civilno drustvo , fpn sarajevo, skripta

7/31/2019 Civilno Drustvo , fpn sarajevo, skripta

http://slidepdf.com/reader/full/civilno-drustvo-fpn-sarajevo-skripta 1/71

Civilno društvo

Rušenjem berlinsnkog zida i revolucija iz 1989. godine počinje povratak konceptimacivilnog društva. Ova ideja se vraća na dramatičan način u različitim društvima, pa se spravom glasom pitamo da li su svi oni teže ostvarivanju iste ideje. Disidenti istočno –evropskih krugova, problemi predstavljanja i česte upotrebe.

Stalni ciklusi promjena u načinu ekpresije Šeri Berman, koja govori o naporu društvenih,a prije svega političkih nauka da nađu odgovor na pitanje šta omogućava dademokratije u dugom periodu budu snažne i uspješne. Za dugovječnost demkratije prijesu isticali ekonomski, politički ili institucionalni faktori, a danas u modi su društvene ikulturne varijable – koncept civilnog društva.

Džon Kin ne bez razloga kaže: pojam civilno društvo svakako predstavlja ključnu riječevropske političke misli kroz čitav period 1750 – 1850. Njemački autor Manfred Rideltvrdi da je termin civilno, odnosno građansko društvo (burgerliche geselschaft) doslovanprevod starogrčkog ''politike koinonia'', što će se kasnije u latinskoj verziji prevoditi kao''societas civilis''.

Civilno društvo i građansko društvo – prvi vuče korijene iz anglo – američketerminologije (civil society), a drugi je naš tradicionalni domaći prevod klasičnognjemačkog pojma(burgerliche gesellschaft). Starogrčko ''koinonia politika'' prevođeno

je na latinski u ''societas civilis'', da bi se u engleskom došlo do ''civil society'', a unjemačkom do ''burgerliche gesellschaft.

Smatra da je italijanski humanista Leonardo Bruni iz Firence prvi, početkompetnaestog vijeka, upotrijebio izraz societas civilis kao latinski termin za grčko koinoniapolitike. Prevodeći 1416. godine na latinski Aristotelovo dijelo Nikomahova etika Bruni jeskovao izraz societas civilis kojim je proveo grčki pojam koinonia politike. Istu sintagmuće upotrijebiti i 1438. godine prevodeći Aristotelovu politiku. U prethodnom periodu,dakle u trinaestom i četrnaestom vijeku bili su u upotrebi izrazi communicatio politica ilicivilis communitas kao latinski prevodi za koinonia politike.

Istu sintagmu će upotrijebiti i 1438. godine prevodeći Aristotelovu Politiku. Uprethodnom periodu, dakle u trinaestom i četrnaestom vijeku bili su u upotrebi izrazicommunicatio politica ili civilis communitas kao latinski prevodi za koinonia politike. Prviobrisi dihotomije između ''građanskog'' u smislu civilis i ''političkog'' u smislu politicusmogu se, smatra Riedel, dokumentovati kod italijana Gravine 1708, a svoje širenjetokom osamnaestog vijeka zahvaljuje uticaju Montekjea.

- U tom smislu je potpuno u pravu poznati politički sociolog Ralf Darendorf kadakaže da tzv. pluralistička revolucija kojom se 1989. godine urušio socijalizam uistočno – evropskim zemljama, nije donijele ni jednu novu opštu ideju, većpredstavlja povratak konceptima civilnoga i otvorenoga društva.

Prije i u toku tih promjena, civilno društvo je postalo jedan od najučestalijih pojmova

društvene teorije, ali dio riječnika svakodnevnog praktičnog života.

Prvu formulaciju ove paradigme Kin nalazi u uvodnom paragrafu ''zdravog razuma'', ukome Tomas Pejn prebacuje piscima koji su izmješali društvo sa državom i koji misle dameđu njima postoji mala ili nikakva distinkcija.

Privatni građanin je polazna tačka i ključna poluga i oslonac civilnog, građanskogdruštva.



Slodoba individue, vlasnički odnos / njegova autonomnost u odnosu na državu.

Klasično poimanje i tradicije civilnog društva

Koncepti i praktični modeli civilnog društva potiču iz:

Prva i najstarija tradicija započinje u italijanskim gradovima – republikama i njuoznačavamo kao evro – mediteranska struja. Javlja se sa prvim zametcima civilnogadruštva u italijanskim gradovima – republikama za vrijeme renesanse. Ključnu ulogu uinicijanom formiranju pojma i diskursa civilnog društva odigrali su humanisti, a upogledu invencija civilnog riječnika najviše zasluga imao je Leonardo Bruni iz Firence.Period od 1250 do 1450 je, inače, bio izuzetno važan za semantičko rađanje pojmacivilnoga društva.

Druga struja u nastanku civilnog društva se može nazvati kontinetalno –evropskim, i vezana je za novonastajuće države – nacije na evropskom kontinentu. Uteorijskom smislu ona započinje sa Monteskjeom, a vrhunac doživljava sa Hegelom.Metamorfozi servilnog podanika u slobodnog građanina znatno su doprijenijela iskustvagildi i artikulaciji specifičnog etosa gilda – gradova u Njemačkoj, Flandriji i dr.

Gilde su bile prvi asocijativni oblik zaštite zanatlija i trgovaca, čiji su moderni ekvivalentikorporacije i sindikati, svojevrsna mješavina posebnih interesa i javnog duha. Ističu seVolf, Jung – Štiling, Kant, Fihte, Gros, Ril i Hegel.

Treća struja je vezana za anglo – američku tradiciju u kojoj individualna prava imajuprimat, a civilno društvo se pojavljuje kao manje ili više ravnopravan partner države, iliu najmanju ruku, izuzetno autonoman u odnosu na državu. To je struja koja započinje saLokom, a vrhunac dostiže kod Pejna i Tokvila. Predstavlja istorijski korijen nastankacivilnog društva.

Temelje ovoj tradiciji postavlja Džon Lok svojim idejama o konstitucionalnoj državi, kojapočiva na vladavini prava, zagarantovanoj imovini (property) i slobodi. Škotski moralistiFerguson i Smit naglasiče modernizacijsku i samoregulativnu kompnonentu civilnogdruštva. Značajan je i veliki francuski teoretičar Tokvil.

Od sredine XVIII do sredine XIX, uspostavljen koncept koncept civilnoga društva, kaoključna paradigma evropske političke misli, lako se zapaža da su na sceni ostala u igridruga dva, od navedena tri kulturno – istorijska uticaja: anglo – američki ikontinentalno/evropski kulturno – teorijski krug.

Dvije antitetičke linije razvoja ideje o odnosu c.d. i države.

- Jedna linija, oslonjena na germansku kulturnu tradiciju, doživljava kulminacijusa Hegelom i Marskom. On nastoji da pomiri liberalizam i ideju o svemogućoj,univerzalnoj državi. Istina je da je najviša svrha države opšti interes, alisuspstancija tog opšteg interesa je održanje posebnih interesa, iz ovoga proizlazidihotomna paradigma o odnosu civilnog društva i države.

- Marks – kritika je donijela zabune podruštljavanja države i politike iizjednačavanje države i društva, tj. država je prekrila društva. Umjesto modelapodruštvljene države dobili smo model podržavljenog (etatiziranog) društva.



Marks izjednačava buržoasko sa građanskim – civilnim društvom. Može se buržoaskopodvesti pod civilno, ali se svaki oblik civilnog građasnkog društva nužno i oblikburžoaskog društa – fašizam.

Druga dominantna linija razvoja civilnog društva, vuče korijene iz anglo – američkeliberalne tradicije, težište na samoregulativnu funkciju civilnoga društva, na civilno

društvo kao najvažniju riznicu individualnih ljudskih prava i sloboda, na civilno društvokao oblast i posljednju branu zaštite od najezde države. To je ona linija koja u slodobnoji nezavisnoj ličnosti vidi centralnu figuru civilnog društva, a ključ za ideju civilnosti uzagarantovanim pravima i poštovanju ličnosti građanina.

Lorenca fon Štajna, koji konstatuje da karakter života jednog naroda određujeneprestana borba između države i društva, a da načelo države stoji u direktnojsuprotnosti načelu društva.

Druga linija – anglo – američka primat društvenog, apoteoza prava i sloboda,asocijativnost i samoorganizacija, individualistička vrijednosna orijentacija. Insistiranjena indvidualizmu i građanskim pravima i slobodama.

Čarls Tejlor, razlikuje u teorijsko – konceptualnom smislu dvije glavne tradicije unastajanju, razvoju i tumačenju pojma civilnog društva. Prva, po njemu, polazi od Loka,a druga od Monteskjea.

Pet presudnih uslova za nastanak civilnog društva, u krilu srednjevjekovnog društva.Prvi uslov, što je u odnosu na antičke koncpecije novum, je da društvo nije isto što injegova politička organizacija, država.

Drugi uslov leži u zapadnom hrijšćanstvu, crkva se razvija kao nezavisno duhovnodruštvo u odnosu na ovozemaljsko društvo.

Treći uslov je razvoj ideje ličnih prava i društvenog ugovora, kojim se uređuju prava iobaveze i na strani vlasti i na strani građana.

Četvrti uslov je postojanje nezavisnih gradova koji su imali svoju samoupravu.

Peti uslov čine standardno uspostavljene političke strukture srednjovjekovnih država ukojima je monarh vladao uz nestalnu i neizvjesnu podršku vlastele.

Lok – glavna karakteristika Lokove struje jeste elaboracija jednog sadržajnog shvatanjadruštva kao izvanpolitičke stvarnosti. Koristi termin civilno društvo u tradicionalnomsmislu, u kome znači isto što i građansko društvo, priprema teren za kasnije, uosamnaestom vijeku, kod Adama Fergusona i Adama Smita.

Pet modela odnosa civilnog društva i države – Džon Kin, demokratija i civilnodruštvo.

1. Prva verzija , Tomas Hobs i djelo ''Levijatan'', 1651, država kao negacija prirodnogstanja, vlada rat sviju protiv sviju i otuda država dobija legitimaciju ili mandat dato stanje učini miroljubivim i podnošljivim za sve stanovnike. Tomo modeludržavne moći odgovara država sigurnosti (the security state).

2. Džon Lok, ''Dvije rasprave o vladi''. On smatra da je očuvanje privatne svojinetemelje građanskog društva i vlade. Ovakvoj verziji u kojoj su privatna svojina i



sloboda zagarantovane vladavinom prava korespondira model konstitucionalnedržave. Ovakvoj verziji u kojoj su privatna svojina i sloboda zagarantovanevladavinom prava (the rule of low) korespondira model konstitucionalne države(the constitutional state).

3. Tomas Pejna – prava čovjeka ograničavanja državne moći u korist civilnoga

društva. Po njemu, najsavršenije civilno društvo je ono koje što više samoreguliše svoje poslove, i saglasno tome, što manje ostaje mjesta za miješanjevlade. Toj verziji odgovara model minimalne države, koji je u to vrijeme najboljereprezentovan knjigom Tomasa Pejna, ''prava čovjeka.''

4. Prema četvrtoj verziji, zadatak države je da sačuva, ali i transcendira civilnodruštvo. Po Hegelu, koje najbolje predstavlja ovo stanovište, civilno društvo nijeprirodni uslov slobode, već istorijski izgrađeni aranžman etičkog života(moralnosti), koji uključuje ekonomiju, interesne društvene grupe i institucijeodgovorne za administriranje civilnih zakona. Toj verziji odgovara modeluniverzalne države, najjasnije opisan u Hegelovom djelu, ''osnovne crte filozofijiprava.''

5. Peta verzija polazi od straha koji prijeti da uguši civilno društvo novim formamadržavne intervencije. Džon Stjuart Mil i Aleksis de Tokvil. Mil u svojoj knjizi ''Oslobodi'' raspravlja o prirodi i granicama vlasti koje društvo treba da ima nadpojedincem, ističući u prvi plan građansku, odnosno društvenu, odnosnoindividualnu slobodu. Tokvil ''O demokratiji u Americi''. Ovoj petoj verziji civilnogdruštva korespondira liberalno - demokratska država.

Adam Ferguson, esej o istoriji civilnoga društva, 1767. godine. Dvije strane medaljemoderne civilizacije: - progres trgovine (commerce) i manufakture, /uvećanje ličneslobode i sigurnosti, - drugorazredna vrsta društva / jurnjava za bezvrijednim stvarima.

Prihvata ideju Aristotela zoon politikon, čovjek ima prirodnu tendenciju za okupljanje iudruživanje (nasuprot Hobsu) miroljubiva politika. Uvođenje pretjeranekomunikacije/nepomirljivost razlika u mišljenjima.

Predominacija komunikacije preko tržišta i biznisa umanjuju se kolektivne slobode.Civilno društvo – uljuđeno društvo, svoja politika i vladavina prava, kultura i uljudnost –razlika od divljačkog društva.

Hegel distinkcija građansko društvo – politička država, burgerlich, geselschaft. TajHegelov doprinos političkoj filozifiji, političkoj sociologiji, političkoj sociologiji i političkojteoriji je, po Ridelu ravan Bodenovoj koncepciji suvereniteta i Rusoovoj ideji opšte volje.

Civilno društvo, nije prirodni uslov slobode, (kao kod Loka ili Pejna) već istorijskiproizvedena sfera etičkog života / ćudorednosti, običajnosti.

Društveni položaj individue koji je u apsolutnoj državi privatiziran u bourgeois

(građanin). Tako civilno društvo postaje sfera građanskih privatnih ljudi, koji stoje jedninaspram drugih kao ''osobe'' i ''vlasnici'', a međusobno su povezani svojom – ekonomskiposredovanom – ''posebnošću'' (potrebe, rad, razmjena).

Hegel – konkretna osoba, koja je sebi svrha kao posebna, kao cjelina potreba ipomiješanost prirodne nužnosti i proizvoljnosti, jedan je princip građanskog društva. Nodrugi je princip građanskog društva princip povezanosti i zavisnosti posebnih osoba sadrugim osobama – dobrobiti i pravu svih.



Hegel – prvi nivo ili način uspostavljanja opštosti je građansko društvo – povezanostčlanova društva kao samostalnih pojedinaca. Drugi nivo uspostavljanja opštosti jedržava.

Građansko društvo nije idilično harmonično, već bojišnica različitih interesa. Država je takoja treba da sadrži, sačuva i sintetizira konfliktne elemente građanskog društva.

Marks – kritika Hegelove filozofije držvanog prava. Prilog jevrejskom pitanju Njemačkaideologija uvažava Hegelovu distinkciju političke države i građanskom društvu – sukobopćeg i privatnog interesa. Nasuprot Hegelu on govori o moći apstraktnog privatnogvlasništva na političkom državom. Deseta teza o Fajerbolu, stanovništvo je starogmaterijalizma građansko društvo, stanovništvo novoga je ljudsko društvo ili društvenočovječanstvo.

Marks – kritika Bentama, gdje govori da ispod teorije o slobodi, jednakosti i harmonijiinteresa u buržoaskom društvu skrivaju opravdanja za stvarnu nejednakost ieskploataciju. Pitanje autonomije tog društva traži u političkoj ekonomiji: višakvrijednosti i eksploatacija proletarijata. Na njega se pozivati: socijalističke države koje suukidale građansko društvo/ eksploatatarsko/i oni koji su dihotomiju građanskog društva

– država nadomještali projektom.



1- RALPH DAHRENDORF TROETAPNI MODEL CIVILNOG DRUŠTVA.Ralph D. transformacijske procese objašnjava kao troetapni, neistodobni niz vremenskihodređenih I nadziranih promjena, kojima bi nastali: pravna država, normalna politika Icivilno društvo. On smatra da se formalni proces ustavno-pravnih peomjena može dovršiti za6 mjeseci, a cjelokupni politički život za najmanje 6 godina. Treću etapu, process stvaranja

civilnog društva, Ralph smatra najsloženijom I najdugotrajnijom I ina iziskuje najmanje 60godina dubokih promjena društvenih odnosa.

2- TROETAPNI KONCEPTPhilippe Schmitter ove tri etape defininira kao :

- Etapu liberalizacije autokratskog sistema( ukidanje autokratije)- Etapu demokratske institucionalizacije ( zamjena autokratskih struktura demokratskim

institucijama)- Etapu demokratske konsolidacije ( učvršćivanje I stabilizacija demokratije).

3- NAVESTI DVA PREDUVJETA I ODREĐUJUĆI FAKTOR PROCESAKONSOLIDACIJEM PREMA PRZEWORSKOM.

Przeworski navodi 2 preduvjeta za odvijanje procesa demokratske konsolidacije. Prvo, akteriu političkoj arena moraju biti spremni da svoje interese I uvjerenja podvrgnu demokratskomprocesu koji podrazumijeva neizvjesnost ishoda , I drugo, niko ne smije osporavati rezultatedemokratskih izbora. Sljedeći određujući faktor procesa demokratske transformacije jestepredautoritarno nasljeđe, mjera u kojoj su raniji društveni pokreti, političke i interesneasocijajacije, lokalne vlade i ostali politički i društveni subjekti uspjeli da očuvajusamostalnost u vrijeme autoritarizma.

4- ARISTOTELOV KONCEPT CIVILNOG DRUŠTVAAristotelovo politike koinonia-građansko društvo ostvaruje se u grčkom polisu. Imajući uvidu način na koji Aristotel diferencira privatno i javno. Polis, kao prevladanopredgrađansko stanje, predstavlja civilizacijski prostor samo za one koji a priori mogu stupitiu javnu sferu. Ova deprivacija od domaćinstva rezervirana je za slobodne građane polisa, dokžene, robovi, stranci i ostalo stanovništvo, ekonomski vezano za domaćinstvo, nisu bićapolitičke prirode i nemaju pristup u javnu sferu.

5- THOMAS HOBBES I NJEGOV KONCEPT JAVNE SFERE

Najmanje dva momenta u odnosu na pitanje civilnog društva kod Hobbsa ostaju sporna:prvo, povjerenje u mudrost suverena ne ostavlja prostor za postojanje javnosti i, drugo,nužda a ne slobodna odluka, inicira prevladavanje prirodnog stanja bellum omnia contraomnes.

6- OBJASNITI KONCEPT CIVILNOG DRUŠTVA PO JOHN LOCKU



John lock obrazlaže ideju o postojanju civilnog društva kao jedne, od države odvojene inezavisne samogenerirajuće sfere, sposobne da sublimira interese i omogući transmisijupojedinačne ili zajedničke volje građana.

7- OBJASNITI KAKO LOCK SHVATA ODNOS DRŽAVE I POJEDINACA.

Lock shvata državu kao instrument- sredstvo koje treba da garantira ispunjavanje prirodnihprava pojedinaca. Njena potencijalna samovolja je ograničena ustavom. Lockovo civilnodruštvo egzistira u nedržavnom prostoru i njegova je funkcija da ljudske slobode uvijek istalno štiti od intervencije moćne i samovoljne države.

8- IZ EVOLUCIJE POJMA CIVILNOG DRUŠTVA DO XVIII ST. PROIZILAZE 2BITNA ZAKLJUČKA:

1. Da je pojam civilnog društva od prvobitne identifikacije s pojmom polisa/državeevoluirao u pojam koji označava zasebnu sferu u odnosu prema državi,

2. Da je civilno društvo ipak zadržalo značenje političkog društva tj.u ovom periodu nije

došlo do razdvajanja civilne i političke sfere.

9- HEGELOV KONCEPT CIVILNOG DRUŠTVA.Hegelovo civilno društvo je područje tržišne razmjene, područje razdvajanja privatnesfere( porodica) i političke tj.državne sfere. Hegelova distinkcija počiva na građaninu kaoprivatniku- bour-geois je ovdje novokonstituirani građanski identitet. Hegelova buer-gerlicheGesellschaft je politički „dekontaminiran“ prostor. Ovdje pridjev građanski , nasuprot svomprvobitnom značenju, zadobija pretežno sovijalni smisao te se više ne rabi kao istoznačan spolitičkim.

10- KARL POPER( OTVORENO I ZATVORENO DRUŠTVO, DOKTRINIRANAESHATOLOGIJA)

Zatvorenom ili ideološkom društvu inherentan je eshatološki cilj. Doktrinarnom eshatologiom ,koja funkcionira kao državno učenenje opravdava se upotreba revolucionarnog terora. Dakle,zatvoreno društvo premiješta socijalni model kojem teži u savršenu budućnost. Otvoreno društvose organizira i funcionira prema izvjesnim aktuelnim, eksplicitnim vrijednostima. Politička elitazatvorenog društva, u ime apstraktnog revolucionarnog subjekta polaže pravo da vladahistorijom, sadašnjošću i budućnošću, dok otvoreno društvo i njegove političke ustanovefunkcioniraju u konkretnom, aktuelnom ljudskomsvijetu. U hijerarhiji vrijednosti zatvorenogdruštva, službena sfera-partija/država, uzdignuta je na rang političkog apsoluta , dok su privatna

sfera ali i javnost, u službi tog apsoluta i podvrgnuti su potpunom nadzoru. U otvorenom društvu,privatna sfera je neprikosnovena, dok je službena deklarativno podvrgnuta javnoj kontroli.Prema tome, otvoreno društvo ima privatnu, javnu i službenu sferu koje su u stalnoj interakciji.

11- CIVILNO DRUŠTVO PREMA ANTONIU GRAMSCIU.Antoni G. Prezentira civilno društvo kao nukleus nezavisne političke aktivnosti, prostorinterakcijoskog djeloanja države, građana i tržišta u kojem građani, kroz formalne i neformalne



asocijacije, utiču na formiranje javnog mnijenja i ostvaruju uticaj prema političkoj i ekonomskojsferi.

12- HABERMASOV KONC EPT CIVILNOG DRUŠTVA.Habermasov koncept civilnog društva ne uključuje državne institucije,političke partije niti

subjekte organizirane na temelju ekonomskih interesa građana. Institucionalno jezgro civilnogdruštva, prema Habermansu, čine nedržavni i neekonomski savezi nastali po principudobrovoljnosti, od crkvenih, kulturnih udruženja, akademija, nezavisnih medija,sportskih,hobističkih udruženja i građanskih inicijativa do sindikata i alternativnih pokreta.

13- OBJASNITI AUTONOMNOST CIVIOLNOG DRUŠTVAAutonomnost je, prema Cohenu i Aratu, bitno ovilježlje civilnog društva, koje egzistira odvojenood politike i ekonomije. Ovo ne implicira apolitičnost civilnog društva, naprotiv, politička ulogacivilnog društva nije u osvajanju moćimveć u stvaranju sfere u kojoj će demokratska udruženjakroz javnu diskusiju u kulturnoj i javnoj sferi osigurati uticaj prema sferi politike.

14- OBJASNITI CIVILNU NEPOSLUŠNOST.U „dijalogu“ političke i civilne sfere Cohen i Arato prihvataju metode civilne neposlušnosti kaonjegov konstitutivni element. Oni polaze od činjenice da se demokratija ne može jednom izauvijek institucionalizirati te je treba shvatiti kao dinamički proces učenja. Civilna neposlušnostobuhvata nelegalna djela, najčešće kolektivnih aktera, javna, principijelna i simbolična pokarakteru koja se oslanjaju prvenstveno na nenasilna sredstva protesta, apelirajući na razum iosjećaj pravde kod građana. Cilj je, dakle, uvjeriti javno mnijenje u civilnom, politčkom društvuili ekonomskom društvu, da su određeni zakon ili politika nelegitimni, pa je promjena opravdanai potrebna.

Prema dostupnim izvororima, u bh javnosti štrajk se smatra jednim sredstvom borbe zaostvarivanje prava radnika. U BiH štrajkovi su rezultat sindikalnog aktivizma. Često susrećemo imirne proteste pred državnim institucijama, ali i blokiranje saobraćajnica i objekata u kojima susmještene institucije vlasti, blokiranje graničnih prelaza i sl.

15- OBJASNIT STAV O KONTEKSTUALNOJ ODREĐENOSTI CIVILNOG DRUŠTVA.POZVATI SE NA VICTOR PEREZ-DIAZA.

Victor P.D. govori o kontekstualnoj određenosti civilnog društva. On razlikuje izvorno značenjeovog pojma razvijeno u kontekstu , anglosaksonske liberalne tradicije i prakse i značenje kojeovaj pojam dobija u tranzicijskom kontekstu. Civilno društvo sensu lato označava set društveno-političkih institucija, uključujući ograničenu vlast ili državu koja funcionira s vladavinom prava,



set društvenih institucija kao što su tržište i udruženja zasnovana na dobrovoljnoj saglasnostimeđu autonomnim subjektima.

