OCUK VE TOPLUMGeliim ve Eitim zerine Denemeler David Elkind

eviren Yard. Do. Dr. Demet ngen

Yayna Hazrlayan Prof. Dr. Bekir Onur

ANKARA 1999

1

Ankara niversitesi ocuk Kltr Aratrma ve Uygulama Merkezi Yaynlar No: 3

David Elkind ocuk ve Toplum - Geliim ve Eitim zerine Denemeler zgn ad:Images of the Young Child (1993) National Association for the Education of Young Children Washington, DC.

Ankara niversitesi Rektrl

eviren: Yard.Do.Dr. Demet ngen Yayna hazrlayan: Prof.Dr. Bekir Onur Dizgi ve sayfa dzeni: Hlya Elmir Kapak tasarm: Hakan Bykayl Bask: Ankara niversitesi Basmevi

ISBN

Ankara, 1999indekiler 2

Sayfa Yazar, Kitap ve Dier eyler Hakknda ............................. 7 Sunu ................................................................................... 23 nsz ................................................................................... 26 1. Blm: Kk ocuk mgeleri ....................................... 31 Dnn, Bugnn, Yarnn ocuu .................................... 35 Gemiin imgeleri ............................................................ 36 20. yzyl imgeleri ............................................................ 40 ehvetli ocuk ............................................................. 41 Esnek ocuk ............................................................... 42 Yetenekli bebek .......................................................... 46 Gelecein imgeleri ........................................................... 56 Piaget ve Montessori Snfta .............................................. 61 Kendini dzenleme yetenei olan ocuk ...........................63 Bilisel yabanc olarak ocuk .......................................... 68 Mantksal dnr olarak ocuk ...................................... 72 Duygusal vatanda olarak ocuk ..................................... 78 zet ................................................................................. 84 Ender Olarak ocuun Oyunudur ................................. 87 Maria Montessori ............................................................. 88 ocuun ii olarak oyun ............................................. 89 Erik Erikson ..................................................................... 93 Montessori ve Freudu btnletirme ......................... 96 Jean Piaget ...................................................................... 102 3

Oyunun tr ........................................................... 104 Piagetin oyun grnn dourgular ........................ 109 zet ve sonu .................................................................. 110 Erken ocuklukta Geliim .................................................. 115 Zihinsel yetenekler ........................................................... 117 n-ilemler ................................................................. 117 renme sreleri ...................................................... 120 Bireysel byme oranlarndaki deikenlik ................ 121 Dnce tarzlar .............................................................. 124 Gerekilik .................................................................. 125 Canlclk ..................................................................... 126 Grngsel nedensellik .............................................. 126 Benmerkezlilik ............................................................. 128 Dil geliimi ................................................................... 129 Szel erken gelimilik ............................................... 129 Toplumsal geliim: erevelerin kazanlmas ................. 132 ereve ritimleri .......................................................... 133 ereve deiiklikleri .................................................. 133 ereve uyumazlklar .............................................. 134 Duygusal geliim .............................................................. 135 Duygusal ve davransal sorunlar .................................... 136 zet ve sonu .................................................................. 139

2. Blm: Eitim Sorunlar ve Dourgular ...................... 143 4

Ders Programlarnn nsancllatrlmas .......................... 148 Ders programlarna eklemeler yapma ............................. 149 Ders programlarndan karmalar yapma ........................ 151 Ders programlarnn yeniden yaplandrlmas ................. 156 Sonu ............................................................................... 158 Okumay Daha yi retebiliriz .......................................... 161 Okumay renmenin ilk evreleri ..................................... 161 leri okuma ve anlama ...................................................... 167 Grsel bamszlk ...................................................... 169 Anlam oluturma ......................................................... 172 Kavrama disiplinin ....................................................... 174 Sonu ............................................................................... 176

nsan Geliimine Uygun Uygulamalara Direnme: Eitim Durgunluunun ncelenmesi ................................. 177 ki eitim felsefesi ............................................................ 180 renci kavram ......................................................... 181 renme sreci anlay ............................................ 184 Bilgi kavram ............................................................... 188 Eitimin amalar ........................................................ 192 Geliimsel felsefenin uygulamaya dnk dourgular ..... 195 retmen yetitirme: ocuk geliimi uzman olarak retmen .......................................................... 196 Ders program: Deneysel bir yaklam ............................ 198 5

Ders: Otantik retim ....................................................... 203 Deerlendirme: Belgeleme .............................................. 204 Sonu ............................................................................... 207

3. Blm: Gnmzde ocuklarn Yaam ...................... 214 Acele Ettirilmi ocuk: Sabrsz Toplumumuz ocuklarn ocuk Olma Hakkn Elinden Alyor Mu? ...... 218 ocuklar hangi yata okumay renmelidir? .................. 221 Fabrika sisteminin ktye kullanlmas ............................ 223 ocuklara acele ettirilmektedir, nk bizler acele ediyoruz .................................................................. 226 Acele etmenin etkilerine kar kabiliriz .......................... 230 Kk Yata Ar Yklenme ............................................. 234 Daha erken mutlaka daha iyi midir? ................................ 237 Erken ocukluk eitimindeki deiiklikler Amerikan ailesindeki deiiklikleri yanstr ...................................... 240 Kamu anaokullar ve anaokulu ncesi programlar nemli oranda art gstermitir ...................................... 243 ocuklar en iyi kendi hzlarnda renirler ...................... 247 Kk ocuklarn yanl eitilmesini nasl engelleyebiliriz? ............................................................... 250 Anababalarn Sorduu Sorular ......................................... 256 Sonsz ................................................................................. 292

6

Yazar, Kitap ve Dier eyler Hakknda

Ankara niversitesi ocuk Kltr Aratrma ve Uygulama Merkezi (OKAUM) 1994te kuruldu.

Merkezin temel amac ocuk kltryle ilgili alanlarda yurt iinde ve dnda aratrma ve inceleme yapmak, etkinlikler dzenlemekti. Bu amala nce yurt dnda bizimkine benzer kurum ve kurulular aratrmaya giritik. Amerika Birleik Devletlerindeki Kk

ocuklarn Eitimi Ulusal Birliini (NAEYC) byle kefettik. NAEYC, ocuklarn doumdan sekiz yana kadar olan bymelerini ve geliimlerini desteklemeyi amalayan bir rgt. NAEYC, ocuk geliiminin btn alanlarnda aratrmalar, eitim programlar, toplantlar, yaynlar yapyor. Bu yaynlardan bir ksmn hemen getirttik. Geliim psikolojisindeki almalarn zaten

bildiimiz David Elkindin NAEYCye bir sre bakanlk ettiini, daha nce bir kitabnn (Elkind, 1993) NAEYC7

tarafndan yaynlandn bu vesileyle rendik. Elinizdeki kitap o kitap. Daha dnyaca sonra, nl on kan Amerika geliim yaam Birleik Devletlerinde kendi kitapta

psikolounun yklerinin bir

kalemlerinden

topland haberi geldi. Bu on kiiden birinin Trkiyeden olduunu renmek hem gururumuzu okad, hem merakmz kamlad. O kii Prof.Dr. idem Katba idi ve Merkezimizin 1. Ulusal ocuk Kltr Kongresine bildiri vermek zere geldiinde yeni yaynlanm bu kitab da (Thompson ve Hogan, 1996) bize armaan etti. Bylece, dierleriyle birlikte David Elkindin

yaamyksn de ayrntl olarak bu kitaptan renme frsatn bulduk. Aada okuyacanz bilgiler bu kitaptan derlendi.

*David Elkind, Amerika Birleik Devletlerine Rusyadan gm Yahudi bir ailenin ocuu olarak 1931de dodu. Ailesi entellektel bir aile olmad, evde de ok kitap bulunmad iin, okuma delisi kk David halk ktphanesine dadanr ve ne bulursa okumaya8

koyulur. Elkind, bir insann yaamn belirleyen etkenleri bellee dayanarak saptamann sakncal olduunu

syledikten sonra, kendi yaamn etkileyen olgular yle sralamaktadr. nce, radyoda her hafta izlenen bir aile programnda, herkesi dinleyen ve sorunlarna rehberlik yapan Paul adnda nazik, sempatik bir karakter. Elkind, Paulle zdeletiini, her zaman onun gibi olmaya altn, ilerde klinik psikolojiye ynelmesinde bu etkinin nemli olabileceini sylemektedir. kinci olarak, ilkokulda iir ve yk yazmaya baladn, yazma eilimini hep srdrdn belirtmektedir. Son olarak, Elkind babasna duyduu ilgiden sz etmektedir. Elkindin babas makine reten kk bir fabrikada makinist olarak alan, mhendislerin izdii almas olanaksz makine

projelerini yeniden izerek iler hale getiren bir iidir. Elkind, kuram pratie dntrme (bu arada, karmak kuramlar anlalr bir dille aktarma) becerisini babasndan alm olabileceini sylemektedir. Gerekten, David Elkind hem kolay izlenebilen bir yazardr, hem de kuram uygulamann iinde reten bir bilim adamdr. yle demektedir: ocuk geliimi renimi gren renciler iin gzlem yapmann ve ocuklarla almann, rnein9

fizik ya da kimya rencileri iin bir laboratuvar deneyi yapmak kadar nemli olduuna inanyorum (s. 80). lkrenimini Detroitte bitiren Elkind liseye Los Angelesde gider; nce sradan bir rencidir, sonra alr. Lise notlarnn iyi olmas sayesinde Kaliforniya

niversitesine (UCLA) bavurusu olumlu sonulanr. Hem insanlara yardm etme eilimi, hem de niversitenin birinci ylnda ald psikolojiye giri dersi ona psikolog olma kararn verdirtir. Sadece lisans derecesiyle psikoloji alannda i bulamayacan renince yksek lisansa bavurur. Yksek lisans bitirip doktoraya baladnda yirmi drt yandadr. Babas onun akademik baarlaryla gurur duymakla birlikte hayatn insanlarla konuarak nasl kazanacan anlayabilmi deildir; nk babasna gre, eer ellerinizle almyorsanz gerekte

almyorsunuz demektir. Klinik psikoloji doktorasn UCLAda bitiren Elkind, doktora sonras almalar iin 1956da Stockbridge/Massachusettse geer. Orada

David Rapaport, Erik Erikson, David Shapiro gibi nl psikologlarla birliktedir. Ama onu asl etkileyen bilim adam, balad Freudu Jean Rapaportun Piaget olur. nerisiyle UCLAda okumaya deneysel10

metodolojiyle ve niceliksel tekniklerle dolmu bir kafaya svireli Piagetin farkl almalar aka bilimd

grnmtr. Piagetin bulgularn kendi bildii kat yollarla yeniden snar ve kuramcnn hakl olduunu grr. Elkind, Piageti tanmak hayatm deitirdi (s. 75) demektedir. En nemli deiiklik klinik almalar artk ocuklarla yapmak istemesi. 1957de bir hastanede almak zere Bostona geer; bir yandan Rhode sland Eitim Fakltesinde gece retimini yapar, bir yandan da Cambridge ocuk Rehberlik Merkezinde yar-zamanl olarak alr. Bazlarn yaynlad ocuk ykleri de kaleme almaktadr; ama dsel eyler deil daha ok deneme yazar olabileceini de fark eder bu arada. ki yl byle altktan sonra Wheaton Collegede

(Norton/Massachusetts) retim yesi olur. Fakltenin anaokulunda Piaget aratrmalarn srdrr, bulgularn yaynlamaya balar. 1960da evlenir. Hem klinik

almalar yapmak hem de ailesine yakn olmak iin yeniden UCLAya dner. 1962de Denver niversitesinde psikoloji blmne bal olarak kurulan ocuk

Aratrmalar Merkezine mdr olarak atanr. Burada lkenin ilk ocuk klinik eitim programlarn balatr.11

Yetikin

klinik

eitiminin

ocuklarla

ve

genlerle

almaya uygun olmadna inanmaktadr; nk ona gre ocukla almak yetikinlerle almann minyatr boyutlara indirilmesi deildir, niteliksel olarak farkldr ve farkl bir eitimi gerektirir. Denverde de Piaget

aratrmalarn srdrr, yasayla ba derde giren genler iin mahkemede danmanlk yapar. 1963de Cenevre niversitesinden bir mektup alr, Piaget onu bir yllna Genetik Epistemoloji Aratrma Merkezine davet

etmektedir. 1964te kars ve oluyla birlikte Cenevreye gider. Cenevrede Franszcay abucak renir, Piagetin derslerini izler, Merkezin haftalk seminerlerine katlr, ergen tartma gruplarn ynetir. Elkind yle srdryor: Ancak, Cenevreye gelmekteki temel amacm Piaget ile birlikle aratrma yapmakt. Piaget ok iyi bir aratrma organizasyonu kurmutu. Her yl, Piaget, rencileri ve Merkezin yeleri o yl iin bir konu saptyor ve herkes bu konuyla ilgili problemleri projeletiriyordu. Benim olduum yln konusu nedensellik idi (s. 78). Elkind de konuyu aratrr, ama Piaget onun yaklamn kendininkine uygun grmez ve bulgularn kitabna almaz (gene de Elkind Piageti takdir etmeyi ve yolunda yrmeyi srdrecektir).12

