r0

G

AASTANED

R sA

Eski Meksika $anrun|arrnrtt Sonuttc'usu Kr:tIderiIi Btit'iiciisii

Don Juan'rn OgretileriYaqui Krzrlderililerinin Bilgi Ytintemi

Carlos Castaneda, doladrqr gi.iglerinden ottirti Gtineybatr Ameriklhalkrnrn korkup gekindigi bir Yaqui Krzrlderilisi olan don Juan'llilk kez 1960'ta tanrgtr. itt< Ueq yrl boyunca don Juan'm gtzhbilgisi.Castaneda'yr, batr uygarhfrnda rastlanmayan kimi kavramlur'aracrhfryla, bir gtizellikler ve korkungluklar Alemine gotiircli,i.

Castaneda, sanrrlandrrrcr bitkileri-peyote, jimson otu, vt'"humito" denilen mantarr-kullanarak birtakrm tinsel varhklilrla.kurt krhlrna girmiq gamanlarla, ve karga krhfrna girmiq "oli.inr"lt'karqrlaqtrlr deneyimler yaqadr.Peyote tannsr Mescalito'yla tig kez kargrlaqtr. Sonunda, yafamlr-un.

bugiine dek kendisinin de agrklayamadrlr gtigler tarafindan tehditedildigini gordti[i.i dehqetli bir geceden sonra, bft Bilgi Adamt olrnug abalarrndan v azgegtr.

Castaneda, bu olalantistii kitabrnr, aylar stiren bir kararsrzhktansonra yazdt.

ISBN q7 E? [qn3.q_?

llll llllllltllllllllil illll lrgI7gg757'|1g1356tl

qAGDA$ OcnErilER (NEw AGE) eNntizisivunnx TA$IYAN YOL

12 kitaphk CARLOS CASTANEDA OiZiSi: t

Ozgiin Adr:THE TEACHINGS OF DON JUAN

A Yaqui Way of Knowledge

Copyright @ 1968 Regents of the University of California Press

ONK Ajans Ltd. $ti. Aracthfryla

Yayrn Hakkr O 1998, 2002 Soz Yayrn Oyunajans Ltd. $ti.Bu Qevirinin Yayrn Hakkr O 1998, 2002 Nevzat Erkmen

SOZ YIYIN OYUNAJANS

YAYIMCILIK VE ZEKA OYUNLARI TiC. LTD. $Ti.. 4. Gazeteciler Sitesi , C-2D:8, Levent 80630 istanbul

. P.K. 7 Levent 80622 istanbul

Tel: (0212) 280 67 0l . Fax: (0212) 280 68 03

sozyayin@turk.net

ISBN 975 -7190-35-7

4. Baskt: 2002

Kapak Tasartm

Ali Erkmen

Baskr ve Cilt:

Mart Matbaacrhk Sanatlarr Tic. ve San. Ltd. $ti.istanbul (0212) 212 03 39-40

Tel: (0212) 212 03 39 (Pbx)

CARLOS CASTANEDA

Don Juan'rnOIretileri

YAQUiKTZILDERiLiLENiNiX

eil-ci YoNTEMi

Qeviri:NEVZAT ERKMEN

Don Juan'm Ofretileri

Carlos Castaneda, Los Angeles'teki Califomia Universitesi'nde insanbilim (ant-

ropoloji) dahnda uzman bir <ifrenciydi. Yagh bir Yaqui K.rzrlderilisi olan Don Ju-

an'la tanrgtrlr zaman, Meksika'run Sonora ydresindeki Krzrlderililerce kullaru-

lan gegitli hbbi bitkileri incelemekteydi. Don Juan'tn )gretileri, bu iki insantn

usta ve Osrenci olarak gegirdikleri ilk beg yrhn iiykiisiiydti.

Carlos Castaneda, sonralan, bu incelemelerinin oykiisi.inii siirdtirerek toplam

gu 12 yaprtr bizlere armafian etmigtir:

L

DON JI]AN' IN OGNgTiMNi :

Yaqui Ktalderililerinin B il gi Y dntemi2

BiR BA;KA GERQEKL|K3

IXTLAN YOLCULUGU:Yaqui Ktzilderili Bilyilctisii Don Juan'tn Yeni Ofiretileri

4ERK OYKULERI

5irixci ERK QEMBER|

6KARTAL'IN ARMAGANI

7

igrew GELEN ArEg8

SESSiZLiGiN NNXi9

RUYA CONVS SANATI10

sininri GEQi$LER11

ZAMANIN QARKI12

SONSUZLUGUN ETKiN YANI

Don fuan'tnve onun bilyiilii zarnan duyusunu

benimle payla{an o iki kiEinin antsrna

$

Igindekiler

7

Don Juan' m 0 lretileri : Yaqui KrcilderililerininY dntemi'nin Yayrmlanmasrnm Otuzuncu Yrldontimii

Yazarrn Yorumlan

16

Onsdz

20

Sunuq

34

eoLUN4 sinOIretiler

207

gOLUN4 iriYaprsal Qoziimleme

251

Ekler

BilgiNedeniyle

DON JUAN'IN OGRETILERI :yAQa r Krzr LDERiilnnniN ir,t n irci v hNrnm i'NiNYAYIMLANMASININ OTUZUNCU YILD ONUIVTU

NEDENiYLE YAZARIN YORUMLARI

Don Juan'tn O{retileri: Yaqui Ktzilderililerinin Bilgi Yontemi'nin ilk baskrsr

1968'de yaprldr. Kitabrn yayrmlanmasrnln otuzuncu yrlddniimii nedeniyle, ya-prta iliqkin birkag agrklama yapmak, ve yrllar si.iren ciddi ve tutarh gabalardan

sonra kitabrn konusu tizerinde varmr$ oldufum kimi genel sonuglan ifade et-mek istiyorum. Kitap, Arizona eyaletinde ve Mexico'nun Sonora eyaletindeyapmlg oldufum insanbilimsel alan gahqmasrnrn bir sonucu olarak ortaya Erk-tr. Los Angeles'teki California Universitesi'nin (UCLA) insanbilim Bolii-mi.i'nde doktora gahgmasr yaparken, Mexico'nun Sonora eyaletinden bir YaquiKtztlderilisi olan yagh bir gamanla tanlqtlm. Adr Juan Matus'tu.

insanbilim Bciliirnti'ndeki geqitli profescirlerle, o yaqh $amanl anahtar bil-gi kaynalt olarak kullanrp insanbilimsel alan gahqmasr yapma olasrh[r tizerin-de gcirtiqtiim. O profescirlerin her biri beni caydrrmaya gahgtr; genelde gereklive oldukga genig gaptaki akademik konulara ve yazit ve s6zli.i srnavlar gibidoktora gahgmamrn formalitelerine dncelik vermeliymiqim. Profesorler son

derece hakhydrlar. Verdikleri dfiiidiin mantrksalh[rnr gorebilmem igin rsrarhdavranmalarrna hig gerek yoktu.

Ne var ki, beni alan gahgmasr yapmam igin agrkga ytireklendiren Dr. Cle-ment Meighan adh bir profesor vardr. insanbilimsel araqtrrmalarrmr stirdiir-mem igin bana esin kaynakh[r eden tek insanrn o oldulunu soylemek isterim.Onijmde agrlmrq olan olasrhklara en derin bir bigimde dalmam iEin beni feqvikeden tek kigiydi o. Bu rsran, onun bir arkeolog olarak kendi alan deneyimle-rinden kaynaklanryordu. Kendi gahgmalarr srasrnda, zamanln temel bir oz ol-dulunu, ve ondan kalan az miktannrn da, Eafdaq teknolojinin ve felsefi hare-ketlerin garplcr etkisiyle, gdkmekte olan ktilttirlerin devasa ve kompleks bilgialanlanna ulagmalanndan once, ebediyen yok olacalrnr bulguladr[rnr bana an-

latmrqtr. Bana, ornek olarak, gegen yiizyrlrn sonunda ve ytizyrhmrzrn baqrnda

Amerika ktrlarrnda ya da California'da yaqayan Krzrlderilerin kiilttirii iizerin-de alelacele ama metotlu bir bigimde budunbilimsel veri toplayan kimi saygnantropologlarrn yaprtlannr cirnek olarak gostermiqti. Onlarrn hrzh davranmala-rt gerekiyordu, gi.inkti bir kuqakhk bir stire iginde, o yerli ktilti.irlere, ijzellikleCalifornia Krzrlderili ki.iltiirlerine iliqkin bilgi kaynaklarrnrn hepsi yok edilmiq-ri.

Biittin bunlarrn yer aldr[r srralarda, UCLA'nrn Toplumbilim Bciliimii'ndeProfesdr Harold Garfinkel'in derslerine katrlabilme $anslnr elde etmiqtim. O,bana, gi.indelik yaqamrn srradan edimlerinin felsefi agrdan gergek inceleme ko-nusunu olugturdufu-ve aragtnlmakta olan herhangi bir olayrn kendi rgrfrndave kendi kural ve tutarhfr uyannca incelenmesi gerekti[i bigimindeki son de-

rece olalandrqr etnometodolojik modeli d[retmiqti. $ayet ortaya grkarrlabile-

I DoN JUAN'IN Ocnprit-gni

cek herhangi bir yasa ya da kural var idiyse, bu yasa ve kurallar o olayrn ken-disine tizgti olrnak zorundaydrlar. Bu nedenle, kendi kural ve bigimlenmeleriolan tutarlt bir dizge olarak bakrldr$rnda, gamanlarrn snadan edimleri, ciddi in-celeme ballamrnda rinemli konular olugturuyorlardr. Boylesi bir incelemenina priori (onsel = denemeye dayanmadan ve yalmz us yoluyla) kurulan kuram-lara giire, ya da farkh bir felsefi temel uyannca edinilmig verilerle kargrlagtrrr-larak yiiriitiilmesi kogulu yoktur.

Bu iki profesortin etkisi altrnda, kendimi alan gahgmalanma derinlemesi-ne verdim. Bu iki insan sayesinde kazanmrg oldu[um iki itici gi.ictim qunlardr:birincisi, her geyin gafdag teknoloji karmagasmda yok olup gitmesinden rincehentiz ayakta kalan Yerli Amerikan ktilttiriin{in dtigi.ince stiregleri igin gok azbir zaman kalmrq olmast; ikincisi de, her ne olursa olsun gcizlem altrndaki ola-ytn, gergek bir inceleme konusu olmasr ve olanca dikkat ve ciddiyetimi hak et-mig bulunmasr.

Alan gahpmama ciyle derinlemesine dalmrgtrm ki, sonunda eminim benidestekleyen kimseleri bile hayal krrrkhfirna ufratmrgtrm. Hig kimsenin bilme-di$i bir alana ulaqml$tlm. Antropolojinin, toplumbilimin, felsefenin, hatta di-nin ilgi alantna girmeyen bir alan. Ben bu olaylarrn kendi kurallarrnr ve bigim-lenmelerini izlediysern de, emin bir yere grkabilecek yetenele sahip defildim.Bu nedenle, tiim gabalanml, onun defierini ya da ondaki defer yoklulunu 6l-gecek yeterl i akademi k cil gti tlerden uzakl arda ar amay a yo[unlag trrdrm.

Alandayken yaptrlrm son derece karmagrk gahqmalarrma gelince, bunuen ktsa bir qekilde, Yaqui Krzrlderili btiytictisti don Juan Matus'un beni kadimMeksika gamanlartnrn biligiyle (cognition) tanrgtumrg olmasr geklinde cizetle-yebilirim. BiliE rle, giindelik ya;am farkrndah[rndan sorumlu siireg-belle[i,deneyimi, sezgiyi ve herhangi belli bir scizdiziminin uzmanca kullanrmrnr ige-ren siiregier-anlagrlrr. BiliE l;avramr, o srralarda, benim igin agrlmasr en gi.ig

engeldi. EEitim gormiiq Batrh bir insan olarak benim igin, biliS, gtiniimi.iz fel-sefi diliyle tanrmlandrfr bigimiyle, topyek0n insanhk igin homojen, her qeyikucaklayan bir kavram olamazdr. Batrh insan, kimi olaylann tanrmlanmasln-daki birtakrm tuhaf ydntemlerin kiilti.irel farkhhklarla agrklanmasrnr kabul et-meye haztr ise de, ktilti.irel farkhhklarrn, hepimizin bildi[i stireglerden baEkabir gey olmayan bellek, deneyim, sezgi, ve dilin uzmanca kullanrmr stiregleri-ni agrklamast olanakstzdrr. Bir bagka deyiqle, Batrh insan igin genel stireglergrubu olarak yalmzca &i/ip vardrr.

Ne var ki, don Juan'rn gizgisindeki bi.iytictiler igin, gagdag insanrn biligioldufiu gibi, kadim Meksika'gamanlannm bilisi de vardrr. Don Juan, bu ikisi-ne, dzlerinde birbirinden apayn, gtindelik ya$amln topyek0n di.inyalarr olarakbakar. Herhangi belli bir anda, ben farkrnda olmaksrzrn, gorevim gizemli birgekilde salt antropolojik veri derlemekten qamanlarm dtinyasrndaki yeni bilig-sel siireglerin i gselle gtirilmesine dcini.i gmtiq tti.

Bu tiirden ussalltklarrn iEsellegtirilmesi bir dcintiqtimti, gtindelik yagamdtinyasrna farkh bir tepkiyi gerektirir. $amanlar, bciylesi bir ddniiqiimtin ken-

YAZARIN YORUMLARI 9

dilerini igine soktuklan yeni durumun ilk kez olarak hep, drqtan gciriinmese de

gizliden gizliye var olan giiglii yanlan igeren, salt bir kavram imig gibi gcirii-

nen bir geye zihinsel bir baflrhk bigiminde meydana geldigini bulgulamrqlar-dtr. Don Juan bunu gu sozleriyle en iyi Eekilde dile getirmiqti: "Gtindelik ya-

gam dtinyasl, asla, tizerimizde etkisi olan kiqisel bi qey, bizi yapan ya da yrkanbi gey olarak goriilmemelidir, zira insanm savaq alanr, gevresindeki di.inyaylagiriqti[i kavgasmtn alanr defildir. Onun savag alanr ta ufukta, srradan bi insa-nrn diiqi.inemeyecefi bi alandadrr-insarun insan olmaktan vazgeEti{i alan.

Don Juan bu scizlerini agrklayarak, insanollu igin bu tek cinemli qeyi, ya-

ni, sonsuzlukla karqrlaqmayl kavramasrnrn enerji baflamrnda qart oldu[unusciylemigti. Don Juan, sonsuzluk terimini daha anlagrlabilir bir taruma indirge-yemiyordu. Sonsuzlufiun enerji baflamrnda indirgenemezli[inden strz ederdi.

Lo infinito (ey sonsuzluk) glbi belirsiz kullanrm bigimleri drqmda, onun kigisel-leqtirilemeyecek, hatta anrgtnlamayacak bir gey oldu[unu sdylerdi.

O zamanlar don Juan'rn bana srf gekici bir entelekttiel tanrm vermemiEoldufunu pek kavrayamamr$trm; o, enerji ba{lammdaki olgu dedili bir qeyi

tantmlryordu. Enerji hadlamndaki olgular, onun igin, onun ve onun gizgisin-deki obi.ir qamanlann gdrme adrnr verdikleri bir iglevi siirdi.irerek vardrklan so-

nuglardr: yani, ernerjinin evrende akadurdu[u bigimde gciriilmesi edimi.Enerjiyi bu bigimde algrlayabilme yetisi, qamancrhlrn erdi[i doruk noktalarrn-dan biridir.

Don Juan Matus'a gdre, bana kadim Meksika gamanlannrn biligini tanrt-madaki krlavuzluk grirevi geleneksel bir ycintem imiq, yani bana yaptrfr hergey ga$ar boyunca gomezlik agamasrndaki her bir qaman igin yaprlagelmiqimig. Farklrbir biliEsel dizgenin stireglerinin igselleqtirilmesi, her zaman, 96-mezlik agamasrndaki qamanrn topyek0n dikkatini bizlerin cilme yolumuzdakivarhklar oldulumuzu kavramaya gekmekle baglar. Don Juan ve onun gizgisin-deki obiir qamanlar, bu enerji ba{lammdaki olgunun, bu indirgenemez ger-gekli$in tam olarak kavranmasrnm, bu yeni biligin kabul edilmesine yol agaca-

!rna inanagelmiglerdir.

Don Juan Matus gibi gamanlarrn izdeglerinin erigmelerini hedeflediklerison agama, basitli[inden dolayr son kerte zor bir kavrayrgtr: gergekten dlecekolan varltklar olugumuz. Bu nedenle, insanrn gergek miicadelesi bagka insan-larla olan kavgalan defiil, sonsuzlukla olan kavgasrdrr-hatta buna kavga biledenilemez, oziinde bir teslimiyettir bu. Bizler goniillii olarak sonsuzlu[u kabuletmeliyiz. Btiyticiilerin tanrmryla, bizim yagamlanmrz sonsuzluktan qrkar vegftmrg olduklarr yerde biter: yani, sonsuzlukta.

Yayrmlanmrg yaprtlarmda anlatageldigim si.ireglerin go!u, yeni durumla-rrn etkisi altrnda benim kiEisel ve toplumsal varh$rm arasrndaki dogal ahEve-

rigle ilgili olmak zorundaydr. Alan gahgmalanmda, geliqmekte olan durum, ye-

ni Eamanul* bilisi siireglerinin igsellegtirilmesine salt bir davetiye olmaktanote, bir gereksinmeydi. Kiqisellifimin srnrlarmr zedelenmeden koruyabilmekigin yrllardrr verdi[im savaglm, sonunda gciktti. Onlan korumaya gahgmak,

l110 DoN JUAN'IN ocnBrir-nni

don Juan'rn ve onun gizgisindeki qamanlann yapmak istedikleri geyin rgrfrndagdriildtifiiinde, anlamsn bir edimdi. Oysa, benim gereksinmemin-ki btittinuygar insanlann gereksinmesiydi-rqrlrnda gok onemli bir edimdi bu: bilinendi.inyanrn srnrrlarrnr korumak.

Don Juan, kadim Meksika qamanlannrn bilrginin temeltagr olan enerjibaflammda, evrenin en ince aynntrsrnrn dahi bir enerji ifadesi oldu[unu sciy-

lemiqti. Enerjiyi dolaysrzca gdrme dtizlemlerinden, bu gamanlar ttim evreninaynl zamanda birbirine hem kargrt hem de birbirini tamamlayrcr gift gi.iglerden

oluqtu[u enerji ba{lamndaki olguya ulagtrlar. Bu iki gice canh ve canszenerji adrnr verdiler.

Canstz ernerjinin farkrndahktan yoksun oldulunu gnrdiller. $amanlar iginfarkrndahk, canh enerjinrn titreqimsel bir durumudur. Don Juan, Yeryiizti'nde-ki ttim organizmalarn titreEimsel enerjiye sahip olduklarrnr ilk gdrenlerin ka-dim Meksika qamanlarr oldu[unu sdylemigti. Bu qamanlar onlara, organik var-l*lar adrnt vermigler, ve bu tiir enerjinin baflrhfrnr ve srnrlannr belirleyen qe-

yin organizmanln kendisi oldufiunu gormtiglerdi. $amanlar, ayrrca, titregimselc'anh enerji toplagrmlannln, bir organizmaya baflr olmaksrzln, kendine ozgi.i

bir baglrlt[a sahip olabilecefiini de gdrdtiler. $amanlar bunlara inorganik var-Itklar dediler, ve onlan insan goztiyle gdrtilemeyen toplu enerji yr[rntrlarr,kendinin farkrnda olan ve bir organizmanln birlegtirici giiciinden bagka bir bir-leqtirici giigle belirlenen bir birlife sahip enerji diye tanrmladrlar.

Don Juan'rn gizgisindeki gamanlar, organik ya da inorganik canh ener-jinin temel koqulunun, evrendeki bagrbog enerjiyi duyusal veriye gevirmek ol-dufiunu gdrdtiler. Organik varlftlar durumunda, bu duyusal veri, baqrboE

enerjinin stntflandnldrfr ve bu srnrflandrma ne olursa olsun, her srnrflandrr-maya belli bir tepkinin atandrfr bir agrklama dizgesine gevrilir. Btiyticiilerinsavr, inorganik varhklar ileminde, baqrbog enerjinin inorganik varlklar tara-frndan ddntigttiri.ildii[i.i duyusal veri, tanrmr gerefii, onlar tarafrndan kendi yep-ledikleri akrl almaz bir bigimde yorumlanrr.

$amanlartn mantr$rna gdre, insanlann durumunda, duyusal verinin agrk-lama dizgesi bizim bilisimizdir. Onlar, hilisimize gegici olarak ara verilebilece-

!i goriiEi.indedirler-zira bu salt, tepkilerin, duyusal verinin yorumlanmasrylabirlikte stntflandrtldr[r bir srnrflandrrma dizgesidir. Bi.iyiic{iler, bu ara vermemeydana geldifi zaman, enerjinin dolaysrzca, evrende aktr[r gibi algrlanabil-digini ileri stirerler. Btiyiictiler, enerjinin dolaysrzca algrlanmasrnr, gdzlerinpek kullanrlmamasrna kargrn, onu gdzleriyle gortiyormug etkisini yarattr[r bi-giminde tanrmlarlar.

Enerjinin dolaysrz olarak algrlanmasr, don Juan'rn gizgisindeki biiytictile-rin insanlarr, tgrkh toplara benzeyen enerji alanlan toplaqrmlan grbi gormele-rini sallamrEtrr. insanlarrn bu bigimde gcizlemlenmeleri, bu qamanlarrn ola-

[andrgr enerji bafrlamnda sonuglar grkarmalarrnr da saflamrgtrr. Bu rgrkh top-lardan her birinin bireysel olarak, evrende mevcut olan inanrlmaz boyutlarda-

YAZARIN YORUMLARI

ki bir enerji kiitlesine-karanl* farkmdal* denizi adtnr verdikleri bir ki.itle-

ye-ba$h oldulu da onlann dikkatinden kagmamrqttr. Bu btiyi.ictiler bu toplar-

dan her birinin o karanltk farkmdal* denizine, rgrkh topun kendisinden daha

da parlak bir noktadan ba$anmrq oldu[unu gcizlemlediler. Bu qamanlar o ba[-

lantr noktasna birleSim noktast diyorlardr, gi.inki.i algtlamanrn o noktada ger-

gekleqtifiini gozlemlemiqlerdi. Baqrbog enerji aktgt, o noktada, duyusal veriye

dontiqi.iyor, ve bu veri de sonra bizi saran dtinya olarak yorumlanryordu.

Don Juan'dan, bu enerji akrgmrn duyusal veriye doni.iqmesi si.irecinin na-

srl cereyan ettifini bana agrklamasrnl istedifimde, gamanlarrn bildifi tek geyin,

karanltk farkmdaltk denizi denilen bu devasa enerji kiitlesinin insanlara, bu

enerjiyi duyusal veriye gevirmelerini olasr krlmaya yeterli her neyse onu sun-

dufiu bigiminde oldufunu, ve orijinal kaynafrnrn enginlifinden oti.irti bdylesi

bir stirecin asla gdziilemeyecefiini sdyleyerek yanrt verdi'

Kadim Meksika qamanlarr gdrmelerini, karanlft .farhndaltk denizi ize-rinde odakladrklarr zaman bulguladrklan gey, ti.im evrenin, kendileri de sonsu-

za dek uzayrp giden rgrkh iplikgiklerden meydana gelmiq oldufu esinlenme-

siydi. $amanlar bunlarr, birbirlerine asla defmeksizin her bir yana do[ru uza-

nrp giden rqrkh iplikgikler olarak tanrmlarlar. Onlar, bunlartn birbirlerindenayn ayn iplikgikler olduklarrnr, ancak hepsinin de akrl almaz boyutlardaki ktit-leler halinde kiimelenmiq olduklarrm gdrmiiElerdir.

K ar anl tk far kmdal * de niz i dr grnda gamanlarrn gozlemlemig ve titreqirn in-

den dolayr hoglanmrg olduklan bir baqka iplikgik kiitlesi de niyet dedikleri birqeydi; qamanlarrn dikkatlerini bu ti.ir kiitlelere odaklarnalan edimineyse niyet-

Ienme denirdi. Onlar, biiti.in evrenin bt niyet evreni oldufiunu gi)rmiiElerdi, ve

niyet, onlar igin, anlakia egti. Evren, bu nedenle, onlar igin en i.isttin bir anlak

evreniydi. Onlarrn vardrklan, bilissel dtinyalarmn bir pargasl haline gelen bu

sonuq, kendisinin farkrnda olan titreqimsel enerjinin anlafrn en ug noktast ol-

dufuydu. Evrendeki niyer ki.itlesinin, bi.iti.in olasr dontigrimlerin, evrende mey-

dana gelmiE ttim olasr defiEimlerin nedeni oldu[unu gdrmiiSlerdi-yani, bijtiinbu ddniiqi.irn ve de[iqirnler rastlantrsal, diizensiz koqullann defiil de, titreqim-

sel enerjinin, enerji akrqr dtizeyinde yaptrfr niyetlenmenin tiriini.iydti.

Don Juan, gtindelik yagam dtinyasrnda insanlartn niyet ve niyetlenmeden

diinyayr yorumlama amacryla yararlandrklanna dikkatimi gekti. Don Juan, 6r-

ne[in, benim gi.indelik di.inyamr algrlarrmla delil de, algtlartmr yorumlaytqrm-

la dtizenlenmekte oldu[um konusunda beni uyardr. Ornek olarak da, o zaman-

lar benim igin en biiytik dnemli kavram olan tiniversile kavramrnr verdi. Gor-

me, igitme, tat alma, dokunma ve koku alma duyularlmln higbirinin bana tini-

versiteye iliqkin herhangi bir ipucu vermedili igin, tiniversirenin duyulanmlaalgrlayabilecefim bir gey olmadrlrnr soyledi. Universite yalntzca benim niyet'lenmemde cereyan etmekteydi; onu orada kurabilmek igin uygar bir kiqi ola-

rak bildi[im her geyden bilingli ya da bilingaltr yoluyla yararlanmam gereki-

yordu.

DoN JUAN'IN ocnpril-eni

Evrenin rgrkh iplikgiklerden meydana geldifi enerji baflamrndaki olgu,gamanlart, sollsuza dek uzayagiden bu iplikgiklerden her birinin bir enerji ala-nr oldufu sonucuna gtitiirdti. $amanlar bu rqfth iplikgiklerin ya da, daha do[-rusu, enerji alanlartnm, birleEim noktasndan gegecek bigimde ycinlendiklerinigdzlernlemiglerdi. BirleEint noktasmrn boyutu, ga[daq bir tenis topuna eqit ola-rak belirlendi[inden, yalntzca srnrrh sayrda-gene de pek bi.iytik bir sayrda-enerji alanr ycinlenip o noktadan geqebilir.

Kadim Meksika btiyi.iciileri birleEim noktasmr gdrdtikteri zaman, enerjialanlarrnrn birleEim noktastdan gegerken neden oldufiu garpmanln, daha sonragiindelik yafam dtinyastntn bilisine gevrilecek olan duyusal veriye drintiqtiiriil-dti[tinii kegfettiler. Bu qamanlar, insanlar arasrndaki bitiEin homojenli[ini, bii-tijn insan soyunda birleEim noktasnrn, enerji ba$amrndaki rqrkh ki.ireler olanbizlerin aynr bcilgelerinde yer almasr gergefiine ba[larlar: kiirek kemiklerininytikseklifiinde, onlann bir kol kadar arkasrnda, rqrkh topun slnrnna karqr.

B irlegim noktasm gdrme-gozlemleri kadim Meksika biiyiici.ilerin in hir-leEim noktaslnln normal uyku, agln yorgunluk, hastahk ya cla psikotropik bit-kilerin yenilmesi kogullannda yer degiqtirdifiini keEfetmelerine yol agml$trr.Bu btiytici.iler, birleEim noktasntn yeni bir pozisyondayken, onun igindenfarklr bir enerji alanlart demetinin gegti[ini, birleEim naktasnn o enerji alan-larrnr duyusal veriye gevirmeye zorladr[lnr ve sonug olarak gergek bir yenidi.inya algrlamasrna yol agtrfirnt gordtiler. Bu gamanlar bu qekilde ortayagrkanher bir yeni dtinyanrn, gtindelik yagarn diinyasrndan farkh bir tam-kapsamhdiinya oldu[unu, ama iqinde yaEanabiiecek ve orada cili.inebilecek olmasr bakr-mmdan ona son derece benzedifini ileri stirdiiler.

Don Juan Matus gibi gamanlar igin, en onemli niyetlenme ahgtrrmasr, bir-leEim noktasllttn bizi oluqturan topyek0n enerji alanlan toplaqrmrndaki 6nce-den belirienmiq noktalara ulagmak amacryla istengli devinimlerle yaprlrr; bu-nun anlamr gudur ki, binlerce yrlhk arayrqlardan sonra, don Juan'rn gizgisinde-ki btiyi.ici.iler, bizleri oluqturan topyek0n rqrkh topun iginde, birlesim noktast-nrn yerinin belirlenebilece[i ve onun iizerinde, yofunlaqfrrrlacak enerji alanla-n bombardlmanl sonucunda yepyeni bir gergek diinyanrn yaratrlabilece[ianahtar noktalartn yer aldr[rnr bulgularnrqlardr. Don Juan bu dtinyalardan her-hangi birine. ya da hepsine, yolculuk olasrhlurn enerji ballamrnda bir olgu ol-dulu ve her insantn bunu gergeklegtiriebilecek kapasitesi bulundufu i.izerindebeni temin etti. Don Juan bana, o diinyalara gitmenin son derece kolay oldu-lunu, bir btiyiit"riniin ya da srradan bir insanrn oraya ulagmasr igin yapmasl ge-reken tek qeyin birleSim noktasnun devinimini niyet etmekoldulunu anlatmrg-tt.

Kadirn Meksika qamanlart igin niyete iligkin ama onun evrensel niyetlen-me dizeyine dciniiqti.iri.ilmesi baflamrnda bir bagka konu da, bizleri oluqturanenerji bafilamutdaki olgunun, evrenin kendisi tarafindan siirekli olarak itilme-si, gekilrnesi ve srnanmasrydr. onlara gcire, genelde evrenin son derece vahgi

YAZARIN YORUMLARI

olmast, bir enerji ba{lamtndaki olgu idiyse de, bu, evrenin bildi[imiz anlam-da-kendi grkarr igin ya[malama, galma, yaralama ya da baEkalannr scimtirmegibi-yrrtrcrh[r demek defildi. Kadim Meksika Eamanlarrna g6re, evrendekibu vahqet, niyetlenmenin si.irekli olarak farkrndahfr srnadr[r anlamrna gelmek-teydi. Onlar evrenin pek biiytik sayrlarda organik varlrklar ve gene pek btiytiksaytlarda inorgani,k varl*lar yarattr[rnr gordiller. Onlarrn hepsinin tjzerindebaskr uygulayarak, evren onlarr, farkrndahklannr arttrrmaya zorlamaktadrr; vegene bu yolla, evren kendisinin farkrnda olmaya gahqmaktadrr. Bu nedenle, ga-

manlann biliEsel dilnyasnda farkrndahk son aqamadr.

Don Juan Matus ve onun gizgisindeki gamanlar/a rkmdal$a, srrf, roli.i iz-deglerinin algrsal kapasitesini krsrtlamakmrg gibi gcirtinen herhangi belli birkiilti.irtin buyurdufiu algrsal olasrhklarrn defil, insanrn bi.ittin algrsal olasrhkla-rtnrn cilgtinmeli olarak (yani kasten, biie bile) bilincinde olma edimi diye bak-mtglardrr. Don Juan, insanlann topyektn algrlama kapasitelerini cizgiir krlmaya da cizgtir btrakmantn, onlarrn iqlevsel davranrqlannr higbir Eekilde bozma-dr$rnr soylerdi. Aksine, yeni de[erler kazanacafrndan dolayr, iglevsel davra-nrglar olafandrgr bir niteiile bi.iri.iniirmtig. iqlevler de en kagrnrlmaz gereksin-meler haline gelirler. idealciliklerden ve di.izme-amaglardan kurtulan insanrn,yol gosterici gtig olarak yalmzca iglevleri kalrr. $amanlar buna kusursuzlukderler. Onlar igin, kusursuz olmak, insanrn yapabilecefinin en iyisini arh birazdaha fazlaslnr yapmasr demektir. Onlar iElevi, enerjiyi evrende akarken gor-mekten Erkarmtqlardrr. $ayet enerji belli bir bigimde akryorsa, enerjinin akrgr-nr izlemek, onlar igin, iglevsel olmak demektir. iqlev, bu bakrmdan, enerji hi-lissel diinyalanntn enerji haglamtndaki olgulartyla ytizlegmelerini sallayanortak paydadrr.

Biiyilc'lilerin biliEinin biittin birimlerinin yerine getirilmesi sayesinde, donJuan ve onun gizgisindeki btittin cibiir qamanlar, ilk bakrgta yalnnca onlara veonlann kigisel koqullarrna cizgtiymtig gibi goriinen, ama dikkatle incelendikle-rinde, herhangi birimiz igin de gegerli olabilecek birtakrm yabansr enerjibaflamrnda sonuglara varabilmiglerdir. Don Juan'a gore, gamanlarrn arayrqla-rtntn doruk noktast, onun yalnrzca biiytictiler igin de[il, Yerytizi.i'ndeki insan-larrn hepsi igin nihai enerji hadlamnda olgu diye baktrfir bir geydir. Don Juanbuna dofiru yolculuk adrnr vermiqti.

Dogru yolculuk, bireysel farkrndahfrn, bireyin Eamanlarm biliEine ba$la-narak iist smtrma dek artrrrlmasr yoluyla, organizmanrn birleqik bir birim ola-rak iqlev gtirebildi$i noktanrn otesinde si.irdi.iriilmesi olasrhfrdr. Bu akrqrn far-krndalft, kadim Meksika Eamanlarrnca insan farkmdahfrnrn bilinen her qeyindtesine gitmesi ve bu gekilde evrende akan enerji dtizeyine ulaqmasr olasrh$rdiye anlaqrlmrgtr. Don Juan gibi qamanlar, arayrglannl, sonunda bir organizma-st olmaksurn birleqik bir birim gibi davranabilme anlamrnda btr inorganik var-l* olma araytgr diye tanrmlarnrglardrr. Biliqlerinin bu yanrnr, farkrndalr$rn,toplumsallagmanln ve sdzdiziminin ytiklerinden azade bir durumda var okna-

t3t2

.

t4 DON JUAN'IN OGRETILERI

stna, topyekfin ozgtirliik adl-l..ir. verdiler.

Bunlar, benim kadim Meksika qamanlannrn biligine dahgrmdan grkarmrg

oldufum genel vargrlardrr. The Teachings of Don Juan: A Yaqui Way to Know-ledge'in (Don Juan'm Ofiretileri: Yaqui Kutlderililerinin Bilgi Ydntemi) ya-yrmlanmasrndan yrllar sonra, don Juan Matus'un bana sundu[u Eeyin topye-k0n bir biliqsel devrim oldulunu kavramtq bulunuyorum. Bunu izleyen yaptt-lanmda, bu biligsel devrimi uygulayabilmenin ycintemleri iizerinde bir fikirvermeye gahEtrm. Don Juan'rn beni yalayan bir dtinya ile tanrqhrmakta oldu-

[u gerge[inin rqr$rnda, bciylesi yagayan bir diinyada de[igim siiregleri asla son

bulmaz. Bu agrdan, vargrlar sadece, yeni bilis ufuklanna gottirecek slgrama

tahtalarr iglevini griren hatulatrcr araglar ya da uygulayrmsal yaprlardrr.

Don JuanttnOIretileri

tr

Onsoz

Bu kitap hem budunbetimdir (etnografya), hem de cimek oykti (alego-ri).

Carlos Castaneda, don Juan'rn vasili[inde, bizi o alacakaranhktanevrenin o giin rqrlryla karanhlr arasrndaki yanktan-gegirip, yalmzcatanrdrlrmrzdan baqka bir dtinyaya delil, iistelik biitiini.iyle deligik birgergeklik d[izeninin egemen oldulu bir Aleme giitiiriiyor. Kendisi ora-ya, mescalito, yerba del diablo ve humito-peyote, datura ve mantar-Iarrn yardrmryla ulagmrgtr. Ama bu inceleme, salt sannh deneyimlerinoyki.isti de[il. Qi.inki.i don Juan'rn ustaca yonlendirmeleri, araqfirmacr-ya krlavuzluk etmig; yorumlan da, olaylan btiyuci.iniin gdmezi aracrh-

fryla, algrlamamrzr sallamrgtrr.insanbilim bize dtinyanrn, de[igik yerlerde baqka baqka tanrmlan-

dr[rnr rifretmiqtir. Bu, yalnrzca insanlann delipik gelenekleri olmasr,insanlann deliqik tannlara inanmasr, oltimden sonra defiqik yazgrsalbeklentileri olmasr agrsrndan de[ildir. Demek istedi[im Eu ki, de$igikinsanlann diinyalarrnda de[igik bigimler vardrr, Farkh olan qey, do[a-titesi varsayrmlann ta kendisidir: uzay, Otctitgi geometriye uymuyor;

YAZARIN YORUMLARI

zaman, stirekli tek yorrlii akrg gostermiyor; neden-sonug iligkisi, Aris-tocu mantrla uymuyor. insanlar insandrgr qeylerden, yaqam, oliimdenayrrt edilmiyor. Kimi insanbilimcilerin yerel dillerin mantrfir, soylen-celeri ve dinsel tcjrenleri tizerine yazdrklanndan, bu bagka diinyalarrnbigimlerini az gok grkarabiliyoruz. Don Juan brze yer yer bir yaqui bti-ytictistintin dtinyasrndan gcirtinttiler vermigtir. Bunlan sannlandrncrmaddelerin etkisiyle gcirdiili.imtiz igin, cibiir kaynaklardan edindikleri-mizden btisbtittin farkh bir gergeklikle algrlayabiliyoru z. Bu inceleme-nin kendine cizgti erdemi de buradadrr.

castaneda dolru olarak bu diinyanrn, biittin sezgi farklarrna kar-qrn, kendi igsel mantr[r oldu[unu cine siirmektedir. castaneda bunukendi mantrfrmrza dayanarak incelemek yerine, igerden-don Juan'rnvasili$indeyken edindi[i kendi zengin ve yofun kiqisel deneyimlerin-den yararlanarak-do[rudan do[ruya anlatmaya galrqmrqtrr. Bundatam baqarr sa[layamlyorsa, kendr kiilttiriimiizi.in, kendi dilimizin sez-giye koydulu stnrrlamalardan cittir, idiir; onun kiqisel yetersizlifindentittirti degil. Gene de gabalanyla bir Yaq.'.: l'''tiviictisiini.in dtinyasryla bi-zim dtinyamrz arasrnda bir kdprii kurdufunu gcirUyoruz.

Kendimizinkinin drqrnda bulunan di.inyalan tanrmanrn, ve en baq-ta insanbilirnin asrl onemi, bunlann bize kendi di.inyamrzrn da birkiiltiirel kurgu oldu[unu gcistermesindedir. Oyleyse, obiir diinyalan al-grlayarak kendimizinkinin ig yiiztinti anlamrq ve boylece kendi ktiltiirelkurgumuz olan dtinya ile obiir diinyalar arasrndaki gergek diinyanrnnasrl olabilecelini bir an igin gcirmiiq oluruz. Bu nedenle hem cirnektiykti, hem de budunbetim diye nitelendirmiqtim bu yaprtr. Don Juan'rnbilgelifi ve giiri ile yazarn ustahlr ve qiiri bize hem kendimizin hemde gergeklifin bir cinsezisini sunuyor. Biitiin etkili ornek ciykiilerde ol-dulu gibi, gririilen gey gorenin igindedir; baqkaca yoruma da gerek yoksanlnm.

carlos castaneda don Juan'la goriigmelerine Los Angeles'tekiCalifornia Universitesi'nde insanbilim ofrencisiyken baglamr$tr. ikiside zor olan bu gcirevleri iistlenmekte ve deneyimlerinin aynntrlannr bi-ze aktarmakta gosterdili sabrr, yiireklilik ve anlayrqa gontil borcumuzvardrr. Bu incelemede iyi budunbetimin baqhca uzlu[u sergilenmekte-dir. Yabancr bir dtinyaya girebilme yerisi. Yiirek tagryan bir yol bulmuqCarlos Castaneda.

Walter Goldschmidt

t7

Para mi solo recorre los caminos que tienen corozotx,

cualquier camino que tenga corazon. Por ahi yo reco-mo, ! la unica prueba que vale es atravesar todo su

largo. Y por ahi yo recorro mirando, mirando, sin alien-to.(Yalnrzca ytirek tagryan yollarda yiirtiriim ben, yi.irektaqryan herhangi bi yolda. O yolda ilerlerim; ve inanrnmki u[runa bag komaya deler tek u[raq bi yolu biittintiyleaqmaktrr. Ve, solulum tutulmuq, bakarak, bakarak iler-lerim o yolda.)

-4on Juan

... gok uzun bir yolda insanrn yapabilecefi tek qey, yolanereden girece[ini ve yciniini,i kestirmektir. Kendini tamanlamryla ve btittin ytinleriyle yetkinli[e eriqmiq gibigcistermeye gahqmak, en azrndan kendini kandrrmaktrr.Burada yetkinlile, ancak, oznel anlamda gorebilmiqoldulu her qeyi aktaran Olrenci eriqebilir.

--4eorge Simmel

Te;ekkilr

insanbilimsel araqtrrmalanmr baqlatrp yiinlendiren Profes or ClementMeighan'a, bana cirnek olup derinlemesine aragtrrma solufu verenProfesdr Harold Garfinkel'e, baqlangrcrndan beri gahqmamr elegtirenProfesdr Robert Edgerton'a, eleqtiri ve yiireklendirimlerinden ottirUProfesdr William Bright ve Profesor Pedro Cctrrasco'ya, gciztmleme

Eahgmalanmrn agrkhla kavuqturulmasrnda bana gok deferli yardrm-larda bulunan Profesiir Lawrence Watson'a derin qtikranlarrmr bildir-mek isterim. Bayan Grace Stimson ile Bay F. A. Guilfurd'a da yaprtmetninin hazrrlanmasrndaki yardrmlarr igin tegekktir ederim.

Sunug

1960 yazrnda, Los Angeles'teki California Universitesi'ndeinsanbilim cifirencisiyken, gtineybatrya birkaE kez o ycire Kr-zrlderililerinin kullandrfir trbbi bitkilerle ilgili bilgi derlemekigin gitmigtim. Burada anlattrfrm olayiar bu gezilerimden bi-rinde baqladr. Bir smrr kasabasrnda Greyhound otobi.istintibekliyor, krlavuzlu$umu yapan ve aragtrrmama yardrm edenbir arkadagla konuquyordurn. Arkadaqrm birden bana do[ruefilerek pencerenin ontinde oturan yaqh bir Krzrlderilinin bit-kileri, ozellikle peyoteyi gok iyi bildifini fisrldadr. Arkadaqr-ma beni bu adamla taiuqtrrmaslnl soyledim

Arkadaqrm onu selamladl, sonra yantna gidip tokalaqtr"Bir stire konuqtuktan sonra da yanlarrna ga[rrdr; ama daha bi-zi tanrgtrrmadan, beni yagh adamla baq baqa brrakarak, gekipgitti. Adamrn pek aldrrdrfr yoktu bu duruma. Adrmr soyle-dim. O da admrn Juan oldu[unu, yardrmrma hazr bulundufiu-

SUNU$

nu sciyledi. Konuqurken ispanyolcantn saygl gosteren bigimi-ni kullanryordu. Elimi tzatttm. Tokalaqtrk. Bir stire ciyle ses-

siz durduk. Gergin bir sessizlik degildi bu; ikimizin de yap-mactksrz, gev;emig oldu[u bir dinginlik.. . YaPv ytiztindekive boynundaki krrrgrkhklar yaqrnr belli ediyordu, ama bede-ninin gevik, kaslanrun gtigl'ri oldu$u da besbelliydi.

Sonra ona, fibbi bitkilerle ilgili bilgi derledifimi sciyle-dim. Oysa gergekte peyote konusunda kara cahil sayrlrdrm,ama iqte pek gok qey bilirmiq gibi gortinmeye kalkrqmrqfim.Ustelik, benimle gortiqmesinin ona yararh olaca$rnr bile ant$-ilrmrgtrm. Ben sagmalayrp dururken, o ytiztime bakrp bellibelirsiz baqrnr efiyor, ama bir qey demiyordu. Scizi.im bitinceikimiz de oyle kaldrk. Gcizlerine bakmaktan kagrnryordum.Sessizlik tirktingtti. Bana gok uzun gelen bir stireden sonradon Juan kalktr, pencereden drqarrya baktr. Otobtisti gelmiqti.Hoggakal deyip ayrrldr.

Ona anlattr[rm abuk sabuk qeylerden, bir de o benzersizgcizleriyle zihnimin ta iglerini gakmasrndan tedirgindim. Ar-kadaqrm dcindtigtinde, don Juan'dan bir qeyler o[renmektekibagartsrzhfrm igin beni avutmaya gahgtr. Yaqh adamm goguzaman sessiz durdu$unu, dtiqiincesini agrla vurmadr$rnl an-lattr. Ama bu ilk karqrlaqmanrn tasalandncr etkisi kolay ko-lay silinece[e benzemiyordu.

Don Juan'rn oturdufu yeri bulmayr akhma koydum vesonralan birkag kez onunla gcirtiqttim. Her buluqmamrzda sci-

zii peyoteye getirmeye ulraqtrm, ama baqaramadrm. Ote yan-dan arkadaqh[rmrz ilerledi. Bilimsel araqtrrmalanm unutul-du, daha dofrusu ilk dtiqtindi.i[timden biisbtittin bagka yonle-re gevrildi.

Beni don Juan'la tanrgtuan arkadaq sonralan, bu yaqhadamrn, tamgtr$rmfl yer olan Arizona'nrn yerlilerinden olma-dtftnt, Meksika'nrn Sonora yoresindeki Yaqui Krzrlderilile-rinden oldu$unu agrklamrqtr.

Onceleri clon Juan'a, peyoteyi iyi bilen, ispanyolcayr gokiyi konugan yabansr bir adam diye bakmrqtrm. Ama gevresin-

2t

?322 DON JUAN'IN OGRETILERI

deki kimseler onun elinde bir ttir "gizli bilgi" bulundu[una,onun bt "brujo" oldufuna inanryorlardr. Brujo sozcti[ti is-panyolcadrr. Safaltrcr kigi, otacr, btiytileyici, btiyi.icti anlamr-na gelir. Bu sozctik, kokeninde, cizellikle kotii gtiglere ege-men bir kiqi demeye gelir.

Don Juan'rn gtivenini kazanilirmda, tanrqrkhfrmrz bi-rinci yrhnr doldurmuqtu. Bir gi.in, yanrnda bir ttir gcimezlikyapmlg oldulu bir ofretmenden, onun deyimiyle bir "velini-met"ten, kimi bilgiler edindifini soyledi. Don Juan da bunakarqrn beni kendine gcimez segti[ini, ancak kendimi tama-mryla bu iqe ba$amam gerekti[ini soyledi; yetiqmemin uzunsrireli ve getin olaca[r uyansrnda bulundu.

Don Juan, kendi velinimetini anlatrrken, " diablero" soz-ctiffinti kullanryordu. Sonradan olrendim kr diahlero yalnrz-ca Sonorair Krzrlderililerce kullanrlan bir sozctikmtig. Kara-btiyti uygulayan, kendini bir hayvana, rirnefiin bir kuqa, birkdpefe, bir gakala ya da bagka bir yaratrfa dontiqttirmeyemuktedir bir kotii kigiye denirmiq. Sonoro'ya gidiqlerimdenbirinde Krzrlderililerin diablerolara kargr neler duyduklannrgcisteren gaqrlasr bir deneyimim oldu. Geceleyin, yolu karqr-dan karqlya geqen kopele benzer bir hayvan gordtim. Arka-daqlardan biri bunun bir kopek degil de gok iri bir gakal oldu-funu soyledi. Yavaqlayrp yolun kryrsma yanaqtrm. Hayvanriyice gormek istiyordum. Farlarrn gortiq slnrn iginde birkagsaniye daha kalan hayvan, gahlarrn araslna daldr. Kuqkusuzbir gakaldr bu; bildi[imiz gakallarrn iki katr btiytiklti[tinde.Ytirekleri oynayan arkadaqlanm, bunun pek ola[andrqr birhayvan oldu[unda birleqtiler. Biri de onun btr diablero olabr-lecefini ileri stirdti. Bu olayr anlatarak, o yoredeki krzrlderili-lerin diahlerolarm varhfrna iligkin inanglarrnr sorugturmaylakhma koydum. Birgok kimseyle goriiqtip bu olayr anlattrm,sorular sordum. $u tiE gcirtigme onlann neler duyduklannr be-lirtiyor:

Olayr anlattrktan sonra, bir delikanhya sordum:

SUNU$

"Choy, sence o bir gakal mtydt?""Kimbilir? Bir kopekti kuqkusuz. Oyle kocaman gakal

olur mu ki?""Ya bir diablero ise, ne dersin?"

"Hadi canlm sen de! Yok oyle bir qey..."

'oNerden biliyorsun Choy?""Herkes bir qeyler uyduruyor. Yakalasaydrn o hayvant

gortirdtin o zaman bir kcipek oldulunu. Bir gtin baqka bir yer-de iqim vardr. Gtin dofmadan kalktrm. Vurdum ata eyeri.Tam yola grkryordum ki, baktrm yolun i.izerinde hayvan bigi-minde koyu bir golge. Atrm geri geri bastyor, nerdeyse yereatacak beni. Korkmadrm defil hani! Ama bakttm, kasabayagiden bir kadrnrn golgesiydi..."

"Demek diablerolara inanmryorsun, Choy?""Diablerolar! Neymi$ $u diablerolar! Sen soyle bakahm

diablero dedifin qey neymiq!""Ne bileyim, Choy. O gece arabada bulunan Manuel, o

gakalrn br diablero olabilecefini soylemiqti. Peki sence nedirdiablero?"

"Dediklerine bakrlrsa diablero, segtili bir krhla girebi-len bir brujoymug. Ama milletin karm tok bu palavralara. Bu-radaki yaqhlar anlatrp dururlar bt diablero masallarrnr. Bizgengler arasrnda pek bulamazsln ciylesini."

"Bu hayvan nasrl bir qeydi sence, dofla Luz?" diye orta yaqhbir kadrna sordum.

"Anca Allah bilir boyle geyleri kesinlikle, ama bence ga-

kal delildi o. Qakalmrq gibi gortinen qeyler vardtr, ama defil-dir. Koguyor muydu bu gakal, yoksa bir geyler mi yiyordu?"

"Oyle duruyordu, ama onu ilk gordti[timde bir qeyler yi-yordu."

"A[zmda bir gey taqryor muydu? Anrmsamaya galtq."

'oEvet, olasr bu. Ama ne cinemi var bunun?""Oyle bir var ki! Afzrnda bir qey taqryorduysa, gakal ola-

I

2524 DoN JUAN'IN ocnprit-pnl

mazl""Ya neydi, peki?""Bir adamdr, ya da kadrn.""Ne denir bciyle kimselere dofla Luz?"Yanrt alamadrm. Bir stire daha soru yonelttimse de, so-

nug srfir... En sonunda, bilmedi[ini sciyledi. Bu ti,ir insanlaradiablero denip denmedifini sorunca da, diableronun onlaraverilen adlardan biri oldu[u yanrtrnr verdi.

"Tanrdrfn diablero var mr hig?" diye sordum."Bir kadrn vardr bildi[im," diye yanrtladr. "Anla cildtirtil-

dti. Qok ufaktrm. Bu kadrn, kancrk bir kopek olurmuq. Bir ge-cebeyaz bir adamrn evine kopek girmiq peynir galmaya. Be-yaz adam av Eiftesiyle vurmuq kope[t Beyaz adamrn evindekopek ciltir olmez, kadrn da kendi kultibesinde cilmtig. Yakrn-larr toplanrp beyaz adamrn evine gitmiqler, kan akgesi iste-migler. Beyaz adam da kadrnr oldtirdtigti igin di.inyanrn para-smr cidemiq."

"Adam bir kopek cildtirmtiq yalnrzca; nasrl para isterlerondan?"

"Beyaz adam kopefin kcipek olmadrfrnr biliyormug, der-ler. Qtinkti yanrnda baqkalan da varrnrq da, hepsi kcipelin ga-trya asrh tepsideki peyniri almak igin insan gibi iki ayafir ize-rine dikilmig oldufunu gormtiqlerrniq. O adamlar da hrrsrzrbeklerlermiq giinkti her gece beyaz adamrn peyniri gahnr du-rurmu$. Demek ki adam hrrsrzr, kcipek olmadrlrnr bile bile ol-dtirmtiq."

"Gtintimizde de diablero var mrdrr, dofla Luz?""Qok gizl: qeyler bunlar. Artrk diablero kalmadr diyorlar

ama bence do!ru de$il. Qtinkti bunlann ailelerindeki birisi di-ablerolann bildiklerini cifrenmek zorundadn. Diahlerolarnkendi yasalan vardrr. Bunlardan birisi de bir diableronun giz-lerini bir yakrnrna o[retme zorunlulufiudur."

"Neydi bu hayvan sence, Genaro?" diye gok yaqh bir adama

SUNU$

sordum."O ydredeki giftliklerden birinin kopeli derim. Baqka ne

diyeyim?""Bir diableroydu diyemez misin?!""Diablero mu? Delisin sen! Diablero diye bir gey yok-

tur!""Gi.intimtizde mi yoktur, yoksa hig mi olmamtqttr?""Bir zamanlat vardt, evet. Herkes bilir bunu. Kime sor-

san bilir. Ama onlardan gok korktuklarrndan, hepsini oldtir-dtiler."

"Kim cildiirdti onlarr, Genaro?""Uruktaki herkes... Bildigim son diablero S- idi. Btiyti-

stiyle bir stirii, belki de ytizlerce kigiyi oldtirmiigtii. Bir giingeldi, artrk dayanamadrk. Toplanrp bir gece evini bastilar,onu diri diri yaktllar."

o'Ne zaman olmuqtu bu, Genaro?""Dokuz yiiz krrk ikide.""Sen de orada mrydrn?""Defildim. Ama bugiin bile anlatrrlar. Kiilti mi.ilti kalma-

mrq derler. Ustelik de yakmak igin ba$adrklan kazrk ya$

alagtanmrg. Sonunda yerde kala kal kocaman bir ya[ birikin-tisi kalmrq."

Don Juan kendi velinimetine diablero diyorduysa da bilgisi-ni nerede edindifine ya da cifretmeninin kimli$ine iliqkin biripucu vermemiqtir. Kendi ozel yaqamrndan bile gok az sciz

ederdi. 1891'de gtineybatrda do$muq oldufunu, yaqamrnlnhemen hemen btiti.in{inti Meksika'da gegirdifiini, 1900'de ai-lesinin Meksika hiiktimetince binl erce Krzrlderiliyle birliktetilkenin iglerine stirtildi.i[tinti, bir de I940'a kadar Orta veGtiney Meksika'da yagadrfrnr anlatmrqtt yalnrzca. Boylecedon Juan epey gezmig. Edindi[i bilgi, birgok etkenin tiriini.iolsa gerektir. Kendisini Sonorah bir Krzrlderili olarak gorme-sine karqln, onun bu bilgisinin salt Sonorah Krzrlderili ktil-

J

26 DoN JUAN'IN Ocnnrir-eni

ttiriinden kaynaklandr[rnr sanmlyordum. Ama amacrm bura-da onun kesin ktilti.irel ortamrnr saptamak defil.

196l Haziranrnda don Juan'a gcimezlik etmeye baqladrm.o tarihten once onu birgok kez gcirmtiqttim. Ama ona hep birinsanbilim gozlemcisi olarak bakmrqtrm. Bu ilk gortigmeleri-miz srrasrnda, notlanmr gizlice tutuyordum. Sonra, bellelimegtivenerek btittin konugmayr yeni bagtan yaayordum. Amagcimezlik iqine baqlayrnca bu not tutma ycintemi gok giigleqti.Qtinkti soyleqilerimiz gok geqitli konulara definiyordu. Bendayattrm; don Juan da nice takrqmalardan sonra sciylenilenle-rt yazmama olur verdi. Foto$raf gekmeyi, konugulanlan ban-da almayr da isterdim ama, bunlara kesinlikle karqr Erktr.

Qomezligimi cinceleri Arizona'da sonralan da-don Juane[itimim srrasrnda Meksika'ya gegtilinden-sonora'da yti-rtitti.im. Kullandrlrm ycintem srk srk ona gitmek ve herdefasrnde birkag gtin onunla kalmaktr. 1961, 1962, 1963 ve1964'inyaz ayrannda daha srk gitmiq, daha uzun stireler kal-mrqtrm. $imdi o gtinleri dtigtindti[timde, gomezli$imi bu yon-temle stirdtirmemin efitimimin bagansrnr kcistekledi[ineinanryorum, zira bir btiyticti olmam igin qart olan kendimi buiqe bi.ittintiyle adayabilmem geciktirilmig oluyordu. Gene debu yontem, az da olsa bir uzaktahk saflamasr ve boylece ttimolaya eleqtirel gozre bakabilme olanafrnr vermesi agrsrndanbana uygun dtiqtiyordu. Arahk vermeden, si.irekli olarak bir-likte olsaydrk, bu olanaklarr bulamayacaktrm. 1965 Eyliiltin-de kendi istefimle gcimezli$ime son verdim.

Qekiliqimden aylar sonra, tuttulum notlan dizgeli bir bigim-de dtizenlemeyi diigtinmeye baqladrm. Derledigim veriler bti-ytik bir oylumdaydr, ve gok da[rnrk bilgileri kapsryordu. Buy{izden cince bir srnrflandrma dizgesi kurmaya gahqtrm. ve-rileri baldagrk kavram alanlanna ve ycintemlerine aynp bukavramlan oznel onemlerine gcire-yani her birinin beni et-kileme derecesine gcire-bir agama srrasma soktum. Sonugtagciyle bir srnrflandrrma grktr: sannlandrncr bitkilerin kullanr-mr; btiytici.iltikte kullanrlan yontemler ve regeteler; erk nesne-

SUNU$ 27

lerinin kazarulmasl ve kullanrm yollarr; salaltrcr bitkilerinkullanrmr; qarkrlar ve sciylenceler.

Yaqadrfrm olaylan dtiqtindi.ikge, stntflandrrma gabalarr-mrn bir kategoriler doki.imti olmaktan bagka bir iqe yaramadt-

lrnr anladrm; yaptrfrm taslafr sadeleqtirmek igin ne yapsam,aynntrlan daha da karmagrklaqtrrmaktan baqka bir ige yara-mayacaktr. Bunu istemiyordum. Qomezlifi brraktrktan sonra-ki birkag ay boyunca deneyimlerimi anlamak, bu deneyimle-rimin tutarh bir inanglar dtzgesinin olretisi olup olmadrklan-nr, pragmatik (yararcr) ve deneysel bir yontemle agrkhla ka-vuqturmak gerelini duydum. Don Juan'tn olretilerinin igseltutarlrlr$rm ta ilk buluqmamtzdan beri agrkga gormtiqttim.Bilgisini bana aktarmaya kesin karar verir vermez de agrkla-malarrnr diizenli basamaklarla sunmaya baqlamrqtr. Bu dilze-ni bulgulamak ve kavramak getin bir ufraq oldu benim igin.

Ddrt yrl stiren gomezlifim sonunda bile iqe daha yenibaqlamrq gibi olmamdtr, diyorum bu kesin bir anlayr$a vara-mayr$rmrn nedeni. Belli ki, don Juan'rn bilgisi ve bilgiyi ak-tanq yontemi, kendi velinimetininkinin ttpktsrydr; demek kionun cilretisini kavramakta gektilim zorluklar, onun kendikarqrlaqtrklarmrn benzeri oluyordu. Don Juan ara slra kendigomezlifi srrasmda o[retmenini anlamaktaki gtigltiklere de-

linerek toyluk donemindeki benzerlilimizi antqttrmaktaydr.Onun bu sozlerinden iyice anladrm ki, bu deneyimleringaqrrtrcr ozellikleri, Krzrlderili olsuu olmastn bu iqe yeni baq-

layan bir kimseye, btiyi.ictiltik bilgisini iginden grkrlmaz birdurum gibi gosterirdi. Bir batrh olarak bu cizellikler beni oy-le qaqkrna geviriyordu ki, onlan gtindelik yaqamrmlzrn olgiit-leriyle agrklayabilmek gergekten olanakstzdt. Bu da beni,araqtrrma verilerini kendi olgtitlerime gore srruflandlrmayagahgmamrn boquna olacalr sonucuna stirtikltiyordu.

Bciylece $unu anladrm: don Juan'rn bilgisi, onun bu bil-giyi kavrayrq bigimine gore incelenmeliydi. Bu yaprlusa an-cak, bu bilgi agrklanabilir, inandrnct olabilirdi. Ne var ki,kendi gori.iglerimi don Juan'mkilerle uzlagtrrmaya gahqtrkenonun, bilgisini bana anlatmaya ufraqtrPt zamanlar kendisinin

zB DoN JUAN'IN Ocnnrilpni

kolayca anlayabileceli kavramlar kullandr[mr aynmsadrm.Bu kavramlara yabancr oldu[umdan, onun bilgisini onun an-ladr$r bigimde anlamaya gahgmakla bagka bir bogluga irili-yordum. Bu nedenle ilk gorevim, onun kavramlaqtrrma dize-nini belirlemek olmahydr. Bu ycinde gahgrrken baktrm ki donJuan da, cilretilerinin belirli bir yanrna alrrhk vermektedir-cizellikle, sannlandnlcr otlar tizerinde durmaktadrr. Bu gozle-mime dayanarak, daha cince yaptrEm ulamlar (kategoriler)taslafirnr yeniden dtizenledim.

Don Juan degiqik amaglarla ve ayn ayrr tig sannlandrrcr(halusinojenik) bitki kullanryordu: Peyote (Lophophora wil-liamsii), Jimson otu (Datura inoxia-D. meteloidesle eqan-lamlr) ve bir mantar (olaudm ki Psilocybe mexicana) Ameri-ka Krzrlderilileri Avrupahlarla tanrqmadan once de bu tig otunsanrtl andtnct rizelliklerini bilirlerdi. B u cizelliklerinden cittirtibu otlar eflence, iyileqtirme, bakr ve esrime durumuna gegmeamaglanyla yaygrn olarak kullanrlagelmiqlerdir. Don Juan,cilretilerinin bu ballamrnda Datura inoxia ile psilocybemexicanantn kullanrmmr erk kazammtyla, bir "dost" diye ad-landrrdrfr erkle birlegtiriyordu. Lophophora williamsiininkullanrmrnr da bilgelik ya da dofru ya$am bilgisinin kazanl-masrna baflryordu.

Don Juan'a gcire bu otlarrn cinemi, insanda yabansr sezgievreleri yarutma gtiglerindeydi. Bilgisini 96z cini,ine sermeyive do$rulamayr amaglayarak bu evreleri art arda denememisalladr. Gtindelik yagamrmrzda ahqtr$rmrz gergeklife kargrtolarak ola[antisti.i gergeklik anlamrnda "ola$andrgr gergeklikdurumlarr" diye adlandrnyorum bunlan. itisi arasmdaki ay-nm, olafiandrgr gergeklik durumlannln igsel anlamma dayan-maktadrr. Ahqtr[rmru gergeklikten ayrt edilmesine kargrn budurumlarrn gergekli[i don Juan'rn bilgisi bafilamrnda gergeksayrhyordu.

Don Juan, olalandrgr gergeklik durumlanna, yararcr birci.[renimin tek yolu, erk kazanmanln tek aracr diye bakryordu.olretisinin cibiir bciltimlerinin, erk kazanrlmasrna balh cilre-tiymiq izlenimini veriyordu. Bu bakrq aglsr, olalandrgl ger-

SUNU$ 2e

geklik durumlanyla do[rudan do[ruya ilintisi bulunmayanher geye kargr don Juan'rn tutumunu belirliyordu. Araqttrmanotlanm, don Juan'm konurnunu gcisteren gtindermelerle do-lu. Ornelin, bir sciylegisinde kimi nesnelerin belli bir orandaerk taqrdrlrnr sdylemigti. Kendisi bu erk nesnelerini cinemse-

miyordu ama gapsru brujolann srk stk bunlann yardtmtnabagvurduklannr da eklemigti. Bu ttir nesnelerle ilgili epey so-

ru sofinugsam da, onun ilgisini bir ttirli.i gekememigimdir buyone. Bir giin gene bu konu agrlmrgtr. O da yanm a{rzla an-latmaya baqladr.

"Kimi nesneler vardrr, erk dolu..." diye soze baqladr. "Erkdolu kiqilerin iyi ruhlann yardrmryla benimsedikleri ttirden bistirti nesne var. Bu nesneler bi ttir alet ya da aragtrr, 6yle bil-di[imiz aletlerden defil; oltim aractdr bunlar... Ama enindesonunda bi aragtrr bunlar, cilretecek bi qeyleri yoktur. Dofiru-sunu istersen, bunlan savaglm geregleri smtfina sokabiliriz;oldi.irmeye, saldrrrnaya y ararlar."

"Nasrl oluyor bu nesneler don Juan, btaz anlattr mlstn?""Gercek nesneler de[ildir bunlar, daha do$rusu bi ttir

erktir.""Nerde bulunur bu ttir erkler, don Juan?""Hangi ttir bi nesne istedi[ine baflrdrr bu.""Kag tiirti var ki'?""Dedim ya! Bi stirti var. Her gey bi erk nesnesi olabilir.""En gok erki olanlar hangileridir?""Kimdeyse ona gore deligir erki. Adamrna gcire defiqir.

