ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

NGUYỄN THỊ HOÀI THU

CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ NỢ CÔNG Ở VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

Hà Nội – 2016

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ

NGUYỄN THỊ HOÀI THU

CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ NỢ CÔNG Ở VIỆT NAM

Chuyên ngành: Tài chính ngân hàng

Mã số: 60 34 02 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG

CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS Nguyễn Tiến Dũng

XÁC NHẬN CỦA

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ

CHẤM LUẬN VĂN

Hà Nội – 2016

MỤC LỤC

Danh mục các ký hiệu viết tắt…………………………………………………i

Danh mục các bảng/ biểu đồ………………………………………………….ii

MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1

1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................... 1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ......................................... 2

3. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................ 3

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ......................................................... 3

5. Kết cấu của luận văn .............................................................................. 4

Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ

LUẬN VỀ NỢ CÔNG VÀ CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ NỢ CÔNG Error!

Bookmark not defined.

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu .......... Error! Bookmark not defined.

1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ở nước ngoàiError! Bookmark not

defined.

1.1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nướcError! Bookmark not

defined.

1.2. Cơ sở lý luận về nợ công ..................... Error! Bookmark not defined.

1.2.1. Khái niệm về nợ công ....................... Error! Bookmark not defined.

1.2.2. Quan điểm của các nhà kinh tế học về nợ côngError! Bookmark

not defined.

1.2.3. Đặc trưng cơ bản của nợ công .......... Error! Bookmark not defined.

1.2.4. Phân loại nợ công ............................. Error! Bookmark not defined.

1.2.5. Những nhân tố ảnh hưởng đến nợ côngError! Bookmark not

defined.

1.2.6. Tác động của nợ công ....................... Error! Bookmark not defined.

1.2.7. Các chỉ tiêu đo lường mức độ an toàn của nợ côngError! Bookmark

not defined.

1.3. Cơ sở lý luận về chính sách quản lý nợ côngError! Bookmark not

defined.

1.3.1. Khái niệm chính sách quản lý nợ côngError! Bookmark not

defined.

1.3.2. Vai trò của chính sách quản lý nợ côngError! Bookmark not

defined.

1.3.3. Bộ phận cấu thành chính sách quản lý nợ côngError! Bookmark

not defined.

1.3.4. Những rủi ro trong quản lý nợ công .. Error! Bookmark not defined.

Chƣơng 2 PHƢƠNG PHÁP VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ......... Error!

Bookmark not defined.

2.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp ........ Error! Bookmark not defined.

2.1.1. Nội dung phương pháp ..................... Error! Bookmark not defined.

2.1.2. Mục đích luận văn sử dụng phương phápError! Bookmark not

defined.

2.1.3. Cách thức luận văn sử dụng phương phápError! Bookmark not

defined.

2.2. Phương pháp chuyên gia ..................... Error! Bookmark not defined.

2.2.1. Nội dung phương pháp ..................... Error! Bookmark not defined.

2.2.2. Mục đích luận văn sử dụng phương phápError! Bookmark not

defined.

2.2.3. Cách thức luận văn sử dụng phương phápError! Bookmark not

defined.

Chƣơng 3 THỰC TRẠNG NỢ CÔNG VÀ CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ

NỢ CÔNG Ở VIỆT NAM ........................... Error! Bookmark not defined.

3.1. Thực trạng nợ công ở Việt Nam .......... Error! Bookmark not defined.

3.1.1. Quy mô nợ công ............................... Error! Bookmark not defined.

3.1.2. Cơ cấu nợ công ................................. Error! Bookmark not defined.

3.1.3. Nguyên nhân làm gia tăng nợ công ở Việt Nam trong giai đoạn hiện

nay ............................................................. Error! Bookmark not defined.

3.1.4. Đánh giá thực trạng nợ công ở Việt NamError! Bookmark not

defined.

3.2. Chính sách quản lý nợ công ở Việt Nam hiện nayError! Bookmark

not defined.

3.2.1. Mục tiêu của chính sách quản lý nợ côngError! Bookmark not

defined.

3.2.2. Mô hình tổ chức bộ máy quản lý nợ côngError! Bookmark not

defined.

3.2.3. Công cụ quản lý nợ công .................. Error! Bookmark not defined.

3.3. Đánh giá về chính sách quản lý nợ công ở Việt Nam hiện nay .. Error!

Bookmark not defined.

