1. Niniejszy darmowy ebook zawiera fragment penej wersji pod tytuem: Choroby cywilizacyjneAby przeczyta informacje o penej wersji, kliknij tutaj Darmowa publikacja dostarczona przez ZloteMysli.plNiniejsza publikacja moe bykopiowana, orazdowolnierozprowadzana tylko i wycznie w formie dostarczonej przezWydawc. Zabronione sjakiekolwiek zmiany wzawartocipublikacji bezpisemnejzgodywydawcy. Zabrania si jejodsprzeday, zgodnie z regulaminem Wydawnictwa Zote Myli. Copyright for Polish edition by ZloteMysli.plData: 11.05.2008Tytu: Choroby cywilizacyjneAutor: Jacek RoikWydanie IIIProjekt okadki: Marzena OsuchowiczKorekta: Sylwia FortunaSkad: Anna GrabkaInternetowe Wydawnictwo Zote Myli sp. z o.o.ul. Daszyskiego 544-100 GliwiceWWW: www. ZloteMysli.plEMAIL: kontakt@zlotemysli.plWszelkie prawa zastrzeone.All rights reserved.

2. SPIS TRECI OD AUTORA...................................................................................6 MIDZY DUSZ A CIAEM............................................................8Czy cierpienie psychiczne moe wywoa chorob?...........................................9Dlaczego stres jest grony?................................................................................10 Wskazania adu i wspistnienia:...............................................................13Prawidowe oddychanie a samopoczucie..........................................................16O czym wiadczy irytacja?..................................................................................17 POKARM MOE BY LEKARSTWEM..........................................2010 zasad ywienia profilaktycznego..................................................................23Witaminy przeduaj ycie..............................................................................25 Witamina E................................................................................................25 Witamina A................................................................................................29 Witamina C................................................................................................33Zapotrzebowanie na witaminy..........................................................................38Odpowiednie gotowanie to wicej witamin......................................................39Witaminy dla urody...........................................................................................42 Witamina A................................................................................................42 Witamina B2..............................................................................................43 Witamina B6..............................................................................................43 Kwas pantotenowy.....................................................................................44Bezcenne makro- i mikroelementy...................................................................44 Gdy brak elaza..........................................................................................45 Wap zapobiega miadycy.......................................................................50 Czy mied chroni przed rakiem?...............................................................53 Fluor niebezpieczny i niezbdny...............................................................55 Niedoceniany selen ...................................................................................58 Jod i choroby tarczycy...............................................................................60 Chrom potrzebny seniorom.......................................................................61 Niedobr magnezu atwo stwierdzi.........................................................64 Lit zapobiega depresjom............................................................................67 Cynk uruchamia witamin A..................................................................69To warto zapamita..........................................................................................71Produkty spoywcze niedoceniane....................................................................74 Soja - rolina wielkich nadziei...................................................................74 Czerwone buraki wskazane dla wszystkich...............................................79 Zociste ziarnko pszenicy...........................................................................81 Otrby pszenne i inne rda bonnika.....................................................84 Zarodki pszenne.........................................................................................90 Chleb prac nabyty bywa smaczny i syty..................................................93 Garniec miodu zastpi aptek...................................................................97 Pierzga......................................................................................................106 Propolis - naturalny antybiotyk...............................................................108 Mleczko pszczele dobre na wszystko? .....................................................113 Inne produkty pszczele.............................................................................115 Jego wysoko czosnek............................................................................120 Aronia - bogactwo witamin......................................................................122 Oliwa z oliwek...........................................................................................125 3. Ryby..........................................................................................................128 POKARM MOE BY TRUCIZN................................................131... a do tego alkohol.......................................................................................135i papierosy.....................................................................................................138 Etyczne aspekty palenia...........................................................................142 W obecnych czasach zapanowaa moda na niepalenie! .........................144 CZY MONA USTRZEC SI NOWOTWORW?...........................145Najwaniejsza odporno................................................................................146Typ osobowoci a podatno na nowotwory...................................................148Zabjczy stres...................................................................................................149Rola prawidowego odywiania.......................................................................150Witaminy chroni przed rakiem......................................................................153Dieta bogatoresztkowa.....................................................................................156Tuszcze a nowotwory......................................................................................157Rak sutka..........................................................................................................158 Czynniki sprzyjajce rozwojowi raka sutka.............................................159 Profilaktyka domowa................................................................................161 Gdy serce zaczyna chorowa.......................................................163Ostatni przystanek przed zawaem.................................................................166Kilka rad dla osb cierpicych na chorob niedokrwienn serca..................169 Zioa w chorobie niedokrwiennej............................................................170Miadyca niebezpieczn anomali.................................................................172Cholesterol a miadyca...................................................................................175Lepiej zapobiega ni leczy............................................................................179Zioa w profilaktyce miadycy.......................................................................186Zawa serca.......................................................................................................188Seks po zawale.................................................................................................194 PRAWIE WSZYSTKO O CINIENIU KRWI.................................196Nadcinienie ttnicze.......................................................................................196 