Onemsiz brujolarrn benimsedifi erk nesnelerine pek bakrna,onemsizdir onlar; ne var ki erk sahibi, ye[in bi brujo geregle-rine bu niteliklerini aktarrr."

"En gok bulunanlarr hangileridir bu erk nesnelerinin?Brujolann e.t gok tuttuklan hangisidir?"

"Ne tutmasr? Hepsi erk nesnesidir iqte, ayrlrn yaprlmaz.""Sende var ml bunlardan, don Juan?"

3l30 DoN JUAN'IN ocnEril-Eni

Yanrt alamadrm; bana bakrp giildti, o kadar. Bir stire ses-siz kaldrk. Sorularrm onu srkmrqtr anlaqrlan.

Don Juan, "Bu erk ttirlerinin de var bi srnrn kuqkusuz,"diye stirdtirdii. "Ama anlayacafrnr sanmlyorum iqin bu yanl-nr. Bi dostun kendi bagma, cinemsiz erklerin gizlerini agrpavurup gi.iliingleqtirdigini anlamak igin kendim bi yaqam ttiker-tim. Benim de vardr ciyle gereglerim bi zamanlar, gok geng-ken..."

"Neydi seninkiler?"" M aiz-p into, blllur ve ti.iyler. ""Maiz-pinto nedir don Juan?""Ortasr yollu darr taneleridir."ooTek bir tane mi?""Yoo. Bi brujo krrk sekiz dan tanesi bulundurur.""Ne yaprlrr bu tanelerle, don Juan?""Her biri, bi insanrn bedenine girerek onu cildtirebilir.""Nasrl girer bunlar insarun igine?""Erk nesnesidir bunlar, erkleri arasrnda bedene girmek de

vardtr.""Peki, bedene girdikten sonra ne yapar?""Ytirtir insanrn iginde, gider bdlrtine ya da ba$rrsaklan-

na yerleqir. Adamr saynlandur. Eger bu adamr kollayan bru-7o, btiyiiyi.i yapandan daha gtiglti delilse tanenin bedeninegirdigi andan sonra tiE ay iginde ciltir adam."

"iyileqtirilmesi igin bir gare gok mudur?""Tek gare, taneyi emerek grkarmaktrr. Ne var ki bunu gci-

ze alacak brujo pek grkmaz. Qiinki.i taneyi ptisktirtecek erkeSahip defiilse, igine girip bu kez onu cildtirtir."

"Nasrl oluyor da bir dan tanesi insanrn bedenine girebili-yor?"

"Bunu anlaman igin sana dan bi.iytistinti anlatmam gerek.Benim bildilim en erkli btiytilerden biridir dan btiytisti. ikitane alrrsrn. Birini san bi gigegin tomurculuna yerlegtirirsin.Sonra bu gigeli kurbanrna de[ebilecek bi yere koyarsm; her

SUNU$

gtin gegtifi yola ya da stirekli kaldrlr bi yere... Kurbarun bas-mayagdrsiin bi tanenin tisttine! Ya da bi dokunuversin! Biiyiitutmuqtur. Tane giriverir adamtn bedenine."

"Adam taneye dokunduktan sonra ne oluyor yant?"

"Btittin erki adama geger; tane ozgtir kalrr. OUtir taneler-den bi farkr kalmaz. Ya btiyii yerinde durur, ya da stiprtiltir gi-der-hepsi bir... Ama bi gah dibine stiptirmek daha iyidir. Bikuq gelsin yesin diye..."

"E, kuq, adam taneye dokunmadan yerse?.."

"Yemez ki! Kuqtan oyle avanak grkmaz! inan! Kuqlarfellik fellik kagarlar ondan."

Don Juan ardmdan, bu erk tanelerinrhaznlamak igin gokkarmaqrk bi yontemi anlattr.

'olJnutma kr maiz-pinto yalntz bi aragttr, bi dost de[il,"diye stirdtirdti. "Bu aynml yaptrn ml sorun kalmaz. Ama bugereglere ytice bi qeymiqler gibi bakarsan, aptalstn."

"Erk nesneleri de bir dost denli erkli midir?"Don Juan ktigtimsercesine gtildti yanrtlamadan once.

Sanki bana katlanmak igin zorluk gekmekteydi.

"Maiz-pinto,brllur, ttiyler, bunlarm hepsi bi dost yanrndaoyuncak kalrrlar," dedi. "Bu erk nesneleri ancak bi dostu yok-sa gerekebilir bi kimseye. Bunlann peqine dtiqmek, hele seningibi biri igin, boguna vakit harcamak olur. Bi dost edinmeyegahqmahsrn; baqarlrsan, qu anda ne dedifimi anlarsm. Brrakgocuklar oynasm erk nesneleriyle."

"Yanhg anlama, don Juan," diye kargrhk verdim, "isterimbir dostum olmasml; ama her qeyi de bilmek istiyorum olabil-dilince. Sen kendin demedin mi bilgi erktir diye?"

"Hayrr!" diye vurguladr. "Erk kiqideki bilgi tiiriine ba!h-dr. Yararsrz qeyleri bilmenin anlaml var mr?"

Don Juan'rn inang dizgesinde, bir dost kazanmak demek, yal-nrz ve yalntz, onun bana sannlandtnct otlarm yardtmryla gos-

terdili olalandrqr gergeklik durumlarrnt kendi grkanma kul-

DoN JUAN'IN ocngrit-pni

lanmak demekti. Bilgisinin cibilr yanlarma gegip ilgimi buduruml ar i.izerinde yofunl a gtrrmakl a, edindilim gcirtingtilerinbeni tutarh bir gciriiqe ulaqtuaca[rna inanryordu.

O nedenle bu kitabr iki bciliime ayrdrm. Birinci bciltim-de, gomezhpim silresince gordti[tim olalandrqr gergeklik du-rumlanna iligkin tuttulum araqtrma notlanndan segmelerisunuyorum. Notlarlml, anlatrmrn stireklililine uyacak bigim-de dtizentedilimden, her vakit zamandizinsel srrasrnda olma-yabilir. Ola$andl$r gergeklik durumlannr betimlemeyi hepbirkag gi.in sonraya brrakmrgrmdrr. Boylece bu deneyimlerimidaha serinkanhhkla ve yansz olarak yazmayt yellemiqimdir.Olafandtgl gergeklik durumlannrn hemen ardrndan don Ju-an'la yaptr$rmrz sciylegilere gelince, soylenilenleri anrnda ya-zryordum. Bu yi.izden burada sundu[um sciyleqiler, yer yer,deneyimimin ayrrntrh bir betiminden cince verilmiq olabilir.

Araqtrrma notlarrm, deneyimlerimi gegirirken algrladrk-larrmr oznel tarumlarla agrla vuruyor. Bu tarumlamalar, trpkronlan don Juan'a anlattr[rm biqimiyledir. Don Juan, her birdeneyimimin bi.iti.in aynntrlannr eksiksiz ve dofru olarakanlmsamaml ve hepsini teker teker anlatmamr isterdi. Ola-fandrgr gergeklik durumlannln her birinin ortamrnr yenidenttimtiyle yaratma amacryla kimi ikincil aynntrlarr da, bu de-neyimlerin yaztml sffaslnda ekledim. Algrladr[rm cogkusaletkiyi elimden geldifince eksiksiz betimlemek istedim.

Araqtrrma notlanm, don Juan'rn inang dizgesinin igerili-ni de agr[a vurmaktadrr. Don Juan'la benim soru ve yanrtla-rrmrzr igeren birgok sayfayr, sciylegileri yineleyip durmamakigin, cizetledim. Ne var ki, karqrhkh gortiqmelerimizin hava-srnr btiti.intiyle ve do!ru olarak yansrtmak istedilimden, Er-kardrlrm pargalar, onun bilgi yontemini anlamama higbir kat-krsr bulunmayan konugmalardan oluganlardr yalnrzca. DonJuan'rn, cifretilerine iligkin verdili bilgi hep dalrruk olmuq,tistelik apzndan grkacak her sciz iEin onu saatlerce itelemekzorunda kalmrqrmdrr. Gene de, bilgisini ccimerlge agrmladr[rbirgok gi.inler olmuqtur.

Bu kitabrn ikinci bdltimtinde, yalnrzca birinci boltimde

SUNU$

anlatrlan verilerden kaynaklanan yaprsal gcizi.imleme sunulu-yor. Amaclm, yaptrfrm bu gozi.imlerneyle qu savlan ileri stir-mektir: (tr) don Juan, cilretilerini mantrksal bir dtiqtince drz-gesiyle sunmuqtur; (2) bu dizge, ancak, kendi yaprsal birim-lerinin rqrfrnda incelendilinde ussalhk taqrr, ve (3) bu dizge,yetiqmekte olan birini, bu kimsenin yaqadrfr olaylann niteli-lini agrklayacak bir kavramlaqtrrma dtizeyine ulagtrrmak iginkurulmuqtur.

JJ32

noruu nin*

Ofretiler

1

Don Juan'la ilk oturumumuz strasrnda tuttu[um notlar 23 Ha-zkan 196l tarihli. Olretilere o gtin baglamrq ru. O gi.ine dekonu birgok kez salt bir gozlemci olarak izlemiqtim. Her den-gine getiriqimde, bana peyote tizerinde bilgi vermesini isterdururdum. O da bu isteklerimin her birine kulak ttkar, am4konuyu ti.imden boglamazdr da. Ben de bunu, duraksamaslnlntizerine daha da vanrsam bilgisini agrklamaya yanaqabilece-

[i anlamrna gekiyordum.Bu ilk oturumumuzda, ona sorduklanmt duru bir us gti-

ctiyle ve igtenlikle izleyecek olursam istelimi gciz ontinde tu-tabilecefini belli etmiqti. Bdyle bir kogulu yerine getirmemeolanak yoktu; giinkii bana peyoteye iliqkin bilgi vermesiniyalmzca onunla bir iliqki kuraytm diye istemiqtim. Bu konu-daki bilgisinin, onu daha agrk ve istekli bir biEimde konugma-ya aruk krlacaftnt, boylece onun bitkilerin ozelliklerine

OGRETILER

iliqkin bilgilerinden yararlanmama olanak saflanacafrnr di.i-

,stinmi.iqttim. Oysa, don Juan benim istefimi harfi harfine al-rnr$ ve peyoteyle ilgili bilgi istememdeki amag onu kaygrlan-clrrmrqtr.

23 Hazir"an 1961, Cuma

"Peyoteyi ofretir misin bana, don Juan'?"

"Neden istiyorsun boyle bi ofrenime giriqrneyi?""igimden o[renmek geliyor da ondan, Salt istemiE olmak

yeterli bir neden de[il midir?""De[ildir! Yiirefiini bi yokla bakahm, senin gibi bi deli-

kanh boyle bi o[renime neden girmek istermiq, cjnce bunuyanrtla."

Sen kendin neden ofrendin oyleyse, don Juan?""Nigin soruyorsun?""Olasrdtr ki ikimizin de nedenlerimiz birdir.""Hig sanmam. Ben Krzrlderiliyim. Yollanmrz bi ola-

lnaz.""Ofrenmek isteyiqimin tek nedeni, bilgi edinmektir. inan

bana don Juan, koti.i bir amacrm yok.""Sana inanryorum. Dumarunr gekmiqtim.""Efendim? !"o'Neyse, onemi yok. Amaglannr biliyorum.""igimi mi okudun yani?""Eh, ciyle de denilebilir.""Demek ki ofreteceksin?""Haytr!""Krzrlderili degilim diye mi?""Hayrr. Kendi ytirefiini tarumadr[rn igin! Onemli olan, bi

iqe neden girmek istedi[ini kesinlikle bilmendir. Mescali-to'yu olrenmek gok ama gok afrr edimdir. Krzrlderili olsay-

35

36 DON JUAN'IN OGRETILERI

dtn, yeterdi istekli olman bi baqrna. Pek az Kntlderili boylebi qeyi istemiqtir."

25 Haziran 1961, Pazar

Cuma gtinti don Juan'Ia kalmrqtrm. Akgam izerr saat 7:00'deayrrlacaktrm. Evinin cintindeki sundurmanln altlnda birlikteotururken, cilreti konusunu gene agaytm dedim. Soruyu so-rarken pek ciyle tizerinde durmamrq, nasrl olsa gene tersler di-ye geginnigtim. Ona, sanki bir Krzrlderiliymigim gibi, ofren-me iste$imi onamasr igin bir yol olup olmadrfrnr sordum. Ya-rutlamadan once uzun uzun dtiqtindti. Bir karara ulaqrr gibigortindii[i.inden sonucu beklemek zorunda kaldrm.

Sonunda bir yol bulundu[unu soyledi ve bir soruna de-gindi. Yerde oyle oturup dunnamrn beni gok yordu[unu veyaprlacak qeyin o taban tizerinde yorgunluk duymadan otura-bilecelim bir "nokta" (sitio) bulmak oldulunu belirtti. Dizle-rim kalkrk, geneme dayah, kollanmr baldrrlarlma dolayarak,kenetlemig oturmaktaydrm. Yorgun oldulumu soyleyince,srrtrmrn afndrlrnr, bitkin durumda oldufumu aynmsadrm.

Bir "nokta" ile demek istedifini agrklamaslnl bekledim-se de, bu konuyu aydrnlatacak higbir $eye yeltenmedi. Belkide oturuq bigimimi deliqtirmem gerekiyordur diye, kalkrpona btaz daha yakrn bir yere oturdum. Bu hareketime karqrgrkrp, bir "nokta" demekle bir insanrn do[al bir mutlulukiginde ve dipdiri bir durumda olaca[r bir yeri anlatmak iste-difini iyice vurguladr. Oturdulu yere eliyle vurarak orasrnrnkendi yeri oldu[unu soyledi, daha fazla tartrgmaya girmedenbu bilmeceyi kendi baqrma gciziimlemem gerekti[ini ekledi.

Qoztimlemek izere verdifi bu sorun da ne bilmeceydiya! Nasrl baqlayacalrmr bir t{irlti kestiremiyor, onun ne diigi.i-ntip de bu sorunu grkardr[rnr anlayamtyordum. Mutlu, dipdi-ri olacafrm bir noktayr aramakta tutulacak yola iligkin biripucu versin, bir geyler grtlatsrn diye birkag kez asrldrm. So-

OGRETILER

runu kavrayamadr$rmdan otilrti, ne istedifini anlamarun ola-naksrzh[rnr anlatmaya gahqrp durdum. Don Juan, o yeri bula-na dek biraz gezinmemi sciyledi.

Kalkrp sahanhfr argmlamaya baqladrm. Durumumu gokgtili.ing buluyordum.

Don Juan sinirlenerek, beni, anlattrklarrnl dinlememeklesugladr; belki de ofrenmek istemedigimi soyledi. Bir stiresonra durgunlaqarak, her yere oturmanrn dofiru olmadrfmr,sundurmantn altrndaki bu sahanhkta benzersiz tek bir nokta-nrn varh[lnt, en iyi durumuma o noktada kavugacalrmr anlat-tr. Benim gorevim o noktayr bi.ittin obtir yerlerden ayrrt et-mekti. Yapmam gereken iq orada var olan btitiin noktalan du-yumsayrp, hangisinin dolru yer oldulunu belirlemekti.

Oturdu[umuz sahanhfrn pek geniq olmamasrna karqrn (4x 25 metre), olasr nokta saylslnln iirktingltiltinti, hepsini de-nememin gok uzun si.irecefini, tistelik bu nokta denilen qeyinboyutlanrun da verilmedigini sayrp dcikerek boyle bir iqinolanaksrzh$rnr sergilemeye ufraqtrm. Higbirini dinlemedi.Ayala kalkarak, gok katr bir bigimde, o noktayr bulmammgtinlerce stirebilecefii, ama sorunu goziimlemek istemiyorsamgekip gitmemin daha iyi olaca[r, gtinkti arlrk bana diyecek birgeyi kalmamlq olaca[r uyansrnda bulundu. Benim noktammnerede oldufunu bildigini, bu bakrndan ona yalan soyleye-meyece[imi de vurguladr. Mescalito'yu ofrenme istefiimionamasl iEin gegerli tek nedenin bu yol oldufunu belirtti. Budtinyada hiEbir qeyin arma[an gibi verilmedi[ini, her qeyinzorluklarla ofrenildifini de ekledi.

igemek igin evin arkasrndaki gahhga gitti. Eve arka kapr-dan girdi.

O scizde mutluluk noktasmr bulma gorevini, beni kov-mak igin verdi[ini dtigiiniiyordum. Sonra kalkrp sahanhfr biragalr bir yukan adrmlamaya baqiadrm. Hava agrktr. Sahanhk-taki ve gevresindeki her geyi gorebiliyordum. Bir saate yakrn6yle gezinmiq olmahydrm. Ama noktamrn bulundufu yerigosterecek higbir qey olmamrqtr. Yi.irtimekten yorulup, otur-

37

I

3938 DoN JUAN'rN ocnnrilpni

dum. Birkag dakika sonra bir baqka yere oturdum, sonra birbaqka yere, derken tiim sahanhk tabarunl yan-dizgesel bir bi-gimde tarayarak oturmayr stirdiirdiim. Oturdu[um yerler ara-stnda bile bile farkh duyumsamaya qahqtrmsa da bu farklarrnolgtitlerini bilmiyordum ki! Sagma geylerle u[raqtrfrmr dtiqti-ntiyordum, ama kaldrm. Ta uzaklardan srrf don Juan'r gcirme-ye geldifimi ve nasrl olsa baqk a yapacak bir qey bulunrnadr-

lrnr dtiqtinerek yaptrklarlml usa uygun gormeye gahqryor-dum.

Srrttistti uzanarak ellerimi yastrk gibi baqrmrn altrna koy-dum. Ardrndan yuvarlanrp bir stire ytiztikoyun uzandrm. Buyuvarlanma eylemini tiim tabanr kapsayana dek yineledim.Ilk kez, belirsiz bir olgtitti yakalar gibi olmugtum. Srrttistti ya-tarken daha bir rhkhk duyuyordum igimde.

Gene yuvarlanarak ttim tabanr kapsadrm. Ama bu kez itkdciniiqtekinin tersine, ytiztikoyun de[il de srrttistti yata yatadurakhyordum. Yiiztikoyun ya da srrttistti duruquma gore birserinlik ya da rhkhk duymam stirtiyordu ya, degiqik noktalararasrnda herhangi bir aynm sezemiyordum.

Sonra parlak buldufum bir diiqtince geldi akhma: don Ju-an'ln noktasr! Oraya oturdum, ardrndan yattrm, cince ytiztiko-yun sonra srrtiistii; ne var ki cibiir yerlerden bir farkr yoktu buyerin. Ayafa kalktrm. Artrk burama gelmiqti! Don Juan'a gi-decefimi soylemek istiyordum, ama onu uyandrnnaya geki-niyordum. Saatime baktrm. Sabahrn ikisi olmuqtu! Altr saattiryuvarlanrp durmu$um.

O anda don Juan grkageldi, arka gahhfa do[ru gitti. Do-niince, kaprnrn oniinde durdu. Karamsarhfrm sonsuzdu. Of-kemi boqalttrktan sonra gekip gitmek istiyordum. Ama onunsugu olmadr[rnr da seziyordum; btitiin o sagmahklan kendiiste[imle yapmamrg mrydrm? Btitiin gece ahkEasrna oradayuvarlanrp durdufiumu, daha bilmecesinden bir anlam bile Er-karamadrfrmr, krsacasr bu igi beceremedifimi soyledim.

Gtilerek, hig qaqmadrfirnr, gtinkti do[ru yol tutmamrq ol-dufiumu soyledi. Gozlerimi kullanmryormugum. Hakhydr.

ocnsriLER

Ama duyumsayarak ayrt etmeye gahqmamr soylemiq oldu-

funu gof iyi biiiyordum. Bunu ileri stirmek istediysem de, in-

iunrn bir qeye gozlerini dikerek bakmadan da gozleriyle du-

yumsayaUitecegini soyleyerek beni susturdu. Bu problemi

gor*"1 igin olinaklanmr-yani gozlerimi kullanmaktan bag-

ka bir Earem olmadrfrnr ekledi.

Don Juan soztinti bitirdikten sonra iEeri girdi. Beni gozet-

leyip durmuq olacaktr kuqkusuz. Yoksa gozlerimi kullanma-

mrq oldufumu baqka nastl bilebilirdi?

Yuvarlanmaya bagladrm gene. Bu yontem bana en kolay

geleniydi. Ama bu kez genemi ellerime dayayrp her tiirlti ay-

rrntrya bakryordum.

Bir stire sonra gevremdeki karanlrk defiqti. Bakrqlanmt

tam ontimdeki noktada yofunlaqtrrdr[rmda, goriiq alantmtn

gevresindeki alan pasparlak ve yeknesak bir yeqilimttrak sart

i"ng. btirtindti. $aqrnp kalmrgtrm. Gozlerimi ontimdeki nok-

taya Oitmeyi siirdtirerek ve karntmtn iizerinde stirtinerek azar

azar yana dofiru ilerlemeye baqladrm.

Birden doqemenin ortalarrnda bir yerde defiiqik bir renk-

lenme gdrdiim. sa[ yanrmda, gene gortiq alantmtn Eevresin-

deki y"giti-ttrak sartltk bu kez kopkoyu ama parlak bir mor-

lufa iontiqmtiqtii. Dikkatle bakmayr stirdiirdtikqe de, renk oy-

le kahyordu.Ceketimi koyarak o noktayr imledim ve don Juan'r ga[rr-

drm. Sahanh[a grktr. Qok heyecanftydtm; renklerdeki defiqi-

mi oyle agrkga gorrniiqtiim ki! Don Juan pek onemsemedi bu-

nu. Yalnr zca o noktada oturmamt ve neler hissettifimi ona an-

latmamt soyledi.

oturdum. Srrtiistii uzandrm. o, yantmda duruyor ve bo-

yuna neler hissetti[imi soruyorclu; ama bir qey duydugY-

yoktu! on beq dakika kadar bir qeyler duyumsamaya ya da ki-

mi ayrrntrlarr gormeye gahqtrm. O da sabrrla yarumda dikildi

durdu. Brkkrnhktan, tiksintiden baqka duydufum $ey yoktu.

Afzrmda metalimsi bir tat vardt. Baqrm zonklamaya baqla-

*iqtt. Midem bulanryordu. Bu manyakqa gabalar beni grldrr-

DON JUAN'IN OGRETILERI

tacaktr herhalde. Kalktrm.Don Juan, garesizlik iginde krvrandrlrmr gormtiq olacak

ki, gi.ilmeden, afrrbaqhhkla, e[er bir geyler cilrenmek istiyor-san, kendimi gok esnek tutmam gerekti[ini soyledi. Oniimdeyalnrzca iki yol bulundufunu belirtti: ya vazgegip evime dcin-meliymiqim, ki bu durumda ofrenmeyi akhmdan grkarmahy-mrglm; ya da bilmeceyi gozmeliymiqim.

Don Jun gene igeri girmigti. Hemen orada gitmek iste-dim, ama gok yorgun oldufumdan araba kullanacak gtici.imkalmamrqtr; i.istelik o renkleri gormek oyle qaqrrtrcrydr ki on-lann bir tiir olgiit oldu[una emindim. Belki de daha baqka birdefiqiklik olabilirdi. Zaten oyle yorgundum ki, gitmeyi gci-

ztim yemedi. Oturdum , uzattrm bacaklanmr, sil baqtan baqla-drm.

Bu kez her yeri gabucak bir deneyiverdim. Don Juan'rnyerinden gegip dogemenin eve do[ru olan ucuna, sonra da av-iu ycintindeki ucuna dolru yoneldim. Ortaya vannca renklen-melerde bir defiiqim daha oldu. Gene gortiq alanrmrn hemensrnrnnda. Tiim gevremde gcirdi.i[iim bu likor yeqili gitgide sa-

lnnda bir noktada koyu bir bakrr pasr yeqiline dontiqtii. Birsiire oyle kaldr, sonra birden daha oncekilerden bambaqka birrenge gevrildi ve oyle kaldr. Ayakkabrmr grkanp o noktayr daimleyerek sahanhfr kapsayana dek yuvarlanmayl stirdtirdilm.Renklerde de[iqiklik olmuyordu artrk.

Ayakkabrmr koydu[um yere dcindtim ve orayr inceledim.Ceketimi koydu[um yerden, gi.ineydo[u dofrultusunda, birbuguk metre uzakhkta bir yerdi bu. irice bir kayanrn dibindebir yer. Bir stire orada uzarup kaldrm, bir ipucu bulmaya ga-

hgtrm. Ne kadar aynntr varsa hepsini gcirmeye gabaladrm.Ama hissedebildifim yeni bir qey olmadr.

Baqka bir noktayr denemeye karar verdim . Dtz goktip ce-ketimin tizerine uzanacaktrm ki birden igimi tanrmsrz bir kor-ku kapladr. Sanki bir qeylerin gergekten karnrmr fiziki olarakitmesi gibi bir duyumsama igindeydim. Bir hamlede kendimigeriye firlattrm. Tiiylerim diken diken olmuqtu. Bacaklanm-

OCNETILER

da hafif bir afn vardr; bedenim one do[ru efildi, kollarrm

dntimde kaskatr uzandt, parmaklanm hayvan pengesi gibi

krvrrldr. Bu cin garpml$a benzeyen halimi sezinleyerek daha

da korkmaya bagladrm.

Bir robot gibi gerileyerek ayakkabtmtn bitiqifindeki ka-

yarun dibine Eokttim. Kenclimi kayanrn dibinden sahanhfa at-

irm. Beni bu denli korkutan qeyi grkarrnaya Eahqryordum.Belki de yorgunlu[umun etkisiydi bunlar. Gtin afarmaya baq-

hyordu. Aptallaqmrqtrm, utang duyuyordum. Beni korkutan

geyin ne oldufunu, don Juan'rn ne istedifini bir ttirlii grkara-

mryordum.

Diqimi srkrp son bir deneyime girigmeye karar verdim.

Yavaqgi kalkarak ceketirnle imledifiim yere yaklaqtrm. Korku

gene iut.nuyu baqlamrqtr. Bu kez kendimi kontrol etmek igin

ion guytetimi kullandrm. Oturdum. Sonra yiiztikoyun yatmak

igin -dizlerimin

tisttine kalktrm; ama ttim istencime karqrn bu-

nu yupu-ryordum. Ellerimle one yaslandrm. soluk ahq veriq-

lerim hrzlanmrqtr. igim bulanryordu. Urktiye kaprldrlrmr gor-

diim. Kagmaktan baqka bir gey diiqiinmtiyordum artrk. Don

Juan o anda beni gozetliyormug gibi geldi. Yavaq yava$ obiiryana stiriindiim ve arkamt kayaya yasladrm . Buaz zihnim

agrlsrn diye dinlenmek istedim. Ama uyuyakalmrqttm'

Dol Juan'rn tepemde gi.ilerek konuqtufunu igitip uyan-

drm.

"Noktanr bulmuqsun," diYordu.

Once ne dedifini anlayamadtm. Ama uyuyakaldrfirm ye-

o nokta oldufunu yineledi gene. Orada yatmaktan hoqla-

hoqlanmadrlrmr sorunca, ben de pek bir fark duymadrlr-

soyledim.

Sonra don Juan'ln, bu noktayr obtir noktada yatrqrmla

karqrlaqttrmamt istemesi, geceleyin nastl bir korkuya kaprldr-

frmr akhma getiriverdi. Gidip bir de obtir noktaya oturmamt

ioyt"ai. Agrklanmasr zor bir nedenle obtir yerden korkuyor-

dum ve oraya oturmadtm. Don Juan da bunu ayrt edememe-

si igin insarun ahmak olmast gerek, diye soyleniyordu'

4140

rinnlpml

#,

42 DON JUAN'IN OGRETILERI

. Bu iki yerin 6zel adlarl var mrdrr, diye sordum kendisine.Iyi olanura sitio, kotti olanrna da dtiqman dendifini, bu iki ye-rin ozellikle bilgi peqinde koqan bir insanrn esenlifinin agkr-sr oldufunu soyledi. Bir kiqinin kendi yerinde srrf oturmug ol-rnasr tistiin bir gtiE yaratrrmrq, oteki yerde ise dtiqman o kiqi-yt zayrflatlrmtg, hatta oli.imtine neden olurmuq. $imdi sabahadek bol keseden harcadr[rm enerjimi, kendi noktamda kesti-rerek fazelemekte oldufiumu anlattr.

Bir de bu belirli noktalarda gordtigi.im renklenmelerinenerjirni artrmak ya da yok etmek gibi etkilerinin oldu[unuekledi.

Bulguladr[rm bu iki nokta drqrnda bagka noktalar olupolmadrfirnl, varsa onlan nasrl bulabilecefimi sordum. O da,diinyadaki go[u yerin br-r iki noktaya benzedifini, onlan be-lirlemede en dofru ycintemin bunlann grkardrklan renkleriincelemek oldu$unu soyledi.

Sorunu gozrimlemiqim gibi gelmiyordu bana hig. Brrakgcizi.imii, ortada sorun oldufuna bile inanmrq defildim. Btittinbu deneyimlerin zoraki ve yapay oldu$unu dtiqtinrnekten ah-koyamryordum kendimi. Don Juan'rn bi.ittin gece beni gozet-ledilini, sonra da gelip uyuyakaldr[rm yerin aradrfrm noktaoldufunu sciyleyerek gonltimii almak istedifini sanryordum.Ama Uclylg bir qey yapmasr igin akla uygun bir neden bulamr-yordum. Obiir noktaya oturmamr soyledifinde, bunu yapabii-miq miydim!? "Obtir nokta"dan, korku bigiminde ortaya gr-kan kendimi kollama durumuyla, olayrn tiimi.ine iliqkin ussaldtiqtincelerim arasrnda yabansr bir aynhk vardr.

Oysa don Juan kesinlikle baqardr[rmr, bu baqanm karqr-hfrnda da peyoteye iliqkin bilgi verecefini soyltiyordu.

"Mescalito'yu ci[retmemi istemiyor muydun! Onunlayuz yize gelmeyi goze alabilecek saflamhktamrsrndrr, diyesrnadrm seni. Qocuk oyuncafr delildir Mescalito. Ttim ola-naklanna egemen olmahsrn. Artrk, istemini, tek baqrna yeter-li bir cilrenme nedeni sayabilirsin."

"Demek peyoteyi ofreteceksin bana?"

DON JUAN'IN OGNETILERI

"Mescalito derim ben ona. Sen de ciyle de.""Ne zaman bagiry oruz?""Kolay mr oyle birdenbire? Hazrc ol bi bakaltm.""Flazrrrm ben... Herhalde.""Oyun oynamlyornz burda. Higbi kuqkun kalmayana dek

beklemen gerekir. Sonra tanrqrrstn onunla.""Kendimi hazrrlamam mr gerekiyor?""Hayrr. Yalnrz bekleyeceksin. Belki vazgegersin bu sev-

dadan bi si.ire sonra. Hemen yrhyorsun. Dtin gece iqler btrazsarpa sarlnca kaErp gidecektin. Mescalito, amagta srkrhk is-ter."

43

OGRETILER

orda duran bir kamyonete doluqtuk. Ben, don Juan ve Krzrl-derililerin daha geng olan ikisiyle arkada oturuyordum. Min-der, srra falan olmadrfrndan, anayoldan grkrp da toprak yolasaprnca, aracrn metal tabanr canlmlzr iyice acrtmaya baqla-mrgtr. Don Juan, bir arkada$lrun evine gitti[imizi, arkada$lrunbana yedi tane Mescalito verecelini kulalrma fisrldadr.

"Sende yok muydu ki, don Juan?" diye sordurn.

'oVar. Ama sana veremem ki! Bi baqkasrnln vermesi gere-kiyor."

"Nedenini aErklar mrsrn ltitfen?""E, belki de hoqlanmayacak 'o' senden, belki de 'o' sev-

mez seni. O zaman duygularrnr 'ona' ycineltemeyeceksin.

Qiinkti 'onu' tanrmryorsun ki! Oysa duygulannr belirtmen ge-rekir; bu da arkadaqh[rmrzm sonu olur."

"Neden sevmesin beni? Ona bir gey yapmrq de[ilim ki!""Gerekmezbi gey yapman belenilmek ya da be[enilme-

mek igin. Ya yana$lr sana, ya da teper.""Beni sevmedi diyelim... Kendimi sevdirmek igin bir

geyler yapamaz mryrm?"Yarumrzdaki iki adam bizi iqitip gtiltiqttiler.- Don Juan, "Hayrr, yaprlabilecek bi gey oldulunu sanmr-

yorum," diye yanrtladr.

Sonra bagka ycine dolru gevirdi baqrnr; ben de konuqma-yr kesmek zorunda kaldrm.

Bir saat kadar gittikten sonra ktigi.ik evin cintinde durduk.Hava kararmrqtr. Stirticti farlan scindtiriince, yapmrn karaltrsr-nt zar zor segebildim.

Konuqmasmdan Meksikah oldulunu grkardr[rm geng birkadtn, havlamayr kesmesi igin bir kopefe ba[rnp duruyordu.Kamyonetten inip eve dogru yi.irtidtik. Adamlar, kadrmn ya-rundan gegtikge, a$rzlarmn iginde geveleyerek "Buena\ noc-hes" diyorlardr. O da karqrhk verip gene kcipelin ardrndanyrtrnryordu.

Bir stire e$ya ile trka basa doldurulmu$ genig bir odayagirdik. Qok ufak bir elektrik lambasrrun donuk rqrlr odaya

45

2

7 A{ustos 1961, pazartesi

Don Juan'rn Arizona'daki evine cuma akgamr saat yediyedo[ru vardrm. Beq Krzrlderiliyle evin ,urr*iii,nda otur;t;r_du. Don Juan'r selamlayarak bturdum niiq"vler demelerinibekliyordum. sofiuk bii sessizlikten sonra'adamlardan birikalkarak bana dofru ytirtidti, "Brenas noclhes,, dedi. Benkalktrm ve " Buenas noche.s" diye yanrtlalim. Ardrndan cibiiradamlar da kalkrp. yaruma getoiler, "Brenas noches,, diyeTl"ld.u1p parmaklannrn_uglunn, qciyre bir degdirerek y;e;elimi bir an turup hemen briakrver6r"t tokalagirrar.

* Hrpimiz oturduk. eok srkrrgan gorunriyorlar, hepsi de,Ispanyolca bilmererine karqrn, suiuguf, duruyorlardr.

. Saat yedi buguk srralarrnda hepsi birden kalkrverdiler,evin arkasrna do!ru ytirtidtiler. uzun bir stire kimseden birses grkmadr. Don Juan gelmem igin bir igaret yaptl. Hepimiz

4746 DON JUAN'IN ocngrilnni

insanrn igini karartrcr bir hava veriyordu. Ayaklan krnk, otu-racak yerleri bel vermig birkag iskemle duvara yaslanmrq du-ruyordu. Adamlardan tigti odarun en iri egyasl olan bir kane-peye oturdular. Qok eski, minderleri yerlere kadar goktik birkanepeydi.bu. Donuk rqrlrn altrnda krrmrzr ve pis bir gori.inti-qti vardr. obtirlerimiz iskemlelere oturduk. Uzun bir stire oy-le sessiz durduk.

Adamlardan biri birden kalkrp baqka bir odaya gegti. El-lisinde gcirtinen, uzun boylu, ding bir adamdr bu. Az sonra birkahve kavanozuyla dondti. Kapafrnl aglp kavanozu banauzatil. iginde yedi tane yabansr gortintiqiti bir madde varcfi.Boylan ve gortiniiqleri birbirini tutmuyordu. Kimileri yuvar-lafrmsr, kimileri uzuncaydr. Dokununca ceviz igini ya da qi-ge mantarrnr andrnyordu. Kahverengimsi renkleri onlara sert,kuru ceviz kabulu gortintimti veriyordu. Avucuma ahp bir sii-re yiizeylerini ovuqturdum.

"Bunlar gifnenecek (esto se mescaJ," diye frsrldadr clonJuan.

Bunu s<iyleyene dek yanrmda oturmakta oldufunu falketmemiqtim. obtir adamlara baktrm, affla hiEbiri bana bakmr-yordu; algak sesle aralarrnda konuquyorlarct. o anda karar-srzhk ve korkunun son kertesindeydirn. Kendimi kontrol ede-mez durumdaydrm"

"Ayakyoluna gitrnem gerek," dedim don Juan'a, ,'Qrkrp

biraz dolaqayrm."

Kahve kavanozunu elime verdi, ben de peyote pargalan-nr igine koydum. Tam drgan Erkarken kavanozu getiren adamaya[a kalkarak yanrma geldi ve ayakyolunun cibiir oclada ol-dufiunu sciyledi.

Ayakyolu, kaprnrn kargrsma geliyordu. Bitigifinde denerdeyse odarun yanslnr kaplayan geniq bir yatak vardr. Ge-lirken gcirdtiliirniiz kadrn yatakta uyuyordu. Kaprda gakrhkaldrm bir siire. sonra adamlann bulundufiu odaya clondiim.

Evin sahibi olan adam bana ingilizce olarak: "Don Juan,senin Griney Amerikah oldti[unu soyledi. Mescal yok rnu or-

OGRETILER

da?" diye sordu. Ben de hig bciyle bir qey iqitmedigirni soyle-dim.

Gtiney Amerika onlarm ilgisini Eekmiqe benziyordu; birstire de Krzrlderililerden soz ettik. Sonra adamlardan biri ne-

den peyote yemek istedifimi sordu. Ben de nastl bir qey ol-du[unu o$renmek istedi[imi soyledim. Hepsi utangag utan-gag gtiltiqttiler.

Don Juan yumuqak bir sesle "Hadi gifne, gifne (mesca,

mesca)," diyordu.Ellerim terden strtlstklam olmuqtu, karrum kasrlmtqtr.

Peyotelerin bulundufu kavanoz iskemlenin yanrnda yerde

durmaktaydr. E[ilip, geliqigtizel bir tanesini aldtm, alztmakoydum. Bayat bir tadr vardt. Isrnp ikiye boldtim ve bir par-

gasml gilnemeye baqladrm. Keskin, yaktcr bir acrhk duydum;

a$zrm birden uyuguverdi. Qifinedikge acrhk arttyordu; bu da

gegmeden boqanrrcastna salya salmama neden oluyordu. Di-qetlerimde ve alztmrn iginde brraktrfr etki, tuzlu kuru et ya

da bahk yerken oldufu gibi insant ha bire gifinemeye zorlu-yordu. Biraz sonra obtir pargayr da gifnedim. A[zrm ciyle

uyugmu$tu ki artrk acrh[r da duymaz olmuqtum. Peyote par-

galart, portakahn ya da qekerkamtqrrun lifli boltimleri gibi li-me lime oluyordu. Bunlart yutmam mt yoksa ti.ikiirrnem migerektilini de bilmiyordum. O strada ev sahibi aya$a kalktrve herkesi drqarrya, sahanh[a ga[rrdt.

Hepimiz grkrp karanhkta oturduk. Hava gok gtizeldi. Evsahibi bir qiqe kakttis likorti getirdi.

Adamlar srtlart duvara dayalt, yan yana oturuyorlardr.Ben sa[ ugta oturmuqtum. Yarumda oturan don Juan peyote-

lerin bulundu[u kavanozu bacaklartmtn araslna yerleqtirdi.

Sonra elden ele gezen giqeyi bana uzatarak afizrmdaki acrh$t

almast igin biraz kakttis likorii igmemi sciyledi.

ilk peyotenin liflerini tiiktirtip bir yudum aldrm. Don Ju-

an igkiyi yutmamamt, salgryt btraz olsun kesmek igin yalnrz-

ca a$zrmr galkalamaml soyledi.

Bir parga kayrsr kurusu (yosa kuru incir miydi?) vercli-

4948 DON JI.]AN'IN OGRETILERI

karanhkta segemiyor, tadrnr da alamryordum-ve acele etme-den yavag yavag Eifnememi istedi. Bir ttirlti yutamryordumgi[nediklerimi; bofazrmdan gegmesi olanaksrzdr sanki.

Krsa bir duraklamadan sonra, qiqe gene dolagmaya baqla-dr. Don Juan bir parga kurutulmuq et verdi. Kamtmtn tok ol-dufunu soyledim.

'oBu yemek de[il ki," diye dayattr.

Bu stireg altr kez yinelendi. Altrncr peyoteyi gi$nedifim-de soyleqmelerin iyice canlandt[tnt antmslyorum . Ne dildenkonuquldulunu kestiremiyordum ama herkesin katrldtfr ko-nuqmalann konusu gok ilgingti. Ben de katrlayrm, diye dik-katle dinlemeye gahqtrm. Ama bir qey soylemeye gabalayrn-ca baktrm ki konuqamryorum. Sozctikler kafamrn iginde do-lanrp duruyorlar.

Srrtrmr duvara dayayrp adamlann neler soylediklerinidinledim. italyanca konuguyorlar, kcipekbahklarrnm aptalh[r-na iligkin bir sozti yineleyip duruyorlardr. Ussal, tutarh birkonu gibi geldi bana konuqtuklarr qey. Daha onceleri don Ju-an'a Arizona'claki Colorado Nehri'ne, oraya ilk giden ispan-yollarrn " el rio de los tizones (komtirle$mi$ odun nehri)," de-diklerini anlatmrqtrm; birisi de " tizones" i yanhq hecelemiq yada yanlrq okumuq ve nehre " el rio de los tiburones (kopekba-hlr nehri)," demi$. Bu ciykiiyti anlattrklarmdan emindim ya,higbirinin italyanca bilmedi[i akhmrn kryrsrndan bile gegme-migti.

Kusmak igin can atryordum. Ama bu eylemin nastl yaprl-drfirnr anrmsayamryordum. Birine su getirmesini soyledim.Dayanrlm az btr hararet basmrqtr.

Don Juan geniqge bir tencere getirdi. Duvann dibine br-raktr. Bir de fincan ml maqrap.a ml ne getirmiqti. Maqrapayrtencereye daldrrrp bana uzatfi.Igmememi, yalruzc a apzrmr ta-zelememi soyledi.

Suda yabansr bir parlakhk vardr; crva gibi yolun gori.ini.i-

yordu. Don Juan'a bunu sormak istedim ve dtigtincelerimi In-gilizce olarak toparlamaya gahgtrm. Ama onun ingilizce bil-

OGRETILER

medilini dtiqtinerek sustum. O anda algrladrklanm gok karr-grktr. Iyice gori.iyordum ki diiqtincelerimin zihnimde apagrkdurmalarrna karqrn, onlan dile getirmek olanaksrzlaqmrqtr.Suyun yabansr nitelifine iliqkin bir geyler sciylemek istiyor-dum ama konu$amlyordum. Sanki dtiqtinceler seslendirilme-den, apzrmdan srvr gibi akmaktaydr. Diyaframrmda kasrlmaolmadan zorlamasrubtr kusma duygusuydu bu. Srvr sozci.ik-.lerin tath tath akrqr gibi.

igtim. Artrk kusma istelim gegmiqti. O srrada btittin gti-rtilttiler kesilmiqti. Gozlerimi bir noktada toplayamryordum.Don Juan'r aradrm. Tam baqrmr geviriyordum ki, gortig alaru-mrn gozlerimin ontindeki yuvarlak bir boltime indirgenmiqoldufunu aynmsadrm. Urkiitticti, tedirgin edici bir duygu de-

Eildi bu; tersine, bir yenilikti; gcizlerimi bir yone gevirerekyerleri bile stipiirebilirmiqim gibi geliyordu bana. Sahanh[ailk gftnfrm zaman, kent rqrklannrn uzak prnltrlan drqrnda,her qeyin ka-ranhk oldu[unu gormtigttim. Oysa goriiq alanr-mlr] gevresi iginde kalan her geyi iyice segebiliyordum. DonJuan'la obiir adamlan unutup kendimi btittintiyle, ifne ucugibi keskinleqen gortigtimle. yerleri incelerneye verdim.

Sahanhfrn tabanryla duvann birleqtifi yeri gordtim. Du-van izleyerek, baqrmr alrr a[rr sala Eevirdim ve don Juan'rduvara yaslanmrq otururken gordtim. Bu kez baqrmr sola d6n-diirtip suyu odakladrm, tencerenin dibini buldum. Baqrmr bi-raz kaldrnnca orta boyda siyah bir kopefin yaklaqtrfrnr gcir-dtim. Suya do[ru geliyordu. Kopek, igmeye koyuldu. Elimleittim kopefi. Gcizlerimi odaklayarak kope[e dikmeyi ve onuciyle itmeyi gegiriyordum. Birden kopefin saydamlaqtrfrnrgcirdtim. Su, parlak ve macunumsu bir srvr gibiydi. Kope[inbo[azrndan igine gidiqini izledim. Hayvanrn ttim govdesineeqit olarak akryor ve her bir krhna dek ulaqryordu. Yanardo-ner srvlnrn, krllann her birini boydan boya gegerek uzun, be-yaz, ipek gibi bir yele olugturdu[unu gcirdtim.

O anda yefin sarsrntrlar gegirmekteydirn; bir de baktrm,gevremde bir tiinel oluqmuq; gok algak, dar, sert ve soluk birtiinel... Dokununca, sanki aliiminyum varaktan yaprlmrq gi-

5l50 DON JUAN'IN OGRETILERI

biydi duvarlarmm her yant. Ttinelin iginde oturuyordum.Kalkmaya gahqtrm, ama baqrmr metal tavana garptrm. Ti.inel,

beni bofacak gibi daralmaya baqladr. Ttinelin ucundaki biryuvarlak noktaya dofru siirtinmek zorunda kaldr[rmt anlmst-yorum. Ucuna geldifimde, geldiysem e[er, kopeli, don Ju-an'I, kendimi falan unutmuqtum. Bitkindim. Giysilerim so-

Euk, yaprqkan bir srvrya batmrqtr. Dinlenebilecefim, ytirefii-min bciyle aclmaslzca vurmayacaflr bir yer bulmak igin orayaburaya dontip durdum. Bu doni.iqlerimden birinde gene gcir-

dtim kopegi.

Ttim anrlar dontiverdi birden; zihnimde her qey yerli ye-

rine oturuverdi. Don Juan'a bakrnak igin dondtim, ama kim-seyi, higbir qeyi ayrrt edemiyordum. Kopefiin yanardcinerlibir renge blirtinmesinden, govdesinden yolun bir rgrk grktr-

frndan baqka bir qeyi segmek olanakstzdr. Suyun gene kope-

fin iEine aktrfrnr, yanglna stkrlan kortik gibi onu nastl can-landrrdrfrnr gcirtiyordum. Suya uzanlp ytiztimii tencereninigine daldrrdrm; kopekle beraber igtik. Ellerim ontimde yere

dayahydr; igerken slvlnln damarlartmdan ktrmtzt, san, yeqilrenkler yayarak akrqtnt izledim. igtikge igtim. iEtikge alevle-niyor, rqryordum. Sular bedenimdeki biittin gozeneklerdenipek lifleri gibi grkasrya dek igtim" Arttk, benim de parlak, ya-

nardcinerli bir yelem vardt. Kope[e baktrm; yelesi benimkinebenziyordu. Benlifimi gok btiyiik bir mutluluk sartyordu. Be-lirsiz bir yerden gelen sanrnsr bir rlrkhfa do[ru koqtuk ikimizde. Oyna$maya baqladrk. Ben onun, o da benim isteklerimizibilesiye dek oynaqrp giireqtik. Kukla oyunlarrndaki gibi srray-la birbirimizi oynatryorduk. Ben, ayak parmaklartmt ktmrlda-trnca onun kuyru[unu, bacaklartnr oynatttrabiliyordum. O da

baq sallayrnca, dayanrlmaz btr zrplama iste[i duyuyordum.Ama en qeytanca numarast, otururken ayafrmla baqtmr kaqrt-masrydr. Kulaklarrnt safia sola sallayarak yaptrnyordu bunu.

Bundan daha gtilting bir gey olamaz gibi geliyordu bana o za-

man. Beni saran bu aqrrr dirilik duygusunu tantmlayabilmemolanaksrzdrr. Soluk alamayacak kerteye gelinceye dek gtil-dtim.

OGRETILER

Gozlerimi agamryormugum gibi gok belirli bir duyguigindeydim; sanki bir sarnrg dolusu suyun iginden bakryor-dum. Uzun si.iren, acl veren bir durumdu bu; tistelik uyanrk-mr$rm ama bir ttirlii uyanamryormugum gibi bir tasa igindey-dim. Sonra yavaq yavag ortahk belirgin gizgileriyle gcirtinme-ye baqladr. Gcirtiq alanrm gene yuvarlaklagrp geniqledi ve ola-

[an bilingli bir eylem yaptrm; dontip o olafaniistii yaratrfabaktrm. Degiqimimin bu noktasrnda aqrlmaz bir giigliikle kar-grlaqtrm. Ola[an durumumdan bu duruma gegiqim kendilifin-den oluvermiqti. Farkrndaydrm; dtigtince ve duygulanm bufarkrndahfrn gerekli sonuglanydr; ve gegiq dtizgtin ve agrkgaolmuqtu. Ama bu ikinci uyanlq gergekten garplcrydr. Bir insanoldulumuzu unutmuqtum ! Boylesine uzlaqtrrrlamaz bir duru-mun tizgtisii oyle derindi ki, afladrm.

5 Agustos 1961 , Cumartesi

O sabah, daha sonra, kahvaltr bitince evin sahibi, don Juan veben kamyonetle don Juan'rn evine yollandrk. Qok yorgun-dum ama bu kamyonette de uyunmazdr ki! Ancak eve vardrk-tan ve adam gittikten sonra don Juan'rn evinin sahanhfrndauyuyabildim.

Uyandr[rmda hava karanyordu; don Juan tizerime birbattaniye ortmtiqtti. Onu aradrm. Evde yoktu. Az sonra birgomlek kuru fasulye ile bir yr[rn tortilla (Meksika pidesi) ge-tirdi. Oyle agtrm ki!

Yemekten sonra dinlenirken onceki gece baqrma gelenle-ri anlatmamr istedi. Duyurnsadrklarrmr btittin aynntrlanyla veelimden geldifiince ozenli bir bigimde anlattrm.

Bitirdifimde, bagrnr salladr ve "iyi gidiyorsun; $u andanasrl, neden, anlatmam zot, aml, anlattrklanna bakrlrrsa, qokiyi gitmiq. Qiinkti kimi zamangocuk gibi oynaqrr, kimi zamanda tirkiinEttir, korkungtur. Ya boyle oynaglr, ya da suratrndandtiqen bin parga olur. Bi yabanclya nasll davranaca$rnr once-

5352 DON JUAN'IN OGRETILERI

den kestirmek olana[r yoktur. Ama onu iyi tanrrsan, o zamanbelki... Oynadrn onunla diin gece. Senden baqkasrna bdyledavrandr$rnr gcirmi.iq de[ilim."

"Benim gegirdiklerim, bagkatrannrnkinden ne bakrmdanfarkh?"

"Sen Krzrlderili de$ilsin; bu bakrmdan kesin olarak belir-leyebilmem zor. Gene de bi kimseyi, Krzrlderili olup olmadr-frna bakmakstztn, tutar ya da teper. Bu kesin. Qok gcird{im...Oynagtrfrnr da biliyorum. Kimi insanr gtildtirtir; ama bugtinedek kirnseyle bciyle oynadrlrnr gormiiq defilim.'

"Peyotenin insanr nasrl korudufunu gimdi anlatrr mtsln,don Juan?"

Soztim{i bitiremedim. Don Juan, gokertircesine omzumavurdu.

"O adr kullanma demiqtim. Daha onu yeterince gormtiqde$ilsin."

"Mescalito nasrl korur insanlan?""Yol gosterir. Btittin sorulannr yanrtlar."

' "Demek ki Mescalito, gergek bir varhk? Yani goriiiebilenbir qey?'

Bu sorulanm onu $a$trtmrqa benziyordu. Dalgrn dalgrnytiztime baktr.

o'Demem qu ki, Mescalito...""igittim ne dedifiini. Sen dtin gece gormedin mi onu?"Sadece bir kopek gordtigtimti sciyleyecektim , ama gaqkrn

gaqkrn ytiztime baktr[rnr gor,iip, sustum. Sonra, "Sana goredtin gecd gord{ifrim qey o muydu?" dedim.

Ktigiimsercesine bakmaktaydr bana. Iqittiklerine inanma-mrq gibi gtilerek baqrnr salhyordu. Sesinde kavgacr bir titrem-le, ,"A'poco crees que era tu ---:-mama (Ya anantn ----- mr gor-dtigiinii sandrn)?" diye patladr.

'"Manta" demeden once du-

raklamrqfibiraz. qtinkti "tu chtngada madre" demeyehazn-landr$r belliydil.Bu, birisinin anasrna saygrsrzhk belirten birdeyimdir. "Mama" scizcti$ti ciyle uyumsuz bir durumdaydr ki,

ocneriLER

ikimiz birden giilmeye baqladrk. Bir siire kendimize geleme-dik.

Sonra baktrrn, sorumu yanrtlamadan uyuyakalmrq.

6 Agustos 1961, Pazar

Don Juan'r arabamla, peyote gifinedi[im eve gottirdtirn. Yol-da, "bana Mescalito sunan" adamrn adrnrn John oldu[unusoyledi. Eve vardrfrmrzda John, sahanhkta iki geng adamlabirlikte oturmaktaydr. Qok neqeli gcirtintiyorlardr; gtiltiqtipsciyleqiyorlardr. Ugi.intin de ingilizcelerr gok gtizeldi. John'a,yardrmrndan citi.irti tegekktir etmeye geldi[imi sciyledim.

Sannlanma deneyimim srrasrndaki davranrglarrma iliqkingortiqlerini almak istedifimi, cinceki gece neler yaptrfrrnranlmsamaya gahgmr$sam da bir ttirlti baqaramadrfirmr sciyle-dim. Gi.iltiqti.iler. Ama pek gontillti gortinmtiyorlardr. Don Ju-an'rn yanrnda agrlmak istemedikleri belliydi. Olumlu bir iga-ret vermesini beklercesine ona bakryorlardr. Ben gormedimiuna, don Juan iqaretini vermiq olacak ki, birdenbire "lohn ge-celeyin neler yaptr[rmr anlatmaya baqladr.

Dtin gece kustu$umu duyar duymaz "yakayr ele verdifi-mi" anladr[rnr soyledi. Otuzkezkadar kustufumu da ekledi.Don Juan onu dtizelterek yalnz on kez grkarmrg oldufumubelirtti.

John si.irdtirdti; "Sonra hepimiz yaruna geldik. Kaskatrkesilmiqtin, gupmrp duruyordun. Srrt iistti uzanmlg, a}.rznrboyuna konugur gibi oynatryordun. Ardrndan da bagrnr yerevurmaya bagladrn; don Juan baqrna eski bir gapka gegirdi veoyle durdun. Saatlerce yerde yatarak titredin, srzlandrn. O sr-ralarda herkes uyuyordu, ama uykumun arasmda senin pofla-lnalannr, iniltilerini igitebiliyordum. Sonra bastrrdm grflr$rda, uyanrverdim. Baktrm ki, havalara ztplamaktasm, ba$rnpga[rrmaktasm. Suya kogtun, tencereyi devirdin; baqladtn subirikintisinde ytizmeye.

DON JUAN'IN OGRETILERI

"Don Juan brraz daha su getirdi. Oturdun tencerenin ba-

$lna. Sonra gene zrpladrn; bi.ittin giysilerini grkardrn. Suyunontinde diz gokiip, kurbafialar gibi su iEmeye baqladrn. Bir aradurdun, gole baktrn. Hep oyle duracaksrn sandrk. Don Ju-an'rn da, herkesin de uyukladrklan bir srrada, birden geneulumaya baqladrn. Kopefin ardrndan sefiirttin. Kopek korkupuiumaya baqlanrasrn mr! KaEtr, evin arkasrna gitti. O zamanherkes uyandr.

"Hepimiz kalktrk. Bu kez obtir yandan, kopefii kovalaya-rak geldin. Kopek onde havlayarak, uluyarak koquyor, sendenkagryordu. Evin Eevresinde yirmi turdan fazla attrn. Bir yan-dan da kopek gibi havlamaktaydrn. Qevredekiler ne diyecekdiye tasalandrm. Yakrntmtzda oturan kimse yok ama oyleyilksek sesle haviryordun ki, gok uzakta oturanlar bile iqit-miqlerdir."

Genglerden biri ekledi:sahanhla getirdin."

John siirdtirdii: "Sonrareqtiniz. Birbiriniz rsrrarakKopefim pek oyle oyuncuyuvarlanrp durdunuz.

yakaladrn, kucafrna ahp

'oSonra da suya koqtun ve kopek de seninle su igti," diyeatrldr geng adam. "Ikiniz de beq alnkez su igmeye gittiniz."

"Ne kadar stirdii bunlar?" diye sordum."Saatlerce," dedi don Juan. "Bi kezinde baktrk, ikiniz de

yoksunuz. Arka yana kagmrqtrn sanlnm. Srrf uluma ve iniltisesleri geliyordu. Senin sesin trpkr kopek sesi gibi Erkryordu.O ytizden hangisi kimin sesidir, bilemiyorduk."

"Belki de kopelindi bu sesler yalnrzca" dedim.

Gtiliigmeye baqladrlar. John, "Sen de havhyordun evlat,sen de!" diye bastrrdr.

o'Ee, sonra lle oldu?"Daha sonra neler oldufiunu anrmsamakta giigliik gekerce-

sine, iig adam da birbirlerine bakrp kaldrlar. Hentiz soze ka-n$mamr$ olan geng adam, sonunda, konuqtu.

da oyuna baqladrn kcipekle. Gti-oynaqtrnrz. Qok gtili.ingtti haliniz.defiildir. Ama al takke ver ktilah

OGRETILER

"Trkanrp kaldtn," dedi John'a bakarak.

"Eveto hem de nastl tlkandrn ya! Katrla katrla a[hyordun.Oylesini hig gormemiqim. Sonra yere yrkrldrn. Dilini mi tst-

nyordun, nedir! Don Juan geneni agti, doktti suyu yi.iziine. Birtitreme aldr seni. Sarsrhp durdun. Ardrndan, bir stire devin-meden oyle kaldrn. Don Juan arttk gegti, diyerek, bir battani-ye orttti iizerine. Eh, arttk sabah olmuqtu. Uyuyasrn diye seni

sahanhkta brraktrk."Burada kesip, gi.ilmemeye gahqtrklart besbelli olan obtir

iki adama baktr. Doniip don Juan'a bir qeyler sordu. Don Ju-

an onu giiliimseyerek yanrtladr. John da bana donerek, "Seni

burada brrakilk, iEerisini tslatmandan korktuk."Hepsi birden kahkahayt bastrlar.

"Ne yapmtqttm?" diye sordum. "$ey mi..."John, bana oyktintircesine, "$ey mi de soz mti?" dedi.

"Sana soylemeyecektik, ama don Juan onemi yok dedi. Ko-pelimin tistiine iqedin! "

"Ne yaptrm?"

"Kcipek, senden korktufu igin mi kagrlrsldu sandtn? Us-ttine igiyordun da ondan kagtyordu."

Bu noktada kahkahalar tazelendt Delikanlilardan birinebir qey sormak istiyordum, ama gtilmekten beni iqitebilecekdurumda defiildi.

John stirdtirdii: "Ama kope[im grkarttr aclslnl; o da senin

tistiine iqedi!"Don Juan'tn evine dcinerken, arabada sordum: "Bu anlat-

trklan gerEekten oldu mu, don Juan?"o'Evet," diye yanrtladr, *ama onlar senin gordti[tn qeyi

bilmiyorlar ki! 'O'nunla oynadrfrnt nerden bilsinler? Bu ytiz-den, o vakit, seni tedirgin etmedim."

"Oyle de, ben qu kopekle birbirimizin tizerine iqememizisormuqtum."

"Kopek de[ildi ki o! Kag kez soylemem gerek sana?

'Onu' anlamanrn tek yoludur bu. Tek yolu! Seninle oynayan,

55

DON JUAN'IN OGRETILERI

'o'ydu."'oSana anlatmadan once de bunlarrn oldulunu biliyor

muydun?"Yanrtlamadan cince bir an bocaladr."Hayr, anrmsadrm, sen bana anlattrktan sonra, oyle tuhaf

gortintiyordun ki! Ama korkmuq de[ildin. Ben de bi qey de-medim-gerekme z drye..."

"Kcipek, gerEekten benimle, ciyle anlattrklarr gibi oyna-mrq mrydr?"

"Hay Allah! Kcipek defildi o!"

17 Agustos 1961, PerEembe

Don Juan'a, deneyimlerimin bana neler duyumsatmrq oldu-lunu anlattrm. Amagladrlrm gahqmalar agrsrndan talihsiz btolaydr bu. Bir daha Mescalito'yla buna benzer bir "karqrlaq-ma"yr pek istemedilimi belirttim. Baqrmdan gegenlerin btitti-ntiyle ilging olmaktan cite oldulunu dofrulamakla birlikte,igerifindeki higbir qeyin beni yeniden kendisine gekebilece-

lini sanmadrlrmr da ekledim. Bu ttir u[raqlar igin yaratrldr[r-ma gergekten inanmryordum. Peyote deneyimim, bende, ah-qrk olmadrlrm bedensel bir tedirginlik brrakmrqtr. Kesin ola-rak tanrmlayamayacalrm bir mutsuzluk ya da korkuydu bu;bir ttir melankoli. Do[rusu bunlan pek yticeltici bulmuyor-dum.

Don Juan gtilerek, "Ofirenmeye baqhyorsun.o' decli.

"Eksik olsun boyle olrenim. Bana gore de[il bu iqler,don Juan."

"Hep de abartrrsul.""Abartma falan degil bu.""Abarhyorsun. Yalnrz qu var, hep kdtti yanlannr abartrr-

srn bi qeyin.""iyi bir yaru yok ki, bana gdre! Bana korku veriyor. Bil-

ocneriLER

di[im, gordtigi.im, Yalntzca bu.',,Korkmak kotti bi qey defildir ki! Korktufun zaman de-

Eigik gcirtirsi.in her geYi."

"Ne yapayrm ben her qeyi defiqik gormeyi, don Juan? En

iyisi, tvteicitito'yu cifrenmeyi bir yana brrakayrm. Beni aqr-

yor bu ig. Vaziyetim berbat, desene!"

'oBerbat ya! Benim de oyle. Aprqrp kalan, tek sen defil-sin."

'oSana ne olmuq ki, don Juan?"

"Akhm hep dtin gece gordi.iklerinde. Mescalito seninle

oynadr yahu! iqle buna qaqtrm. Bi belirti (yora) bu'"

"Nastl bi belirti, don Juan?"

"Mescalito seni bana gostermeye gahqryordu'"

"Nigin?""O zaman pek anlayamamtqttm, ama, qimdi her qey apa-

grk. Senin, 'r.gil"n kiqi' (escogido) oldu[unu belirtiyordu.

Mescalito, seni bana itiyordu; boylece, senin 'seqilen kiqi'ol-clufunu anlatmak istemiqti bana."

"Yani bir siirti insan arasrnda bula bula beni mi bulmuq?

Bu gcirevi ytiklenmek igin bir beni seEmiq, oyle mi?",,De[il. Demem qu ki, Mescalito bana, aradr[rm kimse-

nin sen oldufunu sciYledi."

"Ne zaman dedi bunu, don Juan?"

'oseninle oynayarak anlattr bunu bana. Sen de segilmiq

kiqim oluyorsun bciYlece."

"Ne demek bu segilmiq kiqi?"

"Bildi[im kimi gtzler var (Tengo secretos). Seqilen kiqi-

mi bulmadrkga, hig kimseye agrklayamayacalrm gizlerim

var. Geg"n ge"" Mlscalito'yla oynadrfrnr gortince, senin o

kiqi oldu[unu anladrm. Krzrlderili de de[ilsin, ama. olur gey

de[il!",,Benimle ilgisi ne bunun, don Juan? Ne yapmam gereki-

yor?""Karartmr verdim; bi bilgi

5756

adammm nasibi olan gizleri

58 DoN JUAN,IN ocngrilEni

olretecelim sana.""Mescalito'yla ilgili gizreri mi demek istiyorsun?,,"Evet. Ama, bildigim gizlerin hepsi bu de$il. Baqkala.

da var. Birisine vermek isteoi$im oegiqitr i,iro"n gizler. Be-nim de bi ci[rermenim vardr. vetinimeii-. ;uqrlasr 6'i iq baqar_mrqtrm; onun segiren kigisi olmuqrum. o da btittin uitiittlri_ni bana cilretti.',

Bu yeni roltimtin bana neler ytikleyece$ini sordum. o$-renmekten bagka yapmam gereken bir qeyin- olmadrlrn, scii-ledi. Yapfilrmrz iki oturu- ,rru'ndaki deneyimrerim bigi_minde bir cilrenme olacakmrg.iqlerin bu bigim.e dcintiqmesi ne tuhaftr! Ben, peyoteyeiligkin cilrenimi brrakaca[rmr akrrma koymugtum; bu diyesi_mi tam ona anratacalrm srrada, adam g,iryor, bana,,bilgi,,si-

ni sunuyor! Ashnda, ne demek istedigini de anlamu*rqtri, fu,gene de ortaya grkrveren bu y;i durumun afrrh[rnrhissermekteydim. B6yle bir gcirev igin yeterli nitelikleriminbulunmadr[rnr; bu iqin, bende olmayan ttirden ender rastla-nan bir ytireklilili gerekrirdigini ileri s{irdtim. yaradrrrqrmrn,ancak baqkala.nrn yerin" g"tirdili edimleri inceleme'"tili_minde oldu[unu anrattrm. onu srli srk ziyaretedip, onun herqeyle ilgili g6riiqlerini, dtiqtincelerini dinlemek isredi$imisdyledim. Yalmzca orada otlrup, gtinlerce onun konugmala_nnr dinlemenin beni daha mutiu Llaca[rnr belirttim. Banagcire, ci$renmek buydu igte!

