stepeni prenosa, usljed nemogunosti daljnjeg kretanja glavine sinhrona dolazi do savladavanja opruge osiguraa i zupasta spojnica (2) se bezudarno zuupava sa zupastim vjencem (3) zupanika usljed istih obodnih brzina (isti prenici zupaste spojnice

PAGE 274

stepeni prenosa, uslijed nemogunosti daljnjeg kretanja glavine sinhrona dolazi do savladavanja opruge osiguraa i zupasta spojnica (2) se bezudarno uzupava sa zupastim vjencem (3) zupanika uslijed istih obodnih brzina (isti prenici zupaste spojnice i ozubljenog vjenca zupanika).

Ako se ovim sinhronom rukuje paljivo on potpuno vri svoju funkciju (bezudarno ukljuivanje stepeni prenosa), meutim, voza moe nasilno uzupiti (savladati osigura) zupastu spojnicu i zupasti vjenac na zupaniku pa kako jo postoji razlika u broju obrtaja zupaste spojke i vjenca dolazi do eonog struganja i udara pri ostvarenju meusobnog zahvata. Konstruktivna ema ureaja za sinhronizaciju pokazana je na slici 328.

Sl. 328 Konstruktivna ema sinhrona

Da bi se u potpunosti iskljuio subjektivni faktor (voza) kod ukljuivanja stepeni prenosa konstruisani su sinhroni sa ureajem za blokiranje. Ureaj za blokiranje osigurava bezudarno ukljuivanje stepena prenosa jer sprjeava uzupavanje zupaste spojnice sa vjencem zupanika sve dok meu njima postoji relativni pomak (dok se obodne brzine ne izjednae). Pravilan rad sinhrona obezbjeuje se odreenim odnosom izmeu ugla konusa i ugla povrine koja slui za blokiranje, njihovim radijusima i koeficijentom trenja.

Na slici 329 data je ema sinhrona sa ureajem za blokiranje. Osnovni element ovog ureaja sa objanjenjem principa rada dati su na sl. 329, a na sl. 330 dat je isti ureaj u jednom aksijalnom pogledu.

Sl. 329 ema sinhrona sa ureajem za blokiranje

Sl. 330 Ureaj za sinhronizaciju

Crte jednog etvorostepenog mjenjaa potpuno sinhronizovanog dat je u dva presjeka na slici 331 gdje se vidi i lamelasta spojnica.

Sl. 331 Uzduni i popreni presjek etverostepenog mjenjaa potpuno sinhronizovanog

Radi boljeg razumijevanja na slici 332 je data slika jednog etvorostepenog mjenjaa (djelimini presjek i pogled pod uglom), a na slici 333 slikovito poloaj zupanika i sinhrona za sve sluajeve prenosa,

istog mjenjaa (sl. 332). Sa slike 333 se vrlo jasno vidi funkcionisanje (rad) mjenjaa u praznom hodu,

Sl. 332 Tipini etverostepeni mjenja

Sl. 333 Razliiti poloaji zupanika u zahvatu kod etverostepenog mjenjaa

I, II, III i IV stepenu prenosa i hodu nazad. Da bi ovo bilo jo jasnije na slici 334 se daje ema mjenjaa sa etiri stepena sa oznaenim osnovnim parametrima (iste oznake kao na slici 333).

Sl. 334 ema etverostepenog mjenjaa

Na ovoj emi e se objasniti faze rada mjenjaa:

- prazan hod: spojke s1 i s2 iskljuene.

Svi zupanici se okreu. Na izlaznom vratilu nema obrtnog momenta.

- I stepen: spojka s1 ukljuena sa zupanikom (1).

Prenosni odnos se rauna kao:

(309)

gdje je z broj zubaca pojedinih zupanika.

Broj obrtaja izlaznog vratila je:

(310)

- II stepen: spojnica s1 ukljuena sa zupanikom (2).

Prenosni odnos mjenjaa (iII) i izlazni broj obrtaja (nII) su:

(311)

- III stepen: spojnica s2 ukljuena sa zupanika (3).

Prenosni odnos mjenjaa (iIII) i izlazni broj obrtaja (nIII) su:

(312)

- IV stepen: direktni stepen.

Spojnica s2 ukljuena sa zupanikom (A). Prenosni odnos (iIV) i izlazni broj okretaja

nIV su:

(313)

- hod nazad: Tu se ukljuuje meuzupanik (4) koji vri promjenu smjera obrtanja.