Zioa zalecane w nadcinieniu.................................................................199Niedocinienie ttnicze....................................................................................201 Zioa zalecane w niedocinieniu..............................................................202 Nim signiesz po ma czarn.................................................................203 CUKRZYCA - PROBLEM LUDZKOCI........................................207Przyczyna nie jest znana.................................................................................207Wielk rol odgrywa dieta...............................................................................210Cukrzyca a zioa................................................................................................213 PRZEWD POKARMOWY LUBI SPOKJ...................................215Nieyt odka..................................................................................................217 Zalecane zioa...........................................................................................218Zesp jelita nadwraliwego............................................................................223Zaparcia stolca.................................................................................................225 Zalecane zioa...........................................................................................227 Kilka rad...................................................................................................228Choroba wrzodowa..........................................................................................229 Czy potrzebna dieta?................................................................................234 Na wrzody dobre zioa.............................................................................236 4. Nadkwano i niedokwano.......................................................................238 SKD TE KAMIENIE?.................................................................241Kamica moczowa.............................................................................................241 Zioa mog pomc....................................................................................241Kamica pcherzyka ciowego i drg ciowych.........................................244 Nie obejdzie si bez diety.........................................................................246 Zalecane zioa...........................................................................................248 Kuracja oliwna i inne................................................................................251 WTROBA NIE JEST Z ELAZA.................................................253Co lubi wtroba?..............................................................................................256 OSTEOPOROZA, czyli zodziej naszych koci..............................261 YWIENIE W RNYCH GRUPACH WIEKOWYCH..................266ywienie kobiet w ciy i w okresie karmienia piersi..................................266Zaczyna si od dziecistwa..............................................................................272Zdrowy ucze lepiej si uczy...........................................................................276Odywianie w trzecim wieku..........................................................................280 PORY ROKU W YWIENIU.........................................................291Wiosna..............................................................................................................291Lato..................................................................................................................292Jesie...............................................................................................................293Zima.................................................................................................................294 CHOROBY METEOROTROPOWE...............................................296 NATURALNE METODY LECZENIA.............................................301Homeopatia podobne leczy podobne..........................................................301Ekstrakt Ginkgo Biloba pomocny w rnych schorzeniach...........................303Zika z lipy, kpiel tymiankowa dobre na przezibienie...........................306 DIETA + RUCH TO ZDROWIE!................................................308Niedzielna dawka ruchu.................................................................................308Zioa odchudzaj..............................................................................................310 Jak schudn i nie ty?.............................................................................313 PIMIENNICTWO......................................................................322 5. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 6Jacek RoikWspczesnyczowiek nie troszczy si naleycie o swoje zdrowie.Postpuje tak, jakby wierzy, e dziki osigniciom i moliwociommedycyny, w razie potrzeby lekarz wymieni mu serce, nerk, czy w-trob.A statystyki mwi co innego! W naszym kraju choroby cywili-zacyjne: choroba niedokrwienna serca, zaway minia sercowego,choroba nadcinieniowa, udary mzgu, cukrzyca, nadwaga i otyo,alergie i nowotwory - zbieraj obfite niwo.Zapamitaem na cae ycie sowa Mojego Mistrza i Nauczyciela prof.Juliana Aleksandrowicza (1908 - 1988) z Krakowa, ktry mwi: zaswe powoanie jako lekarz uwaam nie tylko leczenie ludzi chorychi niesienie im ulgi w cierpieniu, ale przede wszystkim zapobieganiechorobom. W przypadku chorb cywilizacyjnych jest to niezbdnei zupenie realne, na dodatek skuteczniejsze i tasze ni samo lecze-nie. Wiele chorb cywilizacyjnych ma wsplne prardo i moliwejest rwnoczesne zapobieganie im wszystkimDlatego szerz wiedz na temat profilaktyki chorb cywilizacyjnych,zdrowego stylu ycia, zdrowej ywnoci i zdrowego odywiania. W tejksice Czytelnik znajdzie wiele takich informacji, rad i wskazwek.Std te ksika dedykowana wszystkim, ktrzy nie chc biernie cze-ka, a dopadnie ich jedna z chorb cywilizacyjnych. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 6. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 7Jacek RoikGdyby chocia jedna Osoba po przeczytaniu tej ksiki przeduyaswoje ycie to bybym szczliwy!Chciaem podzikowa Moim Dzieciom: synowi Markowi i synowejDanucie - Absolwentom Wydziau Lekarskiego Akademii Medycznejw Warszawie za pomoc w redagowaniu ksiki. Jacek Roikwww.jroik.manpol.nete-mail: jroik@manpol.nettel. 0-14 621-53-48 Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 7. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 8Jacek Roik MIDZY DUSZ A CIAEMWedug wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) zdrowie to stan pe-nego dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego.Szersz, powszechnie uznan i bardziej zrozumia definicj zdrowiazaproponowa profesor Marcin Kacprzak (1888-1968) - lekarz higie-nista, po II wojnie wiatowej uczestnik prac WHO: Zdrowiem nazy-wamy nie tylko brak choroby czy niedomagania, ale i dobre samopo-czucie oraz taki stopie przystosowania si biologicznego, psychicz-nego i spoecznego, jaki jest osigalny dla danej jednostki w najko-rzystniejszych warunkach.Oznacza to, e sprawno organizmu ludzkiego jest uzaleniona odstale na niego wpywajcych bodcw rodowiska zewntrznego.Zdrowie to nic staego, niezmiennego. Zdrowie fizyczne i psychicznejest stanem chwiejnej rwnowagi organizmu, zalenym od zmien-nych i rnorodnych bodcw otoczenia. Do zachwiania tej rwno-wagi dochodzi wtedy, gdy czynniki wpywajce na ustrj z zewntrz,nie odpowiadaj cechom fizjologicznym i potrzebom organizmu,maj waciwoci trujce lub uszkadzajce, s zbyt silne lub dziaajzbyt dugo.Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 8. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 9Jacek RoikCzy cierpienie psychiczne moe wywoachorob?W swojej praktyce lekarskiej spotykam pacjentw, ktrych do-legliwoci poprzedziy przykre przejcia, nieszczcia czy urazy psy-chiczne. Czy zdajemy sobie spraw, e choroba bliskiej osoby, alko-holizm ma, kopoty w pracy czy ktnie rodzinne - maj wpyw nafunkcjonowanie organw wewntrznych w naszym organizmie?We wspczesnej medycynie wyodrbnia si kategori chorb,w etiologii ktrych podejrzewa si udzia czynnikw psychologicz-nych.Podstawow koncepcj w medycynie psychosomatycznej jest cisywzajemny zwizek pomidzy procesami psychicznymi i funkcjami fi-zjologicznymi ustroju. Szczeglna rola przypada emocjom. Ich zna-czenie jest zwizane z penieniem przez nie czynnoci regulacyjnychwobec czynnoci fizjologicznych i zachowania czowieka. Emocjemog nie tylko mie znaczenie w regulowaniu funkcji fizjolo-gicznych, ale w okrelonych przypadkach (np. dugotrwaych sytu-acjach konfliktowych) wpywa na rozregulowanie czynnoci organi-zmu, co moe prowadzi do zmian chorobowych. W niektrych zabu-rzeniach rola emocji w powstawaniu dolegliwoci fizycznych wydajesi by decydujca. Odnosi si to do wymiotw czynnociowych, sta-nw skurczowo-wydzielniczych jelita grubego, jadowstrtu psy-chicznego, blw gowy napiciowych. W innych zaburzeniach, jak:choroba wrzodowa, nadcinienie ttnicze, astma, zapalenie wrzo-dziejce jelita grubego, emocje odgrywaj rol istotn, ale nie jedyn.W wielu schorzeniach czynniki psychiczne nie maj uchwytnego zna-czenia, co odnosi si do chorb z niedoboru czy ostrych chorb za- Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 9. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 10Jacek Roikkanych. Jedna z hipotez gosi, e specyficzne przyczyny psycholo-giczne wywouj okrelone choroby somatyczne. Wedug pogldwniektrych naukowcw, np. zahamowany gniew ma zwizek z uka-dem krenia i powoduje nadcinienie ttnicze; poczucie zalenocii brak uznania wpywaj niekorzystnie na przewd pokarmowy, do-prowadzajc do wrzodw odka i dwunastnicy, natomiast konfliktymidzy seksualnymi tendencjami a moliwociami realizacji pra-gnie przejawiaj si zaburzeniami w ukadzie oddechowym, a wicastm.Migracje z jednego kraju do drugiego, a szczeglnie do obcych kul-tur, zdaj si by rwnie czynnikiem wpywajcym na wzrost wyst-powania chorb somatycznych. Stwierdzono nagromadzenie rozma-itych chorb i zaburze u przybyszw ze Wschodu do Europy Za-chodniej. Czste wystpowanie zaburze zdrowia psychicznego zaob-serwowano take u imigrantw fiskich w bliskiej geograficznieSzwecji. Utrata bliskiej osoby jest form stresu, z jak czsto stykajsi lekarze. Wiele bada wskazuje, e takie wydarzenia prowadz dowzrostu chorb i umieralnoci. Najwicej zgonw zanotowano wrdwdowcw i wdw.Dlaczego stres jest grony?wiatowa Organizacja Zdrowia okrelia stres jako chorobstulecia. Naukowcy twierdz, e istnieje zwizek pomidzy stresema chorobami nowotworowymi. Podobnie w innych jeszcze schorze-niach, jak: choroby tarczycy, nadcinienie, cukrzyca, otyo, astmaoskrzelowa, stwardnienie rozsiane, nerwice, alergie, schorzenia kr-gosupa - upatruje si w stresach jednej z wielu przyczyn ich powsta- Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 10. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 11Jacek Roikwania. Nie na darmo wrd czynnikw zagroenia miadyc jestwymieniana sylwetka psychiczna czowieka (jest to mwic inaczejprba oceny czowieka pod wzgldem jego reakcji na stres).Sowo stres zwizane jest z nazwiskiem Hansa Selyego, profesoraInstytutu Medycyny i Chirurgii Eksperymentalnej Uniwersytetuw Montrealu. Pracowa on przez 40 lat nad zagadnieniem stresu. Za-uway, e chorzy, ktrzy leczyli si z powodu rnych dolegliwoci,mieli pewne objawy wsplne, niezalenie od tego, jaka bya ich za-sadnicza choroba. Nasuno mu to myl, e obok swoistego czynnika,wywoujcego okrelon chorob, musi istnie inny, ktry wyzwalanieswoiste reakcje, wsplne wszystkim chorym.Stres wyzwala mechanizm mobilizujcy drzemic w organizmieenergi obronn - w chwili, gdy jest on poddany jakiemu ob-cieniu, bez wzgldu na to, czy jest ono fizyczne czy psychiczne i czyjest przyjemne czy przykre. Kade obcienie wywouje w organizmiealarm, ktry jest natychmiast rejestrowany przez narzdy zmyswi przekazywany do podwzgrza i do przysadki mzgowej. Podwzg-rze to cz naszego mzgu zawierajca wane orodki uczestniczcew kierowaniu prac autonomicznego, czyli wegetatywnego (niezale-nego od naszej woli) ukadu nerwowego, jak: regulacj temperaturyciaa, gospodark wodn organizmu, czynnoci gruczow wydziela-nia wewntrznego (tarczyca, grasica, trzustka, jdra, jajniki, przytar-czyce, nadnercza, szyszynka), pobieraniem pokarmu, czynnociamiseksualnymi oraz reakcjami emocjonalnymi. Czynno podwzgrzajest cile zwizana z czynnoci przysadki mzgowej; bodziec ner-wowy przenosi si za pomoc podwzgrza i przysadki mzgowej nanerwowy ukad autonomiczny. Gruczoy wydzielania wewntrznegootrzymuj sygna do natychmiastowego dziaania. W nastpstwie Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 11. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 12Jacek Roikpodwysza si cinienie krwi, serce bije szybciej, wtroba wyrzucazapasy cukru i tuszczw, zasilajc minie w dodatkowe rezerwyenergii, zwiksza si krzepliwo krwi, jako zabezpieczenie przed wy-krwawieniem si po ewentualnym zranieniu. Czowiek gotw jestsprosta nieoczekiwanej sytuacji.Taki model alarmowej reakcji dziaa ju u naszych przodkw. Miacharakter obronny i dawa szans utrzymania si przy yciu. Pobu-dza do byskawicznej ucieczki lub walki w obliczu grocych niebez-pieczestw.Obecnie yjemy w innych czasach. Inne gro nam niebezpie-czestwa. Skala szkodliwych bodcw znacznie si zwikszya. Wy-mieni naley: haas, popiech, tok, nieyczliwo, przemczenie,strach, niemono sprostania stawianym wymaganiom. Nie moe-my podoa reakcjom stresowym. Mechanizm pierwotnie obronnystaje si obecnie mechanizmem zagady. Wyrzucane przez wtrobpodczas stresu kwasy tuszczowe zamieniaj si w cholesterol i od-kadaj si w ttnicach, powodujc miadyc. Zwikszona krzepli-wo krwi sprzyja powstawaniu zakrzepw w naczyniach mzgu, ser-ca, puc lub koczyn. Stres sprzyja infekcjom poprzez osabienieobrony immunologicznej. Gdy mamy zmartwienie, nie dziwmy si,e np. w okresie epidemii grypy szybciej zachorujemy i duej bdzie-my wraca do zdrowia.Wyeliminowanie strachu przed operacj, jak dowodz badania, przezodpowiedni psychoterapi powoduje w okresie pooperacyjnymzmniejszenie iloci zakrzepw w naczyniach krwiononych i wrzo-dw odka.Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 12. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 13Jacek RoikSelye podkrela, e stres jest normaln biologiczn reakcj kadegoywego organizmu fizjologicznym zjawiskiem zwizanym z proce-sami ycia.Obrona przed stresem jest indywidualn waciwoci kadego z nas.Nie ma na to recepty. Musimy cigle poszukiwa takiego sposobuodprania si, ktry dla nas bdzie waciwy. Jedni potrzebuj dlarekreacji muzyki, ruchu i zabawy. Inni przeciwnie tylko cisza dajeim rwnowag psychiczn.Im duej jestem lekarzem...Im duej jestem lekarzem, tym bardziej wierz, e sposb myleniawspczesnego czowieka i jego styl ycia, maj decydujcy wpyw nazdrowie. W tym miejscu przytocz dziesi zasad wietnamskiego na-uczyciela Zen Thieh Nhat Hanha. Autor nazwa je wskazaniami adui wspistnienia. WSKAZANIA ADU I WSPISTNIENIA1. Nie przywizuj si bawochwalczo do adnej doktryny, teorii czyideologii. Wszystkie systemy teoretyczne s jedynie drogowskazami,aden nie objawia prawdy absolutnej. Unikaj ciasnego mylenia. Uczsi nie przywizywa do aktualnie wyznawanych pogldw, abymg zachowa otwarto wobec cudzego punktu widzenia. Prawdatkwi w yciu, nie w doktrynach. Bd gotw uczy si przez cae y-cie, stale obserwujc rzeczywisto w sobie i otaczajcym ci wiecie.Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 13. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 14Jacek Roik2. Nie zmuszaj nikogo take i dzieci do wyznawania twoich po-gldw. Nie posuguj si w tym celu grob, pienidzmi, propagandani wychowawczym autorytetem. Poprzez wspczujcy dialog po-magaj innym odrzuca fanatyzm i ciasnot pogldw.3. Nie unikaj kontaktu z cierpieniem. Niech nie opuszcza ci wiado-mo, jak wiele cierpienia istnieje na wiecie. Staraj si dociera docierpicych na wszelkie moliwe sposoby poprzez kontakty osobi-ste, odwiedziny, dziaania na rzecz innych. Nie trzeba dalekoszuka...4. Nie gromad bogactw ponad miar, gdy miliony goduj. Nie rbze sawy, zysku, zamonoci czy przyjemnoci zmysowych gwnegocelu ycia. yj prosto, dzielc czas, energi i dobra materialne z tymi,ktrzy s w potrzebie.5. Nie podsycaj gniewu i nienawici. Naucz si wykrywa i transfor-mowa ze uczucia, pki s tylko ziarnem w twojej wiadomoci, za-nim wykiekuj. Gdy czujesz pierwsze oznaki nienawici lub zoci,skupiaj uwag na oddechu, aby postrzec i poj natur tych uczuoraz uwarunkowania osb, ktre je wywoay.6. Nie rozpraszaj si. Obserwuj uwanie swoje oddychanie, aby stalepowraca do tego, co si dzieje w chwili obecnej. Bd w kontakcie zewszystkim, co jest cudowne, odradzajce i uzdrawiajce w tobie sa-mym i wok ciebie. Zasiewaj w sobie ziarno radoci, pokoju i zrozu-mienia, ktre sprzyja zachodzcym w gbi twojej wiadomoci pro-cesom transformacji.7. Nie mw rzeczy niezgodnych z prawd ani dla osobistych korzyci,ani po to, by wywrze wraenie na suchaczach. Nie wypowiadaj sw, Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 14. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 15Jacek Roikktre wywouj konflikty i nienawi. Nie rozpowszechniaj nie spraw-dzonych wiadomoci. Zawsze wypowiadaj si uczciwie i konstruktyw-nie. Miej odwag zabra gos, gdy dostrzegasz niesprawiedliwo, na-wet wtedy, gdy moe si to dla ciebie okaza niebezpieczne.8. Nie wykonuj takiego zawodu, ktrego efekty s szkodliwe dlaludzkoci bd przyrody. Nie inwestuj w towarzystwa i spki pozba-wiajce innych szansy na ycie. Wybierz sobie zajcie, ktre pomoeci wyrazi twoj trosk o innych.9. Nie przywaszczaj sobie rzeczy, ktre powinny nalee do kogoinnego. Szanuj cudz wasno, jednak nie dopuszczaj, by inni ludziebogacili si na ludzkim cierpieniu czy cierpieniu jakichkolwiek istot.10. Szanuj wasne ciao i obchod si z nim jak najlepiej. Gromadenergi yciow dla realizacji swoich ideaw. Nie podejmuj yciapciowego bez mioci i pyncych z niej zobowiza. Wkraczajcw zwizki seksualne, bd wiadom przyszych cierpie, jakie moeszspowodowa. Bd w peni wiadom odpowiedzialnoci zwizanejz powoaniem nowego istnienia. Medytuj nad ksztatem wiata, doktrego powoujesz nowe ycie.Wrd tych wywoujcych zadum i budzcych refleksje zalece, jestmowa o kontrolowanym oddychaniu. Dla ludzi Wschodu prawidoweoddychanie to jeden z podstawowych warunkw harmonii ciaa i du-szy. Nic nie stoi na przeszkodzie, by kady z nas sprawdzi, czy oddy-chajc wiadomie, wpynie na swoje zdrowie i samopoczucie. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 15. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 16Jacek RoikPrawidowe oddychanie a samopoczucieObliczono, e w cigu dnia kady z nas wykonuje ok. 20 tysicy wde-chw i wydechw, przecitnie 15-16 razy na minut. Nieznajomofizjologii i utrwalone przez lata ze nawyki powoduj, e wikszoz nas oddycha nieprawidowo, wykorzystujc cz moliwoci puc.Nieprawidowa technika oddychania bywa czsto przyczyn zmcze-nia, blw gowy, mini brzucha i innych dolegliwoci. Chocia od-dychanie zwizane jest gwnie z funkcj orodka oddechowego, kt-ry dziaa automatycznie, odruchowo i zaley od nadrzdnego wpywumzgu, kierujc si wol, mona je do pewnych granic modyfikowa.Jest to wane take w usprawnieniu oddychania.Aby w peni wykorzysta moliwoci puc, trzeba wprawia w ruchca klatk piersiow. Oczywicie dba musimy take o to, abyw miar moliwoci dostarczane powietrze byo jak najbardziej czy-ste. Najprostszym wiczeniem pomagajcym w tzw. penym oddy-chaniu jest czste ,,wciganie brzucha. Wydech jest prawidowy,kiedy ma si uczucie, e w pucach nie ma ju powietrza. Dopierowwczas nabieramy go ponownie, zachowujc pomidzy wdechema wydechem krtk przerw. Wydech powinien trwa dwa razy du-ej ni wdech. Wane jest, aby powietrze pobiera nosem, by w dro-dze do puc zdyo si ogrza do odpowiedniej temperatury, zakurz i inne zanieczyszczenia nie trafiy do nich bezporednio.Oto prawidowy oddech: Stojc lub siedzc (w pozycji wyprostowanej), spokojnie wcigamypowietrze przez nos (przepona wykonuje ruch w d). Musimy miewraenie, e powietrze zostao wtoczone do brzucha. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 16. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 17Jacek Roik Kiedy dolna cz puc zostaje wypeniona powietrzem, rozwiera-my klatk piersiow, pozwalajc, by powietrze napyno do rodko-wej i czciowo grnej poowy puc. Wysuwajc grn cz klatki piersiowej, dotleniamy grn czpuc, a przez lekkie uniesienie ramion ich wierzchoki.wiczenia te na pocztku mog sprawi nieco kopotu, dlatego przezpierwsze 3-4 dni prb, trzeba stara si opanowa wszystkie trzy fazyoddychania doln, rodkow i grn nie zwracajc specjalnejuwagi na pynno. wiczenia wykonujemy dokadnie, faza po fazie,kilka razy dziennie po pi minut. Przez nastpne 3-4 dni czas wi-cze zwikszamy dwukrotnie, starajc si, by fazy oddechu corazpynniej przechodziy jedna w drug. Gdy prawidowe oddychaniebdzie przychodzio ju bez trudu, prbujemy coraz czciej oddy-cha tylko w ten sposb.Podobno na dobroczynne skutki penego oddychania nie trzeba du-go czeka. Staniemy si spokojniejsi, lepiej funkcjonowa bdzieukad krenia i trawienia. Peniejszemu spalaniu ulegn zalegajcew komrkach rne produkty przemiany materii, a natlenione pucai cay system oddechowy nie poddadz si atwo przezibieniom.O czym wiadczy irytacja?Udowodniono, e osoby, ktre potrafi si opanowa i o byle gup-stwo nie irytuj si, yj duej. Natomiast osobnicy, ktrzy yjw cigym napiciu psychicznym, wpadajc czasem we wcieko,bardzo czsto naraaj si na zawa serca. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 17. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 18Jacek RoikKade zdenerwowanie i sytuacja stresowa pozostawiaj po sobie ja-ki lad w organizmie. Przy silnym podnieceniu, zdenerwowaniui irytacji nastpuj gwatowne zaburzenia w kreniu. Czsto sercema przyspieszony rytm z powodu zwania si naczy krwiono-nych. Zdarza si, e przy gwatownych irytacjach nastpuje pkni-cie naczy krwiononych. Pkaj one w miejscach niebezpiecznychdla ycia, wanie tam, gdzie s najdrobniejsze i najmniejsze, czyliw mzgu. Dlatego ciga irytacja i podenerwowanie prowadz do wy-leww lub w najlepszym razie do zaburze krenia.Irytacje i cige zdenerwowania bardzo niekorzystnie wpywaj naserce, gdy jego misie pracuje zmiennie i serce bije nieregularnie.Misie podlega osabieniu, co czasem prowadzi do zawau serca. Imczciej i duej utrzymuje si stan napicia nerwowego, tym wikszestanowi obcienie dla serca i niebezpieczestwo dla osoby, ktra niepotrafi panowa nad swoimi nerwami.Przy irytacjach, zdenerwowaniach i napiciach doznaje szkody takeprzewd pokarmowy. Std te problemy z wrzodami odka orazdwunastnicy. Ludzie zbyt nerwowi bardzo czsto odczuwaj ble o-dka, a czasami dolegliwoci spowodowane zaciskaniem si lubskrcaniem jelita cienkiego.Brak umiejtnoci kontrolowania emocji, relaksowania si, zachowa-nia spokoju w sytuacjach, ktre z perspektywy naszego ycia, zdro-wia czy szczcia nie s istotne, jest sygnaem zakcenia harmoniiorganizmu, a zatem sygnaem niedostatku zdrowia. Przyczyn tegostanu rzeczy moe by wiele, ale jake czsto odnajdujemy je w nie-prawidowym odywianiu si. Nadmierna draliwo i nerwowomoe by spowodowana niedostatkiem poszczeglnych skadnikwpokarmowych (np. magnezu, litu czy witamin z grupy B), a take ich Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 18. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 19Jacek Roiknadmiarem (np. fluoru, ktry przechwytuje magnez z surowicy krwi,czy witaminy A, przy nierozsdnym zaywaniu zawierajcych j syn-tetycznych specyfikw aptecznych).Zajmiemy si tymi zagadnieniami w kolejnych rozdziaach tej ksiki. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 19. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 20Jacek Roik POKARM MOE BY LEKARSTWEMWedug opinii wiatowej Organizacji Zdrowia edukacja w zakresieywienia jest jednym z wanych punktw programu zmierzajcegodo poprawy ycia ludzkoci. Niedostateczna wiedza o ywieniu doty-czy nie tylko grup ludnoci o niszej kulturze i zamonoci. Monaywi si drogo i le, jak rwnie tanio i zdrowo. Akcja propagowaniazasad racjonalnego odywiania nie speni zadania, jeeli na naszychstoach zabraknie produktw zaliczanych do zdrowej ywnoci.Warto wic, abymy wszyscy wiedzieli, w jaki sposb moemy sobiepomc, jakie skadniki s niezbdne dla naszego organizmu, a czegowinnimy si wystrzega.Mieszkacy krajw uprzemysowionych ywi si nadmiernie zewszystkimi ujemnymi tego konsekwencjami. Kraje zapnione eko-nomicznie maj zgoa odmienne kopoty. Narasta zjawisko godui niedoywienia. Na szeciu mieszkacw Ziemi przypada jeden czo-wiek niedoywiony. Co roku ok. 100 tysicy dzieci traci wzrok wsku-tek niedoboru witaminy A. W 15 krajach Ameryki Poudniowej nie-doywienie jest przyczyn a 57% zgonw dzieci. Niedoywieniew pierwszym okresie ycia dziecka wyciska swe pitno na dorosymczowieku w formie ju nieodwracalnego niedorozwoju fizycznegoi umysowego.W Ameryce Pnocnej ywieniowcy i lekarze ju dawno zaczli bi naalarm i ostrzega przed niewaciwym sposobem odywiania. Na10 zgonw w Stanach Zjednoczonych 6 byo zwizanych z tym czyn-nikiem. Nadmierne, a tym samym wadliwe ywienie, powoduje Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 20. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 21Jacek Roikwiksz liczb zgonw ni jakakolwiek inna przyczyna z wyjtkiemnaturalnej, tj. staroci.Na pocztku 1977 r. zosta opracowany przez Komitet ywienia i Po-trzeb Czowieka Senatu Stanw Zjednoczonych Ameryki pod prze-wodnictwem senatora Georgea Mc Governa synny raport pt. Celeywnociowe Stanw Zjednoczonych. Jego zadaniem byo zwrce-nie uwagi spoeczestwa amerykaskiego na to, e sposb odywia-nia si doszed ju do momentu krytycznego. Raport informowa, ew USA spoywa si nadmierne iloci misa zawierajcego szkodliwetuszcze, tuszczw, cukru i jaj, a zbyt mao owocw, warzyw, prze-tworw zboowych, drobiu i ryb. W raporcie zwrcono uwag, eproblem waciwego ywienia spoeczestwa to nie tylko sprawasuby zdrowia, ale caej gospodarki ywnociowej, ktra wymagaznacznych reform i bada naukowych, zwaszcza w dziedzinie pro-dukcji, przetwrstwa i uytkowania ywnoci. Raport postuluje m.in.zwikszenie spoycia wglowodanw przy jednoczesnym zmniejsze-niu konsumpcji cukru o ok. 40%. Wskazuje te na potrzeb takiegozredukowania spoycia tuszczu, aby zamiast 40% energii dostarczaon tylko 30% oraz obnienia uywania soli kuchennej a o 85%,tj. do 3 g dziennie.To byo przed ponad dwudziestu laty. W tym czasie nauki ywienio-we uczyniy olbrzymi postp. Przybyo wiele dowodw na to, e zna-jc zasady racjonalnego odywiania i waciwie zestawiajc odpo-wiednie produkty spoywcze, mona zahamowa rozwj miadycy.Amerykaska Fundacja Zdrowia opublikowaa dane skaniajce doprzypuszczenia, e co najmniej 50% nowotworw u kobiet i ok. 35%u mczyzn ma zwizek z ywieniem. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 21. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 22Jacek RoikPod koniec lat szedziesitych zgromadzono dowody na to, e cho-roby, ktrych powstawania nie wizano dotychczas z nieprawido-wym ywieniem, s rwnie tego samego pochodzenia. Dotyczy tow szczeglnoci chorb ukadu krenia powstajcych na tle mia-dycy. W krajach ekonomicznie rozwinitych choroby tego ukadu sprzyczyn ok. 50% wszystkich zgonw. W wyniku licznych prac epi-demiologicznych, dowiadczalnych i klinicznych zdano sobie spraw,e ywienie moe wywiera wpyw na czynniki ryzyka i prowadzi dotakich schorze, jak: choroba niedokrwienna serca, nadcinienie tt-nicze, cukrzyca, a take kamica ciowa i rak jelita grubego. Ich cz-ste wystpowanie, okrelane mianem epidemii, dowody potwierdza-jce przyczynowy zwizek z ywieniem, jakkolwiek niekompletne, sdla wielu organw rzdowych w rnych krajach wystarczajco prze-konujce do podejmowania wysikw na rzecz zmiany modelu ywie-nia spoeczestw.Medycyna profilaktyczna, ktra jest najwaniejszym zadaniem leka-rzy, nabraa dzi szczeglnego znaczenia. Opanowanie epidemii cho-rb cywilizacyjnych w oparciu o medycyn kliniczn jest prawie nie-moliwe, bowiem wymaga astronomicznych nakadw finansowych.Zapobieganie jest znacznie tasze, a ponadto daje dodatnie efektydugofalowe. W wielu krajach opracowano narodowe programy y-wienia, ktrych celem jest utrzymanie dobrego stanu zdrowia popu-lacji oraz zapobieganie chorobom cywilizacyjnym rozwijajcym sina tle wad w ywieniu. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 22. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 23Jacek Roik10 zasad ywienia profilaktycznegoWarto si zapozna z 10 zasadami ywienia profilaktycznego opraco-wanymi w Instytucie ywnoci i ywienia w Warszawie. Oto one: Bezpieczestwo dla zdrowia tkwi w rozmaitoci spoywanych pro-duktw. Nie ma produktu spoywczego, ktry by zawiera wszystkieniezbdne skadniki pokarmowe w duych ilociach, dlatego maourozmaicone poywienie moe powodowa niedobory niektrychskadnikw. Utrzymanie nalenej wagi ciaa chroni przed chorobami przemianymaterii. U otyych czciej wystpuj: miadyca, cukrzyca, dna,nadcinienie ttnicze, kamica ciowa i inne choroby. Ciemne pieczywo jest bogatsze w witaminy, skadniki mineralnei bonnik ni chleb biay. Codzienne spoywanie pieczywa razowegoreguluje prac przewodu pokarmowego, zapobiega zaparciom i ua-twia utrzymanie nalenej wagi ciaa. Dwie szklanki chudego mleka dziennie zapewniaj wystarczajcilo wapnia. Mleko jest rwnie dobrym rdem wysokowartocio-wego biaka i witaminy B2. Tuszcz mleczny, znajdujcy si rwniew tustych serach, sprzyja rozwojowi miadycy ttnic. Ryba jest zdrowszym rdem biaka ni miso. Spoywanie ryby conajmniej dwa razy w tygodniu naley do zasad profilaktyki chorobywiecowej. Nasiona rolin strczkowych (groch, fasola, soja), bdcerwnie dobrym rdem biaka, maj take znaczenie w profilaktycemiadycy. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 23. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 24Jacek Roik Dua ilo warzyw i owocw zapewnia organizmowi wystarczajcilo witamin i beta-karotenu, skadnikw mineralnych i bonnika.Witaminy zawarte w warzywach i owocach maj waciwoci prze-ciwmiadycowe i przeciwnowotworowe. Potas obnia cinieniekrwi. Bonnik warzyw i owocw reguluje prac przewodu pokarmo-wego, zapobiega zaparciom i obnia poziom cholesterolu w surowicykrwi. Ograniczanie spoycia tuszczw zwierzcych i produktw obfitychw cholesterol jest nieodzownym warunkiem profilaktyki zawau ser-ca. Tuszcze zwierzce podnosz stenie cholesterolu w surowicykrwi i zwikszaj jej krzepliwo. Produkty obfitujce w cholesterol(przede wszystkim podroby i jaja) rwnie zwikszaj poziom chole-sterolu. Unikanie sodyczy chroni zby przed prchnic, i uatwia utrzyma-nie nalenej wagi ciaa. Cukier nie dostarcza adnych niezbdnychskadnikw odywczych, a jako bogate rdo energii wypiera z y-wienia produkty zawierajce te skadniki. Mniej soli to mniejsze zagroenie nadcinieniem. Sl podnosi ci-nienie krwi u wielu ludzi. Ogranicza spoycie soli powinny w szcze-glnoci osoby z rodzin, w ktrych wystpuje nadcinienie. Niepicie alkoholu jest rozsdniejsze od umiaru w spoyciu. Nad-uywanie rujnuje zdrowie. W zdrowym ywieniu nie ma miejsca naalkohol. Jest on bogatym rdem energii i nie zawiera adnychskadnikw pokarmowych. Wywiera natomiast dziaanie toksyczne.Jest szczeglnie szkodliwy przy zwyczajnym spoywaniu wicej ni2 drinkw dziennie. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 24. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 25Jacek RoikNikt rozsdny nie bdzie kwestionowa tych prostych, jasno sformu-owanych, przekonujcych zasad. Warto jednak zapozna si z inny-mi oryginalnymi teoriami ywieniowymi, ktre wyrosy na gruncieodlegych i mao nam znanych kultur, zwaszcza, e na wiecie zdo-bywaj one coraz wiksz popularno.Witaminy przeduaj ycieWitaminy s tymi skadnikami w codziennej diecie, ktre przedua-j ycie i pozwalaj zachowa zdrowie. S to niezbdne dla ustrojuzwizki organiczne, wystpujce w bardzo maych steniach w natu-ralnych produktach ywnociowych, konieczne do prawidowegoprzebiegu czynnoci yciowych komrek i tkanek. Nazw witaminawprowadzi do nauki biochemik amerykaski polskiego pochodzeniaKazimierz Funk. Sowo witamina pochodzi z jzyka aciskiegoi oznacza ,,vita - ycie i ,,amina - rodzaj zwizku chemicznego. WITAMINA EOmawianie znaczenia witamin dla naszego organizmu rozpoczn odwitaminy E, o ktrej coraz bardziej gono. Syszy si o jej cudow-nych waciwociach. Ma przedua modo, agodzi objawyokresu przejciowego u kobiet, chroni serce przed zawaami. Jakjest naprawd?Nazw witamina E okrela si grup omiu zwizkw, zwanych toko-ferolami, o zblionej budowie chemicznej i podobnym dziaaniu bio- Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 25. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 26Jacek Roiklogicznym, lecz o rnej aktywnoci. Rozpuszczaj si one w tusz-czach, nie rozpuszczaj si w wodzie.Pierwsze objawy niedoboru witaminy E stwierdzono przypadkowopodczas bada na szczurach laboratoryjnych. Karmiono je specjalndiet mleczn. Stwierdzono podczas tego eksperymentu zaburzeniaw rozmnaaniu si gryzoni.Eksperymentowano dalej: jednej grupie podawano diet niepeno-wartociow, drugiej z dodatkiem wieych lici saaty. W grupie sa-mic nie otrzymujcych lici saaty dochodzio do resorpcji podwlub martwych urodze. Natomiast u zwierzt, ktrym dodawano dopokarmw wieych lici saaty nie stwierdzono adnych zaburze.Barnet Sure nada temu czynnikowi zapobiegajcemu bezpodnocinazw witamina E. Niedobory witaminy E wywouj nie tylko bez-podno u samic szczurw, ale take u samcw.U czowieka dorosego niezwykle trudno jest wywoa objawy niedo-boru tej witaminy. Natomiast atwo jest zaobserwowa niedobory wi-taminy E u noworodkw wczeniakw, ktre karmiono sztucznymimetodami. Wystpoway u takich dzieci nastpujce objawy: zwik-szona wraliwo, zaburzenia oddychania, zaburzenia snu, obrzktwarzy, wiksza wraliwo czerwonych ciaek krwi na dziaanieczynnikw chemicznych, przez co dochodzi do rozpadu erytrocytw.Podanie leczniczych dawek witaminy E szybko powodowao ustpo-wanie tych zmian.Czowiek dorosy dysponuje duymi zapasami witaminy E, bardzopowoli j traci podczas wywoywanych sztucznie dla celw nauko-wych jej niedoborw. Witamina E jest mao wraliwa na gotowanie;nawet po 1 - 2 godzinach obrbki termicznej dochodzi do niewielkich Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 26. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 27Jacek Roikstrat, ale przechowywanie produktw zawierajcych witamin E nasocu powoduje bardzo szybkie jej niszczenie. Dlatego oleje rolinnenaley przechowywa w butelkach z ciemnego szka lub w odpowied-nich opakowaniach plastikowych. Z tego te wzgldu kapsuki wita-miny E pakuje si w czerwon otoczk i przechowuje w opakowaniuz ciemnego szka. Natomiast zamroenie produktu ywnociowegolub jego puszkowanie nie zapobiega stratom witaminy E. wiey gro-szek zielony zawiera w 100g produktu 0,11mg witaminy E, mroony -0,05, a puszkowany zaledwie 0,02mg.Osoby leczce si preparatami elaza powinny pamita, e nie nale-y rwnoczenie przyjmowa witaminy E. elazo unieczynnia wita-min E. Jeeli zachodzi taka potrzeba, to trzeba przestrzega 8-12godzin przerwy po podaniu preparatw elaza. W warunkach natu-ralnych witamina E wystpuje gwnie w wiecie rolinnym. Najlep-szym jej dostawc s oleje z kiekw rnych nasion, a przedewszystkim pszenicy, jadalne oleje rolinne, a zwaszcza soneczniko-wy i oliwa z oliwek. Naturalnym rdem witaminy E s take ziarnazb i zielone warzywa liciaste, jak np. saata oraz groszek zielonylub dojrzay, kukurydza, pietruszka. W produktach zboowychw zbyt oczyszczonych ziarnach jak przy produkcji biaych mk zawarto witaminy E jest niewielka. Dlatego wci przypominam okoniecznoci spoywania ciemnego pieczywa i otrb pszennych. Do-skonaym rdem witaminy E s zarodki pszenne.Z produktw pochodzenia zwierzcego, najwiksze iloci tej witami-ny zawieraj jaja, mleko i maso. Jednak nie s to tak dobre rda,jak produkty rolinne.Oto zawarto witaminy E w niektrych produktach: Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 27. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 28Jacek RoikProdukt Zawarto witaminy E w 100 golej sonecznikowy 50 mgolej sojowy10-15 mgkieki pszenicy27 mgzarodki pszenne25 mgkukurydza10 mgwarzywa i owoce0,5-1,5 mgsaata 8 mggroch dojrzay 8 mggroszek zielony6 mgpietruszka 5,5 mgsery 0,3-0,6 mgmaso0,6-2,1 mgsmalec 1,2 mgwtroba2,0 mgdrode0Najwiksze zapasy witaminy E organizm gromadzi w wtrobie, tkan-ce tuszczowej, jdrach i oysku.Istnieje wspzaleno midzy zawartoci witaminy E w poywie-niu i stopniem wykorzystania przez ustrj karotenu (zwizek, z kt-rego w organizmie powstaje witamina A). S doniesienia o stosowa-niu duych dawek witaminy E z dobrymi rezultatami w takich scho-rzeniach, jak: choroba niedokrwienia serca, ostre zapalenie zakrze-powe y, ylakowate owrzodzenie podudzi, cikie oparzenia, zapa-lenie nerek, zarostowe zapalenie ttnic, nocne kurcze mini pod-udzi, grzybice skry. Wykazano rwnie due podobiestwo w dzia-aniu witaminy E i pierwiastka ladowego - selenu. Witaminy E i Cmaj zapobiega procesowi starzenia si czowieka. Podkrela sidziaanie ochronne witaminy E w powstawaniu nowotworw. Ryzy-Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 28. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 29Jacek Roikku wystpienia raka odka sprzyja niedostateczne spoycie wita-min C, E oraz A. WITAMINA ANastpna jest witamina A, zaliczana do grupy witamin rozpusz-czalnych w tuszczach. Stanowi ona jeden z ponad tysica zwizkwokrelanych wspln nazw retinoidw, z ktrych wikszo jestotrzymywana syntetycznie. W pokarmach witamina A wystpujejako retinol, zawarty gwnie w male, misie, mleku i jajach orazjako beta-karoten, znajdujcy si w tych owocach i zielonych wa-rzywach. Stopie wykorzystania karotenu jest znacznie mniejszy niretinolu.W roku 1967 Nagrod Nobla otrzyma amerykaski biochemik i fi-zjolog prof. George Wald za wyjanienie roli witaminy A w procesachwidzenia. Jest ona istotnym skadnikiem barwnika wzrokowego(czerwieni wzrokowej w prcikach i czopkach siatkwki). Jej niedo-br prowadzi u czowieka do wystpienia tzw. kurzej lepoty, ktrajest zaburzeniem widzenia prcikowego. Przyczyn niedoboru wita-miny moe by nie tylko niewystarczajce jej spoywanie, lecz takeupoledzenie wchaniania w jelicie oraz niedostateczna przemianaprowitaminy A, ktra zdarza si w chorobach wtroby. Z bada na-ukowych wynika, e do utrzymania prawidowego poziomu witaminyA we krwi niezbdny jest cynk. Jest on potrzebny do procesw uwal-niania witaminy A z wtroby. U chorych cierpicych z powodu mar-skoci wtroby stenie cynku we krwi jest zmniejszone, ich stan(wraz z upoledzonym widzeniem w ciemnoci) nie poprawia si poleczeniu witamin A. Fakty te potwierdzaj przypuszczenie, e nie- Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 29. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 30Jacek Roikdobr cynku moe niepomylnie oddziaywa na metabolizm wita-miny A.W Polsce rzadko spotyka si objawy niedoboru tej witaminy. Nato-miast w krajach poudniowej Azji notuje si rocznie 500000 nowychprzypadkw owrzodze rogwki i 20000 przypadkw utraty wzroku.Przyczyn tych chorb jest niedobr lub brak witaminy A, ktry to-warzyszy oglnemu niedoywieniu, zakaeniom pasoytniczymi chorobom biegunkowym.W procesach wchaniania witaminy A z przewodu pokarmowegouczestnicz kwasy ciowe oraz witamina E (tokoferol).Oprcz wczeniej wymienionej, funkcje witaminy A w organizmie srozliczne. Jest potrzebna do prawidowego funkcjonowania ucha we-wntrznego, bierze udzia w procesach odpornociowych (immuno-logicznych), ma wpyw na rnicowanie si tkanki nabonkowej. Nie-dobr witaminy A moe wywoa nadmierne rogowacenie i suchoskry, wysychanie bon luzowych ze zmniejszeniem odpornoci gr-nych drg oddechowych oraz przewodu pokarmowego na czynnikizakane, upoledzenie wytwarzania zbw, opnienie wzrostu i za-burzenia reprodukcji. Nadmiar witaminy A prowadzi do hiperwita-minozy, ktrej objawami s midzy innymi brak apetytu, atwe m-czenie si, nadmierna draliwo, ble staww, zmiany skrne (nad-mierna pigmentacja, wid), wypadanie wosw oraz ble gowy.W wyniku przedawkowania witaminy A moe nawet doj do uszko-dzenia wtroby. Nie naley wic naduywa kapsuek z witamin A.Dobowe zapotrzebowanie na witamin A wynosi 5000 jednostekmidzynarodowych lub 1000 rwnowanikw retinolu. Dlategomog by wycznie ordynowane przez lekarza po zbadaniu choregoi nie mog by naduywane! Wikszo organizmw wyszych, Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 30. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 31Jacek Roika wic i czowiek, nie jest w stanie syntetyzowa witaminy A. Musiby ona dostarczana w poywieniu jako gotowy produkt lub w posta-ci bezporedniego prekursora, czyli karotenu.Magazynowanie witaminy A odbywa si w wtrobie, dlatego musimyoszczdza ten narzd. Gdy wejdziemy z jasnego pomieszczenia dociemnego i dugo trwa przyzwyczajenie wzroku do widzenia w ciem-noci ponad 7-8 sekund to znaczy, e mamy niedobory witaminyA. Jeeli ten czas przedua si do kilkunastu sekund, to jest toostrzegawczy sygna, aby jak najszybciej uda si po pomoc do leka-rza. Zleci nam wtedy na pewno piguki i odpowiedni diet, aby jaknajszybciej organizm uzyska rwnowag. Ale nie tylko od lekarzynaley oczekiwa pomocy. Nasze zdrowie jest rwnie w rkach rol-nikw. Produkty pochodzenia zwierzcego, zwaszcza penotustemleko i maso, s najbogatszymi rdami witaminy A i jej prowita-min. Zaley to jednak od sposobu ywienia zwierzt i przechowywa-nia gotowych produktw.Aby nie dopuci do niedoborw lub braku witaminy A powinnimywiedzie, w jakich produktach ona si znajduje:ProduktZawarto witaminy A w l00 gtran60000 j.m.wtroba woowa15000 j.m.wtroba wieprzowa5000 j.m.wtroba cielca4000 j.m.maso2000 j.m.kiszka pasztetowa2000 j.m.ser fermentowany tusty i nerki1000 j.m.ser biay penotusty 800 j.m.mietana700 j.m.twarg130 j.m. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 31. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 32Jacek Roikled 110 j.m.mleko 90 j.m.Karoten, czyli prowitamina A, znajduje si w nastpujcych ilociachw 100 g produktu w przeliczeniu na jednostki midzynarodowe:Zawarto prowitaminy AProduktw 100 gmarchew15000 j.m.natka pietruszki, szczaw, jarzbina 13000 j.m.szpinak 10000 j.m.kapusta woska 5 600 j.m.rzeucha 4250 j.m.saata 3200 j.m.liwki suszone 2000 j.m.dynia1600 j.m.pomidory 850 j.m.groch i grzyby kurki 800 j.m.brzoskwinie 750 j.m.morele 700 j.m.kapusta biaa630 j.m.fasola szparagowa, zielona450 j.m.liwki wiee 370 j.m.jeyny 300 j.m.groszek zielony200 j.m. WITAMINA CNajbardziej popularna jest witamina C. Kwas askorbinowy, bo taknazw chemiczn ona nosi, naley do grupy witamin bardzo atworozpuszczalnych w wodzie i jednoczenie atwo rozkadajcych si.Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 32. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 33Jacek RoikGwnym rdem pokarmowym witaminy C s wiee warzywai owoce. Po spoyciu produktw zawierajcych witamin C jest onaatwo wchaniana w caym jelicie cienkim do krwi, a stamtd do tka-nek. Okres poowicznego rozkadu oglnoustrojowej puli kwasuaskorbinowego wynosi 16 tygodni. To dobrze tumaczy fakt pojawie-nia si szkorbutu, czyli gnilca dopiero po 3-4 miesicach niespoy-wania witaminy C. Czasy to zamierzche, gdy brakowao witaminy Cw poywieniu. Dotyczyo to zwaszcza marynarzy oraz mieszkacwoblonych miast. Dzisiaj schorzenie to jest rzadko spotykane. Spo-radycznie zdarza si wrd osb spoywajcych jedynie pokarmy go-towane, bez jarzyn i owocw. U dzieci awitaminoza C wystpuje naj-czciej w niemowlctwie pomidzy 6 a 12 miesicem ycia, jeli skarmione jedynie mlekiem gotowanym. Mleko nie zawiera witaminyC, a procesy termiczne niszcz jej resztki.Jakie s objawy szkorbutu? Najczstsze to: krwawienie z bon luzo-wych, do jam staww i mini, z obrzkiem, zmianami zapalno-mar-twiczymi dzise, wypadaniem zbw, niedokrwistoci, zmniejsze-niem masy ciaa i osabieniem oglnej odpornoci ustroju. Pocztko-we objawy niedoboru witaminy C s czsto niecharakterystyczne:utrata aknienia, atwe mczenie si, ble stawowo-miniowe orazkrwawienie z dzise.Z dotychczasowych bada wynika, e stosowanie duych dawek wita-miny C nie wywouje jej przedawkowania; nadmiar witaminy jestwydalany z organizmu.Rola witaminy C jest wieloraka i przejawia si w udziale tego zwizkuw rnych przemianach ustrojowych. Prawidowy proces tworzeniatkanek: cznej, chrzstnej i kostnej nie moe si odbywa bez udzia-u witaminy C. Tworzy ona ukad oksydacyjno-redukcyjny, odgrywa- Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 33. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 34Jacek Roikjcy istotn rol w oddychaniu tkankowym oraz warunkuje prawi-dowy przebieg wielu procesw metabolicznych (synteza hormonwkory nadnercza, insuliny, hemoglobiny). Zapewnia prawidowe goje-nie si ran. Uatwia redukcj elaza trjwartociowego do dwuwarto-ciowego w przewodzie pokarmowym, zwikszajc przyswajanie tegopierwiastka z produktw ywnociowych, co ma rwnie znaczenieprzy leczeniu niedokrwistoci z niedoboru elaza. Bierze rwnieudzia w procesach krwiotwrczych. Jest aktywatorem rnych uka-dw enzymatycznych, ma dziaanie zwikszajce odporno ustroju,np. przy przezibieniach. Tak twierdzi amerykaski uczony, dwu-krotny laureat nagrody Nobla, prof. Linus Cari Pauling. Zaleca onw profilaktyce przezibie lub ich zahamowaniu dawki dzienne wita-miny C od 1000 do 5000mg. Podawanie tak duych dawek witaminyC u wielu lekarzy budzi pewne zastrzeenia. Warto nadmieni, eu osb szczeglnie podatnych moe doj do powstawania kamienimoczowych na skutek duszego przyjmowania bardzo duych dawekwitaminy C. Zdaniem innych uczonych nadmiar witaminy C jest wy-dalany przez nerki z moczem, co stawia pod znakiem zapytania celo-wo stosowania duych jej dawek.Przeniemy si teraz na chwil do kuchni, od ktrej zaley, ile witami-ny C znajdzie si na talerzu. Noe, skrobaczki lub tarki musz by zestali nierdzewnej, gdy rdzewne eliwo jest katalizatorem procesuutleniania witaminy C, czyli przyspiesza jej rozkad. Dalszym stratomwitaminy C mona zapobiec nie dopuszczajc do widnicia produk-tw, obierajc je w ostatniej chwili, tu przed przyrzdzaniem, nieprzetrzymujc obranych w wodzie, wkadajc do wrzcej wody warzy-wa i owoce przeznaczone do gotowania, wykorzystujc pyn pozostaypo ugotowaniu tych pierwszych do przyrzdzania zup lub sosw. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 34. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 35Jacek RoikZatrzymam si jeszcze przy ziemniakach, ktre w naszej diecie od-grywaj znaczn rol jako rdo witaminy C. Nie dlatego, e jej za-wieraj duo - w 100 g produktu zaledwie 12 mg witaminy C aledlatego, e s spoywane codziennie w duych ilociach. Musimyjednak pamita, e po 3 miesicach przechowywania ziemniakimaj o 50% mniej witaminy C, a po 6 miesicach a o 75% mniej.Dlatego, aby jeszcze zachowa jej resztki, musimy naleycie obcho-dzi si z ziemniakami. Tu pod skrk znajduj si najcenniejszeskadniki, m.in. witamina C. Ziemniaki stare naley obiera cienko,a mode skroba. Przy rcznym oczyszczaniu ziemniakw otrzymujesi rednio 35-50% obierzyn, w zalenoci od ich jakoci i pory roku.Straty witaminy C przy obieraniu wynosz rednio 22%. A moe na-uczymy si gotowa ziemniaki w mundurkach?Mgby kto zapyta, ile witaminy C znajduje si w mroonkach.Proces zamraania nie ma zasadniczego wpywu na zawarto wita-min. Stwierdzono natomiast rozkad witaminy C podczas przechowy-wania zamroonych owocw i warzyw. Wielko strat jest wprostproporcjonalna do czasu i temperatury przechowywania artykuwzamroonych. Mimo pewnych strat witaminy C, zawarto jej w za-mroonych owocach i warzywach jest przecitnie wiksza ni w pro-duktach utrwalonych w inny sposb. Na przykad suszenie niszczy jw 70-80% pocztkowej zawartoci, wyjaawianie w 35-55%, a za-mraanie - 20-30%. Owoce i warzywa zamroone bezporednio pozbiorze zawieraj wicej witaminy C ni te same produkty w tzw. sta-nie wieym, po dostarczeniu ich do sklepw lub stowek po upy-wie kilku godzin od zbioru. Zim mroone owoce i warzywa s wa-nym rdem witaminy C. Ideaem jest i bdzie spoywanie surwek.Koniecznie naley pamita o kiszonej kapucie, ktra moe by pra-wie codziennym dodatkiem do drugich da. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 35. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 36Jacek RoikDzienne zapotrzebowanie na witamin C wynosi: Ilo witaminy Cdzieci35-75 mgmodzie w wieku 16-20 lat dziewczta80 mgmodzie w wieku 16-20 lat chopcy 100 mgkobiety ciarne 70-90 mgkobiety karmice 100 mgmczyni - zajcia siedzce 75 mgumiarkowana praca75 mgcika praca 75 mgbardzo cika praca100 mgosoby powyej 65 lat 75 mgW powszechnym mniemaniu duo witaminy C ma si znajdowaw owocach cytrusowych. Czy tak jest naprawd? W owocach wie-ych w 100g znajduje si jej: w cytrynie 31mg, grapefruicie 26 mg, w pomaraczy 35mg.Oto dla porwnania ilo witaminy C w 100 g nastpujcych produk-tw:Produkt Zawarto witaminy C w 100 gpietruszka licie178 mgkoperek zielony75 mgbrukselka 71 mgszczypiorek60 mgszpinak64 mgporzeczki czarne 177 mgtruskawki63 mgpoziomki 60 mgjabka7 mgkapusta kiszona16 mgogrki kwaszone 4 mg Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 36. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 37Jacek RoikNajwikszym skarbem naturalnej witaminy C w przyrodzie jest owocry. Temu symbolowi modoci od wiekw przypisywano znakomitewaciwoci lecznicze. Wyhodowane przez polskiego badacza, JanaMilewskiego, gatunki wysokowitaminowe zawieraj a 15 razy tylewitaminy C co czarne porzeczki lub na pietruszki, a 100 razy wicejni misz pomaracz, cytryn lub grapefruitw. Tylko 1/4 szklankisoku (wycigu) ze wieych owocw ry polskiej wypitego przezdzieci, a 1/2 szklanki konsumowane przez osob doros uzupeniacakowicie nasz codzienn diet w naturaln witamin C.Zapotrzebowanie na witaminyZapotrzebowanie na witaminy przez organizm czowieka nie jestwartoci sta, lecz zaley od wieku, aktywnoci fizycznej, stanw fi-zjologicznych (cia, laktacja), rodzaju diety, nasilenia przemianymaterii, stopnia wchaniania w przewodzie pokarmowym, zu-ytkowania oraz wydalania witamin. Niedobr witamin powstajenajczciej w wyniku stosowania niewaciwej diety, zaburzonego ichwchaniania z przewodu pokarmowego (wymioty, biegunki) lubzwikszonego zapotrzebowania (cia, laktacja, okres wzrostu, nad-czynno tarczycy). Pierwsze objawy niedoboru witamin s bardzotrudne do wykrycia i maj charakter niespecyficzny. W praktyce bar-dzo rzadko wystpuj tylko stany chorobowe uwarunkowane niedo-borem jednej witaminy. Obowizuje regua podawania preparatwwielowitaminowych w leczeniu niedoborw. Poda tylko jednej wita-miny moe by przyczyn pogorszenia si stanu chorobowego. Le-czenie awitaminozy (choroby wywoanej brakiem witamin) polega nastosowaniu penowartociowej diety zaspokajajcej biece zapotrze-bowanie na poszczeglne skadniki pokarmowe, uzupenione braku- Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 37. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 38Jacek Roikjcymi witaminami. Dawka tych ostatnich powinna by 5-10-krotniewiksza od dziennego zapotrzebowania. Musimy jednak pamita, epoda duych iloci witamin rozpuszczalnych w tuszczach (A, D i K)moe wywoa toksyczne objawy przedawkowania, poniewa nie swydalane przez nerki. Natomiast mniejsze niebezpieczestwoprzedawkowania i zatrucia istnieje przy podawaniu wysokich dawekwitamin rozpuszczalnych w wodzie (C, B1, B2, B12, B6, PP, H, kwasfoliowy). S one z atwoci wydalane przez nerki. Najlepszym spo-sobem zapobiegania awitaminozom jest stosowanie bardzo urozma-iconej diety, do czego zachcam od dawna. Oprcz tego, gdy zajdziepotrzeba, lekarz musi pomc przy zwalczaniu chorb upoledzaj-cych wchanianie witamin lub wywoujcych zwikszone zapotrzebo-wanie.Odpowiednie gotowanie to wicej witaminWiele witamin ulega rozkadowi w wyniku nieodpowiedniego przy-gotowywania posikw. Na przykad pewne witaminy, rozpuszczalnew wodzie, ulegaj rozkadowi podczas gotowania. Dugie gotowaniemisa powoduje take utrat witamin. Szczeglnie wraliwa i nie-trwaa na gotowanie jest witamina C. Dostarczenie wystarczajcejiloci witaminy C jest cile uzalenione od spoycia kadego dniapewnej iloci wieych owocw i warzyw. Uszlachetnianiu (oczysz-czaniu) ziarna towarzyszy utrata witamin grupy B. Obecnie wzboga-ca si produkty ywnociowe w witaminy B1 i B2 oraz niacyn, czyliczynnik przeciwko pelagrze (PP). Inne pokarmy s rwnie wzboga-cane przez dodatki witamin, np. witaminy D do mleka oraz witaminyA do margaryny. Naley pamita, e witaminy rozpuszczalnew tuszczach nie ulegaj zniszczeniu przy mechanicznej i termicznej Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 38. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 39Jacek Roikobrbce produktw ywnociowych oraz, e s magazynowanew ustroju. Natomiast ulegaj zniszczeniu w czasie jeczenia rozpusz-czalnikw tuszczowych. Wchanianie ich w jelicie cienkim upoledzajednoczesne podawanie olejw mineralnych. Odwrotnie zachowujsi witaminy rozpuszczalne w wodzie - atwo ulegaj zniszczeniuw czasie obrbki mechanicznej i cieplnej i na og nie s magazyno-wane w ustroju.Myl, e panie domu nie obra si, e przypomn sposoby zapobie-gajce utracie witamin przy obrbce cieplnej warzyw i owocw.Ziemniaki w naszych warunkach klimatycznych s codziennymskadnikiem poywienia i wanym rdem witaminy C. Aby wszyst-kie wartoci w jak najwikszym stopniu zachowa, naley: obiera jecienko i to na krtko przed gotowaniem, nie przechowywa w wo-dzie, wkada do wrzcej wody, gotowa w maej jej iloci, jednorazo-wo gotowa tyle, ile trzeba zuy, nie przetrzymywa ugotowanychzbyt dugo, wykorzystywa wywar po ugotowaniu.Marchew - najcenniejszym jej skadnikiem jest karoten, bdcyprowitamin A. Ma szerokie zastosowanie w ywieniu. Naley j go-towa w maej iloci wody pod przykryciem, wkada do wrzcejwody, do zagotowania ogrzewa na silnym ogniu, gotowa na sab-szym, gotowa w caoci (nastpnie rozdrabnia). Jeeli to tylkomoliwe, gotowa marchew nie obieran. Do gotowania warzyw ka-rotenowych naley zawsze dodawa tuszczu.Warzywa zielone - np. szpinak, aby uchroni przed stratami war-tociowych dla czowieka substancji, w tym witamin z grupy B orazwitaminy C, naley gotowa w maej iloci wody, wkada na wrzc, Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 39. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 40Jacek Roiklekko osolon wod, aby skrci czas gotowania. Naley gotowaw naczyniu odkrytym.Do warzyw kapustnych nale: jarmu, brukselka, kapusta wo-ska, gowiasta biaa, gowiasta czerwona, kalarepa, kalafior, brokuy.Zawieraj prowitamin A, witamin B1 oraz witamin C - przy czymlicie maj mniej tego skadnika ni gb. Barwa, smak, zapach i war-toci odywcze ugotowanej kapusty zale od iloci wody uytej dogotowania (im mniej tym lepiej), odkrycia naczynia, dziki czemupiekce i gorzkie olejki eteryczne ulatniaj si wraz z par, czasu go-towania (wkada do wrzcej wody, do zagotowania ogrzewa podprzykryciem, nastpnie odkry).Warzywa strczkowe, ktre wystpuj w naszych jadospisach,dzielimy na dwie grupy: wiee strczkowe w stanie niedojrzaym,jak: fasola szparagowa ta, zielona, groszek zielony, bb, oraz su-che strczkowe, ktre s spoywane po dojrzeniu i wyuskaniu zestrka. Do nich nale: fasola biaa i kolorowa, perowa, groch, so-czewica, soja.Warzywa strczkowe pierwszej grupy s zblione pod wzgldem war-toci odywczych do warzyw zielonych. Ich obrbka cieplna jest takasama jak warzyw zielonych. S bardzo dobrym rdem witaminz grupy B.Warzywa strczkowe drugiej grupy wymagaj innej obrbki cieplnej.Naley je namoczy poprzedniego dnia w wodzie zmikczonej przezgotowanie, gotowa w wodzie, w ktrej byy moczone, po zagotowa-niu gotowa na wolnym ogniu pod przykryciem, soli pod koniec go-towania, uywa 3-5 objtoci wody na jedn objto warzywa. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 40. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 41Jacek RoikPrzy obrbce wstpnej i cieplnej owocw wieych i suszonych nale-y pamita, e trzeba je my dokadnie i obiera tu przed przyrz-dzaniem potrawy oraz zapobiega utlenianiu si witaminy C nast-pujcymi metodami: przez dodanie cukru, syropu lub mietany dorozdrobnionych owocw; gotowanie w syropie; zakwaszanie kwasa-mi naturalnymi. Susze owocowe przed moczeniem w letniej przego-towanej wodzie naley bardzo dokadnie umy, a wod z moczeniawykorzysta do syropu.Witaminy dla urodyOdpowiednia poda witamin decyduje nie tylko o zdrowiu fizycznymi psychicznym, ale rwnie o naszym wygldzie. Kosmetycznymi ob-jawami wadliwego odywiania - i tym samym niedoboru witamin -mog by na przykad cienkie, matowe, przerzedzone, le ukadajcesi wosy, ojotok w fadach nosowo-policzkowych, zapalenie powieki kcikw ust, sucho skry i inne.Objawy niedoborw pokarmowych nie wystpuj nagle, lecz majdo dugi czas utajenia, ktry moe trwa wiele miesicy.Zapamitajmy wic, na jakie witaminy naley zwrci uwag i jakieprodukty uwzgldni w jadospisie, aby unikn przykrej niespo-dzianki przed lustrem. WITAMINA APrzy niedoborze tej witaminy skra staje si szorstka, wysuszona. Na-stpuje zgrubienie i rogowacenie naskrka. Cera staje si szara, czsto Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 41. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 42Jacek Roikna udach i ramionach pojawia si gsia skrka. Wosy trac poysk,krusz si i wypadaj. ami si paznokcie. Witamina A regulujeczynnoci gruczow ojowych. Przy jej niedoborze moe nastpi na-silenie ojotoku. Znajduje si ona w mleku, male, tku jaj, poza tymw marchwi, zielonej saacie, owocu dzikiej ry, w wtrobie. WITAMINA B2Przy niedoborze tej witaminy wystpuje przekrwienie, uszczeniei pkanie warg w kcikach ust, zapalenie bony luzowej jamy ustnej,jzyk staje si ciemnowiniowo czerwony. Skra jest mao elastycznai przybiera starczy wygld. Powstaj drobne zmarszczki, promieni-cie rozchodzce si nad ustami, szczeglnie nad grn warg. Przyduym niedoborze witaminy B2 nasila si ojotok i powstaj plamybarwnikowe. Witamina wystpuje w serze, mleku, jajach, drodachLewitan, kaszy gryczanej, kiekach i otrbach zb, szpinaku, po-midorach, zielonym groszku i szczypiorku. WITAMINA B6Pomaga nastolatkom w leczeniu trdziku modzieczego. Bardzowane jest take jej dziaanie w ojotoku spowodowanym nadmier-nym wydzielaniem gruczow ojowych. U osb, ktre nie mog ze-szczuple mimo kuracji odchudzajcej, stwierdza si czsto niedobrtej wanie witaminy. Witamina B6 wystpuje w caych ziarnachzb, w warzywach strczkowych, w nasionach kukurydzy i sonecz-nika, w wtrobie i jajach. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 42. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 43Jacek Roik KWAS PANTOTENOWYWitamina ta leczy pewne alergie, a take pomaga rosn wosom i li-kwidowa wiele skrnych niedomaga. Wystpuje w drodach, w-trobie, pszenicy, otrbach oraz grochu. Tabletki z witamin B-com-positum te na og zawieraj zwizki pantotenowe. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik 43. CHOROBY CYWILIZACYJNE -darmowy fragment kliknij po wicej str. 44Jacek RoikJak skorzysta z wiedzyzawartej w penej wersji ebooka?Ta cz poradnika dostpna jest w penej wersji w WydawnictwieZote Myli pod adresem: http:/choroby-cywilizacyjne.zlotemysli.pl/ Poznaj sekret, jak y w zdrowiu i nie dopuci dochoroby? Dowiedz si, jak zwalczy chorobycywilizacyjne. Copyright by Wydawnictwo Zote Myli & Jacek Roik