Konugmamr kesmeden dinledi. rJzunuzun anratryordum.s_onra, qunlan sciyledi: "Zor degil btitiin bunlan anlamak.Korku, bilgi yolunda yenmemiz gereken birinci dolar dtigma-nrmrzdr. Dahasr var. Merakh biiisin sen. Al bakal rm! zatenistemesen de cilreneceksin. Bu igin yasast U,iyt"...,,

Bir s[ire daha \argr koyarak, onu caydrrmaya ga'gtrm.

Ama, cigrenmekten baqka yipabilecefim oo i", ormadrgrnaciyle inanmrg gcirtintiyordu kij...

.._ _ "Yanhg di.igtiniiyorsun," diye stirdiirdti konugmasmr."Mescalito seninle oynasrn ha! $agrracak q"y oog*su. Dti_

OGRETILER

;tinmen gereken qey, igte budur. Korku yerine, bu noktayaversene akhnr birazt"

"Bu, gok mu ola[antistii bir $ey?""Senden baqka onunla oynayan kimse gormemiqtim.

Sen, bizim ya$am bigimimize ahqrk defilsin; o nedenle, bubelirtiler seni rgalamryor. Oysa, afrrbaqh bi kimsesin. Ama,ne yazrk ki, hep kendinle hagrr neqirsin. Kendi drqrnda olupbitene bakmryorsun bile! Sorun burda. Yorar bu, adamt."

"Baqka yaprlacak ne var ki, don Juan?""Baqrnr kaldrrrp bak; gevrendeki tansrklan gor. Yalnrzca

kendisine bakmasr, adamr yorar. Yorgun adam da korleqir, her

$eye kargr safrrlaqrr.""Do[ru diyorsun don Juan, ama nasrl defigebilirim.""Mescalito'nun seninle oynamasrnr dtigiin, qaq, tiqper.

Bagka bi qey dtiqtinme. Gerisi, kendilifinden gelecektir."

20 Agustos 1961, Pazar

Dtin gece don Juan beni yepyeni bir bilgi alanrna gottirmeyebaqladr. Evinin ontinde, karanhkta oturuyorduk. IJzun si.irenbir sessizlikten sonra, birden anlatmaya baqladr. Bana ofreti-sini, velinimetinin onu gomezlile aldrfr ilk giin kullandrlrsrizctiklerin trpkrsryla verece[ini sciyledi. Don Juan bu sciz-

ci.ikleri ezberlemiqe benziyordu. Qtinkti higbirini kagrrmaya-yrm diye birkag kez yinelemiqti onlan:

"Bi insan bilgiye, sava$a gider gibi yaklaqrr: Apagrk, kor-kulu, saygrh ve tam bi gtivengle. Bilgiye giderken ya da sa-

va$a giderken bagka tiirlii davranmak, hata olur. Her kim buhataya dtiqerse, piqmanhlr yaman olur."

Bunun nedenini sorunca, gciyle bir yanrt verdi: "Bi insanbu dcirt zorunlulufu yerine getirince, higbir hatasrnrn hesabt-nr vennesi gerekmez; bu koqullar altrnda ne yaparsa yapsln,ahmakga davranrq ve niteliklerden annmrqtrr. Boyle bi kimse,

59

l ri*

DoN JUAN'IN Ocnnrileni

ister giigten dtiqsi.in, ister yenilgiye u[rasrn, yalmzcakoca sa_vaq iqinde ufak bi garprqmayr kaybeimiq sayrrrr. Acrnrp, piq-manhk duymasr gerekmez.,,

sonra bana, kendi velinimetinin ona ci$rettifi ycintemintrpkrsryla, bi "dost"u cilretmeyi amagladr$rir soyteai. ,,ycin_tem,in trpkrsryla" scizctiklerini iyice uurguloyurut birkag kezsciylemiqti.

"Bi 'dost', insanrn yagamma, kendisine yardrm etsin, akrlversin, btiytik-ktigtik, do$ru-yanhg btittin eylemlerini stirdri_rebilmek igin gtig versin diye, sokiulu bir erktir. Bu dost, in-sanln, yagamrru varsrllaqtlrrnasl, edimlerine krlavuzluk etme_si, bilgisini ilerletmesi igin gereklidir. zatendost ormadan bil-gi edinilemez." Don Juan bunlan biiytik bir inang ve ytirekgtictiyle sciylemekteydi. sozciiklerini ozente segtigini goni_yordum. $u ttimceyi dcirt kez yinelemiqti:

"Bi dost, sana her qeyi, higbi insanollunun aydrnlatama-yaca4t denli agrk bigimde gcisterir u" unlu*un, ,uglur."

"Koruyucu melek gibi bir qey oluyor demek bi dost?,'"Koruyucu evet, ama, melek de$il. Bi yardrmcrdrr o.,o"Senin dostun Mescalito mu?""Defil! Mescalito bagka ttir bi erktir, benzersrzbi erk! Bi

koruyucudur, bi cilretmendir.""Mescalito nasrl ayrrt edilir bir dostt an?',"Bi dost gibi uysallaqtrnhp kullanrlamaz o. Mescalito ki_

qinin drqrndadrr. Karqrsrna grkan ister bi brujo olsun, ister bigiftgi, kendisini defigik bigimlerde gcisterir onrara."

Don Juan, Mescalito'nun dofiru yagam yolunun o[retici-si oldu$unu, btiyi.ik bir gogkuyla antattr. ona, Mescalito,nun

-'do!ru yagam yolu"nu nasrl OErettiEini sordum. Don Juan,

Mescalito'nun, nasrl yaganmart g"r"Ltigini gosterdigini soy-ledi.

"Nasrl gosterir?" diye sorrnayl stirdtirdiim.

- "Suyrsrz ydntemleri vardrr bunun. Kimi zamanelinde, yada kayal arda, alaglarda gcisterir; kimi zaman da bakmrgrrn

OGRETILER

burnunun dibinde gosteriverir. ""Bir resim gibi mi gtkarrr ontine?"

'oHayrr. Ontinde cifretir.""Mescalito konuqur mu insanlarla?""Konuqur, ama sozciik kullanmaz.""Ya nasrl konuqur?"

"Adamrna gore defiqir bu."

Sorulartmln onu tedirgin ettifini sezmiqtim. Sormayr br-

raktrm. Don Juan, Mescalito'yu o[renmenin belli bir formii-lii olmadr[rnr agrkladr. O ytizden Mescalito drqrnda hig kim-se onu ofretemezmig: henzersiz bir erk olmastntn nedeni de

buymuq. Herkese ayn bigimde gortiniirmtiq.

Oysa, bir dost edinmek iEin gok i),i belirlenmiq bir o[re-ti oldu[unu ve bunun agamalartnt tek bir sapma yapmadanadrrn adrm izlemek gerektifini sciyliiyordu don Juan. Di.inya-da bu ttir birEok dost erkler oldulunu, ancak bunlardan yal-nLzca ikisini iyi bildigini soyledi. Yol gosterip beni onlara go-ttirecek ve gizlerini gcisterecekrniq. Ne var, yalmzca bir tane-sini alabilirmiqim. itisinden hirini segmekte ozgiirmtiqtim.Kendi velinimetinin dostunun, la yerbe del diebloda (qeytan

otu) oldufunu soyledi. Ama, velinimeti ona bu otun gizlerinio[retmiqse de, don Juan pek be[enmemig. Sonra kendi dostu-nun humitoda (ktigi.ik duman) oldu[unu soyledi; ama bu du-manln niteliklerine pek de[inmedi.

Ben sordum. Don Juan, sessiz, durdu. Uzun bir aradansonra gene sordum:

o'Ne tiir bir erktir bir dost?""Bi yardrmcrdrr demiqtim ya!""Nasrl yardrm eder?"

"Dostlar, insanr kendi srnrrlannrn otesine gotiirmeye ye-tenekli erklerdir. HiE kimsenin agrklayamayacafr qeyleri iqteboyle gosterebiliyor bi dost""

-

"E... Mescalito da insanr srnrrlarlnln dtesine gottirtiyor. Oda mr bir dost sayrlrr?"

6160

62 DON JUAN'IN OGRETILE,RI

"Hayrr. Mescalito, insanrn kendisini aqrp o[renmesinisaflar. Dost ise insanr drqa grkarrp ona erk verir."

Bu noktayr daha aynnhh olarak agrklamasmt ya da ikisiarasrndaki aynmr tam olarak anlatmaslnl istedim. Ama, uzunuzun bakrp giildti. Soyleqilerle cilrenmenin yalnrzca zamansavurganhfr defil, tistelik aptalhk da oldugunu, gtinkti cilren-menin bir insanrn tistlenebilece[i en zor gorev oldufunu soy-ledi. Kendi noktamr buhnaya gahgtrfirmzaman, biittin bilgile-ri onun bana haztrca vermesini bekledilim iEin, o noktayr higufraqmadan bulmak istedifimi anrmsattr. Oyle yapmrg olsa,asla cifirenemeyecefiimi belirtti. Kendi noktamr bulmamrn nedenli zor oldufunu bilmek bir yana, en baqta boyle bir nokta-nrn varhfrnr olrenmek bile, benzersizbir gtiven duygusu ve-rirmig bana. "Iyi nokta"ma adamakrlh sanlrrsam, higbir qeyinbana bedensel zarar veremeyecefini, giinkti o cizel noktamdaen emin durumda bulundu[um inancrna sahip bulunaca[rmrsoyledi. Zararh ne varsa ptisktirtebilecek erkim olurmuq o za-man. Oysa, o noktanrn nerede oldufunu bana sdylemis olsay-mrq, bunun gergek bir bilgi oldulu savrnda bulunabilme inan-crm olamayacakmrq. Bu nedenle, bilgi, gergekten erk demek-mi$.

Don Juan daha sonra bir qey ofirenmek igin yola Erkan birkimsenin, benim o noktayr bulmaya gahgrqrm denli zorlu brrgabaya girmesi gerektifini; ofrenebileceklerinin de o kiqininkendi yaradrhqryla srnrrlr oldufiunu anlattr. Bu nedenle, bilgi-ye iliqkin lakrrdr etmekle bir yere varrlamazmtg. Don Juan,kimi ttir bilgilerin, benim gtictimti aqtr[rnr, bunlardan soz et-menin, benim igin zararh olaca[rnr da soyledi. Bagka bir qeysciylemek istemedi[ini seziyordum. Nitekim kalktr, eve do[-ru yiirtidti. Ben de bu iqlerin beni bunalttrfrnr soyledim. Ta-sarlamrq oldulum, istedifim qeyler bunlar defildi. O dakorkulann do[al oldu$unu soyledi; hepimizin zaman zamankorkuya kaprldrlrnr, bu konuda yapacak bir qey bulunmadrlr-nr anlattr. Ama beri yandan, cifirenme iqi ne denli iirkting olur-sa olsun, bir insanrn dostsuz ya da bilgisiz kalmasrnrn daha dakorkung oldu[unu ekledi.

3

Don Juan, bana dost erklere iligkin bilgi vermeyi kararlaqttr-

chktan sonra, bu konularl gergek tifirenme yontemi dedifi ya-

rarcr (pragmatik) ve benim de katrlaca[rm bir bigimde ofren-

,rr.y"'i,uri, oldufum kanrsrna vardrfr zamanakadar geEen iki

yrlian fazlabir stire boyunca, soz konusu iki dostun genel ni-

ieliklerin I azat azat tanrmlamrqtr. Beni, btittin sozlli aulattm-

larrnrn ttim ofretilerinin ere[i olan, olafandrqr gerEeklik du-

rumlann ahaztlamrqtt.Onceleri dost erklere iliqkin konularr geliqigtizel bir bi-

gimde anlatmrqtr. Aqa[rdakileri, obtir konulardaki soyleqi

notlanmdan grkardtm.

23 Agustos I96l , QarSamba

6564 Ocnn'ril-ERDON JUAN'IN OGRETILERI

"$eytan otu (Jimson otu) velinimetimin dostuydu. Benim de

olabilirdi, ama pek befenmedim ben.""$eytan otunu neden be[enmedin, don Juan?"

"Onernli bi sakrncasr vardr da...""6btir dost erklerden daha aqalr mr kalr?""Hayrr. Yanhq anlamayasln. En iyi dostlar denli erklidir.

Ama, kiqisel olarak tutmadr[rm yanlan var da!""Anlatrr mlsln, neymiq onlar?""$rmartrr insanlan, erki vakitsiz tattrnr onliira. Daha yti-

rek giicii kazanmadan edindifii bu erkle, baskrcr olur grkaradam. Kestirilemez ne yapacafr. Koca erklili[inin ortasrndadermansrz kahverir."

"Onlenemez mi bu durum?""Onleyemezsin, ama tistesinden gelecek bi yol vardrr. Bu

otun dostu oldun mu, bedelini boyle cidersin."

"Bu etkisinin i.istesinden nasrl geliniyor, don Juan?"

"Ddrt baqhdrr qeytan otu: Kokii, sapryla yapraklan, gi-gekleri, bi de tohumlan. Her biri de[igiktir" Onunla dost olankimsenin bunlan bu srrayla ofrenmesi gerekir. En onemlibaq, koklerdir. $eytan otunun erki koklerinden geger insana.Sapryla yapraklan sayrrhklan sa[altrr; iyi kullanrhrsa, insan-hla mutluluk bafrqlayabilir bu ot. Ugi.incti bag, giEeklerinde-dir; insaniarr grldrrtmaya, onlara boyun e[dirtmeye ya da on-lan oldiirmeye yarar. Bu otun dostu olan kimse, gigekleriniyutmaz. Yalnrzca kokleri ve tohumlan kullanrlr bunlarm. Engok da tohumlan. $eytan otunun dordtincii baqrdrr tohumlar,dordii arasrnda en erklisi iqte bu tohumlardrr.

"Velinimetim bu tohumlara o ayrk bag' derdi-insana yii-rek gtictinti yalnrzca bu baq verir. $eytan otu, korudufu kim-selere karqr ye[inin ye[inidir. Qtinkti daha onlar 'ayrk baq'mgizlerine ermeden, bakmrqsrn oldtiri.ivermiq onlan bi grrprda.

Srk srk yaparmr$ bunu. Gergi ayrk bagrn gizlerini gozenlerinde Erktr[rnr sciylerler. Bi bilgi adamr igin ne yaman bi baqan-dtr!"

"Velinimetin bu gizleri gOzmtiq mti?"

"Haytr, gozmemiq."

"Sen gordiin mti hig Eozen birisini?"..Haytr. o adamlar, bu bilimin gegerli oldufu vakitler ya.

qamtqlar."..E, bu adamlart g6ren bir kimseyle de mi tanrqmadtn?''

o'Tantgmadlm."

..Velinimetinrastlaml$mrboylebirilerine?''

"Rastlamtq.""Aytk baqrn gizlerini neden ci[renmemig?"

"$eytan otunu uysallaqtrrrp dost durumuna getirmek \a-da, zor gey yoktur ddnyaOa. yitOr zlarrmrz barrqmadr bi tiirlti;

onu sevemedim diYe mi ne!"

DonJuan,umursamadrlrnrgOsterircesineomuzlartntsilkti ve bir siire sessiz kaldr. sonunda, ona qimdilik "geytan

otu,, dedi[imi zi (su nombre de leche) belirtti. $eytan otunun

bagka adlarrnrn da oldufunu, ama bunlan kullanmamak ge-

rekti[ini, hele bir dostun erkini uysallaqtrmayl ofrendi[i

srada bu adlan ga[rrmanrn gok sakrncalt olacafrnr stiyledi'

Bu adlar, gagrrmarirn n" gibi sakrncalan oldufunu sordum'

Don Juan da yanrtrnda, iniarun ancak btiyi'ik bir srkrntr igin-

deyken,yardlmagalrrmakamacrylabuadlartalznaalmastgeiekti[ini soyledi.

-nlgi arayan bir kimsenin yaqamrnda .er

Eeg U6;1. anlar gelece[Ini iyi bilmem gerektifini de ekledi'

3 Eylill 1961 , Pazar

Bugtin ofleden sonra don Juan, ktrlarda Datura bitkisi topla-

dr.

Durup dururken lafi qeytan otuna getirmig' tepelere.g:\u-

rak bu ottan aramamlzr onermiqti. Arabayla o yoredeki da[la-

ra yollandrk. Arabamrn bagajrndan bir ktirek grkanp bir dere

yuiugrrru indim. yumuqak, kumlu toprakta gittikge srklaqan

-*

66 DON JUAN'IN OGRETILERI

gahlara takrla takrla epey ytirtidtik.Don Juan, koyu yeqil yaprakh, gan bigiminde koca koca

gigekler agmr$ ufak bir bitkinin yanrnda durdu."iqte bulduk," dedi.

Ve vakit gegirmeden bitkinin dip gevresini kiirekle agma-ya baqladr. Ben de yardrm edecektim, ama, baqrnr sertge sal-layarak kanqmamamr belirtti. Bitkinin gevresinde yuvarlakbir gukur agtr: koniye benzeyen, drq kryrsr derinde olan, gem-berin ortasrna dofiru e[iklegerek bir ki.ime oluqturan bir gu-kurdu bu. Kazmasr bitince, bitkinin saprna doni.ip, diz gokttive parmaklarryla gevresindeki yumugak topralr ayrkladr. Qe-limsiz saprna oranla, iyice enli olan kocaman, yumrulu, gatalgatal koktintin on santimetre kadannr ortaya grkardr.

Don Juan bana dontip, bitkinin "erkek" oldu[unu sciyle-di; koktin, sapla birleqti[i noktada gatallaqmasr, bunu goste-rirmiq. Sonra kalkarak uzaklaqtr; bir qey arryordu.

"Ne anyorsun, don Juan?""Qomak gibi bi gey arlyorum."Ben de aramaya koyuldum, ama durdurdu. Be$ altr met-

re otedeki bir kayah[r gostererek, "Sen arama! Git otur qur-da. Ben bulurum," dedi.

Az sonra baktrm, elinde uzun, kuru bir dalla dcinmekte.Bu dah, iki koldan inen kcikteki topraklan temizlemek igin,sokup grkarmaya baqladr. Kokler, qimdi, 60 santimetre dibedek iyice temizlenmig durumdaydr. inclikge, kokti saran top-rak katrlaglyor, elindeki dal pargasryla kazrmasr olanaksrzla-qryordu.

Baktrm, Don Juan durmuq. Oturmuq, soluk almakta birara. Gidip ben de oturdum yamaclna. Hig konuqmadan dur-duk.

"K{irekle kazrp grkanversene! " dedim dayanamaylp."Fidanr zedeler, incitir bi yerini. Bu yorede yetigen bi

a[acrn dahnr buldum ki, yabancr bi nesneyle hrrpalamaktandaha az incinsin kokgefiiz diye."

OCNBTiLER

"Ne sopaslymlg o oYle?"

"Palot,er"de a$acrntn kuru dallan iyi gelir bu iqe' Kurusu-

nu bulamazsan, yaglnl kesersin. O da olur'"

"Obtir afaglarrn dallarr olmaz m1?"

"Yalntz palot'ertle dedik a! Baqkast olmaz!"

"Neclen acaba, don Juan?"..E...$eytanotunundavardrrarkadaqlart.Buyoredeiyi

gegindif r bi- paloverde a[acr var-baqkastnt tutmaz (lo turico-quL

pr*de1. wauri kiirekle bozarsan, gene ektilinde tutmaz'

Arna bu sopa onu incitse de, aldrrmaz pek'"

"Peki ne yapacakstn qimdi bu kokii?"

"Kesecefiim. Brrak beni artrk. Git baqka bitki bul kendi-

ne, gaftrtrtm ben seni."

"Yardtm edeYim?"

"Gerekirse ben sana soYlerim'"

Uzaklaqtrm. Bagka bir bitki arar gibi yaptrrn. Qaktrrma-

dan onu gozetleme istegimi zar yeniyordum. Az sonra, don

Juan yanlma geldi.

"$imdi de 'diqi'sini arayallm," dedi'

"Nastl aytrt ediyorsun diqisini erkefini?",.Digileri epey yiikselir yerden; ufacrk bi afag gibi olur.

Erkekleii yana do[ru bi.iytir, galt gibi yayrlrr. Diqisini Erkann-

ca goreceksin, koktintin gatallagmadan dibe nastl indifini" E'r-

te$inAe kok, saptan sonra gatallagrverir'"

Beraberc e Datuyalarl inceledik. Bir bitki gosterip, "Bu

digisi," dedi. Bunun da gevresini, oteki gibi kazdr. Kok orta-

ya grkar grkmaz, demin soylediklerine uygun oldufunu gor-

Oti*. O, kdkti kesedursun, ben yarundan uzaklaqtrm. Daha

biiytik olan erkefini aldr, genig bir tepside.yrkadr. Koktinde-

ki, sapmdaki, yapraklapndaki tozu toprafir iyice sildi. Bu titiz

temiziikt"n ,orrru, kokle sapm birleqtikleri yerin Eevresini kr-

sa, testereii bir gakryla enlemesine genterek, bir krnqta aytrdr'

Sapr ahp yapriklulnr, giEeklerini, dikenli tohum zarflartnt

uyit uyri obekter halinde yrfdr. Kurumuq ya da kurtlann ye-

61

j- {r-

DoN JUAN'IN ocnprilpni

mig oldu$u krsrmlannr atlyor, yarnrzca bozulmamrg, sa[lamp.argalarr topluyordu. Kciktjn iki dahnr yan yana getiiip ik] ye_rinden sicimle ba[ladr. K6k dailarmrn- birieqtifii notiuya ira-fifge bir gentik attr ve kr'p ayrrarak, boylarieqlt il.i kcik eldeetti.

Sonra bir parga kaba guval bezi ahp igine cince beraberceba$lanmrg olan iki kok dahnr, onlann tisttine de dtizgiinceyerlegtirerek yapraklannr, sonra da gigekleri, tohu nt zarflan_nl ve saprnr koydu. tsezi yukan katlayrp kcigelerini dtiliimle_di.

Digi olan oreki bitkiyi de trpkr bu bigimde iqlemeye baq-ladr. Yalmz, kcil<tinti kesmeyip ters y harfi gibi gatai ouru_munda brraktr. Bunlan da bagka bir beze ,urdr. nitirdiginoe,akgam olmugtu.

6 Eyltil 1961 , QarSamba

Bugi.in akqama do[ru geytan otu konusuna dondiik. Don Ju-an, durup dururken, "$u otra baqrasak bugtin!" dedi.

incelik gcisterip biraz bekledikten sonra, ,,Ne yapacaksrnqimdi onlan?" diye sordum.

- "Kazrp grkardr[rm, kestilim o bitkiler benim," diye ya-nrtladr, "ciztimden sayrhrlar; geytan otunu uysallaqtrr*uy, og-retece[im onlarla sana. "

"Nasrl yapacaksrn bunu?""$eytan otunun tohumla' iki pargadan (partes) olugur.

Birbirine benzemezle4 ikisinin de amal, gcirevi baqkadrri'sol elini agarak, yerde, bagparmafryla ytiztikparmafrnrn

ucu arasl kadar bir boli.im cilgtti."Bu, bu benim payrm. sen kendininkini kendi elinle 619.

Evet, qeytan otu tizerinde egemenlik kurmak igin, kctkijn ilkpargaslnr alarak baqlamahsrn. Ancak, seni ona ben gcittirdti_$time gcire, benim pargam olmug oluyor."

OGRETILER

Sonra eve girip guval bezinden yaptr$r bohgalardan biri-ni getirdi. Yere oturdu, bohgayr agtr. Baktrm, erkek olanrydr.Koki.in de yalnrz bir pargast duruyordu. Ilk koyaca[r iki par-gadan kalarunr ahp ytiztime tuttu.

"Senin ilk pargan bu iqte," dedi, "sana verdim. Senin ye-

rine ben kestim. Kendim olgttim; qimdi de onu sana veriyo-rum."

Bir an, havug gibi kemirmem mi gerekecek bunu, diyegegirdine; ama qtiktir ki, don Juan pargayr ktigtik beyazbtr bez

torbaya yerleqtirdi.

Evin arka yaruna gitti. Yere bafdaq kurup yuvarlak birmanoyla torbadaki kokti dcivmeye baqladr. Havan iqini gciren

geniq, yassr bir taq tizerinde gahgryordu. Ara srra iki taqr yrkr-yor, grkan suyu, ktittikten oyma yassl, ufak bir kapta biriktiri-yordu.

Bir yandan vuruyor, bir yandan da gok yumugak bir ses-

le dua mt, qarkt mt anlayamadrfrm bir ezgi sciyltiyordu. Tor-badaki k6k, dovtile doviile yumuqak bir lapaya dcintiqtince,torbayr a$ag kaba oturttu. Yasst taqla dovme ta$tnr da a$ag

kaptaki torbarun tizerine yerleqtirip, kabr suyla doldurdu.Sonra bunlan ahp, arka bahgedeki parmakhfa dayalt durandikdcirtgen bigimindeki y ala$a gotiirdti.

Kciktin, sabaha dek suda kalarak, gece havastnt (el sere-no) Eekmesi gerektifini soyledi. "Yann, hava gtineqli olursa,srcak olursa bu gok iyi bir belirti saytltr," dedi.

I0 Eylill 1961 , Pazar

Pergembe gtinti (7 Eyliil) hava agrk ve stcakh. Don Juan buiyi yoraya gok sevinmiq, durup durup qeytan otunun beni sev-mig oldufunu yinelemigti. Kok, sabaha dek suda kaimrqtr. Sa-

at 10:00 sulannda arka bahgeye gittik. AEUE kabr yalaktan gr-

karrp yere koydu ve yaruna goktii. Torbayr ahp, kabrn dibinebastrra basttra ezdt. Torbayr su dtizeyinin birkaE santim tize-

68

69

DoN JUAN'IN Ocnprir_nni

rinde tutarak igindekileri srkmaya bagladr. sonra torbayr suyadaldrrdr. Arr arda yineredi bu igiemi tig kez. igindekil.l tuLubogaltrp, torbayr yala[a attr. Kibr gtineqin alnrna brraktr.

iki saat sonra clo'tip baktrk. Don Juan orta boy bir gay-danhkla, sa'mtrrak bir kay'ar su da getirmiqti. Agag taui ur_raz yana devirerek ozenle tistteki suyu bogalttr. oipt" yo[unbir gokelek kalmrqrr. Srcak suyu uu gotet.gin tizerine ddktLive alag kabr gene gLineglenmeye brraktr.

Bu iglemi birer saati a$an arahklarla tig kez yi'eledi. so_

'u'da kaptaki suyun gofiunu boqartarak, aicqam grineqini gci-

recek biEimde egik olarak orada brraktr.

_._ Birkag saat sonra dondti[iimiizde, hava kararmrqtr. Kabrndibinde macunumsu bir tabaka oluqmugtu. ya' piqmiq, beya-zrmsr ya da agrk gri renkli nigasta gorrintimiindbycli. 'ni,

guykaqrlurr dolduracak kadar uurdr. Ka-br eve gottirdti ve biraz sukaynatmaya bagladr. Ben de, rizg6,rn ka-ptaki macunumsurnadde tizerine ugurdu[u pislikleii ayrklamaya koyuldr_rn-r.Alayh bir sesle:

"Yok br zarart, brrak!', cledi don Juan.sonra, kaynayan sudan bir bardak kadar ahp tarrta kabrn

igine doktti. Daha once kullanchfr sanmtrrak suclandr bu da.Kaptaki macun eridi, si.itiimsti bii duruma geldi.

"Ne suyu koydun igine?,,cliye sordum."Dereden toplacrrfirm yemiqlerin, Eigeklerin suyu,,, credi.Kabrn igindekileri saksryabenzeyen eski bir toprak maq-

rapaya boqalttr. srvr hfild srcakrr. Don Juan, i.ifleyeiek sofui_maya galrqtr. Bir yudum igti; sonra magrapayr bzura uzattl,

"ig bakallm," dedi.ig.yim mi igmeyim mi derneye kalmadan, dikiverdim

hepsini. Belli belirsiz bir acrh[r vardr suyun. Ama kokusukeskin mi keskindi. Hamambocegi kokuyoi.uq gibi geldi ba-na.

Birden terlemeye baglacLm. Bir srcakhk basryordu. Ka-nrm baqrma hticum etmiqti. Goztimtin cjntinde krrmrzr bir be_

'ek peyda olmuqtu. Kann kaslanm acr verircesine kasrlmaya

OGRETILER

baqlamrqtr. Qok gegmeden tiqtimeye baqladrm. Terden srtl-srklam olmuqtum. Acr duyuyordum.

Don Juan, gozlerimin cintinde bir karahk ya da kara leke-ler gcirtiniip gortinmedifini sordu. Ben de her qeyi ktrmtztgtirdii[timii soyledim.

Diqlerim birbirine vuruyor, denetleyemedi[im bir sinirli-lik, ba[rlmrn ta ortasmdan btittin bedenime do[ru dalga dal-ga yayrhyordu.

Sonra da korkup korkmadrfrmr sordu. Don Juan'tn busorusu anlamsrz geldi bana. Korku iginde oldufumu soyle-dim. Ama don Juan, ondan korkuyor musun, diye tsrarla so-

runca, ne dedi[ini tam anlamadrm. Evet dedim. Gtildii. Ashn-da korkmadrfrmr soyledi. Krmrzrhk stirtiyor mu, diye sordu.Koskoca bir krrmrzrhktan bagka bir gey gordtiftim yoktu ki!

Bir stire sonra daha iyi hissetmeye baqladrm kendimi. Si-nirsel kasrlmalar gegmiqti. Yerini hafif afrtlt, tath bir yorgun-lu[a, dayanrlmazbir uyku isteline brrakarak. Gozlerimi aga-

mryordum. Arna, don Juan'rn sesini iqitebiliyordum. Uyuyupkaldrm. Kendimi koyu bir krrmrzitpa batmrq gibi algtlamambtitiin gece stirmtiqtti. Diiqlerim bile ktrmrzrydr.

Cumartesi giinii ofleden sonra 3:00 stralartnda uyandtm.Nerdeyse iki gtin uyumuqtum. Baqtmda belirsiz bir alrr var-dr. Midem bozulmuqtu. Bafrrsaklarrm, krsa arahklarla, delicibir sancrya tutuluyordu. Bunun drqrnda, her gey olalan biruyanrqtaki gibiydi. Baktrm, don Juan evin ontinde kestirmek-te. Bana bakrp giildii:

"iyi gitti cinceki gece," dedi, "srrf krrmrzr gcirdi.in. Onem-li olan da budur."

"Krrmlzr gcirmeseydim ne olurdu?""Karahk gori.irdtin o zaman O da kotti bir belirtidir.""Ne bakrmdan kcitti?"

"insan karahk gortirse, qeytan otuna gcire defildir de-mektir. Kusar, igi drgrna grkar-yeqil ve siyah."

"Oltir mti?"

7170

12 DoN JUAN'IN ocngrit-pni

"Olmez ama, uzun siire hasta kalr.""Krrmrzr gcirtirsen?"o'a zaman kusmazsrn. K6k, zevkli gelir bu kimselere. Bu

da o kimselerin giiglti ve zorlu oldu$unu gcisterir. ot severbunu. Bciyle ayartm onlan. igin tek kcttti yoni, otun verdi[i erkkargrhfirnda, insan tutsak olur grkar ota. Ama yapacak ui qu-yimiz yoktur bu konularda. Biz yalnruca opren-"t igin yaqa-rn. ryi ya da kotti bi qeyler cifrenirsek, krsmetimizde oldu[uigindir bu."

"$imdi ne yapmam gerekiyor, don Juan?""$imdi de kciktn ilk bciltimtini,in obtir yansrnrJan kesti-

$irn stirgini (brote) drkeceksin. yansrnr, cjnceki gece igmiq-tin. $imdi de cibtir yansrnr dikmek gerekiyor. Airl gclievinolan bu bitkiyi uysallagtrrma iqine giriqmeden once, b[yiime-si ve tohurnlanmasr gerekir onun.',

"Nasrl uysallaqtrracafrm? ""$eytan otunun uysallagtrrrlmasrn a koktinden baqlanrr.

Koktin her bi boltimtiniin gizini adrm achm ofreneclksin.Gizlerini o$renmek, erkini elde etmek igin, iqmek zorundasrnbunlan. "

"Obijr boltimler de ilki gibi mi hazrlanacak?""Haylr, her bciltimti baqka baqka ycintemlerle hazrlanrr.""Bu farkh bciliimlerin etkileri nelerdir?',"Demiqtiffl ya, her biri ayrr bi erk biEimini ofretir. Gegen

gece iEtilin, daha bi qey sayrlmaz. l{erkes iEebilir onu. Amakoktin obtir bciltirnlerini arrcak brujorar igebiiir. Bunlann sen-deki etkileri ne olur, bilemem. $eytan otu seni be$enir mi, be-$enrnez mi? Gcjr ecepiz."

"Ne vakit?""Bitkin btiytisiin, tohumlansur... ""Ust bol,iimi.inti herkes igebildifiine gcire, bu ne yarar sa!-

lamrq oluyor?""sulandrnhp igilirse, her ttirlti erkeklik gticti sorununa iyi

gelir. Dingliklerini yitirmig yaqhlarla sertiven arayan delikan-

OGRETILER

hlara, hatta agk delisi kadrnlara.""Bu kcikler erk kazanmaya yarar demigtin; demek ki baq-

ka iqlere de yarryormuq."Ytizi.ime uzun uzun baktr. Bakrqr uzadrkga, srkrlmaya

bagladrm. Sorum, onu krzdrmrqh sanki! Ama nedenini kesti-remiyordum.

Sonunda, kuru bir sesle 'oBu ot, yalnrzca erki igin kulla-nlhr," dedi. Biraz durakladrktan sonra da, "yeniden dingleq-mek isteyen adam, aghfa, yorgunlula katlanmayl rizleyengeng, birisini oldtirmek isteyen bi kimse, ategini kcirtiklemekisteyen kadrn-bunlann hepsi erk pegindedir. Ot, veriyor on-lara istediklerini! h{asrl, begendin mi bu otu qimdi?" diye sor-du.

"Yabansr bir dinglik duygusu verdi bana bu ot," dedim.GerEekten de ciyleydi. Uyandrlrm srrada dikkatimi gekmiqtibu. Qok tuhaf bir rahatsrzhk, hrzrnr alamamrqhk duygusu sar-mrqtr Lreni; btittin bedenim, olalantistii bir hafiflik ve zinde-likle krprrdryor, geriliyordu" Kollarrm, bacaklanm kaqrnlyor-du. Omuzlarrn qiqmig gibiydi. Srrt ve boyun kaslanm sankibeni itiyor ya da bana apaca siirtiin0yormuqum duygusunuveriyordu. Tos atsam, duvarlarr yrkanm gibi geliyordu.

Artrk konuqmuyorduk. Sahanhkta bir siire daha oturduk.Don Juan'rn uyumak i.izere oldufunu gcirdtim. BirkaE kez,ba-gt oniine dtiqmtiq; sonra da bacaklarmr uzatrverrnig ve uyuya-kalmrqtr. Ben de kalkrp evin arkasrna do$ru gittim. Fazlaenerjimi yakmak igin, bahgedeki gcipleri, gereksiz yr[rntrlantemizledim. H"p, bir gtin qunlan temizleyelim, dedi$inianrmsamrgtrm, don Juan'rn.

Epey sonra don Juan uyarup da yaruma geldifi zaman,iyice rahatlamrg durumdaydrm.

Oturup bir qeyler yedik. Yerken, don Juan, nasrlsrn, diyesordu tig kez. Her zaman boyle sorular sormadr$mdan daya-namachm, "Neden soruyorsun, don Juan? Kok suyunu igtimdiye kotti bir geyler mi olmasr gerek?"

Gi.ildi.i" Bir geytanhk yapmrg da, ara srra? bu qeytanhfrnrn

75DoN JUAI{'IN ocnBrilpni

ne sonug verdifine bakrp duran haylaz bir gocuk gibi davra-ruyordu. Gi.ilmesini stirdiirerek:

"Pek hasta gortinrntiyorsun. Az once sert bile grktrn ba-

na," dedi.

"Yok valla!" diye karqr grktrm. "Sana oyle bir qey dedifi-mi arumsamlyorum." Bu konuda gok ciddiydim, gtinkti ona

igerledifimi falan anlmsamryordum."Ona arka grkryordun," dedi.

"Kime arka Etktyorum?""Koruyordun qeytan otunu. Ona qimdiden Agrk oldun de-

mek."igimden, karqr grkrp soylediklerini yalanlamak geldi,

ama Yazgegtim.

"Onu kullanmayr falan diigiinmemiqtim," dedim.

"E,, dtiqiinmezsin elbette. Sen dediklerinin farkrnda biledefilsin, di mi?"

"Galiba ciyle, hakkrn var.""Gcirdiin mii! Boyledir iqte qeytan otu. Kadrn gibi yana-

qr adama. Farktna bile varmazsln. Srrf zevk versin, erk ver-sin istersin: zindelik taqsrn kaslanndan, bileklerin zonklastn,birsini ezmek iEin tabanlartn kaqtnstn. Onu tantyan adam, is-tekle, igtahlarla dolar taqar. Velinimetim derdi ki, qeytan otu

erk arayan adamt tutar, erki kullanamayanlart teper. O za'manlar gok gegerliymiq erk, daha bi doymazltklan varmtq in-sanlarrn erke. Velinimetim erki yiiksek bi adamdt. Bana anlat-trfirna gcire, kendi velinimeti ondan da daha fazla erk merak-

hsrymrq. Ama o gi.inlerde erk sahibi olmak, zorunluydu."

"Arttk erk sahibi olmaya gerek kalmadr mt yani?"

"Bugtin igin erk gerekir sana. Gengsin. Krzrlderili defiil-sin. $eytan otu iyi ellerde saytltr herhatrde. Baksana, sevdin

onu! Dingleqtirdi seni. Bana da oyle olmuqtu. Ama ben seve-

medim iqte.""Neden acaba don Juan?"

"Verdi[i erki befenmedim! $imdi de bi iqime yatamaz.

OGRETILER

Velinimetimin anlattr[r zamanlarda, erk aramak zorunluydu.Hayret verici eylemleri vardr insanlarm; gtiglerine hayranolurdu herkes. Bilgilerine saygl duyulurdu gtiqlti adamlann;onlardan korkulurdu. Velinimetim oyle qagrrtrcr qeyler anlat-mrqtrr ki gook Eok eskilere iliqkin, soylesem akhn durur.

Ama artrk bizKrzilderililer, aramlyoruz o erkleri. Krzrlderi-liler, o otla, kendilerini ovmaktan bagka bi qey yapmryorlar.Yapraklarryla gigeklerini de bagka iqler igin kullanryorlar; pi-qiklere bile iyi geldi[ini soyltiyorlar. Erkini istemiyorlarama. Koklerinin dip taraflartna dofru inildikge insant geken,kapan; gittikge giiglenip adamr altiist eden erkini. Bu otunkokti dcirt metreyi buldumu-gorenler varml$-o zaman in-san ti.ikenrnez erke kavuqurmuq. Sonu olamayan erke. Geg-miqte bunu gok az sayrda kiqi yapabilmiqtir. $imdi ise higyoktur. Demiqtim y a, btz Krzrlderililerin gereksinmerniz yokartrk qeytan otunun erkine. Gtin gegtikEe azaidr ilgimiz. Erkfalan istemez hale geldik. Ben kendim isterniyorum erkmerk. Ama bi vakitler, sen ya$tayken, benim igimi de kay-natmrqtr o. Senin qu haline gelmiqtim. $u farkia ki, ben sen-

den beg ytiz kat daha fazla gtigle dolmuqturn. Bi vuruqta ol-diirtivermigtim bi adamr. Koskoca kayalaru tutup firlattverir-dinr havaya-yirmi kiginin birlikte yerinden ktmrdatamadrk-larr kayalarr. Bi defasrnda oyle yLikse$e zrplamrqtrm ki enyi.iksek afaglarrn tepelerindeki yapraklan biEip geEmigtim.Ama ne yararr oldu ki bunlarrn! Krzrideriliieri korkutmuqoluyorduffi, o kadar. Yalntz Krzrlderilileri! Baqkalart, bu iqle-ri bilmeyenler, inanmazlardr bile. Onlar, deli bi Krzrlderiligordiiklerini ya cla afaglartn tepesinde devinen bi qey gcir-

dtiklerini sanrrlardr."

Uzun stire sessiz oturduk. Bir qeyler soylemek istiyor-dum.

"Bi zamanlar bambaqkaydr bu iqler," diye siirdiJrdii donJuan. "Adamrn bi puma, bi kuq haline gelebildifiini ya da, nediyeyim, uEabildi[ini bilen insanlar varken di.inyada. Ben de

artrk kullanmryorum geytan otunu iqte. Neden kullanayrm?Krzrlderilileri korkutmak igin mr? (Pat'aqLte? Para asustar a

76

-,

DoN JUAN'IN Ocnprir-nni

los indios? )"Onu ciyle tasah gcirtince ytire$im erir gibi oldu. Basma-

kahp da olsa bir qeyler sciylemek geldi igimden."Ola ki, don Juan, bilmek isteyen herkesin yazgrsrdrr

bu! ""Belki de," dedi algak sesle.

23 Kasm 1961 , PerEembe

Arabamr evin ontine gekerken baktrm, don Juan ortahkta yok.Tuhaf, diye dtiqtindtim. Ytiksek sesle onu gafrrdrm. Evdengelini grktr.

"iEerde," dedi.Birkag hafta cince ayak bile[i burkulmug. Kakttisle ke-

mik tozundan yaptr$r bir iapa igine batrrdrfir bez qeritleri sa-rarak kendi baqrna aya[rnr algrya almrq. Ayak bilefine srkrcasardr[r qeritler kurumuq; hafif, aya[rnrn kivnmlannr kavra-yan bir alqr oluqturmugtu, GerEek algr sertlifindeydi, ama al-gmln kaba-sabah[r yoktu bunda.

"Nasrl oldu?" diye sordum.Ona bakan, Yukatanh bir Meksikah kadrn olan gelini ya-

nrtladr sorumu:"Kaza olmuq! DtigmiiE, az daha ayafirnr krracakmrq!"Don Juan giildti. Kadrnrn evden grkrnasrnr bekledi yaru-

trnr vermeden cince.

"Ne kazasr be! Bu ycirede bi dtiqmanlm var. Bi kadrn'LaCatalina!' Zayf bi anrmda itiverdi; dtiqtiim."

"Niye yaptr bunu?""Okltirmek istedi beni, neden olacak!""Burda mrydr o da?""Evet!""Niye brraktrn igeri?"

OGRETILER

'oBrrakmadrm. Ugarak girdi."o'Anlamadrm!"

"Bi karatavuk (chanate) bu kadrn. Hem de nasrl! Boq bu-lundum. uzun siiredir beni yok etmeye gahgryordu. Bu kezEok yaklaqtr amaclna."

"Karatavuk mu dedin bu kadrna? Yani bt kuE mu bu ka-drn?"

"Gene sorulara baqladrn. Bu kadrn bi karatavuktur! Be-nim bi karga oldulum gibi. Ben insan mlyrm, ku$ muyurn?Kuq olmayr bilen bi insanrm ben. Ama 'I-acatalina'ya gelin-ce, aclmasrz bi biiyticti-cadrsrdr o! Beni oldtirme iste[i oylekuvvetlidir ki onu bagrmdan savmak olanaksrz. Karatavuk, taevin igine girrnig. Onleyemedim."

"Gergekten kuq olabiliyor musun, don Juan?""Evet! Ama sonra gcirtigtirtiz bunu.""Neden cildtirmek istiyor seni?""Haa, aramrzda eski bi sorun var da! O duruma geldi ki

o beni cildtirmeden benim onun iqini bitirmem gerekecek.""Btiyti mti yapacaksrn?" diye merakla sordum."Sagmalama. Btiyti miiyti iqlemez ona. Bagka tasanlarrm

var! Anlatrnm bi giin.""Dostun koruyabilir mi seni ond an?'o

"Hayrr! Bizim kiigtik duman yalmzca ne yapmam gerek-tifini sciyler bana. Sonra da korursun kendi kendini."

'oYa Mescalito? O koruyabilir mi seni o kadrndan?',"Hayrr! Mescalito bir cilretmendir, kiqisel nedenlerle

kullanrlacak bi erk delil:""Ya qeytan otu?""Dedim ya! Kendi kendimi korumam gerek, diye... Dos-

tum dumanrn gcisterdi[i yolu izleyerek... Benim bildigimegcire dumarun bi gey yaptr[r yoktur. Bilmek istedifin bi nok-ta varsa, duman anlatrr sana. Yaluz bilgi delil, ige girigmekigin gerekli araglan da saflar. Bundan daha giizel bi dost olurrnu?"

7978 DoN JUAN'IN Ocngrir-Bni

"Herkese en uygun dost bu dumandrr, diyebilir miyiz?"

"Ee, herkese uymaz. Qok kimse ondan korkar, ona do-

kunmaz bile... Yaruna bile yakla1maz. Her qey de boyle defilmidir? Kimine uyar, kimine uymaz!"

"Ne ttir bir dumandrr bu acaba?"

"Onbilicilerin dumanr! "Sesinde belirli bir kutsama vardt-hig bciyle gcirmemiq-

tim onu.

"Velinimetimin, bana dumant o[retmeye baqladrpl za-

man, anlattrklartnr soyleyim sana cince. Gergi o zamanlar, de-

diklerini anlamam olanakstzdr; senin gimdiki durumun gibi.'$eytan otu erk arayanlara goredir. Duman ise bakrp gormekisteyenler igindir!' Kantmca, eqi yoktur bu dumantn. Insanlar

onun alantna girmesin bi kez! Ttim obtir erkler buyrufunda-drr artrk o insanlann. $aqrlasr bi qeydir bu! Yaqam boyu gaba

gerek, kugkusuz. Qok onemli iki qey var bu duman konusun-

da ki srrf bunlan tanryabilmek yrllar alrr: pipo ve ttitttirtilenharman. Pipoyu velinimetim verdi bana. Yrllarca avucumda

dura dura benim oldu grktr. Elimin ktvnmlanyla btittinleqti.

$imdi tutup senin eline vermek onu, ornefiin, benim igin ger-

gekten zor bi gorev olacak. Bu, senin igin de btiyi.ik bi baqart

olacak-efier baqanrsak! .Bar;ka birisinin elinde bulunmantn

gerilimini duyacak pipo. Ikimizden biri yanhq bi hareket ya-

pacak olursa, bakmrqsrn, pipo kendi zoruyla paramparqa olu-vermiq; ya dafirlayrp elimizden, ktrtltvermiq. Samanh[a diiq-

se bile tuz buz olur pipo, o vakit. Boyle bi qey olursa, ikimi-zin de sonu gelmiq demektir. ozellikle benim . o zaman du-

manln beni nastl garpaca[tnt anlatsam, akltn almaz."ooNasrl oluyor da senin dostun oyle garplyor seni?"

Sorum, don Juan'rn di.iqtincelerini bozmuq olacak ki, birstire konuqmadan durdu.

Sonra birden, "Bu dumanrn bileqimindeki bitkilerin top-

lanmast en belah iqlerden biridir," dedi. "Ktlavuz olmadan

kimse haznlayamaz onu. Dumantn korudufiu kimse drqrnda

herkese oldtiriicti bi zehir etkisi yapar! Pipoya da, harmana da

OGRETILER

bi.iytik bi ozenle bakmak gerekir. O[renmek isteyen kimseninde, kendisini zor, yahn bi yaqam stirdtirerekhazrlamasl gere-kir. Bu dumarun etkileri ciyle korkungtur ki, ancak gok giigliibi kimse dayanabilir en ufak bi nefes gekmeye. BaqlangrEta.her gey tirktitticti ve gapragrktr, ama gekilen her nefesle herqey daha keskinleqir. Ve birdenbire dtinya yepyeni agrhverir!Hayal etmesi bile olanaksz bi bigimde! Bu olunca, duman ar-trk o kiqinin dostu olmugtur; akla hayale gelmez dtinyalarasokar insanr; her ttirlii sorununu gozer.

Dumarun en btiytik ozelli$i, en btiytik yarcrr budur. Buiqlevini yerine getirirken en ufak bi acr bile vermez. Gergekbi dosttur bu duman!"

Her zamanki gibi evin ciniindeki temiz, sert toprak yerdeoturuyorduk. Don Juan birden kalktr ve eve girdi. BirkaE sa-

niye sonra elinde kiigtik bir torbayla dcindti.

"Pipomu getirdim." dedi.

Bana dofru uzanarak yeqil Eadrr bezinden yaprlmrq birkrhftan grkardrlr piposunu gosterdi. Yirmi beq santimetre ka-dar bir uzunluktaydr. Sapr krrmrzrmsr bir a$agtan yaprlmrq,sade, stisstiz bir pipo. APzr da afagtandr; ince saptna oranlagok btiytik gcirtini,iyordu. Drq ytizeyi ptirtizsiizdii ve kcimtirrengindeydi.

Pipoyu ytiztime do[ru tuttu. Bana veriyor sandrm onu.Almak igin elimi uzattrm; ama gabucak geri gekti.

"Bu pipoyu velinimetim verdi bana," dedi. "$imdi de

onu sana veriyorum. Ama cince tanrman gerek onu. Burayaher geliqinde onu sana verece[im. Once dokunursun. Azarazar tutarsrn. Pipoyla birbirtnize iyice ahqana dek... Sonra ko-yarsrn cebine ya da gomlefinin igine, koynuna. En sonra daa{zna alrrsrn. Btittin bunlar azar azar, yavag ve dikkatli bi bi-gimde olmahdr. Aranrzdaki baf pekigince (la amistad estahecha), artrk ttitttiriirstin piponu. Beni dinler de acele etmez-sen, duman senin de en iyi dostun olur grkar."

Pipoyu elime verdi, ama bir ucunu kendi tutuyordu. Sa!kolumu uzatmrq, pipoya dokunacaktrm.

80 DON JUAN'IN OGRETILERI

"Iki elle dokunacaksln," dedi.

iti etimte pipoya goyle bir dokunuverdim. Turabilecefiimkadar uzatrnryordu zaten pipoyu. Ancak dokunabilecefiim biruzakhkta tutuyordu" Sonra pipoyu geri gekti.

"ilk adrm, pipoyu sevmektir. Bu da zaman alrr!""Pipo beni sevmeyebilir mi?""Hayrr. Pipo sevmemezlik etmez seni. Ama sen onu sev-

meyi cifirenmelisin ki onu tiitti.irme zamanr geldifinde piposeni higbi qeyden korkmaz duruma getirsin."

"Sen ne ttitttirtiyorsun, don Juan?"o'Bunu

! "Yakasrnr agtr; koynunda sakladrfr ktiEiik bir kese asrhydr

boynuna. Qrkardr. Alzrnr agtr ve kesenin igindeki qeydenavucuna bir tutam kadar doktii.

ince klyrlmrq gay liflerine benzettim bunu; koyu kahve-rengi aErk yeqile defiiqen, yer yer parlak san benekli bir har-man.

Avucundakileri geri koydu, keseyi bir deri ba[crkla bag-ladr" Boynuna astr.

"Nasrl yaprhyor bu harm an?""Qok gey var iginde. Bileqimine giren geylerin hepsini

bulmak, gok zor bi iqtir. Diyar diyar gezmek gerekir. Bu kar-qtmdaki ufak mantarlar (los honguitos) sadece yrhn belirli za-manlannda ve belirli yerlerde yetiqir."

"istedilin yardrm ttirtine gcire degiqik harmanlar mt yapr-hyor?"

"Hayrr! Bi tek duman vardr. Benzeri de yoktur."Gcigstine sarkan keseyi gostererek bacaklan araslnda du-

ran pipoyu kaldrrdr."Bu ikisi, bi btitiindtir! Biri olmadan obtirti bi iqe yara-

maz. Bu pipoyla bu karrqrmrn gizlerini, bana, velinimetimvermigtir. O bana nasrl aktardrysa bunlan, ona da oyle ver-migler. Hazrlanmasmdaki zorlu[a kargrn, bu karrgrml geneyapmak olana[r vardrr. Oysa bu pipo, yagam boyu stiren bi

OGRETILER

u[raqrn tirtintidtir. Son derece dikkatli olunmahdrr onun bakr-rnlnr yaparken. Dayanrkhdu, serttir, ama oraya buraya ga{p-mamak gerekir. Onu tutarken, eller kuru olmahdrr; terli olma-mahdrr. Yalnrz bagrnayken grkanlmahdrr pipo ortaya. Kimse,evet kesinlikle hig kimse gcirmemelidir onu. Birine verecek-sen, tabii o zaman bagka... Velinimetim bana bu bigirnde ver-di ogtidiinti; ben de yaqamrm boyunca 6yle yaptrm."

"Ya kaybedersen, krrarsan pipoyu? Ne olur?"o'Oltirsi.in o zaman!""Btittin bi.iytictilerin pipolan ciyle midir?""Hepsinin, benimki gibi pipolan yoktur. Ama boyle pi-

polarr olan kimi adamlar gordtim."'oSen kendin boyle bir pipo yapabilir misin, don Juan?"

diye uzattrm" "Orne[in, bu pipo olmasaydt, o zaman nasrl ve-rirdin bana bir pipo?"

"Pipom olmasaydt, o zaman vereme zdim ki sana pipo fa-lan; vermek iste$im de olmazdr ki! O zaman baqka qey verir-dim sana."

Bana kiismtige benziyordu. Pipoyu dikkatle krhfina yer-leqtirdi. Pipoyu srklca saran krhfin igi yumuqak astarhydr, pi-poyu sokar sokrnaz rahathkla igeri kayrvernliqti. Sonra pipo-yu yerine koymak igin eve girdi.

"Krzdrn mr bana, don Juan?" diye sordum, dondii[timde.Bu soruma $agrffnlq gciriindti.

"Hayrr! Hig kimseye krzmam ben! Hig kimse o denlicinemli bi qey yapamaz ki. insanlann edimleri cinem tagryor-sa senin igin, o zamafi krzarsrn. Benim igin boyle bi qey scizkonusu olmaktan grkrnrgtrr artrk."

26 Aralrk 1961, Salt

Don Juan'rn "si.irgiin" diye adlandrrdrfr kokti yeniden ekmekigin en iyr zamanr hentiz saptamamrqtrk, ama bitki-erkini uy-

8l

DON JUAN'IN OGRETILERI

sallaqtrrma stirecinde bu a$amaya gelmigtik.23 Araltk Cumartesi gtinti o$leden sonrao don Juan'rn

evine vardrm. Hep yaptrlrmrz gibi, bir si.ire konuqmadanoturduk. Ihk bir giindii, hava bulutluydu. Kcikiin ilk boltimi.i-nii bana igirteli birkag ay olmuqtu.

"Bitkiyi toprafa dikme zamanr geldi," dedi birden. "Ama{ince, seni korumak igin bi $ey verece[im. Qok iyi sakla onu;kimseye gosterme. Ben verece[im igin, ben gorebilirim. Pekhoqlanmlyorum bu iqten ya! Demigtim sana, qeytan otunu peksevmem diye. Uyuqamadrk bi ttirlti. Ama belle[imde tuta-mam uzun stire; Eok yaqlandrm. Baqkalarrnrn goztinden sakrnonu; gcirenler onu unutuncaya dek otun koruma erki yokolur."

Odasrna girip eski bir saman minderin altrndan, guval be-zinden tig bohgayr gekip aldr. Sahanhla dcindti, oturdu.

Uzun bir sessizlikten sonra bohgalardan birini agtr. Bera-ber grkardt$rmrz drsi Daturaydr bu; tist tiste yrfdrfir yaprak-lar, gigekler, tohum zarflan iyice kurumuqtu. Y harfine benze-yen uzun kok parEasrnl gekti ve bohgayl gene ba$ladr.

Kok kurumuq ve kartlaqmrqtr. Qatahn uglart iyice ayrrl-mr$ ve krvrrlmrqtl. Kokti kuca[rna uzattt., gakrsrnr deri krnrn-dan grkardr. Kuru kokii bana dofru uzatfi.

"Bu krsrm baq igindir," dedi ve Y'nin kuyrufiuna ilk gen-ti[i attr. Kokii ters tutunca, iki bacafrnr agml$ duran bir ada-ma benziyordu.

"Burasr da ytirek igindir," diyerek Y'nin bofumuna ya-krn bir gentik daha attr. Ardrndan kokiin uglannr, Y'nin herbir gubu[u onar santime inesiye kadar kesti. Sonra yavag ya-va$ ve sabrrla yontarak, elindeki kokti bir insan bedenine ben-zetmeye baqladr.

Kuru ve lifli bir koktti bu. Don Juan onu yontarken ikiyerini kesiyor ve kesik yerlerin arasrnda kalan lifleri derinle-mesine soyuyordu.

Gene de kollar ve eller gibi aynntrh yontulan yaparkenbir afag keskisi kullanryordu. Sonunda, srlrn gibi bir adam

il-

OGRETILER

heykelcili grkmrqtt ortaya. Kollannt gofistinde kavuqturmuqbir adam heykelcigi.

Don Juan kalktr ve sundurmanln yanrndaki duvarrn di-binde yetiqen mavi bir agaveye dolru gitti. Ortadaki etli biryapralrn sert dikenini tutarak biiktti; tig dort kez gevirdi. Diken, gevrile gevrile yapraktan kopacak duruma gelmiq, sark-rnrqtr. Don Juan dikeni rsudt: daha do[rusu diqleri araslnakrstrrarak hrzla gekiverdi. Diken, yapra[rn etli dokusundanayrrhrken, ucunda 60 santimetre uzunlufunda beyazbt kuy-ru[u da birlikte grkarmrqtr. Dikeni hAlA diqleriyle tutarak, lif-leri, iki elinin ayalan arasrnda birleqtirip bir iplik haline gele-siye kadar ova ova btiktti. Sonra bu iplifi, heykelcifiin iki ba-ca[rnr bir araya getirecek biEimde dolamaya baqladr. Govde-nin alt yanlnr, iplik bitesiye kadar sardr. Sonra dikeni, biiytikbir ustahkla bir biz gibi govdenin kavuqmuq kollarr altrndakalan arahfrna yerleqtirdi. Dikenin sivri ucu, heykelcifin el-lerinde tutuluyormuq gibi grkmrqtr ortaya. Gene diqlerini kul-lanarak ve hafif hafif gekerek dikeni iyice drgarr gekti. $imdiheykelcik, bir mtzra$t tutar gibi goriintiyordu. Don Juan, hey-kele bakmadan, bir deri torbaya koydu onu. Bu gaba, don Ju-an'r epeyce yormuqa benziyordu. Yere uzandt ve uyumayabaqladr.

Uyandrfrnda ortahk kararmrgtr. Getirdi[im geylerden ye-dik biraz ve bir si.ire daha oturduk sahanhkta. Sonra don Juanelinde tig bohgayla evin arkasrna do[ru gitti. Qah grrpr, kurudal falan toplayrp bir ateq yaktr. Rahatga ateqin ontine gokttik.Don Juan bohgalarrn iigtinii de agtr. Diqi bitkinin kuru parga-lannr taqryan bohgalann yanrnda erkek bitkinin artrklannr tu-tan bohga, onun yanrnda da Daturantn yeni kesilmiq yeqil kr-srmlannrn bulundulu btiyiik bohga duruyordu.

Don Juan domuz yala[rna giderek bir taq havanla dondti.Dibi yuvarlak krvnmh derin bir tencereye benziyordu bu ha-van. Sr[ bir gukur kazarak havanr toprafa yerleqtirdi. Ateqiniizerine btraz daha gah koydu ve erkek ve diqi bitkilerin kurupargalarrnrn bulundufu bohgalan birlikte havanrn iEine bo-qalttr. Kmntrlann bile havana doktilmesi igin, guvallan dik-

8382

84 DoN JUAN'IN ocnprilpni

katlice silkti. Ug{incii bohgadan rkr taze Datura k6kti pargaslaldr.

"Sana hazrrhyorum bunlatr," dedi."Ne yapryorsun qimdi, don Juan?""Bu pargalardan birini erkek bitkiden, obtirtinti diqi bitki-

den aldrrn. Ancak boyle bi durumda, bu iki bitkiyi bi arayagetirebiliriz. Bi metre derinden grkar bu parEalar."

Havanelini eqit arahklarla vura vura havancla ezmeyebaqladr bu pargalan. Bir yandan alEak bir sesle tiirkri tuttur-muqtu. Tartrmsrz, tekdtize bir mrnldanmaya benziyordu bu.sdzlerini anlamam olanaksrzdr. Don Juan kendini iyice ver-migti bu iqe.

Kokler lapalagrnca, bohgadan birkag Datura yapra[r aldr.Temiz ve yeni kopanlmrqtr bu yapraklar; hepsi sapasallamdr.uzerlerinde kurt yeni[i, kopuk falan yoktu. Don .Iuan bunla-rr birer birer havanm iEine attr. Bir avug Datura gigefi de ala-rak aynr kararhhkla havandaki karrgrma kattr. saydrm: tamon dort gigek koymugtu. Sonra, baqaklarr daha tizerlerindeduran agrlmamrq tohurn zarflartndan bir demet aldr. Hepsinibirden havanrn igine atrverdi. Kag tane olduklanru sayama-drm, ama on dort tane olduklannl sanlyorum. Ug tane de yap-raksrz Datura sapr koydu. Koyu krrmrzr renkte ve gok temrz-di bu saplar. Qok kollu olmalarrndan, bunlann biiyiikge bitki-lerden kesilmiq olduklan sonucuna varmlqtrm.

Biitiin bu qeyler havana konduktan sonra, don Juan, ay-nl uyurlllu vuruqlarla hamurlaqasrya dek ezdi onlan. Bir arahavanr yana eferek, igindeki kanqrmr, elini kepEe gibi kulla-narak, eski bir tencereye aktardr. Elini bana dofru uzath.Ben de elini kurulamamr istiyor sandrm. oysa don Juan, solelimi tutup qok hrzh bir hareketle ortaparmafirmla yi.iztikpar-ma$rmr aynlabilecefi kadar ayrrdr. Sonra, Eakrsrnrn ucunu,agrlan iki parmafrnrn tam orta yerine batrrarak derimi aqa-

E ya do[ru yardr. Oyle ustahkla ve gabucak yapmrgtr ki buiqi, sarsrlarak elimi gekti[imde derin bir yara agrlnuqtr vekanlar figkrrryordu. Elimi gene yakalayrverdi ve tencerenin

OGRETILER

igine soktu. Daha gok kan aksrn diye de salar gibi srktr, srk-tr.

Kolum uyuqmugtu. Qarprlmrq gibiydim-bir sofuklukbasmrq, katrlaqrnrgtrm sanki. Gci[stimde, kulaklanmda ezicibir duygu vardr. Yer kayryormug gibi oluyordu. Bayrhyor-dum! Don Juan elimi brrakarak tenceredeki hamuru kangtrr-maya koyuldu. Kendime geldi[imde, ona karqr bir ofke uyan-mrqtr igimde. Ofkemi yenebilmem igin uzun stire geEmesi ge-rekti.

Ateqin gevresine tig tane tag yerleqtirip, tencereyi bunla-nn tisttine oturttu. Btitiin koyduklarma ek olarak bir de tutka-la benzettigim bir nesneyle bir kap su koydu tencereye. Kay-natmaya baqladr. Datura bitkilerinin kendilerine ozgi Eok tu-haf bir kokusu vardrr. Tencere kaynarken, bu koku, tutkahnkeskin kokusuyla birlegince, grkan bu[unun kokusu oyle da-yanilmazdr ki kusmamak igin zor tutuyordum kendimi.

Biz orada oyle oturmuq dururken, uzun bir siire kaynadrdurdu tenceredekiler. Ara srra yel esip de buluyu bana do[rugonderince, solufiumu tutuyor, pis kokular iginde bolulur gi-bi oluyordum.

Don Juan deri kesesinin igindeki heykelcifi grkardr;cizenle bana uzatfi ve ellerimi yakmadan, heykelcifi, tencere-nin igine koymamr soyledi. Yavaqga brrakrverdim elimdekinitencerenin iginde. Don Juan gakrsmr grkardr. Beni gen,e dog-rayaca$rnr sandrm. Oysa, gakrsmrn ucuyla heykelci[i iterekbatmasrnr salladr.

Ertesi sabah gtin dofarken, don Juan, heykelcili yaprq-kan eriyilin iginden grkarmamr, gatrnrn dofuya bakan yanrnaasarak giinegte kurutmamr istedi. O[leyin, kemik gibi kaska-tr olmugtu heykelcik. Yapraklann yeqil rengi, tutkahn iginekanqrp donmuqtu. Bu, heykelcife parlak, tekin olamayan birgcirtintim veriyordu.

Don Juan, heykelci$i indirmemi istedi. Sonra da gok cin-ce getirmig oldulum eski bir stiet ceketten keserek yaptrgr birderi keseyi tutugturdu elime. Kendi kesesine benziyordu bu.

85

8786 DON JUAN'IN OGRETILERI

Tek farkr, onunkinin kahverengi, yumuqak bir deriden yaprl-mrq olmasrydr.

"Bu senin 'suret'indir. Koy onu bu keseye, kapat," dedi.

Bana bakmryordu. Bile bile baqrnr ote yana geviriyordu.Ben heykelci[i keseye koyar koymaz, don Juan bir file verdive kil kabr fileye koymamr sciyledi.