Stupnjevani mjenjai sa kliznim zupanicima i stupnjevani mjenjai sa stalno uzubljenim zupanicima se jo nazivaju i mjenjai sa nepokretnim osama vratila, jer u toku rada sva vratila u mjenjau imaju samo kretanje oko svoje ose za razliku od mjenjaa sa planetarnim prenosom kod kojih se u toku rada ose vratila kreu i takvi mjenjai se nazivaju jo i mjenjai sa pokretnim osama vratila.

U dananjim konstrukcijama vozila najee se sreu mjenjai sa nepokretnim osama vratila sa stalno uzubljenim zupanicima.

U zavisnosti od namjene vozila bira se i nain sprezanja zupanika. Najrasprostranjeniji tip mjenjaa na tekim vozilima je sa kombinovanim sprezanjem zupanika, kod koga se nii stepeni prenosa (I i II) spreu pomou kandastih ili zupastih spojnica, a vii stepeni prenosa pomou sinhrona. Kod putnikih vozila srednje i vie klase najee se susreu potpuno sinhronizovani svi stepeni prenosa. Potpuna sinhronizacija mjenjaa poveava njegov gabarit i cijenu.

Da bi vozila zadovoljila specijalnim zahtjevima koja se pred njih postavljaju, naroito prilikom prevoza velikih tereta, ostvarene su konstrukcije mjenjaa koje mogu ostvariti do 12 i vie raznih stepena prenosa. Ovo se ostvaruje pomou dodatnog para zupanika, kojim se svi stepeni mogu jo jednom reducirati. To su mjenjai sa reduktorom ili demultiplikatorom. Dodatni par zupanika spree se obino kandastom spojnicom. Vano je napomenuti da prilikom ukljuivanja dodatnog para zupanika moraju biti iskljueni zupanici stalnog zahvata na spojnikom i pomonom vratilu, ako se radi o mjenjau koji ima tri vratila. Zupanik stalnog zahvata na pomonom vratilu takoer se ukljuuje ili iskljuuje kandastom spojnicom. Za razliku od mjenjaa sa reduktorom, radi postizanja vee brzine kretanja upotrebljava se mjenja sa multiplikatorom kod koga se dodaje poseban par zupanika sa kojim se postie prenosni odnos manji od jedinice.

Kopanje ovog stepena prenosa takoer se vri kandastom spojnicom na pomonom vratilu. Kod specijalnih vozila, od kojih se trae dobre osobine u ravniarskim i u brdskim terenima, mogu se sresti mjenjai sa reduktorom i multiplikatorom.

Takav jedan mjenja prikazan je na slici 335 sa 15 stepeni prenosa ukupno.

A mjenja, B reduktor, C multiplikator

Sl. 335 Mjenja sa reduktorom i multiplikatorom (15 stepeni prenosa)

19.2.1.3 Stupnjevani mjenjai sa pokretnim osama vratila - planetarni mjenjai

Uz klasine mjenjae sa zupanicima, danas se esto primjenjuju mjenjai sa planetarnim prenosom ili epiciklini mjenjai, obino u kombinaciji sa hidrodinamikom spojnicom ili hidrodinamikim transformatorom (hidro-dinamikim mjenjaem). Planetarni mjenjai se obino izvode sa dvije do etiri brzine. Prednosti ovih mjenjaa nad klasinim su: mirniji rad i vea izdrljivost, zbog veeg broja zuba u zahvatu, to je omogueno zupanikom unutarnjeg zahvata, lagano ukljuivanje i iskljuivanje stepeni prenosa koje je omogueno jednostavnim koenjem jednog od elemenata planetarnog sistema. Nedostaci epiciklinih mjenjaa su sloena i skupa izrada. ema osnovnog planetarnog prenosnika prikazana je na slici 336.

1 sunani zupanik, 2 zupasti vjenac sa unutranjim ozubljenjem, 3 sateliti, 4 nosa satelita

Sl. 336 Planetarni prenosnik

itav niz kombinacija prenosnih odnosa moe se postii koritenje pojedinih elemenata i vezivanjem za motor drugih elemenata.