16- OBJASNITI DVIJE DIMENZIJE CIVILNOG DRUŠTVA.Teoretičari civilnog društva govore o dvije dimenzije ovog pojma: teorijsko-analitičkoj i

normativno-mobilizatorskoj. Kao teorijsko-analitički koncept civilno društvo je sgregatni pojamza skup društvenih komunikacija i socijalnih veza, socijalnih institucija i društvenih vrijednosti,čiji su glavni akteri: građanin sa svojim civilnim pravima, građanske organizacije, udruženja,društveni pokreti, građanske institucije i sve ono što se u modernom društvu obuhvata terminom javnost. Pojam civilnog društva ima i normativno-mobilizatorsku dimenziju koja motivira imobilizira građane i ostale socijelne aktere kako bi ustaovili i razvili različite sadržaje i oblikecivilnih aktivnosti.

17- OBJASNITI KONCEPT CIVILNOG DRUŠTVA PREMA TOMAŽU MASTNAKU.Mastnak civilno društvo promišlja kao društvo suprostavljeno uniformnosti i militarizmu,

civilizirano i tolerantno druuštvo koje akceptira različitost mišljenja, slobodu izbora životnogstila, efikasan pravni poredak koji garantira jednakost građana pred zakonom, sekularno društvo,suprostavljeno klerikalizmu, ideologizaciji i paternalizmu te kao društvo koje ima legitimnost imogućnost da političku vlast korigira i sankcionira.

18- NABROJATI 4 STRUKTURALNE DIMENZIJE CIVILNOG DRUŠTVA3. Asocijacije( formalne i neformalne) odnosno institucije civilnog društva4. Vrijednosti i principi na kojima civilno društvo počiva i koje promovira5. Socijalni kapital6. Javnost, javno mnijenje.

19- OBJASNITI RAZLIKU IZMEĐU SOCIJALNOG KAPITALA I CIVILNOGDRUŠTVA PO PATRIC KILBY-U.

Socijalni kapital je priroda i suština društvenih relacija u zajednici, dok je civilno društvoinstitucionalna manifestacija ovih relacija. Dakle, socijalni kapital jednog društva obuhvata irelacije među samim institucijama civilnog društva, to je aktivni supstrat socijalnih relacija ukoje su institucije civilnog društva uronjene i koji generira njegovu ukupnu eficijentnost.

20- OBJASNITI POJAM CIVILNO/NECIVILNO DRUŠTVO PREMA JOHN KEANU.John K. Smatra da koncept civilnog društva, u normativnom smisli, ima pozitivnu konotaciju,

međutim konkretna civilna društva imaju ambivalentan karakter. Iako većina nevladinihinstitucija, koje čine srž civilnog društva , protežira nenasilje, ovaj autor upozorava na opasnostod zanemarivanja prisutnosti nasilja tj.necivilnosti u civilnom društvu. U ekstremnijimvarijantama nasilje dovodi do uspostavljanja necivilnog društva što je znak hroničnog deficitaciviliteta konkretom civilnom društvu.

21- KLASIFIKACIJA CIVILNOG DRUŠTVA PREMA MIHAILOVIĆU.



Mihajlović u civilno društvo uključuje nevladine organizacije, udruženja građana( ali i navijačkegrupe ), sindikate, udruženja poslodavaca, crkve, medije, strukovna udruženja, neformalni iprotestni aktivizam građana, individualne humanitarne i volonterske aktivnosti, kulturniaktivizam, aktivizam u sportu.

22- NABROJATI 5 ELEMENATA NA TEMELJU KOJIH NEŠTO JESTE CIVILNODRUŠTVO!

U širokoj je upotrebii strukturalno-operatina definicija Salomona i Anheiera, koja identificiranevladinu organizaciju prisutnošću 5 bitnih kritrija: određen stupanj organizvanosti, privatnost,neprofitna distribucija dobara, samouprava dobrovoljnost.

23- OBJASNITI TEORIJU SPIRALE ŠUTNJE.Veoma je važno utvrditi kriterije na temelju kojih su nastale institucije civilnog društva. Posebnou aktuelnom bosanskohercegovačkom političkom okruženju, u stanju opće socijalne nesigurnostii etnonacionalne homogenizacije stanovništva, mora imati u vidu da prisila, kao suprotnost

dobrovoljnosti, ne mora biti direktna ili vidljiva. Ona može biti izražena kao prećutni pristanakmanjine ili pojedinaca na većinski model ponašanja, ali , kako je je to Elisabeth Noelle-Neumannpredstavila u svojoj teoriji o spirali šutnje, na očekivane modele ponašanja može pristati i tzv.tihavećina.

24- KOJE SU 4 OSNOVNE FUNKCIJE CIVILNOG DRUŠTVA PO WOLFGANGMERKEL-U I HANS JOACHIM LAUTH-U?

7. Funkcija zaštite građana u odnosu prema državnoj moći-Lock-ovska funkcija8. Funkcija protivteže državnoj moći- Montesquieu-ovska funkcija9. Funkcija škole demokratije-Tocqueville-ovska funkcija

10. Funkcija kritičke javnosti-Habermas-ovska funkcija.

25- KOJI SU PREDGRAĐANSKI OBLICI UDRUŽENJA DO 1878. GOD?To su crkveno-školske općine i esnafi. Osnovna funkcija crkveno-školskim općinama bila jevjersko-prosvjetne i kulturne naravi. U esnafe su se udruživali sve zanatlije bez obzira navjeru, ali su, kako to navodi Enes Pelidija, svi članovi nekih esnafa ponekad bili isključivo

jedne konfesije. Čaršija je funkcionisala kao neka vrsta esnafskog javnog mnijenja. Ovopotvrđuje period tzv.sarajevske anarhije(1747.-1757) o kojoj u svom Ljetopisu govori MulaMustafa Bašeskija.

26- KOJE ORGANIZACIJE GRAĐANA DJELUJU U VREMENU OD 1878.-1914, UPERIODU A-U?

11. Nacionalna kulturno-prosvjetna udruženja12. Mješovita udruženja koja su okupljala pripadnike dvaju nacionalnih skupina



13. Multietničke asocijacije14. Useljenička udruženja15. Radničke organzcije.

27- DODATNE FUNKCIJE CIVILNOG DRUŠTVA U A-U PERIODU.

16. Edukacijska funkcija17. Supstitucijsko-posrednička funkcija18. Mobilizacija članova i simpatizera za utemeljenje kasnijih nacionalnih političkih partija19. Izdavačka djelatnost.

28- ŠTA JE POTISNUTO( POBAČENO, NEUSPOSTAVLJENO) CIVILNO DRUŠTVO?U socijalističkom okruženju (1945.-1985.) građanin nije bio osnova tadašnjih saveza iasocijacija. Na njegovom mjestu nalazio se radni čovjek kao stvaralačko biće i osnovakolektivističke socijalističke politike. Socijalistički model društveno-političkih odnosa

omogućuje skoro apsolutnu dominaciju političkog nad civilnim društvom u kojem, kako tvrdiVlaisavljević , država nije ostavila mjesta za civilno društvo. Ovakvo civilno društvoMihajlović naziva pobačeno ili neuspostavljeno civilno društvo.

29- NAVESTI PRIMJERE ALTERNATIVNIH MIROVNIH ORGANIZACIJA UPREDRATNOM VREMENU 1985-1992 I CILJEVE NJIHOVOG DJELOVANJA!

UJDI ( Udruženje za jugoslavensku demokratsku inicijativu) usmjeravao aktivnosti nastvaranje proceduralnih pretpostavki za mirno razrješenje političke krize u zemlji teuspostavljanje liberalno demokratskog poredka. Parlament je inicirao i organizirao Okruglisto vlasti i opozicije, u Sarajevu od jula 1991 do februara 1992, na temu kako spriječiti

totalni rat u BiH. Incijative i asocijacije tog vremena su : Centar za antiratnu akciju,Beogradski krug, Helsinški komitet, mnogobrojne ženske antiratne grupe . Asocijacije snacionalnim predznakom: Prosveta, Napredak, Preporod. Asocijacije etno-ptriotskogkaraktera: Mladi muslimani, Kolo srpskih sestara, Pokret hrvatske katoličke mladeži.Karakteristično za ovaj period jeste da su etnonacionalne, kao i civilne snage, koristilepatrolu borbe ptoriv komunizma i zalaganja zaevropski put-građanske, kao poziv nareformsku politiku i postepenu liberalizaciju države i društva-etnonacionalisti.

30- NAVESTI OSNOVNE OZNAKE PORATNOG VREMENA . KOJI SPOLJNIFAKTORI SU UTICALI NA AKTIVIZAM TADAŠNJIH NEVLADINIH

ASOCIJACIJA.20. Autentična lokalna bazna društva, udruženja, klubovi i ostale asocijacije nastale usocijalističkom periodu dijelom će nestat ili, zbog ratnih prilika, zamrznuti rad,

21. Nove lokalne autentične multietničke civilne inicijative pokušat će se u ratnom vihorusuprotstavit etnonacionalnim podjelama, nastupajući s mirovnim i liberalnih pozicija,



22. Kao protuteža etnonacionalnim asocijacijama pojavit će se subjekti s nacionalnimpredznakom, ali s programskim i aktivističkim karakteristikama koje upućuju naprihvatanje multikulturalnosti bh društva,

23. U zemlju dolazi značajan kontingent međunarodnih nevladinih i vladinih organizacija idrugih subjekata,

24. Nastaju nove,lokalne nevladine organizacije kao kćeri inostranih asocijacija,25. Etnopatriotske asocijacije se šire kao potpora političkim nacionalnim pokretima,26. Pojavljujeje se kontingent organizacija s vjerskim predznakom u misijama

humanitarnog , ali i vjersko-ideološkog karaktera.

31- UZROCI FENOMENA „EKSPLOZIJE NEVLADINOG SEKTORA“ U BIH( 1995.-2007)

Uzroci ovog naglog rasta nevladinog sektora mogli bi se protumačiti na sljedeći način:

27. Izuzetno velikim socijalnim zahtjevima stanovništva koje država u poratnom periodu nije

mogla riješiti,28. Potrebom inostranih nevladinih organizacija za partnerima u BiH,29. Strateškom orijentacijom međunarodne zajednice na jačanje institucija civilnog društa u

BiH,30. Povećanjem broja zemlja i međunarodnih organizacija koje su orjentirale svoju pomoć

prema BiH,31. Proširenjem opsega djelatnosti nevladinog sektora izvan polja humanitarnog rada u

domen podrške procesima demokratizacije, političke participacije, mirovne meditacije idruge oblasti, odnosno proširenjem funkcionalnog spektra nevladinog sektora.

32- NABROJATI FUNKCIJE NEVLADINOG SEKTOR U BIH.Uslužna funkcija, funkcija monitoringa vlasti, funkcija političke participacije, funkcijakorekcije vlasti, medijacijska funkcija, edukacijska funkcija, funkcija razvoja civilne javnosti, specijalizirajuća i zaštitna funkcija.

33- OBJASNITI NA KOJI NAČIN USLUŽNA FUNKCIJA U BIH DOPRINOSILIBERALIZACIJI BOSANSKOG DRUŠTVA.LIBERALIZACIJA DRŽAVE UBIH(PRINCIP SUPSIDIJARNOSTI).

Kriza socijalne države u tranzicijskom, postratnom periodu, otvorila je procese nastanka irazvoja nevladinih institucija koji će se, kao socijalni “supstituti” države, pojaviti u sferi civilnogdruštva. Efekt liberalizacije državnih funkcija u domenu usluga građanstvu te liberalizacije



odnosa u društvu u cjelini je proces postepene “razgradnje” struktura i odnosa u kojima jedržava imala odlučujuću interventnu funkciju u socijalnoj sferi i nastanak novih, u kojimagrađanin kao čovjek, pojedinac, sa svojim individualnim motivima i interesima, inicira iuspostavlja nove društvene strukture i odnose među njima.

Kroz navedene procese otvara se mogućnost za uspostavu supsidijarnih odnosa u raspodjelidruštvenih funkcija upravo u oblasti socijalnih usluga. Načelo supsidijarnosti podrazumijevatakvu raspodjelu društvenih funkcija gdje se višim organizacijskim instancama prepuštaju samoone koje niže instance nisu u stanju vršiti

34- RAZLIKA IZMEĐU MONITORINGA VLASTI I KOREKCIJSKE VLASTI ILIPARTICIPACIJE.

Monitoring vlasti uključuje praćenje i analizu djelovanja vlasti i distribuciju ovih informacijaprema građanstvu, javnosti ili posebnim zainteresiranim subjektima. Rezultati monitoringa

vlasti preduvjet su razvoja aktivnih formi participacijske funkcije nevladinog sektora kao irazvoja korekcijske funkcije kroz koju se nevladin sektor nastoji postaviti kao ptotuteža vlastiu javnom diskursu.

Za razliku od participacije-koja podrazumijeva učešće u vršenju vlasti, težeći uspostavljanjuinstitucionaliziranih formi ovog učešća, korekcija vlasti ne podrazumijevainstitucionalizaciju odnosa nevladinog i vladinog sektora. Ovi odnosi se premještaju u sferu javnosti u kojoj se korektor postavlja kao svojevrsna protuteža aktuelnim vladinimpolitikama.

35- POJAM POLITIČKE PARTICIPACIJE!Etimološki, termin participacija značu učešće. Pojam politička participacija ZoranStojiljković definira kao proces dobrovoljnog učešća pojedinaca i socijalnih grupa iniciranju,razmatranju, donošenju politčkih stavova i odluka i njihovoj realizaciji. Za cilj imajuoblikovanje poltičke volje i ostvarivanje uticaj na smjer i sadržaje djelovanja političkihorganizacija i institucija.

36- NABROJATI DEFINIRATI FUNKCIONALNE FORME PARTICIPACIJSKEFUNKCIJE NEVLADINOG SEKTORA U BIH!

32. Javne rasprave ( formalno-pravni mehanizmi predviđeni aktima koji reguliraju radparlamentarnih tijela na državnom, entitetskom i nivou distrikta Brčko , pružajućimogućnost da nevladini subjekti diskutuju s vlastima o nacrtima ili prijedlozima zakona)



33. Zborovi građana ( pandam javnim raspravama na nivou lokalne samouprave, građani ipredstavnici nevladinih subjekata raspravljaju određene politike ili nacte odlukaopćinskih vlasti, daju mišljenja i postavljaju zahtjeve),

34. Građanske inicijative ( omogućuju nevladinim organizacijama i građanima da od lokalnihvlasti zahtijevaju pokretanje određenih pitanja ili rasprava u lokalnom političkom

predstavništvu, uz dokazanu podršku određenog procenta građanstva)35. Referendum ( formalno-pravno utemeljena forma neposrednog odlučivanja građana),36. Participacija kroz partnerstvo vladinog i nevladinog sektora ( autentični formalizirani

oblici raspodjele određenih poslova, aktivnosti, usluga ili funkcija između vlasti i akteranevladinog sektora),

37. Autentične instituciomalizirane forme participacije nastale kao rezultat pritiskanevladinog sektora( nove institucije ili nastaju novi organi u sferi vlasti kroz koje seodvija proces participacije).

37- NABROJATI 3 PROPISA KOJA OMOGUĆAVAJU FUNKCIONISANJE POLITIČKEPARTICIPACIJE U BIH!Zakon o slobodi pristupa informacijama, Evropska konvencija o ljudskim pravima( konvencija definira participaciju građana kao pravo koje moraju garantirati državne vlasti),Zakon o lokalnoj samoupravi( u RS je na snazi od 1995 i on obavezuje općine i gradove daomoguće građanima participaciju u javnim poslovima. Zakon spominje i neke participacijskeforme: referendum, građansku inicijativu,mjesne zajednice, panele građana,danegradonačelnika itd.) Zakon o osnovama lokalne samouprave FBIH iz 1995 predviđa dagrađani mogu direktno odlučivati o pitanjima u lokalnoj zajednici. Ovaj dosta širokparticipacijski areal preciznije je definiran novim Zakonom o principima lokalne samouprave

FBIH iz 2006.godine u kojem je prvi put u jednom zakonakodavno-pravnom aktu u BIHnaveden pojam nevladine organizacije.

38- OBJASNITI UGVORNI ODNOS VLASTI U KONTEKST PARTNERA!Participacija u oblasti kreiranja i realizacije socijalne politike u praksi se može potvrditi naviše primjera na kantonalnom i lokalnom nivou. Radi se o tzv.ugovornom načinu finansiranjausluga nevladinih instituija koji se praktikuje u slučajevima kada vlada želi da se oslobodisvoje dotasašnje obaveze da pruža usluge i da ih prenese na neke nevladine subjekte.

39- PRIMJER USPOSTAVE PARTICIPACIJSKIH MODELA NA DRŽAVNOM NIVOU.NAVESTI 2 TIJELA KOJA SU NASTALA U SPORAZUMU O SARADNJI IZMEĐUVIJEĆA MINISTARA BIH I NEVLADINOG SEKTORA!

PRIMJER: U Sarajevu 07.12.2004.godine održana je Konferencija nevladinih organizacija BiH.Konferenciji je prisustvovalo 310 delegata-predstavnika nevladinih organizacija iz cijele BiH,predstavnici državnih institucija te preko stotinu gostiju iz međunarodnih organizacija u BiH.Učesnici su se usaglasili oko:



38. Implementacije Kodeksa39. Izrade „strategije razvoja nevladinog sektora u BiH“ za naredni petogodišnji period40. Izrade „koncepcije razvoja CD u BiH“41. Uspostavljanje Resursnog centra42. Uspostavljanje vertikalnog Predstavničkog tijela nevladinih organizacija BiH

43. Osnivanja „nacionalne asocijacije neprofitnih organizacija BiH“44. Uspostavljanje „komiteta za saradnju sa Evropskom Komisijom“.

2 TIJELA: u sporazumu o saradnji između Vijeća ministara BiH i nevladinog sektora kaže se daće se isti u početku primjenjivati na vijeće ministara, njegova ministarstva i centralne odjele, anoastojače se uspostaviti na bilo kom nivou gdje vlast ima odnose sa nevladinim sektorom.Sporazum je nastao kao izraz potrebe nevladinih organizacija vijeća ministara BiH da izradeinstitucionalni okvir međusobne saradnje. U sporazumu se navodi da vlada prihvata nevladinsektor kao partnera u definiranju i ispunjavnju javnih potreba interesa građana BiH te da će seformirati Ured za saradnju sa nevladinim sektorom. Navedena inicijativa realizirana je samo

djelimično. Tokom 2008. Javnim konkursom izabran je 31 član Odbora za civilno društvo izkruga iskusnih, dugogodišnjih aktivista nevladinog sektora. I ovo tijelo ima za cilj uspostavuinstitucionalnih veza vlade i nevladinog sektora n a najvišem nivou.

40- ALTERNATIVNI I AUTENTIČNI POKRETI!

Cilj prvih autentičnih građanskih pokreta bio je liberalizacija jugoslavenskog, odnosnobosanskohercegovačkog društveno-političkog prostora, nasuprot ideologijama i političkimpraksama etnonacionalističkog kolektivizma. Prijmjeri su UJDI ( usmjereni na mirno

razrješavanje političke krize u zemlji te uspostavljanje liberalno-demokratskog poretka), Forumgrađana Tuzla, Krug99.

U postratnoj povijesti nevladinog sektora u BiH bilo je pokušaja konstituisanjatzv.vanparlamentarne političke alternative s ciljem uspostave dijaloga s vladom te trajnogkorektivnog djelovanja u odnosu na vlast i postojeće stanje u državi i društvu. Primjer jeGrađanski alternativni parlament osnovan 1996 god.

41- KRIZA NA AUTENTIČNOST CIVILNIH INICIJATIVA!Do pojave novih koalicija nevladinih subjekata dolazi u poslijeratnom periodu. Integracijski

osnov njihova nastanka bila je potreba da se riješe pitanja formalno-pravne i faktičke pozicijenevladinog sektora u ovdašnjem općedruštvenom kontekstu, prije svega odnosi nevladinogsektora i države te da se objedine snage u nastupanju prema vlasti i ista privoli na rješavanjekonkretnih zahtijeva. Koalicija 380 nevladinih organizacija Raditi i uspjeti zajedno također jenastala s ciljem preciznijeg definiranja i institucionalizacije međunarodnih odnosa nevladinogsektora i vlasti.



42- GROZDGrađansko organizioranje za demokratiju(GROZD) je nastao 2006 godine. Ciljevi GROZD-a, jesu da se BiH mora razvijati kao otvoreno i demokratsko društvo, u kojem će dobro obaviještenigrađani, kroz individualni angažman i kroz djelovanje u organizacijama civilnog društva, nesamo birati svoje predstavnike u institucijama vlasti, već i vršiti kontinuirano praćenje i kontrolu

njihovih postupaka i rezultata njihovog rada. Grozd se ra razliku od prijeratnih autentičnihalternativnih političkih pokret etablirao kao korektor, kritičar i kontrolor vlasti , bez jasnijepretenzije da prekorači prag koji bi ga odveo u domen vanparlamentarne političke opozicije.

43- DEFINIRATI POJAM JAVNO ZAGOVARANJE!Javno zagovaranje okuplja grupe i individue koji žele uticati na kreiranje, stvaranje i promjenupolitika i ponašanja institucija koje nad njima imaju moć. U isto vrijeme, zagovaranje jefundamentalan i dugotrajan proces u okviru demokratskih društava unutar kojega grupe građanaimaju pravo da utječu na političke institucije.Javno zagovaranje ima za cilj da promijeni društvoi pozicije moći, da promijeni mentalitet, odnosno, način razmišljanja.

44- NAVESTI 3 FORMALNO-PRAVNE PRETPOSTAVKE ZA RAZVOJ JAVNOGZAGOVARANJA!

Subjekti civilnog društva mogu se pojaviti kao pokretači zakonodavih inicijativa,

Na entitetskom nivou udru ženja građana ili građani pojedinačno, privredna društva, privrednekomore, druga udruženja i pravna imaju mogućnost da dostave predsjedavajućima entitetskihparlamenata inicijativu koja predstavlja njihovo pismeno mišljenje o potrebi zakonskogregulisanja određenog pitanja.

Na državnom nivou nacrt/prijedlog zakona mogu podnijeti: članovi parlamenta, stranačkiklubovi , klubovi naroda u Domu naroda, radna tijela parlamenata, jedan od domovaparlamenata, Predsjedništvo BiH i Predsjednik i Potpredsjednik entiteta, Vijeće ministara /premijeri entitetskih vlada , kantonalna skupština u FBiH, gradska i općinska vijeća, poPoslovniku Narodne skupštine Republike Srpske, grupa od 3000 glasača (u ovom slučaju semora dostaviti lista potpisnika gdje je uz svako ime potrebno navesti broj lične karte i matičnibroj potpisnika)...

45- DEFINIRATI MEDIJACIJU!Pojam medijacije potiče od latinske riječi mediare-posredovati. U stručnu upotrebu pojam je

uveden 70-tih godina u SAD-u. Medijacija se najčešće definira kao posredovanje treće,neutralne strane u konfliktima s ciljem da se postigne zajedničko rješenje prihvatljivo za svestrane u konfliktu. Osnovni cilj je iznalaženje rješenja za mirno razješenje društvenihkonflikata između pojedinaca, društvenih grupa, organizacija i instititcija.

46- DVIJE DIMENZIJE U KOJIMA SE POTVRĐUJE MEDIJACIJSKA FUNKCIJA UBIH!



Civilno društvo se pojavljuje kao medijacijski prostor-medij u kojem se susreću grupe ipojedinci, interesi i ideje, u kojem procese društvene fragmentacije prate istovremeni procesidruštvene ( re ) integracije, premošćujući etničke, entitetske i druge linije podjele. Nevladinsektor pojavljuje se kao akter, incijator i kao stručni medijator-serviser medijacijskih usluga, alikao sektor u kojem razne prakse i aktivnosti postižu pozitivan interetnički ili interentitetski

medijacijski efekt doprinoseći procesima reintegracije bh društva kao zajednice građana.

47- ŠTA JE PEDAGOGIJA MIRA?Pedagogija mira je posrednik između teorije (istraživanja mira i konflikata) i prakse (mirovnogodgoja, edukacije za mir). Pedagogija mira na temelju sopstvenih teorija, razvija nove modeleučenja i doprinosi analiziranju konflikata i ophođenja s konfliktima na personalnom, društvenomili globalnom nivou.