Arabama dofru ytirtidti, fileyi elimden aldr ve arabanrntorpido goztintin aErk duran kapa[rna astr.

"Gel benimle," dedi.

Onu izledim. Evin gevresinde, saat akrebinin dcindiiftiyonde, tam bir tur attrk. Sahanh[a dondtiftimiizde, durduk;bir tur daha attrk. Bu kez deminkinin tersi yonde gidiyorduk.Gene varmrgtrk sahanhfia. Bir stire orada durduk, sonra otur-duk.

Yaptrlr her qeyin bir anlamr oldufu inancr yerleqmiqtibende. Ben, evin gevresindeki dolanmamtzln anlamrnr grkar-maya gahqrrken, don Juan, "FIey! Nereye koydufumu unut-tum," dedi.

Ne aradrfrnr sordum. Yeniden dikecefim kcikti koydu[uyeri unuttu[unu soyledi. Sil baqtan dcinmeye bagladrk evingevresinde de oyle anrmsadr koydufu yeri. Qatrnrn altrndaduvara givilenmiq bir tahta rafta duran kiigiik bir cam kavano-zu gosterdi. iginde, Datura koktini.in ilk boltimiintin obtir ya-nsr duruyordu. Tam tepesinde yeni yapraklar stirmeye baqla-mtqtr. Kavanozdabtaz su vardr, ama toprak yoktu.

"Neden toprak koymadrn?" diye sordum.

"Toprak toprafa benzemez. $eytan otuna yalnrzca ize-rinde yetiqece[i, biiytiyece[i toprafrn defmesi gerektir. $im-di de kurtlar iigtiqmeden dikmek gerekir onu."

"Buralara, eve yakrn bir yere dikemez miyrz?""Hayrr! Hayrr! Buralarda olmaz. Senin befenecegin bi

yere dikilmesi gerektir.""Nerde bulacalrm be[endifim yeri ben?""Ne bileyim? Onu istedilin yere dikebilirsin. Ne var ki,

ocneriLER

iyi bakrlmast, korunmasr gerekir; iyi yetigsin ki, gereksindi-

fin erke kavuqastn. Kurursa, seni istemiyor demektir. O du-

rumda ruhatsrz etmemelisin onu arttk. Onunla bi baf kurama-

drn demektir bu. O nedenle, btiytimesi igin Eok iyi bakman

gerek ona, koruman gerek. usti.ine de pek fazla diiqmeye gel-

mez, ha!""Neden?""E, kendi btiyiimek istemezse, zotla bi.iytitemezsin ya!

Ama, gene de onu sevdifini kanrtlaman gerekiyor. Kurtlartntayrklayacakstn, her gidiginde sulayacakstn. Tohumlanastya

dek stirekli olarak yapman gerekir bunlan. Ilk tohumlar orta-

ya grkrnc a, anlartz o zaman seni tuttu[unu.""Ama, don Juan, bu koke senin dedi$in bigimde bakmam

olanaksrz.""Onun verece$i erki istiyorsan, bunlan yapman gerek!

Baqka yolu yok bunun!",,Ben burda yokken sen bakabilir misin ona, don Juan?"

"Haytr! Olmaz! Ben yapamam bunu! Herkes kendi ko-

ktinti yetiqtirmelidir. Ben kendiminkine nastl baktrysam, sen

de kendininkine oyle bakmahsrn. Tohumlanmcaya dek, de-

dim ya, o[renmeyehaz:r sayamazsn kendini.""Nereye diksem acaba onu?",.Bu kararr ancak sen verebilirsin! Kimsenin o yeri bilme-

mesi gerektir; benim bile! iqte boyle dikilir gene kok. Kimse,

ama hig kimse bitkinin yerini bilmemelidir. Yabanct birisi se-

ni izlerse ya da gortirse; hemen al kokti, kaE baqka bi yere.

qiinkti, birisi bitkini ellerse, baqrna ummadrk belalar getirir.

Qarprlrrstn, ciltirstin. O ytizden, benim bile bilmemem gerekir

bitkinin yerini."Don Juan, kokiin bulundufu ktigtik kavanozu bana verdi.

"Al bunu."Aldrm. Sonra, stirtiklercesine arabama gottirdti beni.

"$imdi gitmen gerek. Git, bitkini dikecefin yeri bul. Yu-

mugak bi toprak olsun, sulak bi yerde. Derin bi gukur kaz.

88 DoN JUAN'IN ocnBrilnni

Ama ellerinle kazacaksrn gukuru; ellerin kanasa da! Kokii Eu-kurun tam orta yerine sok; yap bi ktime (pitdn) gevresine.Sonra adamakrllh sula koki.i. Su dibe gekildikge, doldur guku-ru yumuqak toprakla. Ardrndan, koktin iki adrm otesinde biyer seg, (parmagryla gtineyi gostererek) qu yone dofru. Ora-da da derin bi gukur kaz, elerinle. o gukura filedeki kabrnigindekileri boqalt. Tencereyi de, git bi baqka yerde derinleregdm. Kokten uzak bi yere. Tencere gomi.ildiikten sonra git ge-ne kcikiin bulundu[u yere; bi daha sula. Sonra Erkar 'suret'ini;iki parma[rnrn arasrnda, yaranln tizerine gelecek bigirnde tut.Tutkalh harnuru gomdtiftin yerde durarak dikenin sivri ucu-nu koke dokundur. Dcirt kez dolaq koktin gevresinde. Her do-ntiqte ayn yerde durup dikeni koke dokundur."

"Hangi yone dolru dcinmem gerekiyor kcikiin Eevresindedolaqrrken?"

"Ne yone istersen. Ama tutkalh hamuru ne yone gorndt-[iini"i, koktin gevresini hangi yonde dolandr[tm unutmamangerek. Her dontiqte dikenin ucuyla hafifEe dokunacaksrn ko-ke; son dontiqrindeyse iyice batrracaksrn derine. Ama dikkatet; diz Eokerek yap bunu ki elin titremesin. etinkti koktinigindeki noktayr degmemen gerekir. Bi bozarsan o noktayr,sonun geldi demektir. Kokten hayrr gelmez artrk."

"Kciktin gevresinde dolarurken bir qeyler soyrenecekmi?"

"Havlr, o iqi ben yapanm senin yerine."

27 Ocak I962, Cumartesi

Bu sabah don Juan'rn evine gittigimde, ti.itttirme harmanrnrnnasrl hazrlanaca[rnr gosterecelini soyledi. Tepelere dofruytirtidtik; epey gittikten sonra derin derelerden birine indik.Qevredeki bitkilerden apayrr renkteki uzun, ince bir fidanrnyarunda durdu. Qevredeki bitki cirttisti (chaparral) sanmslrenkteydi; oysa bu fidanrn parlak yeqil bir rengi vardr.

OGRETILER

"Bu ktigtik agaEgrlrn yapraklartnt, giEeklerini kopar," de-

di. "Bunlart toplamak igin en uygun zaman Btittin RuhlarYortu Gtintidtir (el dia de las animas)."

Qakrsrnr Erkardr ve ince bir dahn ucunu kesti. BaEka ben-

zer bir dal daha seEti; onun da ucunu kesti. Bu uglardan biravug dolusu toplayana dek bu iglemi stirdiirdii. Sonra yere

oturdu."Bak buraya," dedi "saplarla bikag yapra[rn oluqturdufu

gatallann tist bol{imlerini kestim. Gordtin mi.i? Hepsi aynr.

Her dahn ucundakt taze, kcirpe yapraklart kestim. $imdi gol-geli bi yer arayaltrm."

Yiirtidtik. Bir yerde, aradrllmtzt bulmuq gibi, durdu.Uzun bir sicim grkardr cebinden; iki fidanrn govdesiyle altdallannr bafladr. Qamaqrr ipi gibi gerilen sicimin tizerinekesmig oldu[u filizleri baq aqafr dizmeye baqladr. Diizenliarahklarla astyordu filizleri; yapraklarla saplann oluqturdufugatah ters gevirip sicimin iizerine koyarak... Upuzun bir yegil

athlar kervantnt andtnyordu gortinti.isti.

"Bu filizlerin golgede kurumasr gok cinemli," dedi. "Is-srz, ulaqtlmast zor bi yer olmah. Boylece, yapraklan korumuqoluruz. Onlart, kimsenin bulamayaca[r bi yerde kurumaya br-

rakmahdrr. Kuruduktan sonra bi araya konur ve iyice sarma-

lanlr."Filizleri sicimin tizerinden srytrtp Eahh[rn tizerine attr.

Demek ki bu iqin nasrl yaprlacalrnr gtistermek istemigti yal-nrzca.

Ytiriimeyi stirdtirdiik; don Juan iiE de[igik giEek kopardr.Bunlann da bilegime girdifini ve aynt anda toplanmasr gerek-

tigini soyledi. Yalnrz, gigekler ayrl ayrl kil kaplara konmalt ve

karanhkta kurutulmahymrq. Kaplann igindeki gigeklerin ktif-lenmemesi igin de {izerlerine kapaklar konulmahymrq. Yap-

raklarla Eigeklerin iqlev inin, ttitti,irme harmanrnl tatlandrrmakoldulunu da soyledi.

Dereden grkrp nehir yata[rna dofru ytirtidtik. Sonra baq-

ka uzun bir yoldan eve dondtik. Akqam geg vakit, odastnda

89

9l90 DoN JUAN'IN ocnBrir-gni

oturduk. Odasrna pek sokmazdr beni. Bilegimin son maddesiolan mantarlan anlatmaya baqladr.

"Bu harmanln en gtzlt yanr, mantarlardadrr," dedi. "Top-lanmasr en zor olan madde de bu mantarlardr. Bunlann ye-tiqtifi yere gitmek gok zaman alrr; tistelik tehlikelidir. Heleuygun ttirlerin segilmesi iqi daha da tehlikelidir. Bunlann bu-lundufu yerde iqe yaramaz bigok bagka ttir mantar vardr. Be-raber kurutursan, iyilerini de bozarLar. Mantarlan tanrman vehata yapmaman igin uzun stire ufira$man gerekir. OUtir man-tarlarr kullanrrsan, etkileri gok, ama gok kdtti olur. Senin iginde, pipon igin de kotti olur. Yanrhp da baqka mantarlarr ttitttir-dtigii igin hemen dtiqtip olen kimseler gormtiqi.imdiir.

"Mantarlar toplanrr toplanmaz sukaba[rndan bi kaba ko-nur. Bu yi.izden onlara gene bakrp aylrma olana[r yoktur. An-ladrn ya, sukaba[rnrn daracrk boynundan gegebilmeleri iginince ince krymak gerekir mantarlan cince."

"Ne kadar kalacak mantarlar sukaba[rnda?""Bi yrl. OUtir maddeler de iyice sanh durumda bi yrl bek-

letilir. Sonra, her birinden eqit cilgtilerde ahnarak ayrr ayrr do-vtiltir ipince bttoz haline gelene dek. Ktigtik mantarlar doviil-mek istemez. Zaten kendililinden tozarrclar. iri pargalan ez-mek yeterlidir. OUtir maddelerden birer cilgii ahnrr, dcirt olgtimantar tozuyla kanqtrrrlrr. Benimki gibi bi keseye konur."Gobe[inin altrnda, boynuna asrh duran, ktigtik kesesini gds-terdi.

"Sonra btittin bu qeyler gene toplarur, kurutulmaya brra-krlrr; ondan sonra ilk topladr[rn kanqrmr igmeye baglayabilir-sin. Ornefin, sen ancak gelecek yrl ttittiirmeye baqlayabile-ceksin. Obtir yrl, duman tamamryla senin olacak, gtinkti ken-din toplamrq olacaksrn onlan. Pipoyu ilk tiitttirtiqtinde, benyakacalrm onu. Pipodaki kanqrmrn hepsini igince, bekleye-ceksin. Duman kendisini gosterecek. Duyumsayacaksm onu.O zaman bi bagrna brrakacafrm seni; ne gormek istersen go-receksin. inan ki eqi yok bi dosttur bu. Ne var ki, onu arayankimsenin saflam bi niyeti ve istenci olmahdrr. Onlara

ocnsriLER

gereksinmesi vardtr; z\ra geri donmeye niyet etmen ve

istengliolmangerekir,yoksa,geriyedotremez"sinbidaha.BirJ" qu var: Bu fimrenin, dumanrn ona.gosterdiklerini gok iyi

anlmsamak istemesi, unutmamaya qahqmasr gerekir' Yoksa'

akhnda kalanlar, bi sisten ibaret kaltr'"

8 Nisan 1962, Cuntartesi

Gori.iqmelerimiz strastnda don Juan tutarlt bir bigimde-"bilgi

adamr,, stizciiklerini kullanlyor ya da bu kavrama gonderme-

leryapryordu.AmabununlangdemekistedifinihigaErkla-mamtqtt. Bunu, ona sordum'

..Bilgiadamt,dfreniminzorluklarlnakatlanmayrgozeal-

mrq bi kimsedir,'; diy. yanrtladr. "Acele etmeden, bocalama-

dan, erk ve blgi gizierinin soktilmesi, gdziilmesi yolu'da gi-

debilece[i son aqamaya varml; olan bi kiqidir'"

"Her isteyen bilgi adamt olabilir mi?"

"Haylr, herkes olamaz'"

"Bilgi adamt olmak igin insan ne

"Dort dofal di.iqmanrna meYdan

dir."..odortdtiqmanrnlyenenbirkimse,bilgiadamtolur

mu?"..Evet. Anca, dort di'iqmanlnrn her birini yenebilen adama

bilgi adamt denir."..Budiiqmanlartyenenherkesbilgiadamtolurmu?

"Hepsini yenen herkes bilgi adamt olur'",,Bu dtigmanlarla sava$lma gegmeden once yaprlmasl ge-

reken baqka qeYler Yok mudur?"

"Yoktur. Her isteyen, bilgi adamr olmayr deneyebilir;

ama gok a^ ger1ekten baqartr bu iqi-doEal bi gey bu' Bilgi

adamr olma yolilnda kargrlaqrlan dtiqmanlar gergekten kor-

Lung qeylerdir; goEu insan yenik dtiqer onlara"'

yapmahdtr iiYleYse?"

okuyup onlart Yenmeli-

-

,-

92 DON JUAN'IN OGRETILERI

"Nasrl dtigmanlar bunlar, don Juan?"

Di.iqmanlar konusunda konuqmak istemedi. Bu konuyuanlamam igin daha gok zaman oldulunu sciyledi. Lafi degiq-tirmemek amacryla, benim bir bilgi adamr olup olamayaca[r-mr sordum. Bunu kimsenin kestiremeyecelini bildirdi. Ama,bir bilgi adamr olup olamayaca[rrnr gcisteren herhangi biripucu bulunup bulunmadrfrnr rsrarla sorunca, bunun, o dcirtdtiqmanla sava$lmlmln sonucuna balh oldulunu-onlan ye-nebiliyor muyum yoksa onlara yeniliyor muyum-ama o sa-va$lmln sonucunu qimdiden bilmesinin olanaksrzh[rnr belirt-ti.

Savaqrmln sonucunu gorebilmek igin btiyti yapmak ya dafala bakmak mi.imktin mtidtir, diye sordum. Hig kimsenin, nearag kullanrrsa kuliansrn, bu savaglmrn sonucunu onceden bi-lemeyecefini kesin bir dille anlattr. Neden olarak da bilgiadamhfrnrn gegici bir qey oluqunu gosterdi. Bu noktayr aErk-lamasrnr istedi[imde, yanrtr qoyle oldu:

"Bilgi adamr olmak stirekli defildir ki! Bi insan tam ola-rak bilgi adamr olamaz zaten. Ancak gok krsa bi an igin olu-nuverir bilgi adamr, dort dtiqmanr yendikten sonra."

"Sciylesene, don Juan, nasrl diiqmanlar bunlar?"Yanrt vermedi. Gene tisteledim; ama konuyu de[iqtirdi

ve bagka bir geyler anlatmaya baqladr.

I5 Nisan 1962, Pazar

Gitmeye hazrrlaruyorken, birden bilgi adammrn diigmanlannrgene sormak geldi igimden. Uzun si.ire uzakta kalacafrmr,soyleyeceklerini yazarsam bu konularr di.iqtinme firsatmr bu-labilecefimi falan anlatarak onu kandrrmaya gahqtrm.

Bir siire, ikircikli, bekledi; sonra konuqmaya baqladr:

"Bi insan olrenmeye baqlaylnca, amaglannrn neler oldu-

funu kesin olarak bilmez. Baqka bi niyeti vardrr, amaglan be-

ocnr,rLg,n e3

lirgin de[ildir. Higbi zaman gerEekle$"m:{?cek odtiller um-

maktadrr. Qtinkti ti gr"rr-"ninloituklannt bilmiyordur heni1z'

,,Yavaq yavaq ofrenmeye baqlar-onceleri,azat azat' son-

ra da biiyiik p"rg.l^r halinie. Qot gegm"g".n dtiqiinceleri 9a-

il;. OE;."aisi i.j, u-ouEu., otiqt"oigi siqi grkmamtqtrr' Bu

durum, onu korkuiur. ogrenim, hig d" beklendifi gibi olrna-

;;;;.'Ogt.ni*in her adrrnr yepyeni gorevler.yi'ikler insana;

tiginin klrkularl aclmastt.u -Uiiit

irler, baq kaldtrtrlar' Bi sa-

vaq alantna doner Yaqaml'

"iqte, dofal diiqmanlarrn birincisiyle boyle karqrlaqrlrr:

korkuyla!Yenmesigtig,hain,korkunEbidi.i-qmandtrkolku.Btittin yol boyun.u iuklanlr, umrnadrlrn yerlerde sinsi sinsi

bekler seni. E[er, onu kargrnda gtirdii[tin Zaman, kaqmaya

baqlarsan, unuiartrk bilgiye falan ulaqmayt'"

"KorkuP kagan kimsel'e ne olur?"..Biqeyolmaz.Amaofrenemezbtdaira.Korkusunugo.

fi.islemesi, korkusuna karqin dfrenme yolunda bi adrm daha

ilerlemey r gozi almasr geretir. Bi adrm daha, bi adrm daha.

Korkuyla dolma1... nvJt Ama, korksa da ilerlemeyi stirdiir-

meli, durmamah. Bu iqin yontemi boyledir! Bu birinci dtiq-

*unrn pes edece[i bi ln getecektir. Adama gi.iven duygusu

gelir. Niyeti daha"da giiglJnir' Ofrenmeyi oyle korkutucu bi

qey gibi gdrmez artrk'o.BusevinEliangelince,birincidofaldtiqmanrnryendi[i-

ni gok iYi bilir insan."

'oHemen mi olur bu, don Juan' yoksa azar azar ml?"

,,AZarazarolur'amakorkusununkaybolmastEabucak

olur. Birdenbire olur.""Ama yeni bir qeyler gelirse baqma' gene korkmaz ml

adam?"..Haytr.Korkusunubikezyitirmeyegbrsijninsan,arttk

yaqamrnda korku nedir bilmez. (orkunun yerini zihin berrak-

i,ti *rr_t ortuyu silen bi 1i-hin

benakh[r. Artrk, o kimse ne

istedifini UliyoiJut; o isteklerini nastl doyuracafrnr da bili-

yorarri. yeni 6gr"ni*lert kazanmak igin adrmlarmr nastl at-

e4 DoN JUAN'IN ocnprilnni

Tasr gerektiginl qeler; her qey apagrk grkmrqrrr ortaya. Artrkhigbi qey sakh defildir bu adamdan.

- ]

"Bu da ikinci di.iqmanrn karqrsrna grkarrr onu: berrakhk!ulagrlmasr o denli zor olan zihin uenattrgr korkuyu kovar,ama kcir eder insanr aynL zamanda.

"insanrn kendisinden kuqku duymamaslna yol agar; is-tedili qeyi yapabilecefi inancrnr verir ona. Qtinlu o tiqi ur-trk her qeyi apagrk gbrebilmektedir. Berrakh[rn ytireklen-dirdigi kiqi, bi riirhi dunnak bilmez. Ama buyiil biirata yap_maktadrr. Bu iqin bi eksik yanr vardrr. Aclam kenclisinl busozde erke brrakrrsa, ikinci cltiqmanrna boyun e[mig sayrlrr"ve ci[renme diye bi qey karmaz. Sabrrh ormasr g.r.k.n-y.r-de aceleci olacak ya da acele edilmesi gereken yerde sabrr-h olmayr segec.ektir. Taman gelecek, urtl yeni bi qey ci[ren-me yetisini yitirecektir."

"Bu ttir bir yenilgiye u[rayan kimseye ne olur, don Juan?6ttir mti?"

"Hayff, rihnez. ikinci d{iqmanr, bu adamrn bi bilgi adamrolma gabasrnr krjsteklemiqtir; artrk bu adam, bilgi alamr ol_

Tuyl istemek yerine, devingen, krvrak bi savaqE, olrnuy, yeg_leyebilir. Ya da soyta' olmayr. Ne var ti, teniirin" p.L pi_hahya mal olan o berrakhk higbi vakit kara'hla u. fo.tryudoniiqmeyecektir. yaqamr boyunca her geyi agrkEa gorecektir;ama yeni bi qey cifrenemeyecektir, o[renme drte-igek'reye-cektir."

"Ama, ye'ilmemek igin yapabilecefi bir gey yok mu-dur?"

"Korkuyu nasrl a$mlqsa yine ciyre yapmahdrr; berrakh$ameydan okumahdrr. Elde ettigi berakli[,, ,intinti daha iyi g'o_rtip yeni adrmlannr ona gcire atmak igin kullanmahdir. -En

onemlisi de, berrakhlrnrn, bi yanhghk io'ucu ortaya grktrlr-nr dtiqtinmelidir. ve ciyle bi an geiecektir ki bu uenaHr[in,gcizleri ontindeki bi nokfadan baqka bi qey olmach[rn, anl{,a_caktrr" Bciylece ikinci diiqmanrnr da yenmiq olacaktrr; uit,khiEbi qeyin ona zarar veremeyecefi bi yere uiaqacaktrr. Bu, bi

OGRETILER

hata olmayacaktrr. Bu, gergek bi erk olacaktrr.

'oBu yere ulaqrnca, ardrndan koqtufu erke sonunda kavuq-tufunu bilecektir. Ne isterse yapff artrk bu erkle. Dostu, onunbuyrufundadrr artrk. Ne isterse, yasa odur. Qevresinde nevarsa gormektedir. Ne var ki, tigi.incti dtiqman dikiliverir kar-qrsrna: erk!

"Di.igmanlarrn en gtigltistidtir erk. En do[al gey, ona bo-yun epmektir. Oyle yE, o kimsenin buyru[unda delil midirerk!? Buyurur; kimi sakrncalan goze ala aIa kendi yasalartntkendi yapar. Qi.inkii buyruk ondadrr.

'oBu durumdaki birisi yaklaqmakta olan tigtincti diigma-nrn pek farkrna varmaz. Bi bakmrqsrn, birdenbire, haberi bileolmadan yitirivermiq savaqrmr. Diiqmanl, onu, ktytct, tutarstzbi adam haline getirivermi$..."

"Erkini yitirir mi?""Hayrr, berrakh[rnr da erkini de higbi vakit yrtirmez.""Bilgi adamrndan farkr nedir, oyleyse?"

"Kendi erkine yenilen bi kimse, onu dolru dtirtist yon-lendiremeden oliir gider. Yazgrsrnrn tisttine yiik gibi binererki. Boyle birisi kendini yonetemez ve bilmez erkini ne za-man ya da nasrl kullanmasr gerekti[ini."

"Bu diiqmanlardan birine yenilirsen, bu kesin bir yenilgimi demektir?"

"Evet, kesin yenilgi olur bu. Bu dtiqmanlardan biri adamryenmeyegcirstin, artrk yapacak bi qey kalmaz."

"Ome[in, erke yenilen bi adam yanhqrnr gorerek durumudiizeltebilir mi?"

"Di.izeltemez. Bi yenilmeyegorstin, iqi bitmiqtir artrk.""Ya gegiciyse erke aldanmasl; ya erki teperse zalnanln-

da?"

"Savaqrm stiri.iyor sayrlrr o halde. Hala bilgi adamt olma-ya gahqryor demektir bu. Artrk hig cabalamtyorsa, kendinikoyuverirse yenilmiq olur bu kimse ancak."

"Ama don Juan, bir insan yrllarca korkuya yenik diiqebi-

95

96 DON JUAN'IN OGRETILERI

lir ve sonunda korkusunu yenebilir.""Haylr, dolru defildir bu. Korkuya kaprlrrsan, korkuyu

yenemezsin; giinki.i olrenmekten tirktiyorsundur, ofrenmekigin gaba gostermiyorsundur. Ama korkusunun iEinde yrllarboyunca siirdi.irtirse olrenme gabasrnr, ola ki korkusunu ye-nebilir. Qi.inkii kendini korkuya biittintiyle brrakmamrqtrr."

"Ugiinci.i di.igrnanr nasrl yeneriz, don Juan?""Ona karqr Erkarak. Bile bile... Kendimizin gibi gortinen

erkin, gergekten kendimizin olmadr[rnr kavrayarak... Btittinofrendiklerimizi dikkatle ve inanEla kullanarak, stirekli ola-rak srnrrlartmrzt zorlamayarak... Kendimizi denetleme duru-munda, berakh[rn ve erkin hatalardan da k6tti oldulunu gci-rebilirsek, her qeyi denetimimiz altrnda bulundurdu[umuz binoktaya eriqebiliriz. iqte o noktada erkimizi nasrl ve ne zamankulanabilece[imi zi bil\riz. Ugtincti diiqmanr boylece yenmigoluruz.

"Bu da insanr ci[renim yolculu[unun sonuna getirir. Bide ne gcirtirstin! Sonuncu di.iqman karqrna dikilmiq durmakta-drr: yaqhhk! Dtiqmanlann en acrmasrzrdrr bu. Higbt zamanbiittintiyle yenemeyece$imrz br dtigman... Stirekli olarak sa-vaqrp uzak tutmaya gahqmaktan baqka yaprlacak bi gey yok-tur.

"igte bu donemde insan higbi qeyden korkmaz; zihni ber-raktrr, sabrrsrz de[ildir-btittin erkleri denetimi altrndadrr. Nevar ki, bu dcinem ayru zamanda boyun elmeyen bi dinlenmearzusunun ortaya grktr[r bi donemdir. Bi yere uzanmak, unut-mak istefine brrahrsa kendini; yorulur yorulmaz stirdi.irdi.i[tigabayr brrakrrsa, son raundu kaybetmiq olur. Titrek, yagh biyaratrk haline sokuverir onu dtiqmanr. Qekilme arzusu, ttimberrakh[rnr, erkini ve bilgisini bastrrrr.

"Ama insan silkinir de yorgunlulundan srynlrr, yazglsl-run gerektirdigi yagaml siirdiirtirse, bu son yenilmez dtiqma-nryla savaqrmda bir an dahi olsa baqarrh olursa, iqte o zamanbilgi adamr olmuq demektir. Benakh[rn, erkin ve bilgininegemen oldulu bu an, yeterlidir onun igin."

4

Don Juan, Mescalito'nun soziinti etmezdi pek. Ne vakit bu

soruya iliqkin sorular sorsam, hig yanrt velrnez, ama Mesca-

lito';un nitelifini sezdirmeye yeterli bir qeyler soylerdi. in-sanbigimsel (antropomorfik) bir havast olurdu hep aqrlamaya

gahqtrfr bu nitelilin. Kullandrlr sozctikler, dilbilgisi kuralla-nna gore Mescalito'nun erkek cinsten oldulunu belirtmek-teydi. Bu bir yana, onun hep bir koruyucu ve bir olretici ola-

rak nitelendirilmesinden de bu sonug grkryordu. Ne vakit bu

konu agtlsa, don Juan bu cizellikleri de[iqik bigimlerde yine-ler dururdu.

24 Aralft I96I , Pazar

"$eytan otu kimseyi korumaz. Yalntzca erk verir o. Oysa

Mescalito, bi bebek denli yumugaktrr."

DoN JUAN'IN ocnBrit-eni

"Ama Mescalito'nun kimi zaman korkung olabilece$inisoylemigtin."

"Elbette korkungtur, ama onu tanrrsan ne kadar yumuqak

ve sevecen oldulunu anlarsln."

"Nasrl gosterir sevecenli[ini?""Koruyarak, bfireterek...""Nasrl korur?""Onu yarundan hig ayrrm azsan, o da senin baqrna kotti

qeyler gelmesini onler. ""Nasrl aylrmazsan yanlndan?"

"Ktigtik bi keseye koyarstn, sicimle koltuk altma ya da

boynuna asarsrn."o'Sen taqryor musun onu?""Hayrr, Ei.inkti bi dostum var benim. Ama baqkalart taqr-

lar.""Ne ofretir?""Uygun bi yagam stirdtirmeyi ci[retir insana."

"Nastl ofiretir?""Her qeyi gosterir, neyin ne oldufunu soyler (enzetta las

cosas y te dice lo que son).""Nastl yani?""Bi gtin gelir, kendin bulgularsln."

30 Ocak 1962, Salt

"Mescalito gotiirtince insanr, neler goriirsiin, don Juan?"

"Bciyle qeyler ulu orta konuqulmaz.Br qey soyleyemem."

"sdylersen kotti bir qey falan mt olur?"

"Mescalito bi koruyucudur; yumuqak' sevecen bi ko-

ruyucu. Ama, bu onunla dalga gegebilecefin anlamma gel-

mez. Sevecen bi koruyucudur, ama sevmediklerine kargr deh-

qet kesilir."

OGRETILER

"Dalga gegesim yok, don Juan. Mescalito'nun baqka in-sanlara neler gosterdifini, onlara neler yaptrrdrftnt merakediyorum yalntzca. Bana gosterdiklerini sana anlatmrqttm, bi-liyorsun?"

"Senin durumun farkh; belki de onu iyi tanimtyorsun da

ondan. Qocu[a ytirtimesi ofretildifi gibi sana da onu oyle ta-rutmak gerekecek."

"Ne kadar stirer bunu cilrenmem?""Onu taruyana dek herhalde."

"Sonra?""Sonra, kendilifiinden anlarstn. O zaman bana soru sor-

mana falan gerek kalmayacak.""Nereye gotiirtir insanr Mescalito, don Juan? Bir bunu

sciylesen olmaz mr?"

'oKonuqulmaz bciyle qeyler. ""insanlan gcittirdii[ii baqka bir dtinya ml var? Bunu lne-

rak ediyorum da.""Evet, var baqka bi dtinya.""Cennet mi?" (ispanyolca cennet sozci.i[O cielodrtr; ama

"gdk" anlamrna da gelir.)"Gciklere (cielo) grkartrr seni."o'Yani Tann'nrn bulundufu cennete mi (cielo) gcittirtir?""Aptal mlsrn, nesin! Ne bileyim Tanrt'nln nerede oldu-

!unu! ""Mescalito Tann mrdrr?.. Tek Tann o mudur? Yoksa tan-

rrlardan biri midir?""Yalnrzca bi koruyucu, bi ofreticidir. Bi erktir o.""igimizdeki bir erk mi yani?"

"Hayrr. Bizimle hiEbi iliqkisi yoktur Mescalito'nun. Bi-zim drqrmtzdadn."

"Oyleyse Mescalito igen herkes onu aynl bigimde algr-lar."

"Hayrr. Hig de oyle defil. Herkese aynr etkiyr yapmaz."

9998

IOO DON JUAN'II{ OGRETILERI

I2 Nisan 1962, PerSembe

ooBiraz daha anlafir mlsrn Mescalito'yu, don Juan?""Anlatacak bi gey yok.""Onunla gene buluqasrya kadar o$renmem gereken bir

qeyler vardr herhalde. ""Hayrr. Belki de cifirenrnen gereken bi qey yoktur. De-

miqtim ya! Herkese baqka baqka etkileri vardrr onun.""Evet, ama gene de baqkalarr nasrl algrhyor onu, bilmek

istiyorum. ""Ondan soz agmaktan hoglananlarm diiqtinceleri bi defer

taqrmaz ki! Goreceksin. Bi yere kadar bu konuda konuqacak-srn belki; ama sonra brrakacaksrn ondan soz etmeyi."

"Senin ilk deneyimlerin nasrl olmuqtu, anlatrr mrsln?""Ne diye?""Ben de Mescalito'ya nasrl davranrlacafirnr ofrenmig

olurdum""'oBenim bildifimden fazlaslnr biliyorsun sen $u anda"

Oynadrn yahu sen onunla! Bi gtin koruyucunun sana ne kadariyi davrandrfirnr anlayacaksrn. O ilk defasrnda sana pek gokqeyler soylemigtir, ama sen safrr ve kormi.iqsiin o zaman."

l4 Nisan 1962, Cumartesi

"Mescalito kendini gosterdifinde herhangi bir kfila girermi?"

"Evet, her krh$a girer.""En gok hangi krh[a girer?""En gok girdifii krhk diye bi qey yoktur.""Yani, don Juan, onu iyi tanryanlarrn kargrsma bile her-

hangi bir krhkla mr grkar?""Hayrr. Onu biraz tanryanlarrn karqrsrna herhangi bi bi-

OGRETILER

gimde Erkar; ama onu iyi tanryanlara, de$iqmez bigimde 96-rtini.ir."

"Nasrl defiqmez bigimde?""Onlara bazen, bizler gibi, bi adam olarak ya da bi rqrk

olarak gortini.ir.""Mescalito'nun, kendini tanryanlara karqr, si.irekli bigi-

mini de[iqtirdili olur mu?""Deligtirmez sanlnm."

6 Temmuz 1962, Cuma

23 Haziran Cumartesi gtinti olleden sonra don Juan'la biryolculu$a grktrk. Chihuahua eyaletinde honguitos (mantarlar)arcyacallmLzt soylemiqti. Uzun, zorlu bir yolculuk olacak-mrg. Do!ru grktr dedi$i. Yirmi yedi Haziran Qarqamba giini.isaat onda Kuzey Chihuahua'daki ktigtik bir madencilik kasa-basma vardrk. Kasabanrn drgrnda arabamr park etti[im yer-den, don Juan'rn arkadaqlan olan bir Tarahumara Krzrlderili-si ile karrsrnrn evine ytirtiyerek gittik. Orada uyuduk.

Ertesi sabah, saat beq srralannda, adam btzi uyandrrdr.Yulaf lapasryla fasulye getirdi. tsiz yerken, o da don Juan'lakonuquyordu; ama yolculu[umuzdan hig soz etmediler.

Kahvaltrdan sonra adam matarama su doldurdu, srrt gan-tama ekmek koydu. Don Juan mataramr bana uzattr, srt gan-tasrnr omzuna gegirdi, yardrmlarr iEin adama teqekktir edipbana dcindti ve, "Artlk gidelim," dedi.

Toprak yolda bir buguk kilometre kadar ytirtidiik. Oradantarlalara girip iki saat daha gittik; kasabanln gtineyindeki te-pelerin etefiine ulaqtrk. Gtiney do[rultusunda clik olmayan biryamaca trmanmaya bagladrk. Yamag diklegince don Juanyon defigtirdi ve derin bir vadiden doluya dofru ytirtidtik.Ileri yagrna karqm don Juan'm ciyle akrl almazbir hwla gidi-qi vardr ki, rifle oldufunda tamamen bitkin durumdaydrm!Oturup ekmek gantasmr agtrk.

101

IO2 DON JUAN'IN OGRETILERI

"Sen ye hepsini istersen," dedi don Juan.

"Ya sen?"

"Ben acrkmadrm. Sen qimdi ye, sonra bunlar gerekmeye-cek zaten."

Qok yorgundum, gok da agttm. Onerisini kabul edip ye-meye koyuldum. Yolculufumuzun amaclnt sormanrn zamant'drr, diye gegirip, sakin sakin sordum: "Burada Eok kalacakmtyl^z acaba?"

"Biraz Mescalito toplayaca!.tz. Yartna kadar burada kala-ca!.t2."

"Mescalito nerede?"

"Ttim Eevremizde."Her yarumrz birgok tiirde kakt{isle doluydu, ama peyote

falan gormtiyordum aralannda.

Gene yola koyulduk ve saat tigte yanlannda sarp tepelerbulunan uzun, dar bir vadiye geldik. Peyote bulacafrmtzt dti-q{indtikge yabanst bir goqku kaphyordu igimi. qiinkti onlartdolal ortamlarmda hig gormemiqtim. Vadiye girdik, ytiz ellimetre kadar ytiriidtik; birden tig tane peyote mantart goriiver-dim karqrmda. Tam oniimde, gegiqin solunda, yerde dort beq

santim arahklarla bir arada duruyorlardt. Yuvarlak, etli, yeqilgiillere benziyorlardr. Mantarlara do$ru sefirterek don Juan'agoster{im onlan.

Beni iEitrnezlikten gelerek bile bile baqrnr ote yana gevir-di, yiirtimesini stirdtirdii. Yanhq bir qey yaptrfirmt anlamtqttm.OgteOen sonra hig konuqmadan ytirtidi.ik. Kiigiik, keskin ka-yalarla kaph vadi tabanmda yavag yava$ ilerliyorduk, Kak-tiislerin arasrndan gegiyor, siir{i stirti kertenkeleleri, yer yer de

tek baqrna dolaqan bir kugu iirktittiyorduk. Y{izlerce peyote-nin yarundan gegiyor, ama higbir qey diyemiyordum.

Saat altrda vadinin sonunu belirleyen dallann dibine gel-dik. Dtiz bir kayahfa trrmandrk. Don Juan gantasmt yere attpoturdu.

Gene acrkmrqtlm; ama yiyecek bir qey kalmamtqtr. Mes-calito'lan toplayrp kasabaya gidelim diyecek oldum. Tedirgin

OCNBTiLER

olmuqgasrna dilini grklattr. Geceyi orada geqirecefimizi soy-

ledi.Sessizce oturduk. Solda bir kaya ytikseliyordu duvar gi-

bi. Sa[da da heniiz gegti$imrzvadt uyaruyordu. BaktLm, zan'

nettilimden daha genlq ve engebeli goziiktti vadi bana. Otur-

du[um yerden bakrltnca, ktigtik tepeciklerle, tiimseklerle do-

lu oldufu gori.ili.iyordu.

Don Juan vadiyi gostererek, "Yann geri donece$r2," de-

di ytiziime bakmadan. Geri donerken ve tarlayr gegerken top-

layacaprz onu. Yani, yolumuza grkarsa kopataca$n. E[er is-

terse, o bulur b\2i."Don Juan srrtrnr tag duvara yasladt, sanki orada benden

baqka biri varml$casma baqr obiir yana dontik, konugmastnt

stiiOtirdti. "Bi de qu var; yalntzben koparacafrm onu. Belki

de torbayl sen taqtrstn, onden gidersin. Bilmiyorum henliz'

Ne var ki, yarm da bugiin yaptrfrn gibi parmafrnla gosterme

onu!""Uzgtintim, don Juan."

'oOnemi yok. BilmiYordun." t

"Mescalito'ya iliqkin btittin bu qeyleri velinimetin mi o[-retti sana?"

,,Hayrr! Kimse ofretmiq de[il. Koruyucunun kendi o!-retti bana bunlart."

"O halde, Mescalito'yla bir insan gibi konuqulur?"

"Oyle bi qey yok.""Nastl ofiretir oYleYse?"

Bir stire sessiz durdu.,,onunla oynadrfirn zamanl anlmslyor musun? Ne dedifi-

ni anlamrqttn o zaman, di mi?""Dofru!",'igte boyle ofretir. O zaman onu tantmtyordun, ama bi-

raz dikkat etseydin, seninle konuqacaktt."

"Ne vakit?""Onu ilk gordtiltin vakit."

103

104 DON JUAN'IN OGRETILERI

Sorularrmrn onu iyice tedirgin ettifii belliydi. Bi.ittin busorularr sormam gerekti[ini, gtinkii ilgili her qeyi o$renmekistedi[imi soyledim.

"Bena de[il!" diye yan yan bakarak gtiltimsedi. *ona

sor! Bi daha gord{i$tinde, sor sorabildi[ince.""Demek ki Mescalito'yla bir insanmrg gibi konuSabi-

lir..."Sozilmti bitirmeden yarumdan uzaklaqtr; matarasrnr ahp

ka1,n61un aqafirya indi. Kayanrn ardmda kayboldu. Tek baqrmaorada kalmak istemedim. Beni gafrrmamrgtr ama, gene deonu izledim. iti yi.iz metre kadar ytirtidtik; ktigtik bir dereyevardrk. Don Juan ellerini yrkadr ve matarasrnr doldurdu. Su-yu afizrnda galkahyor, ama igmiyordu. Avucurnabiraz su ahpigmeye baqladrm. Don Juan beni engelledi ve igmemin gerek-siz oldufunu sciyledi.

Matarayr bana rrerdi. Kayamrza do$ru ytiriidtik. Kayayavardrfrnnzda gene oturup srfirmrzr duvara dayadrk. Ontimi.iz-de vadi uzanryordu. Ateq yakabilir mryiz, diye sordum. O ge-ce Mescalito'nun konu$u oldufiumuzu, onun bizi rLrk tutaca-

fimr sdyledi.Hava iyice kararmrqtr. Don Juan gantasmdan iki ince pa-

muklu battaniye grkardr, birini kucafrm a ati;^. Obtiri.inii omuz-lanna atarak ba[daq kurdu. Altrmrzda, vadi kapkaraydr; vadi-nin uzaktaki kryr gizgileri akqam pusunda dafrhyordu.

Don Juan ytiztinii peyote tarlasrna gevirmiq, hareketsizduruyordu. Siirekli bir yel esmekteydi ytiziirne.

"Alacakaranhk, iki dtinya arasrndaki yarrktrr," dedi yu-muqak bir sesle ve bana donmeden.

Ne demek istedifini sormadrm. Gozerim yorulmuqtu.Birden btiytik bir sevingle kabardr iEim; tuhaf, dayanrlmazbnaflama isteliyle doldum!

Ytiztikoyun uzandrm; altrmdaki kaya sertti, rahat edemi-yordum. Srk srk doni.ip durumumu deliqtiriyordum. Sonundakalktrm ve ba[daq kurdum. Battaniyeyi srrtrma ortttim. Hay-retle bu duruqun gok daha rahat oldulunu gordiim. Uyumu-

OcnnriLER

qum.

Uyandrfrmda don Juan'rn bana bir qeyler soyledifiniiqittim. Hava karanhktt. Onu segemiyordum. Ne dedifini an-

lamryordum. o, kayadan inmeye baqlayrnca, ben de ardrndan

gittim. Onu bilmem ama, ben dikkatlice ytirtiyordum. Her yer

karanhktr. Kaya duvann dibinde durduk" Don Juan oturdu ve

benim de soluna oturmamr soyledi. Gomlefini agrp bir kese

grkardr; agarak cintinde yere koydu. Kesenin iginde birkag ta-

ne kurutulmuq peyote vardt.

Uzun bir sessizlikten sonra bir parga ahp safi elinde tut-

tu. Baqparmalryla iqaret parmafir arastnda ovalayarak bir ttir-kti soylerneye baqladr. Birden, kulaklarrmt ttrmalayan bir 9r[-hk attr:

"Ahiiii!"Garip, beklenmedik bir qeydi bu. Korkmugturn. Karan-

lrkta, peyote pargasmt a$zna yerleqtirip gifnemeye baqladr-

frnr hayal meyal gorebildim. Bir an sonra keseyi ahp bana

do!ru eEildi; keseyi almamr, bir mescalito segrnemi, keseyi

gene ontimtize btrakmaml, sonra da onun yaptrklartntn ttpkt-

slnl yapmalnr fisrldadr.

Bir peyote alchm ve onun gibi ovalamaya baqladrm. O'bir yandan bir cine bir arkaya sallanryor, bir yandan da ti.irki.i-

stini.i Ea[rrryordu. Birkag kez mantart aLztma koyn-laya gahq-

trm ama aflayacafrmdan gekiniyordum. Sonra bir dtiqteymi$

gibi inantlmaz bir grfihk koptu ba[rrmdan: ahiii! Bir an iqin

bir baqkaslylm sandtm. Gene karnrmda sinirsel bir sarsmttntn

etkisini duydum. Arkaya. dofiru diiqtiyordum. Baythyordum.Peyoteyi a|ztmakoydum ve gifnedim. Bir stire sonra don Ju-

an keseden bir parga daha aldr. Krsa bir ttirkti gafirrdrktan son-

ra onu a$zna koydufiunu gordtim, ve rahatladrm. Keseyi ba-

na uzattt, iginden bir parga ahp gene ontimtize brrakttm. Be$

altr kez yinelemiqtik bu iqlemi. Susadr[rmr farkettim. Su i9-

mek igin matarayt aldrm. Ama, don Juan yalnrzca a{nn'n gal-

kalamamt, igersem kusacafrmr sciyledi.

Afzrmr birkag kez galkaladrm. Bir an geldi, suyu igmek

105

r06 DON JUAN'IN OcnErir-Bni

iste$i yenmesi giig bir cizleme dcintiqtti. ve bir yudum kadaryuttum. Yutar yutmaz da karnrmda yo[un bir sancr baqladr.ilk peyote deneyimimdeki gibi ruyun a$nmdan aprisrucakendili[inden dciktilecelini sanryordum. Ama ciyle olmadrfr-nr gortince, qagtrm. Sadece ola[an bir kusma hissi duymuq-tum. $tiktir, gok stirmedi bu.

Don Juan bir peyote daha ahp keseyi bana :uzatn On dortpeyote pargasl gilneyene dek stirmtigtti bu harekettmtz. Artrksusuzluk, i.igtime, rahatsrzhk falan duymuyordum. Bunlannyerine yepyeni bir rhkhk ve cogkunluk duymaktaydrm. Apn-mr tazelemek igin matarayr aldrm, ama boqtu.

"Dereye gidelim mi, don Juan?"Sesimin trnrsr aflztmdan drqan grkmadr; gitti, damalrma

garptr. sonra geri zrplayrp bog azrma kagfi, oralarda bir ileribir geri yankrlandr. Yumuqak, garklmsl bir yankrydr bu. Bo-lanmda kanat gryprp duruyordu. Her dokunuqunda sanki be-ni okguyordu. Yankrrun bir oraya bir buraya yaptr$r devinimi,yitip gidene dek izledim.

Sorumu yineledim. Bir taq mezann iginden sesleniyor-mu$um gibi oluyordu.

Don Juan yanrt vermedi. Kalktrm, dereye dogru dcindtim.Gelecek mi diye ona baktrm. Ama, o, dikkatlice bir gey din-ler gibiydi.

Eliyle sert bir hareket yaparak susmaml istedi."igre Abuhtol (?) geldi!" dedi.Bu sozci.ilti hiE iqitmemiqtim daha cince. Bunun ne de-

mek oldulunu sormak tizereydim ki birden kulaklanmrn igin-de bir vmlama duydum. ses, gittikge yiikseldi ve dev bireqekansrnrn vrzrltlsrna ddntiqtii. Birkag saniye stirdtikten son-ra, gittikge azalarak kayboldu. Gtirtilti.intin qiddeti, yolunlulukorkutmugtu beni. Tir tir titriyordum; ayakta durmam zorlaq-mrqtr. Ama her geyi rahatga diigiinebiliyordum. Birkag dakikacince bastrrmrg olan uykum, birdenbire yok olmugtu. Dingin-leqmigtim; zihnim agrlmrgtr. Bu gi.irtiltti bana, bir bilimkurgufilmindeki atomik radyasyon bcilgesinden kagrp gelen dev bir

OCNBTiLER

annln kanatlarrnr titreqtirmesini anrmsatmrqtr. Gtilmeye baq-

ladrm. Don Juan'tn gene gevqeyerek yere gokti.i[tinti gordtim.

Birdenbire o dev arlrun imgesi gene geldi akhma. Olafan dti-

qtincelerimden gok daha gergekti bu. Ola[aniistii berrakhkta-

t i uit gergeve iginde durmaktaydr. Baqka higbir $ey kalma-

mrqtuihni*d". Daha cinceki yagamrmda higbir qeyi bu agrk-

hkia gormtiq defildim. Bu da aynca korkutmaya baqlamtqtt

beni.Terliyordum. Korktufumu sciylemek igin don Juan'a

dofiru egitOim. Ytiziiyle yi.iziim arasmda beg on santim kadar

uuidt. Bunu bakryordu; gozleri trpkr an gozleriydi. Yuvarlak

camlara benziyordu-koyu renkli ve rgrkh... Dudaklarrnt dtga

do[ru uzatmrg, tuhaf sesler grkarryordu: "Pe-tu-pe-tu-pe-tu."

Geiiye srEradim; az kalsrn duvara garpacaktrm. O srada duy-

<lufum diyanrlmaz korku hig bitmeiecekmiq gibi geliyordu.

Sofut solufaydrm, inliyordum. Terler derimin tizerinde do-

nup kahyoiAu-Uuz kesilmiqtim. Sonra don Juan'tn sesini

iqittim: "Kalk! Yiirti btrazl Kalk!"Deminki imgeler yok olmuq, ahgtrfrm ytizti ortaya grk-

mrqtt.

Bitmez gibi gelen bir an gegti; don Juan'a"Bitaz su ige-

yim," dedim. Sesim gatlak grkryordu. Sozctikler zorlukla 9t-icryordu a$zrmdan. Don Juan baqrnr e[ip, onayladr. Giderken

korkumun, geldi$i gibi, yrldrrrm htzryla yok oldufunu farkettim.

Dereye yaklaqrrken yol tizerindeki btittin nesneleri teker

teker gcirebildiEimi anladrm. O anda az once don Juan'r da

gok belirgin olarak gormtiq oldu[um akhma geldi; onu ti.im

gizgtlerryle, o bigimde hig gormemiqtim onceleri. Durdum,

itikluru baktrm; ttim vadiyi gorebiliyordum. Vadinin obtir

, yantndaki kayalan bile agrkga segebiliyordum. Sabah oluyor'sandrm.

Zamanrn akrqryla ilgili duygularrmr yitirmiq oldufu-mu sezdim. Saatime baktrm. On ikiye on vardt! Saatim gah-

gryor mu diye kontrol ettim. ogte vakti olamazdr! Demek kig"r" yarrsrydr! Bir koqu suya gidip, kayaya doneyim, dedim.

A-u don Juan'm gelmekte oldu[unu gcirtince' onu bekledim.

r07

109r08 DoN JUAN'IN ocnnrilnni ocneriLER

bir yaprsr vardr... Btiytik bir davulun pes vuruqlan eqlifinde-ki insan seslerini andrnyordu. Ttim dikkatimi bu ezgiye ver-dim. Ytirek vuruglanmln, davulla aynr ana rastladr[rnr farket-tim.

Aya[a kalktrm, ezgi duruverdi. Ytrek vuruqlanmr dinle-meye gahgtrm, ama duyamryordum. Ola ki bu sesler, bedeni-min duruqundan kaynaklaruyordur, diye gegirip, gene gomel-dim! Ama higbir qey iqitmedim! Trk grkmryordu! Ytiregiminsesi bile! Artrk bu kadan yeter deyip oradan gidecektim ki,birden yerin sarsrldrfrnr hissettim. Ayalrmrn altrnda yer sal-lanrp duruyordu. Dengemi yitirdim. Srrttistti yere dtiqttim.

$iddetle sallanan topralrn tizerinde ciyle yatrp kaldrm. Bir ta-

$a ya da gahya tutunmak istedim; ama altrmdan bir qeylerkaymaktaydr sanki. Zryladlm ve bir an ayakta durdum; sonragene yere yrkrldrm. Uzerinde oturdulum toprak deviniyor,bir sal gibi suya dofru ilerliyordu. Krmrldamadan oyle kal-drm; btittin obiir geyler gibi bu egi goriilmedik, kesintisiz, yo-

lun korkuyla sersemlemiqtim.Kilden yaprlmrg bir ktiti.i[e benzeyen bu bir parEa topra-

frn tizerine ttinemiq, kara goltin suyunda devinip duruyor-dum. Akrntrlar beni geriye dofru stirtikli.iyor gibiydi. Qev-remdeki suyun krprrdadrfrnr, burgag gibi dondtigtinti gorebi-liyordum. Suya dokununca, sofuk ve kopkoyu bir krvamdaoldu[unu hissettim; canhymrq gibi geldi bana.

Gortintirlerde kryr ya da belirli bir igaret yoktu; bu yolcu-luk boyunca neler diiqtindti[timii, duydu[umu da anrmsamr-yorum. Saatlerce stirtiklenmigim gibi geliyordu bana. Bir arasahm doksan derece sola, dofiuya dondti. Krsa bir gidiqtensonra bir qeye toslayrverdi. Bu sarsrntr beni one firlatmrqtr.Dizlerim ve iki yaruma agrlan kollanm yere garprnca keskinbir acr duyarak gozlerimi kapadrm. Az sonra yukanya bak-trm. Karadaydrm. Sanki topraktan ktitiifiim karayla birleq-miqti. Oturdum ve dondtim. Su gekiliyordu! Geriye koqan birdalga gibi ters ycine do[ru akryordu. Sonra kayboldu.

Uzun bir stire orada oturdum; btittin olanlan dtigtintip tu-tarh bir bigimde incelemek istedim. Her yanrm alrryordu.

ril

l

illr{

ill'

/lrl

lrilr

iill

liirr

rii

'll,rllilll

Ona, karanhkta gcirebildigimi sciyledim.Bir qey demeden bana baktr uzun uzun; belki de bir gey_

ler demiqti, ama onu duymamrqfim. Qtinkii, bu yeni, guqitu.,yetene[ime vermektel,6[ip1 kendimi: karanhkta gcirme y.t._ne[i. Kurndaki e1 lfak gakrl ranelerini bile ,ugJuitiyoriu*.Bazgn her qey tiyle iyi goriintiyordu ki, gtineq doguyt, ya dayeni batryor, sanryordum. Sonra karanltk burryor, ardrndangene aydrnhk oluyordu. eok gegmeden aydrnrrlrn, kalpatrqlarrmdaki diyasrola (kairncrkrarrn g"n4t"mesii,karanhfrn ise sistola (yi.irekle damarlarrn kasrlmurr) t"kubtilettifiini kavradnn. Kalbimin her qarprqrnda dtinya aydrnhktankaranh$a sonra gene aydrnh[a gLEip duruyordu.

.Bgn bu yeni bulgumla hagir neqirken, daha cince iqitti[imo tuhaf sesi gene igittim. Kaslarrrn gerildi.

"Anuhctal (bu kez sozctigti bu bigimde iqitmigtim) gel_di," decli don Juan. Gtirtiltiiyti ciyle gtirlercesine, oyle ezici birbigimde algrhyorurn ki, biittin 6btir qeyler aklmclan silinipgitmiqti. Gtir.iiltti dinince, suyun hacnrinde birdenbire bir art-ma sezdim. ontimde akan ruyrn, daha bir dakika cince otuzgaltimden az gdrtinen geniqligi, qirndi ugsuz bucaksrz bir gcilimiq gibi goriintiyordu. yuku.tluidun ruyun ytizeyine bir rlrkvuruyordu. Sanki

.srk bir afaghktan stiitileiet gltiyordu turqrk. su, ara slra, bir saniye kadur altrn sarrsr u. ,iyut renkler_le parrldryordu. sonra da, kara'yor, rgrk yoklu[unda gcizdenkayboluyordu; gene de garip bir bigimbe vartr[ri, ouyrirryoi-du.

o kara gciltin kryrsrnda gomeqik ne kadar uzun bir stirebakrp durdum, anrmsamryorum. cilrtittti dinmig olacaktr ki,ye.n-r.den igittilim korkung bir gtirtilrtiyle irkilip geriye, ger-geklile dcindtim. Arkama baktrm, don Juan', i.idr*. K"ayadtizltifitine rrrmanrp, kayah$rn arkasrna dofiru kaybolup gitii_fini gordtim. Yalnrz kalmak korkutmuy"r?u beni; tesii ui,qtiven duygusu iginde, kendimi brrakaiak, oraya gdmeliver-dim. Giirtiltri gene yaklagryordu. Bu kez ciyle yogunou ki, fir_trna sesine benzettim onu. Kulak kesilerek diniedim; belirlibir ezgi fark ettim bu gtirtilttintin iginde. Tiz seslerden oluqan

111il0 DON JUAN'IN OGRETILERI

Sanki bo$azrmda kanayan bir yara vardr. "Karaya grktrfrm-da" dudalrml lslrmlq olmahydrm. Kalktrm. Yel esiyordu,i.igiimtigttim. Giysilerim srrrlsrklamdr. Ellerim, genem, dizle-rim tir tir titremekteydi. Gene yere uzanrnam gerekti. Terdamlalan gcizlerimin igine stiztihiyor,, gozlerimi acrtryordu.Sonunda dayanamaylp aclyla bafrrdrm.

Az sonra bir parga durgunlagarak aya$a kalktrm. Sabahkaranh[rnda her geyi segebiliyordum. Bir iki adrm attrm. Bir-kag kiqinin konugma seslerini duydum. Ytiksek sesle goriiqti-yorlardr. Seslere do[ru yoneldim. Elli metre gittikten sonrabirden duraladrm. Bir gtkmaza girmiqtim. Koskoca kayalannkuqattrfr bir yerde buldum kendimi. Kayalann ardrnda dahaytiksek kayalar, onlarrn ardrnda da daha yiiksekleri srralanr-yor, koskoca bir daf oluguyordu. Yi.ikseklerden gelen gok gti-zelbir ezgi duyuluyordu. Su gibi akan, kesiksiz, yabansr ses-lerdi bu iqittiklerim.

Koca bir kayanrn dibinde yere oturmug bir adam gcirdtim.Ytizi.i yandan goriintiyordu. Adama dofru yi.irtidtim. Ug met-re kala, adam bagrnr Eevirip bana baktr. Durdum-gozleri azcince gcirmtiq oldufum suydu! Aynr ugsuz bucaksz gol bii-ytiklti!{inde, altrn renkli ve siyah prrrltrh... Kafasr gilek gibisivriydi; sayrsrz sigil dolu derisi yeqildi. Sivriligi drqrnda, trp-kr bir peyote mantarrna benziyordu kafasr. Ontinde durup oy-le ytiziine baktrm; gozlerimi bir tiirlti ondan ayanmlyordum.Gcizlerinin olanca a[rrhlryla bile bile ba$nml ezmekteydisanki. Sabah oluyordu. Dengemi yitirip yere yrkrldrm. Grizle-rini citeye gevirdi. Bir qeyler sciyltiyordu bana. Onceleri sesihafif bir yelin yumuqak hrgrtrsr gibiydi. Sonra mtizi[e dciniiq-ti.i-yumuqak hrgrrtrlarrn oluqturdu[u bir ezgiye... "Ne isti-yorsun?" dedifini anlamrqtrm-anlamrq da degil, "bilmiq-tim".

Oniinde diz gokrip hayatrmr anlattrm ona, afiiadrm. Genebaktr bana. Gcizlerinin beni gektigini hissediyordum; bu arunbenim ciliim anlm olacalrnr sandrm. Yanrna gideyim diye eletti. Oni.ine dofru bir adrm atarken sallanmaya baqladrm. Benona yaklaglnca, o gozlerini otelere geviriyor ve bana elinin

ocneriLER

tersini gcisteriyordu. Ezgi, "Bak!" dedi. Elinin ortasmda yu-

varlak bir delik vardr. Ezgr, gene, "Bak!" dedi. Delife bak-

hm. Kendimi gordtim. Qok yagh ve gtigstizdtim; kamburlaq-

mrgtrm, gevremi saran krvilcrmlar arasrnda koqup duruyor-

dum. Sonra krvrlcrmlardan tigii bana garptr. itisi baqrma, biriomzuma... Delikteki imgem bir an igin dimdik olastya dek di-

kildi, sonra delikle birlikte kayboluverdi.

Mescalito gozlerini gene bana gevirdi. oyle yakrnrmday-

dr ki gozleri... O gece birgok kez iqitti[im o yabansr sesle ha-

fif hafif gtimbtirdtiyorlardr! Sonra gittikEe dinginleqtiler ve

altrn sansl, siyah rqrltrlar sagan bir gcilctik gibi sessizleqtiler.

Gozlerini bir kez daha otelere gevirip bir gekirge ztplayvqryla yirmi metre kadar gitti. Gene zrpladr; bir daha, bir da-

ha... Ve gozden kayboldu.

sonra ytirtidti[timti arumsryorum. Yontimti bulmak igin,

manfikh bir bigimde, gegti[im yerleri belirleyen iqaretler an-

yordum. Ttim deneyimlerim boyunca gordtiftim birkag belir-

gin noktayt araylp duruyordum. Solumun kuzey olmast ge-

rekti[ine inanryordum. Bir stire o ycine do[ru ilerlediysem de,

vaktin gtindtiz oldu[unu gcirerek, arttk "gece imgelem"imegerek kalmadr[rnr dtiqtindtim. Saatim oldufunu anrmsayarak,

baktrm. Sekizi gosteriyordu.

Onceki gece bulundufumuz dtiz kayaya ulaqtrfrmda saat

ondu. Don Juan yere uzanmlq, uyuyordu.

"Nerelerdesin?" diye sordu.

Rahat bir soluk almak igin oturdum.

Uzun bir sessizlikten sonra sordu: "Onu gordtin mi.i?"

Olanlan, baglangrcmdan beri, bir bir anlatmaya baqla-

drm; ama don Juan soztimi,i keserek tek onemli qeyin onu gci-

riip gormemem oldufunu soyledi. Mescalito'nun bana ne ka-

dar yaklagtrfrnr sordu. Ona dokunacak kadar yaklaqtr[rmr

soyledim.

oyktimtin bu yanl onu ilgilendirmiqti. Higbir qey deme-

den, ttim ayrrntrlarr dinliyor; soztimti yalnrzca,, gordiiftimvarhlrn biEimi, davrantqr ve obtir aynnttlarryla ilgili sorular

n2 DCN JUAN'IN Ocnnrilpni

sormak igin kesiyordu. Don Juan olleye kadar dinlemigti an-lattrklarrmr. Ogle iizeri ayafa kalkrp gadrr bezinden torbayrgo[si.ime dolru astr; kendisini izlememi soyledi. Mescalitotoplayacafrnr, verdiklerini elime ahp incitmeden torbaya yer-legtirmemi de ekledi.

Btaz su igip yi.iri.imeye baqladrk. Vadinin bitimine vardr-frmrzda hangi yone gidecefiini kestirmek igin bir an duraladr.Segimini yaptnca, dosdo!ru o ycine ilerledik. Her peyote bu-lugumuzda, mantann cintinde gomeliyor; krsa, testere diqli ga-krsryla, i.ist krsmlru yavagga kesiyordu. Yatay olarak kestifiyere, kendi deyiqiyle "yara" iyileqsin diye, bir deri kesede bu-lundurdufu saf ktiktirt tozunu serpiyordu.Taze mantarrn ba-gmr sol elinde tutuyor, tozu saf eliyle serpiyordu. Sonra kal-krp mantan bana veriyordu. Onceden ofretti[i gibi, mantaniki elimle ahyor ve torbanrn igine koyuyordum. Srk srk, "Dikdur ki, torba yere ya da gahlara falan defimesin!" diyordu.Sanki yinelemese unutacakmrgrm gibi...

Altmrq beq mantar topladrk. Torb a aflzna dek dolunca,onu slrtrma gevirdi ve cintime yeni bir torba astr.

Yaylayr gegtifimizde her iki torba da dolmuq, toplam ytizon peyote mantarr toplamrgtrk. Torbalar oyle a[rr ve qiqkindiki, bu afirr ve btiyi.ik yiikiin altrnda ytirtimem gok gtig oluyor-du.

Don Juan kulalrma fisrldayarak, Mescalito'nun topra[adonrnek istemesinden cittiri.i torbalarrn alrrlaqtrlrnr soyledi.Yurdundan ayrrlmasrna tiziildti[ilnden ottirii Mescalito'nuna[rrlagtrgrnr; benim baghca gorevimin torbalan yere degdir-memek oldufunu, giinkii de[dirirsem Mescalito'nun bir dahaonu almama hig izin vermeyece[ini anlattr.

Bir an geldi, torbalann ipleri omzuma dayanrlmazbirba-srng olugturdu. Bir geyler btiytik bir gtig harcayarak beni yeregekmeye gahqryordu. Qok korkmuqtum. Ytirtimemi hrzlandrr-drlrmr sezdim. Nerdeyse koquyordum. Don Juan'rn ardmda,trnsa kalkmrq gibiydim.

Birden srrtrmdaki ve bagnmdaki a$rrhk azaldr. Siinge-

OcnsriLER

rimsi ve hafif bir ytike dontigtii tagrdrklarrm. Rahat rahat yi.i-

rtiyerek cinde giden don Juan'r yakaladrm. Ona, ytiktin artrkbeni yormadr$rm soyledim. O da, artrk Mescalito'nun yur-dundan grktrlrmrz rgrn bciyle oldu[unu sciyledi.

3 Temmuz 1962, Salr

"Mescalito artrk seni kabul etti sayrlrr," dedi don Juan.

"'Kabul etti sayrlr' ne anlama geliyor, don Juan?"

"E, seni oldtirmedi, bi yerini incitmedi. Evet, seni iyicetirktittti ama pek fazla denemez. Eger seni kabul etmeseydi,sana canavarca davranrr, cifkesini gdsterirdi. Kimi insanlaronunla karqrlaqrp da onun tarafindan kabul edilmeyince deh-getin ne anlama geldifini olrenmiqlerdir."

"Oyle korkungsa o, neden yola grkmadan cince soyleme-din bana?"

"Kendi baqrna onu arayacak denli ytirekli de$ilsin de on-dan. Bilmemenin daha uygun olacalrnr dtiqtinmi.igtiim."

