiptir.

Aile terapisi hiperaktivitenin Aile terapisi hiperaktivitenin doğrudan bir çaresi olarak doğrudan bir çaresi olarak kullanılmamaktadır. Hiperaktif bir kullanılmamaktadır. Hiperaktif bir çocuğa sahip olmanın yaratabileceği çocuğa sahip olmanın yaratabileceği problemlerle başa çıkmada problemlerle başa çıkmada kullanılabilir kullanılabilir

Çoklu müdahaleler: Çoklu müdahaleler: DEHB çoklu bir DEHB çoklu bir etiyolojiye sahip olduğundan ve bireysel ve etiyolojiye sahip olduğundan ve bireysel ve kişilerarası alanlarda sorunlara neden kişilerarası alanlarda sorunlara neden olduğundan çocuğun gereksinimlerine olduğundan çocuğun gereksinimlerine uygun çok yönlü tedavi yaklaşımı en uygun uygun çok yönlü tedavi yaklaşımı en uygun tedavi gibi görünmektedir. tedavi gibi görünmektedir.

İlaç tedavisi, davranışsal tedavi, eğitim, İlaç tedavisi, davranışsal tedavi, eğitim, anne-baba danışmanlığı ve aile terapisi, anne-baba danışmanlığı ve aile terapisi, hepsi gereksinim olduğunda kullanılmalıdır. hepsi gereksinim olduğunda kullanılmalıdır.

Sonuç olarak DEHB’ li çocuk için uygun Sonuç olarak DEHB’ li çocuk için uygun tedavi pediatrist, okul ve ruh sağlığı tedavi pediatrist, okul ve ruh sağlığı profesyonelleri arasında bir iş birliğini profesyonelleri arasında bir iş birliğini gerektirmektedir.gerektirmektedir.

DAVRANIM BOZUKLUĞUDAVRANIM BOZUKLUĞU Davranım bozukluğunun (DB) temel Davranım bozukluğunun (DB) temel

özelliği, başkalarının temel haklarının özelliği, başkalarının temel haklarının veya yaşa uygun toplumsal norm ve veya yaşa uygun toplumsal norm ve kuralların sürekli ve tekrarlayıcı bir kuralların sürekli ve tekrarlayıcı bir biçimde saldırıya uğratılmasıdır. biçimde saldırıya uğratılmasıdır.

İnsanlara ve hayvanlara yönelik saldırgan İnsanlara ve hayvanlara yönelik saldırgan davranışlar DB kapsamına girmektedir. davranışlar DB kapsamına girmektedir. DB gösteren ergenler genellikle saldırgan DB gösteren ergenler genellikle saldırgan davranışlar içindedirler ve dolayısıyla davranışlar içindedirler ve dolayısıyla başkalarına sürekli olarak zarar verirler.başkalarına sürekli olarak zarar verirler.

DSM-IV TANI ÖLÇÜTLERİDSM-IV TANI ÖLÇÜTLERİA) En azından bir tanı ölçütünün son 6 aydır bulunması A) En azından bir tanı ölçütünün son 6 aydır bulunması koşuluyla aşağıdaki tanı ölçütlerinden üçünün son 12 aydır koşuluyla aşağıdaki tanı ölçütlerinden üçünün son 12 aydır bulunuyor olması ile kendini gösteren, başkalarının temel bulunuyor olması ile kendini gösteren, başkalarının temel haklarına saldırıldığı ya da yaşa uygun başlıca toplumsal haklarına saldırıldığı ya da yaşa uygun başlıca toplumsal değerlerin hiçe sayıldığı, yineleyici bir biçimde ya d sürekli değerlerin hiçe sayıldığı, yineleyici bir biçimde ya d sürekli olarak görülen bir davranış örüntüsü:olarak görülen bir davranış örüntüsü:

İnsanlara ve hayvanlara karşı saldırganlıkİnsanlara ve hayvanlara karşı saldırganlık çoğu zaman başkalarına kabadayılık eder, onlara gözdağı çoğu zaman başkalarına kabadayılık eder, onlara gözdağı

verir ya da onların gözünü korkutur.verir ya da onların gözünü korkutur. çoğu zaman kavga-dövüş başlatır.çoğu zaman kavga-dövüş başlatır. başkalarının ciddi bir biçimde fiziksel olarak yaralanmasına başkalarının ciddi bir biçimde fiziksel olarak yaralanmasına

neden olacak bir silah kullanmıştır.neden olacak bir silah kullanmıştır. insanlara karşı fiziksel olarak acımasız davranmıştır.insanlara karşı fiziksel olarak acımasız davranmıştır. hayvanlara karşı fiziksel olarak acımasız davranmıştır.hayvanlara karşı fiziksel olarak acımasız davranmıştır. başkasının gözü önünde çalmıştır, kapkaççılık.başkasının gözü önünde çalmıştır, kapkaççılık. birisini cinsel etkinlikte bulunması için zorlamıştır.birisini cinsel etkinlikte bulunması için zorlamıştır.

Eşyalara (mala) zarar vermeEşyalara (mala) zarar verme ciddi hasar vermek amacıyla isteyerek yangın ciddi hasar vermek amacıyla isteyerek yangın

çıkarmıştır.çıkarmıştır. isteyerek başkalarının malına mülküne zarar vermiştir. isteyerek başkalarının malına mülküne zarar vermiştir.

Aldatma ya da hırsızlıkAldatma ya da hırsızlık bir başkasının evine, binasına ya da arabasına zorla bir başkasının evine, binasına ya da arabasına zorla

girmiştirgirmiştir bir şey elde etmek, bir çıkar sağlamak ya da bir şey elde etmek, bir çıkar sağlamak ya da

yükümlülüklerinden kaçmak için çoğu zaman yalan yükümlülüklerinden kaçmak için çoğu zaman yalan söyler.söyler.

hiç kimse görmeden değerli şeyler çalmıştır.hiç kimse görmeden değerli şeyler çalmıştır.Kuralları ciddi bir biçimde bozma (ihlal etme)Kuralları ciddi bir biçimde bozma (ihlal etme)

13 yaşının öncesinden beri ailenin yasaklarına karşın 13 yaşının öncesinden beri ailenin yasaklarına karşın çoğu zaman geceyi dışarıda geçirmektedir.çoğu zaman geceyi dışarıda geçirmektedir.

Ana babasının ya da onların yerini tutan kişilerin evinde Ana babasının ya da onların yerini tutan kişilerin evinde yaşarken en az iki kez geceleyin evden kaçmıştır.yaşarken en az iki kez geceleyin evden kaçmıştır.

13 yaşının öncesinden beri çoğu zaman okuldan 13 yaşının öncesinden beri çoğu zaman okuldan kaçmıştır.kaçmıştır.

B) Bu davranış bozukluğu toplumsal, B) Bu davranış bozukluğu toplumsal, okuldaki ya da mesleki işlevsellikte klinik okuldaki ya da mesleki işlevsellikte klinik açıdan önemli derecede bozulmaya açıdan önemli derecede bozulmaya neden olurneden olur

C) Kişi, 18 yaşında ya da daha ileri yaşta C) Kişi, 18 yaşında ya da daha ileri yaşta ise Antisosyal Kişilik Bozukluğunun tanı ise Antisosyal Kişilik Bozukluğunun tanı ölçütlerini karşılamamaktadır.ölçütlerini karşılamamaktadır.

EtiyolojisiEtiyolojisi Psikoz, epilepsi ve beyin işlev bozukluğu Psikoz, epilepsi ve beyin işlev bozukluğu Psikofizyolojik kuramlar Psikofizyolojik kuramlar Nöroendokrin ve biyokimyasal kuramlar Nöroendokrin ve biyokimyasal kuramlar Nöropsikolojik ve nörogelişimsel kuramlar Nöropsikolojik ve nörogelişimsel kuramlar Psikoanalitik ve bağlanma kuramı Psikoanalitik ve bağlanma kuramı Çocuğu kötü davranma ve elverişsiz ebeveynlik Çocuğu kötü davranma ve elverişsiz ebeveynlik

uygulamaları uygulamaları Davranış tarzıDavranış tarzı Sosyolojik kuramlar Sosyolojik kuramlar

Gidiş ve SonlanımGidiş ve Sonlanım

Ergenlik döneminde başlayan DB eğer stresli yaşam Ergenlik döneminde başlayan DB eğer stresli yaşam olaylarına, özellikle ailedeki kaotik ortama bir tepki olarak olaylarına, özellikle ailedeki kaotik ortama bir tepki olarak ortaya çıkmışsa prognoz daha olumlu olmaktadır. ortaya çıkmışsa prognoz daha olumlu olmaktadır.