1965te Denvere dnen Elkind klinik eitim programn btnleyen bir ocuk geliimi program balatmak ister, ama kendi deyiiyle yumuak geliimcilere byle bir almada yer yoktur. 1966da Rochester niversitesine geer ve geliimci eitimi programn orada balatr. Klinik almay da brakmaz, Rochester ocuk Rehberlii Kliniinde ve gen sulular iin mahkemede danmanlk yapar. Rochesterde klinik deerlendirme ile Piagetci yaklam birletirerek ortaya att iki zgn kavramla (dsel seyirci ve kiisel efsane) ilgili almalarn yrtr ve byk yank uyandrr. Elkind yaamnn o yllarn yle deerlendiriyor: Rochesterde kendimi evimde buldum. Sadece aratrma, retim ve klinik alma yapmay destekleyen bir yer deildi; ayn zamanda benim, eitimdeki, denk psikiyatrideki den ve de bir

psikolojideki

ilgilerime

gl

disiplinleraras evre vard (s. 80). Elkind 1978de Bostondaki Tufts niversitesine geer; oradaki ocuk Aratrmalar Blmnn, eitim ile ocuk geliimini kaynatrabildii iin kendini ektiini belirtmektedir. niversiteden uygulamal ocuk psikolojisi alannda13

doktora program amak iin izin alrlar; Massachussets

Eyaleti hazrladklar retmenlik sertifikas programn kabul eder. Elkind bylece disiplinleraras ilgilerini

gerekletirebilecei bir ortam yeniden bulmutur. Bir yandan da toplumu ocuk geliimi ve eitimi konusunda aydnlatmak zere popler dergi ve gazete makaleleri yazmaktadr. 1981de yaynlad Acele Ettirilmi ocuk ile ksa zamanda nlenir. Bu kitapta sosyolog Erving Goffman ve tarihi Philippe Ariesi izleyerek tezlerini desteklemek zere gndelik yaamn malzemelerini

(gazete ve dergi kesikleri, mzik, romanlar, filmler, televizyon programlar, vb.) kullanmtr. Bu yaklam kat deneysel yntemlerden olduka farkldr. Bu kitab Her Yerde Yetikinler Var ve Bizim Gidebileceimiz Bir Yer Yok (1984) ve Yanl Eitim: Risk Altndaki Okulncesi ocuklar (1987) izler. Bu iki kitabnda da seyahatlarnda ve okumalarnda toplad; okullar, klinikleri

ziyaretlerinde, ocuk ve ergen gruplaryla grmelerinde elde ettii malzemeyi kullanmtr. Elkinde gre bu yeni, farkl bir aratrma trdr. 1986da NAEYCye bakan seilir ve bu grevde 1988e kadar kalr. Elkind sonraki be ylda, ocuklar ve genler zerindeki basklara -postmodern diye niteledii- daha geni bir toplumsal tarih14

bak asndan bakmaya altn belirtmektedir; bu abann rn daha sonra Ties That Stress: A New Family Imbalance (1994) adyla yaynlanmtr. Elkind on yllk bir aradan sonra yeniden geleneksel aratrmaya dner. Ama ayn zamanda eitime postmodern adan bakt yeni bir kitap zerinde almaktadr. Elkinde gre, genel olarak sosyal bilimler ve zel olarak psikoloji fizik bilimleriyle ayn ekilde objektif deildir ve olamaz (s.82). Elkind, bu yzden sosyal bilimleri

terketmeyeceimizi, ama kiisel tutumlarmzn aratrma bulgularmz ve yorumlarmz etkilediini de bilmemiz gerektiini sylemektedir. Yine Elkinde gre, sosyal bilimciler bilimsel bilin kadar ahlak sahibi de olmal, aratrdklar ocuklarn ve genlerin yaam koullar hakknda kayg da duymaldrlar.

*Bu yaamyksnde bizim iin pek ok ders olduu kansndaym. Bunlardan birincisi, David Elkindin, kendi deyiiyle, uygulamay kavram yaratmak iin kullanan,15

kuram uygulamaya dntren bir bilim adam olmas. lkemizde ocuk geliimi ve eitimi alannda bunca aratrma olmasna karn, ne kavram yaratmada ne de pratik zm bulmada zgn hibir katkmzn olmamas dikkat ekicidir. niversitelerimizde eitim ve ocuk konularnda aratrma yapan blmlerimiz, enstitlerimiz, merkezlerimiz var; yzlerce tez aratrmas yaplyor, yaplmakta; ama bugne kadar bir tek zgn kuram, brakn kuram, bir tek zgn kavram bile yaratabilmi deiliz. Hatta bize zg gzlemlerimiz, adlandrmalarmz bile yok denebilir. Bu ksrln temel nedeni,

aratrmalarmz kendi gzlem ve uygulamalarmzdan deil, yabanc kaynaklardaki sorunlardan hareketle

yapmamz, kuram kurmaya ve kavram yaratmaya ynelik biimde almamamz olsa gerek. Aratrma konularmz kendi evremize ilikin gzlemlerimizden almak yerine baka aratrmaclarn inceledii sorunlar arasndan seiyoruz, bakalarnn bulgularn yeniden snyoruz ve orada kalyoruz; zaten bu durumda daha tesine gitmeye de olanak yok. Elkind de Piagetin kuramlaryla ilgili pek ok tekrar aratrmas (replication studies) yapm, ama bu onun daha teye gitmesine, yenilikler getirmesine16

engel olmam. Aradaki fark belki yaratclk fark, gdlenme fark, bilimsel alma fark, hatta bilim anlay fark. Bilimsel alma deyince, gerek Piagetin, gerek Elkindin almalarndaki zellikler okurlarn

dikkatini ekmitir. Piaget evresindeki herkesi ortak bir konu zerinde younlamaya ynlendiriyor (bizde byle bir ortaklama pek grlmez, her birimiz bana buyruk olmak isteriz), Elkind deiik disiplinlerin abalarn birletirmeye alyor (bizde farkl formasyondaki kiiler pek bir araya gelmek istemez, gelince de herkes kendi yaklamn dayatmaya kalkr). Bilim anlayndaki

farkllk da ok nemli. Piagetin her psikoloji bir epistemolojiyi gerektirir kuraln, bizim iin, her

aratrmacnn felsefe bilmesi gerekir diye evirebiliriz. Piagetin arkasndaki Kant bilmeden Piageti gereince anladmz syleyemeyiz. Kuramlarn gkten zembille inmediini -hatta ou zaman o kuram kuran kiiyle balamadn-, arkalarnda youn bir birikim olduunu bilmek zorundayz. Gerekten de, aratrmaclarmzn belirli bir bilim felsefesinin olmayn en nemli

sorunumuz olarak grmek yanl olmayacaktr. (yle grnyor ki, niversitelerimizde, bilim felsefesi,17

epistemoloji, metodoloji sorunlarn tartabilecek sosyal bilimcilerin, eitim bilimcilerin says, fen ve salk bilimlerindeki meslektalarndan ok daha azdr.) Belki bu felsefi yoksunluk nedeniyledir ki, konulara geliigzel bakyoruz, kurama ynelemiyoruz, gen kavram bile

yaratamyoruz.

zellikle

aratrmaclarn

formasyonunda bilim felsefesi hi yok, genlerin kuramsal birikimleri eksik, hatta genler emprik aratrma

makaleleriyle yetinip kuramsal kitaplar artk okumuyorlar bile. Buna bir de d yayn yapma ve dardan atf alma dayatmas eklenince, herkes evrensel bilim iin alma zorunluluunu duymaya balyor, yerel olan her ey -sorun, gereksinme, vb- gme gidiyor (yerel olmadan evrensel olunamayaca gereini sanat dnyamz

oktandr biliyor, ama bilim dnyamz henz fark edemedi galiba). Bilimle ilgili sorunlarmz zetle byle. Gelelim eitimle ilgili sorunlarmza. Elkind, her eitim sisteminin bir eitim felsefesi olmas gerektiini, bu felsefeyi kavradmzda daha ileri gidebileceimizi, eitim sistemindeki deiimin nce felsefi ve kavramsal dzeyde balamas gerektiini18

savunmaktadr.

Elkinde

gre

eitim

sistemlerinin

dayand iki temel felsefe vardr ve bunlar birbiriyle taban tabana zttr: Psikometrik felsefe ve geliimsel felsefe. Elkind, psikometrik yaklamn eitimi niceliksel bak asyla ele aldn, temel amacn baar testlerinde yksek puan alacak ocuklar yetitirmek olduunu, bylece bir tr test bamll yaratldn, bu sistemin ocuklar ok fazla hzlandrdn ve tek bir kalba girmeye zorladn sylemektedir. Geliimsel yaklam ise her trl eitim uygulamasnn insann geliimine uygun olmas gerektiini savunur; renme yaratc bir etkinliktir, geliimsel eitimin amac da yaratc, eletirici dnrler yaratmaktr; ocuu renmesi iin acele ettirmek deil onun geliim evresine ulamasn kollamak nemlidir, daha erken daha iyidir sav da bu nedenle yanltr. Psikometrik gr niceliksel bilgi ve becerilerin kazanlmasn en st dzeye karmay savunurken, geliimsel gr gelien zihinsel yetenekleri harekete geirmeyi ve desteklemeyi savunmaktadr. Elkindin

szleriyle zetlersek, geliimsel yaklam bilmek isteyen ocuklar yaratrken, psikometrik yaklam bilmelerini istediimiz eyleri bilen ocuklar yaratmaktadr.19

imdi, bizim eitim sistemimizde bu iki felsefeden hangisi egemen durumda dersiniz? nsanlar ezbercilikten, ocuklarn yar atna, yaknrken test makinasna aslnda

dntrldnden

eletirdikleri

psikometrik eitim anlayndan baka nedir? Kimileri de sistemde reform yapacam diye gya yeni lme teknikleri, not baremleri, snav trleri, snf geme yollar nerirken psikometrik ya da uygulamaya iinde koyarken umarszca yaptklar dnenip

yaklam

durmaktan baka bir ey midir? Elkind, ocuu birinci sraya, eitim yntemini ikinci sraya koymadan hibir yeniletirme abasnn baarl olamayacan

sylemektedir. Peki biz yntemi ne alan ve ocuu ihmal eden bu yanl eitim felsefesini nasl edindik? Yaratt dertlerden bir trl kurtulamadnz bu ters yaklam bize nereden bulat? Elkindin, baka lkelerin Amerikadaki toplumsal yeniliklerin en kt ynlerini taklit etme eiliminde olduklar saptamas bir ipucu olabilir mi? Gerekten de, galiba biz belirli bir dnemden balayarak, yaam tarzmz, dnme ve davranma biimimizi olduu kadar, eitim anlaymz ve20

uygulamalarmz da yeni yeni tandmz bir dnyann

kendine zg sistemine uydurmaya kalktk. Belki bunda kt bir niyet yoktu; hatta eitim anlaymz daha bilimsel klmak gibi iyi bir niyetten bile sz edilebilir. Ama bugn gelinen nokta iyi eylere ulamak iin iyi niyetin yeterli olmadn gstermektedir. nk temel felsefe yanl, en azndan de bize uygun deil. (Meslekten uygulamalar

psikometristlerin

bizdeki

yanl

eletirdiklerini unutmamak gerek. Demek ki hem yanl bir felsefe seerek, hem de onu ilemek bile gereince

uygulamayarak

ifte

kusur

durumundayz.)

Aslnda Elkind de psikometrik yaklam tmyle hatal ya da gereksiz bulmuyor, ama tek bana olduunda yetersiz ve engelleyici sayyor. Ksacas, bakas iin bile sakncal olan bir sistemin bizim iin haydi haydi riskli olaca ak. Her trl eitim etkinlii belirli bir dnya grne, bu grn saptad nceliklere gre dzenlenir.

Toplumda ocua verdiimiz yer, temeldeki ocuk anlaymz, ocuu nasl eiteceimizi de belirlemektedir. Yeni eitim yntemleri, teknikleri, yollar aramak, dardan ithal etmek yerine, asl ocua nasl baktmz

aratrmak, ocuun nasl dndn ve hissettiini kefetmek zorundayz. OKAUM bu amala kuruldu,21

Elkind gibi yazarlar dilimize kazandrmay da bu amala istiyoruz. Bu kitabn bu konudaki tartmalara k tutmasn, eitimde yeni anlaylarn olumasna katkda bulunmasn diliyoruz. Son olarak, bu kitab hakkyla eviren Demet ngene, dizgiyi Hlya ve sayfa dzenini kitab basan baaryla Ankara

gerekletiren

Elmire,

niversitesi Basmevine itenlikle teekkr ediyorum.

Bekir Onur Eyll 1998KAYNAK Elkind, D. (1996). David Elkind. D. Thompson ve J.D. Hogan (yay.). A. History of Developmental Psychology in Autobiography. Colorado: Westview Press iinde, s. 71-83.