"Ama cilebilirdim, don Juan!"

"Evet, cilebilirdin. Ama bu iqten kazastz belasrz grkaca$r-na emindim. Seninle oynamrgtr bi zamanlar. Seni incitmemiq-ti. Bu kez de seni tutaca[rnr sanryordum."

Mescalito'nun bana karqr gergekten sevecence mi dav-randrlrnr sordum. Deneyimim oyle iirktitmiiqtii ki beni! Kor-kudan cilecelimi sanmrgtrm.

Don Juan, Mescalito'nun bana karqr gok yumuqak dav-randr[rnr; bir sorumun yanrfi olarak bana bir sahne gcisterdi-

fini soyledi. Mescalito'nun bana bir ders verdi[ini anlattr. Budersin ne oldulunu, ne anlama geldilini sordum. O da, bu so-ruyu yanrtlamamln olanaksz oldu$unu, giinkti Mescalito'yatam olarafr ne sordulumu bilemeyecek denli korku iginde bu-lundufumu sciyledi.

113

DON JUAN'IN OGRETILERI

Don Juan, Mescalito bana elindeki sahneyi gcistermedencince benim ona ne sorrnug olabilecefimi anlmsamaya gahq-mamr istedi. Bir ttirlti arumsayamryordum. Arumsadr[rm tekqey, dize gelip gilnahlartmt itiraf etti{im rdi.

Don Juan artrk bunlan anlatmamla ilgilenmiyordu. Onasordum, "Qafrrdrfrn ttirktilerin scizlerini cifretebilir misin ba-na?"

"Haylr, 6[retemem. O sozler bana aittir, koruyucununbana ofrettifi sozler... Giin gelir, sana da kendi ttirki.ilerinicifretir, eminim. O gtine dek bekle; baqkalanndan da kenditi.irktilerini sana o$retmelerini, sen sen ol, isteme! Kimseninttirktistine de ciyktinme ! "

"Qafrrdrlrn o ad neydi? Onu sciyler misin, don Juan?""Hayrr. Onun adr hig ahnmaz a\za; ona seslenmek drqrn-

da."

"Ya ben ona seslenmek istersem?""Bi gtin gelir de o seni kabul ederse, admr sciyler o zaman

sana. O adr yalnrz sen bilirsin; onu gafrrrrken ya da kendikendine sessizce soylersin. Belki de sana adrrun Jos6 oldufu-nu sciyler. Kim bilir?"

"Ondan soz agarken, adrnr kullanmak neden yanhq olu-yor?"

"Gcizlerini gordi.in, di mi? Komyucuyla dalga gegilmez.Bu ytizden ya, bi ttirlti anlayamlyorum seninle nasil oynadr-

lrnr!""Kimi insanlarr inciterek nasrl koruyucu olabiliyor?""Yanrtr gok kolay. Onu arayan herkese agrk oldu[u igin,

Mescalito bi koruyucudur. ""Ee, zaten dtinyadaki her qey her arayan kimseye agrk

degil midir ki?""De[ildir. Dost erkler yalnrzca brujolara agrktrr; oysa

herkes Mescalito alabilir. ""Peki, neden kimilerini incitiyor?""Herkes sevmez Mescalito'yu; ama gene de hig zorakat-

ocngriLER

lanmadan ondan yararlanmak isterler. iqte o zaman Mescali-

to'yla karqrlaqmalan hep dehqetli olur."

"Bir kimseyi tam olarak kabullenince ne olur?"

"Bi insan ya da bi rqrk bigiminde gortintir ona. Bu ttir bi

kabulle karqrladrlr kimseye hep aynr kalrr arttk Mescalito' Bi

daha defiqmez. Otu ki sen onunla karqrlaqtr[rnda sana bi rqrk

olarak g-,iitintir; seninle ugar da ttim gizlerini serer gozlerinin

cintine.",,o noktaya ulaqmak igin ne yapmam gerekir, don Juan?",'GtiElti bi insan olman gerekir; ya$amlnrn gergekgi olma-

sr gerekir.""Nastl olur gergekgi bir Yaqam?""Ozenle ya$anan bi yaqam; iyi, giiglti bi yagam'"

115114

f

')

Don Juan ara slra, akhna geldikge Datura bitkimin ne durum-da oldulunu sorardr" Kokti yeniden dikiqimden beri gegen biryrl iginde, bitki kocaman bir fidan olup grkmrqtr. Tohum ver-miq ve tohurn zarlan kurumugtn. Don Juan da geytan otunailiqkin yeni bilgiler edinmenin zamanr geldiline karar verdi.

17 Ocak 1963, Pazar

Bugiin don Juan bana Datura kok{iniin "ikinci boltimi.i"neiliqkin ilk bilgileri verdi-bu gelenelin o[renimindeki ikinciadrm imiq bu. Gergek ci[renimin, kokiin ikinci bciltimtiylebagladr[rnr sciyledi don Juan; bu bciltimUn yarunda birinci b6-li.im gocuk oyunu gibi kalrrml$. iyice ustalaqmak gerekirmiqbu ikinci boltimde; en azrndan yirmi kez falan yutulmasl ge-

OcnBriLER

rekirmiq. Ancak bundan sonra tigtincti adtma geqilebilirmiq.

Sordum, "Bu ikinci boliim ne yapar?"

"$eytan otunun ikinci btjliimil gormek igin kullarulrr.Onunla, insan ytikseklere ugar ve istedi[i yerde ne olup biti-yor, gcirtir."

"sahiden insan havada ugabilir mi, don Juan?"

"Tabii ugar. Demigtim ya, qeytan otu erk atayanlar igin-dir. ikinci bcili.imde ustalagan kimse, daha fazla erkkazanmakamacryla akla hayale gelmedik qeyler yapmakta kullanabilirgeytan otunu."

"Nasrl qeyler, don Juan?"

"sciyleyemem. Herkes igin farkhdrr bu."

28 Ocak 1963, Pazartesi

Don Juan qunlarr soyledi: "ikinci boltimil baqanyla tamam-

larsan, yalruzca bi adrm daha gosterebilirim sana. Ben qeytan

otunu tifrenirken anladrm ki bana gore bi qey de[ilmiq; ben

de daha fazla izlemedim bu o[renim yolunu.""Neden brakttn, don Juan?"

"Her kullanmak isteyiqimde geytan otu, az kalstn, oldti-recekti beni. Bi kezinde oltiyorum sanmrqtrm. Ama gene de

btitiin o actlardan kagrnabilirdim.""Nastl? Actlarr gidermek igin cizel bir yontem mi var?"o'Evet, var bi yol.""Bir formtil m[i var, bir qey mi yaprhyor?"

"Brakmamak, asrlmak diye bi yol var. Orne[in, ben gey-

tan otunu olrenirken oyle istekliydim ki! Qocuklar tuttuklarrgekeri brakmazlar ya, ben de ciyle tutuyordum her qeyi! $"y-tan otu, milyonlarca yoldan bi tanesidir yalntzca. Zaten neyialrsan al, milyonlarca qeyin iginden segmig olursun onu (un

camino entre cantidades de caminos). O nedenle, bi yola salt

bi yol olarak bakmayr unutma sakrn! Tuttufun bi yolu brrak-

lt7

DON JUAN'IN OGRETILERI

mak istersen, brrak gitsin; higbi gey baflamasln seni orda kal-maya! Bu tiirden bi agrkhfa kavuqmak igin dtizenceli bi ya-qam stirmelisin. iqte ancak o zaman bi yolunyalmzca herhan-gi bi yol oldu[unu anlayabilirsin; ytire[ini dinleyip yolu br-rakmakla ne kendine ne de bagkalarrna ytizkarasr getirmi$ ol-mayacafrnr bilirsin. Ama bi yolda kalma ya da ondan caymakarannr, korkunun ya da doymazhfrn etkisiyle verme. Uyan-yorum seni. Bi.ittin yollan araqtrr, incele. istedifin kadar deneonlarr. Sonra da qu tek soruyu sor kendine; ama yalnrzca ken-dine... Ancak gok yaqh birisinin sorabileceli bi sorudur bu.Ben gengken velinimetim bi giin bana bunu anlatmrqtq amakarumm kaynadrfir o dcinemlerde pek anlamamrqtrm ne dedi-

[ini. $imdi anhyorum. Sana da sciyleyeyim: bu yolda yi.irekvar mrdrr? Ttim yollar cizdeqtir; bi yere gOttirmezler. Qahhk-lardan gegen ya da gahhklara gottiren yollar. Diyebilirim kikendi yagamrmda gok uzun yollardan gegtim; ama bi yerevarmrg de[ilim. Velinimetimin sorusu anlam taqryor qimdi.Bu yolda ytirek vardrr, cibiirtinde yoktur. Birinde eflenceli,seving dolu bi yolculuk yaparsrn; tisti.inde ytirtidtikge onunlabir olursun. Obi.irti seni do[dufuna piqman ettirir. Biri sanagiig verir, obiirti kcireltir."

lB Nisan 1953, Pazar

16 Nisan Sah akqamr, don Juan'la Datura bitkilerinin bulun-dufu tepelere grktrk. Kendisini orada yalntz bagrna brakma-ml ve oralarda beklememi istedi. Ug saat kadar soffa elindekrrmrzr beze sarrh bir qeylerle dondi.i. Eve dcinerken bohgayrgosterip, igindekilerin, bana verecefi son armalan oldufunusoyledi.

Bunun, artrk bana bir qey ci[retmeyece[i anlamrna mrgeldilini sordum. O da agrklayarak benim yetiqmig bir bitki-min oldufunu ve onun bitkilerine gereksinimemin kalmadrlr-nr sciyledi.

OcnnriLER

Akgama dofru odasmda oturmuqtuk; prrrl prrrl bir havan

getirdi. Havarun ig gapr 15 santimetre kadardr. Biiytik bir6ohgayr agrp iginOen-Uirtag ufak demet grkardr. ikisini ayrnp

yerde serili hastrtn fizerine, yanr baqrna koydu. Sonra da eve

getirdifi bohgadan aynl boyda dort demet grkardt. Bunlarmtohum oldu[unu soyledi ve ince toz haline gelene dek havan-

da dovmemi istedi. ilk bohgayr agarak igindekilerden bttazt-nr havana boqalttr. Yanrk qeker renginde yuvarlak, kupkurutohumlardr bunlar.

Havanelini ahp dovmeye baqladrm; gok gegmeden don

Juan di.izeltti beni. Havanelini cince havarun bir yanrna basttr-

maml ve kaydrrarak karqr yana dofru stirmemi soyledi. To-

humlart ne yapaca[rnr sordum. Bu konuda konuqmak isteme-

di.ilk tez tohumlarr o[titmek gok zor geldi. Dort saat si.irdti

igi bitirmem. Oturuq bigimimden citiirti strttm a[nmrgtr. Yere

uzanlverdim; oractkta uyumak istiyordum. Ama don Juan

cibtir bohgayr agarak bir pargastnr havana bogalttverdi. Bu to-

humlar, deminkilerden az daha koyuca renkteydi, ve topak

topaktr. Bohgada kalan qeyler toz durumundaydr; ufacrk yu-

varlak koyu renkli parEacrklar...

Karrum acrkmrqtl; ama don Juan, olrenmek istiyorsam,

kurallara uymam gerektifini soyledi. Ikinci boltimtin gizletr-ni cifirenirken yalntzcabraz su igebilirmigim kurallara gore.

Uqtincti bohgadaysa bir avug canh, kara renkli bufdaybiti vardl; sonuncu bohgadan da taze, ak renkli, lapamst yu-muqakhkta tohumlar grktr. Ama yumuqak gciri.intimlerine kar-

qrn lifliydiler; ince ktvamh bir hamur durumuna getirebil-mem gok zor olmuqtu bunlart. Ama don Juan boyle istemiqti.Dort bohganrn igindekileri ezme iqi bitince, don Juan ye$i-

limtrrak bir sudan iki fincan doldurarak bir gtivece boqalttr;gtiveci atege koydu. Su kaynar kaynamaz ilk ogi.itttiEi.im to-hum tozunu igine bogalttr. Deri kesesinde taqrdrfl uzun, sivriuglu bir tahta ya da kemikle karrqtrrmaya baqladr. Su gene

kaynayrn ca, haztladr$rmrz obiir geyleri birer birer, ayil yoluizleyerek, koydu. Sonra aynt sudan bir fincan daha ekledi.

119118

120 DON JUAN'IN OGRETILERI

Hafif ateqte yavag yavag kaynamaya brraktr.

Artrk kokti ezme zamanrmn geldi[ini bildirdi. Eve getir-digi bohgadan ozenle uzun btr Datura kokti grkardr. Aqalryukarr krrk santimetrelik bir kciktti bu. Kahndr; on iki on tigsantimetre gaprnda... Bunun, ikinci bciliim oldu[unu, heni.izkendi k6ki.i oldu[u igin bu ikinci bciltimti de kendisinin olgti.i-

ftinii soyledi. Gelecek kez qeytan otu igerken kendi koktimtikendim olgmem gerekecekmiq.

Koskoca havanr ontime itti; ben de trpkr onun ilk bciliimiiezdi[r gibi ezmeye bagladrm. Ben ezerken o, ne yapaca[rmranrmsatryordu. Bu yeni kok hamuruna da su doki.ip gece se-rinlifinde kurumaya brraktrk. Bu srrada gtivegte kaynamaktaolan bulamag iyice katrlaqmrqtr. Don Juan gtiveci ateqten in-dirip bir fileye yerleqtirdi; fileyi odarun tavanrndaki bir kiriqeastr.

On yedi Nisan giinti sabah saat sekiz sularmda don Ju-an'la birlikte kcik ciztinti suyla si.izmeye koyulduk. Agrk, gti-neqli bir gtindti; don Juan bunu, qeytan otunun beni sevmesi-ne yordu. Beni gordiikge, geytan otunun ona nasrl kdtti dav-randrfirnr anrmsadrfirnr sciyledi.

Kok oztintin stiztilmesi de trpkr birinci boli.imdeki gibioluyordu. Akqama do[ru tist suyunu sekizinci kez dcikttiktensonra bir kaqrk dolusu sarrmtrrak bir madde kaldr kabrn dibin-de.

Don Juan'rn odasrna dondtik; orada daha agrlmamrg ikitorba duruyordu. Birini agarak elini igine daldrrrp torbanrna[znt cibtir eliyle bilelinin gevresinde btizdii. Torbanrn igin-deki elinin durugundan bir gey tuttufiunu grkarabiliyordum.Birden torbayr elinden, bir eldiven gibi, ters ytiz edip slyn-verdi. Elini ytiztime uzatfi. Bir kertenkele tutuyordu. On san-timetre kadar yaklaqtrrdr hayvarun baqrnr gcizlerime. Alzrndabir tuhaflrk vardr kertenkelenin. Bir iki saniye baktrrn; irkile-rek geriye firlayrverdim. Kertenkelenin alzr kaba ilmiklerledikilmiqti. Don Juan kertenkeleyi sol elimle tutmamr buyur-du. Yakaladrm. Avucumu ite ite krvranryordu. igim bulanmrg-

ocnerLen

tr. Ellerim terlemeYe baqladr.

Sonuncu torbayr alarak, ve aynl hareketleri yaparak birkertenkele daha grkardr. Onu da yiiztime tuttu. Baktrm; goz-

kapaklarr birbirine dikitmiqti. Bu kertenkeleyi de saf elimle

tutmamt buyurdu.

Bayrlacak duruma gelmiqtim. ikisini de yere attp ordan

kagmak igin dayan :Irmaz bir istek duyuyordum',,srkma hayvancaptzlart!" dedi don Juan; hig olmazsa se-

si beni rahatlatmr$ ve yonlendirmiqti. Neyim oldufunu sordu'

ciddi gortinmeye gahgryordu ama dayanamaylp gi.ilmeye

baqladr. Parmaklanml gevqetmeye gahqryorduysam da elle-

rim stnlsrklam tere battr[rndan kertenkeleler kaya kaya kur-

tulmaya gabahyorlardr. Kiigtik keskin pengeleriyle elerimi

trrmalamilutt; sonsuz bir tiksinti ve stktnfiya bo[uyordu be-

ni" Gozlerimi kapadtm, diqlerimi stkttm. Kertenkplelerden bi-

ri bile[ime trrminmaya baqlamrqtr bile; baqrnr htzla bir geki-

verse, elimden kurtulacaktr. Bedensel bakrmdan tuhaf birumutsuzluk, dayantlmaz bir tedirginlik duygusuna kaprlmtq-

trm. Diglerimin arastndan don Juan'a homurdanarak bu u[ur-ru, q"yi.ri benden almastnr soyledim. Baqrm, elimde olma-

yurut,-rullanmaya baqlamrqtr. Don Juan gaqkrn qagkrn gozle-

mekteydi beni. Ayr gibi homurdanlyor, ktvrantyordum. Don

Juan kertenkeleleri torbalanna koyarak giilmeye baqladt' Ben

de giilmeye gahqttm, ama midem sanclyordu. Yere gokttim.

Beni "n

gok, kerienkelelerin pengeleriyle avuglartmt trmala-malarrnrn etkiledilini anlattlm ona. O da, efer ofrenim igin

gerekli kararhhk ve erekten yoksunsa, bir insant grldrrtacak

gok qeyin bulundulunu; ama duygularm, kesin ve efilmez

u*ugiu.t olan bir insan iEin engel olamayacafrnt; gtinki'i boy-

le bir insarun duygularmt denetim altrnda tutabilece[ini soy-

ledi.Don Juan braz bekledi ve aynl hareketlen yaparak ker-

tenkeleleri gene avuglanmrn igine yerleqtirdi. Baqlarrnr yuka-

nya dofiru iutarak okqar gibi gakaklarrma siirecekmiqim; bu-

ttu yup-ken de onlara bilmek istedilim ne varsa sorabilirmi-

qim.

r2t

t22 DoN JUAN'IN Ocngrir-Bni

Ne yapmamr istedigini pek anlamamrqtrm. Kendi kendi-me sorup yanrtlayamadr$rm ne varsa kertenkelelere sorabile-ce[imi yineledi. Birkag tane de ornek verdi: gtinltik ya$a-mrmda gcirmedifim kimselere iligkin sorular sorabilirmigim;yitirilmiq nesnelerin nerede bulunabilecelini, gcirmedi$imyerlerle ilgili sorular falan sorabilirmiqim. Sonunda kehanet-ten soz ettilini gakmrqtrm. Ytirefim oynamrq, gtim giim vuru-yordu. Soluk alamryordum.

Beni uyararak bu igin baqlangrcmda kiqisel sorunlarrmrsormamamr sciyledi. Kendi drqrmdaki konularla ilgili sorularsorrnamr cifiitledi. Qabucak ve agrkga dtigtinmeliymiqim,yoksa dtiqtincelerimi geri geviremezmiqim.

Qrlgrnlar gibi bilmek istedilim bir gey dtigiinmeye gaba-ladrm. Don Juan beni zorlayrp duruyor, ama her nedense birttirli.i kertenkelelere o os ormak" is tedilim bir qey dtiq tinemiyor-dum.

Srkrntrh bir stireden sonra akhma bir qey gelmiqti. Bir za-manlar bir kitaphkta gok sayrda kitap gahnmrgtr. Kiqisel birsorun defildi bu, ama gene de merak ediyordum. Kitaplanalan kimse ya da kimselerin kimler olabileceline iliqkin hig-bir cinyarglm yoktu. Kertenkeleleri qakaklarrma stirterek hrr-srzlann kim oldu[unu sordum.

Bir stire sonra don Juan kertenkeleleri torbalarrna koyup,koklerle ve bulamaglarla ilgili agrklanacak pek gok ciyle deringizler bulunmadr$rnr soyledi. Bulamag, ycinlendirirmig; k6k-ler de her qeyi apaErk gcisterirmiq. Asrl hikmet kertenkeleler-dqymig. ikinci bciliimdeki biittin btiytilerin gizleri onlardasaklrymrg. Bunlar ozel bir kertenkele ttiri.i mtidiir, diye sor-dum. Oyleymiq. insanrn kendi bitkisinin gevresinden gelme-leri gerekirmiq; onlarla arkadaq olmak gerekirmig. Arkadaghkkurana dek de uzun stire trmar edilmeliymiqler. Onlarr iyibesleyerek kurulabilirmig bu arkadaghk.

Bu arkadaghlrn neden bu denli cinem tagrdr[rnr sordum.o da bu kertenkelelerin kendilerini ancak iyi tanrdrklan kim-selere yakalattrrdrklannr, geytan otunu ciddiye alan bir kim-

senin kertenkeleleri de ciddiye almast gerekti[ini anlattt.

Kertenkelelerin, bulamagla koktin hazn ediliginden sonra ya-

kalanmalarmm bir kural oldu[unu belirtti. Ofleden sonra geg

saatlerde yakalamahymrq onlan. Kertenkelelerle dostluk ku-

ramayan kimselerin gtinlerce ufraqtrklarr halde onlan yakala-

yo*uyu"aklannr, oysa bulamacrn bir gtinden fazla dayanma-

yacagtnt da ekledi. Ardrndan da kertenkeleler yakalandrktan

rottti neler yaprlacalrna iliqkin uzun uzadrya bilgiler verdi'

"Kertenkeleleri yakaladrktan sonra onlan torbalara koy-

maltsm. Sonra birisini altp onunla konuqursun. Onu incittifinigin ciztir dilersin; sana yardrmcr olmast igin yalvanrsm' Bi

tintai[neyle a$znt dikersin. Dikiq igin agavenin liflerinden

iplik, 6i .troyu dikeninden de ifne yaparsln. Ilmikleri gergin

tutarsrn. Sonra obtir kertenkeleye de aynl qeyleri soylersin ve

gozkapaklarrnr birbirine dikersin. Gece olana dek bitirirsin bu

Iqteri. -A$zr

dikili kertenkeleyi alrr ve ona neyi bilmek istedi-

lini soyiersin. Gidip senin adma gormesini istersin' Gordiik-

l"erini baqka kimselere anlatmasm da hemen geri donsi'in diye

a$zrm Oit<tigini anlatrsm. Kertenkelenin baqrna bttaz bula-

niag stirersin; sonra bulamacrn igine koyarsm. O debelenip

durur bulamagta. Sonra alr yere koyarsm. Senin igin ufurluolan ycine do[ru giderse, biiytik baqanyla sonuglarur; ters

ycinde giderse buquittt, olur. Kertenkele sana do[ru (gtineye)

ytiriitt.-, krsmetin ola[antistii bigimde agrk sayrlrr; ama senin

Lulundulun yerde n iza$a do!ru (kuzeye) yonelirse, btiytik

srkrntrlarla karqrlaqacaksm demektir. olmen bile olasrdrr! Bu

nedenle, baktrn ki ienden uza$a do[ru gitmekte... En iyisi bt-

rakmaktrr bu igi. Hemen! Hemen o anda karar vermelisin bti-

yiiyti bozmayi. Bozarsan, kertenkelelere sciz gegirme erkini

yitirirsin, ama olmekten iyidir bu. Ote yandan, bu uyanma

kurgrn btiytiyti stirdiirtirsen, o zaman da cibtir kertenkeleyi

aLfi', krz kardeqinin oykiisiinii dinlemesini ve sana anlatmast-

nr sciylersin."

APzt dikilmiE bir kertenkele nasil olur da gordiiklerini

anlatabilir? Konu$masmt engellemez mi dikili afirz?"

"Afzmm dikili oluqu, ciyktisiini.i yabancilara anlatmasmt

ocnsriLER 123

r25r24 DoN JUAN'IN ocnrrLpni

cinler. Herkes kertenkelelerin konuqkan oldulunu bilir; heryerde durup konugur bu hayvanlar. Her neyse, {ince baqrnrnarkasma biraz bulamag stirersin. Sonra da qakafima stirersin.Ama dikkatli ol, alrunrn ortasrna bulagmasm bulamag. ogre-niminin baqlangrcmda kertenkeleyi bi sicimle ortasmdan ba!-layrp sa[ omzuna asarsrn. Bciylece yitirmemiq ve incitmemigolursun kertenkeleyi. Ama ilerleyip de qeytan otunun gtici.iy-le iyice tanrgtrktan soffa kertenkeleler buyruklannr dinleme-yi cilrenirler, omzunda ti.inerler. Kertenkelenin bagrndaki bu-lamacr sa! qakalrna stirdtikten sonra iki etinin parmaklannrbulamaca sokarsm; cince gakaklanna, sonra da ytizi.intin ikiyaruna stirmeye baglarsln. Bulamag gabucak kurur; sen bikagkat srvarsrn yiiztinti bulamagla. Ama her kezinde cince kerten-kelenin bagrna stirersin, sonra parmaklarrnr kullanlrsrn. Gcir-meye giden kertenkele, eninde sonunda dciner ve yolculufu-nu krz kardeqine anlatr. Kcir kertenkele de dinlediklerini sa-na, seninle ttirdeq imiqgesine, aktanr. Btiyti bitince, kertenke-leyi yere brrakrsrn gitsin diye. Ama nereye gitti$ine bakma-hsm. Ellerinle derin bi gukur agarsln; kullandrfirn her qeyioraya gomersin."

Saat alh sulannda don Juan kok oziinti kabrndan slympyassl bir gist pargasmrn tizerine koydu. Sanmtrrak niqastamsrbir gori.ini.imti vardr ve bir gay kagrlmdan azdr. Yansmr ahpbir fincana koydu, i.izerine sanmtrrak bir su dciktti. Fincanrsallaya sallaya ciztin suda gciziilmesini sa[ladr. Fincanr banauzatank igmemi soyledi. Tatsz bir geydi ama az bir acrhk br-raktr a4ztmda. su gok srcak oldu[undan apztm yanmrgtr. Birara ytirek vuruqlanm hrzlandr, ama gok gegmeden gene gev-qedim.

Don Juan iginde bulamag bulunan cibtir kabr aldr. Bula-mag katrlagmrga benziyordu; parlak bir yiizeyi vardr. parma-

frmr bastrmaya gahqtrm kabuluna; bunu gciren don Juan fir-layarak geldi elimi gekti. Qok tedirgin olmugtu. Bunu yapma-mrn gok dtigtincesizceblr hareket oldu[unu, gergekten ci[ren-mek istiyorsam dikkatsizlikten v azgegmem gerekti$ini sciyle-di. Bulamacr gcistererek, onun bir erk oldu$unu ve hig kimse-

OcnBriLER

nin onun ne ttir bir erk oldufunu bilemeyece$ini anlattt; an-

cak insan oldulumtrza gore bunu yapmadan edemedi[imizi,ama hig olmazsa ona yaragan saygryr gcistermemiz gerektili-ni belirtti. Yulaf unundan yaprlmrga benziyordu kanqrm. Bukrvamr bulmasr iEin epey niqasta olmasr gerekti iginde. DonJuan, kertenkele torbalarrnr getirmemi istedi. A$zr dikili ker-tenkeleyi grkararak ozenle bana verdi. Kertenkeleyi sol elimevermigti; parma[rmla bir parga bulamag ahp kertenkeleninbagrna si.irmemi stiyleyerek, dedi$ini yaptrm. Don Juan, $im-di de, kertenkeleyi kaba sokarak tiim gdvdesini bulamagla-maml istedi.

Sonra da kertenkeleyi kaptan grkarmamr soyledi. Kabraltp, evinden pek uzak olmayan kayahk bir yere gottirdti be-ni. Bi.iyiicek bir kayayr gOstererek, o kaya sanki benim Datu-ra bitkim imiq gibi, cini.inde durmamt, kertenkeleyi yiiztimedo[ru tutarak ona bilmek istedifim qeyi sorrnamr, gidip ya-

nrtrnr bulmasr igin ona yalvarmamr sciyledi. Kendisini rahat-srz ettifim igin kertenkeleden ozi.j,r dilememi ve karqrh[rndabi.ittin kertenkelelere karqr sevecence davranacaftma iliqkinsciz vermemi istedi. Sonra onu sol elirnin, daha once bir yaraagml$ oldu[u, ytiztikparma[rmla ortaparmalrm arastnda tut-maml; ve o kayanrn gevresinde, daha cinceleri qeytan otunuikinci kez diktiPrm zaman yaptrfrm gibi, dans ederek doian-maml buyurdu " O zaman yaptrfrm her qeyi anrmsaylp anlm-samadr[rmr sordu. Ben de antmsadrfirmr soyledim. Her qeyitrpkrsr trpkrsma yinelemeliymigim; e[er anlmsayamazsam,her qey zihnimde apagrk olana dek beklemeliymigim. Iyicedtigtinmeden gabucak yaprverirsem bunlarr, sonumun kottiolaca[rnr btiyiik bir ciddiyetle agrkladr. En son iq de a$zr dr-kili kertenkeleyi yere brrakmak ve ne yone gitti$ine bakmak-mrq. Bu deneyimin sortucunu bciyle anlayabilirmiqim; gtinktiinsarun dikkatini da[rtrr da stvtqtverirmiq bu kertenkeleler.

Hentiz hava kararmamrqtr. Don Juan gcige baktr. "Seniyalnrz brrakacaErm," dedi ve yiirtiytip gitti.

Btittin anlattrklarlru uyguladrm ve kertenkeleyi yere br-raktrm. Kertenkele, braktrlrm yerde hareketsiz duruyordu.

r26 DON JUAN'IN OGRETILERI

Sonra bana baktr ve do[udaki kayahklara do!ru sefirterekkayboldu gitti.

Kayarun dibine oturdum bitkime bakarcasrna. Derin birtasa sarmrqtr benlifimi. A$zt dikili kertenkeleyi di.iqtindtim.Onun bu yabansr yolculu[unu, gitmeden cince bana oyle ba-krqrnr dtiqiindtim. Korkutucu, tedirgin edici dtiqtincelerdi bun-lar. Kendimi kertenkelenin yerine koyuyor, bir baqka yabanstyolculula grkryordum. Ola ki benim yazgrm, salt, gcirmekti;o anda gordtifiimii higbir zaman anlatamayaca[rmt sezmiq-

tim. Artrk iyice kararrntqh hava. Oniimtizdeki kayalarr zor se-

gebiliyordum. Don Juan'rn sozlerini anrmsadrm: "Gtin tqr-

fir-iki diinya arastndaki o yarrk!"Uzunca bir duraksamadan sonra yapmam gereken qeyle-

ri yapmaya baqladrm. Bulamag, yulaf unundan yaprlmrq gibigortiniiyorsa da, dokununca, bagka bir krvamdaydr. Qok inceve soluk bir krem gibiydi. Tuhaf, keskin bir kokusu vardt.Degdigi yerde bir serinlik brrakryor, hemen kuruyuveriyordu.

$akaklanmr on bir kez ovaladtm. Herhangi bir etkisini hisset-

medim. Sezgi ya da duygularrmdaki en ktigiik de[iqiklikleribile dikkatle izlemeye gahqryordumo ama ne bekledifimi ben

de bilmiyordum. Gergekten bu duyumsamamrn niteliginikavrayamlyor, ipuglarr araylp duruyordum.

$akaklanmdaki bulamag kurumuq, pul pul soyulmayabaqlamrqfi. Btaz daha stirmeye baqhyordum ki, baktrm Ja-

ponlar gibi topuklanmtn lizerinde oturmuqum. Hem de uzunbir stireden beri durumumu de[iqtirmeden. Yerdeki ttimsekduvarrmsr bir qeyin tizerinde oturmakta oldu[umun farkrnavarmam igin epey zaman gegmiqti. Bunun tu[ladan yaprlmrqoldulunu sanmrqttm, ama inceleyince, taqtan oldu[unu gcir-

diim.Bu gegiq iyice sarsmtqtt beni. Oyle ansrzm olmuqtu ki, iz-

leyebilmem olanakstzdt. Bir dtiqteymiqim gibi, gordtikleri-min olelerini da[rnrk bigimde algrlayabiliyordum. Ne var ki,btittini.i olugturan pargalar defigmiyordu. Oylece kahyorlardr;onlan yakalayrp teker teker inceleyebiliyordum. Peyote yut-tu[um zamanlar oldufu gibi gok agrk ve gergek bir bigimde

OGRETILER

delildi grirdiiklerim. Biraz sisli, okqaytct, si.islii bir niteliklerivardr. Kalkrp kalkamayacalrmr bilemiyordum; derken, bak-trm, bir baqka yerdeyim. Bir merdivenin baqrnda duruyor-dum; H. de, bir krz arkadaqtm, alt yanda duruyor. Ateqli goz-

lerle bakmakta. Delice bir parrltr var gozlerinde. Qtfilt[rmsrbir kahkaha attr. Korkmuqtum. H. merdivenden grkmaya baq-

ladr. Saklanmak igin kagmak istedim; gtinki.i "btr zamanlargene saprtmrgtl." Bu dtiqiince gelmiqti akhma. Bir stitunun ar-kasma saklandrm, beni gormeden gegti ordan. "$imdi de

uzun bir yolculu[a gtktyor" dtigtincesi geldi akhma bu kez.Arumsadrlrm son dtiqtince de quydu: "Her saprtrgrnda cince

boyle gi.iler."

Birden sahne iyice belirginleqti; dtiqe benzer yanr yoktuartrk. Olafan bir sahneydi gcirdii[tim, ama pencere camrnrnardmdan izliyordum onu sanki. Stitunlardan birine dokuna-yrm dedimse de hareket edernedi[imi anladrm. Gene de, sah-

neyi diledilim kadar izleyebilecefimi bilmekteydim. Olanla-rrn igindeydim ama onlardan bir parga defildim.

Ussal di.iqtinceler ve tezler iigi.iqtti baqrma. Kantmca ola-

fan ve ayrk bir bilinglilik durumundaydtm. Her o!e, benimolalan stireglerimde oldu[u gibiydi. Gene de bunun olafanbir durum olmadr[rnr biliyordum.

Sahne birden deligiverdi. Gece vaktiydi. Bir binanrn gi-riqindeydim. Binanrn igindeki karanltk, bir onceki sahnedehavanrn gi.inegli, agrk ve gizel oldulunu anrmsattt bana. Amao zaman bana ciyle dofal goziikmtigtti ki, farkma bile varma-mrgfim. $u anda gordtiklerimi inceledikge, geng bir adamrn

srrtrndaki torbayla bir odadan grkmakta oldufunu bulgula-drm. Birkag kez gormtiqttim bu kimseyi, ama tarumtyordum.Yarumdan gegip merdivenlerden indi. O srrada kuruntularlml,ussal ikilemlerimi unutmuqtum. "Kim bu herif?" diye dtiqiin-dtim. "Ne diye gcirtiyorum onu?"

Sahne gene defigti; qimdi de o adamr, kitaplan bozarken,kimi yapraklarrnr kesip yaprqtrrrrken, kimi iqaretleri silerkenfalan gortiyordum. Sonra baktrm, kitaplarr dtizgi.in bir bigim-de bir sandr[a yerleqtirmekte... Ust tiste konulmuq birkag san-

t27

r28 DoN JUAN'IN ocnnril-nni

drk vardr. Burasr, adamrn odasr falan delil, bir ambardr. Baq-ka imgeler takrldr kafama, ama pek belirgin de[ildi bunlar.Sahne bulandr, baqrm dcinmeye baqladr. Don Juan omzumusarsarak uyandrrdr beni. Kalkmama yardrm etti. Birlikte evi-nin yolunu tuttuk. Bulamacr gakaklanma siirmemle uyanmamarasmda tig buguk saat gegmiqti. Ancak gcirdtiklerim on daki-ka igine srlmrqtr. Oldukga iyi hissediyordum kendimi. Yal-ntzca agtrm ve uyumak istiyordum.

2I Nisan 1963, Pazar

Don Juan dtin gece bu son deneyimlerimi anlatmamr istemiq-ti; ama konuEamayacak denli uykum vardr. Dtiqtincelerimi to-parlayamryordum. Bugtin, uyarur uyanmaz, gene istedi anlat-maml.

Anlattrklanm bitince, "Bu H. adh krzrn saprtmrq oldufu-nu kim sciyledi sana?" diye sordu.

"Kimse soylemedi. Yalnrzca akhma gelen dtigtincelerdenbiriydi bu."

"Bunlarr kendi dtiqtincelerin sanryorsun degil mi?"Bunlann kendi dtigiincelerim oldufunu, ancak H.'nrn

hastahlrnr nereden grkardrlrmr anlayamadrlrmr soyledim.Tuhaf dtiqtincelerdi bunlar. Oyle, yoktan gelivermiglerdi akh-ma. Don Juan ytiztime bakarak qciyle bir si.izdti beni. Dedik-lerime inanrp inanmadrfrnr sordum; o da gtilerek hareketle-rimde dikkatsizli[in zaten benim huyum oldu[unu sciyledi.

"Ne yanhghk yaptrm, don Juan?""Kertenkeleleri dinlemen gerekirdi. ""Nasrl dinleyecektim? ""Omzundaki ktigtik kertenkele, krz kardeginin gcirdtilti

geylerin hepsini anlafiyordu sana. Sana sesleniyordu. Her ge-yi anlatryordu sana, ama senin dinledilin falan yoktu. Kerten-kelenin sozlerini kendi dtiqtincelerin sandrn."

-OGRETILER 129

"Ama benim kendi dtiqi.incelerimdi onlar, don Juan!""De[ildi. Btiytintin igyiizti boyledir iqte. Dinlemek gere-

kir bu goriinen geyleri, onlara bakrp izlemek yerine. Aynrsrbana da olmugtu. Tam seni uyaracaktrm ki, velinimetimin be-ni bu konuda uyarmadrlrnr anrmsadrm."

"Senin deneyimin de benimki gibi mi olmugtu, don Ju-an?"

"Hayrr. Benimkisi cehennem yolcululuna benzemisti.Az kalsrn oltiyordum."

"Nasrl olmuqtu?""Belki befenrnemiqti qeytan otu beni; belki de sormak is-

tedilim qey yeterince agrk defildi kafamda! Senin dtinkti so-rundaki gibi. Kitaplara iliqkin soruyu sordu[unda, ola ki o kr-zr gegirmiqtin akhndan."

"Anlmsamtyorum.""Hig yanimaz kertenkeleler; akhndan gegirdi[in her ge-

yi soru sanrrlar. Kertenkele dontip sana H.'yla ilgili, kimseninanlayamayacaflr qeyler anlattr. Sen bile anlayamazstn: Eiinktiakhndan neler geEirdifiini bilmezsin ki!"

"Ya gcirdtifi.im obiir $ey?"

. "O soruyu sordufunda, dtiqtincelerin dinginmiq demek.Iqte bu btiyti oyle yaprlrr; agrk, dingin bi zihinle."

ooYani o krzla ilgili gordtiklerimi onemsememem mi ge-rekir?"

"Nasrl onemsersin ki? Kertenkeleci[in hangi somlan ya-nrtladrfirnr bilmeden?"

'oYalnrzca bir soru soruldu[unda kertenkele daha agrkolarak mr yanrtlafl"

"Evet, oyle. Tek bi dtigtinceyi si.irekli olarak tutabilirsenakhnda... "

"Ama o tek diiqtince yahn bir dtigi.ince defilse, ne yapar-srn o zaman, don Juan?"

"Di.igtinceyi degiqtirmeden siirdtirebilirsen, bagka qeylereatlamazsan, o zaman agrkga anlar kertenkelecikler seni; sen

131r30

lLl

I

ilrl

DON JUAN'IN OGRETILERI

de onlarrn yanrtlannr agrkga anlarsrn.""Gcirtilen geyler stirdtifti srrada kertenkelelere daha baq-

ka sorular da sorulabilir mi?""Hayrr. Kertenkelenin anlattrklanna bakmak igindir bu

gortilen geyler. Onun igin, bakrlacak degil de dinlenecek qey-lerdir bu gortinttiler, demiqtim sana. Kiqisel olmayan konula-rr ele almanr o nedenle soylemigtim sana. Genellikle, soru, in-sanlarla ilgiliyse onlara dokunmak, onlarla konugmak ozle-min ciylesine gtiglti olur ki, kertenkele susar ve btiyi.i bozulur.Seni kiqisel olarak ilgilendiren geyleri gormeye gahqmadancince qu anda olrendiklerinden gok daha fazlastnt bilmen ge-rekecektir. Gelecek kez daha dikkatle dinle. Kertenkeleler,eminim, sana gok, pek gok qey anlatmrqlardrr; ne var, sen din-lemiyordun."

l9 Nisart 1963 , Cunta

"Bulamag yapmak igin ogiittiigiim qeyler nelerdir, don Juan?

"$eytan otu tohumlanyla, tohumlarla yaqayan kimi bug-day bitgikleri. Her birinden birer avug..." Ne kadar konulaca-

lrnr belirtmek igin saf avucunu gosterdi.

Bunlardan birini tek baqrna alrsak ne olur, diye sordum.O da, boyle bir qeyin qeytan otuyla kertenkelelere kargr grk-mak olaca[rnr anlattr. "Aman karqrna alma kertenkeleleri,"diye ekledi, "O zaman, ertesi gtinti akgam geg vakitte bitkininbulundu[u yere gitmen gerekir. Btitiin kertenkelelere seslenipsana yardrm eden iki kertenkelenin ortaya grkrnalannr diler-sin. Her yanr ararsln ortahk iyice kararana dek. Onlan bula-mazsan, ertesi akqam sil baqtan ararsrn. Yeterince gtigltiysenikisini de bulursun. O zaman hemen yersin onlarr, hemen ora-crkta. Bilinmezi gorme yetisine kavuqursun bdylece, hem de

stirekli olarak. Bu btiytiyii yapmak igin kertenkele falan yaka-laman gerekmeyecek bi daha. Ondan sonra, yaqamlannl se-

nin iginde siirdtirtirler."

OGRETILER

"YaInrzca bir tanesini bulursan ne olur?""Yalnrzca bi tanesini bulursan, oradan aynlrrken brrakrr-

srn onu. itt gtin bulursan onu, nasil olsa obtiriinti de yann ya-kalanm deyip, sakm gottirme yanrnda! Aranrzdaki dostlu[ubozar bu hareket."

"Ya hig bulamazsam onlan?""En iyisi de budur zaten senin igin. Her btiyti yaprqrnda

iki kertenkele yakalaman gerektifiini gosterir bu; bi de seninbafrmsrzh[rnr belirtir. "

"Nasrl ba$rmsrz yanr?"

"$eytan otuna kole olmuyorsun demektir bu. Kertenkele-ler senin iginde yagasalardr, qeytan otu brrakmazdr yakanrhigbi zaman."

"E, k6tii mi.i yani bu?""Elbette kotiidtir. Senin baqka her qeyle olan iliqkini ko-

partrr. Yaqamrn boyunca onu dost olarak yetiqtirmen, onabakman gerekir. Oyle avucunun igine alrr seni. Onun ege-menlili altrnda tek bi yol kalrr sana; o da onun yoludur."

"Ya dlmiiglerse bu kertenkeleler?""Birini ya da her ikisini olti olarak bulursan, bi stire bi.i-

yti yapmaman gerekir. Bi slire uzak durursun."Baqka diyecek bi qey kalmadr. Kurallan anlattrm sana.

Bu bi.iytiyti kendi bagrna her uygulayrqrnda, bitkinin ontindeoturdufun zaman sana ogretti[im btitiin qeyleri dikkatlice ya-parsm. Bi gey daha var. Btiyti tamamlanana dek yemek igmekyok."

6

I)atttra kok[inin ikinci boltimtinti hazrrlamadaki yeni bir ycjn-temi cifiretecekti qimdi don Juan bana. Bu iki olreti arasrndagegen stire iginde don Juan yalnrzca bitkimin nasrl geliqtiginisormakla yetinmiqti.

27 tlazir^an 1963, PerEembe

f)on Juan, "$eytan otunun yoluna btittintiyle girmeden cince,onu slnamakta btiytik yarff vardlr," dedi.

"Nasrl olur bu stnama, don Juan?""Kertenkelelerle bi bagka btiyti daha yapman

Kertenkeielere bi soru daha sormak igin gereken tiimgerekir.ci!elere

sahipsin; bu kez benim yardmum olmadan...""Bu btiytiyti yapmam Eok mu gerekli, don

OGRETILER

"$eytan otunun sana karqr besledi[i duygularr o[renmekigin en iyi ycintem budur. O boyuna srnar durur seni; sen ne

diye slnamayasm onu? Bu yolcululun herhangi bi noktasrn-da qu ya da bu nedenle artrk ilerlemek istemezsen, durursun;brakrverirsin o yolu."

29 If aziran 1963, Cumartesi

$eytan otu konusunu attrm gene ortaya. Don Juan'rn bu ko-nuyu derinlemesine anlatmasrnr istiyordum, ama beni btiyiiiglerine sokmadan...

Konugmaya baqlatmak igin, "ikinci boltim salt onbiliamacryla kullanrlrr, defil mi, don Juan?" diye sordum.

"Salt onbili amacryla degil. Kertenkele briytisti ikinci bci-l{imtin yardrmryla olrenilir; boylece qeytan otu da srnanml$olur. Ama gerEek qu ki, ikinci bolilm baqka amaglarla kullanr-lrr. Kertenkele btiytsti yalntzca baglangrcrdr iqin."

"Peki, baqka nasil kullanrlrr, don Juan?"

Yanrt vermedi. Konuyu de[igtirerek kendi bitkimin gev-resindeki Datura bitkilerinin ne btiytikliikte oldufiunu sordu.

Don Juan, "Erkefinin nasrl ayrrt edilecefini ofretmiqtim

l3na," dedi. "$imdi bitkilerine git ve ikisinden de getir bana.Once eski bitkine gidip ya[murun agtrfir su yoluna dikkatlicebak. Yagmurun tohumlarl epey otelere si.irtikiemiq olmasr ge-rek. Yalmur suyunun akrqryla oluqan yanklara (zanjitas) ba-karak akrg ycintinti bul. Sonra kendi bitkine en uzak olan bit-kiyi belirle. Arada yetiqen ttim geytan otu bitkileri senindir.Sonra, bunlar tohumlanlnca, her bitkiden grkan su yolunu iz-leyerek, bu yolun tizerindeki bitkilerden kendi bcilgeni geniq-letebilirsin."

Bir kesme aleti yapmak igin ayrrntrh bilgiler verdi. Kd-ktin kesilmesi qu biEimde yaprlmahymrq: once kesecefiim bit-kiyi segmeli ve kciktin sapla birleqtifi yerin gevresindeki top-rafr agmahymrqrm. Sonra, k6kti dikerken ettifint dansrn trp-

133

Juan?"

135134 DON JUAN'IN OGRETILERI

krsrnr yapmahymr$lm. Ardrndan, sapl kesip kokti toprakta br-rakmahymrqlm. Son olarak da, koktin gevresini krrk santi-metre kadar kazmahyml$lm. Bunlan yaparken hiE konu$ma-mam ve duygulanmr agr[a vurmaman gerekirmiq.

"iki bez pargaslyla gidersin bu iq.," dedi. "Yere serer, bit-kileri tizerlerine koyarsm. Sonra bitkileri keserek demetleryaparsln. Srrasrnr kendin belirlersin; ama hangi srrayla gitti-Iini unutma sakrn! Qok onemlidir bu. iqin bitince bitkileri he-men bana getir."

6 Temntuz 1963, Cunmrtesi

1 TemmuzPazartesi gtinti don Juan'rn istedi!.r Datut'a bitki-lerini kestim. Kimse beni gormesin diye bitkilerin gevresindedansrmr yapmak igin havanrn kararrriasrnl bekledim. IEirndebir korku vardr. Birisi bu tr-rhaf hareketlerimi gozetliyormuqgibi geliyordu bana. Daha once biri erkek biri diqi oldufunusandr[rrn iki bitkiyi segmi;tim. Her ikisinin koklerini krrksantimetre kadar kesmem gerekiyordu. Bir tahta qubukla o

derinli[e ulaqana kadar kazmak kolay iq defildi. Saatlerceufiragtrm . Kazma iqini bitirdifimde her yer karanlrkti. Ancakel fenerimi kullanarak kesebildim kokleri. Birisinin beni gci-

zetledifi korkusu, Eahlann arasrnda rqrfr gorecekleri korkusuyarunda hig kalmrqtr.

iki Temrnuz Sah giinii bitkileri don Juan'rn evine goti.ir-dtim. Don Juan, bohgalan agarak igindekileri inceiedi. Kendibitkisinin tohurnlanndan da verecefiini soyledi. Oni.ime birhavan slirerek bir kavanozun iEindeki topaklagmrq kuru to-humlan havanrn igine boqalttr. Bunlar bufday bitlerince yen-miq tohumlarmrq. Tohumlann araslnda yr[rnla bu ktigiictikyegil-siyah boceklerden vardr. Bunlar ayn bir ttir bitgikmiq;onlan grkanp baqka bir kavanoza koymahymrqrz. Elime tigtebiri aynr bitgiklerle dolu baqka bir kavanoz tutuqturdu. Bo-cekler kagmasrn diye bir kAfrt trkrlmrqtr kavanozun igine.

ocnnriLER

"Obtir kez kendi bitkindeki bocekleri kullanman gereke-

cek," dedi don Juan. "LJzerlerinde kiiqtik delikler bulunan to-hum zarlanm yararsm; bit doludur bunlarrn igleri. Tohum zar-

larrnr agarak igindekileri bi kavanoza slylrlrsm. Bi avug dolu-su bocek toplayrp ayrr bi kavanoza koyarsm. Hrrpalamaktangekinme onlan. Saygrh olaytm, incitmeyim diye falan dtiqtin-me. Boceklerin yemiq oldu[u topaklanmrq tohumlardan biavuf , bocek tozundan da bi avug aylrff, kalanlarr bitkine go-

re $u yanda bi yere (parma[ryla gtineydofuyu gosteriyordu)gomersin. Sonra da saflam, kuru tohumlan toplayrp ayrr biyerde saklarsm" istedifiin kadar toplayabilirsin. Her zaman

kullanrlabilir bunlar. Tohumlart tohum zarlarrndan orada gt-

karrrsan iyi olur; o zaman her qeyi birden gommtiq olursun."

Don Juan, once topaklanmrq tohumlarr; sonra bitgikleri,en sonra da saflam, kuru tohumlarr dcivmemi soyledi.

Hepsi ince bir toz haline geldifiinde, don Juan, kesip boh-galadrfrm Datura parEalannr aldr. Erkek kokti aylrlp ozenlebir beze sardr. Kalantnt bana vererek hepsini ufak pargalaradilmemi ve iyice ezerek grkan suyu, damlastnr yitirmeden, birkaba biriktirmemi soyiedi. Bohgaya koydu[um sraya gore

ezmem gerekiyormu$ bunlarr.

Dediklerini yaprnca, bu kez kaptakilerin iizerine bir fin-can kaynar su dokmemi; sonra da iki fincan su daha ekleme-mi soyledi. Uzeri cilah bir kemik verdi ve kaptakileri bunun-la kangtrrmaml istedi. Kaptaki lapayr iyice karrqtrrdtktan son-ra ateqe koydum. O zaman da, arttk kokii haznlayabilecefii-mLZr sciyledi; erkek kok kesilemeyecefinden onu biiyiik ha-vanda ezmek gerekiyordu. Arka bahgeye gittik. O, havanr ha-zt ettr, ben de daha cinceki gibi bagladrm kokti dovmeye. Ko-kti suya yatrrrp gecelemeye brraktrk. Eve girdik.

Don Juan kalkrnca ben de uyandrm. Hava, glineqli, prrrlprrrldr. Kuru, srcak bir gtin baqhyordu. Don Juan gene, qeytan

otunun beni belendigine emin oldufunu soyledi.

Gene kokti iqlemeye baqladrk. Akqama dogru kabrn di-binde sanmtrrak cizden epey birikmiqti. Don Juan iistteki su-

t37136 DON JUAN'IN OGRETILERI

yu boqalttr. Tam bu ig bitti diyordum ki, o, kabr gene kaynarsuyla doldurdu.

Lapa kabrnr gatmm altrndan ahp geldi. Lapa kaskatr ke-silmiqe benziyordu. Kabr eve gottirtip ozenle yere koydu. Ye-re oturdu. Sonra anlattr.

"Velinimetim, bitkinin domuz yafryla karrqtrnlabileceli-ni soylerdi. Sen de oyle yapacaksrn. Velinimetim domuz ya-

[rnr benim adrma kendisi grkarrrdr; demiqtim ya, bi ti.irlti se-

vememi qtim bu bitkiyi- y tldlr,larnnrz b an q mamr qtr hig. Veli-nimetirn onun edkine sahip olmak isteyenlerin en iyi sonug-larr, bitkiyi yaban domuzunun ya[ryla kanqtrrarak alabilecek-lerini soylerdi. En iyisi de ba[rrsak ya$rymrq. Ama, istedili-ni seg. Kim bilir! Bakarsrn, qeytan otu dostun olur Erkar se-

nin. O zaman, velinimetimin bana onerdifii gibi, ben de sanabi yaban domuzu avlamanr, bafirsaklarrrun ya[rnr (sebo detripa) grkarmanr oneririm. Eskiden, herkesin qeytan otu tut-kunu oldufiu zamanlarda hrujolar yaban domuzlanndan ya[grkarmak igin ozel avlar dtizenlerlerdi. En iri, en gtiglti erkekyaban domuzlannr ararlardr. Yaban domuzlarlnln kendilerineozgy btiytileri vardrr; bambagka bi erk geger bunlardan insa-na. Inarulmaz bi erk! O giinlerde bile... Ama boylesi bi erkerastlanmryor artrk! Qok bildi$im bi konu clefil zaten. iyi bile-ne de rastlamrg delilim. Ola ki bitki kendisi anlatr sana bti-ttin bunlarr."

Don Juan bir avug dolusu domuz yafrnr olgiip, igindekuru laparun bulundufu kaba boca etti; sonra eline bulaqmrgolan yafr kabrn kenarrndan igine dofru sryrrdr. Kaptakileri,yedire yedire, piirtiiksiiz bir krvama gelene dek kanqtrrmamrsoyledi.

Karrgrmr tig saat kadar grrptrm. Don Juan ara srra kabrnigine bakryor, daha dolmadrlrnr soyliiyordu. Sonunda tamamoldufunu sciyledi. Qrrprlrrken igine karrgan havayla agrk gribir renk almrq, macunlaqmrqtr bulamag. Qatrdaki cibtir kabrnyaruna astr bunu da. Yanna kadar orada brrakaca[mr, ikincibciliimtin iki gtinde hazl;'landrlrnr soyledi. Bu stire boyuncabir qey yememem gerekiyormuq. Su igebilirmigim arna ye-

OGRETILER

mek yiyemezmiqim.

Ertesi gtin, 4 Temmuz Perqembe gi.ini.i, don Juan ktikti tigkez si.izdtirttti bana. Kaptaki suyu son dokiigtimde hava karar-

maktaydr. Sahanltkta oturduk. Iki kabr oni.ine yerleqtirdi. Kokozi.i bir gay kaqrfr kadardr; beyazrmsr bir nigastaya benziyor-du. Bunu bir fincana koyup. i.isttinii suyla doldurdu. Fincanteliyle Eevire gevire salladr. Igindeki 6z suyla iyice kartqmcafincanr bana uzattr. Hepsini igmemi soyledi. Fincandakini birdikiqte igip, fincanr yere brraktrm. Brrakmamla arkaya yrkrh-vermem bir oldu. Yiirefim giim gtim ailyordu. Soluk alamt-yordum. Don Juan, sakin sakin, iistiimdekilerin hepsini grkar-

maml buyurdu. Nedenini sordum; macunun bedenime sti-

rillmesi gerekiyormu$" Duraksadrm. Soyunaylm mr, diye di.i-

qtind{im. Don Juan elimi gabuk tutmamr, bunun savsaklama

zamanr olmadr[rnr sciyledi. Qrnlgrplak soyundum.

I(emik gubufunu alarak macuna bafirdt, iki yatay grzgL

gekti. Kabrn igindeki ozti iig egit pargaya ayrrdr. Sonra tist giz-ginin ortasmdan baglayarak ilk iki gizgiye dik olarak bir dti-qey gizgi Eekti. Macun beq pargaya bciliinmiigtti. Sa! alttakibciliimti gostererek bunu sa[ aya[lma, onun tizerindekini sol

bacafrma stirmemi soyledi. En alttaki parEa sa[ bacaftma,dip soldaki parga da saf aya$rma si.lriilecekmiq. Sol ayafrmastirecelim boltimti ayafrmrn tabaruna iyice yedirmeliymiqim.Sonra da don Juan'tn krlavuzlulunda macunu sol bacaflm1nig yanrna ve cinsel organlanma stirdtim. Oradan agafr vzana-rak saf bacalrmrn ig yarunt tamamen macunladrm. Sa[ aya-

lrmrn tabarunr da macunlaymca bu iq bitti.Don Juan'tn soylediklerini oldufu gibi yapmrqtrm. Ma-

cunu stirmem bitince qoyle bir do!ruldum. Macunun kokusuburun deliklerimden girer gffmez bolulur gibi olmuqtum.

Qok keskin bir kokuydu bu. Bilmem ne gazr gtbr... Afizrmlasoluk almaya gahqarak don Juan'la konuqmak istedim. Ne ge-

zer?..

Don Juan bakrp duruyordu. Bir adrm attrm ona do!ru.Lastikleqmiq gibiydi ayaklartm, hem de upuzun, gok uzun ol-muglardr. Bir adtm daha atflm. Dizkapaklanm atletlerin srtk-

I

r39r38 DON JUAN'IN OGRETILERI

larr gibi yaylanryor, sallantyor ve titriyordu. Az daha ilerle-dim. Tiirn bedenimin hareketleri yavaq ve sendelercesineydi.Aqa[rya baktnn; ta aqafirlarda oturan don Juan'r gordtim. Ka-zandrfrm hnla bir adrm daha atryordum; bu da beni daha es-nek ve titrek bir duruma sokuyordu. igte o srrada ytikseldim.Yere bir daha indifimi arumsryorum. iki ayafrmla yere vura-rak geriye zrpladrm. Srrtiistti kayrp gittim. Ust yanda kararangokytiztinti gortiyordum, bulutlar yanrmdan gegiyorlardr.Aqa[rya bakabilmek igin silkindim. Kara kara da$ar uzanl-yordu alt yanda. $agrlasr bir hrzla gidiyordum. Kollarlm hare-ketsiz iki yanrma uzanmlq duruyordu. Baqrmla yonetiyordumkendimi. Baqrmr arkaya bi.ikersem dikey daireler giziyordum.Yon defiqtirmek igin baqrmr safa sola geviriyordum. O anadek boylesi bir balrmsrzhk ve hafiflik tatmamrqtrm. Havanlngorkemli karanh[r igirni tiziingle, belki de ozlemle dolduru-yordu. Sanki kendi yerimi bulmuq gibiydim: gecenin karanh-

[r... Qevreye bakayrm dedim; ancak gecenin durgunlulundanbaqka bir qeyi algrlayamryordum. Bu da ciylesine erk vericiy-di ki!

Birden aqafirya inme zamanlnrn geldifini anladiln; uy-mam gereken bir buyruk almrqtrm sanki. Yan yan hareketler-le bir yaprak gibi yere indim. Bu tiir hareketler baqrmr don-dtirmiiqtti. A[rr afirr ve silkine silkine, makarayla indiriliyor-mu$um gibi hareketler... lgime bir karanhk Eoktti. O karanh-frn igine asrhp kalmrgtrm sanki.

Anrmsadrlrm obi"ir gey, uyanrgrmdr. Kendi yatak odamdayatmaktaydrm. Kalkrp yatakta oturdum. Odamrn imgesi yokr-rldu. Kalktrm. QrnlErplaktrm! Ayakta durmak hasta ediyordubeni gene.

Kimi yerleri tanrmrqtrm. Don Juan'rn evinden ytizlercemetre otede, onun Datura bitkilerine yakrn bir yerdeydim.Birden dank etti kafama; don Juan'rn evine kadar grplak ola-rak gitmek zorundaydrm. Giysisiz kalmak biiytik bir psikolo-jik tedirginlik vermiqti bana; ama yapabilecefim bir gey yok-tu bu sorunu gcizmek igin. ince dallardan kendime bir etek ya-payrm dedimse de bu dtigtincemi pek befenmedim. Ustelik az

OGRETILER

sonra giin afaracaktt. Tedirginli[imi, bulanttmr falan unutup

eve dofru yola koyuldum. Gortilmek korkusu kaplamrqtr iEi-

rni. Gozlerim insan, kopek artyordu. Koqmayr denedim. Ne

var ki, ufak sivri taqlar ayaklanma batryordu. YavaE yavaq yti-

rtidi.irn. Hava iyice aydrnlanmtqtr. Bakttm, yolda birisi bana

dofru gelmekte. Hemen gahlarrn arkasrna saklandrm. Oyle

uygunsuzbir durumdaydrm ki! Az once ugmanln o inantlmaz

tadrnr duyuyor; qimdi de, grplakh[rmdan utana stktla, kendi-mi saklamaya gabahyordum. Yola firlayrp uzaklaqmak iste-

clim. Adam irkilip yantndan grplak bir adamtn ko;arak gegti-

fini anlayana kadar ben goktan uzakla$mr! olurdum. Bi-it[in

bunlar akhmdan geEiyor, ama krmrldanrayr Lrile goze alamt-

yordum.

Yaklaqmakta olan adam tam yantmdan geqerken, duru-

verdi. Achmrn gafnldrfrnr iqittim. Don Juau'dt bu, giysileri-mi getirmiqti. Ben giyinirken o da gliliiyordu; oyle ytiksek

sesle giilmekteydi ki, ben de gtilmeye baqladrm.

Aynr gi.in, 5 Temmuz Cuma gtinti akqama dofru don Ju-

&il, deneyimimi ayrtntrlt olarak anlatntamr istedi. Ben de

elirnden geldifince hepsini anlatttm.

"$eytan otunun ikinci boltimti r-rgmakta kullanrlrr," dedi

don Juan, ben soztimi,i bitirince. "Merhem tek baqrna yetmez

buna. Yonlendiren ve bilgelifi safilayan ti[enin kok oldu[u-nu soylerdi velinimetim; Llgurtan da merhemmiq. Bilgin art-

trkEa, srk srk uqunca, her qeyi biiytik bi agrkhkla gormeye

baqlarsrn. istecligin yere ugarsln ytizlerce kilometre otedeki;

oralarda ne var ne yok, gortirstin. Qok uzaklardaki diiqmanla-

rrnt vurur oldi.irtirstin. $eytan otu, onu daha yakrndan tanrdrk-

Ea, boyle qeylerin nurti yaprlacafrnr o[retecektir sana. Orne-

fin, nastl yon defiiqtirilecefini ofiretmiq bile sana. Aynr bi-gimde, akhna hayaline gelmeyen qeyleri de o[retecektir."

"Nasrl qeyler don Juan?"

"Bilemem. Herkes farkhdrr. Velinimetim, bana, neler o!-rendifini anlatmazdr hig. Yalntzca ne yapmam gerektifinisoylerdi; neler gord{i[tinti anlatmazdr hig. Bunlar yalnrz o

140 DON JUAN'IN OGRETILERI

kimseye aittir.""Ben anlatryorum ama btittin gcirdtiklerimi sana, don

Juan!""$imdi anlatryorsun. ilerde anlatmayacaksrn. $eytan otu-

nu obtir ahqrnda, haz,rhfl kendi bitkilerinle tek baqrna yapa-caksm. Bunu unutma! Bu kez benimkilerin yanrna geldim;gtinkti oraya inecefini biliyordum."

Baqkaca bir $ey demedi; uyuyahalmrgrm. Akqamleyinuyandrfrmda, dingleqmiqtim. Her yanrmdan bir ttir fiziki di-yebilecefim bir krvang, ering fiqkrrmaktaydr. Mutluydum,doyurnsamrqtrm.

Don Juan, "Befendin mi dtin geceyi, yoksa iirkttin mi.i?"diye sordu.

Gergekten gcirkemli bir gece gegirdi[imi soyledim."Ya bag afrrn? Kdtti mtiydti?" diye sordu.

"Baqrmrn alrrsr da obiir duygularrm gibi dayanrlmazbi-gimdeydi. Yaqamrmda gekmedim oylesine afrrlar," dedim.

"$eytan otunun erkini yeniden tatmanr engelleyecek ka-dar mr?"

"Bilemiyorum. $u anda istemem; sonra, belki... Hig bile-miyorum, don Juan?"

Ona sormak istedilim bir soru vardr. Kagamak yanrtlarverecelini biliyordum; o ytizden konuyu onun aEmaslnt bek-ledirn. Btittin gtin bekledikten sonra, akqam vzeri oradan ay-rrlmadan once, sormak zorunda kaldrm.

"GerEekten ugtum mu ben, don Juan?""Kendin sdyledin ya ugtulunu! Di mi?"o'Evet, don Juan, sciyledim; ama bedenimle mi ugtum ya-

ni? Bir kuq gibi yerden havalanarak?.."

"Yanrtlayamayacalrm sorular sormakta ne ustasrn ya!Ugtun. Ugmak igin ahnrr geytan otunun ikinci bciltimti zaten.Bikag kez daha aldrktan sonra, gor bak, nasrl kusursuz ugu$-lar yapacaksrn! Kolay qey mi? $eytan otunun ikinci bcili.imti-ntin yardrmryla insan uQar. Baqka ne diyeyim sana! Sordu[un

oGNBTiLER

soru gok anlamstz! Kuqlar kuq gibi, qeytan otunu kullanan in-

sanlai da iqte boyte ugarlar (el enyerbado vuela asi)" '

"Kuglann ugtulu gibi mi? (Asi como los pd.iaros? )" 'o'Haytr, otu almtq insanlarrn ugtu[u gibi (No, ast como

los enyerbados)?",,oyleyse, gergekten ugmadrm ben, don Juan. Dtiqsel bir

ugu$ yaptrm; salt zihnimde... Bedenim nerdeydi?"

