cilesia e ajrit ne shqiperi - ies.al · ndotja e ajrit eshte prania e substancave ne atmosfere, te...
TRANSCRIPT
Ajri eshte nje perzjerje gazesh qe perbejne atmosferen e
tokes, apo shtresen mbeshtjellese te saj. Perberja e
perafert e tij ne nivelin e detit eshte:
azot 78 perqind,
oksigjen 21 perqind,
argon 0.9 perqind, dhe
dyoksid karboni 0.04 perqind.
Krahas ketyre perberesve ajri permban edhe sasi shume
te vogla gazesh te tjere, si edhe grimca pluhuri e avuj
uji.
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
Ndotja e ajrit eshte prania e substancave ne atmosfere, te krijuara prej aktivitetit njerezor oseproceseve natyrore, qe i shkaktojne efekte tedemshem njeriut dhe mjedisit.
Ne fillim te shek. XIX ndotesit me te dukshem teajrit ishin tymi, bloza dhe hirat e shkarkuar prejdjegies se qymyreve ne kaldajat dhe motorret me avull. Kjo ishte ndotje lokale, e kufizuar praneqyteteve industriale. Sot vendin e tyre e kane zenendotesit e shkarkuar nga automjetet.
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
Aktualisht konsiderohet qe ndotesit me terendesishem te ajrit urban jane grimcat e imta PM10 e PM 2.5, dyoksidi i azotit NO2 dhe ozoni O3. Grimcat e imta PM2.5 konsiderohen me terrezikshmet per shendetin e njerezve.
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
• Ajer i brendshem e i mjediseve te punes
– norma te viteve 1974, te ribotuara ne
vitin 1998 nga Min. Shendetsise (i
vjeteruar).
• Ajer i jashtem – norma te vitit 2003 (i
vjeteruar)
• Shkarkime ne ajer nga burimet pikesore
e automjetet – norma te vitit 2002 e 2007
(duhet rinovuar e plotesuar me aktet
nenligjore perkatese)
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
1. Ajri i jashtem
- Stacione automatike (me funksionim te panderprere)
- Tuba difuze (me matje per periudha kohe 1-2 jave)
- Kontroll i shkarkimeve (oxhake, automjete)
2. Ajri i brendshem
- Paisje manuale (me funksionim te shkurter)
- Paisje automatike (me funksionim te shkurter /
panderprere)
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
Stacion automatik monitorimi ajri Tuba difuze monitorimi ajri
Paisje monitoruese te ajrit te brendshem dhe te shkarkimeve nga oxhaqet
Qyteti PM10, µg/m3 Qyteti PM10, µg/m3
Stokholm 28
Beograd 43 Londer 34
Bukuresht 48 Pekin 121
Berlin 26 Athine 41Shkup 80 Rome 35
Sofie 68 Tirane trafik 65
Vashington 18 Tirane qender 34
Norma e lejuar BE 40
Rekomandimi OBSH 20
Burimi: PM10 in world cities, WHO – 2012
Raport i gjendjes se mjedisit ne Shqiperi, AKM 2016
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
Lloji i pikes PM 10, µg/m3
Residenciale (10) 37.4
Trafik (4) 61.2
Mesatare 44.2
Norma BE 40
Rek. OBSH 20
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
0
10
20
30
40
50
60
70
PM 10 µg/m3
Cilesia e ajrit, viti 2015 Durres Elbasan Korce Tirana MM Tirana AKM Shkoder Vlore
Norma
BE
PM10,
µg/m³ 18 47 43 50 65 21 19 40
PM10 , ditet
mbi 50
µg/m³ 6 105 102 63 117 5 2 35
PM2.5,
µg/m³ 13 29 22 14 8 25
NO2,µg/m³ 27 24 14 42 10 14 40
SO2, µg/m³ 11 7 4 10 9 8 20
O3, µg/m³ 53 33 50 32 71 68 65*
Benzen,