48- OBJASNITI KONCEPT TROSTRUKE PRIRODE NASILJA?Pojam pedagogije mira se vezuje uz teorijske rasprave norveškog naučnika Johan Galtung-a i

njegov koncept trostruke prirode nasilja, koje se pojavljuje kao direktno, strukturalno i kulturnonasilje. Za razliku od direktnog nasilja, strukturalno nasilje povrjeđuje potrebe čovjeka, ali nikonije direktni počinitelj. Kulturalno nasilje je opravdanje strukturalnog i direktnog nasiljakulturološkim argumentima. Praksu razrješavanja konflikata susrećemo u BiH programimameđunarodne zajednice usmjerene na stabilizaciju ili konsolidaciju mira.

49- MODEL REKOM-A?Zvanično tijelo koje osnivaju države nasljednice bivše SFRJ. Cilj REKOM-a je stvaranje tačnog,zvaničnog iu objektivnog zapisa o ratnim zločinima i drugim teškim povredama ljudskih prava,počinjenih u periodu od početka 1991. do kraja 2001.god, priznavanje žrtava i njihove patnje kao

i sprečavanje ponavljanja zločina.

50- ŠTA ZNAČI KONSOLIDACIJA NEVLADINOG SEKTORA U EMPIRIJSKOJRAVNI?

Ova konsolidacija u empirijskoj ravni znači:

45. Uočljiv trend specijalizacije aasocijacija nevladinog sektora u određenom polju rada46. Trend umrežavanja na različitim osnovama.

51- OBJASNITI POJAM SPECIJALIZACIJE?

Pojmom specijalizacije su obuhvaćeni procesi praktičnog dugoročnog opredjeljivanja sibjekatanevladinog sektora za određeno polje rada (npr. Psihosocijalna pomoć, ljudska prava,demokratsko obrazovanje...) procesi specijalizacije omogućili su osnivanje specijalističkih mrežatj. Mreža subjekata koji su se specijalizirali u jednoj oblasti rada. Primjeri specijaliziranih mrežasu: Eko –Mreža BiH, Neformalna koalicija „Kvalitet.ba“, Balkanska mreža za zastitu ljudskihprava.

52- TEORIJSKE OSNOVE EDUKACIJSKE FUNKCIJE PREMA TOCQUEVILL-U?



Tocquevill upozorava da ne smijemo biti previše sigurni u robusnost demokratije i njenedugoročne vitalnosti i održivosti jer svaka nova generacija predstavlja novi narod koji mora stećiznanje, naučiti se vještinama i razviti dispozicije ili stavove privatnog i javnog karaktera kojepotpomažu ustavnu demokratiju, dodajući da demokratija nije mašina koja će sama raditi, nego je svaka generacija mora sama reproducirati. Rezultat građanskog obrazovanja bi trebali biti

informirani građani, građani sa znanjem, spremni da participiraju u političkoj sferi.

53- NAVESTI 4 ORGANIZACIJE KOJE SE U BiH BAVE ZAŠTITOM LJUDSKIHPRAVA?

U BiH su među poznatim, sljedeće organizacije: Udrženje Vaša prava BiH, Helsinški komitet,Ustanova za zaštitu ljudkih prava INDEPENDENT Zenica, Biro za ljudska prava Tuzla.

54- OBJASNITI OSNOVNE KARAKTERISTIKE PROCESA ETAPE LIBERALIZACIJEU PROCESU DEMOKRATSKE KONSOLIDACIJE U BiH PO MUJKIĆU IPEJANOVIĆU??

Mirko Pejanović tvrdi da je 1990.god u BiH uspostavljen etnički politički pluralizam. Nastao naosnovu kolektiviteta, etnički pluralizam u BiH, nije pokazao historijsku mogućnost idejnepolitičke kreacije koncenzusa u glavnim pitanjima državnog razvitka BiH. Tako je etapaliberalizacije, kao početni korak u procesu demokratske transformacije u BiH, potisnuta upozadinu sumnjivog procesa etnoliberalizacije, čiji su akteri etnokolektiviteti predvođenietnopolitičkim elitama. Asim Mujkić tvrdi da je etnonacionalizam postao vladajući subsistem

koji ima najveću internu kompleksnost i nove razvojne stadije društva karakteriziraju zadaci iproblemi koji svoj izvor imaju u njegovoj sferi.

55- POJASNITI TEZU O DVOSTRUKOJ PRIRODI NEVLADINOG SEKTORA U BiH?Jedan pravac rezultirao je razvojem asocijacija multietničkog karaktera. Začetke razvoja ovakvihasocijacija nalazimo već nakon Berlinskog kongresa, a nastajala su uz podršku austro-ugarskihvlasti kao izraz namjere da se u BiH uspostave osnove kapitalisičkog sistema i građanstvo kaonjegov društveni substrat. U BiH danas postoji značajan kontigent multietničkih asocijacija kojesu utemeljene kao građanske, uzimajući poojedince-građanina i njegove potrebe i interese zainegrativni i organizacijsko -.aktivistički osnov i motiv djelovanja. Drugi pravac razvoja imale su

asocijacije (etno) nacionalnog karaktera, ove asocijacije nastaju krajem 19-tog stoljeća. Većinaovih organizacija nastala je tokom rata i predstavlja interese jedne grupe u kopnfliktu. Primjeriovakvih subjekata su SPONA (srpski pokret nevladinih asocijacija) i druge slične asocijacije:Stožerna udruga za zaštitu identiteta i hrvatskih nacionalnih interesa Čapljina, Stožer za očuvanjeidentiteta i opstojnosti Hrvata Stolac, Mladi muslimani.

56- POJAM CIVILNO-POLITIČKI NVO?



Multietničke asocijacije Paul Stubbs označava kao civilno političke NVO, koji izražavaju formei alternativne politike koje nemaju pravo glasa u zvaničnoj političkoj sferi. Neke od ovihorganizacija imaju članove koje su na visokom položaju i koji su bili aktivni u građanskiminicijativama tokom 1980 god. U ovu grupaciju multietničkih subjekata takođe ulaze asocijacijebaznog tipa nastale u socijalističkom periodu (profesionalna, hobistička, kulturna, sportska

društva). U ovu grupu ulaze nezavisni sindikati.

57- MISIJA I CILJEVI ETNIČKIH NEVLADINIH ORGANIZACIJA?Misija i ciljevi današnjih asocijacija s etničkim predznakom definirani su kao izrazi narodnihzahtjeva, gdje sam narod treba biti shvaćen kao cjelina civilnog društva, koje svojim javnimizrazom (mitinzi, mirni jednonacionalni protesti, javni religijski skujpovi) daju legitimitetaktuelnim etnopolitikama. Javni aganžman ovih asocijacija prati redovna podrška etnopolitičkihelita i obrnuto. Građanin kao integracijski subjekt potisnut je u drugi plan.

58- OBJASNITI POJAM KRIZA LEGITIMNOSTI CIVILNIH INICIJATIVA U BiH?

Ako je civilna inicijativa dislocirana izvan socijalnog prostora u kojem egzistiraju stvarnigrađani, pojedinci organizirani u formalne ili neformalne grupe, onda se javlja problemlegitimiteta civilnih inicijativa uBiH. Projekti koji se nude ne proističu iz interesnog arealagrađana, već dolaze odozgo, iz sfera udaljenih od građana. Građanin je ovdje samokorisnik komese nudi određena usluga ili ponuda. Civilni subjekti, čiji legitimitet proizilazi iz same „građanskebaze“, najteže dolaze do političke ili finansijske potpore.

59- ŠTA JE CIVILNA KOLONIZACIJA?Paul Stubss kolonizaciju definira kao asimetriju zasnovanu na nejednakoj raspodjeli simboličkjei finansijske moći između dvije kategorije aktera unutar civilnog sektora u BiH. Ova simetrija

vodi ka jačanju dominacije međunarodnih sudionika njihovih sistema, pretpostavki, značenja ipostupaka, što može biti u najmanju ruku neprikladno za specifični socio-politički i socio-kulturni kontekst određenog društva i direktno ili indirektno, superiorno, ponižavajuće ili čakuvredljivo za lokalne sudionike.

60- POJAM PROJEKTIZACIJE I CIVILNI INŽINJERING?Fenomen projektizacije označava nekritičku orjentiranost dijela nevladinih organizacija premaprojektima oko kojih se vrti njihova kompletna aktivnost. Projekt se inače definira kao nizplaniranih aktivnosti koje čine cjelovit projektni ciklus, on obuhvata: projektnu ideju, pisanjeprojekta, osiguranje sredstava, implementaciju i evaloaciju.

Civilni inžinjering je pokušaj da se proicirani ciljevi ostvare mnoštvom planiranih intervencija-projektima u raznim oblastima. Građanin, kao izvor i nosilac akcije, reduciran je na korisnika urealizaciji projekta. Građani-korisnici, kao i institucije i drugi subjekti koji su aktivni dioprojekta, trebali bi steći znanje, vještine, odgovarajuću svijest, dakle izgraditi kapacitete kako bipromjene uspostavljene tokom realizacije projekta održale kontinuitet i nakon njegovogzavršetka, ili kako bi projekt rezultirao očekivanim politikama.



61-NAVEDI 4 KLJUČNA PROBLEMA NEVLADINOG SEKTORA U BiH PREMAVLASTITOM NAHOĐENJU?



1.Dvije definicije?

A)Po Volceru (Walzer), civilno društvo je 'prostor (politički) neprinudnog udruživanja ljudi kao iniz mreža odnosa – formiranih za svrhe porodice, vjere, interesa, i ideologije' (1990, 293).

B)Po Van Roju, civilno društvo je 'populacija grupa formiranih za kolektivne ciljeve primarno van

okvira države i tržišta' (Van Rooy 1998, 30).

2. Razdvajanje “političke” i “civilne sfere”: hegel i tokvil

Početkom devetnaestog stoljeća dolazi do distinkcije pojmova “civilno društvo” i “političkodruštvo”.

Hegelovo civilno društvo je područje tržišne razmjene, područje razdvajanja privatne sfere(porodica) i političke tj. državne sfere. Hegelova distinkcija počiva na građaninu kao privatniku –bourgeois je ovdje novokonstituirani građanski identitet. Hegelova buergerliche Gesellschaft jepolitički „dekontaminiran“ prostor: „Ovdje pridjev građanski, nasuprot svom prvobitnomznačenju, zadobija pretežno socijalni smisao te se više ne rabi kao istoznačan s političkim; onoznačava društveni položaj građanina koji je u apsolutnoj državi privatiziran u bourgeois.“ Hegel

je porodicu smatrao „...krucijalnom komponentom civilnog društva“. U „Osnovnim crtamafilozofije prava“ (1830.) Hegel jasno ukazuje na trihotomnu podjelu: civilno društvo – porodica –država!

3.Tokvil

Skicirajući svoje djelo “O demokratiji u Americi” Alexis de Tocqueville pristupa razdvajanjupolitičkog i civilnog društva. U navedenom djelu Tocqueville razlikuje političke forme udruživanjai civilna udruženja. Bitna funkcija civilnih udruženja jeste zaštita nezavisnosti građana u odnosuprema državi.

Odvajanjem civilnog društva i političke sfere postavljeni su temelji modernog koncepta civilnogdruštva koje je sada “depolitizirano” i “osamostaljeno” u mjeri koja će omogućiti kasnijimteoretičarima da ga shvate i prezentiraju kao “posebnu” sferu u odnosu prema drugim dvjema –političkoj i ekonomskoj.

4. Zaključci – ka modernom konceptu civilnog društva

Odvajanjem civilnog društva i političke sfere postavljeni su temelji modernog koncepta civilnogdruštva koje je sada “depolitizirano” i “osamostaljeno” u mjeri koja će omogućiti kasnijimteoretičarima da ga shvate i prezentiraju kao “posebnu” sferu u odnosu prema drugim dvjema –političkoj i ekonomskoj.



5. Od zaborava ka reafirmaciji

Pojam civilnog društva postao je ključna kategorija u evropskoj političkoj misli od 1750. do1850., ali krajem 19. i u prvoj polovini 20. stoljeća skoro da nije bilo rasprave o civilnom društvuu političkim teorijama. Ona će, s rastućim intenzitetom, biti nastavljena u drugoj polovini 20.stoljeća!

6. Konceptualno-tradicijske osnove praktičnih modela civilnog društva

Prva, italijanski gradovi-republike - evro-mediteranska tradicija – sinjorije: pandan antičkompolisu.

Druga, kontinentalno-evropska vezana za novonastajuće države- nacije na evropskomkontinentu. Prednost državi nad civilnim društvom.

Treća, anglo-američka –individua ima primat – civilno druištvo kao partner države.

7. Euro-mediteranska tradicija

Evro-mediteranska tradicija: renesansa, humanisti – Leonardo Bruni iz Firence.1250. do 1450.semantičko rađanje pojma civilnog društva (societas civilis umjesto politike koinonia)

Renesansa, Firenca, kulturno otvaranje prema antici, arapskom i ostalom svijetu-osnovazasnivanja civilnog društva.Makijaveli, Rasprave o prvoj dekadi Tita Livija – tri važne vrijednosticivilnog društva: mir i sigurnost građana; uživanje u sopstvenoj imovini i bogatstvu; i pravo

svakoga da ima i brani svoje mišljenje.

8. Kontinentalno-evropska tradicija

Kontinentalno-evropska tradicija pod uticajem je germaskog kulturnog kruga. Gilde – prvi oblikzaštite zanatlija i trgovaca – danas – korporacije i sindikati, svojevrsna mješavina interesa i

javnog duha.Sistem gildi razvija tržište,razmjenu /merkantilni kapitalizam uopšte/, etiku- uticajproizvodno-trgovačkog korpusa na proces upravljanja gradovima./Volf /Wolf/,Jung-Štiling /Jung-Stilling/,Kant,Fihte /Fichte/,Gros,Ril /Riehl/,Hegel.

9.Anglo-američka tradicija

Anglo-američka liberalna tradicija – najznačajniji korijen nastanka civilnog društva.

Džon Lok /John Locke/, ideje konstitucionalne države –vladavina prava, zagarantovana imovinai sloboda.



Ferguson i Smit , modernizacija i samoregulacija civilnog društva,Pejn, ograničavanje državnemoći.Minimalna ograničena uloga države – nužno zlo.

Tokvil /Tocqueville/,Džon Stjuart Mil /John Stuart Mill/.

10. Aktuelni uticaj tradicija

Od sredine XVIII do sredine XIX vijeka, uspostavljen koncept civilnog društva –paradigmaevropske političke misli; sada samo dva kulturno-istorijska kruga:

- anglo-američki i

- kontinentalno-evropski.

Ove ideje u Evropi osim Francuske će kržljati /i u Francuskoj nasuprot Rusoa i Monteskjeaprevladati jakobinska tradicija –jaka država.

11. Civilno društvo u tranziciskom kontekstu

Troetapni model demokratske transformacije:

(W. Merkel, H.J. Lauth, K. Tery, P. Schmitter, L. Diamond, R. Dahrendorf...):

-faza liberalizacije : dokidanje autoritarnog režima – do prvih demokratskih izbora,

-faza institucionalizacije: prvi izbori te uvođenje institucija liberalne demokratije,

-faza demokratske konsolidacije: stabilizacija demokratije, faza u kojoj svi akteri u političkojareni prihvataju „pravila demokratske igre“, a dalje promjene predstavljaju prilagođavanjademokratskog modela aktuelnim zahtjevima s ciljem održanja njegove stabilnosti“ (W. Merkel

12. FAZE LIBERALIZMA

fragmentacijski šok” (W. Merkel),

- “ekspolozija civilnog društva”(S. Kebir),

- “fenomen hiperpluralizacije”(H.J. Lauth),

- “faza početne refragmentacije”(H.J. Lauth),

- “faza preraspodjele uvezujućeg socijalnog kapitala” (M. Riedel);



13. Struktura i funkcije civilnog društva u teorijskom diskursu

Polazeći od različitih koncepata i definicija možemo govoriti o četiri strukturalne/pojavne

dimenzije civilnog društva:

- asocijacije (formalne i neformalne) odnosno institucije civilnog društva,

- vrijednosti i principi na kojima civilno društvo počiva i koje promovira,

- socijalni kapital,

- javnost, javno mnijenje Ovdje se ne radi o strukturnim “elementima” u klasičnom smislu većpojavnim dimenzijama kroz koje se potvrđuju postojanje aktivnog civilnog društva u konkretnomopćedruštvenom kontekstu.

14. Akteri civilnog društva

Kao teorijsko- analitički concept civilno društvo je agregatni pojam za: skup društvenihkomunikacija I socijalnih veza, socijalnih insititucijai društvenih vrijednosti, čiji su glavni akteri:građani sa svojim civilnim pravima, građanske (ne-političke I ne-vladine ) organizacije,udruženja, društveni pokreti, građanske institucije I sve ono što se u modernom društvuobuhvata terminom javnosti.

15. Primjeri institucija civilnog društva:

Akademije, aktivističke grupe, dobrotvorna organizacija, udruženje građana, klubovi, fondacije,kooporacije, kulturne grupe, grupe za zaštitu okoliša, organizacije volontera, neprofitnogsektora, nevladine organizacije, asocijacija profesionalaca, organizacije regija, trgovinske unije,udruženja žena I dr.. Nevladine organizacije I neprofitne organizacije supojmovi koji gotovosvakoddnevno koriste u javnom-političkom društvu diskursu koje su I neprofitne I nevladinebosanskohercegovačko zakonodavstvo poznaje dvije forme nevladinih organizacija: udruženja Ifondacije definirajuči udruženje kao: svaki oblik dobrovoljnog povezivanja više fizičkih I pravnihlica radi unapređenja I ostvarivanja nekog zajedničkog ili općeg interesa ili cilja u skladu saUstavom I Zakonom, a čija osnovna svrha nije sticanje dobiti.

16. Vrijednosti civilnog društva jesu poput mira, jednakosti individalnih sloboda, Pravdademokratija, te principi nenasilja, dobrovoljnosti slobode udruživanja, tolerancije. Civilno društvose ne smije gledati kao ideološka kategorija.



17. Koncept civilnog društva prema Meri Kaldor (Mary Kaldor).

Ona nudi pet različitih vrezija koncepata civilnog društva od kojih su prva dva bila dominantna uprošlosti, a naredna tri u savremenoj verziji.žPrva verzija je civilno društvo kao societas civilis,koje se može opisati kao orginalna verzija upotrebe termina u smislu vladavine prava I političkezajednice koja je mirnodopskim uređenjem shvačena kasnije kao uljudno ponašanje I dobriosječaji.

Druga verzija shvačena kao buržoasko društvo. Ova verzija po Hegelu I Marksu građanskodruštvo arena etičkog života između države I porodice. Civilno društvo po njima je povezano sapojavom I razvojem kapitalizma, te proizvod individual I napredka komercijalnog društva što jepo njim auslov za civilno društvo.

Treća verzija, aktivistička vrzija pojavila se u Istočnoj Evropi tokom 70-tih I 80 – tih godina.Odlike su vladavina prava I ograničenja države, ali njen glavi element je redistribucijapolitičkemoći.

Neoliberalna verzija (četvrta verzija) radikalne promjene iz 1989. godine, ova verzija kao jednavrsta slobodnog tržišta u politici. Po ovoj koncepciji civiklno društvo se sastoji iz građanskeasocijacije koje sačinjavaju tzv. Neprofitne ili treći sector.

Posljednja verzija Meri Kalder naziva postmodernom koncepcijom koja naglašava važnostnacionalnih religijskih I drugih identiteta kao preduslov civilnog društva.

18. Funkcije civilnog društva i nevladinog sektora u teorijskom diskursu

Wolfgang Merkel i Hans Joachim Lauth govore o četiri osnovne funkcije civilnog društva oko

kojih postoji konsenzus autora u teorijskom diskursu:- funkcija zaštite građana u odnosu prema državnoj moći – Lock-ovska funkcija,

- funkcija protivteže državnoj moći – Montesquieu-ovska funkcija,

- funkcija “škole demokratije” – Tocqueville-ovska funkcija,

- funkcija “kritičke javnosti” – Habermas-ovska funkcija.

19. Dinamički koncept civilnog društva

Različita povijesna iskustva civilnog društva govore u prilog konstataciji Wolfganga Merkela iHansa Joachima Lautha koji tvrde: “Istraživanja procesa demokratizacije autoritarnih sistema

jasno ukazuju na činjenicu da su civilna društva promjenjive i kontekstualno određenekategorije. Unutar egzistirajućih uvjeta razvija se konkretno civilno društvo pri čemu mu semogu konstatirati različite funkcije.” Ovo je razlog zbog kojeg Merkel/Lauth plediraju zaprimjenu: “…otvorenog, dinamičkog koncepta civilnog društva baziranog na konstataciji da su



civilna društva historijski fenomeni čije se pojavne forme i funkcije nalaze u procesu stalnepromjene.”

20. Funkcije tranziciskog društva u tranziciskom kontekstu / l.Diamond /

-sprječava državu da postane robom interesa samo nekih društvenih skupina,

-institucije civilnog društva dopunjuju djelovanje političkih stranaka promovirajući praksuparticipacije,

-unapređuje osjećaj socijalnog reda te djeluje stabilizirajuće prema državnim i ostalimdruštvenim strukturama,

-umnožava kreativne potencijale društva te doprinosi povećanju razine njegova bogatstva,

-civilno je društvo područje u kojem se razvijaju novi oblici političkog liderstva,

-civilno se društvo suprotstavlja autoritarnosti...Ň

21. Funkcije nevladinom sektoru u tranziciskom kontekstu

/ A.Siegel , J.Yancey /

-ostvaruje uvjete u kojima građani mogu izražavati svoje interese i participirati u zadovoljavanju

kompleksnih potreba društva,

- motivira građane da aktivno brinu o svojoj dobrobiti i da manje ovise o državi i njezinojneposrednoj pomoći,

- promovira pluralno društvo na području jezika, kulture i vjere,

- stvara alternativne mogućnosti za neovisnije i fleksibilnije zadovoljavanje društvenih potreba,

- uspostavlja mehanizme za standardiziranje uspješnosti djelovanja države u zadovoljavanjupotreba svojih građana...

22. Operativna definicija pojma “specifična funkcija” nvo sektor



Specifične funkcije nevladinog sektora čine skupovi istovrsnih autentičnih aktivnosti(funkcionalnih formi) nevladinog sektora, čija

ukupnost ostvaruje ili ima pretpostavke da ostvari relevantan uticaj na pozitivan tok

procesa demokratske transformacije u BiH.”

23. Nevladin sektor

Nevladina organizacija kao institucija civilnog društva nevladina i neprofitna organizacija supojmovi koji se gotovo svakodnevno koriste u javnosti društva – političkom diskursu. Oveorganizacije su i nevladine i neprofitne. Bosanskohercegovačko zakonodacstvo poznaje dvijeforme nevladinih organizacija: udruženje i fondacije, definirajući kao udruženja „svaki oblikdobrovoljnog udruživanja više fizičkih i pravnih lica radi unapređenja i ostvarivanja nekogzajedničkog ili općeg interesa ili cilja u skladu sa Ustavom i Zakonom, a čija osnovna svrha nije

isticanje dobiti.

24. Dvostruka priroda nevladinog sektora BiH

Ukoliko se kao kriterij uzme odnos etničkog i multietničkog za asocijacije koje su u BiH nastalenakon perioda osmanske vlasti može se konstatirati kako ke razvoj asocijacija nalazimo većnakon Berlinskog kongraesa.

Zahvaljujući inerciji razvojno-historijskog procesa u biH danas postoje značajne asocijacije kojesu utemeljene kao građanske, uzimajući pojedinca-građanina i njegove potrebe i interese i

motive djelovanja .

Drugi pravac r4azvoja imale su asocijacije (etno)nacionalnog karaktera. Ove asocijacije nastajuveć krajem 19. stoljeća u vrijeme austrougarske vlasti održavajući kontinuitet sve do danas.Danas ukupnost ovih organizacija čini etnički nevladin sektor u BiH, koli imaju blisku vezu sazatvorenim projektima na zvaničnom političkom nivou.

25. Dihotomna stuktura nevladinog sektora u BiH

Jednonacionalni sastav članstva, nacionalni i vjerski predznak ne mora značiti da se radi o

zatvorenim asocijacijama nespremnim za širi društveni krug.