"Qafufi[rn orda," diye yanrtladr sertge; ama kendini tuta-

mayrp bir kahkaha kopardr. "$u her qeye yalnrz tek yandan

bakma huyun yok mu senin! Bi insanrn ugabilecefine inan-

mazsrn; oyru brujolar goz agrp kapayrncaya dek binlerce ki-

lometre otelere gidebilirler, orada ne olup bitmektedir, goriir-

ler. Qok uzaklardaki dtigrnanlartna oldtirtic{i vuruqlar gakabi-

lirler. E,, gimdi uEuyor mu, ugmuyor mu?"..Bak, don Juan, senle ben ayn bigimlerde diiqtintiyoruz.

Diyelim ki, dfrenci arkadaqlanmdan biri ben qeytan otunu

alriken burda benimle birlikteydi; o zanlan beni ugarken gcir-

mtiq olur muydu'?",.Gene baqladrn, efier qoyle olsaydr, efer boyle olsaydr

sorulanna... Bu qekildeki konuEmalann bi yararr olmaz ki!E[er arkadaqrn ya da bi baqkast, qeytan otunun ikinci bolti-

miinti alsaydt, o da ugardr" Ama sait bakrnakla kalsaydt sana,

seni ugarken gdrtirdti; belki de gormezdi.Adamrna gtire de[i-qir bu."

,.Ama demern qu ki, don Juan, yani sen ve ben bir kuqa

bakarsak, o kugun ugtu[unu gortirsek, o kuqun ugtufiunda birleqiriz. Ne var ki, iki arkadaqrm beni diin gece ugtufum gibigorselerdi, ugtufiumda birleqirler miydi?"

"Beiki cle birleqirlerdi. sen kuqlar ugar diyorsun, gi.inki.i

onlan ugarken gdrmtiqstindiir. Kuqlann ugmasr olafan bi qey-

dir. Ama kuqlarrn yaptrklarr baqka qeyler i.izerinde birleqme-

yebilirsiniz; Etinkti o qeyleri yaparken gormemigsinizdir ku$-

iarr. Arkadaglarrn qeytan otuyla uqutabildi[ini bilselerdi, o

zaman onlar da insan ugar derlerdi."o'Yani, don Juan, benim sciylemek istedi[im qey $u: ken-

141

142 DoN JUAN'rN ocngrilnni

dimi kahn zincirlerle bir kayaya ba$lasaydrm, gene de ugmuqolurdum. Qtinkii bedenimle bir ilintisi yok bu ugugun" De$ilmi?"

Don Juan qagkrnhkla baktr bana.larsan," dedi, "korkanm, kaya zincirugarstn."

"Kendini kayaya bag-ne varsa kucaklar, ciyle

7

Dumarun kanqrmma giren maddeleri toplamak, hazrlamakbtittin yrh kapsayan bir siiregti. Birinci yrl don Juan bu stirecici[retti. 1962 ytlmm Arahk aymda, yani ikinci yrhn baqrnda,

yeni bir dcinem baglarken, don Juan, yalntzcakrlavuzluk yap-tr; hammaddeleri kendim topladrm, kendim hazrladtm, ve er-tesi yrla kadar bekletmek igin bir yere kaldrrdrm.

1963 yilmrn Arahk ayrnda i.igiincti donem baqhyordu. Ozaman don Juan bir yrl once toplayrp kurutarak hazrrladr[rmmaddeleri nastl kartgttracalrmr gosterdi. Duman harmanmtkiigtik bir deri keseye koyarak, erteki yrl igin gerekli qeyleritoplamaya koyulduk.

Don Juan, iki toplama dcinemi arasmda gegen bir yrlltkstire iginde gok az sciztinii etmigti "ktigtik duman"ln. Gene de,

ona her gidiqimde, tutmam igin piposunu bana veriyor, pipoy-la "yakmhk kurma" si.irecim onun belirtti[i bigimde geligi-

144 DoN JUAN'IN Ocneril-Eni

yordu. Pipoyu bana azar azar tutturuyordu her kezinde. Bunuyaparken kesin ve tttrz bir dikkatle davranmamr istiyor, uzunuzadrya agrklamalarda bulunuyordu. Pipoyu tutarken yapaca-

[rm herhangi bir beceriksizlifin eninde sonunda onun ya dabenim oltimi.imtize neden olacalrnt antmsatryordu.

Ugtinci.i donem baqrndaki toplam a ve hazrrlama iqi biterbitmez don Juan, bir yrh aqkrn bt zamandan beri ilk kez, birdost olarak dumanr anlatmaya baqladr.

23 At'alrk 1963, Pazartesi

Harmana katrlan kimi san giEekleri derledikten sonra ara-bamla eve donmekteydik. Gerekli bir katkr maddesiymigbunlar. Bu yrl bitkileri toplarken, gegen yrlki srranln trpkrsrnrizlemedigimizi soyledim ona. Gtildti ve dumarun qeytan otugibi kiiselen olmadrfirnr, boyle ufak tefek qeylere aldrrmadr-lrnr soyledi. "Bitkileri devqirme slrast bir cinem tagrmaz du-man igin; harmanr kullanan kimsede aradrlr qeyler duyarhhk-tr, kesinliktir," dedi.

Don Juan'a, hazrrlayrp saklamak igin bana verdifi karr-grmla ne yapac a$tmrzt sordum. Onun, artrk benim oldufiunu,Eok yakrnda onu kullanaca[rmr soyledi. Her kezinde ne kada-nnr kullanaca[rmr sordu. Bana verdifi kesecikte, ktigi.ik boybir ttitiin kesesinin alacafir miktarrn tig katr kadal'kanqrm bu-lunuyordu. Kesenin igindekileri bir yrl boyunca kullanmamgerekti[ini, her igiqte istedilim kadar tiitrtirebilecefiimi belirt-ri.

Kesemdekilerin hepsini bitirmezsem ne olaca[rnl sor-dum. Don Juan higbir qey olmayaca[rnr, dumanrn higbir qeyistemedifini sdyledi. Kendisi artrk dumanr kullanmadr[r hal-de her yrl yeni bir kanqrm yaplyormug. Sonra di.izelterek sey-rek olarak ttittiirdtiftinii soyledi. Artan karrqrmr ne yaptrlrnrsordum. Ama yanrt alamadrm. Bir yrl iginde kullanrlmayankanqrmm bir iqe yaramadr[rnr yineledi.

OGRETILER

Bu noktada uzun uzadrya bir tartrqmaya gegtik. Ben tamistedi[im gibi soramryordum sorulanmr; onun verdi[i yarut-lar da akhmr iyice karrqtrrryordu. Ben ona kangrmrn bir yrlsonra sannlandncr ozelliklerini ya da erkini yitirip yitirme-yecelini; yitiriyorsa, o nedenle mi her yrl yeniden hazrrlandr-

[tnr soruyordum. Oysa o, karrqrmrn erkini higbir zaman yitir-rneyecelinde dayatrp duruyordu. Ancak bir kimse yeni kan-qtmt hazrrlayrnca, eskisine gerek kalmazml$ o zaman. Belirlibir ycintemle atmasr gerekirmiq eski kanqlml. iqin bu yanlnlda o anda agrklamak istememiqti.

24 Aralft 1963, Salt

"Don Juan, artrk duman tiitttirmen gerekmiyor demiqtin, de-

[il mi?""Evet, duman, benim dostum oldu[undan, artrk ttitttir-

mem gerekmiyor. Her zaman, her yerde ga[rrabilirim onu.""Yani ttittirmesen bile sana geliyor, oyle mi?""Ozgtirce gidebiliyorum ona, yani.""Ben de o duruma gelecek miyim acaba?""Onun dostlulunu kazanmayr baqanrsan, sen de o duru-

rna gelirsin.o'

3I Araltk 1963 , Salt

26 Aralk Perqembe gtini.i don Juan'rn dostu olan dumanla ilkdeneyimimi yaptrm. Bi.ittin giin don Juan'r arabamla orayaburaya gotiirmiiq birgok angaryalannr yapmrqtrm. Akrsamadofiru eve dcindtik. Btittin gtin bir qey yemedilimizden scizaEtrm. Onun aldrrdrfr falan yoktu buna; yanrt olarak duman-la tanrqmamln gok cinem taqrdrfrnr anlatmaya baqladr. Onunne denli onemli bir dost oldufunu kavrayabilmem igin mu-

145

-

r::=_

146 DON JT]AN'IN OGRETILERI

hakkak denemem gerekti[ini belirtti.Bana bir gey deme firsatr bile vermeden, hemen piposu-

nu benim igin ateqleyece[ini sciyledi . Hazr olmadrfrmr ileristirerek onu caydlrmaya gahqtrm. Pipoyu yeterince uzun birstire tutmuq olmadrfrmr falan soyledirn; gene de ofrenmemigin gok bir zaman kalmadrfrnr soyleyerek gok krsa bir siireiginde pipoyu kullanmam gerektifinde diretti. Pipoyu kese-sinden Erkararak okqamaya baqladr. Yanr baqrna gokerek on-leyemedifim bir bela gibi hastalanmayr, baytlmayr goze ahpne olursa olsun diyerek bu kagrnilmaz iqi baqrmdan savmtqolmak igin istedi[ini yapmaya razt oldum.

Oda oldukga karanhktr. Don Juan gaz Iambaslnl yakrpbir kogeye yerleqmigti. Genellikle bu lamba odayr huzurlu birloglufa btirtirdr"i, sartmtrrak rqrfr baua bir rahathk verirdi.Ama bu kez, gok donuktu rgrk; eskisinden daha krzrldr. Pekytireklendirici bir durum defildi bu. Don Juan, kanqtmtn bu-lundufu keseyi, ipini boynundan grkarmakstztn, agtr. Pipoyukendisine yaklaqtrnp gomlefinin alttna soktu; piponun a$n'na karrgrmdan biraz koydu. Bu siireci izlememi isteyerek, birparqa kanqrm sagrlsa bile, bunun, gomlefinin iginde kalaca-

Irnr belirtti.Don Juan pipo afzmtn dortte tigtinti doldurdu. Sonra pi-

poyu bir eliyle tutarak obtir eliyle keseyi bagladr. KtiEiik birkil tabak alarak bana verdi. Drqarda yanmakta olan ateqten

birkag ufak parga kor komiir getirmemi istedi. Evin arka bah-gesine gidip kerpig ocaktan birkag korlaqmrq komtir pargasr

ahp iEeriye koqtum. Qok mu gok kaygrhydtm. Onceden sez-

mekteydim sanki baqrma gelecekleri.

Don .Iuan'rn yanlna oturarak taba[r onauzattrm. Komtir-lere bakarak onlann gok iri oldufunu soyledi. Piponun a[zr-na srfabilecek denli ufak pargalar gerekmiq. Gene gidip ocak-tan ufak pargalar aldrm. Yeni getirdigim tabafr ahp ontinekoydu. Bacaklarrnr altrna almtq, bafidaq kurarak oturuyordu.Goz ucuyla bana bakarak efildi, e[ildi; neredeyse yanan ko-miirlere delecekti genesi. Pipoyu sol elinde tutarken, safeliyle son derece hrzh bir hareket yaparak yanan komiirlerden

ocnnriLER

birisini aldrlr gibi piponun a[zrna koyuverdi. Sonra gene dikoturarak, ve pipoyu iki eliyle tutarak alztna yerleqtirdi, iiE ne-fes gekti. Kollannr bana uzatarak pipoyu iki elimle alrp igme-mi kesin bir bigirnde fisrldayarak soyledi.

Pipoyu aldrm, ama az kalsrn dliqiirtiyorclum. Oyle srcak-tr ki ! Btiyrik bir dikkatle a[zrma yerleqtirdim.Dudaklanmr ya-kacafrndan korkuyordum. Ama a[rzhgr srcak defildi.

Dcrn Juan dumanr iEime gekmerni istedi. Duman alzrmaakrp orada dolagmaya baqladr. Qok yo[undu ! Alzrrna hamurtrkrlmrg gibiydi. Gergi o giine dek a{ztma hamur falan trkrl-rnrg defildi, ama bu benzetmeyi Eok do[ai bulmuqtum. Du-rlan, naneliymiq gibiydi, alzrmrn igi sopsofuk kesiliverdi.SerinlemiE, tazelenmiqtim. "Gene! Gene!" diye fisrldadrfrnriqittim don Juan'rn. f)uman bedenimin her yanutn slzntaktay-dr sanki. Artrk don Juan'rn bir qei demesine gerek kahnadangekip durdum dumanr.

Don Juan birden e[ilip pipoyu elimclen Eekti. Kornlir ta-ba[rna hafifEe vurarak ktjllerini boqalttr. Sonra parmerlrnr ag-zrnda rslatrp pipo afinnn igine soktu; dondtire dondiire pipo-yu temizledi. Afrzh[rndan birkag kez tifledi. Sonra krlrfrnasoktu pipoyu. Hareketlerini ilgiyle izlemekteydinr.

Pipoyu temizleyip kaldrrdrktan sonra bana baktr; iqte oanda ttim hedenimin uyugmug, sanki mentollenmiq oldu[unukavradrm. Yiiztim a[rrlaqmrgtr, genelerim afinyordu. Afizrmrnigi kupkuruydu, yanryordu. Ne var ki, susatnl$ degildim. Te-pemde tuhaf bir srcakhk vardr. Sofuk bir srcakhk! Her solukveriqimde solufum burun deliklerinri ve i,ist dudalrmr kesergibi geliyordu. Ama yanma hissi yerine buz de[dirmenin ver-difii bir acr duyuyordum.

Don Juan saf yanrma oturdu; hareketsiz durarak elinipipo krhfrnn iizerine, kuvvetlice bastrnrcaslna, koydu. Elle-rim alrrlaqmrqtr. Kollanm omuzlanmr gekercesine sarkmrgtr.Burnum akmaktaydr. Elimin tersiyle bulnumu sildim, tlimyiiz kaslanm dciktildii! Eriyordum! Kaslanm gergekten eriyorsanryordum. Ayafa frrlayrp bir qeylere tutunmak, ne olursa

141

{

148 DON JUAN'IN OGRETILERI

olsun, kendime bir destek aramak istedim. Hig bilmedi[imbir korku igindeydim. Odanrn ortasrndaki dire[e sarrldrm. Biran ciyle kaldrm, sonra doni.ip don Juan'a baktrm. Hale pipo-sunu tutarak hareketsiz oturuyor, bana bakryordu.

Solu[um dayanrlm az bir srcakhktaydr (yoksa solukluktamrydr?) Bofuluyordum. Bagrmr one elip dire[e yaslamak is-tedim. Ama rskalamrq olacalrm ki bagrm one do[ru dtigmeyebagladr. Tam yere garparken durdum. Kendimi toparlayrp ba-qrmr kaldrrdrm. Direk, gozlerimin cintinde durmaktaydr! Ge-ne yaslarnak istedim bagrmr direle. Bu kez kendimi kontrolederek, bilingli olarak gozlerimi agrk tutup baqrmr eldim, vealnrmla direfe dayanmaya gahqtrm. Gcizlerimle direk arasrn-da beq altr santimetre ya var ya yoktu. Ama baqrmr dire[e da-yar dayamaz dwefin iginden gegip gittigimi gdrmeyeyim mi!

Umutsuzcaslna ussal bir agrklama ararnaya gahqtrm vegozlerimin, derinlifi bozuk olarak algrladrll yarglstna var-drm. Burnumun ucundayml$ gibi gormeme karqm, tig metreotemdeydi herhalde direk. Ardrnda da direfin yerini tam ola-rak saptarnak igin usa mantrfa uygun bir yol diiqtindi.im. Di-re[in gevresinde krsa adrmlarla yan yan yiirtimeye baqladrm.Direfin gevresini bu bigimde dolaqmakla Eapr olsa olsa birbuguk metrelik bir daire gizmiq olacaktrm. Direk gergektentig metre Otemdeyse, ya da ulaqamayacalrm bir uzakhktaysa,arkamm direfe doniik olacafr bir an gelecekti. O zaman, di-rek arkamda kalaca[r igin, onu gciremeyece$imden emindim.

Sonra baqladrm direlin gevresindeki yiirtiytiq{ime; amaben yiirtidtikge direk gozlerimin cintinde kalmaktaydr. Ofkeyekaprlarak iki elimle sanldrm dire[e. Ama ne gcireyim ki! ikielim de dire[in iginden gegmesin mi! Dire[i degil, havayr tu-tuyordum. Direkle aramdaki uzakhfr iyice olgmeye gahqtrm.Bir metre kadardr. Yani gcizlerim onu bir metre uzaktaymrqgibi algrhyordu. Baqrmr bir yandan bir yana sallayarak, goz-lerimi teker teker cince direfe sonra da arka plandaki egyala-ra odaklayarak derinli[i algrlayrgrmla oynadrm bir stire. Dire-

lin bir metre kadar rintimde oldu[una kesinlikle emindim.Baqrmr korumak amacryla kollarrmr uzattp olanca gtictimle

OcnBriLER

rine atrldrm. Gene aynl gey-direlin iginden gegip gitmiqtim.Bu kez kendimi yerde buldum. Gene kalktrm. Bu kalkrg bel-ki de o gece yaptr[rm en olafandrqr hareket olmugtu. Kendi-mi dtiqtinerek kaldrrmrqtrm! Kalkmak igin her zaman yapma-ya ahgrk oldufium biEimde kaslarrmr ve iskelet yaprmr kullan-mamrqtrm. Qiinkti bunlan kontrol edemiyordum artrk. Yeregarptrlrm anda anlamrqtrm bunu. Ne var, direfe oyle takmrq-trm ki kafamr, bir ttir tepki hareketiyle "kendimi dtigtinerekkaldrrdtm". Ve hareket edemedifim gergegi daha kafamadank etmeden, ayaktaydrm.

Don Juan'a yardrm etmesi igin seslendim. Bir ara grlgrngtbt avazrm grktr[rnca balrdrm; ama don Juan krmrldamadrbile. Yan yan bana bakryor, baqrnr benden yana gevirmek is-temiyordu sanki. Ona dolru bir adrm attrm; ama ona dogruilerleyece[im yerde sendeleyerek arkaya yrkrldrm, duvaragarptrm. Srtrmr duvara garptrfrml biliyordum ama duvar sertgelmiyordu bana. Yumugak, stingerimsi bir nesnenin igindeastltp kalmrqa benziyordum. Bu nesne, duvardr. Kollanm ya-na do[ru agrlmrq tiim bedenimle, yavag yavag duvann iginebatryordum. Don Juan hA10 bana bakryor ama bana yardrm et-mek igin bir gey yapmryordu. Canrmr diqime takrp bedenimiduvardan scikmeye gabaladrm; oysa daha da derinlere batma-ma yaramrgtr bu devinmelerim. Duvann ytiz[irnti kapladr[rnrfarkederek tanrmsrz bir korkuya kaprldrm. Gcizlerimi kapa-mak istedim; ne var ki, apagrk kaldrlar.

Baqka neler oldu, anrmsamlyorum. Birden don Juan'rgordtim az cintimde. Obtir odadaydrk. Masastnl ve yanmaktaolan kil sobasrnr gordtim. Goz ucuyla evin cintindeki parmak-hlr bile fark edebiliyordum. Her qeyi apagrk goriiyordum.Don Juan gaz lambaslnl getirmiq tavanrn ortasrndaki kiriqeasmrqtr. Yana do!ru bakmak istedim; ancak gozlerim yalmz-ca cine bakryor, sala sola dcinmtiyordu. Bedenimin higbir ya-runt hissedemiyor, aynt edemiyordum. Soluk ahp veriglerirngok yavagtr. Ama dtiqtincelerim son derece berraktr. Gozti-mtin cintinde olup biten her geyin bilincindeydi. Don Juan ba-na dofiru ilerledi; o anda zihnimdeki berrakhk kalmamrqtr.

149

I

151150 DOI{ JUAN'IN OGRETILERI

Don Juan bana yaklaqtr-ondan nefret ettim. ParEalamak is-tiyordum onu. O anda bldi"irebilirclim onu; am;r hareket ede-miyorclum. Once bagrmcla hafil bir basurE hissettitn. ama Ea-buk geEti bu. Yalruz bir qey kalmrgtr**don Juan'a karqr igirn-clen taqan tlir ofke. On-on beq santinretre kadar onlimde gor-rnekteydim onu. Kollftrlnl, bacakiannr kolxrrmak igin tr-rtuqu-yordum. F{omurclanryor olmahydrm. igirn katrlinaya baqla-mlqtr. Don Juan'rn sesini igittirn. Bir qeyler soyliiyordu bana.Yurnuqak ve okqayrcr bir sesle.." Mutlulufum sonsuzdu. iyiceyaklaqarak Ispanyolca bir nir-rni soylerneye baqiadr:

"Oy sevgili Santa Ana,Bebefi a$atrnasana!

Yitirmiq ehnasrnr

Sana verem bi tane,

Ona ver yarlstnr.

(Seliora Sarttcr Ana, pot'(!trc ilora el ninoTPor una nlailzotla que s( le perdiclo.Yo le dard ttna. Yo le tlttre clos.

Una para e.l nino y 0tra porl \)os.)

Bir rhkhk kapladr her yanrml. Ylirek rhkh[r, duygu lhk-hfirydr bu. Don Juan'rn sozleri neler anrmsatryordu bana!Unutulmuq gocukluk anrlanml...

Daha once hissettifim ofke Lrgup gitmiqti. Onun yerineqimdi bir cizlem, seving dolu bir yakrnhk duyuyordum donJuan'a. Don Juan uyumaya gahqmamr soyledi; $u andabedenim yokmuq, ve ne istersem olabilirmigim. Don Juan ge-riledi. Onun ontinde duruyormuq gibi, gcizlerim normal birseviyedeydi. Kollannt bana dolru uzatarak onlann igine gir-memi sciyledi.

Ben mi ilerledim yoksa o mu yaklaqtr, bilemiyorum. El-leri ytiztimtin, gcizlerimin tizerindeydi; ama bir qey hissetmi-

OGRETILER

yordum. "Bafrrmrn igine gir,l' dedigini iqittim. Onun iEindekayboluyorum sandrm. Duvann stingerimsi yumuqakhfrnrhissetim bir kez daha.

Sonra, yalmzca bakmamr ve gormemi buyuran sesini igi-tebildim. Artrk onu goremiyordum. Krzrl bir ortam iginde ya-nrp sonen krvrlcrmlar gcirebildi[ime gcire gozlerimin agrk o1-

masl gerekirdi. Gozkapaklanm kapahyken rqrfa bakar gibibir gey. Sonra diigtinceler gene baqladr. Birbirini tutmayansahneler beliriyor, sonra yitiveriyordu. imgelerin iist i.iste gel-diEi, defiqiverdi[i hrzh bir dtiqte oldulu gibi... Sonra, diiqtin-celerin saylsr, keskinli[t azalmaya baqladr. Qok gegmedenhepsi kayboldu. Sevecenlik ve mutluluk duygulartna btrakttyerini. Ne bigimleri ne de rqr[r birbirinden aytrt edemiyor-dum. Birden yukarrya do!ru gekildifimi hissettim. Evet, kal-drrrlmaktaydrm. Ozgtirdtim artrk; olafiantistti bir hafiflik vehtzla suda, havada dolaqrp duruyordum. Bir yrlanbah$ gibiyiizilyor, istersem yukanya istersem aqafrya dofru stiztilii-yordum. Qevremi so[uk bir yelin sardrlrnr farkettim, ]tizenbir tiiy gibi dalgalara brraktrm kendimi-ileri geri, aqaltlara,aqa[rlara, aqa!rlara.

28 Araltk 1963, Cuntartesi

Dtin, akqama do[ru uyandrm. Don Juan iki giine yakrn mrqrlmrqrl uyumakta oldufumu soyledi. Baqrm gatlayacakmrq gibialrryordu. Biraz su igeyim dedim, midem alttist oldu. Yor-gundum, bitkindim. Yemekten sonra gene yatrp uyudum.

Bugiin gok iyi hissediyordum kendimi. Don Juan'la, kti-gtik dumanla ilgili deneyirnimden sciz aEtrk. Her zaman oldu-

[u gibi baqrmdan gegenleri ayrrntrh olarak dinlemek isteye-ce[ini dtiqtinerek, izlenimlerimi anlatmaya baqladrm. Ama la-fimr keserek bunun gereksiz oldufunu belirtti. Gergekte birgey yapmadan uykuya dalmrq oldufumu, o nedenle konuqa-cak bir qey bulunmadrfirm sciyledi.

I

152

-DoN JUAN'IN Ocnerir-nni

"Ama btittin o baqrma gelenler? Onemsiz mi yani bun-lat?" diye uzattrm.

"Evet, cinemsiz. Hele bi gezmeyi cifren de, o zaman ko-nuguruz; nesnelerin igine girmeyi bi olren de..."

"GerEekten'girilir' mi nesnelerin igine?""Anrmsamlyor musun? Duvann igine girdin, duvann

iginden gegtin.""LJsumu yitirdim galiba.""Yok cantm!""Sen de ilk igiqinde benim gibi mi yapmrgtrn, don Juan?""Yoo! Benimkisi farkh olmuqtu. Karakterlerimiz farkh

giinkti. ""Seninkisi nasrl olmuqtu?"Don Juan yanrt vermedi. Sorumu yineledim. O da anlm-

samadr[rnr; sorumun bir bahkgrya ilk bahlr gekti$i zamanneler duyumsadr$rnr sormaya benzedi[ini sciyledi.

Dumanrn eqsiz bir dost oldu[unu soyleyince, ben deMescalito'yu da eqsiz diye nitelendirdifini anrmsattrm. O da,ikisinin de eqsiz oldufunu ama nireliklerinin de[iqik oldu[u-nu ileri stirdii.

"Mescalito insana bi geyler soyler, onun edimlerine krla-vuzluk eder; bu bakrmdan bi koruyucudur o," dedi. "Mesca-lito do$ru yagam bigimini ci$retir. insanrn drqrnda bi varhk ol-dufu igin de onu gorebilirsin. Oysa, duman, bi dosttur. Ken-di varhlrnr sana hiE gostermeden seni krhktan krhfa sokar vesana erk verir. onunla konuqamazsln. Ama bilirsin onun varoldufunui gtinki.i bedenini alrr gottirtir, havalarda ugurur seni.Ne var ki, onu goremezsin. Gene de oradadrr o; dtiqe srfimazqeyler yapabilmeni sallayan erki verir 5ana-epefin bedeni-ni ahp gottirmesi gibi..."

"Gergekten, bedenimi yitirdifimi sanmrgtrm, don Juan.""Yitirmigtin.""Yani bedenim yok muydu o zaman diyorsun?""Ya sen kendin ne diyorsun?"

OGRETILER

"E, ne bileyim! Ancak duyumsadrklanmr bilebiliyorum.'o"Gergeklikte de cinemli olan budur-neler duyumsadr-

Etn.""Ama, sen nasrl gcirtiyordun beni, don Juan? Nasrl gorti-

ntiyordum sana?"o'Seni nasrl gordtiltim cinemsiz. Direfi yakaladr!.n za-

man oldulu gibi... Sanki orda direk yokmug gibi gelmiqti sa-na da, dire[in gevresinde dolanmrqtrn onun varh$rnr karutla-mak iEin, hani."

o'Ama sen beni qimdi oldu$um gibi gortiyordun, degilmi?"

"Hayrr! $imdi oldufun gibi DEGILDIN!""Do!ru! Delildim. Ama, bana yokmuq gibi gelmesine

karqrn bedenim vardr, de$il mi?"o'Yoktu! Allahrn belasr! Bugtin oldu[u gibi bi bedenin

yoktu o zaman!"

"Bedenim neredeydt o zatnan?"

"Anladr[rnr sanmrqtrm. Dumancrk ahp gottirmtiqttibedenini."

"Ama nereye gotiirmtiqtii'?""Ulan, ne bileyim ben nereye gdtiirdtiltinti?""LJssal" bir agrklama elde etmeye direnmem boqunaydr.

Tartrqmak ya da aptalca sorular sormak istemedilimi; amabedenimi yitirmig olabilecefiim dtiqtincesini varsaymakla ttimussalh[rmr yitirecelimden korktufumu soyledim ona.

O da, her zamanki gibi durumu abarttrfrnr; dumancrk yti-ztinden ne o zaman, ne de ilerde higbir qey yitirrniq olmaya-calrmr belirtti.

28 Ocak 1964, Salt

153

I

Don Juan'a, her isteyene duman kullandrtmarun do[ru olup

154 DON JUAN'IN OGRETILERI

olmayacafrnr sordum.

igerlemiqcesine, dumarun krlavuzsuz igilemeyece[i, heristeyene duman vermenin o kimseleri oldtirmekle bir olacafiryarutrnr verdi. Don Juan'dan bunu agrklamasrnr istedim. Oda, o anda orada diri ve onunla konugur durumda bulunuqu-ffiu, onun beni geri getiriqine borglu oldufumu soyledi.Bedenimi eski durumuna getirmi$miq. O olmasaymlg, kendi-me gelmem olanaksrzmrq.

"Bedenimi eski durumuna nasrl getirdin, don Juan?""Sonra olrenirsin bunu; ama o zarnankendi baqrna yapa-

caksrn bu iqi. igte bu nedenle, ben daha buralardayken, elin-den geldifince gok qey cifrenmeni istiyorum. Sagma sapansorularrnla yeterince zaman yitirdin. Ama ola ki dumancrklailgili her geyi olrenmek yoktur yazgrnda."

"O zaman ne yaparrm?"

"Ofrenecefini ofretsin bakahm duman sana..."

"Duman da mr d[retir?""Elbet ofretir.""Mescalito gibi mi cilretir?""Hayrr, Mescalito gibi cifretmez. Aynr qeyleri gostermez-

ler.""PekdlA, neleri o[retir duman?""Verdi[i erki nasrl kullanaca[rnr ofiretir; bunu cilrenmek

igin de bigok kez igrnen gerekir onu.""Qok tirkiinE bu senin dostun, don Juan, hig bciyle bir qe-

ye rastlamamrqtrm. Usumu yitiriyordum, az kalsrn."Her nedense bu inrge akhmdan hig grkmryordu. Bu dene-

yimimi birkag kez obtir sannlanma deneyimlerimle kargrlag-trrmaya gahqmrg ve yalnrzca $u sonuca varmrqtrm: bu dumaninsana usunu yitirtiyordu.

Don Juan bu gortiqtimti befienmiyor, duyumsadrfrm $e-yin, dumanrn dtiqlere sr[maz erkt oldu[unu sciyltiyordu. Buerki ycinetebilmek igin kiqinin sa$rkh, giiglti bir yaqam stir-dtirrnesi gerekirmiq. Bu saflrkh, gtiglti yagam zorunlulu[u

OGRETILER

yalnrzca hazrrhk doneminde defil, deneyirnleri gegirdiktensonra da gerekliymiq. Duman oyle gtigltiymi.iq ki, kiqinin bugiicii taqryabilmesi iEin kendisinin de pek gtiElti olmasr gere-kiyorrnu$; yoksa adamrn bu yiik altrnda ezilip gitmesi iqtenbile defilmig.

Dumanrn herkesi aynr bigimde etkileyip etkilemedifiinisordum. Dumanrn insanda bir defiqim yaratttftnt, ancak kimiinsanlarda bu defiqikli[in olmadrlrnr soyledi.

"O halde, dumanrn bende defiqim yaratmasrnln ozel birnedeni mi var?" diye sordum.

"Kanlmca Eok sagma bi soru sordun. Gere[ini teker tekeryerine getiriyorsun. Dumanrn sende de[iqim yaratmaslnl an-

lamak zor de[il ki!"Sonra gortini.iqiimle ilgili bir qeyler soylemesini istedirn.

Akhma soktu[u o bedensiz olma imgesini kabul etmek benioyle tedirgin ediyordu ki, o srrada nasrl goriindti[timti bilmekistiyordum.

Don Juan, gergekten o srrada bana bakmaktan iirktti[iinti;kendisi dumanr ilk igti[inde, velinimetinin onu gdrd:j$ij za-man duyumsamrq olabilece[i duygulara benzer duygulara ka-prlmrq oldufunu soyledi.

"Neden tirkttin? Qok mu korkung gortini.iyordum?" diyesordum.

"Daha once duman igen bi kimse gormemiqtim de...""Velinimetini gormemiq miydin, igerken?"

'oGormemiqtim."

"Kendini de mi gormedin?""Nasrl gortiriim ki?""Ayna oniinde igerek, cirnefin."Yanrt vermedi. Yalnrzca bana bakrp baqrnr salladr. Ayna-

ya bakrlabilir mi, diye iisteledim. O da, bakrlabilecefini, amabunun bir yararr olmayaca[rnr; gtinkti baqka bir qey olmasabile insarun korkusundan olebilecegini sciyledi.

Ben de, "Demek ki insan korkunElaqryor," dedim.

155

156 DON JUAN'IN OGRETILERI

"Yaqamrm boyunca hep bunu merak etmigimdir," dedidon Juan, ve ekledi: "Ama sormadrm, aynaya da bakmadrm.Akhma bile getirmedim bciyle bi qeyi."

ooNasrl cilrenebilirim acaba?"

"Senin de, benirn gibi beklemen gerekecek. Sen de du-rnanl bi baqkasrna verince, gdrmtiq olursun-o denli ustala-

$rsan tabii. .. O zaman duman igen adamln nasll gori.indtigti-nti anlarsrn. Bciyledir iqte bu iqler."

"Duman igerken tilmini gekseler, ne olur acaba?""Bilmem. Ola ki duman seni karqrsma alr o vakit. Ama

onunla oyle oyunlar oynamayr dtigtindtifitine gdre pek zarar-srz buluyor olmahsrn onu."

Oyun oynamak istemedi[imi, ama onun daha cinceleribana dumanm fazla "merasim" istemedi[ini sciylemig oldu-!unu, insarun o srrada nasrl gortindtigtinti merak etmenin birzaran olabilece$ini akhmln ucundan bile gegirmemiq bulun-dufiumu aniattrm. Buna kargrhk o da, qeytan otunda oldu[ugibi izlenecek belirli aqamalar olmadrfirnr anlatmak istedili-ni, ama gene de dumana karqr titrzce davranmak gerektigi bi-Eiminde bir diizeltme yaptr. Bu bakrmdan kurallara uyrnantncinemi btiytikmtiq. Don Juan bir ornek vererek, karrqrma girenmaddelerin belirli bir sraya uymaksrzrn toplanabilecefini,ancak olgtilerinin do[ru olmasr gerektilini soyledi.

Deneyimlerimi baqkalarma anlatmamda bir sakrnca olupolmadrfirnr sordum. Don Juan da, hig agrklanmamasl gerekentek gizin, kangrmrn nasrl yaprldr[r, etrafta nasrldolagrlaca[mr, ve nasrl geriye dontildi.igii oldulunu; konununcibtir yanlarmrn pek cinem taqrmadrlrnr belirtti.

'-.--

IMescalito'yla son kargrlagmam, art arda dcirt gtin iginde dortbuluqma bigiminde oldu. Don Juan bu uzun buluqma-oturum-lara mitote diyordu. Peyoteras denilen peyote ustalarryla go-mezlerinin katrldrklan bir peyote toreniydi bu. Don Juan'rnyaqrnda iki adamla, benimle birlikte beg geng vardr; yaghadamlardan biri baqkanhk yapryordu.

. Toren, Meksika'da Teksas slnlrma yakrn bir yer olan,Chihuahua'da yaprldr. Geceleyin ezgilerin soylendigi, peyo-telerin mideye indirildigi bir torendi bu. Gtindiiziin, tciren ye-rinin drqrnda tutulan kadrnlar her birimize su yetiqtiriyorlardr;her gtin yalnrzca azbir tciren yemeli yeniyordu.

12 Eyliil 1964, Cumartesi

159158 DON JUAN'IN OGRETILERI

Torenin ilk gecesi olan 3 Eyltil Pergembe gecesi sekiz peyo-te mantan yedim. Pek etkilemedi bu beni; etkilediyse bile be-lirsiz bir bigimdeydi bu. Btittin gece gozlerim kapali oyleoturdum. Gozii kapah durmak daha iyi geliyordu bana. Uyu-muyordum, yorgun da defildim. Oturumun sonunda ezgisdyleniqi olafandrgr bir bigime btirtinmtiqtti. Bir an yiirefimkabardr, aflamak istedim; ama ezgi bitiverdi, ve bu duygurnyok oldu.

Hep birlikte kalkrp drqanya grktrk. Kadrnlar su verdi bi-ze. Kimilerimiz afrzlannr galkaladr, kirnilerimiz igti" Erkek-ler hig konugmuyorlardr; oysa kadrnlar btittin gtin konu$upgi.iltiqtiyorlardr. Toren yemefi o$eyin yeniyordu" Rir mrsrragrydr bu.

4 Eyltil Cuma giinti gtineq batarken ikinci oturum baqla-mrqtr. Baqkan peyote ezgisini soyledikten sonra srrayla ezgi-ler soylenmesine ve peyote mantarlannrn yenmesine yenidenbaqlandr. Herkesin teker teker soyledifi kendi ezgilerine obiiriiyeler de katrhyordu. Bu, sabaha dek siirdtj.

Drgan grktr[rmda bir gtin once orada buiunan kadtnlannsayrsrnda azalma gcirdiim. Birisi bana su uzattt; ne var, artrkgevremle ilgilenmiyordum. Bir sekiz mantar daha yerniqtirn.Bu kez etkisi de[iqik oluyordu.

O anda herkesin birlikte soyledifir ezgi birden hizlanrncaoturumun sonuna gelindi[ini anladrm. Evin drqrndaki bir qe-

yin ya da bir kimsenin igeri girmek istedifini sezinliyordum.Ezgilerin, "onun" igeri dalmasrnr onlernek iEin mi yoksa"onu" iEeri Eekmek igin mi soylendi[ini kestiremiyordum.

Kendine ozgi"i bir ezgisi olmayan bir ben vardtm. Hepsi,ozellikle gengler, sorarca bakrqlar atryorlardr" Srkrlarak gozle-rimi kapadrm.

Sonra baktrm, gcizlerim kapahyken gevrede olup bitenle-ri gok daha iyi bigirnde algrlayabiliyorum. Ttim dikkatirni budiiqtinceye verdim. Gozlerimi kapatryor ve ontimdeki adam-lan gorebiliyordum. Gozlerimi aErnca da aynr gcirtintti stirti-yordu. Gozlerim agrk da olsa kapah da olsa trpktst ttpktsma

OGRETILER

aynr qeyleri gortiyordum.

Sonra birden gortintti yok oldu, silindi ve yerine Mesca-lito'nun iki yrl cince gordtiliim insan bigimindeki gcir{.inttisiibelirdi. Bvaz citede yan donmtiq oturmaktaydr. Bakakalmrq-hm. Ama o bana bakmryordu, bir kez bile bana dofru bakma-dr.

Yanhq bir qeyler yapmr$rm da, o ytizden bana yaklaqmr-yormug saruyordum. Kalkarak ona do[ru ilerledim. Bendenneden uzak durdu[unu soracaktrm. Ama bu deviniqim, Mes-calito'nun imgesini bozmuqtu. Mescalito'nun yavag yava$gcizden yiten goriinttisiintin yerine gene oradaki adamlanngortinttisti gegmeye bagladr. Qrlgrncasrna ytiksek sesle sciyle-nen ezgiyi iqittim gene.

Yakrndaki bir gahhfa giderek bir siire dolaqtrm. Her qeybelirgin ve apagrk gortintiyordu. Karanhkta gordtifi"imii far-kettim; ama bu kez pek cinemsemedirn bunu. Onemli olangey, Mescalito'nun benden neden kagtr[rydr.

Arkadaqlann yanlna gitmek igin geri dondtim. Tam evegirmek tizereydim ki korkung bir giimbrirtii iqittim ve korkuy-la tirperdim. Yer sarsrhyordu. Iki yrl once peyote vadisindeiqitti[im giirtilttiniin trpkrsrydr bu.

Yeniden gahhfa dopru koqtum. Mescalito'nun orada ol-du[unu, onu bulacafrmr biliyordum. Ama bulamadrm. Sabet-ha dek bekledim, oturumun bitmesine az kala da obiirlerinir-ryaruna vardrm.

'...Ugtincti gtinti de aynr qeyler yinelendi. Yorulmamr$rrni,ama olleden sonra yatrp uyudum.

5 Eyliil Cumartesi akqamr yaqh adam iigtincii oturumuagmak igin peyote ezgisini soylemeye baqladr. Bu oturum bo-yunca yalmzca bir mantar yedim ve ezgtlerin higbirini dinle-medim. Olan biteni de izlemiyordum. Daha baqlangrcrndanberi ttim varh[rm olalantistti bir biginide tek bir noktada yo-funlaqmrgtr. Esenli[im igin gerekli olan gok ama Eok onemlibir qeylerin eksiklifini duyumsuyordum.

Obtirleri ezgilerini soylerken, Mescalito'ya, bana btr ez-

160 DoN JUAN'IN ocneril-nni

gi ri[retmesi igin ytiksek sesle yakardrm. Yakarrm, adamlarmytiksek sesle sciyledikleri ezgiye kanqtr. Birden bir ezgi duy-dum kulaklanmda. Oradakilere srrtrmr dcintip dinledim. Sciz-leri ve ezgiyr birgok kez dinledim. Ttim ezgiyi iyice o$rene-ne dek kendi kendime soyleyip durdum. Scizleri ispanyolcaolan uzun bir ezgiydi bu. Ezgimi birkag kez sciyledim; herkesdinliyordu. Qok gegmeden bir bagka ezgi daha belirdi kulak-lanmda. Sabaha dek bu iki ezgimi birgok kez soyledim. Tap-taze, sapasallam yapmrqtr beni bu ezgiler.

Sulanmrzr igtikten sonra don Juan bana bir torba verdi;hep birlikte tepelere do!ru ytirtimeye bagladrk. Ustii yasst,yanlarr dik bir tepeye (mesaya) varana dek uzun ve zorlu biryi.irtiytiq yaptrk. Orada birgok peyote mantarr gcirdi.im. Amaher nedense onlara bakmak istemiyordum. Mesayt gegincekrimemiz dafirldr. Ben ve don Juan biraz geriye dcini.ip, peyo-te mantarr toplamaya baqladrk. Onceki gibi, ben yaln:zcayal-drm ediyordum ona.

6 Eyltil Pazar akgamma do[ru toren yerine donmtigttik.Akgam olunca baqkan oturumu agtr. Kimse bir qey dememi$-ti ama, bunun son oturum oldulunu gok iyi biliyordum. Bukez yaqh adam yeni bfu ezgt tutturmuqtu. Taze mantarla dolubir torba elden ele dolaqtrrrldr. Taze mantan ilk kez yiyor-dum. Tazesi etlice oluyordu ama zor gifneniyordu. Sert, hambir yemiqe benziyordu; kurutulmuq mantarlara oranla dahakeskin ve acl bir tadr vardr. Bu taze mantarlarr Eok daha be-

[enmiqtim.On dcirt mantar yedim. Dikkatle saymaktaydrm yedikle-

rimi. sonuncusunu bitiremedim. Qtinkii Mescalito'nun varh-$rnr gcisteren o artrk iyice tanrdr[rm gtimbtirttiyti iqittim. Bak-trm, herkes grlgrnlar gibi ezgi ga$rrmakta. O zaman don Ju-an'rn da Obtirlerinin de gtimbtirttiyti gergekten iqittiklerini an-ladrm. Bu tepkimelerinin, iglerinden birince salt beni aldat-mak igin verilen bir iqaretten kaynaklandrlrnr dtiqtinmek iste-miyordum.

iqte o anda ulu bir bilgelik dalgasrnrn beni yutarcasrnasardr[rnr duyumsadrm. UE yrldrr kafamr kurcalayan bir varsa-

OGRETILER

yrm o anda kesinlik kazanmrq oluyordu. Lophophora willi-amsii kakttisiiniin iginde bulunan o her neyse nesnenin kendikendine ozvarhLtnr stirdtirtiqtini.in benimle higbir ilintisi ol-madrprnr; orada kendi baqrna bafrmsrzca var oldufunu kavra-yabilmem, daha dofrusu bulgulayabilrnem iEin tig yrl bekle-mem gerekmigti. Ama qimdi anlamrqtrm.

Ateqli ategli ezgr soyledim durdum solulum kesilenedek. Ezgilerim sanki bedenimin igindeydi de beni sarsa sarsadrga fiqkrnyordu. Hemen grkrp Mescalito'yu bulmak zorun-daydrm; yoksa patlayabilirdirn. Peyote tarlasrna dofru ilerle-dim. Ezgilerimi soyltiyordum bir yandan da. onlann benimoz ezgrlerim olduklarrnr-benim kimseye benzemezlifiminkesin kanrtlan olduklarrnr biliyordum. Her adrmrmr duyun-l-suyordum. Yere bastrkga trnLyorlardr; yankrlan t-lir insan ol-manln tanrmsrz dipdiri taqkrnh$urr clofuruyordu.

Tarladaki peyote mantarlannrn her biri mavimtrrak, bal-kryan bir lqrk yayrnaktaydr" Mantarlardan birinin Eok parlach-frnr gordi"im. Yanrna oturup ezgimi soyledim ona. Ben soyler-ken, Mescalito mantann iginden Erktr-daha onceleri gordii-giim insan krhfryla... Bana bakryordu. Yaradrhqrna ters cltiqenbir ytireklilikle ona ezgi soylemeye baqladrrn. Fltitten mi, yel-den mi gelen t;rnrqrk bir mtizi[in titreqimleri clolaqryorclu. ikiyrl cince oldufiu gibi, bu kez de, "Ne diyorsun?" diyordu san-ki.

Sesirni ytikselterek konuqmaya bagladrm. yaqarnrmda,

edimlerirnde eksik bir yan oldufunu bildi[imi; ama bunun neoldufunu bir tiirli.i bulamadrfrmr sciyledim. Bendeki bu ek-siklilin ne oldu[unu, aynca, gereksindi[imde gafrrabilmekamacryla adrnr sdyiemesi igin yalvardrm. Bana baktr ve afzr-nr kulaklanma de$ecek kadar zuma gibi uzatarak adrnr sciy-ledi.

Birden peyote tarlasrnrn orta yerinde babamr dururkengdrdtim. Ama tarla ortadan kalkmrq, sahne gocuklufiumdakievimize dontiqmtiqtti. Babamla birlikte bir incir a[acrnrn al-tmda duruyorduk. Babamr kucakladrm; ona, gabuk gabuk,soyleyememiq oldu[um ne kadar gey varsa anlatmaya baqla-

l6r

I

r62 DoN JUAN'IN ocnerir-Eni

drm. Dtiqtincelerimin her biri ozltiydti, tam yerindeydi. Sanki

hig zamanlmlz kalmamr$ da, her qeyi birden soylemek zorun-

daymrgrm gibi bir durumdaydrm. olafan kogullarda hig soy-

leyemecefiim afallatrcr qeyler soyliiyordum ona olan duygu-

lanma iliqkin.Babam bir qey demiyordu. Dinledi, dinledi, sonra bakttm

gekilip bir qeyce emilircesine gitti. Gene yalmz kalmrqtrm.

Vicdan azabtyla, iiziinttiyle afiladrm.

Mescalito'nun bana ofrettifi adr gaprra 9afrra peyote tar-

lasrnda dolaqtrm durdum. Bir peyote mantarlnln tizerinde yrl-drz bigiminde yabanst bir rqrktan bir qey grkmaya bagladr.

uzutt, parlak bir nesneydi bu-bir adam boyunca bir rqrk de-

meti... Bir stire btittin tarlayr koyu sarl ya da kehribar renklibir rqrkla aydrnlattr. Ardrndan da gokytiziinti, mucizevi, $a$r-trcr bir gbriintim yaratacak bigimde, aydtnlattr. Bakmayt stir-

di.irtirken kor olaca[rm gibi geliyordu; gozlerimi kapayrp, ba-

grmr kollanmln araslna gomdiim.

Mescalito'nun, bir peyote mantal daha yememi soyledi-

fini agrkga algr|yorum. o'Ama mantart kesmek igin brgafrm

yok; nastl yerim ki?" diye gegirmekteydim.

"EEil yere, oyle ye," diye seslendi aynr yabansr bigimde'

Karrn tistti uzanrp, bir mantarrn tepesini tstrdtm ve gi[ne-dim. Tutuqmuq gibiydim. Bedenimin ttim gozelerine bir rhk-

hk, bir akrm dolmuqtu. Dipdiriydi her qey. Neye baksam, re-yi gorsem en ince, en gapraqrk ayrrntilan gozlerimin ontine

seriliyor, ama o clenli de yahn gortintiyordu. Her yerde ben

vardrm; bir anda hem iisttinti, hem alttnt, hem gevresini gore-

biliyordum geylerin.

soztini.i etti[im bu son duygu, iyice ayrlmsayabilecefim

denli uzun stirmtiqtii. Bu duygu az sonra ezicr bir korkuya do-

niiqtiverdi; hrzla .geliveren ama beni garpmayan diyebilece-

fim bir korku... Once o mucizevi diinyarun sessizll[i keskin

gtittitttit"rle sarstlmaya baqladr, ama bununla ilgilenmiyor-dum pek. Ama gtiriilttiler gittikqe i.izerime yrkrlrrcasrna artt-

yot u" srklagryordu. Yavaq yava$, o aynmsrz, aldtnquz, gizel

OGRETILER

dtinyada uguyormugum duygusunu yitirmekteydim. Giirtilttl-ler, bir devin adrm atrqlanna dontiqmtigtti. Koskoca bir varhkgevremde dolagryor, soluyordu. Beni anyordu kesinlikle.

Koqtum, bir kayanrn alhna sr[rndrm, oradan beni izleyenqeyin ne oldulunu gcirmeye gahqtrm. Bir ara saklandrfrm ko-vuktan uzanrp drqanya baktrm. Beni arayan varhk gelip tepe-me dikilmiqti. Deniz yosunu gibi bir qeydi. Qciktiverdi tizeri-me. Alrrhfryla beni ezece[ini saruyordum ki, baktrm, boruya da Eukur gibi bir qeyin igindeyim. Yosunun gevremdekittim yerleri kapsamamlg oldufunu aErkga gordtim. Kayanrnaltrnda azbir aErk yer kalmrqtr. Stirtinerek oraya gitmek iste-dim. Yosundan koca srvr obekleri damlamaktaydr. Beni erit-mek igin sindirim asidi salgrladrfrnr "biliyordum". Koca birdamla, koluma bulaqmrqtr; asidi toprakla silmeye Eahgtrm, biryandan da tizerine salyamr akrtarak ovahyordum. Bir an iginbuharlaqtrfrmr sandrm. Bir rqrfa dofiru itilmekteydim. Yosunbeni eritmiqti sanki. Gittikge btiytiyen bir rqr[a takrlrr gibi ol-du goztim. Yerin altrndan toprafr itercesine grkmaya gahqanbu rgr[rn, daflann ardurdan dolmakta olan giineq oldu[unuanladrm sonunda.

Yavag yavag, olafan duysal stireglerim donmeye baqh-yordu. Qenemi krvnk kolumun tizerine yaslamrq, ytiziikoyunuzanmrqtrm. Ontimdeki peyote mantarrnrn yeniden rgrklandr-

lrnr gordtim. Daha gozlerimi ayrrmaya firsat bulamadan, ouzun rqrk gene belirdi. Tepemde dolaqrp durdu. Oturdum. Iqrktiim bedenime dingin bir gtigliiltikle dokundu, sonra gcizdenuzaklagtr.

Koqa koqa arkadaqlarm bulundugu yere gittirn. Sonra bir-likte kasabaya dondtik. Don Juan'la, peyote baqkanr don Ro-berto'nun evinde bir gtin daha kaldrk. Oradaki btit{in zamanr-ml uyuyarak gegirdim. Tam ayrrlaca[rmrz srrada, peyote otu-rumlanna katrlan gengler bana dofm geldiler. Teker teker be-ni kucakladrlar; bir yandan da Eekingen gtiltiyorlardr. Her bi-ri kendini tanrttr. Peyote toplantrlan drqrnda definmedifimizkonu kalmadr onlarla saatler stiren soyleqilerrmiz arasrnda.

Don Juan ayrrhk zamanrnrn geldifiini soyledi. Delikanh-

163

164 DoN JUAN'IN ocnBrilBni

lar gene kucakladrlar beni. iglerinden biri, "Gene buyurun,"dedi. "Bekleriz," drye atrldr bir oteki. Arabaml yavaqqa siire-rek oradan aynlrken yagli adamlan aradt gozlerim; ama hig-bir yoktu ortahkta.

l0 Eyllil 1964, PerEembe

Deneyimlerimi don Juan'a anlattrken onlarl hep elirnden gel-

difince aqama agama anlmsamak zorunda kalmrqrmd.rr. FIer

geyi anrmsamak igin en iyi yontern buydu kuqkusuz.

Bugiin, ona, Mescalito'yla karqrlaqmamrn aynnttlanntanlattrm. Oyktimii, Mescalito'nun bana adtnt soyledifi nokta-ya kadar dikkatle dinledi. Ama tam o anda sozi.irnti kesti.

"Artrk kendi bagtnastn," dedi. "Koruyucu seni kabul et-

miE. Bundan sonra sana pek yardlmtm dokunmaz. Onunlaolan itriqkilerini bana anlatman gerekmez. Onun adtnt biliyor-sun artrk; adtnr da, birlikte yaptrklanntzr da higbi kimseyesoylememen gerekir."

Deneyirnimin biitiin aynnttlarlnr ona anlatmak istedifi-mi, gtinkii bunlardan bir anlam gtkaramadrfrmr belirttim.Gordtiklerirnin bana agrklanmastnda yardtmct olmastnt iste-dim. O da, bunu kendi baqrma yapabilece[imi, artrk kendikendime dtiqtinmeye baqlama zamanrnrn gelCifini soyledi.Ben hdld, onun dtiqiincelerini olrenmek istedifimi, kendikendime bir sonuca varmamin uzun zaman alaca[rnr, tistelikcie nasrl bir yol tutacafrmr bilmedi[imi saylp dokerek onunlatartrqryordum.

"Ornefin, o ezgiler,.. Ne anlama geliyor?" diye sordum.

"Bunu yalntz sen bileceksin," diye yanrtladr. "Ne bile-yim ben ne anlama geleceklerini! Yalruzca koruyucun aErkla-

yabilir bunu sana; trpkr o ezgileri sana ofretti[i gibi... Onla-nn ne anlama geldiklerini sana ben anlatacak olursarn, btt, bibaqkasrnrn ezgilerini ofrenmiqsin demek olur."

"Bununla ne demek istiyorsun, don Juan?"

OGRETILER

"Koruyucunun ezgilerini sciyleyen kimseleri dinleyerek,hangilerinin dtizmece oldu[unu hemen gakabilirsin. Yalnrzcaruh taqryan ezgiler onundur ve onun cifrettifi ezgidtr. Obtirle-ri ise bagkaiarmrn ezgilerini kopyalandrr. Igte boylesine alda-trcr olabiliyor insanlar kimi kez. Baqkalarmrn ezgilerini, on-lann neyi anlattrklarrnr bilmeden, soylerler."

Ben, agrklayarak, bu ezgilerin ne amagla soylendikleriniofrenmeyi istemiq oldulumu soyledim. Don Juan yanrtlaya-rak, cifrendifim ezgilerin koruyucuyu ga[rrmaya yaradrfrnragrkladr. Bu ezgiler, koruyucunun adryla birlikte, yalntzcaonu ga$rrmak igin kullanmahymrq. Don Juan, Mescalito'nun,daha sonralan ola ki, bana baqka amaglara yonelik baqka ez-giler de ofretecefini sciyledi.

Koruyucunun beni tam olarak kabul edip etmemiq oldu-funu sordum. Don Juan, sorumu sagma bularak, giildti. Ko-ruyucunun beni kabul etmig oldulunu, ve onun beni kabul et-miq oldufiunu bana kanrtlamak igin de kendisini iki kez rqrkbigiminde gcistermiq oldu$unu soledi. Don Juan, benim rqr[riki kez gcirmtiq olmamdan gok etkilenmiqe benziyordu. Mes-calito'yla kargrlaqmanln bu yanrnr onemle vurguluyordu.

Koruyucu tarafindan kabul edilmig oldu[um halde, ne-den oylesine korkmakta oluqumu bir ttirlti aniayamadrfrmrsciyledim don Juan'a.

Uzun stire yanrt vermedi. Sorum, onu afallatmrqa benzi-yordu. Sonunda, ooBu gok agrk bi gey," dedi. "Onun istedifi$ey o kadar agrk ki, bunu nasrl gciremedigini bi ttirli.i anlaya-mtyorum!"

"Biitiin bunlara akrl erdiremiyorum, don Juan.""Mescalito'nun ne demek istedi$ini anlamak elbette za-

man alrr; dersleri iyice anlayana dek onlar iizerinde dtigtin-men gerek."

ll Eyltil 1964, Cuma

r65

166 DON JUAN'IN OGRETILERI

Diiqsel deneyin-rlerimi agrklamasr igin gene asrlmaya bagla-drm don Juan'a. O da, sanki o srrada Mescalito'yla ilgili go-rtiqme yapmakta imigiz gibi konu$maya baqladr.

"O, kendisiyle konuqulabilecek bi insan gibi midir, diyesormanln sagmalrfrnr kavrayamlyor musun?" diye sordu. o'O

senin gormtiq oldufun higbi $eye benzemez.Bi insan gibidir,ama ayw zamanda insana benzer bi yanl da yoktur. Onailiqkin higbi qey bilmeyen, ama onu gabucak o[renivermekisteyen kimselere bunu anlatmak gtigti.ir. Derslerine gelince,onlar da kendisi gibi gizlerle doludur. Hig kimse onun ne ya-paca[rnr cinceden kestiremez. Ona bi soru sorarsln, o da sanayol gcisterir; ama o bu iqi seninle benim konuqtufiumuz bigim-de yapmaz. $imdi anhyor musun ne yaptrfirnl?"

"Eh, bunu anlamak pek zor defiil. Ama bunun ne anlamageldifini anlamryorum. "

"Sen ona sende ne gibi eksiklikler oldulunu sordun, o da

sana tam bi tablo gosterdi. Bu nokta su gotiirmez! Bunu anla-madrfrnr soyleyernezsin ya! Karqrhkh bi gortiqme degildiyaptrfrnrz; ama bi bakrma oyleydi. Sonra baqka bi soru sor-dun ona, ve o da gene aynr bigimde yanrtladr seni! Ne demekistedifine gelince, pek anladr[rnl sanmlyorum. Qiinkii ne sor-mug oldu[unu bana sciylememeyi ye$emig bulunuyorsun."

Sordufiumu anlmsadrfirrn sorulan dikkatlice yineledim."Yaptrfrm qey dolru mu? Dofru yolda mryrm? Yaqamrmlane yapmahyrm?" Don Juan, sorrnu$ oldu[um sorulann yal-nrzca sozctiklerden olugtufunu; sorularr, sozci.ikler]e seslen-direrek de[il de, igten sormanrn daha iyi oldugunu soyledi.Koruyucunun bana bir ders vermek istedi[ini; ve amaclnlnbeni korkutup kagrrmak de[il de bana bir ders vermek oldu-

funu kanrtlamak igin de, kendisini iki kez bir rgrk demeti bi-giminde gcistermiq oldulunu anlattr.

Ben hdlA, Mescalito'nun beni kabul etmesine karqrn ne diyebeni korkuttufiunu anlayamadrfirmr soyledim. Don Juan'a,bana anlattrlrna g6re, Mescalito tarafindan kabul edilmeninonun bigiminin de[igmez kahqryla sonuglanaca[tnt,

OGRETILER

mutlulukla karabasan arastnda de[iqip durmayaca[ml anlm-

sattrm. Don Juan giilerek, Mescalito'yla konugurken yiire-

[imde bulunan gergek soruyu dtiqtinecek olursam, verilendersi anlayabilece[imi soyledi.

"Ytirefimdeki" gerEek soruyu dtiqiinmek gtiE bir iqti. Osrrada akhmdan gegen Eok qey oldufunu soyledim don Ju-

an'a. Ornefin, "Do[ru yolda mtytm?", diye sorarken, gergek-

ten sormak istedi[im soru quydu: Acaba birer ayafrm iki ay-

rr dtinyaya ml basmaktadrr? Bu di.inyalardan hangisi daha

gergektir? Yaqamrm hangi yone yonelmeli?"

Don Juan bu agrklamalartmr dinledi ve aqrk segik birdtinya gortiqiimi.in olmadt[mt, koruyucunun bana gok gtizel

ve agrk bir ders vermiq oldufunr"r bildirdi.'oSana gore iki dtinya oluyor," dedi. "Yani iki yol... Ger-

gekte yalntzca bi yol vardtr. Koruyucu sana kuqku gotiirmezbi agrkhkla gostermig. Senin igin tek diinya, insanlarrn diin-yasrdtr; ve sen o dtinyadan gekip gidemezsin ki! Qi.inkti bi in-Sansln sen! Koruyucu sana mutluluk diinyasrnt gostermiq; o

dtinyadaki qeyler arastnda ayrlm olamaz, gtinkti bu ayrtmt so-

racafrn bi kimse yoktur orada. Ama insanlann dtinyasr defil-dir ki o! Koruyucu seni sarsarak o dtinyadan grkarmlq ve sa-

na bir insantn nastl dtiqtinece[ini, nastl savaglm verecefinigostermiq. iqte budur insanlann dtinyasr! Ve insan olmak de-

mek, bu dtinyada yaqamak zorunda kalmrq olmak demektir.

Sen, iki diinyada da ya$ryormugsun gosterigi, boq dtiqiincesi

igindesin. Bizler igin yalnrucabi dtinya vardtr. Bizler insantz,

ve insanlar diinyasmt izlemek zorundayu seve seve.

"iqte ders buydu kantmca!"

r67

q)

Don Juan, gahqmalanml olabildi[ince qeytan otuna yonelt-

memi ister gortintiyordu. Onun erke karqr tutumunu bildifim-den, bu isteli bana braz ters geliyordu. Dumant yeniden i9-

me zamanlntn yaklaqtrflnl, ve bu arada qeytan otunun erkiy-le ilgili bilgilerimi arttrmam gerektifini aqrkladr.

Hig olmazsa kertenkelelerle bir btiyti daha yaprp $eytanotunu bir kez daha denememi srk srk oneriyordu. Uzun stire

bu konuyu diiqiindtim durdum. Don Juan'rn bu konudaki bas-

krsr o duruma gelmigti ki, sonunda bir deneyim daha yapma-

yr goze almak zorunda kaldrm. Bir gt-in, yitirdifim kimi nes-

nelerle ilgili bir bakr yapmaya karar verdim.

28 Aralk 1964, Pazartesi

OGRETILER

19 Arahk Cumartesi gtinti Datura koki.inti kestim. Bitkiningevresinde dansrmr yapmak igin hava iyice kararana dek bek-ledim" Geceleyin de kcik oztinti hazrrladrm ve pazar gi.ini.i sa-bah altrda Daturanrn bulundufu yere gittim. Bitkimin oniin-de oturdum. Don Juan, neler yapmam gerektifiini anlatrrken,her ayrrntryr ozenle not etmiqtim. Notlarrml gene okuyunca,tohumlann orada oEi.ittilmeyecefini anrmsadrm. Bitkininontinde ciyle oturmuq olmak bile ayn bir duygusal dengelilikkazandrrryordu bana. Genel olarak elde edemedifirn di.iqtinceagrkh[rna, dikkatimi devinimlerinin iizerinde yo[unlagtrrmaerkine kavuqturuyordu beni.

Ti.im istenen qeyleri titizlikle yaplyor, bularnagla koktin,akgam geg bir saatte hazn olabilecegi bigimde zamanlamayrayarhyordum. Saat beq srralarrnda, iki tane kertenkele yaka-lamaya gahqryordum. Bir buguk saat kadar dtiqtinebildi[imtiim yontemleri denedimse de her kezinde baqansrzhfa u!ru-yordum.

Datura bitkisinin cintinde oturmuq amaclma ulaqmak iginkestirme bir yontem anyordum ki, birden don Juan'rn kerten-kelelerle konuqma dtiqtincesi, once Eok gtilting gortindii bana.Bir topluluk oniinde konuqmantn verdi[i srkmtryr duyrnak-taydrm. Ama toparlandlm ve konuqmaya baqladrm. Hava ol-dukga kararmrqtr. Bir kaya pargaslnr kaldrrdrm. Altrnda birkertenkele vardr. Uyuquk bir durumdaydr. Elime aldrm. Son-ra bir baqka kayarun altrnda gene uyuquk gortintiglti bir ker-tenkele daha buldum. itisi de krmrldamadan duruyorlardr.

A$rzlarrnr ve gozlerini dikmek iqin en giig yanrydr. DonJuan'rn, edimlerime defigm ez br nitelik kazandrmrq oldufu-nu dtiqtindiim. O, bir insan bir edime bagladrktan sonra artrkdurmarnrn olanaksrz oldulunu soylerdi hep. Gergi durmak is-teseydim, kimse onleyemezdi beni. Ama zaten durmak iste-miyordum ki !

Kertenkelelerden birini brraktrm; kuzeydo[u yoniindeuzaklaqtr. Bu da, iyi olmakla beraber zorlu bir deneyimin be-lirtisiydi. Oteti kertenkeleyi omzuma balladrm ve qakaklan-mr, ycinteme uygun bigimde srvadrm. Krmrldadrfr falan yok-

r69

t

r70 DON JUAN'IN OGRETILERI

tu kertenkelenin; bir ara onu olti bile sandrm. Bciyle bir du-rumda ne yaprlacafrnr soylememigti don Juan. Ama kertenke-le diriydi; yalnrzca uyuquktu.