3.3.1. Một số thành tựu .............................. Error! Bookmark not defined.

3.3.2. Một số hạn chế ................................. Error! Bookmark not defined.

3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế ...... Error! Bookmark not defined.

Chƣơng 4 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CHÍNH

SÁCH QUẢN LÝ NỢ CÔNG Ở VIỆT NAMError! Bookmark not

defined.

4.1. Chú trọng hoạch định chính sách quản lý nợ côngError! Bookmark

not defined.

4.2. Hoàn thiện khung pháp luật và thực thi pháp luật về nợ công ..... Error!

Bookmark not defined.

4.3. Hoàn thiện hệ thống tổ chức quản lý nợ côngError! Bookmark not

defined.

4.4. Hiện đại hóa công tác quản lý nợ công Error! Bookmark not defined.

4.5. Nâng cao vai trò kiểm toán nợ công .... Error! Bookmark not defined.

4.6. Nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro nợ côngError! Bookmark not

defined.

KẾT LUẬN ................................................... Error! Bookmark not defined.

Danh mục tài liệu tham khảo………………………………………………...87

1

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong nền kinh tế hiện nay, vay nợ là hoạt động nhằm thu hút nguồn

vốn nhàn rỗi từ các cá nhân và tổ chức trong xã hội để đáp ứng nhu cầu về

vốn của các chủ thể kinh doanh. Việc vay vốn của các chủ thể kinh doanh là

điều hết sức bình thường và đã xuất hiện từ rất lâu trong lịch sử nhân loại.

Việc vay nợ hình thành nên nghĩa vụ trả nợ, bao gồm cả gốc, lãi vay và các

chi phí liên quan tới khoản vay. Xuất phát từ quy luật đó, khái niệm “nợ

công” ra đời để mô tả những khoản nợ do khu vực công vay của các tổ chức,

cá nhân trong và ngoài nước nhằm trang trải các khoản chi tiêu, góp phần

thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình.

Nợ công là một phần quan trọng và không thể thiếu trong tài chính mỗi

quốc gia. Từ những nước nghèo nhất ở châu Phi đến những quốc gia đang

phát triển như Việt Nam, Campuchia hay những cường quốc giàu có với dự

trữ tài chính hàng đầu thế giới như Mỹ, Nhật, EU đều phải đi vay để phục vụ

cho các nhu cầu chi của chính phủ nhằm các mục đích khác nhau. Nợ công

cần phải được sử dụng hợp lý, hiệu quả và quản lý tốt. Do vậy, việc bảo đảm

an toàn và bền vững nợ công là một bài toán mà hầu hết các quốc gia phải

tính đến. Nếu nợ công vượt quá ngưỡng an toàn thì nó sẽ dẫn đến những tác

động tiêu cực khiến nền kinh tế bị tổn thương và chịu nhiều sức ép từ cả bên

trong lẫn bên ngoài. Khủng hoảng nợ công có thể xảy ra với bất cứ quốc gia

nào tại bất cứ thời điểm nào và mang theo những tổn thất nặng nề như: thu

nhập giảm mạnh, kinh tế đình trệ, thất nghiệp và lạm phát cao, mất ổn định

kinh tế - chính trị - xã hội trong cả hiện tại và tương lai. Đó không phải là một

lời cảnh tỉnh mà thực tế cho thấy trên thế giới đã và đang diễn ra khá nhiều

cuộc khủng hoảng nợ công với nguyên nhân và tác động khác nhau. Vấn đề

được đặt ra là làm thế nào để quản lý nợ công một cách bền vững từ việc xác

2

định chiến lược vay nợ, sử dụng hiệu quả nguồn vốn vay đến việc lên kế

hoạch trả nợ. Đó cũng chính là biện pháp an toàn nhất để sớm phát hiện, ngăn

chặn kịp thời nguy cơ xảy ra khủng hoảng nợ công.