U praksi nije uspjelo da se izvedu sve mogue kombinacije koritenja osobina planetarnog prenosa, zbog potekoa u konstruktivnom izvoenju pogona ili koenja svih elemenata, to je skopano sa izvoenjem niza upljih vratila koja bi ulazila jedna u druga i izvoenjem konica za svaki od elemenata.

Zato se kod vozila najee upotrebljavaju planetarni prenosnici sa nekoliko redova prostih planetarnih sistema kod kojih je omogueno koenje samo spoljnjeg zupanika sa unutranjih ozubljenjem (2). Kao konice najee se upotrebljavaju trakaste konice.

19.2.2 Kontinuirani prenosnici

Kontinuirani prenosnici omoguavaju neprekidnu izmjenu vrijednosti prenosnog odnosa transmisije i neprekidnu predaju obrtnog momenta na pogonske tokove u formi koja odgovara idealnoj vunoj karakteristici. Promjena obrtnog momenta ostvaruje se u zavisnosti od otpora puta, automatski ili putem dejstva specijalnih mehanizama za regulaciju na prenosnik. Prema tome, kontinuirani prenosnici slue za:

a) automatsku izmjenu prenosnih odnosa,

b) izmjenu prenosnih odnosa po zakonu koji omoguava najbolje vune i dinamike karakteristike pri datoj karakteristici motora,

c) ostvarivanju visokog stepena korisnog dejstva u irokom dijapazonu promjene eksploatacionih reima.

Upotrebom kontinuiranih prenosnika dobije se veoma ravnomjerno kretanje vozila, poto se obrtni moment neprekidno dovodi na pogonske tokove, a sa druge strane smanjuje se mogunost preoptereenja pojedinih dijelova transmisije, to direktno utie na njihov vijek trajanja. Ako se kontinuirani prenosnici uporede sa stupnjevanim, moe se zakljuiti da su kontinuirani prenosnici sloeniji po konstrukciji i imaju nii koeficijent korisnog dejstva.

Kontinuirani prenosnici mogu zamijeniti samo spojnicu i mjenja obine mehanike transmisije ili tvoriti kompletnu transmisiju. U prvom sluaju kontinuirani prenosnik se naziva kontinuirani mjenja, a u drugom kontinuirana transmisija.

Upotreba ovakvih mjenjaa je znatno rjea u odnosu na stupnjevane mjenjae ija je konstrukcija mnogo jednostavnija a samim tim i izrada jeftinija.

Po konstrukciji kontinuirani prenosnici mogu se podijeliti na:

mehanike kontinuirane prenosnike,

hidrauline prenosnike i

elektrine prenosnike.

19.2.2.1 Mehaniki kontinuirani prenosniciRelativno visok koeficijent korisnog dejstva i irok dijapazon kontinualnog prenosa broja obrtaja, uslovljava veliki broj raznih konstrukcija. Ispitivanja su pokazala da postoji velika mogunost primjene mehanikih kontinuiranih prenosnika u transmisiji vozila.

Mehaniki kontinuirani prenosnici mogu se podijeliti u dvije grupe:

a) prenosnici sa elastinom vezom,

b) prenosnici sa neposrednim kontaktom.

Prenosnici sa elastinom vezom su takvi prenosnici kod kojih se promjena prenosnog odnosa vri promjenom poloaja pokretnog diska gonjenog kajinika, odnosno prenos izmeu pogonskog i gonjenog kajinika se vri klinastim remenom.

Prenosnik sa elastinom vezom sastoji se od pogonskog agregata sa tegovima i gonjenog agregata sa oprugama. Oba agregata imaju podjeljene klinaste remenice, od kojih je jedan dio stabilan a drugi aksijalno pomjerljiv na vratilu, tako da se razmak izmeu remenica moe mijenjati. Na slici 337 ematski je prikazan frikcioni mjenja. Pogonsko vratilo obre se brojem obrtaja n1. Za pokretni disk

Sl. 337 Frikcioni mjenja

pogonskog vratila vezan je centrifugalni regulator koji u zavisnosti od broja obrtaja vri pomjeranje pokretnog diska (z1). Kod gonjenog pokretnog diska zazor se obezbjeuje oprugom (z2).

Poto duina klinastog kajia (l) ostaje u svim uslovima ista to se odnos poluprenika r1 i r2 uzajamno

podeava tako da je odnos r1 / r2 promjenljiva vrijednost izmeu dvije krajnje take. Na slici 337 prikazani su krajnji poloaji pogonskog diska.