Ovdje treba izdvojiti tradicionalne nacinalno kulturna društva i udruženja građana nacionalnohmanjina. Ovakve asocijacije definirane političkom misijom čine međugrupaciju i dihotomijustrukturi nevladinog sektora u BiH. Građanske asocijacije čiji se predznak ( npr, Srpskograđansko vijeće, Hrvatsko vijeće odbrane i Vijeće kongresa bošnjačkih intelektualaca) prelazeformu u dihotomnoj strukturi nevladinog sektora u BiH. nalaze se na razmeđu etničkog igrađanskog sublimirajući u svom djelovanju i jednu i drugu komponentu.



26. Specifične funkcije nvo sektora u BiH

• uslužna funkcija

• funkcija monitoringa vlasti

• funkcija političke participacije

• funkcija korekcije vlasti

• medijacijska funkcija

• edukacijska funkcija

• funkcija razvoja civilne javnosti

• socijalizirajuća i zaštitna funkcija

27. Uslužna funkcija

Funkcionalne forme:

razne vrste socijalnih usluga :

-građanima postaje jasno da određeni spektar svojih očekivanja i zahtjeva ne mogu višeupućivati na državnu adresu, kriza socijalne države u tranzicijskom, postratnom periodu,otvorila procese nastanka i razvoja nevladinih institucija koji će se, kao socijalni “supstituti”države, pojaviti u sferi civilnog društva, efekt liberalizacije državnih funkcija u domenu uslugagrađanstvu te liberalizacije odnosa u društvu u cjelini (proces postepene “razgradnje” struktura iodnosa u kojima je država imala odlučujuću interventnu funkciju u socijalnoj sferi i nastanaknovih, u kojima građanin kao čovjek, pojedinac, sa svojim individualnim motivima i interesima,inicira i uspostavlja nove društvene strukture i odnose među njima)

Kroz navedene procese otvara se mogućnost za uspostavu supsidijarnih odnosa u raspodjelidruštvenih funkcija upravo u oblasti socijalnih usluga. Načelo supsidijarnosti podrazumijevatakvu raspodjelu društvenih funkcija gdje se višim organizacijskim instancama prepuštaju samoone koje niže instance nisu u stanju vršiti.

28. Funkcija monitoringa vlasti

Funkcionalne forme: - eksterni monitoring vlasti



- monitoring unutar institucija vlasti

“Zakon o slobodi pristupa informacijama”:

-Inicijativa potekla od Alternativnog ministarskog vijeća BiH 1997. Zakon je donesen nadržavnom nivou u novembru 2000. godine, u Republici Srpskoj novembra 2001., te u Federaciji

BiH februara 2002.

-Zakonom utvrđeno opće pravo pristupa javnosti (fizička i pravna lica) informacijama koje su uposjedu zakonodavnih, sudskih, izvršnih organa, organa uprave, javnih preduzeća, institucija iustanova na svim nivoima vlasti.

-Zainteresirani subjekti podnose zahtjev za određenim informacijama u pismenoj formi, aodgovor bi morao uslijediti u roku od 15 dana. Podnosilac zahtjeva ne mora obrazlagati razlogetraženja određene informacije.

Funkcija monitoringa vlasti /2/

-Predstavnički dom BiH otvoren je za javnost, dok njegove komisije rade iza zatvorenih vrata,osim u slučajevima kada je dozvoljeno prisustvo novinara i građana, (Čl. 92 “PoslovnikaParlamentarne Skupštine BiH”),

-Poslovnik o radu Narodne skupštine RS propisuje da su „...sjednice Narodne skupštine i njenihkomisija javne“, a da bi se ipak održala sjednica iza zatvorenih vrata predviđena je rigoroznaprocedura. (Čl. 268 – 272 “Poslovnika Narodne skupštine Republike Srpske”),

-Ustav Federacije BiH kaže da je “...rad domova javan, osim u izuzetnim slučajevima

predviđenim njihovim poslovnicima.“ Ista odredba u ovom Ustavu postoji i za kantonalnezakonodavne organe, kao i za vijeća općina (dio 3. Opće odredbe, Čl. 12 Ustava Frderacije BiH,te Poslovnik Predstavničkog doma Parlamenta Federacije BiH, IV Javnost rada, Čl.26-32),

-Svi kantonalni ustavi propisuju da „skupština zasjeda javno, osim u izuzetnim okolnostimapredviđenim poslovnikom, i objavljuje izvještaje o zasjedanjima i odlukama”.

-Zakoni o lokalnoj samoupravi Republike Srpske i FBiH propisuju da su u općinama i gradovimasve sjednice skupštine, komisija, odbora i savjeta javne, a zatvorene sjednice održavaju sesamo ako je to predviđeno zakonom.

29. Funkcija političke participacije

Definicija političke participacije: Politička participacija je proces dobrovoljnog učešća pojedinacai socijalnih grupa u iniciranju,razmatranju, donošenju političkih stavova i odluka i njihovojrealizaciji. Za cilj imaju oblikovanje političke volje i ostvarivanje uticaja na smjer i sadržajedjelovanja političkih organizacija i institucija



-javne rasprave (formalno-pravni mehanizmi predviđeni aktima koji reguliraju rad parlamentarnihtijela na državnom, entitetskom i nivou distrikta Brčko, pružaju mogućnost da navladini subjektidiskutuju s vlastima o nacrtima ili prijedlozima zakona),

-zborovi građana (pandan javnim raspravama na nivou lokalne samouprave, građani ipredstavnici nevladinih subjekata raspravljaju određene politike ili nacrte odluka općinskih vlasti,daju mišljenja i postavljaju zahtjeve),

-građanske inicijative (omogućuju nevladinim organizacijama i građanima da od lokalnih vlastizahtijevaju pokretanje određenih pitanja ili rasprava u lokalnom političkom predstavništvu),

-referendum (formalno-pravno utemeljena forma neposrednog odlučivanja građana),

-participacija kroz partnerstva vladinog i nevladinog sektora (autentični formalizirani obliciraspodjele funkcija između vladinog i nevladninog sektora),

-autentične institucionalizirane forme participacije nastale kao rezultat pritiska nevladinog

sektora (institucionalizirane autentične forme participacije, nastaju novi organi u sferi vlasti).

Formalno-pravne predpostavke za vršenje funkcije političke participacije

-Evropska konvencija o ljudskim pravima (ECHR). Konvencija definira da je participacijagrađana pravo koje moraju garantirati državne vlasti (Čl. 3 ECHR ).

-Zakon o lokalnoj samoupravi u RS obavezuje općine i gradove da omoguće građanimaparticipaciju u javnim poslovima (referendum, građansku inicijativu, mjesne zajednice, panelegrađana, dane gradonačelnika itd., dok član 204. obavezuje općinske skupštine da uzmu narazmatranje sve inicijative koje podržava dovoljan broj građana, onako kako je predviđenoopćinskim statutima.),

-Zakon o osnovama lokalne samouprave FBiH predviđa da „...građani mogu direktno odlučivatio pitanjima u lokanoj zajednici…“, a kao mehanizmi participacije predviđeni su: „referendum,skupovi građana i drugi“.

-Kantoni u zasebnim kantonalnim Zakonima o lokalnoj samoupravi na isti način regulirajupitanje participacije kao prava gradana da neposredno utiču na odlučivanje osigurano krozreferendum, građansku inicijativu i zborove građana.

-Općinski statuti u Republici Srpskoj i prije donošenja novog zakona o lokalnoj samoupravi (kaoi statuti u ostalim općinama u BiH naslijeđeni iz predratnog perioda ) predviđali su određene

participacijske forme. Ovo ukazuje na određene tradicije participacije, posebno na lokalnomnivou. Inače, i statuti usklađeni s aktuelnim zakonskim propisima u Republici Srpskoj predviđajuzbor građana i referendum kao najčešće mehanizmi za uključivanje građana u procesodlučivanja. Opštinski statuti u FBiH spominju referendum, građansku inicijativu i zborovegrađana, ali postoje i razlike u statutima i kreću se od inovativnih rješenja (opšćina CentarSarajevo, na primjer) do pukog formalnog spominjanja mehanizama u nekim drugim općinama.-Brčko Distrikt primjenjuje instrumente međunarodnog prava u ovoj oblasti, a postoje i konkretnimehanizmi reagiranja vlasti na svaki zahtjev građana.



29. Javne rasprave / javna saslušanja /1/

Javna rasprava je mehanizam putem kojeg parlamenti i njihova radna tijela (parlamentarnekomisije) dolaze do informacija, stručnih ili znanstvenih mišljenja i alternativnih stavova o

nacrtima zakona koji se nalaze u parlamentarnoj proceduri, kao i o eventualnim implikacijamazakonskih rješenja u kasnijoj primjeni. U okviru ovog mehanizma nevladin sektor imamogućnost da se pojavi kao transmiter između zakonodavne vlasti i građana, grupa građana ilidrugih društvenih subjekata

-Poslovnik o radu Predstavničkog doma BiH dozvoljava javnu raspravu pred komisijama, tj.„...komisija može odlučiti da otvori javnu raspravu o predloženom zakonu koja bi uključivalazainteresovana tijela, stručne institucije i pojedince”, koji „...iznose svoje mišljenje o pitanjima uvezi s predloženim zakonom, ako to komisija bude tražila. Isti Poslovnik nalaže: “Amandmani naUstav BiH stavljaju se na javnu raspravu. (Poslovnik o radu Predstavničkog domaParlamentarne skupštine BiH“, članovi: 114., 115., 116.)

-Odredbe Poslovnika o radu državnog Doma naroda ovu problematiku reguliraju bez posebnihobaveza zakazivanja javne rasprave o bilo kom pitanju navodeći da će javna rasprava bitiprovedena kada Dom to ocijeni potrebnim.(Poslovnik o radu Doma naroda ParlamenarneSkupštine BiH“, Čl. 26, stav 1, tačka d) . Na sličan način, bez izravnog obavezivanja, regulirana

je primjena instituta javne rasprave u Federaciji BiH, distriktu Brčko i kantonima.

-Poslovnik Narodne skupštine Reublike Srpske ostavlja mogućnost da se nacrti zakona stavena javnu raspravu skupštinskom odlukom u kojoj je propisan i način njene realizacije. (Članovi268. do 272. “Poslovnika Narodne skupštine Republike Srpske”).

30. Participacija na lokalnom nivou

-Na lokalnom nivou aktivnu participacijsku funkciju nevladinom sektoru omogućuju formalno-pravno utvrđeni instituti: zbor građana, građanska inicijativa i referendum.

-Krajnji domet zbora građana i građanskih inicijativa jeste davanje mišljenja, preporuka ilipostavljanje određenih zahtjeva prema općinskim vlastima u vezi s određenim pitanjima.

-Prema statutima bosanskohercegovačkih općina, odluke zborova građana, kao i zahtjeviupućeni prema vlastima kao građanske inicijative, uglavnom nemaju obavezujući karakter za

općinske vlasti.

-Referendum, kao forma neposrednog odlučivanja građana o određenim pitanjima, obavezujevlasti na postupanje u skladu s njegovim rezultatima. U tom pogledu, referendum otvaraozbiljan prostor nevladinim subjektima za iniciranje, animiranje građanstva i učešće u donošenjuodređenih odluka, posebno na lokalnom nivou.

-IZBORI – NEVLADINE ASOCIJACIJE U IZBORNOM PROCESU



31. Participacija kroz partnerstvo nevladinog i vladinog sektora / 1/

-pojavila se prvo u domenu socijalnih usluga i motivirana je nastojanjima da se izbjegnu“preklapanje” aktivnosti i obostrano bespotrebno “rasipanje” ljudskih, tehničkih, finansijskih i

drugih resursa,

-početne odnose međusobnog nepovjerenja i konkurentnosti ponegdje zamjenjuje sinergičkipristup rješavanju socijalnih problema građana,

-ugovorno finansiranje usluga nevladinih institucija se praktikuje: “u slučajevima kada vlada želida se oslobodi svoje dotadašnje obaveze da pruža određene usluge i da ih prenese na nekenevladine subjekte;

-Pokušaj uspostavljanja političkog partnerstva vladinog i nevladinog sektora, kao oblikaparticipacije na državnom nivou: program izrade i implementiranja „Strategije održivog razvoja

nevladinog sektora u BiH“ koji je realizirala Koalicija nevladinih organizacija „Raditi i uspjetizajedno“ okupljajući više od 380 nevladinih organizacija iz cijele BiH oko određenih jedinstvenih ciljeva.

07.05.2007. postizan je „Sporazum o saradnji Vijeća ministara i nevladinog sektora

32. Auntentične institucionalizirane forme participacije nastale kao rezultat pritiska nevladinog sektora

-Uredi za nevladin sektor na općinskom nivou,

-Uredi za omladinska pitanja,

-Omladinski savjeti u oko 50 općina u BiH,

33. Funkcija korekcije vlasti

Pojmom korekcija vlasti označavamo procese definiranja i prezentiranja alternativnih politika u javnom diskursu, izvan konteksta borbe za vlast. Za razliku od funkcije participacije – kojapodrazumijeva formalno-pravno ili institucionalno definiranu situaciju u kojoj se učešće u

vršenju vlasti dešava, funkcija korekcija vlasti ne podrazumijeva institucionalizaciju odnosanevladinog i vladinog sektora u formalno-pravnom smislu. Njihovi međuodnosi realiziraju se usferi javnosti u kojoj se korektor postavlja kao svojevrsna protuteža aktuelnim vladinimpolitikama.

Funkcionalne forme funkciske korekcije vlasti

-autentični alternativni civilni pokreti



-nove koalicije nevladinih subjekata

-javno zagovaranje, javni forumi

-spontani protesti, razne forme građanske neposlušnosti

34. Autentićni alternativni civilni pokreti i civilne incijative

-građanske inicijative usmjerene na stvaranje proceduralnih pretpostavki za mirno razrješenjepolitičke krize u SFRJ,

-aktivisti UJDI-ja organizirali su Pretparlament Jugoslavije okupivši građanske opozicionestranke, organizacije i udruženja, a na inicijativu Pretparlamenta održan je Okrugli sto vlasti iopozicije (jula 1991. do februara 1992. godine u Sarajevu) na temu “Kako spriječiti totalni rat u

Bosni i Hercegovini”) te se nastojalo proširiti krug antiratnih aktera potpisivanjem “Ugovora omiru”,

-„Centar za antiratnu akciju“ (osnovan jula 1991. u Beogradu), „Beogradski krug“ (1991.),„Helsinški komitet“ , „Centar za kulturnu dekontaminaciju“, mnogobrojne ženske antiratne grupe.

-masovne mirovne akcije i manifestacije:„Hod mira oko Savezne skupstine“ (Beograd 1990),potpisivanje peticije „Spasimo Dubrovnik“ (Zagreb 1991), „Beogradski antiratni maraton“ ,

-Antiratni protesti postali su najjasniji izraz antiratnog raspoloženja građanstva i u Bosni iHercegovini. U Sarajevu se 11 .marta 1992. okupilo oko dvije stotine hiljada građana pred

zgradom Skupštine BiH. Slični antiratni protesti održani su u nekoliko većih gradova širomzemlje (Zenica, Mostar, Banja Luka, Travnik…).

-Ova dešavanja građanstva uz autentične građanske pokrete ,čiji je cilj bio liberalizacija jugoslovenskog, odnosno bosanskohercegovačkog društveno-političkog prostora, nasuprotideologijiama i političkim praksama etnonacionalističkog kolektivizma, predstavljaju i prveautentične pokušaje korekcije vlasti u javnom političkom diskursu.

-građanski alternativni parlament (GAP) osnovan 1996. godine. U Preambuli Povelje GAP-a jasno je naznačen alternativni stav u odnosu na aktuelnu politiku: „Građani Bosne iHercegovine ... odlučno iskazuju političku volju za aktivnim sudjelovanjem u konstituisanjuparlamentarne demokratije u bosansko-hercegovačkoj državi...” ,

-ciljevi navedeni u Povelji GAP-a: “...podrška uspostavljanju institucija parlamentarnedemokratije i kontrola rada parlamenata na svim nivoima...“,

-zahtijeva se puno uvažavanje vanperlamentarnih, u civilnom društvu nastalih, mehanizama iformi korekcije vlasti: podrška i unapređivanje politički zrele kulture dijaloga i saradnje izmeđuvlasti i opozicije,



-naglašava se neophodnosti postojanja političkih aktera parlamentarne demokratije i izvaninstitucija parlamentarne demokratije , koji reprezentuju najširu osnovu demokratije odozdo,

-daje se podrška pravu na građansku neposlušnost,

-GAP će formirati Alternativno ministarsko vijeće i Altenativno predsjedništvo BiH,

-dolaskom na vlast Alijanse za promjene (2000. – 2002.god) vanparlamentarna alternativa ćeprestati s radom u okvirima nevladinog sektora. ŇU kasnijem razvoju nevladinog sektorafunkcija korekcije vlasti nije pojavljivala u ovakvoj formi široko organizirane, autentične,vanparlamentarne, kritički orijentirane alternative .

34. Nove koalicije NVO- a funkciji korekcije

-380 nevladinih organizacija osnovalo koaliciju Raditi i uspjeti zajedno s ciljeminstitucionalizacije međusektorske suradnje,

-2006. koalicija nevladinih organizacija okupljenih pod nazivom GROZD – GrađanskoOrganiziranje Za Demokratiju,

-Aktivistički pokreti građana – „DOSTA“ i “REVOLT”,

-neformalna mreža OCD “Sporazum +”...,

-regionalne i lokalne koalicije ...

35. Javno zagovaranje i javni forumi kao korekciske forme

Javno zagovaranje: “…okuplja grupe i individue koji žele uticati na kreiranje, stvaranje ipromjenu politika i ponašanja institucija koje nad njima imaju moć. U isto vrijeme, zagovaranje

je fundamentalan i dugotrajan proces u okviru demokratskih društava unutar kojega grupegrađana imaju pravo da utječu na političke institucije.... Javno zagovaranje ima za cilj dapromijeni društvo i pozicije moći, da promijeni mentalitet, odnosno, način razmišljanja...

Formalno – pravne predpostavke za razvoj aktivnosti javnog zagovaranja

-Subjekti civilnog društva mogu se pojaviti kao pokretači zakonodavih inicijativa,

-Na entitetskom nivou udru ženja građana ili građani pojedinačno, privredna društva, privrednekomore, druga udruženja i pravna imaju mogućnost da dostave predsjedavajućima entitetskihparlamenata inicijativu koja predstavlja njihovo pismeno mišljenje o potrebi zakonskogregulisanja određenog pitanja.

-Na državnom nivou nacrt/prijedlog zakona mogu podnijeti: članovi parlamenta, stranačkiklubovi , klubovi naroda u Domu naroda, radna tijela parlamenata, jedan od domovaparlamenata, Predsjedništvo BiH i Predsjednik i Potpredsjednik entiteta, Vijeće ministara /



premijeri entitetskih vlada , kantonalna skupština u FBiH, gradska i općinska vijeća, poPoslovniku Narodne skupštine Republike Srpske, grupa od 3000 glasača (u ovom slučaju semora dostaviti lista potpisnika gdje je uz svako ime potrebno navesti broj lične karte i matičnibroj potpisnika)...

-Da bi subjekti nevladinog sektora predložili novi zakon, moraju naći saveznike u gorenavedenim akterima u zakonodavnom procesu,

PRIMJERI uspješnih zagovaračkih aktivnosti

-Donošenje Odluke Ustavnog suda Bosne i Hercegovine o konstitutivnosti naroda u Bosni iHercegovini,

Kampanja za izmjenu Izbornog zakona „Direktan izbor načenika općina u BiH“

36. Javni forum

Javni forumi (javne tribine, okrugli stolovi, javne debate itd.) su skoro svakodnevna praksanevladinih subjekata u BiH,

Jednostavne aktivističke forme, prilagodljive aktuelnim temama za koje javnost ili pojedinegrupe građana imaju izvjestan interes, a realizacija ovih foruma ne zavisi od odluka vlasti,

Inicijatori mogu odlučiti o tome ko će učestvovati, ali mogu graditi i širu bazu zainteresiranihgrađana ili drugih društvenih subjekata ili na drugi način pokušati osigurati podršku javnosti.

Građanska neposlušnost i protestene korekciske forma

-štrajkovi,

-blokade saobraćajnica,

-“šarena revolucija”

-spontana okupljanja građana (Sarajevo, Tuzla...),

37. Medijska funkcija

-Pedagogija mira

-umrežavanje

38. Edukacijska funkcija



- organizirane edukacijske forme,

- učenje učešćem u aktivnostima

nevladinog sektora:

39. Funkcija razvoja civilne javnosti

Postojanje kritičke civilne javnosti indikator je napretka procesa

liberalizacije društvenih odnosa, prelaska iz pretpolitičkog u političko stanje u kojem egzistiragrađanin kao temeljna politička institucija i

politički subjekt oslobođen balasta etnokolektivističke ideologije.” (K. Offe)

- Mnoštvo neposrednih kontakata s građanima, kroz stotine javnih foruma, sve izraženiji trend

umrežavanja na svim razinama i ne isključivo u okviru naciona, ukazuje na činjenicu daparalelni procesi

socijalne fragmentacije, kao i socijalne integracije, prelaze granice

nacionalnih kolektiviteta zahvaljujući djelujućem nevladinom sektoru.Ovo ukazuje i na stalnanastojanja da se, kroz djelovanje nevladinog civilnog sektora, formiraju pretpostavke razvojacivilne kritičke javnosti gdje građani, kao ljudska bića, jesu jedinke čije javno rezoniranje inastupanje nije uvjetovano etničkom pripadnošću.”(M. Živanović)

40. Zaštitna i socijalizirajuća funkcija

-zaštita građana u odnosima prema centrima moći (zaštita građanskih i ljudskih prava),

- zaštita i socijalizacija marginaliziranih društvenih grupa i nacionalnih manjina;

41. Funkcionalni i razvojni problemi nevladinog sektora u BIH

-etnopolitizacija društvenih struktura,

-dvostruka priroda i dihotomna struktura nevladinog sektora u BiH,

-dvostruka ovisnosti nevladinog sektora u BiH,



-problem „civilne kolonizacije“,

-“projektizacija” i “kriza autentičnosti civilnih inicijativa”,

-problem imidža nevladinog sektra u javnosti,

-koncentracija civlnih inicijativa u urbanim centrima i zapostavljenost periferije.

42. Civilna kolonizacija

Prednost koju imaju inostrane organizacije u BiH ukazuje na pojavu svojevrsne civilnekolonizacije u BiH, a ovu kolonizaciju definira kao”asimetriju zasnovanu na nejednakojraspodjeli simbolične I finansijske moći između dvije kategorije aktera” unutar civilnog sektoraBiH. Ova asimetrija void ka pojačanju dominacije međunarodnih sudionika što može biti unajmanju ruku neprikladno, superiorno, ponižavajuće ili čak uvredljivo za lokalne sudionike.

43. Projektizacija I civilni inžinjering

Fenomen projektizacije označava nekritičku orjentiranost dijela nevladinih organizacija premaprojektima kojih se vrti njihova kompletna aktivnost.

Projekat se inače definira kao niz planiranih aktivnosti koje čine cjelovit projektni ciklus, a onobuhvata projektnu ideju, pisanje projekata, osiguranje sredstava, implementaciju I evaluaciju.

Projektima šematiziramo unutarnju strukturu, jedinstvenu logiku prema kojoj nastaju I bivajurealizirani. Imati projekat znači opstanak na duži ili kraći period.

Projektizacija nameće konkurentnost ideja I prijedloga kao funkcionalni princip.

Pitanja koja nisam uradila

- Etape razvoja civilnog društva od Aristotela do danas ( karakteristika svake etape I imaih pet) tako sam pitanje ja zapisala na predavanju,

- Navedi karakteristike socijalnog pokreta

- Navedi 8-9 primjera socijalnog pokretaCivilno društvo u predtranzicijskom konceptu uBiH

- Akteri civilnog društva

- Pojavne dimenzije civilnog društva



To su još neka pitanja koja treba odgovoriti, možda ima još. Javi kad stigneš.

Pozz



Civilno društvo, ispit 12.06.2012. prof. Nuhanović

1. Ključna tačka civilnog društva?

Privatni građanin je polazna tačka i ključna poluga i oslonac civilnog,

građanskog društva. Sloboda individue, vlasnički odnos / njegovaautonomnost u odnosu na državu.

2. Od sredine XVIII do sredine XIX, uspostavljen koncept koncept civilnogadruštva, kao ključna paradigma evropske političke misli, lako se zapaža dasu na sceni ostala u igri druga dva, od navedena tri kulturnoistorijskauticaja: anglo–američki i kontinentalno-evropski kulturnoteorijskikrug.