Sunu22

Bu

derleme,

David

Elkindin

erken

ocukluk

eitimine ve aslnda Amerikadaki ocuklarn mutluluuna yapt katklarn sadece en son olandr. 1960l yllarn bandan bu yana Elkind, Jean Piagetin almalarn yineleyip dikkatine genileterek sunarak ve Amerikan bir rol eitimcilerinin oynamtr. O,

nemli

1970lerden bu yana kk ocuklarn eitimini daha formel ve akademik hale getirme eiliminin sesli bir eletirmeni olmutur. David Elkindin en ok okunan kitab -Acele Ettirilmi ocuk (1981), Her Yerde Yetikinler Var ve Gidecek Hi Bir Yer Yok (1984) ve Yanl Eitim: Risk Altndaki Okulncesi ocuklar (1987)- erken ocukluk alannn dndaki birok okuyucuya gl bir biimde hissedilen u mesajla ulamtr: ocuklarn ok hzl ve ok erken gelimelerini bekliyoruz ve onlar geliimsel evrelerine uymayacak biimde eitiyoruz. Elkind, bu mesaj 1986dan 1988e kadar sren NAEYCnin

bakanl sresince inandrc bir biimde savunmutur. Erken ocukluk alannn dndakilerle iletiiminde son23

derece etkili olan David Elkind, -geleneksel eitim kurumlarndakiler ve medyadakiler dahil olmak zerebirok insan ocuk, eitim ve ada toplum hakkndaki eski varsaymlarn gzden geirmeleri iin gdlemitir. David Elkindin ok saydaki yazsn bu derleme iin denemeler semek amacyla okurken, onun ocukluun toplumsal balam, yani ocuu nasl algladmz ve bunun karlnda alglarmzn eitim ve ocuk yetitirme yaklammz nasl biimlendirdii konusundaki derin ilgisinden etkilendik. Elkindin almasndaki bu ortak fikir ak bu kitabn Kk ocuk mgeleri olan zgn

adnda yanstlmtr. Bu derlemedeki her deneme, eitim ve ocuk bakm uygulamalarmzn dorudan bizim kk ocuk imgelerimizden kaynaklandn aklmza

getirmektedir. Bu, erken ocukluk eitimini geliimsel olarak uygun hale getirmeye altka nemli bir hatrlatcdr: Toplumumuzda bir btn olarak kk ocuk alglarmzda gerek bir deiim olmadka ok ileri gidemeyiz. Byle kkl bir deiimi gerekletirmek iin

NAEYCnin sregiden abalarnda, David Elkinde bu derlemeyi yaynlamamz iin bize izin vermesi nedeniyle24

teekkr borluyuz. Bu denemelerin her birinde, Elkind ocuun geliimsel imgesine ve bu imgenin bizim eitim uygulamalarmz nasl biimlendireceine gl bir

biimde k tutmaktadr.

Carol Copple, Editr Marilyn Smith, Ynetici

nsz25

Benim erken ocukluk eitimi konusuna giriim, planl olmaktan ok bir ans eseridir. Yetikin klinik psikolou olarak eitildim ve Stockbridge,

Massachusettste Austen Riggs Merkezinde nl bir Freud rencisi olan David Rappaport ile almak iin doktora sonras bir burs kazandm. Bu merkeze gitmeden nce Rappaporttan, Freud tarafndan deil daha ok psikolojideki lisans ve lisansst almalarmn hibirinde kesinlikle duymadm bir psikolog tarafndan yazlm kitaplar almaya baladm. Byk bir hayal krkl ve isteksizlik iinde Jean Piagetin kitaplarn okumaya baladm. Geerli olmak iin btn kavramlarn ilevsel olarak tanmlanmas gerektii, yani nasl llecekleri

konusunda srar eden mantksal positivist bilim gelenei ile eitildim. Ayn derecede nemli olan nokta, bu bilimsel gelenein, tm deneylerin sk bir biimde kontrol edilmesi ve her deikenin niceliinin belirlenmesi konusundaki srardr. Piagetin kitaplarn okumaya baladka ok ardm, nk ilevsel olarak tanmlanm kavramlar26

(birkez, Zekann Kkenlerinde Piagetin zmleme iin verdii farkl tanmlar saymaya baladm ve bu say 150ye varnca vazgetim), kontroller pek yoktu ve olsa bile ok az nicelendirme vard. Piagetin almasn, dzgn bir deneysel metodoloji uygulandnda

bulgularnn kantlanamayacan gstermek iin ok sk bir bilimsel slupla yinelemeye karar verdim. Rappaport ocukta Say Kavramn okumam istedi ve ayrntl olarak bu kitab tarttk. Bu kitap, Piagetin bulgularnn zayfln gstermek iin iyi bir balang olarak grnd. Austen Riggste baz hastalarn ocuk bakmna yardmc olabilecekleri kk bir anaokulu vard. Baz ocuklara test uygulamak iin izin aldm ve bir kutu bozuk paray ve kil toplarn yanma alarak anaokulunu ziyaret ettim. retmen, ocuklarla grmeden nce onlarla birka gn gzlem yaparak geirmemi, bylece ocuklarn benimle daha rahat olabileceklerini nerdi. Bu, benim ocuk eitimine rastlantsal balangcm oldu. ans eseri bu anaokulunun ok iyi bir erken ocukluk program vard, bylece bu ilk deneyimim benim iin daha sonra karlatm birok dier snfla karlatrma yapmak iin bir standart oluturdu.27

ocuklarla

grmeye

baladmda,

Piagetin

belirttii gibi yant verdiklerini grnce ardm. Buna ek olarak, benim niceliksel yntemim, Piagetin gzlemledii ya farkllklarnn gerekten de istatiksel olarak anlaml olduunu aka ortaya koydu. Bu noktada bir tr bilimsel dnm deneyiminden getim. Piagetin kat bir

eletirmeni olmaktan ok onun sadk bir savunucusu oldum. Dahas, ocuklarla almaktan holandm ve yetikinlerle alan kliniki olmaktan ok, ocuk

psikolou olmak istediimi anladm. Austen Riggsteki grevimden sonra, Bostonda Beth srail Hastanesinde ocuklarla iki yllk ek bir klinik eitime devam ettim. Piaget deneylerini srdrdm. Burs almadm iin tm grmeleri kendim yaptm. Bu, bundan sonraki yaklak on ylda anaokullarnda ve ilkokullarda ok uzun zaman geirmem anlamna geliyordu. Montessori

okullarnda, Montessori yntemlerinin bilisel ve algsal geliimi hzlandrp hzlandramayacana karar vermek iin altm. Baz yaynlarmn sonucunda John Goodlad, benden lkedeki dk gelirli ailelerin ocuklarna hizmet veren anaokullarn ziyaret etmemi istedi. Konuma ve duyma klinii yneten bir arkadam, Amerikan Kzlderili28

ocuklaryla ilgilenmemi salad ve Apache ve Oglala Sioux ocuklarnn yaadklar yerlerde birok alma yrttm. Cenevreye Piaget ile almaya gittiimde svireden, Avrupann dier lkelerinden ve

Ortadoudan ocuklarla grtm. Bu kiisel yky, sadece, erken ocukluk eitimi konusundaki ilgimin ok eski olduunu ve erken ocukluk mekanlarnda geirilen pekok yla, farkl etnik, rksal ve kltrel gemie sahip ocuklarla ve retmenlerle olan almalarma dayandn gstermek iin anlattm. Bu nedenle, bu kitaptaki yazlar sadece aratrmalardan ve bilimsel almalardan deil, kk ocuklarla erken ocukluk mekanlarnda yaayarak ve alarak kazanlm ilk elden yaantlarmdan kaynaklanmaktadr. Erken

ocukluk almalarma balamam ans eseri olmasna ve geliimin her aamasndaki karn, gen erken insanlarla ocukluun

almaktan

holanmama

benim en sevdiim ya dnemi olduunu bu sayfalarda hissedebilirsiniz. Bu kitaptaki denemeler farkl zamanlarda ve farkl dinleyiciler iin yazlmtr. Ancak bunlar gzden29

geirirken geni kapsaml kavramlar her zaman somut

rneklerle ve uygulamalar iin nerilerle birletirmeye altmn farkna vardm. Zaman zaman zel bir olguyu kapsayacak hibir kavram olmadna inandm yerde kendi kavramlarm ileri srdm. Gerekten de, eer bu yazlarn zel bir iddias varsa, o da bir uygulamay kuram yaratmak iin kullanmaya almann yansra, kuram uygulamaya dntrmek olduudur. Bu denemeler derlemesinin, uzun yllardr kk ocuklarla ve onlarn retmenleriyle alrken aldm byk zevkin -ve kazanm olduum pek byk saygnnbir ksmn ilettiini umuyorum.

David Elkind Kasm, 1993

30

1. Blm

Kk ocuk mgeleri

Gen bir aratrmac olarak, birok gen aratrmac gibi sanrm bilimi idealize etmeye yeltendim. Bilimsel bilginin nesnel ve nyargsz olduuna inandm. Ayn zamanda, bilimsel bilginin dnyay nasl grdmz31

belirlediini

ve

onunla

etkileim

iinde

olduunu

varsaydm. Olgunlamayla birlikte, bilimin her zaman ne nesnel ne de zel olarak yansz olduunun, bilimsel bilginin tarihin toplumsal dinamikleriyle belirlendiinin ve farkl alanlar inceleyen aratrmaclarn kiilikleriyle

renklendiinin gittike farkna varmaya baladm. Bu blmdeki denemeleri ele almann bir yolu, benim tarihte belirli bir zamanda ve yerde ocuklar nasl grdmz, yetitirdiimizi ve eittiimizi belirleyen birok toplumsal-tarihsel ve kiilikle ilgili dinamiklere ilikin ilerleyen incelememin bir tr yol haritas olarak

alnmasdr. Birinci deneme, Dnn, Bugnn, Yarnn ocuu, yazl tarih ierisinde ocuklara nasl bakldn ele almaktadr. kinci deneme, Piaget ve Montessori Snfta, erken ocukluk eitiminde ok nl iki kiinin kk ocuklarn farkl geliimine ynlerini ve eitimine nasl nc

baktklarnn

incelemektedir.

deneme, Ender Olarak ocuun Oyunudur, ocuklar deil daha ok ocuklarn oyunlarn ve oyunlarn farkl aratrmaclar tarafndan nasl kavramsallatrldn ele almaktadr. Bu blmde son deneme olan Erken ocukluktaki Geliimde biraz farkl bir yol izleyip ocuun32

fiziksel bymesine ve geliimine ilikin ada bilimsel bilgilerimizi zetlemeye altm. Bu yaznn buraya alnmas sadece dier tartmalara bir eit dayanak olmas iin deil, fakat ayn zamanda (kk ocuun geliimine) hem kuramsal hem de pratik olarak nemli olduuna inandm farkl bir bak as getirmesi nedeniyledir. Bir aratrmac olarak olgunlamayla gelen dier bir keif, yanl fikirlerin dorulardan daha hzl kabul edildii gereidir. Birok meslektamn byk bir olaslkla kar kmasna karn, toplumsallamann ocuun bir dier kiinin bak asn alma konusundaki gelien

yeteneinin bir sonucu olarak ortaya kmadna, bunu gerekletirmenin aslnda geliimin her aamasnda zor olduuna inanyorum. Ben, daha ok ocuklarn renme ereveleriyle (tekrarlanan toplumsal durumlar yneten rtk kurallar, beklentiler inanyorum. ve Erken anlaylar) ocuklukta

toplumsallatklarna Geliimin

sonuna doru bu erevelerin ksa bir

tartmas bulunmaktadr. O zaman bu blmn ana konusunun farkllk kk ocuklar ve giritikleri etkinlikleri ele alabileceimiz33

birok farkl yol- olduunu syleyebiliriz. Farklln takdir edilmesi nemlidir; bu, bizi alakgnll klar ve kendi grmzn tek gr olmadnn bilincinde olmamz salar. Dier taraftan, eer kii genellemeler -sarslmaz, olaanst gerekler- olmadna inanrsa bu durum hibir eyin dayanak noktas olarak alnmad bir tr yumuak relativizme gtrr. Orta bir nokta vardr ve bu da uzlamadr. Birbirine zt kuramsal u noktalarda bulunan erken ocukluk eitimcilerinin, ocuklarla birlikte olduklarnda benzer davrandklarn grdm zaman olduka aryorum. ocuklarla etkili ve baarl bir biimde alan retmenler ve bakclar ortak bir deneysel dayana paylayorlar ki, bunun da, kk ocuklar en iyi biimde yetitirmek ve eitmek iin uzlamaya varmada balang noktas olmas gerekiyor.

Dnn, Bugnn, Yarnn ocuu34

ocuk doann bir armaandr; ocuk imgesi ise insann yaratt bir eydir. Doann armaan olmann tesinde olan ocuk imgesi, tarihin her anda eitim uygulamalarn belirlemitir. Dahas, insann yaratm olduu ocuk imgesi, doru olduu kadar hataldr da. Yanl imgeler, doru olanlardan daha gl olup daha kolay aklda kalmaktadr. Gemite olduu gibi

gnmzde de kk ocuk eitimcileri olarak bizim grevimiz, sadece doann armaanna kar drst olmak deil, fakat ayn zamanda her ada kk ocuun salkl eitimini tehdit eden hatal imgelerle savamaktr.