Prenosni odnos se rauna iz izraza:

(314)

gdje su r1 i r2 trenutne vrijednosti poluprenika kainika na kojima se nalazi kai, a odreeni su neutralnim linijama poprenog presjeka kaia.

Minimalne i maksimalne vrijednosti prenosnog odnosa odreene su izrazima:

(315)

Kao najkarakteristiniji prenosnik sa elastinom vezom moe se uzeti mjenja DAF variomatik prikazan na slici 338.

Sl. 338 Mehaniki kontinuirani mjera sa elastinom vezom

(DAF variomatic)

Obrtni moment se dovodi preko vodeeg vratila (1) glavnog prenosa i istovremeno se predaje na dva konusna zupanika (8), od kojih jedan omoguava kretanje naprijed a drugi vonju unazad. Zupanici su postavljeni u kuitu i oslonjeni na dva kuglina leaja. Ukljuivanje zupanika (8) sa poluosovinama ostvaruje se pomou ogrlice (7). Na vanjskim krajevima poluosovina postavljeni su vodei konini diskovi (6) koji su zupastim remenovima povezani za voene konusne diskove koji su vezani sa pogonskim tokovima. Regulisanje prenosnog odnosa je automatsko. Pri poveanju broja obrtaja motora, centrifugalna sila koja se javlja pri obrtanju tereta (3) vri pomjeranje pokretnog konusnog diska ka nepokretnom. Ovo izaziva premjetanje pogonskog remena od centra ka periferiji i smanjuje prenosni odnos transmisije.

Ako brzina vozila poinje da opada, npr. kao posljedica poveanih otpora, tada dolazi do razdvajanja pogonskih diskova, a samim tim i do poveanja prenosnog odnosa transmisije.

Frikcioni prenosnici sa neposrednim kontaktom sastoje se od dvije torusno sferne prirubnice (pogonske i gonjenje) sl. 339 izmeu kojih se nalaze dva do tri diska. Promjena prenosnog odnosa vri se promjenom poloaja osa diskova. Sa ovakvim prenosnikom moe se ostvariti prenosni odnos i do 10.

Sl. 339 Frikcioni prenosnici sa neposrednim kontaktom

19.2.2.2 Hidraulini kontinuirani prenosnici

Po principu radnog procesa hidraulini prenosnici se dijele na:

hidrodinamike i

hidrostatike.

Kod hidrodinamikih prenosnika najvei znaaj ima brzina kretanja tenosti (ulja) unutar prenosnika, poto se prenos (kod hidrodinamike spojnice) ili transformacija obrtnog momenta (kod hidrodinamikog mjenjaa transformatora) obavlja na raun iskoritenja kinetike energije tenosti.

Znai, hidrodinamiki prenosnik koji ima svojstvo da automatski i kontinuirano mijenja dovedeni obrtni moment u odreenim predjelima naziva se hidrodinamiki mjenja ili hidrotransformator.

Hidrotransformator je ematski prikazan na slici 340 a). Sastoji se iz tri kola sa lopaticama i to kola pumpe (P), kola turbine (T) i sprovodnog aparata (SA) koji obrazuju zatvoreni krug cirkulacije tenosti. Lopatice radnih kola nisu kao kod hidrodinamike spojnice ravne nego su zakrivljene ali tako da omoguavaju minimalne gubitke energije pri protoku tenosti sa jednih lopatica na druge. Na sl. 340 b)

data je ema rasporeda radnih kola i priblian oblik lopatica, a na slici 340 c) raspored momenata koji se prenose na pojedinim sklopovima.

Sl. 340 ema hidrodinamikog transformatora, sa oblikom lopatica,

brzinama fluida i toka momenta

Za poveanje obrtnog momenta, dovedenog od motora mjenjau neophodno je na njegovoj turbini ostvariti dopunski moment. Ovo se ostvaruje kolom sprovodnog aparata koje poveava brzinu strujanja fluida na ulazu u pumpu. Efekt poveanja obrtnog momenta kroz sprovodni aparat ostvaruje se jer lopatice sprovodnog aparata imaju suprotnu zakrivljenost od lopatica turbine, tako da se pri prolazu tenosti stvara reaktivno dejstvo. U sprovodnom aparatu esticama tenosti ponovo se vraa izgubljena kinetika energija u turbini, odnosno ponovo se poveava moment koliine kretanja fluida.