µg/m³ 2.3 2.1 6.2 4.8 2.5 1.7 5
CO, mg/m³ 0.4 0.6 1.1 0.9 0.9 0.4 5
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
Burimi: Raport i gjendjes se mjedisit ne Shqiperi, AKM 2016
Shkarkimet ne ajer nga automjetet ne Shqiperi, mije ton
Viti 1989 2002 2014 Te dhenat baze
Grimcat totale 0.6 23.6 40.4
SO2 0.4 15 25.4 Viti 1989 – rreth 20 000 mjete
NOx 0.8 30.1 51 Viti 2002 - rreth 236 000 “
CO 1.5 56.4 95.6 Viti 2014 - rreth 400 000 “
HC 0.9 32.0 54.0
Total 4.2 157.1 266.4
Burimi: ISA, Tirane 2014
INSTAT, Tiranë 2003
INSTAT, Tirane 2015
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
0
20
40
60
80
100
120
140
PM SO2 NO2 CO HC Total
Shkarkimi vjetor, mije ton
Shkarkimi vjetor, kg/banor
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
0
1
2
3
4
5
6
Poliklinikaqendrore
ISHP Linze Kombinat Kodra Dielli 21 dhjetori StadiumiS.Stermasi
DSHP Stacionitrenit
Zogu I Zi Klinikairaniane
Farmacia 10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
VleraNorma KE
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Co
nce
ntr
ati
on
(µ
g/m
3)
Benzene: cumulative percentage
Av. conc.
LAT
UAT
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
AQHI paraqet kushtet e cilesise se ajrit sipas nje shkalle 1-
10+; sa me e madhe te jete vlera aq me i larte eshte rreziku
shendetsor per njerezit e ekspozuar.
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
0
2
4
6
8
10
12
Jan Shkurt Mars Prill Maj Qershor Korr Gusht Shtator Tetor Nentor Dhjetor
2010
2011
2012
2013
Rrezik i ulet
Rrezik mesatar
Rrezik i larte
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
Niveli PM10 PM2.5 NO2 O3
Normal 1-40 1-15 1-20 1-40
Mesatar 41-90 16-35 21-50 41-90
Kujdes ! +90 +35 +50 +90
Veç informimeve e raporteve zyrtare eshte
realizuar per here te pare ne Tirane ne
vitin 2013 ne b/punim me Bashkine e
Qytetit instalimi i dy ekraneve ne hapesira
publike, qe japin on-line me ngjyra
permbajtjet reale te PM10, PM2.5, NO2 dhe
O3 ne qendren e qytetit.
Fatkeqesisht kjo eshte jo funksionale tani.
Situata:
Permbajtja Mesatare Vjetore e PM2.5 ne ajer = 30 µg/m3
Rreziku relativ per rritje te vdekshmerise totale kur permbajtja e PM 2.5 ne ajer eshte 10 µg/m3 = 1.06
Vdekshmeria totale ne Shqiperi (nga shkaqe natyrore) =
768 / 100 000
Popullsia e Tiranes = 718 000
Vleresimet per Rritjen e Vdekshmerise nga shkaqe natyrore telidhura me PM2.5 qe tejkalon RCA te OBSH (10 µg/m3):
Vdekshmeria Totale rritet me 12%
Per çdo vit rreth 500 vdekje te parakoheshme.
Burimi: ‘Air quality in Tirana’, WHO, Krzyzanowski.M., 15.11.2011.
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
Numri i vdekjeve te
parakohshme per “grid cell”
“qelize te rrjetit” me sip.
2500 km² ne Europe Model DEHM fusha 2, EEA _Report
2013
Sipas hartes se ndertuar
sipas modelit respektiv dhe
llogaritjes per tere
territorin e vendit tone,
afersisht 1500 vdekje te
parakoheshme ne vit
shkaktohen prej niveleve te
permbajtjes se grimcave ne
ajrin urban ne Shqiperi.
Zjarret e pyjeve
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
0
1
2
3
4
5
6
715
.08.