Gemiin mgeleriAntik adaki ocuk imgesi, toplumun yasalar ve kltr iinde eitilmesi gereken kk bir yurtta imgesiydi. Babilde kzlar ve olanlar alt yanda okula gider ve hatta, kitaplar tula ve yaz aralar kam ve nemli kil olmasna karn, yoksul ocuklar bile okumay ve yazmay renirlerdi. Eski Roma'da kadnlarn erkeklerle35

dier antik toplumlarda olduundan daha eit bir konumu vard; hem kzlar hem de erkekler, disiplinin kat olduu ve okuma yazmay kam kalemle ve balmumu tabletle rendikleri okullara giderlerdi. Ortaada ocuklara daha kt davranlrd ve yaygn ocuk imgesi de mal veya klelik ideolojisi ile tutarl olan bir tanr eya ya da bir mlk paras idi. Ortaa kaleleri ocuklara gre yerler deildi, rahat yaamaktan ok savunma iin ina edilmilerdi. Klelerin ocuklar hayvanlarla birlikte yaar ve alrlard. Disiplin kat, cezalar ard. ngilterede yi Kralie Bessin

hkmdarl srasnda ocuklar ksa bir sre altn a yaadlar. Bu a srasnda, folklor ve edebiyatta sadk dad figr ortaya kmaya balar. Onyedinci yzyln sonuna srtme doru, valyelerle Pritanlar ocuk arasndaki imgelerine

birbirine

benzemeyen

yanstld. valyeler, ksmen babelas ksmen oyuncak olan, kark bir ocuk imgesi kabul ettiler. Bunun tersine Pritanlar, ocuu ilk gnahla bozulmu olarak

gryorlard. James Janeway, ocuunuz hibir zaman cehenneme gitmeyecek kadar kk deildir diye yazmt.36

Amerika

Birleik

Devletlerinde

bizim

ocuk

imgelerimiz hzla deien toplumumuzla birlikte deiti. Smrgecilik zamanlarnda, ocuklar iftlikte alacak veya kk yalarda ev dnda rak olarak altrlacak ticari kazan olarak grlmekteydi; klelerin ocuklar bu imgenin en u rneklerini oluturmaktayd, ancak

afaktan gn batmna kadar altrlanlar sadece bu ocuklar deildi. Endstri devrimiyle birlikte, zellikle gmenlerin ve yoksullarn kz ve erkek ocuklar olmak zere ocuklar, ocuk emeinin zalimlii herkes

tarafndan kabul edilene kadar, ucuz fabrika iileri olarak grlmeye baland. Bunu izleyen sosyal reform hareketi, ocuk imgesini ucuz fabrika iiliinden, fabrika iinde alan rak imgesine dntrmtr. ocuklar,

fabrikaya gnderilmek yerine fabrikada almak zere hazrlanmalar iin okula gnderildiler. Fabrika ddnn alma gnnn balangcn ve bitiini belirledii gibi, okul zilleri de okul gnnn balangcn ve bitiini belirlemekteydi. Grdmz gibi, toplumlar, bazlar ocuklarn salna, mutluluuna ve eitimine daha yararl olan birok farkl ocuk imgesine sahip olmulardr. nsanlar,37

tarihte belirli herhangi bir zamanda, o anda geerli olan ocuk imgesini eletirmilerdir. Bu eletiri, sk sk anababalara ve anababala kar bir saldr halini almtr; ancak aslnda bu, o srada kabul edilmi ocuk imgesine kar olan bir saldrdr. Bu gemi saldrlarn gzden geirilmesi bilgilendirici olacaktr. Bu gzden geirme, tarihte herhangi bir andaki ocuk imgesine meydan okumadan geilmediini ve herhangi bir andaki meydan okuyucularn sk sk erken ocukluk dnemi eitimcilerinden ktn bize gstermektedir. Yaygn ocuk imgelerinin eletirilmesinin uzun bir tarihi vardr. Plato, ideal cumhuriyeti iin ocuklarn profesyonel ocuk bakclar tarafndan yetitirilmesini istemi ve St Augustine de unu sylemitir: Bana baka anneler verin, ben size baka bir dnya vereyim. Rousseaunun Emile (1955) adl eserindeki, her eyin yaratcnn elinden kt zaman iyi olduunu ve insann elinde bozulduunu belirten al cmlesi, ocuu toplumsallatrlmas gereken kk bir vahi olarak gren ocuk imgesini sulayan bir belgedir. Pestalozzi ve Froebel anababalar dorudan38

eletirmemilerdir; ancak onlara daha doru bir ocuk

imgesinin verilmesi gerektiine ve bunun daha salkl ocuk yetitirme uygulamalarna yol aacana

inanmlard. Pestalozzi ve Froebel tarafndan uygulanan anababa eitimi, erken ocukluk eitiminin nemli bir bileimiydi. Pestalozzinin Annelerin Kendi ocuklarn Eitmeleri in Onlara Yardm Etme Konusunda Bir

Deneme alt balyla yaynlanan Gertrude ocuklarn Nasl Eitir? (1898) adl kitab anababalarn eitilmesinde bu vurguyu yanstr. Ayn tema Froebelde (1893) tekrar ele alnmtr. Maria Montessori, ancak anababalar kendisinden hibir nce zaman gelen

eletirmemitir;

eitimcilerle karlatrldnda anababa eitimine olan inancnn daha az olduu sylenebilir. Plato gibi o da ocuklarn anababalar tarafndan deil profesyonellerce eitilmesini istemitir. Ona gre ocuk eitimi, ocuklarn gittike gelien zihinsel glerine ok az deer veren eitilmemi anababalara braklmayacak kadar nemli bir itir. Gemite ocuk bakmn ve eitimini belirleyen yaygn ocuk imgesi, doal ocukla ok az ilikili veya hi ilikisi olmayan sosyal, ekonomik ve kltrel etmenlerin39

karmak bir dzeniyle belirlenmekteydi. Erken alardan bu yana da eletirmenler yaygn ocuk kavramna kar kmlardr. Bu eletirmenler, yanl ocuk imgesini daha salkl, mutlu ve retici bir ocuk yaam salayacak daha gereki bir imgeyle deitirmek iin savam vermilerdir.

20. Yzyl mgeleriTarihsel olarak baskn olan ocuk imgeleri, egemen olan siyasal, toplumsal ve dinsel karakterlerden

tretilmekteydi. Modern imgeler hakknda gze arpan nokta, onlarn bilimsel kkenli olduudur veya olduunun sylenmesidir. Ne yazk ki, bu imgelerin bilimsel kkeni onlar toplumsal, siyasal veya dinsel kkleri olanlardan daha geerli hale getirmemitir. Baz ada ocuk imgelerinin bilimsel kkeni, onlar baz ynlerden gemi imgelerden daha da zor baaklacak hale getirmitir. imdi, eletirmen rol stlenmek ve ocuklar belli bir ama olmakszn risk altna atan, yanl eitim olarak adlandrdm modern ocuk imgesine ilikin yorum yapmak istiyorum.40

ehvetli ocuk Freud psikolojisinin ortaya k, ehvetli ocuk imgesine yol amtr. Bu gre gre ocuk, bir zamanlar yetikinlere zg klnan her trl cinsel drtlere ve eilimlere sahip olan ok ynl sapk bir yaratktr (Freud, 1905). Freudun ifadesiyle, cinsel igdleri umutsuzca bastrlan ocuklarn kaderi nevrotik olmaktr. Bu imgenin ocuk yetitirmeye ve eitime ilikin dourgular dikkat ekicidir: ocuklarn kendilerini ifade etmelerine olanak tannmaldr. Evde ve okulda uygun kendini ifade etme ile ocuklar, salkl kiilikler

gelitirecek ve zekalar kendini koruyacaktr. Birok ocuk imgesinde olduu gibi bu fikir, ksmi bir doruyu iermektedir. Freud, bir miktar engellenmenin salkl olduunu, aslnda insanlara toplumda

yaayabilmeleri iin gerekli olduunu ortaya koymutur. Bastrma deil ama ar bastrma nevrozlara neden olmaktayd, fakat bu sorun kendini her ne pahasna olursa olsun ifade edenlerde bazen kaybolmaktayd.

Esnek ocuk41

ada dnceye egemen olan bir baka ocuk imgesi de kuaklararas atmalarla ilgilenen

antropologlardan gelmektedir. Bu kategorinin nde gelen yazarlar Kingley Davis, Ruth Benedict ve Margaret Meaddir. Bu yazarlar ayrntlarda farkllasalar da ayn noktaya iaret etmekteydiler: ocuklar, kat ve yeni durumlara aksine hemen uyum ve salayamayan uyum salama yetikinlerin yeteneine yetikinlerle

esnektirler Bu

sahiptirler.

yazarlar,

ocuklarn

karlatrldnda toplumsal deiimlere daha iyi ayak uydurduunu savundular. rnein edindikleri ocuklarn Davis (1940), yetikinlerin ve ocukken bunun da

eilimlere deien

kilitlendiklerini koullarn

deerlendirmelerini

olanaksz hale getirmese bile kuak atmasna yol atn savundu. Benedict (1938), yetikinlerin bamsz, ocuklarn baml olduunu ve yetikinin ocuun gelien bamszlyla baakma konusundaki

yetersizliinin kuak atmasnn nedeni olduunu belirtti. Margaret Mead (1970), hzla deien kltrde kklemi dnce alkanlklarndan bamsz olan ocuklarn, yeni42

ve deien teknolojiye yetikinlerden daha iyi uyum salama yeteneinde olduunu ileri srd. Yetikin katlna zt den ocuk esneklii imgesi bazen yanl yorumlanmaktadr. Antropologlar, dorudan aile iindeki deiime Aile deil bir toplumdaki dier deiime bir yere

deinmektedirler.

yerden

tandnda ocuklar bu deiiklikten daha fazla zarar grmektedir; boanma yetikinler iin zor iken ocuklar iin kesinlikle daha zor olmaktadr. ocuklar aile iindeki deiime yetikinlerden daha zor uyum salamaktadr. ocuklar tutarllk, duraanlk ve gven ararken,

yetikinler yeni deneyimler ve serven peinde koarlar. ocuklar aile iindeki deiime yetikinlerden daha zor uyum salarlar; fakat -sosyal bilimcilerin toplumdaki deiime ilikin grlerinin yanl uygulamalaryla

beslenen- tam tersi bir imge egemen olmakta ve yanl eitime katkda bulunmaktadr. Erken ocukluk eitimine bilgisayarlarn girmesi ve programlamann kk ocuklara retilmesi, bu esnek ocuk imgesinin dorudan ortaya kan bir sonucudur. Bu imge, belirli bir konuyu renmenin zihinsel yetenekleri keskinletirdiini savunan formel disiplin kavramna43

kadar uzanmaktadr. Kk ocuklar dil yeteneini ilerletecei dncesiyle Latince ve Yunanca, akl

yrtme glerini gelitirmek iin de geometri rendiler. ocuklar, yetikinlerden aa kalmamak zere,

programlamay

bilmeksizin

bilgisayarlarla

alabilmektedir. Bilgisayarn nasl programlanacan bilmek iyidir; ancak bilgisayar kullanmasn bilmek iin srarl olmak, ocuklarn bu teknolojiyi kullanmadaki ilgilerini azaltma riskine yol aar. Artk bilgisayarlar evremizin bir parasdr ve kk ocuklarn snflarnda bilgisayarlarn bulunmasnn anlam vardr. Gerek sorun, ocuklar iin iyi ve geliime uygun yazlmlar bulmaktr. Gnmzde artk bu tr (Delta izimi gibi) programlar mevcuttur. Baz ocuklarn bu

bilgisayarlara doal bir yatknl vardr ve bilgisayar banda ok uzun bir sre geirebilirler. Dierlerinin byle bir eilimi olmayabilir ve bu ocuklarn bilgisayar kullanma ya da kullanmama hakkna sahip olmas gerekir. Saknmamz gereken ey ise, kk ocuklara bilgisayar baarl bir biimde kullanabilmeden nce programlamay retmemiz gerektii biimdeki yanl ynlenmi fikirdir. Bilgisayar kullanan benim gibi birok yetikin44

programlama hakknda hibir ey bilmemektedir ve byk bir olaslkla renmeyecektir de. Buradaki risk,

ocuklarn bilgisayarlarn baka neler yapabileceini grme ansna sahip olmadan heveslerini yitirmeleridir. Programlama zerindeki gl vurgu yanl eitimin, ocuklar bir ama olmakszn riske atmann iyi bir rneidir. Benzer ekilde, kk ocuklar nkleer savan tehlikeleri konusunda bilgilendirecek programlar hakknda sk sk fikrim sorulmaktadr. Herhalde, bu dncenin ocuklara erken yalarda aklanmas gerekir, bylece ocuklar nkleer bir felaketle karlarlarsa ya da karlatklarnda bunun iin daha iyi hazrlanm

olacaklardr. Bu sarsc varsaym kabul etsek bile, biyolojik lm kavram bile olmayan ocuklarn, nkleer sava kavramnn ve kendilerini yok edecek nkleer silahlarn gcnn tamamen yabancs olduunun

farknda olmamz gerekir. Son zamanlarda ortaya atlan kk ocuklara A DS hakknda da bilgi verilmesi nerisi, yanl ekilde yerlemi esnek ocuk imgesinden

kaynaklanmaktadr.45

Kesin olarak belirtilirse, ocuklar nceden varolan fikirlerle ve kavramlarla zrl hale getirilmedii lde taze rencilerdir; ancak bu, ocuklarn her eyi ve herhangi bir eyi renmek iin hazr olduu anlamna gelmez. ocuklarn renmeye aklklar snrldr ve bu snrllklarn farknda olmamz gerekir. Her eyin yeri ve zaman vardr; erken ocukluk eitimi, ocuklara

bilgisayar programlamann, nkleer sava tehdidinin veya A DSin tehlikelerinin retilmesinin ne yeri ne de zamandr.