3. Pet modela odnosa civilnog društva i države – Džon Kin,demokratija i CD (nabrojati)

4. Ferguson, Hegel, Marks o CD

5. Makijaveli, rasprave o prvoj dekadi Tita Livija: mir i sigurnost građana;uživanje u sopstvenoj imovini i bogatstvu; pravo svakoga da ima i branisvoje mišljenje

6. Poper, karakteristike otvorenog društva – Pluralizam interesa, Stanjeindividualnih prava i sloboda i Sloboda kretanja ljudi i ideja, otvorenostprema okruženju i svijetu (sigurno su sve tri karakteristike bile ponuđene,

ali se ne sjećam kako je tačno pitanje bilo postavljeno)

7. Gramši, princip hegemonije ( ponuđena tri odgovora, izabrati)

8. Koncept CD prema Meri Kaldor (nabrojati)

9. Deliberativna demokratija

10. Kultura i civilno društvo (ponuđena tri odgovora)



Civilno društvo, ispit 12.06.2012. prof. Sejfija

1. OBJASNITI POJAM CIVILNO/NECIVILNO DRUŠTVO PREMA JOHNKEANU.

John Kean smatra da koncept civilnog društva, u normativnom smisli, imapozitivnu konotaciju, međutim konkretna civilna društva imajuambivalentan karakter. Iako većina nevladinih institucija, koje čine sržcivilnog društva, protežira nenasilje, ovaj autor upozorava na opasnost odzanemarivanja prisutnosti nasilja tj. necivilnosti u civilnom društvu. Uekstremnijim varijantama nasilje dovodi do uspostavljanja necivilnogdruštva što je znak hroničnog deficita civiliteta konkretom civilnomdruštvu.

2. KOJE ORGANIZACIJE GRAĐANA (KATEGORIJE ORGANIZACIJA)DJELUJU U VREMENU OD 1878.-1914, U PERIODU A-U?

• Nacionalna kulturno-prosvjetna udruženja

• Mješovita udruženja koja su okupljala pripadnike dvaju nacionalnihskupina

• Multietničke asocijacije

• Useljenička udruženja

• Radničke organzcije

3. ŠTA JE POTISNUTO (POBAČENO, NEUSPOSTAVLJENO) CIVILNODRUŠTVO?

U socijalističkom okruženju (1945.-1985.) građanin nije bio osnovatadašnjih saveza i asocijacija. Na njegovom mjestu nalazio se radni čovjekkao stvaralačko biće i osnova kolektivističke socijalističke politike.Socijalistički model društveno-političkih odnosa omogućuje skoroapsolutnu dominaciju političkog nad civilnim društvom u kojem, kako tvrdiVlaisavljević, država nije ostavila mjesta za civilno društvo. Ovakvo civilnodruštvo Mihajlović naziva pobačeno ili neuspostavljeno civilno društvo.



4. KRIZA NA AUTENTIČNOST CIVILNIH INICIJATIVA!

Do pojave novih koalicija nevladinih subjekata dolazi u poslijeratnomperiodu. Integracijski osnov njihova nastanka bila je potreba da se riješe

pitanja formalno-pravne i faktičke pozicije nevladinog sektora u ovdašnjemopćedruštvenom kontekstu, prije svega odnosi nevladinog sektora i države teda se objedine snage u nastupanju prema vlasti i ista privoli na rješavanjekonkretnih zahtijeva. Koalicija 380 nevladinih organizacija Raditi i uspjetizajedno također je nastala s ciljem preciznijeg definiranja i institucionalizacijemeđunarodnih odnosa nevladinog sektora i vlasti.

5. ŠTA ZNAČI KONSOLIDACIJA NEVLADINOG SEKTORA U EMPIRIJSKOJRAVNI?

Ova konsolidacija u empirijskoj ravni znači:- Uočljiv trend specijalizacije aasocijacija nevladinog sektora u

određenom polju rada

- Trend umrežavanja na različitim osnovama.

6. Operativna definicija pojma “specifična funkcija” NVO sektora

Specifične funkcije nevladinog sektora čine skupovi istovrsnih autentičnihaktivnosti (funkcionalnih formi) nevladinog sektora, čija ukupnost ostvaruje iliima pretpostavke da ostvari relevantan uticaj na pozitivan tok procesa

demokratske transformacije u BiH.

7. Obaveze javnih organa prema “Zakonu o slobodi pristupainformacijama”:

Inicijativa potekla od Alternativnog ministarskog vijeća BiH 1997. Zakon jedonesen na državnom nivou u novembru 2000. godine, u Republici Srpskojnovembra 2001., te u Federaciji BiH februara 2002.

Zakonom utvrđeno opće pravo pristupa javnosti (fizička i pravna lica)informacijama koje su u posjedu zakonodavnih, sudskih, izvršnih organa,organa uprave, javnih preduzeća, institucija i ustanova na svim nivoimavlasti.

Zainteresirani subjekti podnose zahtjev za određenim informacijama upismenoj formi, a odgovor bi morao uslijediti u roku od 15 dana. Podnosilaczahtjeva ne mora obrazlagati razloge traženja određene informacije.



8. Funkcija korekcije vlasti

Pojmom korekcija vlasti označavamo procese definiranja i prezentiranjaalternativnih politika u javnom diskursu, izvan konteksta borbe za vlast. Zarazliku od funkcije participacije – koja podrazumijeva formalno-pravno ili

institucionalno definiranu situaciju u kojoj se učešće u vršenju vlasti dešava,funkcija korekcija vlasti ne podrazumijeva institucionalizaciju odnosanevladinog i vladinog sektora u formalno-pravnom smislu. Njihovimeđuodnosi realiziraju se u sferi javnosti u kojoj se korektor postavlja kaosvojevrsna protuteža aktuelnim vladinim politikama.

Funkcionalne forme funkcijske korekcije vlasti

-autentični alternativni civilni pokreti

-nove koalicije nevladinih subjekata

-javno zagovaranje, javni forumi

-spontani protesti, razne forme građanske neposlušnosti

9. Nove koalicije NVO- a (poslijeratne, nabrojati dvije) u funkcijikorekcije

- 380 nevladinih organizacija osnovalo koaliciju Raditi i uspjeti zajedno sciljem institucionalizacije međusektorske suradnje,

- 2006. koalicija nevladinih organizacija okupljenih pod nazivom GROZD –Građansko Organiziranje Za Demokratiju,

- Aktivistički pokreti građana – „DOSTA“ i “REVOLT”,

- neformalna mreža OCD “Sporazum +”...,

- regionalne i lokalne koalicije ...

10. POJAM CIVILNO-POLITIČKI NVO (Paul Stubbs)?

Multietničke asocijacije Paul Stubbs označava kao civilno političke NVO, koji izražavajuforme i alternativne politike koje nemaju pravo glasa u zvaničnoj političkoj sferi. Neke odovih organizacija imaju članove koje su na visokom položaju i koji su bili aktivni ugrađanskim inicijativama tokom 1980 god. U ovu grupaciju multietničkih subjekata

takođe ulaze asocijacije baznog tipa nastale u socijalističkom periodu (profesionalna,hobistička, kulturna, sportska društva). U ovu grupu ulaze nezavisni sindikati.



1. koje su 4 osnovne funkcije CD po Wolfgang Merkel-u i Hans Joachim Luuthu-u

2. koji su predgrađanski oblici udruženja do 1878 godine

3. koje organizacije građana djeluju u vremenu od 1878 do 1914 u periodu A-U

4. DODATNE FUNKCIJE CD u AU periodu

5. što je potisnulo pobačeno CD

6. navesti primjere alternativnih mirovnih organizacija u predratnom vremenu 1985-1992 i ciljeve njihovog djelovanja

7. navesti osnovne oznake poratnog vremena koji spojni faktori su uticali naaktivizam tadašnjih nevladinih asocijacija

8. uzroci fenomena Eksplozije nevladinog sektora u BIH (1995- 2007)

9. navesti funkcije nevladinog sektora u BIH

10. RAZLIKA IZMEĐU MONITORINGA VLASTI i korekcijske vlasti ili participacije

11. pojam političke participacije

12. navesti 3 funkcije koje omogućavaju funkcioniranje političke participacije u BIH

13. objasniti ugovorni odnos vlasti u kontekst partnera

14. alternativni i autentični pokreti

15. kriza na autentičnost civilnih inicijativa16. grozd

17.Definirati pojam javno zagovaranje

18.navesti tri formalno pravne pretpostavke za razvoj javnog zagovaranja

19. definirati medijaciju

20. dvije dimenzije u kojima se potvrđuju medijacijska funkcija u BIH

21. što je pedagogija mira

22. objasniti koncept trostruke prirode nasilja

23. model rekom-a

24. što znaci konsolidacija nevladinog sektora u empirijskoj ravni

25. objasniti pojam specijalizacije



26. navesti 4 organizacije koje se u BIH bave zaštitom ljudskih prava

27. pojam civilno-politički NVO

28. MISIJA I CILJEVI etničkih nevladinih organizacija

29. objasniti pojam kriza i legitimnost civilnih inicijativa u BIH

30. što je civilna kolonizacija

31. pojam projektizacije i civilni inžinjering



PREDMET: CIVILNO DRUŠTVO

I DIO – NASTANAK I RAZVOJ CIVILNOG DRUŠTVA

1. Povrtak civilnog društva i porijeklo pojma

Politički sociolog Ralf Darendorf kaže kako pluralistička revolucija kojom se 1989 urušiosocijalizam u istočno evropskim zemljama, nije donijela ni jednu novu opštu ideju, već povratakkonceptu civilnog iotovrenog društva. Civilno društvo je posatlo jedan od najučestalijihpojmova društvene teorije, ali i do rječnika svakodnevnog praktičnog života. Prijeti mu opštaopsanost od pretjerane upotrebe. Postoji jedna sličnost između riječi i stvari; stalna i čestaupotreba ih čini komotnim kao i svaka navika, ali se ponekad izližu od pretjeranog korištenja idovode do zamora i zasićenja. Šeri Berman govori o naporu društvenih i političkih nauka danađu odgovor na pitanje šta omogućava da demokratije budu uspješne i snažne. Ranijegeneracije naučnika su isticale ekonomske, političke ili institucionane faktore, za današnjenaučnike u modi se pojavio termin kulturne varijable. Najčešća sintagma za tu vrstu varijablipredstavlja koncept civilnog društva. S obzirom na različitu praksu upotrebe termina civilno

društvo i građansko društvo, neophodno je ovim terminima dati napomenu. Riječ jeste osinonimima, a razlikuju se samo po porijeklu. Prvi pojam vuče porijeklo iz anglo –američketerminologije, a drugi je naš tradicionalni domaći prevod klasičnog njemačkog pojma. Starijiprevodi sa engleskog i njemačkog na srpsko – hrvatski jezik davali su prednost terminugrađansko društvo, da bi se tek kasnije uveo termin civilno društvo. Ljubomir Tadić seopredjeljuje za pojam civilnog društva iz razloga jer civilno društvo u našem jeziku sadržiznačenjsku dimenziju bitnu za koncept, a koja se odnosi na suprotnost vojnom. Civil je osobakoja nema uniformu i koja nije uključena u vojne i ratne aktvinosti. U marksističkoj konotacijirječ građansko društvo upotrebljavalo se kao sinom za buržoasko društvo, što u osnovi nijetačno, jer pojam civilnog i građanskog društva mnogo su širi od buržoaskog. U našem jezikuriječ građanin i građansko ima značenje koje se odnosi na stanovnike grada. Termin civilno

izjednačava građane urbanih i ruralnih područja. Pojmovi civilnog i građanskog društvaobuhvataju sve građane jednog društva, bez obzira da li pripadaju urbanom ili ruralnom dijelustanovništva.

Kratka etimologija pojma

Pojam civilnog društva dio je teorijske paradigme civilno društvo – politička država, koja jeustanovljena u evropskoj i anglosaksonskoj političkoj filozofiji i teoriji od polovine 18 –og dopolovine 19 –og vijeka. Džon Ken za CD kaže kako ono predstavlja ključnu riječ evropskepolitičke misli kroz čitav period. Njemački autor Manfred Ridel tvrdi da je termin civilno,odnosno građansko društvo doslovan prevod politike koinonia, što će se kasnije prevoditi upojam societas civilis. Ridel s pravom smatra da je moderno značenje pojma civilno – građanskodruštvo , vrlo različito od antičkog. Prvi obrisi dihotomije između građanskog u smislu civilis ipolitičkog u smislu politicus mogu se smatra Riedel dokumentovati kod Italijana Gravine 1708, asvoje širenje tokom 18 –og vijeka zahvaljujući utjecaju Monteskija. Po Pejnu društvo i državanisu samo različiti nego imaju i potpuno različite izvore. Društvo je proizvod naših želja, adržava naših grešaka; društvo podstiče našu sreću pozitivno ujedinjavajući naše osjećaje, državanegativno ograničavajući naše mane. Jedno ohrabruje druženje, drugo stvara razlike. Društvoštiti, država kažnjava. Privatni građanin je polazna tačka, ključna poluga i oslonac civilnog,građanskog društva. Otuda sloboda individue kao osobe i njena prava, među kojima vlasnička ili



svojinska imaju izuzetno važnu ulogu u nastojanjima da se precizira, često fluidni pojamcivilnog društva. Središnja uloga svojinskih, odnosno vlasničkih odnosa vidi se u sljedećemstavu iz znamenite Rusoove „Rasprave o porijeklu nejednakosti među ljudima“. On je bioistinski osnivač građanskog društva. Može se zaključiti da je individualni građanin kao vlasniksvojine polazna tačka za klasično shvatanje pojma civilnog društva.

2. Klasične tradicije i modeli CD

Koncepti i praktični modeli CD uspostavljali su se na idejama, nadahnućim i iskustvima kojapotiču iz tri različita historijska korijena, odnosno iz tri specifična polja evropske političkekulture.

Prva i najranija tradicija započinje u italijanskim gradovima – republikama i nju označavamo kaoevro – mediteranska struja. Vezana je za oblik političkog uređenja ovih gradova kao sinjorije.Sinjorije su renesansi pandan antičkom polisu. Evro – mediteranska tradicija se javlja sa prvimzametcima CD u italijanskim republikama za vrijeme Renesanse. Ona je uslovljena razvojemprvih oblika trgovačkog i financijskog kapitala u sjevrnoitalijanskim gradovima, kao posljedica

razmjene roba i informacija tadašnje ranokapitaslističke prekomorske trgovine. Ključnu ulogu urazvoju pojma i diskursa CD odigrali su humanisti, a u pogledu invencija civilnog rječnikanajviše zasluga imao je Leonardo Bruni iz Firence.

Druga struja u nastanku CD može se nazvati kontinentalno – evropskom i vezana je zanovonastajuće države – nacije na evropskom kontinentu. Ona započinje sa Monteskjeom, azavršava Hegelom. Ova struja uvažava potrebu nastajanja CD, ali ipak prednost daje državi.Predstavlja drugi važan historijski korijen za razvoj CD. Gildi su najraniji oblici udruživanjazanatlija, trgovaca. Gilde su bili prvi asocijativni oblik zaštite zanatlija i trgovaca, čiji sumoderni ekvivalenti korporacije i sindikati, svojevrsna mješavina posebnih interesa i javnogduha. Sistem gildi ubrzao je razvoj tržišta, razmjene i kapitalizma uopšte. Među onima koji su

doprinijeli uobličavanju teorijskog razlikovanja države i CD unutar germanskog kulturnog krugasu: Volf, Jung – Štiling, Kant, Fihte, Gros, Ril, Hegel.

Treća struja vezana je za angloameričku tradiciju u kojoj individualna prava imaju primat, aCD se pojavljuje kao manje ili više ravnopravan partner države ili u najmanju ruku izuzetnoautonoman u odnosu na državu. Ona započinje sa Lokom, a vrhunac dostiže kod Pejna i Tokvila.Predstavlja najznačajniji korijen nastanka CD. Temelje o ovoj tradiciji postavlja Džon Loksvojim idejama o konstitucionalnoj državi, koja počiva na vladavini prava, zagarantvoanojimovini i slobodi.

Od početka 19 –og vijeka razlikujemo dvije antietičke linije razvoja ideje o odnosu CD i države.Jedna linija doživljava kulminaciju sa Hegelom i Marksom. Hegel nastoji da pomiri liberalizam i

ideju o svemogućoj, univerzalnoj državi. On nudi formulu po kojoj CD može da dosegne samodo neistinitog, neumnog uopšte, a jedino je država ta koja na umni ili istinit način doseže doopšteg interesa. Markosova kontradiktorna kritika Hegelove koncepcije odnosa CD i države više je, unijela zabunu nego što je rasvijetlila problem. Ta zabuna je dvostruke prirode. Marks je usvom metodskom stavu pretpostavio da je rješenje problema u ukidanju razlike između CD idržave putem tzv. podruštvljavanja države i politike. Onoj e omogućilo da se država izjednači sadruštvom u uslovima ukinutog CD, da se država predstavi kao jedini zastupnik i tumač društva.Država je potpuno prekrila društvo. Umjesto modela podruštvljavanja, nastao je model



podržavljenog društva. Druga vrsta zabune vezana je za sam pojam. Marks je izjednačioburžoasko sa građanskim, odnosno CD, što bitno sužava značenje ovog pojma. Drugadominantna linija razvoja koncepta CD, vuče korijene iz anglo –američke liberalne tradicije,težište stavlja na samoregulativnu funkciju CD, na CD kao najvažniju riznicu individualnihljudskih prava i sloboda, na CD kao oblast i posljednju branu zaštite od najezde države. Loren

fon Štajn konstatuje da karakter žicvota jednog naroda određuje neprestana borba između državei društva, a da načelo države stoji u direktnoj suprotnosti načelu društva. Jedna linija koja seoslanja na tradicije germanskog kruga evropske političke kulture, karakterišu primat političkog,apoteoza države, hipostaziranje moći, važnost institucionalnog poretka, kolektivističkaorijentacija. To je ona struja koja koja naglasak stavlja na političko rušenje društvenih pitanja, au redukovanoj varijanti na državu. Drugu liniju karakterišu: primat društvenog, apoteoza prava isloboda, aocijativnost i samoorganizacija, individualistička vrenosna orijentacija. Drugimriječima to je ona linija koja daje prednost društvenom rješavanju društvenih pitanja,insistiraajući na individualizmu i građanskim pravima i slobodama. Glavna karakteristika lokovestruje jeste elaboracija jednog sadržajnog shvatanja društva kao izvanpolitičke stvarnosti. 18vijek donosi i ideju javnog mnijenja, kao i ideju civilizovanog društva koje pored ekonomije

uključuje i mir, posvećenost, razvoj nauke, tehnike, umjetnosti. Ideja CD kod Monteskjeaprisutna je na 2 načina:

1. Kao građansko stanje u kome se uspostavljaju i regulišu direktni odnosi među građanima, ikoje se razlikuje od političkog stanja.

2. Kao mreža posredujućih moći i tijela, što je naročito važno za monrahiju.Lokova koncepcija je okrenuta ideji nepolitičke dimenzije društva i neotuđivom pravu ljudi naslobodu i vlasništvo.

Pet modela odnosa CD i države

Za razumijevanje geneze klasičnog pojma CD i njegove relacije prema državi vrlo je korisno iinformativno upoznati pet različitih modela tog odnosa koje daje Džon Kin.

62- Prva verzija koju najbolje prezentuje Tomas Hops i njegovo djelo Levijatan, gleda nadržavu kao na radikalnu negaciju priodnog stanja u kome vlada rat svih protvi sviju iotuda država dobija legitimaciju ili mandat da to stanje učini miroljubivim i podnošljivimza sve stanovnike. CD nastalo kao rezultat tog procesa izjednačava se sa državom injenim zakonima. Tom modelu državne moći odgovara – država sigurnosti.

63- Drugu verziju najbolje zastupa Džon Lok u svom djelu „ Dvije rasprave o vladi“. Lokmatra da je očuvanje privatne svojine temelj građanskog društva i vlade. On podsvojinom ne podrazumijeva samo svojinu nad materijalnim dobrima, već pravo čovjekana vlastiti život, imovinu i slobodu. Ovakvoj verziji u kojoj su privatna svojina i sloboda

zagarantovane vladavinom prava jvalja se model – konstitucionalne države.64- Treća verzija čini odlučujući korak u ograničavanju državne moći u korist CD. Taj model

je evidentirao Tomas Pejn, koji razvija temu CD protiv države. Najsavršenije CD je onokoje samo reguliše svoje poslove, i samim tim ostaje manje mjesta za miješanje vlade.Država nije ništa drugo nego neophodno zlo delegirana društvena moć za zajedničkodobro i korist društva. Toj verziji odgovara model minimalne države.

65- Četvrta verzija – zadatak države je da sačuva, ali i trenscendira CD. Po hegelu, CD nijeprirodni uslov slobode, već historijski izgrađen aranžaman etičkog života koji uključuje



ekonomiju, interesne društvene grupe i institucije odgovorne za administriranje civilnihzakona. Toj verziji odgovara model univerzalne države.

66- Peta verzija polazi od straha koji prijeti da uguši CD novim formama državneintervencije. On se poziva na značaj zaštite i obnove CD, shvaćenog kao oblastsamorganizacije sfere koja je pravno zaštićena i nije direktno zavisna od države.

Najznačajniji reprezenti ove verzije su Džon Stjuart Mil i Aleksis de Tokvil. Mil u svojojknjizi „ O slobodi“ raspravlja o prirodi i granicama vlasti koje društvio treba da ima nadpojedincem , ističući u prvi plan građansku društvenu odnosno individualnu slobodu. Zaovaj koncept građanskog društva značajno je i Tokvilovo upozorenje iz knjige „ Odemokratiji u Americi“ u kojoj skreće pažnju na mogućnost tiranije većine nadmanjinom. Petoj verziji CD odgovara liberalno – demokratska država.

Ferguson, Hegel, i Marks o CD

Djelo Adama Fergusona „ Esej o historiji CD“ ima jednu od odlzučujuih zasluga za teritorijskouobličavanje pojma CD. To je najznačajnija rasparava o CD u vremenu prije prvih demokratskihrevolucija. U svojim raspravama Ferguson je zauzeo nepristrasan i hladnokrvni pogled u odnosuna obje strane medalje koja je oličavala modernu civilizaciju. Polazna Fergusonova humanističkai moralistička pozicija je prihvatanje Aristotelove ideje o čovjeku kao društvenoj životinji. Zarazliku od Hobsa on je smatrao da svaki čovjek kao individua ima prirodnu tendenciju da seudružuje i okuplja u šire ljudske asocijacije u kojima uživa društvo drugih. Uživanje u miru kao imogućnosti razmjene robe jedna za drugu, doveli su do transformacije lovaca i ratnika u trgovcei poslovne ljude. Ferguson je stavljao važnost komunikativne dimenzije smatrajući dalingvistička razmjena i komunikacija ima centralnu ulogu u povezivanju među ljudima.Nedostatak civilne komunikacije Ferguson vidi kao veću opasnost koja dolazi do izražaja sarazvojem trgovačke države koja svojom pojavom uvećava podjelu rada ali i umanjuje kohezijudruštva. Ferguson zaključuje da je prisustvo komunikatvinih tokova između različitih individuauslov postojanja slobodnog CD. Ferguson je naglašpavao i civlizirajuću dimenziuu u pojmu CD.CD je Ferguson pridao značenje civilizovanog društva, društva koji se svojom politikom i

vladavinom prava, svojom kulturom i uljudnošću razlikuje od divljačkog društva. Hegel je uspioda pojam CD , odnosno GD postane jedan od osnovnih koncepata političke filozofije i političkesociologije. Hegelov doprinos političkoj filozofiji, političkoj sociologiji i političkoj teoriji poRidelu je ravan Bodenovoj koncepciji suvereniteta i Rusovoj ideji opšte volje. GD, odnosno CDnije pridoni uslov slobode, već historijski proizvedena sfera etičkog života. Ta sfera je uHegelovom sistemu smještena između patrijarhalne familije i univerzalne države. RezultatHegelovog sistemskog reza u poimanju pojma građansko i CD ja u novom značenju pridjeva„građanski“ koji dobija socijalni upotrebni smisao i koji označava društveni položaj individuekoji je u državi privatiziran. CD postaje sfera građanskih privatnih ljudi koji su međusobnopovezani svojom posebnošću. Konkretna osoba koja je sebi svrha kao posebna, kao cjelinapotreba i pomiješanost prirodne nužnosti i proizvoljnosti, jedan je princip GD. Drugi princip je

princip poveznaosti i zavisnoti posebnih osoba sa drugim osobama, pa se osniva sistem svestranezavisnosti tako da su subzistencija i dobrobit pojedinca, samo u toj povezanosti zbiljskiosigurani. Razlikovanje posebnih i opštih interesa i sagledavanje njihove dijalektičke veze imeđuslovljenosti je prva bitnka karakteristika Hegelovog shvatanja odnosa CD i političkedržave. Razlikujemo dvije bitne karakteristike razlikovanja CD i države kod Hegela to je prvinivo ili način uspostavljanja opšosti kod GD. Njega određuje povezanost članova društva kaosamostalnih pojedinaca . drugi vid ili nivo uspostavljanja opštosti je država. Država je zbiljnostkonkretne slobode, a konkretna sloboda sastoji se utome da osobna pojedinačnost i njeni interesi



isto tako imaju svoj potpuni razvoj i priznanje svog prava. U pokušaju da se osamostali u odnosuna svog velikog prethodnika Hegela. Marks uvažava Hegelovu distinkciju pa i sam govori osvjetovnom rascjepu između političke države i građanskog društva, o sukobu između općeg iprivatnog interesa ili o općoj svjetskoj protivrječnosti između političke države i GD. Marksnastoji da pokaže da se ispod teorije o slobodi, jednakosti i harmoniji interesa u buržoaskom

društvu skrivaju opravdavanja za stvarnu nejednakost i eksploataciju. Odnos uzajamnosti međuljudima za Marksa predstavlja apstrakciju buržoaskog odnosa razmjene, u kome uvijek gubi onajkoji na tržištu jedino može da ponudi i prodaje sebe tj. svoju radnu snagu. Za Marksa nije samorješavanje problema posredovanja ili proturječnosti između GD i države, nego i pitanjeautonomije shvaćenog kao buržoaskog. Rješenje tog pitanja on traži u političkoj ekonomiji i uotkrivanju mehanizama viška vrijednosti i eksploatacije radničke klase. GD se ne izjednačavanužno buržoaskim društvom, već predstavlja model izbora između različitih obrazaca idimenzija u pluralitetu tipova CD.