2012
16.0
8.20
12
17.0
8.20
12
18.0
8.20
12
19.0
8.20
12
20.0
8.20
12
21.0
8.20
12
22.0
8.20
12
23.0
8.20
12
24.0
8.20
12
25.0
8.20
12
26.0
8.20
12
27.0
8.20
12
28.0
8.20
12
29.0
8.20
12
30.0
8.20
12
31.0
8.20
12
01.0
9.20
12
02.0
9.20
12
03.0
9.20
12
04.0
9.20
12
05.0
9.20
12
06.0
9.20
12
07.0
9.20
12
08.0
9.20
12
09.0
9.20
12
Tirana_CenterBenzene µg/m3
zjarri ne Dajt
Furrat e gelqeres
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
Rezultati
matjes
µg/m3
Norma e lejuar
Shqiperi,µg/m3
Monoksid karboni,
CO 8600 5000
Bioksid azoti, NO2 120 60
Bioksid squfuri,SO2 50 60
Lende e grimcuar ne
suspension, LGS 320 140
0
50
100
150
200
250
300
350
NO2 SO2 LGS
Rezultati matjes, µg/m3
Norma e lejuarShqiperi,µg/m3
0
10000
Rezultati matjes ,µg/m3
Norma e lejuarShqiperi,µg/m3
CO
Dyoksidi i karbonit CO2
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
Burimi: Andrey I. Egorov et al. ‘Pilot WHO survey in Albania to
assess pupils’ exposure to environmental hazards in schools’, WHO
Regional office for Europe. 2012
Kufiri higjienik i lejuar me i vjeter per
cilesine e ajrit te brendshem lidhet me
permbajtjen e CO2 ne ‘të. Që në vitin 1858
kimisti dhe higjienisti gjerman Max von
Pettenkofer percaktoi permbajtjen e
dyoksidit te karbonit CO2 ne ajrin e
brendshem si indikator te pastertise se tij.
Vlera e dhene prej tij ishte 0.1 % (1000
ppm) dhe njihet si numri i Pettenkofer-it
Ndotesit organike te avullueshem (VOC)1. 1,3 Butadien 6. Toluidine Izocianat 11. Propilen oksid
2. Toluen 7. Epiklorhidrine 12. Kaprolaktum
3. Klorur vinili 8. Fosgjen 13. Anhidrit ftalik
4. Akrilonitril 9. Benzen 14. Tetraklorur karboni
5. Anhidrit maleik 10. Etilen oksid 15. Cianur hidrogjeni
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016
TVOC, ppb TVOC, µg/m³ Vleresimi
Niveli 1 0-150 0-300 Ajer i paster
Niveli 2 150-500 300-1000 Ajer i pranueshem
Niveli 3 500-1500 1000-3000 Ajer jo normal
Niveli 4 1500-5000 3000-10000
Ajer higjienikisht me
probleme
Niveli 5 5000-12500 10000-25000
Ajer higjienikisht i
papranueshem
Koha e matjes TVOC ppbNentor 2013 112
Dhjetor 2013 96
Mars 2014 80
Maj 2014 64
Korrik 2014 37
Tetor 2014 19
Burimi: ISA 2014
Burimi: Guidelines for Indoor Air Hygiene in School Buildings,
Berlin – August 2008
Zbatimi i legjislacionit shqiptar ekzistues nepermjet Forcimit te kontrollit teknik te cilesise se karburanteve te makinave dhe
gjendjes funksionale te motorreve te tyre
Forcimit te kontrollit teknik te cilesise se shkarkimeve industriale ne ajer
Planifikimit urban te pershtatshem, ku te mbahet parasysh rritja e siperfaqeve te gjelbera dhe rrjedha e trafikut
Permiresimit te kompetences teknike te organizmave shteterore te kontrollit
Adoptimi sa me pare i legjislacionit te vendeve te BE per mbrojtjen nga ndotja e ajrit, me theks ne legjislacioninsekondar.
Permiresimi i edukimit mjedisor ne gjithe nivelet e shkollimit.
Cilesia e ajrit ne Shqiperi, A.Deliu - 23 nentor 2016