Yetenekli bebek Belki de en yaygn ve zararl ada ocuk imgesi 1960larda psikologlarn yazlaryla zendirilmi olandr. Birok yazar, eitim sisteminin yetersizliine, insan haklar hareketine ve yoksullua kar savaa ilikin grlerini dile getirirken bu hatalar ortadan kaldracak -bunlar erken bir yata ortadan kaldracak- bir ocukluk grn dile getirdi. Bu yazarlar, ocuklara sadece yeterince erken ulalabilirsek tm hatalarn

dzeltilebileceini belirttiler. Bunun sonucu, ocuklarn akademik becerileri renmek iin gerekten sahip46

olduklarndan daha byk kapasiteye sahip olduklar ocuun gemii gznne alnmakszn- yeni bir bebek ve kk ocuk imgesiydi. Tm kk ocuklarn zihinsel yetenekleri olmasna ve dnmelerinin desteklenmesi gerekmesine karn, geliimin psikolojik evresi her zaman gznne alnmaldr. Jerome Bruner (1962) Eitim Sreci adl kitabnda imdi nlenen u hipotezini ortaya atmtr: Her ocua, her konuyu, her yata, uygun bir zihinsel yolla

retebilirsiniz. Bruner aslnda eitim programclarna sesleniyordu ve byk bir olaslkla hipotezinin halk tarafndan bir hipotez olarak deil bir gerek olarak kabul edileceini tam olarak deerlendirememiti. Bu hipotez ayn zamanda kk bir ocua her eyi retebilirsiniz duyurusuyla anababalara filer pazarlayan giriimcilerin parolas haline de geldi. Ancak bu doru mudur? Bu, eer ya ocuu ya da konuyu yeniden tanmlarsanz dorudur. 1960larn

program hazrlayclar, Beberman veya

linois niversitesindeki Max Robert Karplus ancak gibi

Berkeleydeki konularn

akademisyenler ocuklar

biliyorlar, Bu

kk47

tanmyorlard.

akademisyenlerin

gelitirdikleri

program

aslnda

ocuklarn

gerek

yeteneklerini yeniden tanmlamtr. rnein, deiken tabanl aritmetiin on tabanl aritmetikten daha kolay olduu sylendi, ancak anababalarn bile deiken tabanl aritmetikle ilgili sorunlar oldu! Akademisyenler, ayn zamanda ocuklarn matematii eer bir dil gibi sunulursa daha iyi renebileceklerini iddia ettiler. 2+2nin toplam nedir? sorusunun yantlanmas yerine ocuklara Bu cmleyi dzeltin diye soruldu. Buradaki hata, bir konunun uzman iin basit olan eyin, acemi iin basit olanla kartrlmasndan

kaynaklanmaktadr. Basitlik, bir beceriyi ya da disiplini renmenin balang noktas deil ancak sonucudur. Okumay rendikten sonra okumak kolaydr, ama yeni baladnzda bu kolay olmaktan uzaktr. Bir kere on tabanl aritmetii rendikten sonra ok tabanl aritmetii renmek kolay olabilir, ancak on tabanly renmedike ok tabanl kolay deildir. Eer dili ve matematii tamamen kavradysanz dilin matematikle ilgisini anlamak kolaydr, ancak kavramadysanz bu kolay deildir. Yetikinler olarak bizim iin sonu olann ocuklar iin48

balang noktas olmas gerektiini varsayma tehlikesinin her zaman farknda olmamz gerekmektedir. Brunerin hipotezinin dier bir yn, retilecek konunun yeniden tanmlanmasn gerektirmekteydi. Bir bebein kartlara tepkide bulunduunda okuduu veya matematik ilemi yapt syleniyorsa, bu ders konular esasl biimde yeniden tanmlanm demektir. rnein 100 kiloyu parmaklarmn zerinde dengede tutacam sylesem bana inanmazdnz. 3x5 boyutlarnda bir kart alp zerine 100 kilo yazdm farzedin. imdi kart parmamn zerine koyuyorum ve ite 100 kiloyu parmamn zerinde tutuyorum. Bebeklere okuma ve matematik retmeyi iddia etmek de ayndr; okuma ve matematik ile ifade edilmek istenen eyin yeniden tanmlanmasyla baarlan bir el abukluu hilesidir. nsanlar bu hile ile kandrlmakta ve ocuklarna gerekten bu konular rettiklerini sanmaktadrlar; bu hilenin bir baka olumsuz sonucu vardr: Ders konusunu yeniden tanmlamak, Fileri onun iki anlalmasn okuyan daha da

kolaylatrr.

yanda

ocuun

anababas ocuun dhi olarak yetitiini sanmaktadr;49

ama sonuta hayal krklna urayacaklardr. Ne yazk ki, bir ii kolaylatrmak ocuklar daha zeki yapmaz. Yetenekli bebek imgesine bir baka katk da, zeka blm (ZB) verilerinin istatistiksel zetlerine dayanarak, drt yandakilerin zihinsel yeteneklerinin yarsn

kazandklarn ve bu durumun kk ocuklara formel eitim uygulamamz gerektirdiini, nk eer bunu yapmazsak zihinsel geliimin bu olaanst dnemini kaybedeceimizi savunan eitim psikolou Benjamin Bloomdan (1964) gelmektedir. Kk ocuklarn zekalar ok hzl gelimekte olduu iin onlara retebileceiniz kadar ok ey retmelisiniz fikri ada halk bilgeliinin bir paras olmu ve amzn ocuk imgesine kkl bir biimde yerlemitir. Ancak bu doru mudur? Bloom, zihinsel geliimden deil, test verilerinden sz etmektedir. Bebekler ve kk ocuklar test zmede iyi olmadklar iin onlarn zeka testi performanslar daha sonraki test performanslarnn iyi bir gstergesi deildir. Ancak, bir ocuk 4 yanda szel olarak kendini ifade edebilmekte, dikkatini

younlatrmak iin yeterli yetenee sahip olmakta ve ocuun test performans gerek yeteneinin daha iyi bir50

gstergesi olmaktadr. 4 yandaki bir ocuun ald test puanndan 17 yanda alaca test puann % 50 kesinlikle kestirebilirsiniz ve ocuun 4 yanda tm zihinsel yeteneklerinin % 50sini kazand ile sylenmek istenen de budur. Yoksa bunun anlam ocuun 4 yanda ileride sahip olaca bilgi, beceri ve deerlerin yarsn kazanaca deildir. Eer bir ocuk 4 yanda 100 ZB puan alrsa 17 yanda 200 ZB puan alaca anlamnda deildir. Bir ocuun 4 yandayken 17 yanda olacandan daha iyi bir renici olaca anlamnda da deildir. Yaamn ilk yllarnda zihinsel geliimin hzl olduunu kabul etsek bile, ocuklarn bu yllarda mutlaka, retmen ynelimli eitimden yarar salayaca sonucunu dnemlerinde besleyecek ocuklar uyarclar karmamalyz. kendilerini ararlar. Hzl geliim olarak gzlem

zihinsel

ocuklara,

yapacak, aratracak, evirip evirecek ve hakknda konuacak, yazacak, dnecek malzemeler asndan zengin bir evre salayarak en iyi ekilde yardm edebiliriz. Byme mevsiminde budama yapmamalsnz. ada yetenekli bebek imgesine katkda bulunan nc bir yazar J. McV. Hunttur. Hunt, Zeka ve51

Deneyim (1961) adl kitabnda bir dizi kant incelemi ve zekann esnek olduu sonucuna varmtr; adalarnn zekay sabit ve deimez olarak grme yanlgsna dtklerini ileri srmtr. Ancak hibir nl psikolog zekann sabit olduunu iddia etmedi. rnein, Florence Goodenough (1954) evresel etmenlerin bireyin ZBnn % 20 ile % 40n etkilediine ilikin kantlar olduuna iaret etmiti. Ancak, 1960lara kadar psikologlar daha ok evresel potansiyellerini en st dzeyde kulland varsaylan orta snf ocuklaryla ilgilendiler. Ne zaman ki dikkat optimal evresel girdilerden daha azna sahip dk geliri olan ocuklara ynelmitir, ite o zaman evresel girdinin nemi ilgi konusu olmutur. u

benzetmeyi ele alalm: Az beslenmi bir grup ocua tam kalorili, iyi dengelenmi bir diyet uyguladnz dnn. Bu tr ocuklarn hem boy hem de kilo olarak geliecei kesindir; ama, zaten tam kalorili, iyi dengelenmi bir diyetle beslenen ocuklar benzer gelimeyi

gstermeyecektir. Gelitirilmi programlarn potansiyel yararlar nceki evrenin niteliine baldr.52

Zekann esneklii fikri, uygun uyarc programlarla daha parlak bir ocua sahip olabilecekleri veya ocuklarnn ZBn ykseltebilecekleri sylenen

anababalar arasnda ortak bir geerlik kazanmtr. Kendileriyle konuulan, oyun oynanan, kendilerine kitap okunan, nesneler ocuklarn yani baklacak, dinlenecek bir ve aratracak byyen sembolik

asndan reete

zengin

evrede ve

altrmalardan

malzemelerden ek bir yarar salayacan gsteren hibir kant yoktur. Olsayd bile, bugnn orta snf ocuklarnn birou az deil ama fazla uyarlmaktadr. ocuk imgesine en son katkda bulunan kii bir psikolog deil bir tarihidir. Philip Aries ocukluun Yzyllar (1962) adl kitabnda ocukluun toplumsal bir icat olduunu ve ocuklarn ayn yetikinler gibi

betimlendii ve kendilerine yetikinlere davranld gibi davranld Ortaada byle bir kavram olmadn savunmutur. Bunun dourgusu ise iki yzyldr ocuklara ar bir zen gstermemiz, onlar bebekletirmemiz ve onlarn gerek beceri ve yeteneklerini gzard etmemiz olmutur. Bu iddia bebeklerin yeteneklerine ilikin dier53

dncelere ok iyi uymu ve ona tarihsel bir boyut kazandrmtr. ocukluk a tarihilerinden gnmze daha yakn olanlar, rnein Pollack (1983) Ariesin hakl olmadn gstermitir. ocukluk kavramnn olmad dnemler olarak tanmlanan alarda bile, anababalarn tuttuu gnlkler, anababalarn ocuklarn kendilerinden farkl olduunu ve onlara farkl davranlmas gerektiini takdir ettiklerini gstermitir. Hatta 16. yy. yazar Sir Francis Bacon hogrnn deerinden ve bir ocua yeterli hogr gstermemenin olumsuz etkilerinden sz

etmitir. Bacon, insanlarn czdanlarna deil ocuklarna sz geirdiklerinde bunun en iyi kantn grebileceklerini ileri srmtr. Bu drt fikir -bir ocua her konuyu her yata retebilirsiniz; ocuklar (yaamn ilk yllarndaki hzl zihinsel geliime bal olarak) zihinsel kapasitelerinin yarsn drt yana kadar kazanrlar; ZB esnektir; ocukluk bir icattr-, bu fikirlerin hepsi ocuk yeteneinin yeni bir imgesini oluturmak zere 1960larda ortaya kmtr. 60l ve 70li yllardaki aratrmaclar, byk lde teknolojideki ilerlemeler sayesinde ocuklarn54

algsal, bilisel ve dilsel yeteneklerinin daha nce belirlenmi olandan daha ileri olduunu saptayabildiler. rnein, fetsn bile annesinin sesini dier seslerden ayrt edebildii bulundu. Bu aratrmalar yaynlayan aratrmaclar, bunlarn daha erken eitim vermek iin hakl bir neden olarak kullanlmasn amalamadlar. Gerekten de bir aratrmac, almasnn doumncesi niversite iin temel olarak kullanldn

rendiinde acele ettirilmi fets hakknda bir makale yaynlad. Bylece, yetenekli ocuk imgesinin, ocuun

yeteneini olduundan dk deerlendiren imgeye kar kmasna karn, yeni imge dier u noktaya kayd. Dk gelirli ocuklarn koullarn gelitirmeyi amalayan fikirler, ortasnf anababalar tarafndan kabul grm ve bugn kk ocuklarn yanl eitimi iin dayanak oluturmutur. Gemite olduu gibi sadece ocuk-merkezli erken ocukluk eitiminin deerini savunmak zorunda deiliz, fakat ayn zamanda erken ocukluk esnekliine ve yeteneine ilikin kavramlar kullanlmas gerektii55

biimiyle ortaya karmak, yani kk ocuklarn gerekte

nasl bydklerinin ve rendiklerinin arptlmasn engellemek iin de aba gstermemiz gerekmektedir.

Gelecein mgeleriYukarda anahatlaryla anlattm ksa tariheye dayanarak bugnn yanl ocuk imgelerinin yarnn ayn derecede yanl imgeleriyle deitirileceini mantkl olarak karsayabiliriz. Kristal bir krem yok, ancak tarihin bir ndeyi olduuna ve tarihte herhangi bir noktadaki ocuk imgesinin daima baskn olan anababa

gereksinmelerini ve bu geliim ann savunmalarn karladna ilikin bir inancm var. O halde imdi gelecekteki anababalarn gereksinmelerinin ne olacan ve gereksinmelerin yeni ocuk imgesine nasl

yanstlacan sormamz gerekmektedir. Nfusumuzun yzde 70inden fazlasnn hizmet ve bilgi iinde olmas nedeniyle toplumumuzun imdiden hizmet ve bilgi toplumu olduunu syleyebiliriz. En sonunda, gereksinimi olan tm kk ocuklara yksek nitelikli ocuk bakm salayacamza ve bebeklere ve kk ocuklara bakm salayanlarn saygn bir konum56

kazanp

kendilerine

yeterli

cretin

deneceine

inanyorum. Dier insanlarn ocuklarna bakp onlar yetitirecek profesyonel anababalarn bile olacana inanyorum. Bu, hemen ve ok fazla almadan ve sknt ekmeden gerekleecek bir ey deil, ancak bu noktaya ulaacamza inanyorum. imdi ne olacak? Esnek zekal, yetenekli ocuk imgesinin sresi dolduunda hangi yeni imge ortaya kacak? Ne tr bir ocuk imgesi yarnn anababasnn gereksinmelerini karlayacak? Eer bugnk eilimler devam ederse, anababalar imdiye kadar olduundan daha az zaman anababalk yaparak geireceklerdir. Zihinsel adan yetenekli ocuk imgesine, anababalar artk bu konuda kendilerini sulu veya rahatsz

hissetmedii zaman gereksinim kalmayacaktr. Onun yerine toplumsal bilge ve kendi kendine yeterli ocuk imgesi ortaya kacaktr. Bilgi ve hizmet toplumunda bunlar mutlaka olmas gereken zelliklerdir. Bunun ipularn oktan toplumsal bili zerindeki vurguda grmekteyiz. Psikologlar, Piagetin hakl olmadna, bebeklerin ve kk ocuklarn toplumsal adan57

sandmzdan ok daha becerikli olduklarna iaret etmek iin sabrszlanyorlar. ocuklar toplumsal olarak bizim farkna

varabildiimizden ok daha gelimi ve kendi kendine yeterli olsalar bile, toplumsal adan, toplumsal bilge imgesinin inanmamz Bu salayaca bir kez kadar daha yeterli kendini

olmayacaklardr.

dng

yineleyecektir: Erken ocukluk eitimcilerinin sonraki kua, bu yeni imgenin slogan olabilecek bilgisayar terimini, toplumsal etkileim konusunda uzman sistem terimini kullanarak yeni ocuk imgesine kar kacaktr. Sonraki kuak, salam erken ocukluk eitiminin

deerlerini bir kez daha ortaya atacaktr. Bylece, erken ocukluk eitimcileri olarak

grevlerimiz hi bitmeyecektir. Her kuak yeni bir kar k ve yeni bir sava dourmaktadr ve bu hibir zaman gerekten kazanamayacamz bir savatr, nk her yeni kuak ayn hatalar yapmaya mahkumdur; yine de eer savamazsak bu, mutlaka kaybedeceimiz bir savatr. Erken ocukluk eitiminin iinde olanlar iin, bu sava kesinlikle mcadele etmeye deer ve eer gn gelmeden ekilecek olursak sava srdrecek, her58

zaman iin ocuklarn mutluluuna tamamen kendini adam bakalarnn olduunu bilerek rahat edebiliriz.