II DIO

SAVREMENI KONCEPT CIVILNOG DRUŠTVA

3. Savremene inovacije pojma CD

Razlikujemo 3 teorije inovacije:

1. Gramšijeva inovacija koncepta CDPrvu inovaciju unio je Antonio Gramši, naglašavajući značaj kulturne dimenzije CD i ulogukoju ima hegemonija u integraciji društva. Gramši je bio prvi među marksisitima koji jenapustio poziciju redukovanja CD na ekonomsku dimenziju i insistirao na autonomiji CD u

odnosu na državu i političko polje. Njegov model počiva na dva osnovna principa: principuhegemonije i principu dominacije. Za hegemoniju je bitan pristanak nad onima nad kojima sevlada. Ona se ostvaruje putem kulturnih sadržaja i asocijativnih formi CD. Dok sedominacija realizuje uz podršku prisile i ostvaruje se putem prava, birokratskog, političkog iojnog prava države. CD po Gramšiju se sastoji iz dva elementa: kulturno vrijednosnihsadržaja, normi i značenja te mreže institucija i građanskih asocijacija. Gramši na CD gledakao na najvažniji društveni teren u kome se vodi rovovska borba za novi poredak. KonceptCD se stvara u polju vladajućih i podređenih klasa. On je smatrao da je moć vladajuće klasenajranjivija u kulturnoj sferi društva, pa se klasni rat mora dobiti intelektualnim sredstvima.Ono što je trajno ostalo od Gramšijevog doprinosa modernoj teoriji CD može se sumirati udvije poente. Prva se odnosi na civilnu i političku relevantnost kulturnog polja CD, unutar

kjeg se proizvodi hegemonija i bori za nju. A druga, da nema koncepcije CD koja bi bilapolitički neutralna. Svaki koncept CD dio je šireg projekta oblikovanja društvenih odnosa,kulturnih formi, i načina mišljenja o društvu. U tom smislu, Gramši je pokazao da su diskursi kultura CD istovremeno i mnogostruki i politički relevantni.

2. Doprinos evropskih teoretičara društvenih pokreta.Drugi značajan pomak u modernom shvatanju CD došao je iz kruga teoretičara koji su se u 70 – tim i 80 – tim godinama 20 –tog vijeka razvili teoriju društvenih pokreta. To su teoretičari poput



Alena Turena, Klausa Ofea, Džona Kina i Alberta Melučija, koji su fenomen novih ilialternativnih društvenih pokreta stavili u središte svoje analize. Njihov naglasak je nadinamičnoj, kreativnoj i osporavajućoj strani CD kao neformalne mreže društvenih pokreta igrađanskih inicijativa koje se razlikuju kako od tradicionalnih više formalizovanih dobrovoljnihudruženja i institucija, tako i od klasnih organizacija. Društveni pokreti su najšira i njznačajnija

poluga CD. CD je rodno mjesto društvenih pokreta, ali su njihove ideje i akcije usmjerene u obapravca; kako prema državi kao političkoj zajednici, tako i prema društvu u cjelini, kao društvenojzajednici. Glavna motivaciona snaga društvenih pokreta leži u njihovom bazičnom odnosu premapromjenama. Društveni pokreti nastaju onda kada građani žele nešto da promjene u društvu.Najčešće su to promjene na bolje, i u tom smislu društveni pokreti su najznačniji nosiociprogresivnih promjena u modreno doba. Društveni piokreti su izraz pluraliteta CD. Oniistovremeno iskazuju razlike i koflikte u ideološkim orijentacijama i interesima, koje egzistirajuu CD. Zajedno sa ostalim dimenzijama CD društveni pokreti dijele sljedeće zajedničkekarakteristike i obilježja: dobrovoljnost, javnost, autonomnost, spontanost, kolektvnost,solidarnost. Kako svi društveni pokreti u mnajoj ili većoj mjeri, sadrže utopijske dimenzije, onisikazuju normativnu ili projektnu stranu CD. U drugoj polovini 20 –tog vijeka uvedena je i

teorijska i praktična podjela na klasične ili stare i alternativne ili nove društvene pokrete. Zaparadigmu klasičnih ili starih pokreta smatra se radnički pokret iz druge polovine 19 – tog vijekai prve polovine 20 –tog vijeka; a za paradigmu alternativnih ili novih pokreta smatra se ekološkipokret koji u širem obliku nastaje tek u drugoj polovini 20 –tog vijeka. Postoje i pokreti poputfeminističkog, koji imaju zapaženu ulogu i u jednom i u drugom periodu i koji pripadaju i starimi novim pokretima. U klasičnoj teoriji društvenih pokreta u SAD-u je tokom većeg dijela 20 – tog vijeka dominirala bihejvioristička teorijska i metodološka postavka, a u Evropi, podutjecajem marksizma, klasna teorija i pristup.

3. Javnost građanskog odnosno CDSljedeći veliki doprinos razvoju savremenog koncepta CD nastao je u okviru proučavanja irazvoja teorije javne sfere. Posebno značajan udio i ulogu u obličavanju komunikativne

deliberativne sfere javnosti i javnog mnijenja ima Jirgen Habermas. Javnost i javno mnijenjesu po svojoj funkciji građanskog liberalnog porijekla. Javnost u antičkom smislu je javniživot. Reprezentativna javnost srednjevjekovnog doba je obilježeje statusa i vezano je zaatribute ličnosti koju prate insignije ( grbovi i oružje), maniri ( način ponašanja ipozdravljanja) i formalizovana retorika. Po Karlu Šmitu reprezentativnu javnost karakterišeforma, a građansku diskusija. Osnovno, početno i najšire značenje javnosti prema Habermasuupućuje na javno ili opšte dobro svih građana. Opšti pojam javnosti sadrži oba značenja: onokoje je upućeno državi kao javnoj vlasti i ono koje je upućeno u smislu javnog mnjenja.Moderno shvatanje javnosti kao zasebna sfera uspostavlja se tek razdvajanjem privatnogdomena naspram koga stoji javni. Proces konstituisanja tako shvaćene javnosti završava setek u 18 –om vijeku sa konačnim uobličavanjem građanskog društva i i uspostavljanjem

dihotomije država – civlino društvo. Prvi oblici uspostavljanja građanske javnosti suaristokratski saloni koji u 18 –om vijeku preuzimaju mnoge kulturne funkcije dvora i kojiomogućavaju susrete i slobodne diskusije predstavnika različitih društvenih slojeva i staleža.Veliki trgovački gradovi preuzimaju mnoge kulturne funkcije CD u povoju. Oni su ne samonajvažniji privredni centri, već i centri za razmjenu informacija. Sa uspostavljanjem prvihprivrednih sajmova i berzi uspostavlja se i pošta kao oblik redovne komunikacije. U 17-omvijeku pojavljuju se nedjeljne tj. političke novine, a počev od sredine topga vijeka javlja se iredovna dnevne štampa. Krajem ovog vijeka kao dopuna štampi javljaju se prvi časopisi. U



drugoj polovini 17-og i 18 –og vijeka cvjetaju kafane, kao oblici uspostavljanja građanske javnosti. Čaj, čokolada i kafa postaju uz ostala pića popularni napitci kod imućnijih slojevagrađanskog stanovništva. Za razliku od francuskih salona u kojima su dominirale žene,engleske i njemačke kafane su za muškarce.l

Kultura i CD

Sa uspostavljanjem građanske javnosti i procesom formiranja građanina u modernom smislute riječi, odvijao se još jedan izuzetno važan proces za uspostavljanje i razumijevanjesavremenog CD. Riječ je o razvoju kulture koja sadrži nekoliko bitnih dimenzija ta tematikuCD. Prvo, sa uspostavljanjem modernog društva započinje proces civilizovanja u smislukulture kao kultiviranja i odgajanja lijepog i uljudnog ponašanja u svakodnevnom životu.Svjedočanstva otoj dimenziji uspostavljanja građanskog društva i manira građanskogodnosno civilizovanog ponašanja, a posebno promjena ponašanja u gornjim društvenimslojevima na Zapadu, mogu se naći u kapitalnom djelu Norberta elijasa „ Proces civilizacije“.Drugo, sa uspostavljanjem i razvojem građanskog društva započinje proces premošćavanja jaza između elitne i masovne kulture. Čitav novovjekovni razvoj kulture može se metaforički

predstaviti kao seljenje kulture i kulturnog stvaralaštva sa vrha države u CD. To se najboljevidi na primjeru pojave romana i lijepe književnosti sredinom 18 –og vijeka. U isto vrijeme javljaju se i prve knjižnice i klubovi čitalaca, definitivno kao kulturne institucije građanskog,odnosno, CD. Treće, sa razvojem građanskog društva širi se prostor za kulturno stvaralaštvo.Kultura postaje važna sfera CD. Četvrto, ratzvoj CD omogućio je prelat sa kulture mase namasovne oblike kulturnog stvaralaštva, a na osnovu širokog procesa obrazovanja. Poredknjiževnosti, pozorišta, muzike i slikarstva u naše vrijeme javljaju se novi vidovi umjetnosti,a prije svega film, koji ima značajnu masovnu kulturnu funkciju u savremenom društvu.Peto, građansko društvo se pojavljuje ne samo kao glavni proizvođač kulture uopšte, nego ikao producent jednog specifičnog oblika kulture koji je od bitnog značaja za međusobniodnos CD i države. Riječ je o političkoj kulturi koja predstavlja jedan od preduslova za

uspješno funkcionisanje političkog polja i političkih institucija. U prvom peridou razvoja GDglavni teret u stvaranju materijalnih pretpostavki za razvoj građanske kulture pada natrgovce, preduzetnike i onaj dio klasičnih srednjih slojeva koji se naziva sitna buržoazija.Daljim razvoje GD stvaraju se novi profesionalni društveni slojevi, a unutar CD uspostavljase kulturna elita koja ima određenu civilnu društvenu misiju. U prostoru izmeđuneobrazovanog dijela stanovništva i vladajućih bogatih klasa uspostavlja osoben društvenisloj koji se naziva inteligencija i koji u CD ima ključnu ulogu u obrazovanju i kulturnojprodukciji. Prema Habermasu masovna kultura ističe i svoje problemsko ime tako štopodpada pod utjecaj logike tržišta, a znatni dijelovi kulturnog stvaralaštva i produkcijeodgovaraju na tražnju ili stvaraju tražnju kulturnog tržišta prilagođavajući se potrebamaopuštanja i razonode potrošačkih grupa sa relativno niskim nivoima obrazovanja i kulture.

CD i nove demokratije

Značajne inovacije u raspravama o CD došle su iz polja novih demokratija, i u praktičnom iteorijskom smislu. Huan Linc i Alfred Stepan naglašavaju značaj CD. Navodeći pet osnovnih



uslova za razvoj demokratije oni na prvo mjesto stavljaju živo i aktivno CD. Ostalih petarena za konsolidaciju demokratije su: političko društvo, vladavina prava, državnabirokratija, i ekonomsko društvo sa slobodnim tržištem. Najpoznatije su ideje AdamaMihnika o novom evolucionizmu i Jackea Kuronja o samo ograničavajućoj revoluciji.Čehoslovačko iskustvo pokazuje značaj i snagu disidentskog kulturnog kruga koji je kreirao i

tiho ali uporno i neizdrživo izveo tzv. Plišanu revoluciju ili revoluciju karanfila. IskustvoMađarske je značajno po programu tzv. Radikalnog minimalizma kao i po konstruktivnojulozi reformistički orijentisane komunisitčke partije u prelasku na novi tip vlasti. U dalekim iod nas kulturno udaljenim zemljama Južne Amerike, prije svega zbog činjenice da je riječ odrušptvima koja su se suočavala sa diktaturama jakim autoritarnim režimima. Za koncepterevitalizacije CD u ovim zemljama značajna je evoluciona strategija tzv. Gradualizma isocijalne dekompresije. Ta strategioja se zalagala za liberalizaciju omekšavnja autoritarnogrežima, zatim za slobodu pa tek onda za punu demokratizaciju. U mnogima od ovih zemalja,istina i crkva je odigrala važnu ulogu u buđenju CD i njegovom oslobađanju od diktatura( teologija oslobođenja). Jedno od glavnih iskustava latinoameričkih diktatura je da samodepolitizovano društvo može da preživi autoritarni režim – kao što, u fazi mobilizacije i

promjena CD nužno postaje politizovano.Ka globalnom CD

Prve zapažene teorijske priloge na temu globalnog CD ponudili su Džon Kin i Meri Kaldor, aveliki broj vrijednih analitičkih priloga, i faktografskih uvida sadržai Godišnjak globalnogCD koji je počpeo da izlazi od 2001 godine. Ono što može da se naznači kao osnovni pristuptoj temi može da s eformuliše u obliku pitanja: Da li će nadvladati demokratskim iliautoritarni lik globalizacije, i kakva je uloga snaga globalnog CD za ishod tog sukoba? Zahistoriju o globalnom CD važan je i mezo nivo, onaj nivo koji se pojavljuje izmeđunacionalne države i globalnog svijeta. Tako se za Evropu i njene integracione procesepostavlja kao izuzetno važno pitanje da li se i kao formira Evropsko CD. To je pitanje koje

ima značajno praktičnu dimenziju, a postaje sve više i predmet teorijskog interesovanjanaučnog istraživanja.

4. Šta je CD i kako ga odreditiKonraverze oko upotrebe pojma CD

Prekomjerna, i neadekvatna upotreba nekog pojma, može da dovede do konfuzija i nesporazuma.Tomas Hobs govori o civitas, latinskom nazivu za engleski commonwealth, što je sve za njegasinonim za državu, koja je bitno različita od prirodnog stanja. Kod Loka pojam CD će bitipodveden pod širui pojam političkog društva, koje proizvodi državu. U drugoj polovini 18 –ogstolejća nakon Loka, termin CD počinje da se upotrebljava za označavanje sfere života koja jeinstitucionalno odvojena od države i poltičkog polja. Kao što demokratija nije svuda ista, tako sei pojam CD u svom značenjskom smislu razlukje između, evropskog i američkog iskustva ikonceptualnog poimanja. Drugi dio nesporazuma proističe, kao Džon Kin, primjećuje, iz trirazličita nivoa upotrebe pojma CD, odnosno 3 različite najmene njegovog korištenja. Neki autorikoriste ovaj pojam u empirisjko analitičke i deskriptivne svrhe, da bi opisali, analizirali iinterpretirali različite relane odnose između države i onog dijela društva koje nazivaju civilni.Drugi autori pristupaju pojmu CD ka normativno – mobilizatorskom konceptu. Njih najvišeinteresuju pragmatična pitanja društvenih promjena i formulisanja društvenih i političkihstrategija ili akcionih programa. Treći imaju u vidu vrijednosnu i etičku dimenziju CD i njegove



prednosti u tom smislu nad druge tipove režima. Razlike postoje s obzirom na različite uloge ifunkcije koje se pridaju CD. Tako Bob Edvards i Majkl Foli sumiraju tri osnovna stanovišta usavremenim debatama o CD.

- Prvo, danas jaka i utjecajna neotokvilovska struja naglašava funkcije socijalizacije;udruženja CD imaju glavnu ulogu u obrazovanju građanskih sposobnosti i motivisanjugrađana za učešće u demokratskom životu.

- Drugo, značajan dio literature od tzv trećem ili dobrovoljnom sektoru, sdmatra da CDima izvjesne komplementarne javne i kvazijavne funkcije, u pomaganju siromašnim,hendikepiranim i marginalizovanim društvenim grupama.

- Treće, tradicije koje su više u skaldu sa Evropskim i latinoameričkim sikustvom iupotrebom pojma CD, naglaššavaju funkcije predstavljanja ili borbenog zalaganja,društvenih organizacija van države i u odnosu na državu.

Na drugoj strani poznati kanadski teoretičar Čarls Tejlor razlikuje tri nivoa značenja pojma CD:

- U minimalnom značenju, građansko društvo postoji tamo gdje oostoje slobodnaudurženja koja nisu pod tutorstvom državne vlasti.

- U strožijem značenju, GD postoji tamo gdje društvo kao cjelina može sebe da struktuira ikoordinira svoje aktivnosti kroz slobodna udruženja.

- Kao laternativa ili dodatak drugom značenju, o GD možemo govoriti tamo gdje biudruženja, u zajedničkom nastupu značajno mogla da odrede državnu politiku ili dautječu na njen smjer.

Prvu dimenziju CD po Jiregneu Koki karakterišu: orijentacija ka konfliktima, raspravama idogovorima u javnosti, naglasak na individualne nezavisnoti i kolektivne samorganizacije,nenasilje, priznavanje pluralizma i razlika kao legitimnih i orijentacije ka opštim brigama kojenadilaze partikularisitčke interese i iskustva. Druga dimenzija ili mogućmnos značenja odnosi sena društvenu sferu ili društveni prostor koji je pojam CD obilježen. U tom značenju CDobuhvata mnogo inicijativa, mreža, udruženja i pokreta. CD se odnosi istovremeno razlikuje od

države ali isto tako od biznisa ( tržišta) kao i od privatne sfere. Treća dimenzija značenja CD jenormativno –mobilizatorska, u njoj je sačuvan onaj dio utpopijskog povjerenja koji pojam CDduguje svom prosvjetiteljskom naslijeđu i porijeklu. U tom značenju ideja CD je nikadneispunjeni, ali uvijek prisutna projekat razvoja i poželjnog stanja društva. Svojevrsnu sintezurazličitih mogućih pogleda na CD daje Meri Kaldor u svojoj knjizi „ Globalno CD“, odgovorratu. Ona nudi pet različitih verzija koncepta CD od kojih su prva dva bila dominantna uprošlosti, a naredna tri su savremene verzije, koje sadrže eho klasične upotrebe ovog pojma. Prvaverzija je CD kao societas civilis, koja označava vladavinu prava i političke zajednice koja jemirnodopski uređena na osnovu eksplicitnog ili implicitnog poristanka pojedinaca. Bitna odlika jeste postojanje zone civilnosti, ali shvaćene u smislu uljudnog ponašanja i dobrih običaja.Takvao CD iziskuje državu, sa javnim monopolom ligitimnog nasilja. Prema ovoj definiciji CD

nije moguće odvojiti od države. CD shvaćeno kao buržoasko društvo je naredna verzija ovogkoncepta. Najaslužniji za teorijsku elaboraciju ove verzije su Hegel i Marks, po kojima je GDarena etičkog života izmešu države i porodice. CD je po njima historijski proizveden fenomenpovezan sa pojavom i razvojem kapitalizma. Hegelova i Marksova koncepcija se oslanja nauvide škotskih prosvjetitelja, naročito Adama Smita i Adama Fergusona, koji su dokazivali kako je napredak komercijalnog društva kreirao individue koje su bile neophodan uslov za CD. ZaHegela je CD shvaćeno kao buržoasko društvo, bilo „ postignuće modernog doba“, a za Markasa“ pozornica historije“. U posljednim decenijama 20 –og vijeka a naročito tokom 70 –tih i 80 – tih



godina pojavila se u istočnoj Evropi, po Mer Kaldor aktivistička verzija CD. To je koncept kojegona opisuje kao post- marksističku i utopijsku viziju CD. Jedna od posljedica radiklanihpromjena iz 1989 godine bilo je, nastojanje da se nametne neoliberalna verzija CD kakva postojina Zapadu, a posebno u SAD-u. Ova verzija se može opisati kao jedna vrsta slobodnog tržišta upolitici. CD se sastoji iz građanskih asocijacija koje sačinjavaju neprofitni – treći sektor. Uloga

CD nije samo u ograničavanju moći države, već i u obezbjeđivanju zamjene za mnoge funkcijekoje su pripadale državi. Posljednju verziju CD Meri Kaldor naziva post - modernomkoncepcijom. To je pristup CD koji napušta univerzalizam aktivističkog i neoliberalnogshvatanja, ova verzija iziskuje univerzalan pristup – princip tolerancije. Po post - modernomshvatanju CD je arena pluralizma, borbe, i osporavanja, izvor necivilnosti, kao i civiliteta.

Konceptualno određenje CD

CD spada u onu grupu pojmova sociološke i političke teorije ( slobode, pravde, jednakosti,demokratije) koji emituje značenje usmjereno istovremeno i ka polju teorije i ka polju praktičnogdruštvenog života. Lako se uočavaju i razlikuju najmanje dvije specifične dimenzije ili odovjenefunkcije pojma CD:

- Teorijsko – analitička – pojam CD se koristi kao teorijska kategorija za analizu iobjašnjenje onih dimenzija društvenog života koji postoji u realnosti. CD je agregatnipojam kojim se označava specifičan skup društvenih komunikacija i socijalnih veza,socijalnih institucija i društvenih vrijednosti, čiji su glavni akteri građani sa svojimcivilnim pravima, građanske ( nepolitičke i nevladine) organizacije, udruženja, društvenipiokreti i građanske institucije.

- Normativno – mobilizatorska – pojam CD ima status normativnog koncepta, koji služi ipomaže da se motivišu i mobilišu građani i ostali socijalni akteri kako bi ustanovili irazvili različite sadržaje i oblike civilnih aktivnosti. U ovoj funkciji pojam CD posebnodolazi do izražaja u periodu tranzicije iz više ili manje autoritarnih u manje ili više

demokratska društva ili politička uređenja.