Việt Nam là một nước đang phát triển và bước đầu gia nhập nhóm “nước

có thu nhâp trung bình”. Do vậy, việc vay nợ của khu vực công để đáp ứng nhu

cầu chi cho đầu tư phát triển là rất lớn. Thời gian qua, việc vay vốn trong và

ngoài nước với nhiều hình thức khác nhau đã khiến nợ công của Việt Nam gia

tăng một cách nhanh chóng. Đặc biệt là sau tác động tiêu cực lan tỏa của cuộc

khủng hoảng kinh tế toàn cầu năm 2007 – 2008, Chính phủ đã “mạnh tay” tung

ra gói kích cầu có giá trị 143.000 tỷ đồng (tương đương 8 tỷ USD), sau đó tăng

lên 160 nghìn tỷ đồng (tương đương 9 tỷ USD). Mặc dù GDP trong năm 2009

có cải thiện so với 2008, nhưng với những yếu kém nội tại và quản lý lỏng lẻo

trong việc sử dụng vốn, đã để lại nhiều hệ lụy cho nền kinh tế: lạm phát và thất

nghiệp tăng cao, thâm hụt ngân sách trầm trọng, gánh nặng nợ nần đáng lo

ngại…Tuy tỷ lệ nợ công so với GDP của Việt Nam vẫn nằm trong giới hạn an

toàn (65% GDP) nhưng tốc độ tăng nợ hiện nay, đặc biệt là nợ nước ngoài đang

là vấn đề cần hết sức lưu tâm. Với bối cảnh kinh tế toàn cầu suy thoái và những

cơ hội, thách thức đặt ra trong quá trình tăng trưởng, việc nghiên cứu thực trạng

nợ công cũng như tính bền vững của nợ công trở nên vô cùng cần thiết trong

việc hoạch định và thực thi chính sách quản lý nợ công. Đó cũng là lý do của

việc lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Chính sách quản lý nợ công ở Việt Nam”

nhằm góp phần giải quyết những vấn đề cấp thiết nêu trên.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

2.1. Mục đích nghiên cứu

Hệ thống hóa cơ sở lý luận về nợ công, chính sách quản lý nợ công.

Trên cơ sở phân tích thực trạng nợ công và chính sách quản lý nợ công

3

của Việt Nam hiện nay, luận văn đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm

góp phần hoàn thiện chính sách quản lý nợ công trong thời gian tới.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Thứ nhất, hệ thống hóa cơ sở lý luận về nợ công và chính sách quản lý

nợ công.

Thứ hai, phân tích thực trạng nợ công, chính sách quản lý nợ công của

Việt Nam dựa trên số liệu thực tế có liên quan và phân tích bằng chứng từ

kinh nghiệm quản lý nợ cũng như các cuộc khủng hoảng nợ công đã xảy ra ở

một số quốc gia trên thế giới.

Cuối cùng, luận văn đưa ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn

thiện chính sách quản lý nợ công trong thời gian tới.

3. Câu hỏi nghiên cứu

Để nghiên cứu đề tài: “Chính sách quản lý nợ công ở Việt Nam”,

luận văn lần lượt đi vào giải quyết các câu hỏi sau:

- Thực trạng quy mô và cơ cấu nợ công ở Việt Nam hiện nay như

thế nào? Những nguyên nhân làm gia tăng nợ công trong giai đoạn hiện

nay là gì?

- Chính sách quản lý nợ công ở Việt Nam hiện nay bao gồm những nội

dung nào? Những thành tựu đã làm được là gì? Những hạn chế còn tồn tại?

- Trong thời gian tới, Việt Nam cần làm gì để hoàn thiện chính sách quản

lý nợ công cho phù hợp với điều kiện của Việt Nam trong quá trình hội nhập

kinh tế khu vực và thế giới.

4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu về nợ công và

chính sách quản lý nợ công

Phạm vi nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu về nợ công và thực

trạng quản lý nợ công của Việt Nam trong giai đoạn từ năm 2010 đến 2015.

4

Năm 2010 là thời điểm Luật quản lý nợ công chính thức có hiệu lực. Đây

cũng chính là bước ngoặt quan trọng trong việc hoàn thiện cơ sở pháp lý ở

mức cao nhất để thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, Chính phủ về

việc hướng tới quản lý nợ hiệu quả, bền vững, phù hợp với thông lệ quốc tế.

5. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, kết cấu

nội dung của luận văn gồm 4 chương:

Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận về nợ công và chính

sách quản lý nợ công

Chương 2: Phương pháp và thiết kế nghiên cứu

Chương 3: Thực trạng nợ công và chính sách quản lý nợ công ở Việt Nam

Chương 4: Một số kiến nghị đối với chính sách quản lý nợ công

5

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

TiếngViệt

1. Bộ Tài Chính, 2014. Bản tin nợ công số 3

2. Bộ Tài Chính, 2014. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về quản lý

nợ công tại Việt Nam. Hà Nội: NXB Tài chính.