Radi biljeg sagledavanja izgleda i konstrukcije hidrodinamikog transformatora na slici 341 dat je djelimini presjek istog sa oznaenim najvanijim detaljima.

Sprovodni aparat je nepokretan i vezan je za kuite transformatora. Postoje i rjeenja gdje se sprovodni

Sl. 341 Hidrodinamiki kontinualni prenosnik

aparat vee za pumpu i u tom sluaju hidrodinamiki transformator prelazi u hidrodinamiku spojnicu.

Na slici 342, date su promjene momenta pumpe i turbine u funkciji broja obrtaja turbine.

Sl. 342 Karakteristika promjene momenta na vratilu pumpe (Mp) i turbine (MT)

Hidrostatski prenosnici rade na principu varijacije pritisaka. U optem sluaju sistem se sastoji od nekoliko agregata (hidropumpe i hidromotora), cjevovoda za tenost pod visokim i niskim pritiskom, rezervoara, mehanizma za regulaciju reima rada i nekih dopunskih pribora.

Ovi prenosnici imaju odreene prednosti:

a) mogunost bestepene promjene prenosnog odnosa u irokom dijapazonu eksploatacionih reima i ravnomjernosti predaje obrtnog momenta pogonskim tokovima,

b) upotrebom ovih prenosnika mogu se izbjei dopunski prenosnici sa zupanicima, s obzirom na visok stepen redukcije obrtnog momenta i mogunosti prenosa snage preko sistema

hidroprovodnika. U ovom sluaju se govori o hidrostatikoj transmisiji,

c) identinost konstrukcije hidropumpe i hidromotora.

Hidrostatiki prenosnik kod koga se prenos obrtnog momenta sa pogonskog na gonjeni agregat vri pomou tenosti u jednom zatvorenom sistemu, moe se prikazati ematski kao na slici 343.

Sl. 343 Hidrostatiki prenosnik

Sistem se sastoji od: pumpe (1), motora (4), cvjevovoda (2, 5), prelivnog voda (6), regulacionih ventila (7, 11, 12), rezervoara (8), napojne zupaste pumpe (9) i filtera (10).

Postoji vie varijanti postavljanja hidrostatske transmisije na vozilo. Na slici 344 je prikazano par varijati ugradnje hidrostatike transmisije na vozilu.

Sl. 344 Varijante ugradnje hidrostatike transmisije na vozilu

Prva varijanta (sl. 344 a)) prikazuje hidrostatiki prenosnik koji ima funkciju mjenjaa. Hidrostatiki prenosnik sastoji se od hidropumpe i hidromotora. Postavljen je uz motor kao jedna blok. Obrtni moment se prenosi preko kardanskog vratila na glavni prenos a zatim na poluosovine.

Druga varijanta (sl. 344 b)) sastoji se od jedne hidropumpe, a broj hidromotora zavisi od broja pogonskih tokova. Ovdje hidrostatiki prenosnik igra ulogu transmisije. Prikazan je sluaj pogona na sva etiri toka.

Osnovni nedostatak hidrostatikih prenosnika je nizak stepen korisnog dejstva.

19.2.2.3 Elektrini kontinuirani prenosnici

Rad elektrinih prenosnika bazira se na varijaciji obrtnog momenta generatora koji dobiva pogon od motora sui.

Veoma vana svojstva elektrinih prenosnika su: unutranji automatizam bestepenog regulisanja vrijednosti obrtnog momenta, veoma su pogodni za ugradnju, imaju mogunost za jednostavan prenos snage, ravnomjernu promjenu obrtnog momenta, lagano upravljanje i mogunosti koenja vozila koritenjem elektrine energije. Najiru primjenu od svih elektrinih prenosnika imaju prenosnici koji dejstvuju pri konstantnoj jaini elektrine struje (generator vuni elektromotor).

Nain prenosa obrtnog momenta na pogonske tokove prikazan je na slici 345 gdje je:

M motor sui, GE generator za proizvodnju istosmjerne ili naizmjenine struje,

KB komandni blok, EM elektromotor, PT pogonski toak

Sl. 345 ema elektrinog kontinuiranog prenosnika

Na slici 345 prikazan je elektrini prenosnik kod koga su vuni motori (EM) postavljeni direktno uz pogonske tokove.