Orta veya hafif düzeyde DB gösterenlerde eğer bir başka Orta veya hafif düzeyde DB gösterenlerde eğer bir başka psikopatolojik durum söz konusu değilse ve zihinsel işlevlerde psikopatolojik durum söz konusu değilse ve zihinsel işlevlerde herhangi bir bozukluk yoksa prognoz olumlu yönde herhangi bir bozukluk yoksa prognoz olumlu yönde gelişmektedir. gelişmektedir.

Anne-baba işlevlerinde ileri düzeyde bir yetersizlik varsa, Anne-baba işlevlerinde ileri düzeyde bir yetersizlik varsa, antisosyal kişilik özellikleri taşıyorlarsa, ailede alkol ve madde antisosyal kişilik özellikleri taşıyorlarsa, ailede alkol ve madde bağımlılığı söz konusuysa prognoz olumsuz yönde gelişmekte bağımlılığı söz konusuysa prognoz olumsuz yönde gelişmekte ve bu ergenler yetişkinlik dönemine antisosyal kişilik ve bu ergenler yetişkinlik dönemine antisosyal kişilik bozukluğu ile adım atmaktadırlar.bozukluğu ile adım atmaktadırlar.

Tedavi Tedavi

Erken müdahale programları Erken müdahale programları Okul çağı çocuklar için tedavi programları Okul çağı çocuklar için tedavi programları Ergenler için tedavi programları Ergenler için tedavi programları İlaç tedavisi İlaç tedavisi

KARŞIT OLMA-KARŞI GELME BOZUKLUĞUKARŞIT OLMA-KARŞI GELME BOZUKLUĞU Karşı gelme bozukluğu (KGB) toplumsal normlara ve başkalarının temel Karşı gelme bozukluğu (KGB) toplumsal normlara ve başkalarının temel

haklarına saldırı olmaksızın olumsuz, düşmanca ve karşı çıkma tarzındaki haklarına saldırı olmaksızın olumsuz, düşmanca ve karşı çıkma tarzındaki davranışlarla belirli bir yıkıcı davranış bozukluğudur. davranışlarla belirli bir yıkıcı davranış bozukluğudur.

İlk belirtileri genellikle çocuğun davranışları normal görülse bile okul öncesi İlk belirtileri genellikle çocuğun davranışları normal görülse bile okul öncesi dönemde ortaya çıkar. dönemde ortaya çıkar.

DSM- IV TANI ÖLÇÜTLERİ:DSM- IV TANI ÖLÇÜTLERİ: sık sık hiddetlenir (huysuzlaşır)sık sık hiddetlenir (huysuzlaşır) sık sık büyükleriyle tartışmaya girersık sık büyükleriyle tartışmaya girer büyüklerin isteklerine ya da kurallarına uymaya çoğu büyüklerin isteklerine ya da kurallarına uymaya çoğu

zaman etkin biçimde karşı gelir ya da bunları reddederzaman etkin biçimde karşı gelir ya da bunları reddeder çoğu zaman, isteyerek, başkalarını kızdıran şeyler yaparçoğu zaman, isteyerek, başkalarını kızdıran şeyler yapar kendi yaramazlıkları için çoğu zaman başkalarını suçlarkendi yaramazlıkları için çoğu zaman başkalarını suçlar çoğu zaman alıngandır, çabuk darılır ya da başkalarınca çoğu zaman alıngandır, çabuk darılır ya da başkalarınca

kolay kızdırılırkolay kızdırılır çoğu zaman içerlemiş, kızgın ve güceniktirçoğu zaman içerlemiş, kızgın ve güceniktir çoğu zaman kincidir ve intikam almak isterçoğu zaman kincidir ve intikam almak ister