Kaynaklar Aries, P. (1962). Centuries of childhood. New York: Knopf. Benedict, R. (1938). Continuities and discontinuities in cultural conditioning. Psychiatry, 1, 161-167. Bloom, B. (1964). Stability and change in human behavior. New York: Wiley. Bruner, J. (1962). The process of education. Cambridge, MA: Harvard University Press. Davis, K. (1940). The sociology of parent-youth conflict. American Sociological Review, 5, 523-525. Freud, S. (1905). Three essays on sexuality. New York: Basic Froebel, F. (1893). The education of man. New York: Appleton.

59

Goodenough, F. (1954). The measurement of mental healt in children. In L. Carmichael (yay.), Manual of child psychology (pp. 75-76) iinde. New York: Knopf. Hunt, J. McV. (1961). Intelligence and experience. New York: Ronald. Mead, M. (1970). Culture and commitment. New York: Natural History Press/Doubleday. Pestalozzi, J.H. (1898). How Gertrude teaches her children. Syracuse, NY: C.W. Badeen. Pollack, L. (1893). Forgotten children. Cambridge: Cambridge University Press. Rousseau, J.J. (1955). Emile (ev. B. Foxley). New York: Dutton. ____________________________ Bu denemenin zgn versiyonu Young Children, (1987), 42(4), 6-11de yaynlanmtr.

60

Piaget ve Montessori SnftaNe tr olursa olsun, snfii uygulamas belirli bir ocuk kavramnn kabul edilmesini n koul olarak gerektirir. Bu deneme Piaget ve Montessorinin ocuk anlaylarnn drt bileenini ve bunlar izleyen eitim uygulamalarnn rneklerini vermektedir. Geenlerde iki farkl Montessori snfn ziyaret edip gzlem yapma ansn elde ettim. Biri dierine hi benzemiyordu. Snflarn birinde erkek ocuklar genellikle pembe kule iin kullanlan bloklarla tren yapyorlard (gittike klen pembe bloklar genellikle bir kule ina etmek iin kullanlr; en byk blok en alta ve gittike klen bloklar ste konulur; pembe kule byklk ilikilerini retmek iin kullanlr). retmenler ocuklar gzlemliyorlar, ancak onlarn iine karmyorlard, nk erkek ocuklar yaptklar ie iyice dalmlard. Dier snfta da benzer eyler olmaktayd, ancak bu snftaki retmen ocuklarn iine karmaktayd. Bir retmen bloklarla nasl kule ina edileceini gsterip, bir kule ina etmedike bloklar dar gtremeyeceklerini syledi.61

Konuya yukardaki rnekle balyorum; nk bu, ocuk ve renme anlaylarmz ile snfii

uygulamalarmz arasndaki yakn ilikiyi gstermektedir. Konuyu kuramsal adan ele alacak olursak her iki retmen davrannda da yeterli hakllk bulabiliriz. Eer bir ocuun kendi kendine ynlendirdii etkinliklerden bilgi edindiini kabul edersek, ocuklarn malzemeleri kendi yntemleriyle evirip evirmelerine izin vermek bir anlam ifade eder. Dier yandan, malzemeleri belli bir tarzda kullanmak baka tarzlarda kullanmaktan daha yararl ise, ocuklarn malzemeleri baka ekillerde kullanmalarna engel olmann da bir anlam vardr. Ksacas, her trl snfii uygulamas, ocuklar ve ocuklarn nasl

rendikleri hakknda belirli bir dncenin nceden kabul edilmesini gerektirir.

Kendini-dzenleme yetenei olan ocukMontessori gibi Piaget de, ocuklarn malzemeleri kendi zihinsel geliimlerini besleyecek biimde kullanmak zere, kendi kendini dzenleme etkinlii iin gerekli62

gizilgce sahip olduklarna inanr. Genellikle bir etkinliin yn, rgtlenmesi ve kendini dzeltmesi malzemelerle ilikilidir; ancak kendini-dzenleyici etkinliin mutlaka kendiliinden ortaya kan bir etkinlik olmadn, etkinliin potansiyel bir biimi olduunu anlamamz gerekmektedir. Bir ocuun kendini-dzenleyici bir etkinlie girip

girmeyecei, ocuun gemiine ve evresel etmenlere baldr. Bu bant biyolojideki tepki normuna benzer. rnein, baz tr bceklerin krmzdan siyaha kadar uzanan bir gz rengi potansiyeli vardr. Bcein sonuta hangi gz rengine sahip olaca bcein iinde byd evreye baldr. Buna benzer bir olgu da insanlar iin sz konusudur. rnein, astm potansiyeli olan bir ocuk Arizonada doar ve byrse hibir astm semptomu gstermez. Ancak bu ocuk Amerikann dou kysna tanrsa semptomlar ortaya kabilir. Ayn ekilde ocuun da, sadece bazlar kendinidzenleyici zellie sahip bir dizi potansiyel davran vardr. rnein ocuklar, kendine zarar verici veya bakalarna zarar verici davranlara girebilirler. Temel kavramlar kazandktan sonra bloklarla kule ina eden bir ocuk belki de savunucu kanma davran sergiliyordur.63

Bloklar arkadalarna saldrmak iin fze olarak kullanan ocuk da kendini-dzenleyici davrana girmiyordur. Ksacas Montessori gibi Piaget iin de kendini-

dzenleyici etkinlik ocuklarn giriebildikleri birok olas etkinlikten sadece birisidir. Bana gre Montessorinin dehas, baz evrelerin (nceden hazrlanm evrelerin) kendini-dzenleme

davrann ortaya karp desteklemek iin gerekli olduu anlaynda en iyi biimde sergilenmitir. Montessorinin kendini-dzenleme davrann desteklemek iin kefettii ve icat ettii malzemeler, tm eitim malzemeleri iin harika modeller oluturmaktadr. Ancak kendini-

dzenleme davrann desteklemek iin sadece evrenin kendisi yeterli olmayabilir. Baz ocuklar, ya kendinidzenlemeyi engelleyen ya da ocuklara ok fazla zgrln tannd evrelerden gelmektedir. Bu tr ocuklar, yeni evreden, bu yeni evrenin kendi gelmi olduklar evreye benzer olduunu dnmedike yarar salayamamaktadrlar. imdi tekrar, ocuklarn iinde bulunduklar ortamda kendini-dzenleme yeteneine sahip olduklarn ve bu nedenle retmenlerin tepkilerinin ocua ilikin64

farkllaan kavramlarnn ilevi olduunu varsaydm balang rneine geri dnelim. Yine de her iki retmen, baz ocuklarn kendini-dzenlemeye

giriebilmeleri iin dierlerinden daha fazla yardma gereksinim duyabilmeleri nedeniyle, ne tr ocuklarn kule bloklaryla oynadna bal olarak iki yoldan birinde olduu gibi davranacaktr. Potansiyel olarak kendini-dzenleyen bir ocuk anlayna sahip olmak, ocuun davranlarn

ayarlamaya ynelik bir dizi retmen giriimine olanak verir. Bunu farkl bir biimde ifade etmenin yolu kendinidzenlemenin renilmi davran olduunu sylemektir. Bize gelen ocuklarn bazlar oka kendini-dzenleme deneyimi geirmilerdi ve kendi kendilerine renmek iin sorumluluk almaya hazrdlar. Dierleri bu alanda yardma gereksinim duymakta ve en azndan balangta

retmenin ynlendirmesini gerektirmektedirler. Benim bu konuyu renmem zor yoldan oldu. Rochester niversitesinde bir laboratuvar okulu olan Mt. Hope Okuluna ilk baladmzda, ocuklardan hemen kendi alma planlarn yapmalarn istedim.65

Yapamadlar. Bu ocuklar kararlarn bakalar tarafndan

alnd ortamlardan gelmilerdi ve kendi eitimleri iin sorumluluk almaya hazr deillerdi. Ders ylna gerekten de ok sk bir biimde baladk. ocuklar, tuvalete gitmek veya su imek iin bile izin almak zorundaydlar. ocuklar kurallar ve kontrolleri iselletirmeye baladka derece derece onlar serbest brakmaya baladk. Yl sonuna kadar ocuklar tamamen kendi kendilerine alyorlard. Montessorinin ocuun doasn gereinden fazla vurgulam ve toplumsal koullarn nemine yeterince deinmemi olabileceini sylediim zaman Montessoriyi yermi olduumu dnmyorum. Aslnda modern biyoloji ve genetik bilimi bize sadece bir tane deil ama birok ocuk doasnn olduunu gstermektedir. Hangisinin ortaya kaca ocuun iinde yetitii evreye baldr. Montessorinin ocuun doas olarak farkna vard, gerekte belki de ocuun tepki normunun en ansl ve salkl ifadesidir. O halde, bir ocuun davran genlerinin

sabitlemi bir ifadesi deildir ve yeni evresel koullarla deiebilmektedir. Bu gerein olumlu ve olumsuz dourgular vardr. Bu, ocuklarn kendini-dzenlemeyi66

renebilecekleri zamanda

anlamn ocuklarn

tamaktadr,

fakat

ayn

kendini-dzenlemeyi

renemeyecei anlamna da gelmektedir. Kaltmdan geriye dnn derecesi snrldr, ama deiim de mmkndr. Bu tartmadan sonra umarm benim evreci olduumu dnmeyeceksiniz. ocuun genetik

mirasnn nemine olan inancm devam ediyor, ama bu mirasn hangi ynlerinin ortaya ktnn, byk oranda ocuun yetitirildii belirli evreye dayandnn da farkndaym. Kk sadece ocuklarn okulda geirdikleri zamann ayrlmas

kendini-dzenleme

etkinliklerine

gerektiini sylemediimi ltfen anlayn. ocuklar, birok eyi baka yollarla renme gereksinimi duyarlar.

Szcklerin temsil ettii kavramlar deil ama szckler taklit ile renilir ve bu renme deerlidir. Toplumsal etkileim iin gerekli olan kurallar da kendini-

dzenleyici etkinliklerin dnda farkl yollarla renilmek zorundadr. Ksacas, kk ocuklar iin uygun olan birok farkl renme biimi vardr ve hepsi yararl ve nemlidir. Ancak kk ocuklarda kendini-dzenleyici67

etkinliklerin dier renme biimlerinden ok daha fazla zerinde durulmas gerektiine inanyorum.

Bilisel Yabanc Olarak ocukPiagetin ocuk anlaynn ikinci bileeni ocuun bilisel bir yabanc olduudur. Kk ocuklar

yetikinlerin dnd gibi dnmezler ve bu durum yanl veya kt deildir; bu, sadece farkl veya yabancdr. Bunu size aklayaym. Geenlerde Mt. Hope Okulundaki kobay domuzlardan biri ld. ocuklar ok zldler ve retmenler de onlarn zntlerini

hafifletmek iin bir cenaze treni dzenleyip kobay domuzu imenliin glge bir yerine gmdler. Birok ocuk (7 ile 9 ya arasnda olanlar) domuza, onun yalnz kalmayacan umduklarn ve ksa zamanda geri Bu dneceini ocuklar,

belirten

notlar

yazdlar.

yetikinlerin lm kavramna sahip deildi. Yetikinlerin kalc bir sonu olan lm kavram ocuklara nasl yabanc geliyorsa, ocuklarn geici bir durum olan lm kavram da bize yabancdr.