3. Đặng Hoài Linh, 2014. Khủng hoảng nợ công châu Âu và bài học kinh

nghiệm đối với Việt Nam. NXB Chính trị quốc gia

4. Đỗ Thiên Anh Tuấn, 2013. Tương lai nợ công của Việt Nam: Xu

hướng và thử thách. Tạp chí Ngân hàng, số 3

5. Đỗ Thiên Anh Tuấn, 2014. Bàn về chính sách quản lý nợ công của

Việt Nam. Tạp chí Kinh tế và dự báo, số 20

6. Lê Thị Diệu Huyền, 2012. Hoàn thiện cơ chế quản lý nợ công của Việt

Nam. Luận án Tiến sĩ. Học viện Ngân hàng

7. Luật Ngân sách nhà nước của Quốc hội ban hành ngày 16/12/2002

8. Minh Điểm, 2012. Eurozone đối mặt với “bão”: Khủng hoảng xã hội,

http://anninhthudo.vn/su-kien/eurozone-doi-mat-voi-bao-khung-hoang-xa-

hoi/442698.antd/. Ngày truy cập: 28 tháng 12 năm 2015.

9. Ngô Thế Chi, 2011. Nợ công và những tác động của nó đến nền kinh tế,

Học viện Tài chính

10. Ngô Văn Hiền, 2012. Nợ công của Việt Nam: Những nguy cơ tiềm ẩn và

giải pháp chính sách. Tạp chí nghiên cứu Tài chính kế toán, số 8

11. Nguyễn Chí Hải, 2015, Nhật nợ nhiều vẫn an toàn: Giải pháp cho Việt

Nam, http://baodatviet.vn/kinh-te/tai-chinh/nhat-no-nhieu-van-an-toan-giai-

phap-cho-viet-nam-3278552/. Ngày truy cập: 18 tháng 02 năm 2016

12. Nguyễn Minh Kiều, 2009. Giáo trình quản trị rủi ro tài chính, NXB

Thống kê

6

13. Phạm Thế Anh và cộng sự, 2013. Nợ công và tính bền vững ở Việt

Nam: Quá khứ, hiện tại và tương lai. NXB Trí thức

14. Phạm Thị Thanh Bình và cộng sự, 2013. Vấn đề nợ công ở một số nước

trên thế giới và hàm ý chính sách đối với Việt Nam. NXB Khoa học xã hội.

15. Tổng cục Thống kê, 2014. Niên giám thống kê 2014. Hà Nội: NXB

Thống kê.

16. Vũ Minh Long, 2012. Khủng hoảng nợ công tại một số nền kinh tế trên

thế giới. Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách, Trường Đại học

Kinhtế - Đại học quốc gia Hà Nội.

17. Vũ Quang Việt, 2011. Nợ công, nợ ngân hàng của Việt Nam được hé

mở. <http://www.diendan.org/viet-nam/no-cong-no-ngan-hang-cua-viet-nam-

duoc-he-mo-(b)>. [Ngày truy cập: 20 tháng 12 năm 2015]

18. Vũ Thành Tự Anh, 2010. Nợ công, nợ chính phủ và nợ của doanh

nghiệp nhà nước. Chương trình giảng dạy kinh tế Fulbright.

19. Vương Thị Minh Đức và Ngô Thu Hoàng, 2014. Áp lực gia tăng nợ

công của Việt Nam: Thực trạng và một số khuyến nghị chính sách. Tạp chí

Thị trường tài chính tiền tệ, số 15, trang 33-37, 44

Tiếng Anh

20. Alessandro Missale, 2000. Pubic Debt Managemnet. Oxford University

Press

21. Stephen G Cecchetti, M.S. Mohanty và Fabrizio Zampolli, 2010. The

future of public debt: prospectives and implication. Mumbai

22. Thomas R.Dye, 2010. Understanding Public Policy. Tái bản lần 13.

London: Pearson

23. World Bank, 2003. Guidelines for Public Debt Management:

Accompanying document and selected case studies.

7

24. World Bank, 2007. Managing public debt: From diagnostics to reform

implementation.

25. World Bank, 2009. Heavily Indebted Poor Countries Capacity

Building Program.

Website

26. http://baodientu.chinhphu.vn

27. http://baohaiquan.vn

28. http://baotintuc.vn

29. http://cafef.vn.

30. http://www.economist.com/content/global_debt_clock

31. http://mof.gov.vn

32. http://tapchicongsan.org.vn

33. http://vneconomy.vn

34. http://vnep.org.vn

35. http://vnexpress.net

36. http://worldbank.org.vn