Hazrrladrfirm slvryl igerek bir si.ire bekledim. Ola[andrqrbir qey duyumsamryordum. $akaklanmr bulamagla ovalama-ya bagladrm. Yirmtkez siirdi.im. Birden, bulamacr birkag kezalnrma da siirmekte oldu[umu gordi.im. Hatamr anlayrp gabu-cak alnrmdaki bulamacr sildim. Alnrm ter iginde kalmrqtr;ategim grkryordu. Don Juan bulamacr alnrma kesinlikle stir-mememi sciyledifinden, epey tasalanmrqtrm. Tasam, az sonratam bir yalnrzhk, sanki artrk sonumun geldifi duygusunadoniigtii. Orada bir bagrmaydrm. Baqrma bir durum gelecekolsa, bana yardrrn edecek kimse yoktu. Kagrp uzaklaqmak is-tedim ordan. Korkung bir kararsrzhk igindeydim; ne yapmamgerektifini bilemiyordum. Baqrmrn iEi bir dtiqtince seliylegalkalanryordu; ne diiqiindti[timti anlayamadan, bagka dtiqiin-celer tigiiqtiyordu kafama. Bunlarrn oldukga yabansr d{iqtince-ler oldufunu sezdim bir ara. Bu di.iqiinceler, ahqageldi[im gi-bi degil de bambaqka bir bigimde geliyorlardr. Baqka zaman-lar nasrl dtiqtindtiftimti biliyorum. Dtiqtincelerim, kendimeozgi.i bir dtizenle ortaya grkarlar, herhangi bir sapma olursahemen anlarrm bunu.

Bu yabansr dtiqiincelerden bir tanestbr yazann scizleriy-le ilgiliydi. Anrmsayabildifim kadarryla, bu, sesli bir qeydi vesanki birisi arka palanda yazann scizlerini soylemekteydi.Oyle gabuk olmaktaydr ki bunlar, irkilip kalmrgtrm. Dikkatledinlemek istedirn; ama dtiqtince yitiverdi. igittifiim srizleri biryerde okudu[umdan emindim, ne var, yazannrn adr akhmagelmiyordu bir ttirli.i. Birden onun Alfred Kroeber oldulunuanrmsadrm. Sonra bir baqka yabansr diiqi.ince geldi akhma. Veo yazartn Kroeber degil de Georg Simmel oldufunu "soyle-di". Kroeber diye direttim, ve bir baktrm, kendi kendimq.tar-trqmaktaylm. Dtinyanrn sonu gelmiq gibi duyumsamam gbE-

miqti bile.Uyku hapr igmigim gibi gcizkapaklanm afrrlagmrgtr.

Yoksa hap falan igmiq defildim; yalnrzca bu imge geliver-

OCNETiLER

miqti akhma. Uyuyor gibiydim. Arabama ulaqtp, stirtintircesi-

ne igine girmek istedim. Ama yerimden krmrldayamtyordum.

Sonra birden uyandrm. Daha do[rusu uyandr[rmr agrkEa

anladrm. iU< Atiqtincem giintin hangi saati oldufiuydu. Qevre-me baktndrm. Datura bitkisinin oniinde defildim. Kayrtstz-

hkla, gene biiyiilti bir yaqantrntn iginde bulundufum gerqefi-

ni kabullendim. Baqtmrn tizerinde duran bir saat 12.3'5'i gos-

teriyordu. Demek olleden sonra olmuqtu.

Geng bir adamm koca bir deste kdfrdr taqrmakta oldufu-nu gordtim. Ona dokunacak kadar yakrndrm. Boynundaki da-

marlann attqmt gorebiliyor, yi.irek vuruqlannt iqitebiliyor-dum. Kendimi, gordtiklerime ciylesine vermiqtim ki, di.iqtince-

lerimin niteli[ini inceleme olana$rnt bulamamtqttm. Sonra

kulafirmrn dibinde o sahneyi tanrmlayan bir ses iqittim, ve bu

"ses'oin akhmdaki yabansr dtiqiince oldu$unu anladrm.

Kendimi, dinlemeye oylesine kaptrrmtqttm ki, sahnenin

gorsellifiyle ilgim kalmamtq gibiydi. Ses, saf kulaftma, om-

iu*un iizerinde bir yerden gelmekteydi. Bu sesin anlattrfir

qeylerin bigimine btirtintiyorclu sahne. Ama benim istencime

de uymaktaydr gorlinttiler; istersem onlart durdurabiliyor ve

soylenilenlerin aynnhlannr istedifim kadar inceleyebiliyor-dum. Geng adamrn edimlerinin ttim aqamalannr "iqitiyor-go-riiyordum". Ses, her qeyi en ince ayrlntrlanyla agrklamayt

stirdiirdti. Ama pek onemli goriinmiiyordu bana bu edimler.

Onemli olan qey bu ktigtik sesti. Deneyimim stiresince tig kez

baqunr gevirip kimin konuqtu[unu gormeye gahqttm. Baqtmt,

donebilece[i kadar sala geviriyor, ya da birden arkaya dontip

orada kimse var mr diye bakryordum. Ama bunlan her yapt-

qrmda, gordii[tim geyler bularuyordu. "Arkaya bakamama-

mtn nedeni, bu sahnenin olalan gergeklik alantna girmeme-

sinden ileri geliyof," diye diigiindilm. Ve bu, benim di.igiin-

cemdi.

o andan baqlayarak ilgimi yalntzca sesin tizerinde yo-

funlagtrrdrm. omzumdan geliyor gibiydi ses. Agrkga anlaqr-

lan ince bir sesti bu. Ama bir gocuk sesi ya da bile bile tizleq-

tirilen bir ses defildi. Minyattir bir erkefin sesi gibiydi. Be-

111

173uz DoN JUAN'IN ocnnrir-Bni

nim sesim olamazdr bu. igittiklerimin ingilizce oldu[unu var-sayryordum. Ne zaman sesi bile bile yakalamak istediysem,hep iqitilmez oluyor ya da anlaqrlmaz bir duruma dontiqtiyorve buna karqrt olarak gdrtinti.iler de solgunlaqryordu. Bir ben-zetr yapmak gerekirse, bu sesin, insanrn kirpiklerine takrlantoz pargacrklarmm ya da goz korneasrndaki kan damarlarmrnneden oldufu gori.intiileri anrqtrrdrlrnr soyleyebilirim. Bunlar,do[rudan do$ruya bakrlmadr[rnda gortilebilen, ama gozleri-mizi onlara dikip izledikEe goztin devinimiyle birlikte salasola kagrqan kurtguk gori.intimi.indeki gekillerdi.

Ben de, brraktrm bu izleme iqini. Dinledikge ses dahakarmaqrk bir duruma dontiqtiyordu. Bana, sesmig gibi gelenqey, daha gok, bir qeyin kulalrma dtigi.inceler fisrldamaslnabenziyordu, ama tam bciyle de delildi. Bir qey benim adrmadilstinmekteydi. Dtiqtinceler benim drqrmdan geliyordu. Bu-nun boyle oldu[unu biliyordum, g{inkti kendi diiqtincelerimlebirlikte "6btir" dtiqtinceleri de ayru anda izleyebiliyordum.

Bir an geldi, sesin yarattrlr, geng adamm edimlerini gos-teren gortinttilerin, grkrg noktasr olan yitirilmiq nesnelerhakkrndaki sorumla ilintisi kalmadr. Geng adam gok kanqrkgoriinen qeyler yapryordu. $imdi onun edimleri bana daha il-ging gortindtifiinden, sesi izlemeyi brrakmrEhm. Bir yandanda sabnm ttikeniyordu. Bitmesini istiyordum bu iqin. "Nasrldurduracafrm bunu?" diye gegiriyordum. Kula[rmdaki ses,dereye inmemi soyledi. Nasrl inece[imi sorunca da, ses, bit-kimi diigtinmemi sciyledi.

Bitkimi dtiqtindiim. Gene onun oniinde oturuyordum.Bunu oyle gok yapmrqtrm ki, gciztirni.in cintine getirmesi gokkolay oluyordu. O anda onu gcirmenin de baqka bir sann ol-dulunu sanryordum. Ama, ses, "geri" dondiiftimti sciyledi!Kulak kabarttrm; higbir qey duyamadrm. Datura bitkisi btittingergekli$iyle ontimde duruyor gibiydi. Ona dokunabiliyor,gevresinde dolaqabiliyordum.

Ayala kalkrp arabama dolru ytirtidtim. Bu gaba beni bit-kinlegtirince, yere oturup gcizlerimi kapadrm. Baqrm donmek-teydi, kusmak istiyordum. Kulaklanm ufulduyordu.

OGRETILER

Bafnma do[ru bir qey kayrverdi. Kertenkeleydi bu. DonJuan'rn, onu brrakmam gerekti[ine iliqkin uyarlsml anrmsa-drrn. Bitkimin bulundulu yere doniip kertenkeleyi gozdtim.Otti ya da diri midir, diye bakmadrm bile. Bulamag gomlefii-ni krrrp, aya[rmla kazdr[rm topra[r tizerine orttiim. Arabayagirip uykuya daldrm.

24 Araltk I964, PerSembe

Bugtin btittin olanlan don Juan'a anlattrm. Her zamanki gibisciztimti kesmeden dinledi. Ardrndan qoyle bir konugma yap-trk:

"Qok yanhq bi qey yaptrn.""Biliyorum. Qok salakga bir yanhq; kazayla oldu.""$eytan otu kaza maza dinlemez; seni her yonden slna-

yacafrnr soylememiq miydim sana! Ya gok giigltistin, ya da otseni gok be[eniyor. Alnrn ortasr, yalnrzca onun erkini kaldr-rabilen usta brujolar igindir."

"Alnrna bulamag siirenlere ne olur, don Juan?""Usta bi brujo de[ilse, o yolculuktan donemez bi daha."

"Sen hig alnrnr bulamagladrn mr, don Juan?""Hayrr! Velinimetim bunu yapanlardan gok azrnrn o yol-

culuktan dcinebildi[ini soylerdi. Aylar geger, adam hAlA don-mez: bagkalarr bakarlar artrk ona. Velinimetim, bu kertenke-lelerin isterlerse insanr di.inyanrn sonuna gottirebileceklerini,ve o insan istedifi takdirde de ona en gorkemli gtzlerigosterebileceklerini anl atrrdr. "

"Oyle bir yolculufu yapmr$ olan kimse tanrdrn rnr?""Evet, velinimetim... Ne var ki, bana, nasrl doni.ilecefini

cifiretmedi.""Dcinmek o denli zor mu oluyor, don Juan?"'oEvet. iqte bu ytizden senin davranrqlann beni qaqkrna

geviriyor ya! Ne yaprlaca[mr, yolunu yordammr bilmiyor-

174-DoN JUAN'IN Ocnerileni

dun; oysa belirli agamalarr bilmemiz gereklidir. Qtinkii insangtici.i, bu agamalarda bulur. Onlarsrz bi higizdir."

Saatlerce oyle sessiz oturuqtuk. Qok derin dtigtinceleredalmrq grirtintiyordu don Juan.

26 Aral* 1964, Cumartesi

Don Juan kertenkeleleri arayrp aramadrfrmr sordu. Ben dearadrfrm \ ama bulamadrfrmr soyledim. Kertenkelelerden bi-ri, ben onlarr tutarken, olmtiq olsaydr ne olacafrnr sordum.Bir kertenkelenin olmesinin kotti bir qey olacafr yarufinr al-drm. Afizr dikilen kertenkele btiyti srrasrnda ciltirse, biiytiytisiirdtirmenin bir anlamr kalmazmrq. Boyle bir durum, kerten-kelelerin dostluklannr geri aldrklarr anlamrna da gelirmiq. Ozaman, uzun siire qeytan otuyla ilgili cilrenime ara vermemgerekirmiq.

"Ne kadat ara vermem gerekir?" diye sordum."iki yrl, ya da daha fazla.""Ya obtir kertenkele oli.irse ne olur?""Gozkapaklan dikili kertenkele ciltirse, baqm dertte de-

mektir. Yalnrz bagrna kalrsrn; krlavuzsuz, dostsuz. Btiytiyebaqlamadan ciltirse, bilyiiyii o anda kesersin; ama bu da qey-tan otunu hepten unutmak demektir. Ama kertenkele, bi.iytiyebaqladrktan sonra, omzundayken ciltirse, btiyiiyii stirdi.irmengerekir ki bu da delilile yol agar."

"Neden delilile yol agar?"

"Qtinkti boyle bi durumda higbi qeyin anlamr kalmaz.Hig kimse krlavuzluk edemez artrk sana; korkung, sagma sa-

pan geyler gormeye baglarsm.""Nasrl'sagma sapan' qeyler?"

"Kendi kendimize gordtiltimiiz geyler... HiEbi ycinlendir-me olmadan gordiigtimtiz qeyler. $eytan otunun senden kag-maya gabaladrfmr gcisterir bu; seni firlatrp attrfrnl..."

OcnnriLER

"Bu duruma diiqen kimse gordi'in mi.i hig?"

"Gordtim . Benim baqrma gelmiqti boyle bi qey. Kertenke-

lelerin yardtmt kesilince, delirmiqtim."

"Neler gormtiqttin o zarnan, don Juan?"

"Bi siirti sagmahklar iqte. Yonlendirilmeyen insan baqka

ne gortir ki!"

28 Aralk 1964, Pazartesi

,,Don Juan, qeytan otunun insanr srnadr[rnr sdylemiqtin. Bu-

nunla ne demek istemiqtin?"

"$eytan otu bi kadrn gibidir; bi kadrn gibi pohpohlar ada-

mt. Tuzaklar kurar onlara durmadan. Bulamact alntna stir-

mekle onun bi tuza[rna dtiqmi.iq oldun. Daha nrce tuzaklar ku-

racaktr sana. Ve gene onun oyununa geleceksindir. Uyartyo-

rum seni. Tetikte dur. Onunla iligkin tutkuya dontiqmesin;

qeytan otu, bilgi adamr olmarun gizlerine gottiren yollardan

yalntzcabirisidir. Bagka yollar da vardtr. Ama kendi yolunun

tek yol oldufuna seni inandtrmast, zaten onun oyunlartndan

biridir. Yaqamrnr bi tek yolda garqur etmemeni ofiitlerim-hele yi.irek taqrmayan bi yol ise bu!"

,,Bi yolda ytirek bulunmadrfrnr nasrl anlanz, don Juan?",,Herkes bilir bunu. Ama ne yazrk ki kimse sormaz bu so-

ruyu. Ytirek tagrmayan bi yola girdifini eninde sonunda anlar

insan; ama arttk o yol o insant oldtirmeye hazrrdtr. O nokta-

dan sonra durmak, durumu deferlendirip o yolu brrakmak

pek az kiqinin gergekleqtirebilecepi bi qeydir.",,sorumu ne bigimde soracafrmr bi tiirli.i bilemiyorum,

don Juan."

"Sor gitsin.",,Demem qu ki, kendi kendime yalan soylemememin bir

yontemi var mtdtr? Yani yarufi gerEekten hayrr olan bir soru-

ya evet dememi nasrl cinleyebilirim?"

175

176 DON JUAN'IN OGRETILERI

"Ne diye yalan soyleyecekmiqsin ki?""8, bir yol insana eflenceli, zevkli gelebilir. O zaman...""Sagma bi qey bu. Ytire[i olmayan yol nasil zevkli olur

ki? Oyle bi yolu tutmak bile zorluklaria doludur. Oysa ytirektagryan bi yola girmek kolayca yaprhveren bi qeydir. Onusevmeye gahqmak soz konusu olamaz."

Don Juan birden gcirtiqmemizin yontinti defiqtirerek patdiye, benim, qeytan otunu belendifimi soyledi. $eytan otunubir bakrma befendi$im do[ruydu. Bunu don Juan'a soyle-dim. O da bana kendi dostu olan dumanr nasrl buldufunu sor-du. Dumanr diiqiinmenin bile beni korkuttu[unu soylemekzorunda kaldrm.

"Bi yol seEmek iqin insan korkulardan, aEgozltiltiktenarlnmr$ olmahdrr. Ne var ki, duman, korkuyla; qeytan otu datutkuyla kcir ediyor adaml," dedi don Juan.

Bir kimsenin bir yol aramasr igin bile tutkuya gerek bu-lundufunu ileri siirdiim. insarun tutkulardan annrnrq olmasrdtiqiincesine katrlarnayaca[rmr, ofrenmek igin tutkuya gerekbulundufuna inandrlrmr soyledim.

.. "Ogrenme istefine tutku denmemeliclir," dedi don Juan."Ofrennre istefi insanrn dofal bi davranrqrdrr; ama qeytanotuna sanlmak, erk aramak demektir. Iqte bu da tutku olur.Qiinkti ulaqmak istedifin qey bilgi degildir. $eytan otunungozlerini ba$amasrna olur verme. Zaten qu anda kancasrnrtakmrg bulunuyor sana. insanlan ayartrp, onlara bi ttir erklilikduygusu verir; olafan kiqilerin yapamayacafir qeyleri yapabi-lirmiq duygusuna kaptrrrr onlan. Ama bi tuzaktrr bu. Qok geg-meden bakmrqsln, ytirekstz yol adama ters dtiqmiiqttir, onu yl-krvermiqtir. Artrk olmiiq sayrlrr o kimse-oliimi.i aramak isehiEbi qeyi aramamakla birdir."

10

1964 yrhnrn Arahk ayrnda don Juan'la birlikte ttitttiri.im har-maru yapmak igin gerekli birkag bitkiyi toplamaya gitmiqtik.Bu, dordtincti donem oluyordu. Don Juan igleri bana yaptrrr-yor, kendisi yalnnca beni gozl{iyordu. Bitkileri kopanrkenacele etmememi, cince iyice bakmamr, uzun uzadrya dtiqtin-memi soylemigti. Harmana girecek bitkileri topladrktan, boh-galadrktan sonra hemen dostuyla yeniden karqrlagmamr istedi.

3l Aral* 1964, Pergembe

Don Juan, "$eytan ofunu ve dumanr qimdi braz tarumrq durum-dasm. Hangisini daha gok be[endifini soyle bakahm!" dedi.

"Duman gok korkutuyor beni, don Juan. Nedendir bile-miyorum, ama pek olumlu sayrlmaz ona karqr duygulanm."

178 DON JUAN'IN OGRETILERI

"Yaltaklanrlmaktan hoglanlyorsun da ondan; qeytan otuyaltaklanlyor sana. Bi kadrn gibi, sana zevk vermeye gahqr-

yor. Oysa duman, en soylu erktir; en temiz y{irek onunkisidir.Insanr ayartmaz, tutsak etmez; aqk ve nefret de bulunmaz on-da. Tek istefi, giiglti oimandtr. Evet, qeytan otu da gtigltiltikister, ama baqka ttir bi gtgliiliik o. Kadrnlartn erkekte aradrfrtiirden bi giigliiltik. Oysa dumantn aradr[r gtig, yi.irek giicti-dtir. O da sende yok! Qok az kimsede bulunur o. Bu ytizdenistiyorum dumant btraz daha cifrenmeni. Ytirefi berkitir du-man. $eytan otu gibi tutkularla, ktskanghklarla, qiddetle doludefildir. Duman oynak defiildir, insana balh kahr. Bi qey

unuttum diye tedirgin olman gerekrnez onunla iliqkin si.irdtik-

ge."

20 Ocak 1965, QarSamba

19 Ocak Sah gtinii sanrtlandtrtct kart$lmt gene igtim. Don Ju-

an'a dumandan gok korktufumu, kuruntulanml yenemedigi-mi soylemiqtim. O da, bana, dumant hakEasrna defierlendire-bilmek igin bir kez daha igmemi soylemiqti.

Don Juan'rn odastna gittik. Saat, olleden sonra iki falan-dr. Pipoyu grkarttt. Ben de komiirleri getirdim. Sonra yere

karqrhkh oturduk. Don Juan once pipoyu tsttmast, onu uyan-drmasr gerekti[ini soyledi. Dikkatlice bakarsam piponun na-

sil rqrmakta oldu[unu gorebilecefimi de ekledi. Pipoyu bir-kag kez dudaklanna gotiirerek emdi. Onu sevecence okqadr.

Sonra birden, piponun uyanr$ma dikkatimi gekmek igin, bana

ve pipoya baktr. Pipoya bakttm, ama bir qey goremedim.

Pipoyu elime verdi. Piponun a$zm kendi hazrrladrfrmharmanla doldurdum. Daha once bir tahta maqayla bir kor ko-mtir aldrm. Don Juan tahta ma$ama bakarak gi.ilmeye baqladr.

Bir an sendeledim. Komtir maqaya taktlmtqtr. Dtiqmesi igin,magayl piponun a|ana vurmak istemedim; koru sondtirmekigin iizerine ttiktirdiim.

OGnPTiLER 17e

Don Juan baqrnr gevirip elleriyle yiiztinti kapadr. Bedenisallanmaktaydr. Bir an igin a$ladr[rnr sandrm. Ama sessizcegiilmekteydi.

Uzun siire yitirmiqtim bu nedenle; sonra don Juan par-maklarryla bir kor pargasrnr tutup , hrzla piponun alzna yer-legtircli. iEmemi soyledi. Pipoyu apztma aldrm. Dumanr gek-mesi gok zor oluyordu. igindeki karrqrm gok srkrydr herhalde.ilk Eekiqimde a$zrma ince tozlar gelmiqti. Birden a$zrmtnigini uyuqturmuqtu bu tozlat Afirzhktaki kanqrmrn yanmaktaoldulunu gcirebiliyordum. Ama sigara igmeye benzemiyordubu iq. Gene de her gekigte bir qeylerin soluluma kanqtrfrnr,ciferlerimi doldurdufunu, ardrndan da bedenimin obtir yan-larrna dofru itercesine yayrldr[rnr duyamsamaktaydrm.

Yirmi gekiq saydrm. Sonra brraktrm saymayl. Terliyor-dum; don Juan gozlerini dikmiq bana bakryor ve korkmama-mr, anlattrklannr oldu[u gibi yerine getirmemi soyltiyordu."Peki" demeye gahqryor, ama yerine yabansr bir inilti grkan-yordum. A[zrmr kapadrktan sonra bile ortahfr grnlatan birinilti... Don Juan bu sese gok qaqmrqtr; gene gtilmeye baqladr.Baqrmla "evet" demek istiyordum. Ama higbir yanlmr krmrl-datamryordum.

Don Juan, yava$Ea ellerimi agtr ve pipoyu qekti. Yereuzanmamr ama uyumamamr soyledi. Bir de kalkrp beni yatl-racak mr diye, meraklanmrqtrm. Ama merakrm boqunaymrq.Bana, arahksrz bakmaktan baqka bir qey yapmadr. Birdenodanrn tepetaklak dondrigtinti gcirdtim; don Juan'a yandanbakar bir durumda buldum kendimi. iqte o andan baqlayarak,ttim gortinttiler, bir dtigteki gibi bulanrklaqtr. Krmrldayamazdurumdayken, don Juan'ln uzun uzadrya bir qeyler anlattrlrnrhayal meyal anlmslyorum.

O durumdayken korktu[um falan yoktu; tedirgin de de-

[ildim, ertesi gtin kendime geldilimde, hasta falan da olma-mrqtrm. Tek olalandrqr gey, uyandiktan sonra uzun stire dti-qtincelerimi toparlayamayrgrmdr. Dort beq saat geEince, o dagegti.

180 DON JUAN'IN OGRETILERI

27 Ocak 1965, QarEamba

Don Juan, deneyimlerimle ilgili bir qey soylemedi; bir gey an-

latmamt da istemedi. Tek sozi.i, hemen uyuyuvermiq oldu[u-mu sciylemek oldu.

"Uyantk kalmak igin tek grkar yol, bi kuqa dontigmektir;ya da bi crrcrrboceli, ya da onun gibi bi $eye..." dedi.

. "O da nasrl yaprlrr ki, don Juan?" diye sordum.

"iqte ofiretiyorum ya! D{in, sen bedensizken sana anlat-

trklanmt anrmsamlyor musun?"

"Ben bi kargayrm. Sana da, karga nastl olunur, onu o[re-tiyorum. Bi olren de bak, nastl uyamk kalrrstn; nastl ozgi.ir

olursun! Bunu dfirenemezsen, dtiqtti[iin yerde ciyle gakrh ka-

hrstn."

7 $ubat 1965, Pazar

Dumanr ikinci kez gekiqim 31 Ocak Pazar gtinti o[lene rast-

ladr. Ertesi gtin akgamiisti.i uyandrm. Deneyimim boyunca

don Juan'rn bana anlattrfr her geyi biliyormuqum gibi kendi-mi olafantisti.i erkli hissetmekteydim. Sozleri beynime iqle-

miqti. Olalandrgr bir agrkhk ve si.ireklilikle iqitip durmaktay-drn anlatmrq olduklartnt. Bu srada baqka bir gerEek garptt

goztime: Pipoyu her gekigimde a$zrma giren tozlan yutmaya

baqladrktan hemen sonra btittin bedenim uyugmugtu. Demek,

yuttufum yalnrzca duman de[ildi; bir de toz halinde karrqrmr

yutmaktaydrm.

Deneyimimi don Juan'a anlatmaya gahqtrm; ama o, yap-

mrq oldufum geyin onemsiz oldu[unu belirtti. Btitiin olanlart

arumsadt[rmr soyleyince de; kulak falan asmadt. T{im arular

keskindi, taptazeydi. Dumanr igme stiresi trpkr ilk seferinde-

ki gibiydi. Sanki her iki deneyimim, ara vermemiqim gibi'birbirine bitiqmigti. ilk deneyimimin bitiminden baqlatabili-

OGRETILER

yordum anlmsamayr. Yan tisti.i yere di.igtiigiimden bu yanaduygu ve di.iqtincelerimi btittintiyle yitirmig oldulumu agrkgaanrmsayabiliyordum. Gene de bu agrkhk higbir bigimde ek-silmiyordu. Odanrn dtigey bir dtizlem haline doniiqmesiylebirlikte, dtiqtincelerimin de sonuncusunu dtiqtindti$timiianlmslyorum: 'oBagrm yere mi yaprqtr, ne? Ama a[rr srzr duy-muyorum."

iqte o andan sonra yalntzca gortiyor ve iqitiyordum. DonJuan'rn her sciyledigini sozcii[ti scizctifii.ine yineleyebiliyor-dum. Ttim buyruklarmr yerine getiriyordum. Bunu yapmakgok agrk, mantrkh ve kolay geliyordu bana. Bedenimin yokolacalrnr, yalntzca baqrmrn kalacaltnl, ve bciyle bir durumdauyanrk kahp dolaqabilmek igin tek garenin karga olmak oldu-lunu anlatryordu bana. Gcizi.imti krrpmaya gayret etmemi, an-cak goz krrpmay a hazn oldufum takdirde obtir qeylere gege-bilece[ini sciyltiyordu. Sonra da bedenimin btittintiyle ortadankalktr[rn4 yalnrzca bagrmrn kaldrfrnr sciyledi. Baq, hig kay-bolmazmrg; gtinkti kargaya dontigen qey, baqmrg.

Don Juan goziimti krrpmamr buyurdu. Bu buyru[u ve bti-ttin obtir buyruklarrnr birEok kez yineleyip durmuqtu. Hepsi-ni de gok agrkga arumsryordum. Gciziimti krrpmrq olacalrmki, hazu oldulumu bildirdi ve baqrmr kaldrnp tiim dikkatimigeneme vermemi buyurdu. Kargarun bacaklarr Eenede olurdedi. Bacaklan duyumsamaya gahqmamr ve onlann yava$yavag grkrqlannr izlememi istedi. Ardrndan da daha karga ol-madrfrmr, kuyruk grkartmamr sciyledi. Kuyru[un enseden Er-kaca[rnr belirtti. Kuyrufiu yelpaze gibi agmamt, yerleri tara-ylgml hissetmemi buyurdu.

Sonra da kargarun kanatlanna gegti. Kanatlar gok uzunolmahymrq, onlarr iyice germeliymigim. Yoksa ugamazmt-grm. Az sonra don Juan kanatlanmrn grktrfmr, uzun ve Eokgtzel olduklarml, gergek kanatlara dcintigene dek onlarr grp-mamr sciyledi.

Srra baqrmrn tepesine gelmigti. Don Juan bagrmrn tist ya-nlnln gok geniq ve afrr oldu$unu, bu oylumuyla ugmayt en-gelleyecegini sciyledi. Bagrmr kiig{iltmek igin gene gozlerimi

181

183t82 DON JUAN'IN OGRE,TILERI

krrpmamrn gerektifini; her goz krrprqta baqrmrn azar azar k.j-Etilecefini anlattr. Rahatga ugabilmem igin, iist yarun a[rrhfryok oluncaya dek goztimti krrpmamt buyurdu. Sonra da, ba-

$rmrn bir karga bagr kadar kiigiilmiiq oldu[unu bildirdi vekaslanm gevgeyene dek ortahkta dolaqrp sekmemi istedi.

Don Juan, ugmadan cince, son olarak defiqtilrnem gere-ken bir gey daha kaldrfrnr soyledi. Bu da defiiqtirmesi en gtigolan qeymiq; bunu baqarabilmek igin de uysal olmam, banasoylediklerini harfi harfine yerine getirmem qartmrq. Bir kar-ga gibi gormeyi ofrenmeliymiqim. Afzrmla burnum, iki go-ztimi.in arasrnda gtiglii bir gaga oluqturana dek uzayacakmrq.Kargalar yanlanna bakarlarmrg; don Juan da baqrmr geviripona tek gozle bakmamr buyurdu. Obtir goztimle bakmak is-tersem, gagamr aqafrya do[ru sallamahymlqlm. Bu hareket,obtir goztimle bakmama yol aEarmrq. Bakrqrmr bir goztimdenobi.iriine gegirerek Eahqmayr siirdtirmemi buyurdu. Sonra, ar-trk trEuqa hazr oldufunu belirtti; ugabilmek igin de onun be-ni havaya firlatmasr gerekirmiq.

Buyruklannrn her birini istenen bigimde yerine getirmekgtig olmamrqtr. Onceleri biraz zayff ve sendeliyor olsalar da

kuq bacaklarr grkarchfrmr algrlamtqttm. Ensemde bir kuyruk,elmacrk kemiklerimden de kanatlar grktr[rnr hissetmiqtim.Kanatlar, katlanmrq olarak ve azar azar grktyorlardt. Zor btrslireEti bu ama afn vermiyordu. Sonra goz krrprqlarrmla ba-grmr, karga baqr bliyiikliigi.ine dtiqtirdtim. Ama en qaqrrtrcl $e-yi gozlerimle baqarmrgtrm. Kuq gortiqti yani!

Don Juan, gaga Erkartmamr buyurdufunda, havastz kal-mr$gaslna tedirgin olmuqtum. Sonra bir qiqkinlik gtktt ortaya,ve ontimti kapatrrcasrna 6yle kaldr. Don Juan'tn beni yanalolarak gormem igin ycinetmesinden sonradrr ki, yantmt tamolarak gcirebilme yetisine kavugabilmiqtim. Her seferindegozlerimden birini krrpryor ve bakrqrmr bir gciztimden obtirti-ne gegirebiliyordum. Ne var ki, odarun ve igindeki eqyalannhigbiri ahqtrfrm gcirtinttide defildi. Gene de hangi bakrmlar-dan defiqik gori.indtiklerini soyleyebilmem olast defildir.Don Juan Eok btiyiimiiq ve ktzarmrgtr. Ering veren, gtiven ve-

OGRETILER

ren bir qeyler vardr havasrnda. Sonra bu imgeler bularuverdi;ana hatlarrnr yitirdiler ve bir stire titreqip duran koqeli soyutbigimlere doniiqtiiler.

28 Mart 1965, Pazar

18 Mart Perqembe giinii sannlandrncr karqrmr gene igtim.Baqlarken, kimi ufak ayrrntr farklan dikkatimi gekti. Pipoyuyalmzca bir kez doldurmam gerekiyordu. itt toyau[um har-man bitince, don Juan piponun apnm bana temizlettirdi. ikin-ci dolumu kendisi yaptr. Qtinkti kaslanmr bu iqin tistesindengelebilecek denli kullanabilecek durumda defiildim. Kollan-mr oynatmak igin btiyi.ik gaba harcamam gerekiyordu. Ke*semde bir dolumluk harman kalmrqtr. Don Juan keseme baka-rak, harmanlm tiikendifinden, bunun gelen yrla dek dumanrson gekiqim olaca[rnr sciyledi.

Ktigiik keseyi ters ytiz edip, igindeki tozlan, yanan kci-mtirlerin durdu$u kaba silkti. Tozlar, portakal rengi krzartrlargrkararak yandr; korlann tizerine ince, saydam bir zar seril-migcesine... Sanktbuzar tutugmuq, sonra da labirentimsi giz-giler oluqturacak biEimde gatlamaya baqlamrqtr. Qizgileriniginde bir qeylerh:.zh hrzh zrkzaklar gizmekteydi. Don Juan,gizgilerdeki devinime bakmamr soyledi. Krzartrh yerlerdeileri geri devinen kiigtik bir bilyeye benzeyen bir qey gor-dtim. Don Juan egilip elini ateqe soktu ve bilyecifi tuttu[ugibi piponn alzrna yerleqtirdi. Sonra, pipoyu igrnemi soyle-di. Kiigtik topgufu piponun igine, onu igime Eekip yutayrmdiye koymuq oldu[u kanrsr vardr zihnimde. Bir anda oda, ya-tay durumunu yitirdi. Yo[un bir uyuquklufa, afirrhga gomiil-dtim.

Uyandt[rmda sr! bir sulama arkrrun tabanrnda srrtiisttiyatmaktaydrm. Qeneme kadar sulara gcimtilmtiqttim. tsirisibaqrmr tutmug, kaldrrmaktaydr. Don Juan'dr bu. itt< dtiqtin-cem, arktaki suyun olafandrqr nitelikleri lizerineydi. Sofuk,

184

Illi

;lllii

DoN JUAN'IN ocngrileni

koyu bir suydu; hafif hafif ytiztime Earpryor, her devinimidtiqiincelerimi btraz daha agrklaqtrnyordu. Once suda parlakyeqil bir rqrk halkasr ya da bir floresan bir r$lma vardr; rqrk,gok gegmeden dafrldr; su, bildiftmlz suya dontiqtti.

Don Juan'a saati sordum. Sabah erken bir vakitte oldu-lumuz yanrtrnr verdi. Az sonra iyice ayrlmrqtrm; sudan grk-trm.

Evine vardrfrmtzda, don Juan, "Btittin gcirdtiklerini an-Iat bakahm" dedi. Ug giindtir "beni geri getirmeye" ufragtr-frnr, baqarana dek akia karayr segti[ini Ae eneai.-Birkag klz,gordriklerimi anlatmaya gahqtrm. Ne var ki, dtigiincelerimitoparlayamryordum. Biraz aradan sonra, akqama dofiru, donJuan'la konuqmayahazrr oldu[umu gorerek, yan tistti dtiqtti-giim andan beri anrmsadrklanmr anlatmaya bagladrm. Gelingori.in ki, dinlemek istemiyordu. Onu ilgilendiren boltimtin,"beni havaya frrlattrktan, ve uzaklara ugtuktan" sonra gcir-mtiq ve yapmrg oldufium qeyler oldu[unu soyledi.

Btittin anrmsadrklanm, bir dizi dtige benzer imgeler yada sahnelerdi. Ardrqrk bir dtizende defiildi bunlar. Sanki herbiri ayn bir kabarcrkml$ da, odafa dofru ytiztiyor, sonra dauzaklaqryormu$ gibi geliyordu bana. Bunlar, salt bakrlacakgortinttiler defildi. ilk kez anlmsamaya gahqtr[rm zaman,onlann yayrlmakta olan belirsiz rgrnlar olduklan duygusunakaprlmrqtrm; arna dtiqtindtikge her birinin son derece belirlioldufiunu, ancak olafian gorme eylemiyle higbir ilintisininbulunmadr[rnr anlattrm. tsu yi.izdendi belrisizlik duygusu.Yoksa imgelerin saylst gok defiildi, hepsi de gok yahndr.

Don Juan, 'obeni havaya firlattr$rnr" sciyler soylemez sonderece belirgin bir sahneyi hayal meyal antmsamrqtrm. Busahnede uzak bir yerden ona dofru bakmaktaydrm. Yalnrzcayi.iztine bakryordum. Bir anrt kadar kocamandr ytizti. Birazdtiz gortintiyor ve yo$un bir prrrltl saglyordu. Saglarl sanm-trraktr, ve krmrldamryordu. Ytiztintin her yanl kendi baqrnaoynuyor, kehribar renginde rqryordu.

OUtir imgede ise don Juan beni gergekten ileriye ve bir

OGRETILER

dofrultuda havaya attyor, ya da firlatryordu. "Kanatlartmt

aErp ugtufiumu" arumslyorum. Acr gekerek havayl yanp dos-

do[ru ileri giderken, yalnrzhk duymaktaydrm. Uqmaktan

gok ytirtirneye .benziyordu bu. Bedenimi yoruyordu. ozgtir-ce aktq duygusu, goqkunluk falan yoktu.

Sonra da hareketsiz durdufum bir anl anlmsadrm; do-

nuk, tirkiing bir rqrk yayan bir bolgede yer alan bir yr[rn kes-

kin, koyu gizgiler... Ardrnda da bin bir geqit rqrkla bezenmiq

bir alan gordiim. Iqrklar oynagryor, parlakhklan azahp goEa-

hyordu. Igrktan gok renge benziyorlardt. Yofiunluklarr ol-dukga qaqrrtmrqtr beni.

Bir bagka anr da qoyleydi: burnumun dibinde bir nesne

durmaktaych. Kahn, sivri uglu bir qeydi bu; kendine ozgipembemsi prnltrh... Bedenimin bir yerinde birden bir i.irper-

me oldu ve bir yrlrn pembe cismin bana dofru gelmekte ol-

dufunu gordtim. Hepsi de tisttime doluqtu. Frrlayrp kagtrm.

23 Mart 1965, PerSentbe

Deneyimimi anlattrfrm gtintin ertesinde qu gori.iqmeyi yapttk:

Don Juan: "Karga olmak o kadar zor de[il. Bak iqte sen

de karga oldun. Artrk hep karga olarak kalacakstn-"

"Ben karga olduktan sonra neler oldu, don Juan? Uq gtin

oyle ugup durdum rnu?"

"Haylr, gece basttrtnca doniiyordun; oyle demiqtim sa-

na.""Ama nastl dontiyordum?""Qok yorgun oluyordun hemen uyuyordun. Hepsi o ka-

dar! ""Yani ugarak mr dontiyordum?""soyledim ya! Buyrufiumu dinleyip eve doniiyordun.

Ama takma kafanr bu konuya. Onemli defil !""Onemli olan ne oyleyse?"

r85

f-

187186 DoN JUAN'IN ocngrilgni

"Yolculufiun boyunca btiytik deleri olan yalmzca bi qeyvardr-gtimi."tq renkli kuqlar! "

"8, ne varml$ bunda? Eninde sonunda, kug onlar.""Kug, ama ne kuqu? Kargaydr onlar!""Beyaz karga rnr yani?""Karganrn kara tiiyleri, gergekte gtimiiq rengindedir. Kar-

galar oyle yofiun parlarlar ki, cibtir kuglar onlan tedirgin ede-mezler""

"Tliyleri neden giimtiq renginde gortintiyor?""Bi karga gibi goriiyordun da ondan! Bize koyu renkte

goriinen bi kuq, kargaya beyaz gortintir. Ornefin, beyaz gorti-nenler, kargalara pembe ya da mavimtrrak, martrlar da sarrgortini-irler! Haydi, qimdi onlara nasrl katrldrfrnl anlmsan]ayagahg! "

Btraz dtigiindiim, ama kuqlar si.ireklilifi olmayan srintik,kopuk imgeler halindeydi. Ben de don Juan'a, yalntzca, on-larla ugmll$ oldufum duygusunu anlmyasabildi[imi sciyle-dim. Onlara havada mr yoksa yerde mi katrlmrg oldu[urnusordu. Ama bunu yanrtlamam olanaksrz. Don Juan krzar gibiolmr"rgtu. Biraz daha diiqiinmerni istedi. "Dolru olarak anrm-sayamazsan, biiti.in bunlarrn beq parahk deferi kalmaz; grl-grnca bi dtiq olarak kalrrlar," dedi. Anrmsam aya zorladrmkendimi; ama boquna...

3 Nisan 1965, Cumartesi

Bugtin "rtiya"mda gtimtiq renkli kuglarla baqka bir imgeyianrmsadrm. On binlerce i[ne delifi gibi ktiEtik deliklerdenoh"rqan salkrm salkrm koyu renkli bir ki.ime gcirmiig oldu[umgeldi akhma. Her nedense, yumuqak bir qey saruyordum buyrfrnr. Ben bu ktimeye bakryordum ki, tig kuq iizerime dofruugtu. Bir tanesi yaygarayr basryordu; sonra baktrm, tig kuqlabirlikte yerdeyim.

OGRETILER

Bu imgeyi don Juan'a anlatttm. O da, kuqlann hangi yon-den geldiklerini sordu. Bunu belirleyemeyecefimi soyledim.Bu yantttm onu sinirlendirmiqti. Diiqtincelerimde esneklikbulunmadrfirnr soyledi. Istersem, pek6lA antmsayabilece[imi,kendirni insanlar ve kargalar diye ayrlm yaparak diiqiinmeyezorladr[rmr, oysa al]lmsamak istedifffn zaman ne insan ne de

karga olmadr[rmt anlatfi .

Ardrndan, kargalann bana neler soyledi[ini antmsarlamristedi. Diiqtinmeye gahqttm; ama, bu konuda baqka ne varsa

akhma tiqtiqtiyordu. Bir ttirlti toplayarntyordum di.igiinceleri-mi istedifim noktada.

4 lr,lisan 1965, Pazar

Bugiin uzun bir yiirliyiiqe grktrm. Don Juan'rn evine dondti-

ftimde hava kararmtqtr. Kargalan dtiqtintiyordum ki, birdengok tuhaf bir "diiqtince" geldi akhma. Dliqtinceden gok br tz-lenime ya da bir duyguya benziyordu bu. Yaygarayl basan

karga kuzeyden gelip gtineye gittiklerini, yeniden buluqtufu-muzda gene aynr yoldan geleceklerini soylemiqti.

Don Juan'a dtiqtindiiEiim ya da antmsadtfrrn geyi anlat-trm. O da, o'Btrak dtiqtinmtiq nti"isiin, anlmsamlq mlsln, diyeincelemeyi! insanlar u[raqrr boyle qeylerle! Kargalartn nesi-ne gerek bunlar? Hele senin gordtiftin kargalar... Onlar seninyazgrrun gizmenleri, yani gtzli ajanlandrr. Artrk bi kargasrn

sen. Bunu deliqtiremezsin. Bundan sonra kargalar, uguqlarry-la, yazgrntn tiim donemeglerini bildireceklerdir sana. Hangiyone do[ru ugmuqtun onlarla?"

"Ne bileyim ben, don Juan?"

"Dofru dtirtist di.iqtini.irsen, anlmsarsln. $imdi yere oturve kuqlar ugarak sana dofru gelirlerken sen ne yana do[ru ba-

kryordun onu sciyle. Gozlerini kapa, yere br gtzgr 9r2."Dedifi gibi yaprp yerde bir noktayr imledim.

Don Juan, "Daha agma gozlerini!" diyerek stirdtirdti, "Bu

189188 DoN JUAN'rN Ocngrileni

noktaya gore hangi yone ugmuqtunuz hepinrz?"Yerde bir nokta daha gosterdim.Don Juan, bu ycineltme noktalanndan hareket ederek,

kargalann benim kiqisel gelecefimin ya da yazgrmrn onbili-sini bana sunmalan igin izleyecekleri uguq yollannr yorumla-dr. Pusulanrn dcirt dofrultusunu, kargalarrn ugu$unun ekseniolarak yerleqtirdi.

Kargalar, insanrn yaz#slnr anlatrken, hep ana yonleri miizlerler diye sordum" Yoneltmeyi benim yapacafrmr sciyleye-rek, kargalarla ilk kez bulugtu$umda onlann yaptrklan qeyle-rin hayati cinem taqrdrlrnr ekledi. Her bir ayrmtryr anlmsa-mam tizerinde de durdu . "Grzmenlerin" bildiri ve yonlerininkigisel, ozel bir sorun oldulunu belirtti.

Anrrnsamam gereken bir qey daha varmlg; o da bu giz-menlerin benden giini.in hangi vaktinde ayrrldrklanymrg. DonJun, "ugmaya baqlayrqrmla" gtimiiq renkli kuqlann "benimleuguqlan" arasrnda gegen zaman iginde Eevremdeki aydrnhktane gibi de[iqiklikler oldu[unu dtigtinmerni istedi. Bana acrgektiren o ilk uqu$u yaparken ortahk karanhk gibi gelmiqti.Ama kuqlar geldi[inde, hava krzrhmsr, agrk klrmlzl-clahado$rusu turuncu bir renge biirtinmiigti.i.

Don Juan: "Yani akqam tizeriydi; gtineq batmamrqtr. Kar-galar, zifirt karanhkta beyazhklan griremezler, oysa koyurenkleri seEerler; biz de oyleyizdir geceleri, bu zamanlandrr-maya gcire, gtini.in bitiminde gelmigler. onlar seni ga[rrmca,tepende ugarlarken gtirnrig renginde goriineceklerdir. Go[ebaktrfrnda, panldadrklarrnr goreceksin; bu da sonunun gelcli-lini gosterir. Olece[ini, karga olacafrnr gosterir."

"Ya sabahleyin gortirsem onlan?""Onlan sabahleyin gcirmeyeceksin ki! ""Ama, kargalar btittin gtin ugarlar."o'Senin gizmenlerin de[il ama, sersem kafa!""Ya senin gizmenlerin, don Juan?""Benimkiler sabahleyin gelirler. Benimkiler de tiE tane.

velinimetim, insanm, olmek istemiyorsa, balrrarak onlarr ka-

OGRETILER

ranh[a dofru gekebilece[ini sciylerdi. Ama bunun olamaya-ca[rnr cifrendim artrk. Velinimetim bafrrmaktan, qeytan otu-nun pattrfistndan yefinli[inden hoqlanm azdr. Duman gokfarkhdrr; tutku falan yoktur onda. Di.irtisttiir. Senin gi.imtiq

renkli gizmenlerin seni bulunca, onlara balrrman yersiz bidavranrq olur. Ilk seferindeki gibi onlarla ugman yeterlidir.Onlar seni aldrktan sonra ters ycine ugacaklardrr; o zaman

dort karga olarak gideceklerdir."

I0 Nisan 1965 , Cumartesi

Krsa stirelerle kiqilifimin goztildtifi-inii, ya da ytizeysel ola-

fandrqr gergeklik durumlannr algrlamaktaydtm. Bu algrlama-lar birden Eakrp yiten krvrlcrmlar gibiydi.

Mantarlarla yaptr[rm sannlandtncr deneyimlerimin birofiesi, zihnimi kurcalayrp duruyordu: yumugak, koyu renkli,ifne deligi gibi deliklerle dolu o ktime. Ben onu, beni ta orta-srna gekmeye baglayan bir yag kiimesi ya da ya! kabarcr[r bi-giminde imgelemeyi siirdtirtiyordum. Sanki ortasr agrlacak-

mrq da beni yutacakmrq gibi geliyordu bana, ve qok krsa sti-

relerle olafandrqr gergeklik durumlartna benzer bir qeyler al-grlamaktaydrm. Bunlar, krsa da si.irseler, derinlemesine birsarsrntr ve tedirginli[e stiriikli.iyordu beni. Bu nedenle, bu du-rumlar baglar baqlamaz, biittin istencimle onlardan kurtulma-ya gabahyordum.

Bugi.in, don Juan'la bu konuyu gortiqttim. Kendisindenogiit istedim. Oysa, don Juan pek ilgilenmiq goriinmedi; budurumlara pek aldrrmamaml, gtinkti pek bir anlam taqrmadrk-lannr, yani onemsiz olduklarrnr soyledi. Deneyimlerim ara-srnda yalnrzca iginde bir karga gordiiklerim tizerinde .gabaharcamaml ve onlarla ilgilenmem gerektigini anlattr" Obiirttirlti "sezi"lerimin hepsi salt korkunun Uriinleriymig. Duma-na baqlayan kiqinin giiglti, dingin bir yaqam stirdiirmesiningereklili[ini arumsattr bir kez daha. Qekinceli bir evreye gir-

r90190 DON JUAN'IN OGRETILERI

mek tizereydim herhalde. Don Juan'a, artrk bu iqi stirdiireme-yecefimi anlattrrn; bu mantarlarda gergekten tirkiit{icti birqeyler vardr.

Sannh deneyimlerimden anrmsadrlrm imgeleri gozdengegirdigimde, dtinyayr olafan goriiniimtimden farkir bir yapr-da gormtiq oldufium sonllcuna kesinlikle vanyordum. Dahaonce algrlamrq bulundufum obtir olafandrqr gergeklik du-rumlarrnda, gozlerimin cintinde canlanan bigimler ve goriinti.i-ler hep, di"inyayr gorsel algrlayrqrma koqut bigirnde olmuqlar-dr. Oysa sannlandrncr dunran kanqrmlnrn etkisi altrnda gor-dtifiim imgeler bambagka oluyordu. Btittin gordiiklerim,cintimde, dofru bir gortiq gizgisindeydi; onun ijzerinde ya daaltrnda hiEbir qey bulunmuyordu.

tstittin imgelerde sinir bozucu bir yavanhfrn yanrndaqaqtrtrcr bigimde bir derinlik de bulunuyordu. Belki de im-gelerdeki son kerte bir keskinlikte yer alan bu ayrrntrlanndefiiqik rgrk alanlarrna yerleqik bulundu[unu soylemek dahadofiru olur. Bu alanlardaki rqrk deviniyor, bir dcingii izleni-rni veriyordu.

incelemelerimi stirdtiriip, kendimi, "gormiiq" oldu[umqeyleri "anlamak" amacryla, anrmsamaya zorladrkga bir dizicirneksemeler ya da benzetmeler yapmaya itiliyordurn. Orne-

[in, don Juan'rn ytizii suya gomiilmtiq gibi gciriinmiiqtti. Su,ytiziiniin ve saglannrn tizerinde sijrekli akrp durur gibiydi.Onlan btiytiteg altrndaymlq;caslna kocaman gosteriyordu;dikkatimi toplayarak bakrnca, derisindeki gozenekleri, sagtellerini ayn ayn gorebiliyordum. Ote yandan birtakrm Eokkenarh madde yrfrnlan da gcirmekteydim; ama Erkardrklanrgrnlarda titreqim olmadr[rndan, devinrniyorlardr.

Don Juan'a, bu gordriEtim qeylerin ne olduklannr sor-dum. Bir karga olarak ilk kez gormekte oldufum igin, imge-leri iyice goremedifim, zaten bunlann onemi olmadr[r, ileri-de ahqtirmalar yapa yapa her qeyi tanryabilece[im yanrtrnrverdi.

Iqrfrn deviniminde gordiifiim degiqiklik konusunu da ag-trm don Juan'a.

OGRETILER

Don Juan, "Canlt qeyler igten ige devinirler. Kargalar bigeyin olti mti olmek tizere mi oldufunu kolayca anlarlar. Odevinimin durmuq ya da durmak tizere oldufunu gorebilirler.Kargalar bi qeyin aqrrr hrzla devindi[ini de anlayabilirler. Biqey yeterince deviniyorsa, onu da sezebilirler," dedi.

"Bir qeyin aqm hrzla devinmesi ya da yeterince devinme-si ne demek oluyor?"

"Yani bi karga nelerden kagrnaca$tnt, neleri aradrfrnrdofru olarak kestirebilir. Bi qeyin iginde aqrrr hrzda bi devi-nim varsa, bu, o qeyin yegin bi bigimde patlamak iizere oldu-

!unu, ya da ileri dofru firlamayahazrclandr[rnr anlattr. Kar-ga uzaklagrr boyle qeylerden. Ama bi qeyin igindeki devinimyeterliyse, kararhysa, bu hoq bi gortintti verir; karga da yak-laqrr boyle bi qeye."

"Kayalann igi de devinir mi?""Devinmez. Kayalar, olti hayvanlar, olti afaglar devin-

mez. Ama gok gtizel gor{intirler bunlar. Bu yiizdendir karga-lann olti geylerin gevresinde dolaqrp durmalan. Hoqlanrrlarbciyle qeylere bakmaktan. Iqrk falan devinmez onlann igin-de."

"Bir ceset gtiriirken, de[iqime uframaz mr?""Ufiramasrna ufrar, ama defigik bi devinimdir bu. Karga

cesedin iginde milyonlarca qeyin kendi rqrnlanyla devindili-ni gortir. Karga da iqte bunlara bakmaktan hoqlarur. Unutul-mazbi manzaradrr bu gerEekten."

"Sen gordtin mti hig, don Juan?"

"Karga olmayr ofrenen herkes gorebilir bunu. Sen de go-receksin."

Bu noktada don Juan'a kaErnrlmaz sorulxu sordum:"Gergekten karga oldum mu ben? Yani beni goren olsay-

dr, bildifimtz bir karga mr gcirmtiq olurdu?""Hayrr. Dostlarrn erkiyle ulragrrken bu dofrultuda dti-

qi.inmek almaz. Anlarnsrz sorulardrr bunlar. Ama gene de kar-ga olmak gok kolay bi iqtir. Giiltip eflenmek gibi, pek yararrolmayan bi iq... Demiqtim ya: duman, erk arayanlara gore de-

191

t92 DoN JUAN'IN Ocnnrit-nni

fildir! Yalntzca, gormek igin yanrp tutuganlar igindir. Benkarga olmayi cifrendim, Etinkti bu kuqlar hepsinden daha et-kili de, ondan! Higbi kuq tedirgin etmez onlar\ belki onlardaniri olanlar, ag kartallar falan harig... Ama kargalar toplu haldeugarlar, kendilerini savunabilirler. Insanlar da dokunmaz kar-galara; bu da cinemli bi noktadrr. Herkes bi kartah, ozelliklebtiyi.ik kartallarr, y3 da obtir btiytik yrrtrcr kuqlarr merakla iz-Ier; ama kim takar bi kargayr? Gtiven igindedir karga. Boyuda, yaprsr da kusursuzdur. Dikkat gekmeksizin her yere girergrkar. Ote yandan, bi aslan ya da bi ayr olmayr da di.igiinebi-lirdik. Ama oldukga gekinceli bi qey olurdu bu, di mi? Qokbtiytik olur bu yaratrklar; crcrbcicefi de olunabilirdi. Ama ozaman baqrn iyice belaya girerdi. Qiinkii btiytik hayvanlar kii-gtik hayvanlarla beslenirler. "

Ben bu anlattrklannln, insarun gergekten bir kargaya, bircucrrboceline ya da baqka bir qeye dontiqttifti anlamtna gel-difini ileri stiri.iyordum; o da benim yanhq anladrfrmr ileri sti-rtiyordu.

"Gergek bi karga olmayr dfrenmek igin uzun bi stire geg-

mesi gerekir", dedi. "Ama defiqmiq de[ilsin; bi insan olmanda defigmig defil. Baqka bi qey oldu."

"Neymiq bu baqka qey, ltitfen soyler misin?""Ola ki artrk sen kendin de bilmektesin bunu! Delirmek-

ten ya da bedenini yitirmekten o denli korkmamrq olsaydrn,bu gorkemli gizi anlamrq olacaktm. Ama, ne dedi[imi anla-man igin belki de korkunu yenene dek beklemen daha iyiolur."

11

Bu gezilerim boyunca tuttufum notlardaki son olay 1965 Ey-Itil'tinde gegmiq. Don Juan'rn olretilerinin sonuncusu olmuq-tu bu. Daha once kullandr[rm bitkilerin etkisinde olmadan or*taya grktr[r igin, bunu, "ozeI bir olafandrqr gergeklik duru-mu" diye nitelendirmiqtim. Bana oyle gelmiqti ki, don Juan,kirni sciz ve davranrqlannr ustaca kullanarak bciyle bir duru-mu sa$amrqtr. Yani, gciztimtin ontinde ciyle bir beceriyle dav-ranryordu ki, sanki don Juan, kendisi degilmiq de ona oykii-nen bir baqkasrymrq izlenimini aErk segik bir bigimde yarat-mrqtr. Bu nedenle derin bir igsel gekiqme igine di.iqmtigttim.Onun don Juan olduluna inanmak istiyordum; ama bir ttirltiernin olamryordum. igsel gekiqmem, beraberinde bir de bi-lingli bir korku getiriyordu. Bu korku haftalar boyunca sa$h-frmr bozmugtu. igte o srralarda, don Juan'a gcimezlik etmeyeson vermenin en akrlhca iq olaca[rnr dtigtinmekteydim. O

t94 DON JUAN'IN OGRETILERI

gtinden bu yana higbir $eye katrlmadrm. Ama don Juan rbeni

gomezi olarak gcirmekten vazgegmig de[ildi. Qekiliqimi salt,gerekli ve gegici bir kendimi toparlama donemi olarak de[er-lendiriyor, cifrenimimin stiresi belirsiz bir aqamasr olarak go-rtiyordu. Gene de, o gtinden bu yana, ofretisi tizerinde her-hangi bir yorum yapmamrqtrr.

Bu son deneyimimin en cinemli noktal arryla ilgili sayfa-lar dolusu notlan hemen ertesi gtinti, btiytik korkum doru$u-na vaffnadan once derin ruhsal galkantrlar gegirdi[im saatler-de tutmuqtum. Bir ay sonra da ayrrntrh bir bigimde yenidenyazmrgtrm.

29 Ekim 1965, Cuma

30 Eyliil 1965 Perqembe giinti don Juan'r gcirmeye gittim. Nedenli onlemeye gahqmr$sam ve don Juan'rn onerdi[i gibi sil-kip bagrmdan atmaya ufragml$sam da, bu krsa, yiizeysel ola-

[andrqr gergeklik durumlan yakamr brrakmryordu. DurumumgittikEe kottileqiyordu; giinkii bu durumlarrn stireleri daha dauzamaktaydr. UEak gtirflttilerini keskin bigimde algrlamayabaqlamrqtrm. Ugaklar tepemde ugup gegerlerken motorlannrngrkardr[r gtirtilttiler dolalhkla dikkatimi gekiyor ve onlara ta-krhp kahyordum. Neredeyse ugaklann iEindeymiqim ya daonlarla birlikte uguyormu$um sanrsl vardr igimde. Qok tedir-gin edici oluyordu bu algrlamalanm. Silkinip de bu duygular-dan kurtulamaymca, igim kuruntularla doluyordu.

Biittin aynntrlan dinledikten sonra, don Juan, bana acrveren qeyin ruh yitikli[i oldufiu sonucuna vardr. Bu sannla-r1n, mantarlan aldrfirmdan bu yana bana musallat olduklannrsciyledimse de, o bunlarrn yeni bir geliqme oldu[u kanrsrn-daydr. Daha onceleri, korktu[um igin, yalnrzca "sagma sapanqeyleri dtiqledifimi", ama artrk gergekten kendimi btiytiyekaptrrmrq oldufiumu sciyledi. Ugak gtirtilttilerinin beni stiriik-leyip gcittiriiqti de bunun kanrtrymrq. Genellikle, bir derenin

OGRETILER

ya da bir rrma[tn sesi, ruhunu yitirmig btiyiilii birisini tuzaladiiqtiriir, oliimiine stirtiklermiq. Sonra cla, sanrtlanmadan he-

men once neler yaptrfrmr bir bir anlatmamr istedi. Arumsaya-bildi[im biltiin faaliyetlerimi sayrp doktiim. Don Juan, bu an-

lattrklanmdan, ruhumu yitirmiq oldufum yeri Erkarml$ oldu-

funu soyledi.

Don Juan, gormeye ahqrk olmadrfrm bir bigimde, kafasr-nr bir $eye takmrq goriintiyordu. Onun bu durumu kuruntula-nmr daha da artttrtyordu. Ruhumu tuzafa dtiqiirenin kim ol-dufiunu bir ttirli.i gftaramadrfirnr; arna, bunu kim yaptrysayapsln, niyetinin kuqkusuz berti old{irmek ya da afrr hastah-

[a ufratrnak oldugunu soyledi. Ardrndan da bana kesin agrk

bir yonerge vererek "savaq duruqu" diye adlandrrdrfr belli birduruq bigimini ofiretti. Bedenimi o duruqta tutarak, haytrltnoktam oldu[unu soyledifi belli bir yerde oyle duracakmt-qrm. Savaq duruqu (una fornta para pelear) dedifi bu durum-da kesinlikle kalmam gerekirmiq.

Bunlart ne diye yapacalrtnt, kimle savaqacafrmr sordum.Don Juan, yanrtrnda, ruhumu galanr bulmak igin bir stire

uzaklaqacafirnr, ruhumu geri almantn olasthklannl ara$tlraca-

lrnr soyledi. Bu arada ben, haytrlt noktamda onun doni.iqiini.i

bekleyecekmiqim. Savaq duruqunu almakla, bir bakrma cin-

lem almtq olurmu$um. Onun yoklu[unda bir qeyler olursa, birsaldrnya ufrarsam, bu duruq beni korurmuq. Savag duruqu de-

difi qey de, saldrrganr karqrma ahp saf bacafrmtn baldtrtntsa[ elimle qaklattrken sol aya[rmt dans edercesine yere vur-maktan oluquyordu.

Bu duruqu yalntz ve yalnrz btiytik bir tehlikeyle karqt kar-grya kaldrfrmda uygulamahymrqrm. Goriintirlerde herhangibir tehlike yoksa, yerimde yalntzca ba[daq kurup oturmalty-mlglm. Ama son kerte gekinceli durumlarda, son bir savunmayontemine daha bagvurabilirmiqim-o da dtiqmana bir qey

firlatrp atmakmtq. Genellikle bir erk nesnesi attltrmtq, ama

benim boyle bir qeyim olmadrfr igin saf avucuma srfan her-hangi bir tagr atabilirmiqim. Taqr atmadan once de, baqparrna-

frmla avucuma iyice basttrmahymrqrm. Boyle bir uygulama-

195

196 DoN JUAN'IN ocnnrir-eni

ya, ancak, yagamlmr yitirme gekincesi su gottirmez bir kerte-ye gelmiqse baqvurmahyml$lm. Taqr atarken bir de savaq gr[-hfr atmahymrgrm; bu grflrk, taqr hedefe ycineltici bir ozellik-te olmahymr$. Qrfhk atarken gok dikkatli ve telaqsrz olmamrve geliqi gizel grflrk atmarnamr, yalntz ve yalnrz'ogok srkrqrkkoqullarda" buna bagvurmamt vurguladr.

"Srkrqrk koqullar"la ne demek istedi[ini sordum. Qrfhkatmanrn ya da sava$ grlhlrnrn, insanrn iginde yagaml boyun-ca kalan bir qey oldufiunu; o ytizden daha baglangrcrndan iyibir bigimde yaprlmasr gerektigini soyledi. Qrfhgr do[ru birbigimde baqlatmak igin tek yontem de, insanrn salt erkle do-lana dek dolal korkulanna ve telaqrna gem vurrnaslyrnrq. ig-te o zaman grlhk erk kazanrr, hedefini bulurmu$. Qrghk at-mak iEin gereken en onemli koqullarmrq bunlar.

Qrflrk atmadan once insanr doldurdufunu soyledigi erkibvaz daha agrklamasmr istedim. o da, bunun, insanrn bastr[ryerden grkarak bedeninden gegen bir qey oldu[unu soyledi.Bn, daha do[rusu, hayrrh noktadan fiqkrran bir ti.ir erkmiq.Qrghfir attrran erk de iqte buymuq. Bu erk gerektifiinde kulia-nrlrrsa, sava$ grflrlr kusursuz olurrnuq.

Bana bir saldrn mr olacak diye sordum gene. Bu konudahiEbir qey bilmedi$ini soyleyerek, gerekti[inde uzun bir stireyerimde gakrlmrg gibi kalmamr garprcr bir bigimde cigiitledi.Herhangi bir saldlnya karqr kendimi en etkin bir bigimde an-cak bciyle koruyabilirim.

Korkmaya baqiamrqtrrn; daha agft konugmasml istedim"Ne olursa olsun yerimden krmrldamamak gerektigi drqlndabaqkaca bir qey bilmedi[ini soyledi; eve girmemeli ya da Ea-hh[a gitmemeliymigim. En onemlisi de, kendisi dahil kim-seyle bir tek sozctik bile konu$mamahymrgrm. Qok korkar-sam, Mescalito ezgilerini sciyleyebilirmiqim. Sonra da, zatenbu konulan yeterince bildi$imi, her qeyi do!ru diir{ist yapma-nln cinemini bana boyle bir qoculu uyarrr gibi anlatmasmagerek olmadrfrnr ekledi.

Uyanlarr beni epey tasalandrrmrqfi. Bir geyler olmasrnr

OGRETILER r97

bekledi$ine emindim. Mescalito ezgilerini soylememi hanginedenle onerdifini, beni korkutacak qeyin ne oldu[unu sor-

dum. Gtilerek, tek bagrma tirkebilecefimi dtiqtindii[tinti sciy-

ledi. Eve girip, kapiyt arkastndan kapattr. Saatime baktrm;akqamrn yedisiydi. Uzun siire sessizce oturdum. Don Juan'modasrndan higbir ses gelmiyordu. Ortahk sessizdi. Bir yel es-

mekteydi. Bir koqu arabama gidip hrrkamr alayrm diye gegir-diysem de, don Juan'tn sciztinden dtqarr grkmayr goze alama-

drm. Uykum yoktu, ama yorgundum; sofuk yel ytiztinden ra-

hat edemiyordum.