Definicija CD koju nam nudi Leri Dajmond je: „ CD se shvata kao područje odnosnodomen organizovanog društvenog života, koje dobrovoljno, samo generišuće( uglavnom ) samo- izdržavano autonomno od države i u okvirima legalnog poretka iliskupa zajedničkih pravila. Zmajerke civilno društvu su:a) Iako je tačno da ekonomija u smislu proizvodnih i uslužnih aktivnosti ne ulazi u

pojam CD; postoje neke dimenzije ekonomskog života, bez kojih je pojam CDnepotpun, tu se misli na svojinske ili vlasničke odnose, na društveno uspostavljenisisteem potreba i potrošnje, na problem samsotalnosti ekonomije i sl;

b) Povezana sa ovim je i primjedba da predložena definicija ne pokriva oblast

autonomnog sindikalnog organizovanja i polje koje se naziva industrijski odnos iindustrijska demokrastija;c) Polje civilnih vrijednosti, civilne kulture kao bitna dimenzija CD nije jasno

identifikovano i pokriveno navedenom definicijom;d) Fenomeni građanske neposlušnosti kao unačajna karakteristika modrenog civilčnog

života teško bi mogli da se podvedu pod pojam CD;e) Mada je duhovno – spiritualni život, smješten u sferu potpune provatnosti,

teško se može negirati da jednom dimenzijom svoga djelovanja crkva ne predstavlja i



dio CD; ( posebno u sferi razvoja i učvršćivanja etičkih principa na kojima CDpočiva)

Filip Šmiter definiše CD: „ CD se može definisati kao skup ili sitem samo organizovanihgrupa za posredovanje, odnosno povezivanje, koje su:

47. Relativno nezavisne, kako od javnih vlasti, tako i od privatnih jedinica produkcije ( firmi)i reprodukcije ( porodice);

48. Sposobne da promišljaju ali i preuzimaju akcije u odbranu ili promociji svojih interesa ilistrasti;

49. Koje ne nastoje da zamjene ni državu ni privatne jedinice produkcije da bi preuzelaodgovornost za upravljanje političkom zajednicom u cjelini;

50. Saglasan da djeluju u okviru prethodno ustanovljenih pravila civilne prirode, tj.iskzaujući obostrano uvažavanje.

Tako određeno CD po Šmiteru počiva na 4 pretpostavke, odnosno norme ponašanja:

- Dualna anomija;- Kolektivna akcija;

- Neuzurpacija;- Uljudnost;

Po Vojislavu Stanovčiću suštinski elementa CD je vladavina prava. To što je važilo u klasičnovrijeme nastajanja i ranog CD važi i danas. Polazna tačka koncepta CD je građanin sa svojimindividualnim civilnim pravima, a u njegovom središtu su građanske organizacije i udruženja.Pozitivni principi na kojima počiva koncept CD su:

a) Autonomija ( u odnosu na politiku i državu);b) Asocijativnost ( ne političko udruživanje i organizovanje);c) Kontraktualnost ( ima dvije ravni globačnu ideju društvenog ugovora, kao osnova ne

samo političkog autoriteta nego i društvenog poretka i konkretnu ravan ugovornih odnosa

u komercijalnom i drugom društvenom saobraćanju među građanima kao individuama);d) Pluralizam ( društveni i interesni);e) Individualitet i samoinicijativa;f) Solidarnost;g) Samoorganizacija i dobrovoljnost;h) Javnost;i) Humnost i humanitarnost; j) Samopomoć;

Aspekt CD sa negativnim predznakom su:

a) Kompetitivnost;b) Egoističnost;c) Partikularizam;d) Posesivnost;e) Separatizam;f) Lokalizam;

CD djeulje prvenstveno kao horizontalna socijalna mreža koju karakterišu:

a) Neposredna ( face to face ) komunikacija;b) Međususjedska i lokalna solidarnost i uzajamna podrška;



c) Sposobnost i samoniklost, građanska inicijativa;d) Nepolitički i ne kalsno zasnovaqna kolektivna akcija;

CD je i agregatni pojam kojim se označava specifičan skup društvenih komunikacija i socijalnihveza, socijalnih institucija i društvenih vrijednosti, čija je polazna tačka i glavni akter ličnost kaograđanin. Tamko se unutar GD analitički razlikuju tri nivoa:

a) Građani kao pojedinci, individue;b) Udruženja odnosno asocijacije građana, društveni pokreti i građanske ustanove;c) Javnost;

Najvažniji kolketivni akteri CD su:

- Građanska udruženja ( asocijacije)- Građanske ustanove ( institucije)- Društveni pokreti

Institucije koje su manje više u direktnom odnosu sa CD su porodice crkva, dobrotvornaudruženja, privatni fondovi, obrazovni sistem i univerziteti, slobodna štampa i nezavisni medij.

CD i princip građanstvaSavremeni koncept građanstva podrazumijeva ukupnost sloboda, prava i dužnosti koje pojedinackao ličnost odnosno individua i subjekt svojih građanskih prava uživa u okviru određenogdruštva. Za koncept CD je bitno ono značenje u pojmu građanin koje naglašava afirmacijuličnosti i njenu autonomiju u pravcu razvoja individualiteta. Habermas pokazuje da su procesiformiranja građanske javnosti i formiranja građanina kao društvene figure dva usko povezanaprocesa. Ugovorni odnos, proistekao iz odnosa razmjene pokazuje se kao centralni odnos GD. Sadruge strane javnost zauzima centralno mjesto kao organizacioni princip pravnih država posebnoonih sa parlamentarnim oblikom vladavine. Pojedinac se kao građanin više ne definiše po roduili društvenom položaju, već po svojim univerzalnim civilnim opravima. Status slobode,građanski status i porodični status ustupaju mjesto jednom jedinom prirodnom statusu koji sepripisuje svim pravnim subjektima. Jedna grupa osnovnih prava odnosi se na sferu publike kojarezonuje sloboda mišljenja i govora, sloboda štampe, sloboda okupljanja i udruživanja itd. Drugagrupa osnovnih prava opdnosi se na slobodni status pojedinca zasnovan u intimnoj sferipatrijarhalne i uže porodice. Treća grupa osnovnih prava opdnosi se na saobraćaj privatnihvlasnika u sferi građanskog društva ( jednakost pred zakonom) zaštita privatne svojine. Osnovnaprava garantuju: sfere javnosti i privatnosti: institucije instrumentne publike i osnovu privatneautonomije. Osnovno jezgro iz kojeg se razvija moderni princip građanstva su prirodna prava, učijem su središtu lična ili civilna prava. Drugu generaciju građanskih prava koju su afirimisale ipotvrdile građanske revolucije predstavljaju politička prava građana. Treću generaciju tih pravačine ekonomska i socijalna prava koja su razvijena pod utjecajem radničkog pokreta, kao ikoncepcija socijalne države ili države blagostanja. Nova ili četvrta generacija ljudskih pravauključuje daljni razvoj nekih ranijih individualnih prava ( prava žena) kao i uvođenje nekihpotpuno novih kolektivnih prava poput manjinskih, kulturnih i drugih prava. Najnovija ili petageneracija prava uključuje prava na slobodnu seksualnu preferenciju ( bračna i porodična pravapartnera ), ekološka prava ( prava životinja), prava na eutanaziju i sl. Prema Dejvidu Heldu danas je građanstvo shvaćeno kao puno članstvo u zajednici koja obuhvata pravo da se participaciojmaktivno učestvuje u određivanju uslova zajednice i osiguranju jednakog statusa pojedinaca iligrupa.



Demokratski potencijali CD

CD i demokratija su prirodni saveznici. Demokratske funkcije CD su mnogobrojne.Najznačajnija je ona kojom CD, izgrađujući i podižući nivo demokratske i političke kulture i

razvijajući odgovarajuće demokratske vrijednosti, stvara pretpostavke za demokratskofunkcionisanje institucija državne vlasti. CD predstavlja svojevrsni i najširi konttroloni i socijalnimonitoring i ograničenje u odnosu na način vršenja vlasti od strane države. Mobilizacija CD jedan je od glavnih sredstava za razotkrivanje zloupotreba legitimeta nedemokratskih režima.Drugo značajno obilježje pojma CD je antietatističko značenje. Treća bitna odlika CD je njegovarelativna autonomnsot u odnosu na državu i političku sferu. Četvrto obilježje CD je pluralizam.On ima dva značenja:

• Pluralizam ( diverzitet) je unutrašnje svojstvo CD, odlika po kojoj se civilni životodvija u mnoštvu raznovrsnih oblika i formi ( građanska udruženja i aocijacije,građanske ustanove, građanske inicijative);

• Šire značenje i odnosi se na realno sinhronijsko i dijahornijsko postojanje različitihoblika ili modela CD, kako u odnosu na različita historijska društva,

III DIO

CIVILNO DRUŠTVO I DRŽAVA

Natanak modernog pojma države

Termini CD i država ne samo da nemaju tako dugu historiju nego i nastaju zajedno. Etimologijariječi država pokazuje da je to termin koji je u mnogim evropskim jezicima nastao derivaciojm izlatinske riječi status ( riječ sa mnogo zančenja stajanje, stanje, položaj, način života, ustav,zakon) u smislu određenog, ugovorenog i stabilnog stanja ili poretka. Danas se u političkoj teorijismatra da je rođenje ove riječi jedan od poznih produkata Renesanse, a Ernest Keesirejidecidirano tvrdi da je Makijaveli prvi upotrijebio riječ država u današnjem smislu, tj. u značenjuod javne moći koja djeluje na obje strane kako od vladara, tako i od onih kojima se vlada i kojakonstituiše centralni lokus institucionalizirane moći.

Kako ograničiti političku moć države?

Pojam civilno društvo je korelativan pojmu moderne države, mada je malđi od nje. Pojmovni par

moderna država CD ulazi, kako kaže Norberto Bobio u porodicu velikh dihotomija savremenogsvijeta. Ona nastaje tek sa uspostavljanjem moderne države, u procesima koji su započeli upoznoj Renesansi. Ono što povezuje modernu političku teoriju i antičku političku smisao ipoltičku filozofiju je tema o obimu i granicama poltičke moći države. Stari Grci su znali dapolitička moć ima jedno neobično svojstvo, svojstvo da se širi. Oni koji posjeduju političku moć,uvijek su je željni još više. Tu neprestanu glad ili neutoljivu žeđ za što više i više moći, antičkiGrci su nazvali PLEONEKSIJA. A protiv otrov tom porivu vidjeli su se u umjerenosti koju suoznačavali SOFROSINE. Stari Grci uveli su nekoliko lijekova protiv te boljke:



1. Prvi lijek, poznat još od Soluna u Atini i Likurga u Sparti, bili su dobri ustavi.2. Drugi lijek bio je u razvijanju ustanova i modela neposredne demokratije.3. Treći u stvaranju političkog etosa kojim su se gajile političke vrline, među kojima je

vrlina umjerensoti jedna od najvažnijih.4. Četvrta vrsta lijeka su bile praktične i drakonske mjere, od ostrakizma do tiranicida.

PREMA Loku ideja vladavine prava i pravne države, oslanja se na stare teorije o prirodnimpravima. Monteskje nudi model podjele vlasti na zakonodavnu, sudsku i izvršnu. Najširidruštveni oblik limitiranja vlasti države i kontorle nad njom, predstavljena je ideja i praksa CD.Današnji pojam CD se mnogo razlikuje od klasičnog pojma. U doba eksplozivnog razvojuamedija, izuzetan značaj dobija ona dimenzijas CD koja se naziva javno mnjenje ili javna sfera.Formiranje javnog mnjenja ili javne sfere započeo je sa Gutembergovim izumom štamparstva,širenjem knjiga i pojavom novina.

Dihotomna paradigma država / CD

Distinkcija CD / država ulazi u krug velikih dihotomija savremene društvene i političke teorije.Oznaku velike dihotomije uveo je talijanski sociolog politike Norberto Bobio za one teorijske

podjele koje ispunjavaju sljdeća četiri uslova:

- Da dijele svijet ili neki teorijski prostor na dvije sfere koje su zajedno iscrpne i obuhvatneda pokriju svaki elemenat tog svijeta.

- Da su za oznaku podjele dovoljna dva pojma, pa je distinkcija dihotomna i nema mjestaza treću dimenziju podjele;

- Da su pojmovi međusobno i uzajamno isključivi u smislu da bilo koji elemenat pokrivenprvim terminom ne može istovremeno biti pokriven i drugim;

- Da je tako uspostavljena podjela ne samo sveobuhvatna, nego i dominantna u odnosu nadruge podjele u toj sferi;

Sličan status i ulogu velikih dihotomija imaju u društvenoj i političkoj teoriji dihotomni parovi:

poredak, pokret, stabilnost, promjena, saradnja, konflikt. Razvoj države ograničava i smanjujeprostor za CD, kao i obrnuto, da razvoj CD umanjuje prostor i potrebu za državom. Moguće je dase sa razvojem države povećava i prostor za CD, kao i suprotna pojava, da se sa usponom CDrazvija i država.

Rezime o eksplanatornim i evaluativnim kapacitetima paradigme CD / država

Kada je riječ o eksplanatornima kapacitetima dihotomije CD/ država, u njihovim međusobnimodnosima moguće su sljedeće 4 relacije:

1. Relativno jako CD, zasnovano na ekonomiji slobodnog tržišta, i uz minimalnu ulogudržave, u ulozi noćnog čuvara.

2. Potpuna dominacija države uz slabo ili ugušeno CD;3. Razvijena država, uz relativno razvijeno CD;4. Slabo CD uz slabu i konfuznu državu

Drugi krug zaključaka odnosi se na evaluativne mogućnosti:

1. Da se državi da isključivo negativna, a društvu predominantno pozitivna vrijednost;



2. Da se CD shvaćenom kao carstvu individualnih sloboda, također da predominatnapozitivna vrijednost, a da se na državu gleda kao na neutralnog čuvara pravila igre ili kaona nužno zlo.

3. da se državi da pozitivna, a CD negativna karakteristika4. da se CD i državi da pozitivno vrijednosno značenje

i treći krug zaključaka odnosi se na metodološki pristup definisanju:1. definisanje svakog termina u dihotomnom paru odvojeno jedno od drugog;2. definisanje jednog termina, pa u odnosu na njega, određenje drugog tj. slabog i zavisnog

termina;3. zajedničko i istovremeno definisanje oba termina u njihovoj dihotomnoj relaciji

CD i kriza savremene države

Rasprave o odnosu društva i države rasplamsavaju se uvijek kada dođe do ozbiljnih kriza države.A do takvih kriza je dolazilo, onda kada su:

- očekivanja i mogućnosti društva znatno premašili sposobnosti postojećih institucija

države i politike da na adekvatan način odgovore zahtjevima svojih građana;- ili kad su pretenzije države da sebi podčini društvo dovodile do erozije legitimnostipostojećih državnih institucija.

Razbuktava se i diskusija o CD i političke države. To su situacije u kojima:

- društveno polje u toj mjeri bogatije od političkog da postojeće institucije države, koje bipo definiciji trebalo da budu dovoljno politički reprezentativne, jednostavno to više nisu;

- ili kada autorima država mnoge svoje funkcije vrši na rigidan ili represivan način i timeizaziva opravdano nezadovoljstvo i otpor svojih građana.

Kriza savremene države postala je jako uočljiva od kraja 60 –tih godina na Zapadu i Istoku.Država blagostanja na Zapadu postala je predmetom ozbiljnih kritika. Na drugoj strani, modeldržave na Istoku kumulirao je u posljednim decenijama toliko slabosti da je pad etatističkog tipaorganizacije društva dobio oblike kraha i katastrofe. Najprije na Zapadu je došlo do oživljavanjateorijskog interesa za temu o CD, što se ogledalo na dva načina:

a) pojavom novih društvenih pokreta, koji su svoj vrhunac doživjeli krajem 60 - - tih i u 70 –tim godinama, a kojisu nastali i kao odgovor na sve jače pretenzije države da, kako kažeHabermas kolonizira svijet života, odnosno da pod svoju kontrolu stavi CD;

b) zamorom i preopterećenošću države blagostanja koja počinje da trpi sve veće kritike i sateorijske desnice.

I na Istoku se mogu izdvojiti 2 najvažnija reda uzroka:

a) jedan red uzroka može se smatrati svi pokušaji demokratizacije tzv. Socijalističkih

društava, koji su podsticaje imali iz društva, a ne reforme koje su dolazile od vrhasocijalističke države, koje su za cilj imale očuvanje postojećeg poretka vlasti iamortizaciju društvenih pritisaka iz osnove društva.

b) Drugi red uzroka vezan je za iskušenja prvih koraka pluralističke demokratije u post – socijalističkim društvima.

Država je najbolji čuvar društva i socijalizma u njemu.



IV DIO

DEMOKRATIJA I CDOTVORENO I RIZIČNO DRUŠTVO

IV OTVORENO I RIZIČNO DRUŠTVO

1. O otvorenom društvuPojam otvorenog društva je jedan od sociološko – filozofskih koncepata koji je u posljednje dvije

dekade 20. vijeka na izrazit način prisutan kako u društvenoj teoriji tako i u praktičkim strategijamapromjene u post – socijalističkim društvima. Civilno društvo je po svom suštinskom određenju otvoreno

društvo. Koncept otvorenog društva ima ulogu neke vrste sestrinskog pojma u odnosu na ideju civilnogdruštva. Istina, ideja otvorenog društva je u odnosu na koncept civilnog društva vrlo nova i nastale je utridesetim i čestdesetim godinama 20. vijeka. Dva su autora posebno značajna za uvođenje pojmaotvorenog društva u riječnik savremene teorije – Anri Bergson i Karl Poper.

Termin otvoreno društvo prvi je u širu upotrebu uveo francuski filozof Anri Bergson u knjizi „Dva izvoramorala i religije“. Bergson razlikuje dvije osnovne strukture društva koje naziva otvorenim društvom. Zanjega je otvoreno društvo ono koje je otrgnuto iz ruku prirode. Po Bergsonu, zatvoreno društvo jetradicionalističko, hijerarhizovano, socijalno nepokretno i autokratsko društvo. Otvoreno društvo je ono ukome preovladavaju socijalne mobilnosti, postoje sve vrste društvenim i ljudskih komunikacija, nemailuzija o savršenosti institucija i ideja, društvo tolerancije i slobode kretanja ljudi i ideja.

U osnovi Bergsonovog razlikovanja zatvorenog i otvorenog društva je komparacija dva tipa društva:korporativnog feudalnog društva i liberalnog buržoaskog društva.

Ideja i pojam otvorenog društva dobiva punu afirmaciju tek sa djelom Karl Popera „Otvoreno društvo injegovi neprijatelji“. Nakon Popera koncept otvorenog društva doživljava svoju punu teorijskulegitimaciju i ulazi u širu upotrebu. Poper suprostavlja ideje otvorenog i zatvorenog društva na jednomširem filozofskom planu. On nudi racionalnu distinkciju između otvorenog i zatvorenog društva, ali sastanovišta preovladavanja svake vrste tribalizma, kao i sa stanovišta oslabađanja čovjekovih kritičkihmoći.

Poper nalazi protivnike liberalnih i demokratskih ideja. Poper je racionalista koji ne prihvata stanovištenemoći razuma da se izgradi demokratsko i slobodno, otvoreno društvo. Za njega je otvoreno društvoantipod svakom kolektivističkom, tribalom, hijerarhizovanom i autoritativnom modelu zatvorenogdruštva. Otvoreno društvo je tip neorganske društvene zajednice u kojoj vlada načelo racionalneodgovornosti za lične odluke. To je tip apstraktnog društva koje funkcioniše na principima individualizmai opštih odnosa razmjene.



Suprostavljajući se zatvorenom društvu ideju otvorenog društva, poper kritikuje one vrste društvenefilozofije, i na njima zatvorene političke projekte, kojima se rasprostiru predrasude o nemogućnostidemokratskih reformi. Pod geslom „Budućnost zavisi od nas, a mi ne zavisimo ni od koje istorijskenužnosti“, Poper analizira demokratska načela i odbacije one tipove filozofije koje naziva istoricizmom ipo kojima je ovaj „ili onaj oblik totalitarizma naizbježan“ a „demokratijs, da bi mogla de se bori protiv

totalitarizma, ponuđena je da kopira njegove metode i tako sama postane totalitarna“.

Za svako društvo od ključnog je značaja utvrditi u kojoj mjeri ima odlike otvorenog društva, a koliko pakpostoje ili jačaju neke karakteristike i trendovi koji odlikuju zatvoreno društvo.

Otvorenost se iskazuje kao mogućnost da se slobodno izraze različiti interesi pojedinaca i društvenihgrupa. Pluralizam interesa je socijalna osnova otvorenog društva.

Druga bitna karakteristika otvorenog društva je vezana za stanje individualnih prava i sloboda. Društvokoje ograničava ili guši ljudska prava i slobode nije otvoreno.

Treća karakteristika otvorenog društva je sloboda kretanja ljudi i ideja, otvorenost prema okruženju i

svijetu. Ksenofobično društvo gaji mržnju prema drugima, društvo koje je neracionalizovano inetolerantno ne može pripadati otvorenom društvu.

Osnovna razlika između otvorenog i zatvorenog društva, kako je Poper vidi, je u sljedećem: U odnosu nazatvoreno društvo koje je kolektivističko, otvoreno društvo je ono u kojem je pojedinac suočen sa ličnimodlukama. To je društvo koje umjesto na logici tribalizma počiva na ideji humanizma. Za razliku odzatvorenog društva koje je zasnovano na kolektivističkoj tradiciji, otvoreno društvo je zasnovano nanečelima razumne odgovornosti za lične odluke. Otvoreno društvo ne pripada tipu organske zajednice ukojoj su društveni statusi i uloge nezamjenjivi, a klase ili kaste nepovredive, već modelu „apstraktnogdruštva“ koje počiva na novom individualizmu i funkcioniše kroz apstraktne odnose razmjene ilikoperacije. Humanizam i univerzalizam predstavljaju nove vrijednosti otvorenog društva.

Koncept otvorenog društva je jedan od ključnih dimenzija postojanja CD i jedan od najvažnijihkarakteristika socijalnog okvira modernih demokratskih institucija. Sa tog stanovišta možemo da kažemoda je idejom otvorenog društva razvoj Moderne, započet projektom Prosvjetiteljstva, doživio svojvrhunac.

Ideja otvorenog društva je po Poperu plud žudnje ljudi da sebe i svoj duh oslobode tutorstva autoriteta ipredrasuda.

Poperove ideje su značajne za razumijevanje onoga što se desilo i što se dešava na prostorima drugeJugoslavije. Mora se uzeti u obzir da njegovo upozorenje da nas ideja novog kolektivizma i stare

tribalističke logike drže zakovanim u okovima zatvorenog društva, društva zasnovanog na idejiorganske zajednice, čija je danas osnova u slučaju svih bivših jugoslovenskih zajednica isključivonacija. Da bi paradoks bio veći, zaustavljanje ekonomske i kulturne razmjene sa susjedima i svijetom,uzrokovano ratom i sankcijama međunarodne zajednice, gurnulo je treću Jugoslaviju još dalje od modelaotvorenog društva i ubrzalo rastuću spiralu formiranja zatvorenog društva.

Ideja otvorenog društva, kao i civilnog, ima dvostruku funkciju:



a. Kritičko – eksplanatornu ib. Normativno – mobilizatorsku

2. Kompleksno i rizično društvo.Savremeni koncept civilnog društva, ima nekoliko zajedničkih bitnih elemenata.

a) Prvo, model savremenog demokratskog društva podrazumijeva da je to otvoreno društvo.b) Drugo, savremeno društvo djeluje složeno, kompleksno društvo.c) I treće. Savremeno društvo kasne moderne ili poznog kapitalizma je rizično društvo.

Moderno demokratsko društvo je kompleksno društvo, u kojem je autonomna pozicija nekih segmenataconditio sine qua non za uspješno funkcionisanje društvene zajednice.

Kompleksnost je posljedica dva rada činilaca:

1. Prvi red tiče se kvantitativnog i teritorijalnog uvećanja modernih društava i političkih zajednica,odnosno država, koje su i po obimu i po broju stanovnika mnogo veće od, primjer, natičkog

polisa.2. Usložnjavanje društvenog živpta i društvenih funkcija.

Među savremenim teoretičarima značajan je Niklas Luman koji objašnjava i brani ideju socijalne,odnosno društvene kompleksnosti. On smatra da je društvena evolucija najprije prošla kroz fazusegmentarne diferencijacije, zatim kroz fazu diferencijacije putem stratifikacije, da bi u modernomsvijetu nastupila treća faza funkcionalne diferencijacije koja je nastala kao rezultat porasta različitihpodsistema u svakom društvenom sistemu.

U središu razumijevanja ideje o kompleksnom društvu je stav da podsistemi (ekonomski, politički,naučni, kulturni i dr) razvijaju mnogo specifičnije uloge nego što su postojale u sistemu iz kojeg su tipodsistemi izvorno diferencirali. Smisao diferencijacije i novih specifičnih uloga je po Danielu Zolu u

kreiranju novih organizacionih struktura i sopstvenom oblikovanju po kriterijumu „funkcionalnog koda“koji otvara put ka autonomnoj specijalizaciji svake te oblasti.

Neophodno je uočiti da se teorija kompleksnosti dodiruje i presjeca u dvjema tačkama sa teorijom CD:

a. U dijagnozi o realnoj empirijskoj kompeksnosti savrenenih društava (interesnoj i socijalnoj) ib. U ocjeni o posebnoj logci koja važi sa određenja, autonomns područja društvenog života.