Automatizam promjene obrtnog momenta odvija se na slijedei nain: pri promjeni spoljnih otpora kretanja mijenja se i obrtni moment na vratilu elektromotora, usljed ega se mijenja i jaina struje kojom generator napaja vuni motor.

19.3 Zglobni (kardanski) prenosniciZglobni prenosnici slue za prenos obrtnog momenta izmeu agregata ije su ose postavljene pod nekim uglom jedna u odnosu na drugu, s tim da se taj ugao u toku eksploatacije vozila moe stalno mijenjati.

Osim za prenos obrtnog momenta vodeem mostu, kardanski prenosnik se takoer, primjenjuje pri prenosu obrtnog momenta za pogon pomonih agregata vozila (ureaj za samoistovar, ekrk itd.).

Kardanski prenosnici moraju ispuniti slijedee zahtjeve:

a) da nemaju poprenih oscilacija i bacanja vratila u svim moguim dijapazonima brojeva obrtaja,

b) da omoguavaju ravnomjernost obrtanja vratila,

c) da imaju visok stepen korisnog dejstva i pri velikim vrijednostima ugla meu vratilima.

Ako kardanski prenosnici veu agregate vozila smjetena na ramu, ugao vratila obino ne prelazi 23 i zavisi od stepena tanosti postavljanja agregata i deformacije rama. Ako su jedno ili oba vratila smjeteni tako da se pokreu zajedno sa mostovima taj ugao kod vozila moe biti 15-20, a kod specijalnih vozila do 30 i vie stepeni. Naroito velik ugao meu vratilima koja veu kardanski prenosnici je kod poluosovina prilikom pogona na prednji most, i on moe dostii vrijednost 30-40 pri maksimalnom uglu okretanja tokova prilikom ulaska vozila u otru krivinu.

Na slici 346 ematski je prikazan poloaj kardanskog vratila prilikom prenosa obrtnog momenta od mjenjaa (1) na pogonski most (3). Poto je pogonski most elastino vezan za ram (5) preko gibnja (4) to u toku kretanja vozila dolazi do pomjeranja pogonskog mosta po krunom luku pa kardansko vratilo mora imati mogunost kompenzacije promjenljive duine.

1 mjenja, 2 kardanski prenosnik, 3 vodei most, 4 gibanj, 5 ram

Sl. 346 ema kardanskog prenosnika

Kardanska vratila prave se od tankostjenih elinih cijevi kao to se vidi na slici 347. Da bi se omoguilo prilagoavanje kardanskog vratila promjenljivoj duini koja se javlja u toku eksploatacije, vratilo se izvodi iz dva dijela, koja su meusobno aksijalno pomjerljiva du ljebova.

1 vratilo, 2 zglobovi

Sl. 347 Kardansko vratilo sa kardanskim zglobovima

Detaljniji prikaz vratila sa kardanskim zglobovima i ostalim pomonim elementima vidi se na slici 348.

1 viljuka kardanskog zgloba; 2 krst kardana; 3 prenosno vratilo;

4 igliasto leite; 5 osigura

Sl. 348 Kardansko vratilo sa kardanskim zglobovima

Kardansko vratilo, kao cjelina mora biti izbalansirano, kako statiki tako i dinamiki, da bi se izbjegla vibracija vratila u pogonu i ostvario miran i beuman hod vratila.

Stepen korisnog dejstva kardanskih prenosnika kree se od 0,95 do 0,99.

Osnovna podjela kardanskih prenosnika moe se izvriti prema nainu rada, odnosno prenoenja obrtnog momenta na vratilu sa promjenljivim uglovima. U tom smislu sve zglobne spojnice se mogu podijeliti na elastine koje prenos obrtnog momenta ostvaruju zahvaljujui elastinim deformacijama materijala koji se koristi za njihovu gradnju i arnirne (zglobne), koje ovaj zadatak obezbjeuju posredstvom posebnih arnirnih mehanizama.

Osim ove podjele, vrlo bitnu klasifikaciju zglobnih spojnica mogue je uiniti i u odnosu na kinematiku prenoenja obrtnog momenta, odnosno ravnomjernost broja obrtaja kardanskog vratila.