68

ocuun bilisel bir yabanc olduunun bilinmesi onun farkl bir dil konutuu dourgusunu beraberinde getirmektedir. Elbette ki ocuklar ngilizce szckleri ve ngilizcenin gramerini kullanyorlar, ancak ayn zamanda kendi szcklerini de yaratyorlar (rnein evrak antasn babann i czdan veya by dudak ka olarak

adlandryorlar) ve szckleri yetikinlerin yaptndan farkl kullanyorlar. Bu adan baktmzda ocuk ayn zamanda dilsel yabancdr. ocuklar yabanc bir lkeden gelen bir insan gibi dil hatalar yaparlar ve anadillerini yetikinlerden daha farkl yorumlarlar. Snfii uygulama asndan bilisel ve dilsel bir yabanc olarak ocuk kavramnn nemli dourgular vardr. Bu, temel olarak, ocuun bilgisi veya anlay gznne alndnda imdiye kadar kabul edilen hibir eyi olduu gibi kabul edemeyeceimiz anlamna

gelmektedir. Deneyimlerime gre bu, retmenler iin kabul edilmesi ve kabul edildikten sonra da uygulamas ok zor tek kuraldr. Bu kurala uymamak belki de verimsiz eitim uygulamalarnn en nemli nedenidir. Bu gl yarglarn geniletilerek ayrntl bir biimde aklanmas gerekmektedir. Hibir ekilde ocuun69

gerek yeteneklerini ve bilgisini olduundan dk deerlendirip kmseyeceimizi sylemediim gibi,

ocuklarla onlarn dzeyine inip ocuk gibi konumamz gerektiini de kastetmedim. Sylemek istediim bunun tam tersi. ocuklarla, yabanc bir lkeden gelen akll insanlarla kuracamz trde bir iliki kurmamz

gerekmektedir. letiim iin zemin hazrlamak ve eitime nereden balayacamz belirlemek amacyla onlarn ne bildiini, olaylar nasl algladklarn anlamak iin

uramamz gerekmektedir. Parantez ierisinde rencinin ne bildiini ve anladn gznne alma eiliminin sadece erken ocuklukla ve ilkokul retmenleriyle snrl olmadn belirtmem gerekiyor. Profesrlerin ekonomi, istatistik veya baka bir konuyu rettikleri birok niversite dersine katldm ve bu profesrlerin rencilerinin bilgi ve anlaylarna ilikin ok fazla beklentileri olduundan emin oldum. retmenin, anlama retmeye dzeylerini balamadan nce,

rencilerinin

deerlendirmeme

baarszl bir eit eitimsel benmerkezliliktir; yani rencinin, renilecek malzemeyi renmek iin hazr70

veya donanm olup olmadn deerlendirmeksizin retme eilimi. Eitim etkinliklerine girimeden nce, ocuklarn hangi dzeyde olduklarn anlama fikri Montessoriye olduu kadar Piagete de aittir. Belki de benim eilimimi yanstmas nedeniyle Montessoriyi okuduumda beni en ok etkileyen Montessorinun ocuu n plana alp, yntemi ikincil olarak ele almas olmutur. Ancak, bizim doal eilimimiz bu ncelikleri tersine evirmek gibi grnmektedir. Yeni yntemlere olan gereksinmemizi ocuu dikkatle gzlemlemenin nne koyuyoruz. Etkili eitimin bedeli srekli gzlemdir. ocuklar birinci,

yntemi ikinci sraya koymay renirsek ocuklarn bilgisini ve anlayn hafife almam oluruz.

Mantksal Dnr Olarak ocukEer retmenin ilk grevi ocuklar gzlemlemekse bu gzlemler eitim iin yararl olabilecek biimde nasl yrtlebilir? Bu alanda Piagetin ocuk71

anlaynn mantksal dnr olarak ifade edebileceimiz dier bir bileeninden yararlanabiliriz. Kk ocuklar gzlemlerken ipularn Montessoriden ve kurammz Piagetten alabiliriz. Montessori, ocuklar onlar iin kullanlabilir hale getirdii malzemelerle etkileim

iindeyken gzlemledi ve ocuklarn bu malzemeleri kullanrken izledikleri srann tam ve ayrntl betimlemesini yapt. rnein, ocuklarn okumadan nce yaz

yazdklarn, kitaplar okumadan nce de posterleri ve tabelalar okuduklarn gzlemledi. Bu gzlemleri retim dnemlerinin ipular olarak kulland. Piagetin Montessorinin ocuun yapm dnme olduu anlaynn, ne ne de

gzlemlere,

amzda retmenler tarafndan yaplan gzlemlere katks olmamasna karn, onun fikirleri gzlemlenmi davranlarn tam olarak anlalmasn salamtr. Eer bir dilbilim benzetmesi kullanacak olursak, Montessorinin yzeysel yapy yani davrann srasn gzlemlerken, Piagetin derin yapy yani ocuun yzeydeki yatan

davranlarn mantksal

belirleyip yetenekleri

dzenleyen aratrdn

temelde

sylediimde,72

Montessorinin deerini kmsemiyorum.

Piagetci analizlerin Montessorici gzlemlere neler katabileceini gstermek iin derin yapnn yzeysel yap ile nasl etkileim iinde olduuna ilikin bir ift rnek verelim. retmenin benzer ekilleri kmelere ayrarak, ancak farkl ekilleri ayr bir kme yerine her ekil tr iin ayr olmak zere bir daire iine yerletirerek snflama rneini izleyen ocuu ele alalm. Bu davran nasl yorumlayacaz? Montessori, hakl olarak, bu tr

dzenlemelerin doru snflamay gerektirdii sonucuna varabilirdi. Piaget ise snflamay doru yapmann, ele alnan ayn eklin hem ayr bir ekil hem de bir snf oluturan ekillerin yesi olduunun zihinsel olarak kavranmas iin ocua olanak salayan zihinsel ilemleri nkoul ekillerden olarak oluan gerektirdiini bir dizi ekleyecekti. kme yerine Farkl grafik

koleksiyonu izen bir ocuk, kavramsal bir snflamaya gre olmaktan ok ekillerin alglanmasna bal olarak gruplama yapma eilimini yanstmaktadr. Snfii gzlemlerinde, derin yap kavramnn olanak tand, ama yzeysel yap gzlemlerinin olanak

tanmad ey genellemedir. Eer bir ocuk ekle gre snflama yapamyorsa o zaman ocuun birok farkl73

yoldan ortaya kabilecek bu ve buna benzer durumla ilgili genel bir sorunu olduunu biliyoruz demektir. rnein, eer bu ocua odada daha fazla erkek ocuk mu yoksa daha fazla ocuk mu olduu sorulacak olursa ocuun kzlardan daha fazla erkek ocuk var yantn vereceini kestirebiliriz. Buradaki derin yap sorunu, ekillere gre snflama yapma ile tamamen ayndr. Her iki rnekte de, ocuk bir eyin birden fazla snfa ait olabileceini anlamak zorundadr. ocuk, nesneleri ekillerine gre ayrrken, bir karenin hem krmz hem de kare olduunu grmek zorundadr. ocuk, snflama yaparken de bir kiinin ocuk ya da kz ocuk yada erkek ocuk olarak snflanabileceini anlamak zorundadr. Bir rnek daha verelim. Bir ocuun pembe kuleyi, tm bloklar doru byklk srasna gre dizerek ina ettiini dnn. Bu bize ocuun byklk ilikileri anlay hakknda neyi gsterir? Yzeysel olarak, bu bize ocuun sra saylarn, frncnn tezgahndaki keklere veya bir sergideki fotoraflara yaptrlan numaralarn trn kavradn gsterir. Bu numaralar srann dzenini gsterir, yoksa sralar arasndaki fark hakknda hibir ey sylemez. Birinci olarak sraya konmu fotoraf ikinci74

olarak sraya konmu olandan iki kat daha iyi deildir. Sralamalar, sralanm olan nesneler arasndaki estetik farkn derecesi hakknda hibir ey sylemez. Ancak, bir ocuun ayn zamanda sadece

sralamay deil ama sralar arasndaki eit farklar belirlemek iin kullanlan ara saylara ilikin bir anlaya sahip olup olmadn renmek istediimizi dnn. Bu nemlidir, nk ara say kavram tm matematiksel hesaplamalar iin gerekli bir nkouldur (toplama ve karma ara say kavramn ierir). Ara say anlayn test etmek iin ek malzemelere, pembe kuledeki bloklarn arasna girebilecek byklkte bir dizi bloa gereksinim duyarz. Bu ikinci blok takm eklendiinde kule iki kat daha byyecektir, nk her bir yeni blok eskiden yerletirilmi iki bloun arasna girecektir. ocuk ilk pembe kuleyi tamamladktan sonra, ona ikinci blok setini verip, ocuktan bu bloklar kuleyi daha ykseltmek iin kullanmasn isteriz. lk pembe kuleyi ina ederken baarl olan birok ocuk, bu ek bloklar ekleyemeyecektir. Varolan kuleye ek bloklar eklemek, bir bloun hem bir stndeki bloktan byk hem de bir altndaki bloktan kk olduunun anlalmasn gerektirir.75

Yeni bloklar ekleyemeyen ocuklar, ara say kavramna sahip deildir ve belki de kendilerinden matematik ilemi yapmalarnn istenmemesi gerekmektedir. Yeni bloklar doru bir biimde ekleyen ocuklar, ara say kavramna sahiptir ve bu nedenle saysal hesaplamalar iin

hazrdrlar. Bu malzemelerle rneklerde, etkileim Montessorinin iindeyken ocuun

gzlemlenmesine

verdii nemin, davrann derin yapsnn Piagetci analizlerle nasl birletirilebileceini gstermeye altm. Derin yap analizlerinin deeri, o andaki deney grevinin tesinde genellemelere olanak salamasnda ve birok malzemeyle etkileime girmek iin gerekli olan

yeteneklerin varln veya yokluunu ortaya koymasnda yatmaktadr. Buna bal olarak Piagetin mantksal dnr olarak ocuk anlay, Montessorinin bize rettii ocuk gzlem tekniklerine yeni bir boyut eklemektedir. Davrann derin yapsnn analizleriyle balantl olan bir noktaya daha deinmek istiyorum. Say

rneinde iaret ettiim gibi bir kavram birok farkl dzeyde ele alnabilir. Ne yazk ki bizim dilimiz, her zaman76

bu

farkl

dzeylerdeki

kavramsallatrmalarn

ifade

edilmesine olanak tanmamaktadr. Buna okuma terimi iyi bir rnektir. Bakarak birka szcn ne olduunu sylemek, ifreleri zp anlayarak okumaktan farkl yetenekleri gerektirir, ancak her iki etkinlik de benzer yzeysel yaplarn altnda yatan farkl sreleri ayrt etme giriimi olmakszn okuma olarak nitelendirilir. Pembe kuleyi doru olarak ina eden iki ocuun farkl dzeylerde say anlayna sahip olmas gibi, birka szck okuyan iki ocuk da altta yatan farkl becerilere ve yeteneklere sahip olabilir. Bylece, Piagetci bir bak asyla davran ele aldmzda her zaman davrann altnda yatan yaplar aratrmalyz. Kullandmz ifadeye de dikkat etmeliyiz ve rnein ocuun saylar ve okumay bildiini sylemek yerine sra says kavramn kazandn ya da grsel bir szck daarcna sahip olduunu Eitimde syleyerek birok betimlemelerimizi alan, her aklamalyz. iki tarafn

tartma

savunucularnn farkl beceriler iin ayn szckleri veya ayn beceri iin farkl szckleri kullanmalar nedeniyle bo kalmtr.77

Duygusal Vatanda Olarak ocukPiagetin ocuk anlaynn drdnc bileeni duygusal olanla ilikilidir. Eer ocuk bilisel bir yabanc ise ayn zamanda duygusal bir vatandatr da. Farkl bir biimde sylersek, ocuklar dnce olarak yetikinlerden ok farkldrlar, ancak duygusal adan bize ok

benzerler. Ne yazk ki, hem yetikin yabanclar hem de ocuklar sz konusu olduunda, bu ncl genellikle tersine eviririz. Yurt dnda irkin Amerikal hikayeleri nldr. nsanlar yurt dnda, lkelerinde hibir zaman yapamayacaklar biimde davranrlar. Bunun bir nedeni Amerikallarn yurt dnda yabanclarn kendileriyle ayn duygu ve gereksinmelere sahip olmadklarn

dnmeleridir. Bilisel dzlemde ise, herkesin ngilizce bildiini ya da bilmesi gerektiini ve kendilerinin sorularn ve isteklerini hemen anlamalar gerektiini varsayarlar. Yetikinler benzer bir ey ocuklarla ilgilenirken yukardakine genellikle

gerekleir.