Za razliku od starih društava moderna kompleksna društva su mnogo transparentnija. Njihova jeorganizacija složena, a putevi da građani ubace svoje ideje, zahtjeve i interese u javni prostor i političkopolje, su vrlo zamršeni i neprohodni.

I dok je moderna egzistencija povezana sa industrijskim društvom, nova ili refleksivna moderna jesuštinski povezana sa rizičnim društvom, kako ga naziva Urlih Bek, odnosno sa post-tradicionalnimdruštvom kako ga imenije A. Gidens.

Otvoreno društvo je po definiciji društvo rizika ili rizično društvo u smislu da članovi društva kaoindividue, odnosno građani, preuzimaju rizik i odgovornosti za svoje djelovanje.



Rrlih Bek pod rizičnim društvom podrazumijeva nešto drugo. Prizino društvo je po njeu društvo na višemstupnju modernosti kada je društvena produkcija bogastva sistematski praćena društvenom produkcijomrizika. Dok je u klasičnom industrijskom društvu logika proizvodnje dominirala nad logikomproizvodnje rizika, u rizičnom društvu ovaj odnos je obrnut: logika proizvodnje rizika dominira nadlogikom proizvodnje bogastva.

U Marksovom i Veberovom konceptu klasičnog industrijskog društva ili klasnog društva okretao se okodvije centralne ose: kako da se proizvede što više društvenog bogastva, na jednoj strani, i kako tobogastvo da se distribuira na drugoj strani.

Rana modernizacija je rastočila strukturu feudalnog društva stvaranjem industrijskog društva. Industrijskodruštvo je jedan tip društva sa ugrađenim mehanizmima intenzivnih promjena. U tom smisluindustrijsko društvo je otvoreno društvo za razvoj i promjene. Neki kažu da je industrijsko društvo – revolucionarno društvo.

Beck: „Sve bitno u industrijskom društvu se mjenja – porodica, profesija, fabrike, klase, radna snaga,nauka – ali istovremeno sve ove stvari u principu postaju iste, ne mjenjaju se. Poslje svake industrijskerevolucije ono što ostaje i preživljava je industrijsko društvo, koje je samo malo više industrijsko".

Glavna poenta Bekove analize je ocjena da je u razvoju indistrijskog društva nastupila jedna vrstapreloma kada se iz kontura klasičnog industrijskog društva rađa nova forma industrijskog društva kojeon naziva rizično društvo. Period pojave rizičnog društva Bek situira u kontekst onog što imenijeterminom refleksivna modernizacija. Taj moment nastupa onda kada globalni utjecaj modernosti dolazi usuprotnost sa ograničenjima i rigidnostima u projektu samog industrijskog društva. On pravi razliku iizmeđu klasične i refleksivne modernizacije. Refleksivna modernizacija označava da se skepticizamproširuje do osnova, a hazardi naučnog rada i nauke su s toga generalizovani i demistifikovani.

Modernizacija postaje refleksivna onda kada samu sebe počne da preispituje. Pojam refleksivne

modernizacije podrazumijeva i samokritiku modernizacije.

Industrijsko društvo je ambivalentno u odnosu na modernizacijski proces. Ono je, s jedne strane,personifikacija modernizacije i društvena osnova za aranžmane i forme parlamentarne demokracije. Sdruge strane, industrijsko društvo je u svom konceptu polu – moderno društvo i to u smislu da su u njegaugrađeni protiv – moderni elementi.bek kaže za te elemente da su oni konstrukt i produkt same

industrijske epohe. Čini se da je njegov ključni argument za ovu tezu da se univerzalni princip modernostikao i ekskluzivna struktura njegovih institucija, takvi da se u njima mogu realizovati samo na parcijalnoj

sektorskoj i selektivnoj osnovi.

Sličnu ideju je iznjeo i Klaus Ofe u knizi „Protivurečnosti države blagostanja“. On je u toj knjizi tvdio da

sistematski, kumulativno, i ireverzibilno proizvodi socijalne fenomene i strukturne elemente koji sufunkcionalno irelevantni i koji nemaju vrijednost za kontinuitet kapitalističkog razvoja“.

Početak refleksivne modernizacije Bek vezuje za moment kada se temelji nekih komponentitradicionalizma počnu da se krune i dezintegrišu.

U procesu modernizacije oslobađa se sve više destruktivnih i razularenih proizvodnih snaga predkojima ljudska mašta ostaje nama.



Bek ukazuje da je koncept rizika direktno vezan sa konceptom refleksivne modernizacije. „Rizik se može

definisati kao sistematski način bavljenja opasnostima i nesigurnostima uzrokovanim i uvedenim samom

modernizacijom“. Rizici, kao suprotna strana opasnostima, su posljedice koje se odnose na preteće snagemodernizacije i njihovu globalizaciju nezavisnosti. Oni su politički refleksivni.

Oslanjajući se na Bekove analize, mogu se pokazati sljedeće razlike:

PRVO, Raniji rizici su bili lični i pogađali su manje grupe ljudi. Rizici u rizičnom društvu postajudruštveni i opšti.

DRUGO, Rizici starog tipa su po pravilu bili lokalni i ugrožavali su mikro nivo društvenog života.Savremeni rizici su globalni, makro – rizici.

TREĆE, rizici u pred – rižičnom društvu su bili kratkotrajni i prolazni. Rizici u rizičnom društvu sudugotrajni i ne mogu se otklonuti generacijama.

ČETVRTO, nekadašnji rizicu su po pravilu bili vidljivi i lako uočljivi, novi rizici su po pravilu teško

vidljivi ili nevidljivi.

PETO, Rizici starog tipa su po pravilu cjeloviti i pojedinačni, odjednom i u cjelini se razlikuju njihiviefekti. Novi rizici su kumulativni a njihovi efekti se ispoljavaju na disperzan i fragmentiran način.

ŠESTO, Ranije je bilo lakše predvidjeti rizike, a svakako je laške izračunati prednosti i loše stranepoduzetih rizika. Sa rastučim kapacitetima tehničkih opcija raste i nekalkulabilnost njihovih rizika iposljedica.

SEDMO, posljedice ranije poduzimanih rizika po pravilu su mogle da budu sanirane i otklonjene. Rizicirizičnog društva su vrlo često po svojoj prirodi sa ireverzibilnim posljedicama.

OSMO, raniji su rizici često bili stvar opcija i različito motivisanih izbora. Današnji su rizici sistematski istrukturno intenzivirani razvojem destruktivnih proizvodnih snaga.

DEVETO, u ranijim periodima riječ rizika je imala notu hrabrosti i avanture. Njeno današnje značenje jeizmjenjeno i u krajnjoj liniji redukovano na destrukciju i samodestrukciju čitavog života na Zemlji.

Urlih Bek svoju koncepciju rizičnog društva razvija u teorijskoj diskusiji u kojoj centralne argumentepostavlja u obliku pet ključnih teza:

1. Rizici kakvi se produkuju u kasnoj modernosti razlikuju bitno od bogastva. Pod rizikompodrazumijevamo radioaktivnost koja kompletno ugrožava buduće ljudske sposobnosti ali istotako i polutante u vazduhu, vodi, hrani. Proizvođenje sistematskih, a često i ireverzibilnih

povreda, generalno nevidljivih, bazirano je na kauzalnoj interpretaciji i otuda inicijalno samopostoji u terminima znanja o tome. Otud mogu biti izmjenjeni, uveličani, dramatizovani iliminimalizirani u okviru znanja, i u tom stepenu su naručito otvoreni za socijalno određenje ikonstrukciju.

2. Neki ljudi su više pogođeni od drugih u distribuciji i rastu rizika tj stvaranju se društvene

pozicije rizika. Rizici modernizacije pogađaju i one koji ih proizvode ili profitiraju od njih. One



to uočio Benžamen Konstan antički model demokratije je obezbjeđivao pozitivnu slobodu za razliku odmodernih država u kojima je negativna sloboda dobila primat.

Od Američke revolucije preovladavao je koncept liberalne predstavničke demokratije. Dejms Medison jebio poznat kao izraziti kritičar koncepta neposredne demokratije. Po njemu, čiste neposredne demokratijeu malim državama su uvijek netolerantne, nepravedne i nestabilne. Njegova pozicija, kao i pozicijaameričkog ustava, označava pomak tržišta sa klasičnih republikanskih ideja o civilnoj vrlini i javnomprostoru – res publica, ka minimalnoj i reprezentativnoj državi.

Džeremi Bentam će teorijski podržati reprezentativnu državu kao referentni okvir za CD i takmičenjeindividualnih interesa. Za njega politički pluralizam sa slobodnim izborima i kapitalistička ekonomija saslobodnim tržištem imaju ključnu vrijednost za reprezentativnu demokratiju.

Džejms Mil će utvrditi da je reprezentativna demokratija veliko otkriće modernog vremena kojaomogučava da se pronađu riješenja za sve teškoće.

Civilno društvo je nužan ali ne i dovoljan uslov za demojratiju.

Robert Dal smatra da političke partije i demokratski izbori nisu dovoljni da sami obezbjede neophodnuravnotežu u demokratskim državama. Mnoštvo različitih društvenih grupa i organizacija su neophodni dabi se ograničila mogućnost permanentne dominacije samo jedne grupe. Za razliku od elitističko – plebiscitarnih oblika demokratije, plutalistička demokratija uključuje permanentno prisustvo civilnogdruštva. Demokratija se, dakle, na završava samo na izborima, nego podrazumijeva aktivnu ulogugrađana u CD, koje je sposobno da provjerava državu i da brani autonomiju demokratskih institucija odprevelike intervencije države i politike.

Dejvid Bičem sumira različite antitetičke varijacije obrazaca demokratije koje figuriraju u teorijskimdiskursima posljednjih decenija:

- Demokratija kao deskriptivni ili perspektivni koncept;- Dekokratija kao institucionalna procedura ili kao normativni ideal;- Direktan versus reprezentativna demokratija;- Elitistička versus participatorna demokratija,- Liberalna versus neliberalna demokratija;- Deliberativna vs. Mas – demokratija;- Politička vs. Socijalna demokratija;- Većinska vs. Koncesualna;- Demokratija kao individualno pravo - Kolektivno dobro;- Demokratija kao realizacija jednakosti ili kao pregovaranje o rizicima.

Asocijativna demokratija

Glavna vrijednost asocijativne demokratije su individualne slobode, društvena pravda i političkaparticipacija građana. Predstavnici ove pozicije Hirst, Koen, Rodžers smatraju da se asocijativni obzaracdemokratije razlikuje od neo – liberalnog vjerovanja u tržište, kao i od socijal – demokratskogpovjerenja u državu blagostanja. Dakle, asocijativna demokratija se ne oslanja na tržište a ni na državu.Ona insistira na decentralizaciji moći države, prebacivanju mnogih postojećih državnih funkcija naneposredne organe građana i proširivanju demokratije na nepolitičke sfere. Asocijativna demokratija se



oslanja na rane liberalne ideje kao i neke izvore socijalističke ideje. Ovaj obrazac demokratije stavljatržište na civilno društvo kao na jednog ključnog aktera u demokratskim procesima i centralnuinstituciju vladavine.asocijativna demokratija nastoji da prevaziđe podjelu na ljevicu i desnicu, branećiindividualnu i manjinsku slobodu i podržavajući veću društvenu jednakost.

Predstavnici asocijativne demokratije su kritični kako u odnosu na iskustvo realnog socijalizma tako i uodnosu na stanje u zapadnim demokratijama ocjenjujući da su liberalne demokratije i njihove socijal – demokratske alternacije pokazale nesposobnost da zaštite slobodu i društvenu autonomiju. .

Hirstov glavni argument protiv deliberalne demokratije sastoji se u ocjeni da tzv zajednice u koje nas gurasudbina – communities of fate-, kao što su rasne, etničke, religijske, ne mogu putem politike individualnihprava da izbjegnu opresiju reprezentativne većinske demokratije. Asocijativna demokratija je jedna vrstasinteze realne demokratije i društvene demokratije.njena strategija nije usmjerena na osvajanje vlasti naizborima i implementacija u praksi putem zakonskog nadmetanja, već se mora izgrađivati iz osnovedruštva, putem mnoštva dobrovoljnih inicjativa.

Deliberativna demokratija

Deliberativna demokratija polazi od stava da se demokratski ideal sastoji iz dva osnovna elementa:prvi je jednak distribuciji moći u donošenju kolektivnih odluka, i drugi jednaka participacija ukolektivnom rasuđivanju. Dakle, ono što razlikuje koncept deliberativne demokratije od drugihdemokratskih obrazaca je stav da demokratija ne zahtjeva samo jednakost u glasanju, već isto tako jednaku i efektivnu mogućnost učestvovanja u procesu kolektivnog rasuđivanja o ključnim pitanjimapolitičke zajednice. Jedan od najpoznatijih zastupnika ove teorije je Jirgen Habermas. Modeldeliberativne demokratije on smješta unutar trougla koji čine država, tržište i civilno društvo. Po njemu,moderna društva se diferenciraju s obzirom na tri različita medijuma koordinacije centrirana na

institucije države; novac je glavni mediji tržišta; solidarnost je najvažniji medijum koordinacije CD.Dakle, integrativna i pokretačka snaga – driving force – države je moć, tržišta novac a civilnog društva

– solidarnost.

Po Habermasu, sva politička i društvena pitanja pojavljuju se u kontekstu moći i konflikta te demokratskeinstitucije i procedure treba da strukturiraju donošenje odluka na način na koji blokira utjecaj moći inovca (bogastva) na odlučivanje. Jedini preostali resurs koji može da natjera učesnike da ubjede jedandrugog i dođu do odluke je utjecaj komunikacije (communicative influence). Pojam uticaj (influence) jenajširi i najopštiji medijum društvene razmjene. On se sastoji u sposobnosti da se dođe do željene odlukedrugih bez direktne ponude vrjednosne razmjene (quid pro qou), uz podsticaj ili pretnju štetnimposljedicama. Sljedeća je kategorija komunikacije, koja se sastojiu raspravljanju, osporavanju,dokazivanju, simbolizaciji i pregovaranju. Najzad, deliberativni proces je specifičan komunikacijskiproces u kojem se daju i uzimaju u obzir razlozi , razmjenjuju dokazi za i protiv, dobiva razumijevanje ipoštivanje drugih i za poziciju protivničke strane, bez obzira da li se sa njom slažemo ili ne.

Po Habermasu postoje tri svijeta kroz koja se razlikujemo:

1. Svijet empirijskih uslova, o kojima su moguća faktualna stanovišta i iskazi;2. Svijet društvenih pravila o kojima su moguća normativna stanovišta; i



3. Svijet unutrašnjih osjećaja, želja i misli o kojima su moguća ekspresivna stanovišta i iskazi.Tri glavna ishoda deliberativne demokratije su:

1. Saglasnost o proceduri koja dozvoljava fer i ravnopravno pregovaranje i kompromis, kaopromišljenjo (deliberativno) traganje za konzensusom;

2. Priznavanje drugih i poštivanje njihovih argumenata, čak i u slučaju nepremostivog moralnogneslaganja; i

3. Konzensus, kada se očigledno pokaže da, uprkos ponašanjima i obrazloženjima, razvojzajedničkog ili bar koincidirajućeg interesa nije moguć.

Koncept deliberativne demokratije se razlikuje od preovladavajuće liberalno – reprezentativnepluralističke u nekoliko tačaka.

6. Prvo, na demokratsku proceduru se ne gleda samo kao na neutralan okvir za miroljubivopregovaranje o konfliktnim interesima, već i procedura ima uticajan i substantivan značaj uprocesu političkog odlučivanja.

7. Drugo, deliberativna demokratija nudi mogućnost riješavanja i pitanja koja sadrže moralne

dileme i konflikte.8. Treće, deliberativna demokratija je radikalno egalitarna u smislu da rasuđivanje i briga oključnim društvenim pitanjima ne može da bude ograničena samo na političke predstavnike,sudije, medije, eksperte već mora da nadahne i prožima čitavo društvo, strukturirano tako daosigurava trajan proces formiranja javnom mišljenja i rasuđivanja.

NEPRIJATELJI DEMOKRATIJE I CIVILNOG DRUŠTVA

Civilno društvo i ugrožavanje demokratije

Sajmon Čembers upozorava da „veliki dio savremene teorije, međutim, propušta da vidi opasnosti kojeCD može da postavi demokratiji“. Slićno kaže i Majkl Foli i Bob Edvards: „Ako je CD dovoljnobezbjedan mostobran upotrebljavan da bi se pomrsili računi tiranskim režimima, šta sprečava da budeupotrebljeno za podkopavanje demokratskih vlada?“.

CD se u praksi pokazuje kao rodno mjesto mnogih građanskih inicjativa koje su motivisane visokimstepenom netolerancije, nepovjerenja, ksenofobije, mržnje i spremnosti na upotrebu nasilja. SajmonČembers takvu situaciju naziva „rđavo civilno društvo“ (bad civil society).

Kit Vitington trvdi da „CD može za demokratske institucije da predstavlja pretnju, koliko i podršku“.Dobro uređen i uspješan demokratski poredak na zavisi samo od društvenih odnosa koji se uspostavljaju uCD, nego i od ustavnog aranžmana i djelovanja političkih i pravnih institucija. Demokracija u cilju svogvaljanog funkcionisanja zahtjeva nešto više od CD. Ona također zahtjeva valjan ustavni poredak u ciljustrukturisanja i integracije društvenih i političkih institucija. Nivo političke institucionalizacije je važanparametar za procjenu razvijenosti i stabilnosti jednog demokratskog poretka. Građanske inicjative,udruženja građana, društveni pokreti, sindikati i druge organizacije, ustanove i djelatnosti civilnog društvapozitivno doprinose vitalnosti demokratskog političkog sistema. Taj doprinos se sastoji u uspostavljanjuodnosa uzajamnosti i povjerenja, zainteresiranosti za pitanja od zajedničkog i opšteg interesa, podizanjunivoa tolerancije, jednom riječju – u formiranju demokratske političke kulture.



Pod izvjesnim okolnostima, aktivno i snažno CD ne mora da ima korisne učinke. Naprotiv, može svojommasovnom podrškom da pomogne urušavanju demokratije.

Jedan od postulata demokratske političke teorije glasi da je diverzifikovano CD najbolji čuvardemokratije.

Odgovor na savremeni komunitarizam je nešto kompleksni od liberalizma. Majkl Walzer istiće da sviakteri su motivisani da uđu u civilno polje društva, a za to su motivisani: interesima ili uvjerenjima ilikulturnim i religijskim identitetima. Neki od tih aktera teže za bogastvom; neki žele moć; drugi spasenje;neki imaju cilj da unaprijede neka specifična dobra i slićno. Kako Volcer kaže: „ civilno društvo je uistinuškola civilnosti, to jest kompetitivne koegzistencije i tolerancije. Naravno, ono je istovremeno školaneprijateljstava i fanatičnosti“. Zbog toga on naglašava potrebu „prijateljske države“, koja u uslovimainperfektnog CD ima ulogu regulacije, distribucija a ponekad i intervencije. Po Volcerovom mišljenjusamo u idealnoj projekciji CD je polje slobodnog izbora, zajedništva i participacije.

Neprijatelji civilnog društva

Najpoznatiji neprijatelj CD je despotizam. Od Monteskjea i Tokvila znamo da je despotizam usavremenim vremenima bio i ostao najveći protivnik CD. Despotizam nastoji da uguši CD u korijenu isvim mogućim sredstvima.

Sljedeći veliki neprijatelj CD je rat . Rat je po CD još opasniji od despotizma, mada je najčešće povezansa njim. Već objava rata i uvođenje vanrednog stanja označava ukidanje ili suspenziva svih civilnihgrađanskih prava. umjesto civilnog, društvo postaje ratničko.

Zatvoreno društvo je naredni veliki neprijatelj CD. Zatvoreno društvo je ne samo nepovoljan nego i teškoprihvatljiv okvir za CD. Zatvoreno društvo je neprijatelj CD, kao što za druge strane civilno društvootvara i razara tradicionalno zatvorena društva.

Siromaštvo je naredni veliki neprijatelj CD. Najopsanije po CD je ono siromaštvo kome doprinosi samadržava. Siromaštvo velikih razmjera ubija javni duh, drastično smanjuje uslove za bilo kakav kolektivnicivilni angažman, i prosto primorava većinu stanovništva da birnu kako će bukvalno da prežive.

Postoji jedna vrsta ofanzivnog nacionalizma koji ozbiljno ugrožava CD. Riječ je o etno – nacionalizmu,koji se sa novim poletom javlja u istočno – evropskim državama u toku tzv. tranzicionih promjena, a koji je dobio posebno militantne i violentne oblike na prostorima druge Jugoslavije. Etno – nacionalizam je

krajnje isključiv i netolerantan. Njegova je glavna težnja stvaranje etnički čiste i homogene nacionalnedržave, što nije nimalo povoljno tlo za nastanak i razvoj CD. Etnička eskluzivnost koja je čak povezanasa socijalnom homogenošću može da vodi u nastanak neciviliziranosti u društvu. Nastanak etno – nacionalizma je rezultat dvostrukog dejstva: etno – nacionalne orjentacije političkih elita i podrške kojupripadnici pojednih etničkih grupa daju svojim elitama.

Sljedeći veliki protivnik CD je korupcija. Korupcija kvari svako društvo a civilno pogotovu. Nastanakkorupcije velikog obima je uvijek podpomognut od strane države i politike. Svaki autoritarni politički



poredak ide na ruku i podspješuje korupciju. Korupcija se hrani slabostima autoritarne vladavine, aodsustvo norni CD je klima koja pogoduje njenom razvoju. Društva sa visokim nivoom korupcije subolesna društva.

Naredni značajan protiovnik CD ima dva različita i međusobno suprostavljena vida. Na jednoj strani jekolektivizam ideološke i svake druge vrste koji vrši opresiju nad ličnostima građana nastojeći da stvoriod društva jedan tip organske zajednice u kojoj malo mjesta ima za individualne interese, slobode iosobenosti. Na drugoj strani je ekstermni individualizam koji dovodi do fragmentacije i automatizacijeCD i povlačenja civilne energije građana u privatnu sferu. To je situacija u kojoj u CD vlada nečelo: „dasvako pametan brine svoju brigu“, a najgorima ostaje da brinu opštu brigu svih.

Džon Hal navodi još tri neprijatelja CD. Jedan je sadržan u poznom razvoju kapitalizma i može seoznačiti kao koncentracija državne moći, kojoj se masivna ekonomska i politička moć stavlja u rukedržave. Drugi je u različitim divergentnim kulturnim tradicijama i kulturama kojima je ideja CDdaleka ili teško prihvatljiva zbog kastinskih podjela ili religijskih uvjerenja. Treći je u razvojurepublikanskih civilnih vrlina kojima se uspostavlja primat kolektivnog nad individualnim i grupnim

interesima.Džon Kin: necivilizovanost je bila i ostala stalni neprijatelj CD.

Civilno i necivilno društvo

CD kreiraju građani i njihove autonomne asocijacije. Ono predstavlja zagarantovana individualna prava istandarde civiliziranosti u društvenom ponašanju i komunikaciji. CD na svoj neposredan način doprinosistavaranju povoljnih uslova za političku slobodu i demokratiju.

Unutar CD postoje i djeluju asocijacije koje nisu neprijateljski raspoložene ni prema slobodi ni premaautonomiji, ne prema demokratiji i toleranciji. Unutar CD postoje institucije i aktivnosti koje uništavaju

civilnost i koje se neprijateljski odnose prema svemu što određujemo kao pozitivne civilne vrijednosti.

Sve militarne i paramilitarne organizacije su isključene iz pojma CD jer prihvataju vojne principeorganizovanja i metode djelovanja koje su suprotne CD. Sve tajne organizacije su isključive iz polja CD jer je za Cd bitna javnost.

Edvard Šils pod civilnošću podrazumijeva brigu za interese cijelog društva i stanje za zajedničko dobro.

Od vremena kada je Erazmo Roterdamski prvi uveo pojam CD, započeo je dugi proces civilizovanja okojem je govorio Norberto Elijas: „Putovanje ka civilizacijiposmatra se kao spora ali istrajna eleminacijanasilja iz ljudskih odnosa“.problem je međutim što nasilje nije eleminisano nego u našoj epohi dobijazastrašujuće razmjere.

Džon Kin smatra da „sve poznate oblike civilnog društva muče engogeni izvori neciviliziranosti “ u tojmjeri da je to prosto hronično svojstvo CD. Visokorazvijeno društvo može da ima i obično sadrži u sebinasilne tendencije.

civilno drustvo , fpn sarajevo, skripta

Documents