Zglobne spojnice (kardanski zglobovi) mogu se podijeliti na:

Zglobove nejednake ugaone brzine (asinhrone). Zglobovi nejednake ugaone brzine prilikom promjene ugla meu vratilima karakteriu se periodinom neravnomjernou ugaonih brzina vodeeg i voenog vratila. Zglobovi nejednake ugaone brzine mogu se izvoditi i kao elastini i kao arnirni.

Zglobove jednake ugaone brzine (sinhrone) koji se karakteriu jednakim ugaonim blrzinama vodeeg i voenog vratila pri bilo kakvoj promjeni ugla. Kardanska vratila sa sinhronim zglobovima primjenjuju se kod pogona tokova na prednjem mostu (prednji pogon). Zglobovi jednakih ugaonih brzina izvode se kao arnirni.

19.3.1 Zglobovi nejednakih ugaonih brzina

Najee upotrebljavan zglob nejednake ugaone brzine je krstasti zglob (sl. 349). Krstasti zglob se sastoji od dvije viljuke (8) i krsta zgloba (7). Osovinice (6) krsta ulaze u otvore viljuki i na njih se postavljaju igliasti leajevi (4). Leaj se sastoji od eline aure, iglica i zaptivaa koji zadrava mazivo u leaju.

1 poklopac leaja, 2 osigurai, 3 - aica leaja, 4 igliasti leaj,

5 zaptiva, 6 rukavac, 7 krina osovina, 8 uke (vilice)

Sl. 349 Krstasti zglob

Usljed nejednakih ugaonih brzina vodeeg i voenog vratila dolazi do dodatnih naprezanja koja se prenose na glavni prenos u vodeem mostu i doprinose njegovom brem habanju.

ema krstastog zgloba data je na slici 350 a) i b) gdje je dato njihanje krsta kardana, tzv. otvorenog kardana razliite ugaone brzine.

Na slici 350 a) prikazan je poloaj zgloba koji prenosi obrtni moment pod uglom (. Taka P na vertikalnoj viljuki opisuje krug poluprenika r u vertikalnoj ravni i vezana je za vratilo 1. Odgovarajua taka na horizontalnoj viljuci vezana za voeno vratilo (2) takoer opisuje krug ali u ravni nagnutoj pod uglom ( u odnosu na vertikalnu ravan.

1 glavina sinhrona,

2 zupasta spojnica,

3 kandasti vjenac,

4 konusne povrine,

5 kuglica osiguraa,

6 opruga osiguraa,

7, 8 slobodno obrtni zupanici,

9 vratilo,

10, 11 zupanici

1 prsten sinhronizatora, 2 osigura-brava,

3 bona zupasta spojnica, 4 glavina ili tijelo sinhronizatora (sinhrona), 5 klizajua narukvica. (Ukljuivanje stepena prenosa ostvaruje se pomijeranjem klizajue narukvice (5) iz neutralnog poloaja udesno ili ulijevo pri tome se potiskuje prsten sinhronizatora (1) preko osiguraa (2), dok se konusne frikcione povrine (f) ne dodirnu. Uslijed razlike broja obrtaja, prsten sinhronizatora (1) zaokree se djelimino do graninika na glavini sinhronizatora (4) ime se blokira dalje pomijeranje klizajue narukvice. Daljim potiskivanjem klizajue narukvice (5) preko zubaca na vijencu bone zupaste spojnice (3) dolazi do izjednaavanja brojeva obrtaja. Prekida se trenje izmeu konusnih povrina. U tom momentu vri se sprezanje unutranjeg ozubljenja klizajue narukvice i spoljanjeg ozubljenja (bone zupaste spojnice).

1 zupanik, slobodno obrtan;

2 bona zupasta spojnica;

3 prsten sinhronizatora;

4 glavina (tijelo) sinhronizatora;

5 opruga brave;

6 - osigura brave;

7 klizajua narukvica

1 hidraulina pumpa;

2 vod visokog pritiska;

3 osovina kotaa;

4 hidrostatiki motor;

5 vod niskog pritiska;

6 prelivni vod;

7, 11, 12 regulacioni ventil;

8 rezervoar;

9 zupasta pumpa sistema

za napajanje;

10 filter.

EMBED CorelPhotoPaint.Image.7 \s

_1001232563.unknown

_1001240795.unknown

_1004164169.bin

_1102144253.unknown

_1001240877.unknown

_1001232661.unknown

_1001232251.unknown

_1001232333.unknown

_1001232159.unknown