Yetikinler,

syledikleri her eyi ocuklarn anlayacan, ancak ayn duygular paylaamayacaklarn sanrlar. Olum Paulu bir a iin ocuk doktoruna gtrdm hatrlyorum.78

Doktor odaya girdi, tek bir szck sylemeden listeye bakt ve enjeksiyonu hazrlamak iin Paulun kolunu svamaya balad. Ben araya girdim ve ocukla konuup ona ne yapacan anlatmadan ona a yapamayacan syledim. Ancak bundan sonra doktor Paul ile konuma zahmetine girdi ve ona niin a yaptn, ann onun cann sadece bir an iin actacan syledi. Eer doktor bir yetikine a yapacak olsayd eminim ki benim alt yandaki oluma sylediinden ok daha fazla ey sylemek zorunda kalrd. ocuklarn duygularnn bizim kendi

duygularmzdan farkl olduunu kabul etme eilimi, eitimde olduka garip ekilde ortaya kar. Bu, dnme ve duygunun veya bilisel ve duygusal eitimin ayr ayr ele alnmas biiminde kendini gsterir. Deerlerin

netletirilmesi ve gereklik tedavisi gibi bir dizi duygusal eitim program vardr. Bu programlar nerenler ilk bata ne amalam olurlarsa olsunlar, gerekte bu programlar genellikle varolan eitim programlarna eklenecek bir ey olarak dnlmektedir. Bunun dourgusu ise udur: ocuklar okuma renirken, matematik ya da sosyal bilimler79

alrken deerlerin duygular

bilisel

etkinliklere gibi

girerler;

ama rnein ilgilenirken Bylece biz

netletirilmesi ieren etkinlikte

konularla

bulunurlar.

yetikinler, ocuklar iin dnme etkinlikleri ile duygusal etkinlikler arasnda keskin bir ayrm olduunu dnrz. Kendimiz iin byle bir ayrm yapmayz. Kendi kendimize veya bakalarna dncelerimizin

duygularmzn etkisi altnda kaldn belirtmek iin ka kez Bu konu hakknda nesnel olmayacak Bir kadar sorunu

duygusalm

ifadesini

kullanmzdr.

zdmzde veya bir ii bitirdiimizde kendimizi iyi hissederiz, zemediimizde veya bitiremediimizde kt hissederiz. Bizi skc bir ii yapmak iin harekete geiren, para veya rn olsun iin sonunda elde edeceimiz zevk beklentisidir. Bu noktann zerinde daha fazla durmamz

gerekmiyor. Piagetci bak asna gre dnme ve duygu srp giden bir davrann sadece iki yndr. Snfta okuma yazma almalar yapan bir ocuk kapsle hapsedilmi dnme makinas olmaktan ok uzaktr. ocuklar okulda en azndan ilk balarda toplumsal bir dl iin alrlar. Hangi durumda olursa olsun80

dnmenin arkasnda itici bir g vardr; bunun anlam dnmenin olduudur. ayrlmaz Bu bir biimde duygusal duygulara eitim bal fikrinin,

nedenle

dnmenin ve hissetmenin birbirinden ayr sreler olarak ele alnmasna yol amamas iin dikkatli olmalyz. imdi bu grn snf iindeki eitim iin

dourgularna geri dnecek olursak, duygusal eitim programlar olarak adlandrlan programlarn temel

hatasn anlayabiliriz. Daha nce belirttiim gibi, duygusal eitim ok sk olarak yeni ve farkl bir etkileim tarznn eitim etkinliklerine eklenmesi olarak grlmektedir; ancak eer dnme her zaman duygular ieriyorsa o zaman btn retmen-ocuk etkileimleri duygular iermektedir ve bizim amacmz da varolan etkileimleri olumlu ynde deitirmek olmaldr. Benim fikrime gre, yukarda deindiim

nedenlerden dolay zel duygusal eitim programlarna gereksinimimiz yoktur. Asl gereksinim duyduumuz ey, retmene ocuk geliiminin daha iyi bir anlayn kazandrmak zere hazrlanm hizmet ncesi ve hizmet ii retmen eitim programlardr. Duygusal eitim programlarnn gelitirilme nedeni, ocuklarn snf iinde81

mutsuz veya zmlenmemi duygular sergilemeleridir. Bu duygularn bir ksm retmenin olamaz m? ocuu Eer

alglamasndan

kaynaklanyor

retmen, ocuklar dnme asndan kendisi gibi ama duygusal adan kendinden farkl grrse, bu retmen ocua nasl davranacaktr? Eer ocuklar, renmeleri gerekenleri renmiyorlarsa retmenler onlarn ya

gdlenmediklerini, ya sar olduklarn ya da renme zrl olduklarn dnecektir. renme sorumluluu ocua yklenmitir. nk retmen, rencilerin ne yapmalar gerektiini anladklarn ve u veya bu nedenle yapmalar gerekeni yapmadklarn varsayar. retmen, bu tutumunu ocua iletir ve ocuklar da hayal krkl ve kzgnlkla tepki verirler. Grld gibi, retmen ile ocuun duygusal etkileiminin znde, retmenin ocuk anlay yatmaktadr. Bu nedenle ayr bir birim olarak duygusal eitimin gerekli olmadna inanyorum. ocuklarn dnce

asndan deil ama duygusal adan kendisi gibi olduuna ve ocuklarn kendini-dzenleyici olduuna inanan bir retmeni ele alalm. Byle bir retmen, ocuun bildiklerini hafife almayp onun nerede82

bulunduunu ve onun iin hangi malzemelerin uygun olduunu anlamak iin aba sarfeder. Bu ekilde alan bir retmen, gen insana scak bir ilgi ve sayg gsterir, gen insan da ayn duygularla ona karlk verir. Byle bir retmen - renci ilikisi en deerli duygusal eitimdir. Elbette ki retmenler belli atma durumlarnda yararl teknik ve yntemleri kullanmasn renebilirler, ancak bu teknik ve yntemler retmenin ocuk

anlayyla deitirilecektir. ocuklarla ilgilenirken verimli olmak iin retmenleri eitmenin en iyi yolu, onlara yeni yntem ve teknikleri retmek deil, ocuklarn nasl dnp hissettikleri konusunda yeni igrler

kazandrmaktr. retmenin sahip olduu ocuk anlay, retmenle ocuun duygusal etkileiminin doasnn en gl belirleyicisidir. Bu nedenle, benim dnceme gre Piagetci ocuk anlayn kazanmak zgl yntem ve teknikleri kazanmaktan daha nemlidir.

zetSnfii uygulamalarn, her zaman retmenin sahip olduu ocuk anlayyla ynlendirildiini ifade ettim. Bu83

nedenle, Piaget ve Montessorinin grlerine dayanan snfii uygulamalarn karlatrlmasnn, Piagetci ocuk anlaynn betimlemesiyle birletirilmesi gereklidir. Bu bak asndan ocuk, her eyden nce, potansiyel olarak kendini-dzenleyici olarak ynlendirilmi,

rgtlenmi ve kendini dzelten bir ynde renme yeteneine sahip olarak grlr. Dier taraftan, kendinidzenleyici davran ocuk doasnn birok olas ifadesinden sadece biridir ve bir ocuun bu davrana ne kadar giriecei en azndan ksmen evresel girdi sorunudur. Piagetci dayanak noktasna gre, ocuk ayn zamanda yetikinlerden farkl dnen ve dili farkl bir biimde kullanan bilisel bir yabancdr. Bu gr savunmak, retime balamadan nce ocuklarn neyi bilip anladklarn gzard etmemeyi; ocuklarn

renmeleri ve yetenekleri asndan hangi aamada olduklarn bulmak iin zaman harcamay

gerektirmektedir. ocuklarn hangi aamada olduklarn bulmak, Piagetci ocuk anlaynn mantkl dnr olarak adlandrlan nc bileeniyle kolaylaabilir.84

Piagetin farkl grevlerin varsayd mantksal yaplar

betimlemesi snfii gzleme yeni bir boyut katar ve bir tr davrantan dierine genelletirmeye ve ngrye olanak salar. Son olarak Piaget, ocuklarn duygusal adan bizimle ayn duygu ve gereksinmeleri paylatklar

anlamnda onlarn duygusal vatandamz olduklarn nermektedir. Duygularn, bililerin dier bir yn

olmaktan baka bir ey olmamas nedeniyle, mevcut retim programlarna duygusal programlar eklememiz gerekmemektedir; ama bunun yerine gerekli olan ey eer sorunlar ortaya karsa, retmenlerin ocuklarla etkileim kurma yntemindeki deiimlerdir. olarak Eer

retmenler,

ocuklar

potansiyel

kendini-

dzenleyen, anlalmak iin aba gerektiren, mantkl dnr olan ve yetikinlerin sahip olduu duygu ve gereksinmelere sahip olan bireyler olarak grmeyi

renirlerse, o zaman ocua sayg gsteren bir tutum sergileceklerdir. Bu saygl tutumun, kendi kendilerine sayg gstermenin renen yansra bakalarna tarafndan da sayg karl

gstermeyi

ocuklar

verilecektir. Bu, en iyi duygusal eitimdir.85

Sonu olarak gen insanlarla nasl ilgilendiimiz, her zaman ocuun doasna ilikin ak varsaymlarla belirlenmektedir. Bu adan konuya baknca, herkesin Piagetci bak asn benimsemesini savunmuyorum; eitlilik geliim iin yararldr. Savunduum udur; eer bir kimse Piagetci ilkeleri snfta uygulamak isterse, ilk nce bu ilkenin karsand ocuk anlayn anlamal ve kabul etmelidir. ____________________________ Bu denemenin, Amerikan Montessori Derneinin

Philadelphiadaki toplantsna dayanan zgn versiyonu, David Elkind (1979), The Child and Society, New York: Oxford University Presste yaynlanmtr.

Ender Olarak ocuun Oyunudur86

Oyunun insan yaamndaki rol farkl biimlerde ve olduka farkl birok disiplinin bak asndan

yorumlanm ve anlalmtr. Oyunun kaynana ilikin birbirinden farkl birok yaklamn kapsaml bir listesi Bruner, Jolly ve Sylva tarafndan verilmitir (1976). Bu blmn odakland nokta olduka snrldr; Montessori, Erikson ve Piagetin yazlarn oyun karsndaki

konumlar dorultusunda karlatrmaya giriecektir. Bu yazarlarn kuramlarnn ortak bir ba vardr; nk Erikson bir Montessori retmeni olarak eitilmiti ve Piagetin ilk aratrmalarn yapt Cenevredeki Piaget Enstitsndeki Laboratuvar Okulun (Maison des Petits) deitirilmi bir Montessori program vard. Bu kuramsal ilikiye ek olarak uygulamal bir iliki de bulunmaktadr. Bu kiiden hibiri meslek olarak eitimci olmamasna karn (Montessori doktordu, Erikson psikoanaliz reniyordu ve Piaget de bir psikologtu), hepsi de zellikle erken ocukluk dzeyindeki eitim uygulamalar zerinde nemli bir etki brakmtr.

87

Maria MontessoriMaria Montessori 1896da talyada tp fakltesini bitirdi. O zaman sadece 26 yandayd ve bu lkedeki ilk kadn doktor olmutu. Montessori, zihinsel zrl

ocuklarla yapt almalaryla baz nemli sonular elde ettikten sonra kendisine Romann yoksul bir semtinde hizmet veren bir ocuk bakm merkezinde bir grup yoksul mahalleli ocuun tedavi edilmesi grevi verildi. Bu almalar srasnda tm dnyada tannmasn salayan eitim kuramlarn ve uygulamalarn gelitirmeye balad. Montessori iin bir vg, belki de bulu yapan bir kiiye sunulabilecek en byk vg, onun gelitirmi olduu kavram ve yntemlerin kantlanm eitim

uygulamalarnn bir paras haline gelmesi ve artk onun adyla anlmasdr. ocuklarn llerine uygun masa ve sandalyelerin kullanlmas, yani hazrlanm evre

kavram ocuun bilisel yetenek dzeyi iin uygundu. ocuun temel kavramlar renebilecei bol miktarda evirip evirme malzemesinin ocua sunulmas, hep Montessoriden kaynaklanmaktadr.

88

Ancak Montessorinin dier bir katks olan oyun anlay, erken ocukluk dneminin eitim uygulamalarna dahil edilmemitir. Gnmze kadar gelen Montessorimerkezli ve Montessori-merkezli olmayan snflar

arasndaki en byk fark, her iki yaklamn oyun ve fantaziyi nasl ele aldklarnda yatmaktadr. Montessorinin yaklamnn baka her ynnn ocuklarla alan kiiler tarafndan hemen kabul edilmesine karn, oyun

kavramnn bu denli ilgi ekici olmamasna neden olan nedir?

ocuun i Olarak Oyun Her eyden nce Montessori eitim asndan bir devrimci olmasna karn siyasal anlamda bir devrimci deildi. O, iyi eitimi ocuklarn gelimi karaktere sahip iyi vatandalar olarak yetitirildii en iyi yol olarak gryordu. Elbette, ocuklarn insan olarak haklar korunarak takdir edilmesini ve onlara sayg gsterilmesini savundu ve byle bir uygulamann da kendine sayg duyan yetikinleri ortaya karacan ngrd. Onun eitim ynteminin itme gc, toplumsal uyum salama idi. ocuk dzeyinde eitim vermenin deeri, ocuun89

kltrn

temel

becerilerini

renebileceiydi.

Montessorinin ocuk imgesine gre bir ocuk gmendi; ocuk, rnlerini tanmad, doal grnmnden ve sosyal dzeninden habersiz olduu, dilinden ise tamamen habersiz olduu yeni bir lkeye gitmektedir ve

tanmad insanlarn aktif yaantsna dahil olmadan nce baarmas gereken byk bir uyum salama ii ile kar karyadr (Montessori, 1965, s.35). Montessorinin oyun anlay da onun ann dncesine dayandrlmt. 19. yzyln tannm eitim felsefecisi olan Carlotta Lombroso, Oyun, ocuk iin bir itir; almann yetikin iin olduu gibi oyun da ocuk iin ciddi ve nemlidir; oyun ocuun geliim aralarndan biridir ve nasl bir ipek bcei srekli olarak yaprak yeme gereksinimi duyuyorsa ocuk da oyun oynama

gereksinimi duyar (1896, s.117) diye yazmtr. Buna benzer ekilde, Karl Gross da, hayvan gen olduu iin deil, daha ok bir genlik dnemi olduu iin oynamak zorundadr (1901) demitir. Bu adan oyun gencin yetikin yaama hazrlanmasnda doal ve temel bir etkinliktir.90

Montessori kitabn yazdnda moda olan oyun anlay, oyunun ocuun doal etkinlii olduu ve ilevinin ocuu yetikin yaam iin hazrlamak

olduuydu. Montessori, oyun ocuun iidir ifadesini kullandnda bu anlay sosyal uyum olarak niteledii eitim gryle birletirmitir. O, gerekten de Groosun yaptnn ok daha tesine gemitir. Grossa gre oyun igdleri dzenleme asndan sosyalleme gc olarak ie yaramaktadr; ancak igdlerin dzenlenmesi,

sanata ve kiinin kendisini ifade etmesinin yansra sosyal uyuma da olanak salar. Oyunun