Dort saat sonra don Juan'tn, evin Eevresinde dolaqtrfrnriqittim. Arka yandan grkrp gahhla iqemeye gitmiqtir diye dii-qtintiyordum. Baktrm, ytiksek sesle beni ga[rnyor:

"Hey oflan! Hey oflan! Gel yardtm et!"Tam kalkmrq gidecektim ki; bu sesin onun sesi oldu$unu,

ama sesin tonunun onunki olmadr[rnr ayrrmsadtm. Ustelikbana higbir vakit "Hey oflan!" diye seslenmemiqti. Oldu[umyerde kaldrm. Srrtrmdan sofuk bir tirperti ytikseldi. Gene ay-nr scizctiklerle, sonra da benzer sozciiklerle ba[rrarak beni ga-

frrmayr stirdiirdti.Evin arkasmda ytirtidiigiinti iqitiyordum. Bir ara arkada-

ki bir odun yr[rnrna tokezledifini igittim; oysa odunlann ora-da oldugunu bilmesi gerekirdi. Sonra sahanltfa gelip kaptnrnyaruna oturdu, strttnt duvara yasladr. Her zamankinden daha

a[rr davraruyordu. Devinimleri yavag ya da hantal defildi,yalruzca daha afrrdr. Her vakit yaptrlr gibi yere gevikge otu-ruverrnemig, yeri k0tletircesine Eokmtiqtti. Ustelik oturduluyer, onun yeri de[ildi. Don Juan, ne olursa olsun, baqka biryere oturmazdt hig.

Sonra gene baqladr benimle konuqmaya. Niye yardrmakoqmadr$rmr sordu. Yiiksek sesle konuquyordu. Ytiztine bak-mak istemiyordum, ama igimdeki bir dtirtti ona bakmam iginzorluyordu beni. iki yana dofru hafif hafif sallanmaya bagla-dr. Hemen kalkrp bana ofretti[i sava$ duruquna gegtim. Kas-larrm kaskatr kesilmiqti, yabansr bir gerilim igindeydim. Sa-

198 DON JUAI{' tN OGRETILERI

vaq duruguna hangi nedenle geEmiq oldu$umu bilmiyorum;belki de don Juan'rn, bile bile, bagka birisiymiq gibi davrana-rak beni korkutmaya gahqtrfrnr dtiqtinmtig olacafrm. Zihnim-de kuqkular yaratmak amactyla boyle ahqrk ohnadrfrm bi-gimlerde davranmaya gahqryor gibi geliyordu bana. Evet,korkuyordum; ama blittin bu qeylerin i.istesinden gelebilece-gi* kanrsrndaydrm. Qiinkti tiim olanlan izleyebiliyor, go-

ziimleyebiliyordurn"Tam o srrada don Juan kalktr. Devinimleri son kerte ah-

grlmrqrn drqrndaydr. Ellerini yere dayadr; once ktgrnr kaldrra-rak kendisini yukanya dofiru itti. Sonra da kaprya tutunarakbedeninin iist yannu kaldrrdr. Onun davrantqlartna ne deniiahqmrq oldufumu, ve girndi de bana don Juan gibi davranmel-yan bir don Juetn gostermesiyle, bende ne denli korkunq duy-gular uyandrrdr[rnr qaqkrnhkla diiqiindiim.

Bana dofru bir iki adtm attr. Dofrulmak istermiq ya da

acr gekerrnig gibi iki elini beline dayadr. Srzlantyor, oflaytppufluyordu. Burnr"r trkahymrg gibi konugulzordu. Beni gotiire-ce[ini, kalkrp onu izlememi soyledi. Evin batr yanrna dofruilerledi. Duruq defiqtirip ona dofru dondlirn O da bana bakr-yordu. Yerimden krrnrldamadtm; orada gakrh kaldrm.

Birden bofi.irlircesine; "FIey ollan! Sana benirnle gel de-dirn. Sen gelmezsen ben stirliklerirn seni!" dedi.

Bana dolru geliyordu. Baldrrlrla, kalgama vurmaya, ol-dufum yerde dort donrneye baqladrm. Sahanhltn ktytstna ge-

lip tarn oni-imde dikildi. Baua dokunmaslna ramak kalmrEtr.

Kendimden geEercesiue, ona bir qeyler firlatmak igin ha-

zrrlandrm. Ama yon defiqtirip benden uzaklagmaya, soluma

di.iqen gahhfa clo[ru gitureye baqlamrqtr. Epey ilerlediktensonra, bir ara hrzla doniiverdi; ama ona doniik durdufumugordti.

Gozden kayboyup gitti. Bir stire daha savag duruqurida

kaldnn. Ama artrk ortahkta gciriinmedifinden, gene bafdaqkurup srrtrmt kayaya dayayarak yere oturdum. Korkum son-

suzdu. Oradan kaqmak istiyordum; ama bu daha cla artttrtyor-

ocnnriLER t99

du korkumu. Arabama gidirken beni yakalarsa iqte o zaman

hepten onun eline dtiqece[imden korkmaktaydrm. Bildifiimpeyote ezgilerini soylemeye baqladtm. Ama etkilerini yitir-miqler gibi geldi bana. Salt avutmaya yanyorlarml$ gibi...Ama gene de sinirlerim yatrqmrgtr. Ben de soyledim durdum

ezgileri.Saat 2.45'te evin iginden bir trkrrtr geldi. Hemen duruqu-

mu de[iqtirdim. Kapr savrularak agrldr ve don Juan sendele-

yerek drqart grktr. Soluk solu[aydr, elleriyle bo[azrnt tutmak-taydr. Ontimde diz gokiip bir stire inledi. Tiz, aflamakh birsesle kendisine yardtm etmemi istedi. Ardrndan gene bogti-rtircesine ba[rrdr ve onu izlememi buyurdu. Homurtular grka-

rryordu. Gidip ona yardrm etmem igin yalvanyor, bir qeylerin

onu bo[makta oldufiunu soyltiyordu. Ellerini yere dayayrp biriki metre kadar emekledi. Ellerini bana dofru uzatatak, "Gelburaya!" dedi. Sonra kalktr. Elleri hAld bana dofru uzaruktt.

Beni yakalam ayahazrlarur gibiydi. Gene ayafrmr yere vurupbaldrrrma kalgama vuffnaya baqladrm. Tantmstz korkularakaprlmrqtrm.

Don Juan durdu ve evin yanlna dofru ytirtidti, ve gahhfagirdi. Yon defiqtirip yiiztimti ona dofru gevirdim. Sonra ge-

ne oturdum. Artrk ezgi soylemek falan gelmiyordu igimden.

Gticiim gittikge ti.ikeniyordu. Her yanrm afirryordu. Ttim kas-

lanm kopacak gibi gerilmiqti. Kafam bombogtu, dtiqtinemi-yordum. Pon Juan'a krzmam ml gerekir, karar bile veremi-yordum. Uzerine attlmayt dtiqiini.iyordum; ama beni bir bocekgibi eziverecefini iyi biliyordum. Aflamak istiyordurn. Da-

yanrlmaz bir umutsuzlufa kaprldrm. Don Juan'tn beni kor-kutmak igin iqi boylesine uzatmast bana btiytik ezing veriyor-du. Gosterisini bu denli aqrrr bir bigimde stirdiirmesine higbirneden bulamryordum. Roli.inti oyle gizel oynuyordu ki, apr-

qrp kalmrqttm. Bir kadrn gibi davranmaya gahqmastndan ote,

sanki bir kadrn don Juan gibi davranmaya gahqmaktaydr.

Sanki bu kadrn don Juan'tn davrantqlartna oyktin{iyor da,

kendisi hantal oldu[u igin don Juan gibi gevikEe devinemi-yordu. Ontimde duran kiqi kim olursa olsun, geng ve qiqman

200 DoN JUAN'IN Ocnerileni

bir kadrnrn, gevik ve yaqh bir adamr oyktindtifiti izleniminiveriyordu.

Bu gozlemlerim beni iirktiye stiriiklemiqti. Yakrnlarda biryerde bir crcrbocegi citmeye baqladr. sesinin titremindekidolgunluk, bariton sesini andrnyordu. Az sonra ses yavagladr.Birden ttim bedenim silkindi. Yeniden sava$ duruguna gege-rek crrcrrbcicelinin citttifti yana dondtim. Ne yazrk ki ses be-ni si.irtiklemeye baqlamrqtr bile; sesin gergekte crrcrrboce[isesi oyktinmesi oldu[unu anlayamadrm, o beni tuzafia dtiq{ir-mtiqtti. Baktrm, ses gittikge yaklaqmakta... Kula$rmrn dibin-deymiqgesine grnlatryordu ortahfir. Hemen ytiksek sesle pe-yote ezgilerimi soylemeye bagladrm. Avazrm grktrfrnca ba[r-nyordum. crrcrrboce[i susuverdi. Hemen yere goktip ezgtyrstird,iirdtim. Az sonra crrcrbcjcelinin otttigti yerin tam karqryarundan bana dolru koqarak gelmekte olan, adama benzetti-Ei*, bir karaltr gcirdi.im. Ellerimi baldrrrmda ve kalgamdaqaklatrp deliler gibi yeri tekmelemeye baqladrm. Karaltr hrzlayaklaqtr, yaklaqtr ve sryrrrcaslna yanrmdan gegti. Bir kcipefiandrnyordu. Korkum 6yle bir kerteye ulaqmrqtr ki, uyuqmak-ta oldufumu anrmslyorum. Bunun citesinde higbir qey duydu-lumu ya da diiqiindtigtimti anrmsamryorum.

sabahleyin dtiqen gi! igimi tazelemiqti. Biraz olsun ken-dime gelebilmigtim. Gordtigi.im o olalantisri.i qey gitmiqe ben-ziyordu. Saat 5:48'de don Juan sessizce kapryr agrp drqarryagrktr. Gerinip esniyor, bir yandan da bana bakryordu. Esne-mesini stirdtiri.irken bana dofru iki adrm attr. yan kapah goz-kapaklannrn arasmdan gcizlerini gord{im. yerimden firladrm.o anda bu cintimde duran kiqinin don Juan olmadr[rnr kesin-likle anlamrqtrm.

Yerden keskince bir taq aldrm. Taq sa! elime yakrn biryerdeydi. Taga bakmadrm bile. Yalnrzca, taqr sa[ avucumakrstrmrq, baqparmalrmla, iyice gerili obtir parmaklarrm ara-srnda bastuarak tutuyordum. Don Juan'rn cifrettili duruqageEtim gene. Bir iki saniyede yabansr bir kudret doldurmugtuher yanrmr. sonra bastrrdr$rm grlhllml ve tagr ona firlattrm.Yaman bir savag grlhlr attr[rmr sanryorum. o anda oliim di-

OGRETILER

nm vtz geliyordu bana. Dolu dolu, yrldrncr bir gr$rk atmrg-trrn besbelli. Uzun, delici bir gr$rk! Tagr gergekten hedefinegoti.irmtiqtii. Oniimdeki gey haykrarak iki yana sallandr, sen-deleye sendeleye evin yaruna oradan da gahhklara kagtr.

Yeniden dinginleqmem saatler si.irdti. Artrk oturamryor-dum. Aynr yerde zrylayrp duruyordum. Yeterince hava gek-mek iEin a[zrmla soluyordum.

Ogleden sonra saat 11:00'de don Juan gene grktr kaprdan.Tam yerimden firlayacaktrm ki, baktrm, devinimleri don Ju-an'rnkiler... Do!ruca yerine gidip gcirmeye ahgtrfrm bigimdeoturdu. Bana bakrp gtiltimstiyordu. Evet, don Juan'dr bu! Ya-nlna gidip, krzacak yerde, elini opttim. O zaman, onun banaoyun falan oynamadr[rnr; bir baqkaslnln beni oldiirmek ya dabana kdttiltikte bulunmak amacryla onun krh[rna girmig ol-dulunu kesinlikle anladrm.

Gortiqmemize, sozde ruhumu galmrq olan bu diEi kiqininkimligini tartrgmakla baqladrk. Don Juan deneyimimin ttimaynntrlannr anlatmamr istemiqti.

Olaylarr, afrr a[rr, srrasiyla aktarmaya baqladrm. Ben an-latrken, don Juan boyuna gtiliiyordu. Sanki fikra anlatryor-dum ona. Soztim bitince, 'oGtizel anlattrn. Ruhun igin verdi-[in savaqr kazandrn. Bu sorun, di.iqtindtiftimden de onemliy-miq. Diin gece oltimtin eqi$inden donmiiqsiin sen! iyi ki bigeyler cifirenmiqsin daha cince. Boyle bi efitimden gegmemiqolsaydrn, qimdi olmiigttin. qUnkii dtin gelen kimse senin iqinibitirmeye gelmiq."

o'Nasrl olur bu, don Juan? Bir kadrn nasrl girer senin krh-lrna o denli?"

"Kolaydr bu. O kadrn br diableradn, ve cite yanda iyi biyardrmcrsr vardrr. Ama bana oykilnmekte pek baqanh olama-mrq ki hilesini gabuk yakaladrn."

"Ote yanda dedi$in yardrmcr, bizim dost dedilimiz gibibir qey midir?"

"Hayrr, yardrmcr demek diableroya yardrm eden qey de-mektir. Dtinyanrn obiir yanrnda yagar bunlar; diablerolann

20t

l,

DON JUAN'IN OGRETILERI

bela ve k6t{ili.ik ya[drrmalarma yardrmct olurlar. Oldiirmele-rine yardrmcl olurlar."

"Bu diablerolarn dostlan da olur mu?""Dostu olan diablerolardrr. Ama bi diablero bt dostu uy-

sallaqtrrmadan once iqlerini gormek igin bi yardtmct edinebi-lir."

"Ya senin bigimini alan kadm, don Juan? Onun yalnrzcabir yardrmcrsl mr vardrr? Dostu yok mudur?"

"Dostu var mrdtr, yok mudur, bilmem. Kimi kigiler bidostun erkini istemez, bi yardrmcryr yeflerler. qfinkii bi dos-tun uysallaqtrrrlmasr, gok zorbi iqtir. Oysa, kolayca edinilebi-lir bi yardrmcr."

"Ben de bir yardtmct edinebilir miyim?"o'Bunu o[renmen igin bilgilerinibiraz daha arttrman ge-

rekir. Biz daha iqin baqlangtcmdayrz. Nerdeyse trpkr ilk giintigrkagelip de, sana Mescalito'dan stiz etmemi istedilin zamanoldu[u gibi. O zaman sana sciyleyemezdim; gtinkti higbi qey

anlamayacaktrn. Ote yanlar dedifi miz y er; di ablerolann di.in-

yasrdrr. Sanrnm ki en iyisi sana kendi duygulartmt, velinime-timin bana kendi duygularmt anlattrft bigimde anlatmam ola-cak. O, bi diableroydu, bi savaqgrydr. Yaqamt, dtinyanrn bas-krlanna, yefinliklerine yonelikti. Ama ben oyle de[ilim. Ya-radrhqrm baqka. Baqrndan beri gcirdtn benim dtinyamr. Sana

velinimetimin diinyasrnr gcistermeye gelince, yapabilice[imtek qey, seni o dtinyanrn eqiline gcittirmek olabilir. O zamankendin verirsin kararrnr. YaInz kendi gabalarrnla o[renirsinne cifrenirsen. Bi hata yapmrg oldufumu kabul ediyorum.

$imdi, artrk daha iyi anlamrg bulunuyorum ki, benim baqladr-

lrm gibi baqlamrq olmak gok daha iyiymiq. O zaman farkmtnne denli az ama o denli de derin oldu[unu anlamak gok dahakolay olurdu. Bt diablero,br diablerodur; savaqgr da, sava$-

gr... insan ikisini de birden olabilir. Her ikisini de olmuq in-san, gok... Ne var ki, yalnrzca yagam yolunu tutmuq olan bikimse, her qey demektir. Bugtin ben ne savaggl saytltnm, ne

de diablero. Benim igin yalnrzca ytirek taqryan yollarda

OcnBriLER

gezmek onemlidir, ytirek taqryan herhangi bi yol... Gezerim

orda; btittintiyle aqmak bi yolu... igte tek istedifim qey bu!

Gezerim orda; baka baka bi oraya bi buraya... Soluk solula!"

Sustu. Yi.iziinde yabansr bir ifade vardt. Ahqmadrfrm birafirrbaqhhk gelmiqti iizerine. Ne diyecefimi, ne soracaltmtbilemiyordum. O stirdtirdii:

"Ozellikle ofrenmemiz gereken qey, iki dtinya arasmda-

ki yarrla nastl ulaqrlacalrdrr; obi.ir dtinyaya nastl girilece[i-dir. Bu iki dtinya arasmda nastl bi yank vardtr: diablerolanndtinyasryla, ya$ayan insanlann dtinyasr arastnda... Bu ikidiinyanrn, .itt iiste geldili, birbirlerinin iElerine girdikleri biyer vardrr. iqte ordadrr yarrk. Yelin salladrfr kapr gibi agrlrr,

kapanrr bu yarrk da. Oraya ulagmak igin insarun istencini pe-

kiqtirmesi gerektir. Higbi qeyin caydramayaca$r bigimdegtigli.i bi istefi olmah, zihninde baqka higbi qey bulunmama-

lrdrr. Ne var ki, bunu herhangi bi erkin ya da kimsenin yardr-

mr olmadan yapmahdrr. Bedeninin bu yolculufu kaldrrmaya

hazrc olaca[r ana dek, tek baqrna dilgtintip taqrnmah, istefinistirdiirmelidir. O arun geldigini de, kollarryla bacaklan stirek-

li olarak sallanmaya, ve qiddetli kusmalar baglayrnca anlar.

Artrk ne yer, ne uyur o adam; zaytflat, solar... Adam, titremenobetlerinin gegmedi[ini goriince, gitmeye hazrcdrc. Ve diin-yalar arastndaki yarrk da burnunun dibinde goriintiverir. 'Bioraya bi buraya giden arutsal bi kapr gibi... Yank agl/'drft za-

man, insarun hemen igeri kaytvermesi gerekir. Sarurtm cite

yanlnl gormek zordur. Kum firtmalartnt andran qiddetli yel-ler esmektedir orda. Done dcine, her qeyi birbirine katarak...

iqte o zaman insantn bi ycin bellemesi gerekir. istenciyleorantilt olarak krsa ya da uzun bi yolculuk olur bu. Istencigi.iglti kimselerin yolculuklarr ktsa olur. Kararstz, zaytf btkimsenin yolculufu ise uzun siirer, dolambaghdrr. Bu yolcu-lufun sonunda ytiksek bi dtizli.ife gelinir. Artrk bu yerin kimiyanlannr agrkga gormek olastdr. Yerden epey ytiksekte bidtizltiktiir burasr. Orda esen yeller daha bi yefindir; ortah[rbirbirine katarak ufuldayan yeller... Bu dtizli.i$.in dorufu,oteki dtinyaya agrlrr. iki dtinyayr birbirinden ayran btzat var-

203

DoN JUAN'rN Ocngrileni

drr orada. Oltiler, sessizce gegerler ordan. Ama, bizler, ancakgrfh$r bastrarak gegebiliriz. Dtizltikte ye[in esen yeller bur-da iyice kudurmuqtur. Yellerin en giiglii estikleri bi anda, in-san bi grflrk koparrr; ve yeller onu siirtikler. Bu noktada bti-k{ilmez bi istence gereksinme vardr; ancak ciyle durulabiliryellere karqr. Kendisini hafifge itmesi yeterlidir; yellerin onudtinyanrn cibtir ucuna ugurmasr gerekmez. Obtir yana bi geg-ti mi, dolaqrp duracaktu artrk adam. $ansr varsa iyi bi yardrm-cr bulur gok gegmeden-hemen oracrkta, giriqe yakrn bi yer-de. Adam, yardrm ister ondan. Kendi diliyle, ondan, kendisi-ni bi diablero yapmasmr ister. Yardrmcr razt gelirse, adamroracakta oltidtirtiverir; adamrn ciltisiine o$retmeye baqlar. Sende bu yolcululu yaptrlrnda, $ansm varsa, seni cildtirtip sanaofretecek yardrmcrda ulu btr diablero bulursun. Ama goEukez, pek fazla cilretecek bi geyi bulunmayan cinemstz hrujo-lara rastlanr. Ama ne sende ne de onlarda birbirinizi yadsrya-cak erk kalmamrqtrr. En iyisi, insana onulmaz acrlar gektire-cek olan br diablerenrn tuzaigna dtiqmemek igin bi erkek yar-drmcr bulmaktrr. Kadrnlar hep bciyledir. Ama btittin bunlar$ansa ba$hdrr. insanrn velinimeti btiytik bi diahteroysa o za-man ig defiiqir. O zaman gok sayrda yardrmcr bulacaktrr otekidiinyada, Ya da belli bi yardrmcryr bulmasr igin onu yonlen-direcektir. Benim velinimetim iqte boyle biriydi. Yardrmcrtini bulmam igin beni yonlendirmiqtir. O d{inyadan dondti-[tinde, artrk aynr adam delilsindir. Srk srk geri dcini.ip yar-drmcrm gormen boynunun borcudur. Ve artrk her gidiqindegirigin daha da citelerinde dolagman koqulu vardr. Ta ki bigtin iyice uzaklaqrp geri donemeyene dek. Kimi kez br diab-lero bi ruhu yakalayrp giriqten iEeri iter ve yardrmcrsrna tes-lim eder. Adamrn tiim istenci ttikenene dek tutuklu kalrr orda.Kimi kez de, cirne[in senin durumunda, ruh, istenci gi.igl{i bi-rine ait olabilir. o zaman da diablero onu kesesinde saklar.

Qiinkti onu baqka ttirlti taqrmasr gok zordur. Bciyle durumlar-da, senin durumunda oldulu gibi, sorunu bi savag vererek go-ztimlemek olasrdrr. Bu savag sonunda diablero ya hepten ka-zantr, ya da her qeyi yitirir. 6rne[in, bu kez yenilgiye ulradr

OGRETILER

ve ruhunu serbest brraktr. Kazanmtg olsaydr, yardrmcrsrnateslim edecekti ruhunu. Sonsuza kadar onda kalacaktl ru-hun."

"Ama nasrl oldu dakazandrm?""Noktandan krmrldamadrn. Ordan bi santim uzaklagsay-

dm, hapr yutmuqtun. Sana saldrrmak igin, benim olmadrfrmbi anr segti. Bunu iyi hesaplamrqtr. Yenildi, gtinkii senin gokye[in olan kendi yaradrhqrnr hesaba katmamrqtr. Ustelik ye-rinden krmrldamadrn; o nokta tizerinde kaldrkga, yenilemez-din."

"Yerimden aynlsaydun, nasil cildiirecekti beni?""Yrldrnm gibi garpacakh seni. En kcittisii, ruhunu kurta-

r amay acaktrn; eriyip gidecektin. ""Ya qimdi ne olacak, don Juan?""Higbi qey. Ruhunu geri aldrn. iyi bi sava$ verdin. Qok

gey ofrendin dtin gece."

Daha sonra atmrq oldu[um tagl aradrk. O taqr bulursak,bu i.gin kesinlikle sonuglandrlrna emin olabilecelimizi soyle-di. Ug saat aradrk tagr. Taqr gorsem tanrrrm sanryordum. Amatanryamadrm.

Aynr gtin akqama dofru don Juan beni evin gevresindekitepelere gcittirdti. Orada bana birtakrm savag yontemleri 0ze-rinde ayrmtrh bilgiler verdi. Ofrettifi hareketlerden birini ya-parken, yalmz oldu[umu gordiim. Bir yamaqtan yukarryakoqmuqtum, soluEum kesilmigti. Her yarumdan ter boganr-yordu, ama tiqtiyordum. Birkag kez ga{rdrm don Juan'r. Amahigbir yanrt vermedi. Tuhaf bir korkuya kaprldrm. Qahlarmdibinden ayak sesleri geliyordu. Dikkatle dinledim. Ama ses-ler kesildi. Sonra gene iqitildi, gittikge yaklagmakta olan ayaksesleri. O anda, dtin geceki olaylarrn yeniden baqlayabileceligeldi akhma. Birkag saniye iginde korkum son kerteye ulaq-mrqtr. Qahhktaki hrqrrtr yaklaqhkga gtigsi.izlegiyordum. Dizle-rim artrk taqryamryordu beni; yere yrkrldrm. inliyordum.Gozlerimi kapayacak gtictim kalmamrqtr. Bundan sonra yal-nLzca, don Juan'rn bir ateq yaktrlrnr ve tutulmuq olan kol ve

205

l-

DoN JUAN'IN Ocnprir-Bni

bacak kaslartmt ovuqturdufunu arumstyorum.

Birkag saat ciyle a[rr hasta gibi yattrm. Sonralart, don Ju-

an benim bu aqrrr tepkimemin olafian bir qey oldulunu soyle-di. O denli i.irktiye kaprlmama manttksal bir neden bulamadr-

[rmr soyledim. O da, bunun, oliim korkusu olmadr[rnt, ruhu-mu yitirme korkusu oldulunu belirtti. Sarsrlmaz bir azim sa-

hibi olmayan kimseler arasmda srk srk baq gosterirmiq bukorku.

Bu deneyim, don Juan'tn olretilerinin sonuncusu olmuq-tu. O gtinden beri onun derslerinden uzak tutmaktayrm ken-dimi. Don Juan, bana karqr h6ld bir velinimet gibi davranma-yr stirdtirmekteyse de, bir bilgi adamtrun birinci dtigmanrnayenik dtiqttim sanlnm.

BOLUM{<

Yaprsal

Qtlztimleme

Bu gahqmanln birinci boltimtinde sunulan ola[andrqr gergek-

lik durumlarma iliqkin verileri cizetleyen bu ikinci yaprsal dti-zen boltimi.i, don Juan'tn cifretilerinin igsel tutarh[ryla inan-drncrhlrnr agrklamak igin bir deneme olarak diigtiniilmiigtiir.Bu boltimdeki yapmm, ana birimleri olan dcirt kavramdanoluqmasrnr uygun bulmaktayrm: (1) bilgi adamt; (2) bir bilgiadamrnrn bir dostu vardu; (3) bir dostun kurallan vardtr; ve(4) bu kural cizel oybirligiyle do!rulanmtqtr. Bu dort birim,ayrtca, birgok ikincil diiqtincelerden olugmaktadrr; boylecetiim yapr, Eomezlikten ayrrldr[rm zamana kadar sunulan bti-ttin anlamh kavramlarr kapsamaktadrr. Bir anlamda, bu bi-rimler, gciziimlemenin ardrqrk aqamalartnt betimlemektedir-ler. Her a$ama da bir cincekini bigimlemektedir.*

iri

l-

* Yaprsal giiziimlemedeki birimlerin taslalr iEin, Ek B'ye baktntz.

DoN JUAN'rN ocnprirBni

Bu kavramsai yapr bi.iti.intiyle birimlerinin anlamlannaba$r oldu$undan, aqafrdaki agrklamayr bu aqamada vermeyiuygun bulmaktaylm: ttim gahqma boyunca, anlamlirn benimonlan anladr[rm bigimde vermeye gahqtrm. Burada sundu-

Eum bigimiyle don Juan'rn bilgisinin tamamlayrcr kavramla-11, onun bana anlattrklannln trpkrsr trpkrsma yinelenmesi ola-mazdr. Bu kavramlan elimden geldigince asrllarrna uygun birbigimde verebilmek igin gosterdi$im bi.ittin gabalara karqrn,anlamlarr, benim onlan srnrflandrrmaya gahqmam ytiztinden,deliqmiqtir. Ne var ki, bu yaprsal diizenin dort ana biriminindrizenlenmesi, bir drq etken sayrlabilecek kendi srnrflandrrmaycintemlerimden etkilenmig gdziiken mantrksal bir sonug ola-rak ortaya grkmaktadrr. Ancak, her birinin tamamlayrcr dti-gtincelerine gelince, kendi kiqisel etkimi drqlamak olanaksz-laqryordu. Bir drg etken olarak bu srnrflandrrma iqlemleri, be-lirli yerlerde olaylann anlaqrlmasr bakrmrndan kagrn ilmazdr.Burada bciyle bir ig baqanlabilmigse, bu sonuca gottiren oge-ler, temel amacrn gevresinde zikzaklarrn yaprlmasr, o$retici-nin anlamlan srruflanduma dtizeni ve o[rencinin srnrflandr-ma yontemleri olmuqtur.

qALr$MAMA OuzENi

BiRiNci siniira

NirCi ADAMI

Qcimezlilimin ilk aqamalarmda don Juan olretilerinin amacr-nln "nasll bir bilgi adamr olunacafrnr gcistermek" oldu[unuifade etmiqti. Bu ifadeyi hareket noktasr olarak kullanacafirm.Bir bilgi adamr olmarun yararh bir amag oldulu ortadadrr. Ve

YAPISAL QOZUMLEME

gene don Juan'rn dtizenli cifretisinin her bir pargaslnln qu yada bu bigimde bu amaca yonelik oldufu da yadsrnamaz. Bugahqmadaki uslamlamam, bu kogullarda "bilgi adamr"nln,yararh bir amag olarak belli bir "uygulama dtizeni"nin agrk-lanmasrnda kagrntlmaz bir iqlevi olduludur. O halde bu nok-tadan hareket ederek, bu uygulama dtizenini anlayabilmekigin, burada soz konusu olan hedefi-yani "bilgi ndn61"n1-anlamak gerektili sonucuna ulaqmak yanhq olmaz.

Birinci yaprsal birim olarak "bilgi adamr"nrn niteli[inibelirledikten sonra, bunu tamamlayan gu yedi kavramr da ru-hatga stralamak olanalrnr bulmug oluruz: (1) bilgi adamr o1-

mak bir o$renim sorunudur; (2) bir bilgi adamrrun sarsrlmazbir niyeti olmahdrr; (3) bir bilgi adamr zihinsel berrakhlasahiptir; (a) bir bilgi adamr olmak igin zorlu bir gaba gerek-mektedir; (5) bilgi adamr bir savaqgrdrr; (6) bilgi adamr ol-mak arahksz bir stiregtir; (7) bilgi adamrrun bir dostu vardr.

Bu yedi kavram, ci$retide stirekli olarak iglenentemalardrr. Bunlar don Juan'rn trim bilgisinin karakterini be-lirlemektedir. Don Juan'rn olretilerinin uygulayrmsal ere$ibir bilgi adamr yaratmak oldufundan, dtiqiindiifii her qey buyedi temadan her birinin belirli karakteristi[ini taqrmaktaydr.Bir araya gelince de, insanrn kendi davranrqlannr ycinlendir-mesinin bir ycintemi, uzun ve tehlikeli bir e[itimin son iiriiniiolan bir davranrq yontemi olan "bilgi adamr" kavramrnr grkar-mrqlardrr. Ne var ki, "bilgi adaml", nasrl davranrlaca[rnr ci!-reten bir krlavuz degildir; cifretilmekte olan bilgiye iligkinbtittin ola[andrqr durumlarr kuqatan bir ilkeler dizisidir.

Ote yandan bu yedi temarun her biri, yaprsrndaki degigikyanlan igeren birgok kavramr daha taqrmaktaydr.

Don Juan'rn scizlerinden, bir bilgi adamrrun bt diablero,yani bir karabtiyiicti olabilecelini grkarmak olasrydr. Kendiolretmeninin ve gegmiqte kendisinin bir diablero oldu[unu;ama btiytictili.ik iqinin kimi uygulamalannr brrakmrq oldulu-nu sciylemigti. Olretisinin ere$i, nasrl bilgi adamr olunacafr-nr gcistermek oldulundan ve kendi bilgisinin igerifini diable-roluk oluqturdu$undan, bilgi adamryla diablero arasrnda do-

l-

210 DON JTJAN'IN OGRETILERI

fal bir bafrn varhfir dtiqtintilebilir. GerEi don Juan bu iki teri-mi higbit zaman birbirinin yerine kullanmamtqttr, ama onla-rrn birbirine balh bulundufu varsayrmr, "bilgi adamt"ntn ye-di temasryla bu temalan tamamlayan kavramlartn, kuramsalolarak bir diablero olma dofrultusunda ortaya grkabilecekbiitiin durumlarr kapsadrfr olasrhfrnr arttrrmaktadtr.

Bitgi Adamt Olmak Bir Ogrenint iEidir

Birinci tema, bilgi adamt olmaya gottiren tek yolun o[renimoldu[unu; erefe ulaqabilmek igin de kararh gabada bulunmagerefini kesinlikle belirtmektedir. tsilgi adamhfr, insana biranda bir li.ituf olarak verilemez ya da dofatistti gtiglerce ihsan

edilemez; tersine, bir siirecin sonunda ulaqrlabilecek bir qey-

dir. Bilgi adamr olmayt ofrenme olasrhft, bu ere[e varmasligin bir kimseye cifretilecek bir dizgenin varlt[rnr kanrtla-maktadrr.

Birinci temayr tamamlayan iiE kavram vardtr: (1) bilgiadamr olmak igin agrk seEik bir koqul yoktur; (2) kimi orttiltikoqullar vardrr; (3) kimin bilgi adamt olmayr ofrenebilece[i-ne kiqinin drqrndaki bir erk karar verir.

Bilgi adamt olma yontemini o[renmeye kimin yeterli ki-min yetersiz oldufunu belirleyen herhangi agrk seEik bir on-kogul olmadrfr anlaqrhyor. Kuramsal olarak bu yol, onu tzle-mek isteyen herkese agrktrr. Ama uygulamada, boyle bir du-rum, bir ofretmen olarak don Juan'rn gomezlerini segmesi

gergefiyle uyuqmamaktadrr.

Herhangi bir ofretmenin bu koqullarda gomezlerini, kimiorttilti cinkoqullar arayarak segmesi do[aldtr. Bu onkoqullannneler oldufiu agrkga ortaya konmuq defildir; don Juan bir go-

mez adaylnln belirlenmesinde unutulmamast gereken kimiipuglarrnrn bulundufunu iistti kapah soylemiqtir. Anrqtrrdrfripuglan arastnda, adayrn yaradrhgtnda, don Juan'tn "sarsll-maz bir istek" dedifii ttirden bir efilim olup olmadrfir duru-rnunu sayabiliriz.

YAPISAL QOZUMLtsME,

Ciene de, kimin bilgi adamt olmayr ofrenebilecefi konu-sundaki son karar, don Juan'ca bilinen ama onun istenci dr-

,srnda kalan bir erke brrakrlmrqtrr. Kiqinin drqrndaki bu erkin,uyglln kimseyi, ona olafiantistti bir iq yaptrrarak ya da ontt

birtakrm yabanst olaylartn igine sokarak segtifine inantltr.Demek ki, gozle gortinen onkoqullartn olmastyla, agrfa vu-rulmamtq ortiilti onkoqullann varlt[t arastnda bir uyuqmazhksoz konusu de[ildir.

Bu yolla segilen kimse gomez olur. Don Juan escogidoder buna: "seqilen kiqi". Ama bt escogido olmak, yalntzca

bir gomez olmaktan ote bir anlam taqrr. Salt, bir erk tarafin-dan seEilmig olmak, bir escogidoya, obtir. insanlardan farkhbir gozle bakrlmastna neden olacakttr. Olrenirnle artacalrvarsayrlan, ufak gapta bir erke arttk kavugmuq goztiyle bakr-lrr kendisine.

Ne var ki, o[renim, sonu gelmez bir arayrqttr, ve ilk ka-ran veren erkten escogidotrun o[renimini stirdtjnneyi baqara-

bilmesi ya da yenilgiye uframast konulartnda da benzer ka-rarlar vermesi beklenecektir. Bu kararlar, ofrenimin herhangibir aqamastnda ortaya grkan belirtilerle kendini gosterirler.Bu bakrmdan, bir gcimezin bagrna gelen irerhangi tuhaf birolay, bu ttirden bir belirti sayrlmaktadrr.

Bilgi Adamrnda Sarstlmaz Bir" Niyet Varclu'

Bir bilgi adamtnda sarstlutaz bv niyet bttlunmast, istencinikullanabilmesi anlanrrndadrr. Sarsllmaz niyeti olrnak detnek,

kiqinin kendisini, ofretilmekte olan bilgi stntrt iginde stktcatutarak zorunlu bir yontemi uygulayabiiecek istence (yaniiradeye) sahip olmast demektir. Bilgisi baflarnrnda yerine ge-

tirecefi edirnlerin her birinde aranan zorunltt nitelikleri koru-yabilrnesi iEin bilgi adamtntu sarstlm az bir istence gereksi-nmesi vardrr.

tsoyle bir baflamda yerine getirecefi biitiin edirnlerin zo-

2|

DoN JUAN'IN ocneril-gni

runlu nitelikleri, ve bunlarm katr ve cinceden belirlenmiq ol-malan, kim olursa olsun kuqkusuz insana oldukga srkrcr gele-cektir; iqte bu ytizden, insanda yeterince sarsrlmaz bir niyetbulunmasr bir gcimez adayrnda aranan tek orttilti dnkoquldur.

Sarsilmaz nryet gu o[eleri kapsar: (1) yahnhk, (2) do!ruyargrlama, ve (3) degiqiklik yapma ozgtirliili.intin yoklufu.

Bilgi adamrnrn yahn bir yaqam stirdtirmesi gereklidir,gtinki.i yapmak zorunda oldu[u qeyler gi.indelik yaqamda ah-grlagelmigin drqrnda olan edimlerdir. Bu nedenle onlarr heryaprqrnda ola[antistti bir gaba gcistermesi gerekmektedir. Birkimsenin bu denli ola[aniistti bir gabayr stirdtirebilmesi igincinceden belirlenmiq bir ttir etkinliklerle do[rudan iligkisi ol-mayan baqka ttir edimlerden kagrnmasr gereklidir.

Btittin edimler cinceden belirlenmiq ve zorunlu oldukla-rtndan, bilgi adamrrun do!ru yargrlamaya gereksinmesi var-drr. Bu kavramla, safduyu defiil, bir edimin iginde yer aldrfrkoqullan delerlendirebilme yetisi denmek istenmektedir.Bciyle bir de$erlendirmeyi yapabilmek amacryla, temel ola-rak, edimin yerine getirileceli anda elde edilmiq bulunan ttimbilgi bciltimlerini bir aruya getiren bir krlavuz verilmektedir.Boylece bu krlavuz, yenl boltimler ofrenildikge stirekli degi-qime ulrarsa da; kiqinin yerine getirmesi gereken herhangizorunlu bir edimin o anrn koqullarrnda en uygun edim oldu[ukanrsrnr da o kigiye sa$amaktadrr.

Btittin edimler onceden belirlenmig ve zorunlu oldukla-rrndan, bunlann yerine getirilmesi, de[iqiklik yapma cizgtirlti-fitintin yoklufu demeye de gelmektedir. Don Juan'rn bilgisiniverme dizgesi 6yle sa$am kurulmugtur ki onu $u ya da buycinde defiqtirme olanalr bulunmamaktadrr.

Bilgi Adamt Zihinsel Berakhda Sahip Olmaldrr

Zihinsel berrakhk, insana yonlenme veren temadr. Biittinedimler onceden belirlenmig olduklanna gcire, kiqinin kendi-

YAPISAL qOZUHALEME

sine dlretilen bilgilerle kendisini yrinlendirmesi de oncedenbelirlenmig demektir. Bunun sonucu olarak da zihinselberrakhk yalnrzca insana ycinlenme duygusu verir. Bu kavra-mr tamamlayan gu dtigiinceler de, tutulmuq olan yolun geger-lililini stirekli olarak sallar: (1) bir yol arama cizgtirltiEn, Q)belirli amacrn bilinmesi, ve (3) akrcr olma.

insarun bir yol arama cizgtirlii[ti olduluna inarulrr. Seg-me cizgtirltifiti, defiigiklik yapma ozgiirliiftintin yoklufiuylaba$daqmaz de[ildir. Bu iki dtiqtince, birbirinin zrttr olmadrlrgibi gatrgmalan da sciz konusu de[ildir. Bir yol arama cizgtir-li.i[tinden, eq yararhhklarda etkinlik ve kullanrqhhklardakigegitli olanaklar arasmdan birini segme ozgiirltigii anlaqrl-maktadrr. Segmedeki cilgtit de, kiqinin olanaklardan birinicibtirlerinden tisttin gortip ye$emesidir. Gergekten de bir yolsegme ozgi.irltilti, kiqisel efilimlerin belirlenmesine yol aga-rak kigiye ycinlenme duygusu verir.

Ycinlenme duygusunun yaratilmasmda bir baqka yol da,ci[retilmekte olan bilgi ba$amrnda yerine getirilen her edi-min belirli bir ereli oldulunu ileri stirmektir. Buna dayana-rak, bir bilgi adammrn, kendi cizel amaglarrnr, her edimdekibelirli erele uygun tutabilmesi igin zihinsel berrakhkga ge-reksinmesi bulundulunu soyleyebthrrz. Her edimin belirli biramaclnrn oldufu bilgisi, herhangi bir edimi gevreleyen kogul-lan deferlendirmede, ona krlavuzluk eder.

Zihinsel benakh[rn bir baqka iglevi de, bilgi adamrnrnzorunlu edimleri yerine getirebilmesine yardrmcr olmak i.jrze-

re, ci[retinin ona sundu$u ttim kaynaklarr bir araya getirmegereksinmesini karqrlamasr konusundadrr. Akrcr olma kavra-mr bunu anlatrr. Kiqiye bir krvrakhk ve beceriklilik duygusuvererek ycinlenme duygusunu pekiqtirir. Bir bilgi adammdaakrcrhk aranmasaydr, btittin edimlerindeki zorunlu olma nite-ligi o kigiyi kah ve krsr bir duruma sokmuq olurdu.

Bilgi Adamt Olmak iEin Yogun QahEma Gereklidir

213

DON JUAN'IN OGRETILERI

Bir bilgi adamrntn, efitimi stiresince yo[un gaba harcamakiEin, Eok yanh bir yetenefe sahip olmast ya da onu geliqtir-mesi gerekmektedir. Don Juan, bilgi adamr olmak iEin yolungahgma gereklidir, demiqti. Yolun galtqma, qu yetenekleri be-lirtir: (1) zorlu bigimde gaba harcayabilme; (2) istenen sonu-cu alabilme; ve (3) savaqtmdan kagmama.

Bilgi adamhfr yolunda yofun Eaba harcanmast kuqkusuzki goze garparl tek nitelik olarak ortaya grkmaktadrr. Zorlu bi-gimde gabayr gerektiren koqullara kargthk verebilmek igindefiiqik ttirden bir Eaba harcanmasr kagmrlmazdtr. Bu da, bil-gi adamrnrn zorlu bigimde gaba harcamasr demektir. Don Ju-

an'ln davrilnrqlannr ornek alacak olursak, ilk baktgta onungarylcl bigimdeki gabalart, roltinii oynamada salt ona ozgiiye$emeler olarak gortinmtiq olabilir. Ir{e var ki, onun zarlubigimdeki gabalan, her zaman rol yapmanln gok otesinde ola-gelmiqtir. Onun bu gabalart, gok derin bir inang durutnununanlafimlarrdrr. Qarprcr biqimdeki gabalanyla, yerine getir-mekte oldufu btitiin edimlerin o ahgrlmadrk nihai nitelifiniaktarmaktadrr. O halde sonug olarak, onun davranrqlanna,oltimtin bagrolti oynadrfir bir sahnede gegiyormu$ gibi bak-mak gerekmektedir. Bilgi adammm u[raqtr[r geylerin do[a-srndaki tehlikeli niteliklerden ottirti, cifirenim si.iresince cilti-vermek olasrh$r oldukga kuvvetlidir. O halde, oliimtin heryerde hazr ve nazrr bulundu[una iliqkin kesin karurun nedenoldufu Earprcl ve zorlu bigimdeki gabalartntn yalnruca rolyapmak olmadrfr agrkhfia kavuqmaktadtr.

Yo[un gabalar yalntz zorlu olmaktan baqka bir de istenensonucu alabilecek bigimde olmahdrr. Yofiun gabalarrn etkiliolmasr beklenir; dofru bir bigimde yonlendirilmiq ve uygunolma nitelikleri bulunmaktadrr. Kesintisiz olarak ol{imle bu-run buruna bulunmak, yalmzca genel tutumu vurgulayan birEarprcrh[r delil, her edimin yaqamrn si.irdi.iri.ilmesi amactylabir savaqrm demek oldu[u kesin kantstnt da zorunlu krlmak-tadrr. Qi.inkti, kiqinin yo[un gabalan, istenen sonucun altnma-sr koqulunu yerine getirememiqse, o kiqinin yok edilece$i ke-

YAPISAL QOZUMLEME

sin kantst vardrr.

Yo[un gaba harcanmasl, savaqrmdan kagmama kavramt-nr da iEermektedir. Bu da, bir kimsenin bir edimi, o[retilmek-te olan bilgilerin ttimtinti krh krhna inceledikten sonra, do[rubir bigimde yerine getirebilecek gi.igte olup olmadrfrnt dene-

mesi ya da kanrtlamast anlamrna gelir.

Bilgi Adamt Bir SavaSEtdr

Bir bilgi adammtn yagaml sonu gelmez bir savaqtmdr. Onun

bir savaqgr oldu[u, bir savagEl ya$amrnr stirdtirdii$ii dtiqtince-

si o kiqinin duygusal dengeye kavuqmaslna neden olmaktadrr.

Savaqan bir adam olma dtiqtincesi dcirt kavramt kapsamakta-

drr: (1) bir bilgi adammtn saygrh olmast gerekir; (2) korkuduymast gerekir; (3) son kerte uyaruk olmast gerekir; (4) oz-

gtiveni olmast gerekir. Demek ki, bir sava$Er olmak, kiqiselbaqarryr vurgulayan bir oz-dizence (self-discipline) bigimi-dir. Ama aynt zamanda kiqisel Erkarlartn en az dtiqi.iniildtifitibir durumdur bu. Birgok orneklerinde gortildi.igii gibi, kiqiselgrkarlar, onceden belirlenmiq ve zorunlu edimlerin yerine ge-

tirilmesi igin gerekli olan drg etkenlere karqr tepkilerinde den-

geli olma niteli[iyle uyuqmamaktadtr.

Savaggr roliindeki bir bilgi adamt, iliqki kurdulu her qe-

ye kargr derin bir saygryla davranmak zorundadrr. Her qeyi

anlamh bir perspektife oturtmak igin bilgisiyle ilgili herqeye

derin bir saygl gdstermesi gerekir. Saygr duymak, Bilin-meyen'e baktrfrnda kiqinin kendi cinemsiz kaynaklanrun de-

lerini iyi bilmesiyle eqanlamhdrr.

Kiqi, bu diiqtince gergevesi iginde kaldrkga saygrh olmadtiqtincesi manttksal olarak kiginin kendisini de igerir. Qilnktikiqinin kendisi de o Bilinmeyen kadar bilinmezdir. Boylesinea[rrbaqh bir saygrhhk durumuna gegilmiq olunmasr, aksi tak-

tirde gok anlamslz gcirtinebilecek olan bu belirli bilginin gci-

mezlilini, oldukga ussal bir baqka duruma dontigttirmektedir.

Bir savaggrrun yaqamrndaki baqka bir gereksinme de kor-

2t5

i

DoN JUAN'IN Ocnprilnni

ku duygusunun yaganmasl ve dikkatlice defierlendirilmesi ol-maktadrr. Aranan nitelik, korkuya karqrn kiqnin kendi edim-lerini yerine getirmeyi siirdtirmesi olmaktadrr. Korkunun ye-nilmesi gerektifine, ve bir bilgi adamrrun yaqamrnda, korku-nun artrk onu tedirgin edemeyece[i bir gtintin gelece[ine ina-rulrr. $u var ki, kiqi baqlangrgta korktufiunun bilincinde olma-hdr, ve bu duyguyu layrkryla deferlendirmelidir. Don Juan,bir insanrn korkuya ancak onu ytireklilikte kargrlayarak yene-bilecefini sciylemektedir.

Bir savaggr olarak kiqinin, son kerte uyanrk olmasr da ge-rekir. Savagan bir kimse farkrndahlrn gu iki kagrnrlm az ozel-li[ine iligkin etkenlerin go[undan haberdar olabilmek ama-cryla tetikte bulunmak zorundadr: ( 1) niyetlerin farkrndahlrve (2) beklenen deliqimlerin farkrndahfr.

Niyetlerin farkrndah[r, herhangi bir zorunlu edimin be-lirli ere[iyle, kiqinin edimden bekledigi kendi belirli amaclarasrndaki iligkileri ballayan etkenlerin farkrnda olmak de-rirektir. Btittin zorunlu edimlerin belirli bir amacr oldu[un-dan, bilgi adamrnrn son kerte uyanrk olmasr gerekmektedir.Yani, biit{in zorunlu edimlerin belli amaglannr, kendisinin oedimleri yerine getirmekle amaglamrq oldufu belli niyetlerles{irekli olarak eglegtirebilme yetisine sahip olmasr gerekmek-tedir.

Bu iligkinin farkrnda olan bir bilgi adamr, beklenen de-fiqimler diye tanrmlanan geylerin de farkrnda olabilmektedir.Burada "beklenen deliqimlerin farkrndah[r" diye nitelendir-digim qey, kiqinin, her edimin belirli amacryla kendisinin oedimi yerine getirmekle amaglamr$ oldulu niyet arasrndakiiligkiyi baflayan rinemli degiqimleri si.irekli olarak sezebil-mesindeki kesinlik olmaktadrr. Beklenen deIigimlerinfarkrndahlryla, kigi, de[igikliklerin en ince ayrrnfilarmr seze-bilmektedir. Degiqimlerin telaqszca farkrnda olunmasr, gele-ce[i bildiren igaretlerle cibtir olafandrqr olgularrn tanrnmaslnlve yorumlanmasmr da agrklamrg olmaktadrr.

Bir savaggmm davranrglarma iligkin dtigtincelerin sonun-cusu, ciz-gtiveni olmasr gerelidir. Yani, yerine getirmeyi yeg-

YAPTSAL qoZUULEME 2t7

tedigi bir edimin belirli amaclnln, o edimi yerine getirmekle

bekledi[i kendi ozel amaclna en uygun tek segenek oldu[unailiqkin gtivengtir. Oz-gtiveni olmayan bir kimse, o[retilerinen cinemli cizelliklerinden birini yerine getirmekte bagarrszh-

!a u[rayacaktrr: Ki bu da bilginin erk oldu[unu kavrayabil-me yetisidir.

Bilgi adamt olmak aralftstz bir silregtir

Bilgi adamt olmak, stirekli olarak bilgi adamt kalmak anlamt-

na gelmiyor. Kiqinin, o[retilmekte olan bilgisinin onceden

belirlenen aqamalanna gegerek bir bilgi adamt olabilecefineiliqkin higbir kesinlik bulunmamaktadrr. Bu aqamalarln iqle-

vinin, yalntzca, nastl bir bilgi adamt olunabilece[ini gcister-

mek oldufu anlaqrlmaktadrr. Bu nedenle, $u tig dtiqiinceyiigeren araltkstz bir stireg ortaya grkmaktadrr: (1) insanrn bilgladamr olma araylgmr stirekli yenilemesi gerektifi diiqtincesi;(2) kiqinin gegicilifi dtiqiincesi; ve (3) kiqinin ytirek taqryan

bir yol izlemesi gerekti[i dtigtincesi.

Bilgi adamr olma araylgmln durmaksrzrn yenilenmesi,cifrenim yolunda kargrlaqrlan dcirt simgesel dtigman

temasrnda iqlenmiq bulunmaktadrr: Korku, berrakhk, erk ve

yaqhhk. Arayrqrn yenilenmesiyle anlatrlmak istenen qey, ki-qinin kendi kendini denetleme ahgkrs rm kazanmasl ve bu

ahqkryr siirdtirebilmesidir. Gergek bir bilgi adamtndan, birbilgi adamt olma ulraqrnr etkin bir bigimde stirdtirebilmesiigin, ya$amlnln son anrna dek, dcirt dtigmanmdan her birisi-ne karqt art arda savaqlm vermesi beklenir. Ne var ki, arayt-qrn her an igtenlikle yenilenmesine kargtn, olastltklar kagr-

ntlmaz biEimde insana karqrttrr; insan sonuncu simgesel

di.iqmanrna yenik dtigecektir. Gegicilikten anlagrlan gey bu-

dur.

Kiginin gegici olma eksi de[erini dengeleyebilmesi igin,"ytirek taqryan bir yol" izlemesi kavramt getirilmektedir. Yii-rek taqryan bir yol demek, kiginin gegici olmasma kargrn iler-

DoN JUAN'IN ocnBrir.gni

lemesini stirdiirmek zorunlulufunda bulundulunu mec az yo-luyla anlatmaktrr; en yaklagrk uygun segenefe yonelerek ken-disini o segenekle btiti.intiyle cizdeqleqtirmesi gerekti$inin me-caz olarak ifade edilmesidir.

Don Juan, ttim bilgisinin temeliyle, kendisi igin cinemliolan geyin ytirek taqryan bir yol bulmak ve bu yolu sonunadek izlemekte oldu[u mecazrnrn bir birleqimini yapmrqtrr. Buda en uygun segenekle cizdeqlegmesinin onun igin yeterli o1-

dulu anlamrna gelmektedir. Ytirek taqryan yolda yaprlan yol-culuk, kendi baqrna yeterli olmaktadrr; deliqmez bir alanaulaqmak umudu, bilgisinin srnrrlan drgrnda kalmaktadrr.

iriNCi niniu

nin B|IGI ADAMININ nin nosTu VARDIR

Bilgi adamrrun dostu olmasr dtigtincesi yedi tamamlayrcrtemarun en onemlisidir. Qtinkti bu tema olmadan, bir bilgiadamrnrn ne oldufunu agrklamak olasr defildir. Don Juan'rnsrruflandtrma dtizeninde bir bilgi adamrnrn bir dostu vardr;oysa herhangi bir kimsenin boyle bir dostu yoktur. Bir dostasahip olmak, bilgi adamrnr herhangi bir kimseden ayur.

Don Juan, bir dostu, "kiqiyi kendi srnrrlarrnrn otesine ta-qryabilen bir erk" olarak tarumlamaktadrr. Yani, bir dost, kiqi-nin olalan gergeklik Alemini agmasrnr saflayan bir erktir. Bubakrmdan, bir dosta sahip olmak, erk sahibi olmakla eqanlam-hdrr. Bir bilgi adamrnrn bir dostu oldufu gergeli de, kendibaqma, ofretilerin uygulayrmsal erefine ulagrldr[rnrn bir ka-nrtr olmaktadrr. Bu erek, kiqiye bilgi adamhlrrun yontemleri-ni gcistermek oldu$una gcire, don Juan'rn ci$retilerinin uygu-layrmsal ere$ini tanrmlamarun bir baqka yolu da, bu ci$retile-rin bir dost sahibi olma ycintemini de gcisterdilini sciylemekolacaktrr. Bir briyiictintin felsefi kurgusunda "bilgi adamr"

YAPISAL Q6Z6MLEME

kavramr, bu kurguya uygun bir yaqam si.irdtirmek isteyen bir

kimse igin, ancak bir dosta sahip olmakla bir anlam taqr.

Bilgi adamhfrrun bu son tamamlayrct temastnt ikinci ana

yaprsaliiti* otirat smrflandrmrq bulunglorum; giinkii bu

i"tiru olmadan bilgi adamrrun niteli[ini agrklamak olanakstz-

laqrrdr.Don Juan'rn ofretilerinde iki dost bulunmaktadrr. Birin-

cisi yaygm olarak li.nton otu diye bilinen Datura bitkilerin-dedii. Don Juan bu dostun ispanyolca adlanndan birisini, yer-

ba det diabloyl (qeytan otu) kullanmaktadrr. Ona gore Datu'

ranLnbtittin tiirlerinde dost bulunmaktadrr. Yine de her btiyi'i-

cti, kendisinin oldufunu ileri stirdi.ifti bir tiirti belli bir yerde

yeiiqtirmek zorunOiOrr. Bu, yalnLzca' o bitkilerin onun ozel

iyetiginoe oldufunu belirtmek igin defil, onlartn kendisiyle

ozdegleqtifini belirtmek igindir de.

Don Juan'rn kendi bitkileri inoxia ti.irlerindendi. Ne var

ki, bu konuyla, onun kolayca buldufu ikr Datura ttirti arasln-

da rastlanabilecek farklarrn higbir iliqkisi yoktur.

Psilocybe cinsinden oldu[unu taruladrfirm ikinci dost, birmantarda bulunuyordu. Bunlartn Psilocybe mexicana olduk'

lannr saruyorum; ama bu srruflandrma kesin saytlamaz, gin-kti laboratuvar Edztimlemesi yapabilmek igin ornek getireme-

miqtim.Don Juan bu dosta humito (ktigiik duman ya da duman-

crk) adrnr takmrqtr; boylece bu dostun, bir dumana ya da bu

mantarlarla yaptift harmana olan benzerlilini vurgulamak is-

tiyordu. Ceigetcte dostun dumanda oldu[unu ileri siirmiiqse

de, erkin yalinca Psilocyhe ttirlerinden birisiyle ilgikili oldu-

funu ortaya koymuqtur. Bu bakrmdan, onlart toplarkgn' aynl

EotgeOe y-"tiq"tt ayni cinsin on beq tiirtinden birisiyle kanqttr-

mamak igin ozen gcistermek gerekmekteydi'

Anlamh bir kavram olarak duman, gu dtiqtince ve di.iqiin-

ce kollarrnr igerir: (1) bir dostun bigimi yoktur; (2) bir dost,

bir nitelik olarak sezilebilir; (3) bir dost uysallaqtrrrlabilir; (4)

bir dostun kurallan vardr.

2t9

DoN JUAN'IN ocnBrimni

Bir Dostun BiEirni Yoktur

Bir dostun, kiqinin drqrnda ve kiqiden bafirmsrz olarak varolan bir qey oldu$una inanrlmaktadrr. Ne var ki, ayn bir var-hk olmasma karqrn bigimsiz oldufuna da inarulmalctadrr. Bu"bigimsiz oluq" niteli[ini, "belirli bir bigimi olma"nrn kargrtrolarak saptamrg bulunuyorum. Bu aynm, bir dosta benzeyenama belirli bir bigimi oldulu sezilebilen erklerin de bulunma-smdan dfiiru yaprlmaktadrr. Bir dostun bigimi yoktur demek;onun agrk, belirli ve tanrnabilir bir bigimi yoktur anlamrnagelmektedir. Bciyle bir durum da, bir dostun higbir zaman go-rtilemeyecefini belirtrniq olur.

Bir Dost, Bir Nitelik Olarak Algilanrr

Bir dostun bigimi olmayrqrndan baqka bir cizelli$i de, bir dos-tun yalnrzca duyulann bir nitelili olarak algrlanabilecegi dti-qtincesidir. Yani, bir dostun bigimi olmadrfrna gore onun var-h[r yalnrzca btiyticiiye olan etkileriyle algrlanabilmektedir.Don Juan bu etkilerden kirnilerinin insanbigimsel nitelikleri-nin oldulunu ileri siirmtigt'iir. Bir dostu, bir insan nitelifinesahipmiq gibi tanrmlamrqtrr. Bciylece bir btiyticti, kendi yara-drhgrnr bir dostun insanbigimsel oldu[u sciylenen nitelikleriy-le eqleyerek, kendisine en uygun dostu segme durumundaolabilirdi.

Don Juan, olretilerinde, sciz konusu bu iki dostun, birbi-rine zfi birtakrm niteliklerinin bulundulunu sciylemiqtir.

Don Juan Datura inoxiada bulunan dostun gu iki niteliEioldulunu belirtmiqtir: Kadrn gibidir, ve gereksiz bir erklilikverir. Don Juan, bu niteliklerin kesinlikle sakmcah oldu[unainanmaktadr. Bu konudaki sozleri oldukga kesindir. Bununlaberaber, bu konudaki deler yarglsrrun yalnnca kendi kigiselbelenisini yansrttr[rnr da eklemigtir.

Don Juan'rn "kadrn gibidir" diye tanrmladrlr nitelik, ku$-

YAPISAL qOZUMLEME

kusuz, Datura inoxiadaki dostun en cinemli nitelifi olmakta-dr. "Kadm gibi" tarummdan, bu dostun bir diqi erk olduluanlammr grkarmamak gerektir. Don Juan, herhalde, bu dostunnahoq buldufu etkilerini mecaz olarak bir kadrnrnkine ben-zetmiq olacaktrr. Aynca, bitkinin ispanyolca adt olan yerba,digi cinsi belirtmektedir ve bu dostu, bir kadrnabenzetmedebir rol oynaml$ olabilir. Her ne hal ise, bir dostun kadrn-gibidiye kigilegtirilen erki, qu niteliklerine dayandrrrlmaktadrr:(1) baskrcrdrr; (2) yegindir; (3) ne yapacafr kestirilemez; ve(4) zararh etkileri vardrr.

Don Juan bu dostun, izdeqlerini koleleqtirdi[ine inan-maktadrr. Bu da onun baskrcr nitelilini gostermektedir; buytizden de bir kadma benzetilmiqtir. Bu dost, izdeqlerini erkebolarak onlan kendisine ba[rmlt krlar, onlara bedensel gtigve salhk bahgederek kendisine kole eder.

Bu dostun aym zamanda yelin olduluna da inanrlmakta-drr. Onun, bir kadrnrnkine benzetilen yeginligi, izdeqlerinin,kaba kuvvet kullanarak yrkrcr eylemlerde bulunmalanna yolagmaktadrr. Onun bu nitelili, ozellikle kigisel erklerini yegin-likle kanrtlamak isteyen sert yaradrhqh erkeklere gok uygundtiqmektedir.

Kadrn-gibi olan bir baqka nitelik de ne yapacafrrun kes-tirilememesidir. Don Juan'a gcire, bu dostun etkileritutarszdr; yani, kararsrzca defiigip durmaktadrr. Ne yapaca-

[rnr kestirmek olanakstzdrr. Bu dostun tutarstzlt[t, ancak, b{i-ytictintin her aynntryr btiyiik bir titizlikle ele almasryla etkisizduruma getirilebilir. Herhangi bir hata ya da cinceden hesap-lanamayan bir talihsizlik, bu dostun kadrn-gibi olan oncedenne yapaca[mm kestirilememesi niteli[inin bir sonucu olarakde!erlendirilmekte dir.

Baskrcrh[r, yefinli[i ve ne yapacafirnrn onceden kestiri-lememesi ytiztinden bu dostun, izdeglerinin i.izerinde zararhetkileri oldufuna inanrlr. Don Juan bu dostun kadrn-gibi ni-teliklerini bile bile yaydtfma, ve bu gabalarrnrn amagl arrnaulagtrlrna inanmaktadrr.

Ne var ki, bu dostun, kadrn-gibi yaradrhqmrn yanl srra bir

22r

DON JUAN'IN OGRETILERI

nitelik olarak algrlanan bir baqka yanl da bulunmaktadrr. Ge-reksiz bir erklilik vermesi. Don Juan bu konu tizerinde cinem-le durmaktadrr, ve comertge bir erk verici olarak eriqilmez birkonumda bulundufunu vurgulamrqtrr. Dostun buradaki ama-cr, izleyenlerine bedensel giig, atakhk ve ola[antistti iqler go-rebilmeleri igin ytireklilik saflamaktrr. Ne var ki, don Juan'agcire boylesine a$ln bir erk, gereksizdir; en azrndan kendisiigin artrk buna gerek olmadrlrnr soylemiqtir. Gene de, don Ju-an, erk kazanma e[ilimindeki bilgi adamr adaylarrnrn bu dos-tu tanrmasrnr sahk vermiqtir.

Ote yand an, Psilocyhe mexicanoda bulunan dostun ise qu

en yetkin ve en deferli ozelliklere sahip oldufiunu ileri stir-mek, don Juan'rn cinemli bir gcirtiqti olmaktadrr: (1) erkek-gi-bidir, ve (2) insanr agm sevingle kendinden gegirir (ekstaz).

Don Juan, bu dostu , Datura bitkilerindekinin tam karqrtrolarak betimlerniqtir. Onun erkek-gibi, yifit bir dost oldufu-nu sciyler. Onun bu erkeklik durumunun, obiir dosttaki kadrn-gibi olama durumuna koqut oldu[unu belirtmektedir. Yani, buerkek-gibi olma niteligi, bu dostun bir erkek erk oldu[u anla-mma gelmez. Burada, don Juan'rn bu dostun etkilerini, onunerkek-gibi diye nitelendirdi[i kimi davranrqlannrn tirtinti ola-rak. gordti$ti anlaqrlmaktadrr. ispanyolcada humito scizctilti-ntin erkek cinsini belirtmesinin de, bir erkek erki anrqtrrdr[rdiiqtintilebilir.

Bu dostun don Juan'ca erkek-gibi diye nitelendirilen in-sanbiEimsel ozellikleri qunlardrr: (1) serinkanhdrr; (2) yumu-qak huyludur; (3) ne yapacafr kestirilebilir; ve (4) yararh et-kileri vardrr.

Don Juan'rn, bu dostun serinkanh yaradrhqta oldulunusdylemesinin nedeni, bu dostun dtiriist olmasr ve izdeqlerin-den asla gereksiz edimler beklememesidir. Bu dost, insanlarrkendisine kcile etmez, gtinkti onlara bol keseden erkler ver-memiqtir. Tersine, humito izdeqlerine sert ama hakgaslna dav-ranlr.

Bu dostun yefin davranrqlarda bulunmamasr, onun yu-muqakbaghhfrnr gosterir. Insanda, bedenin yitirilmesi duygu-

YAPISAL qOZUMLEME 223

sunu yarattr[r soylenmektedir; bu nedenle, don Juan onu din-gin, yumuqakbaqlt ve bartqgrl olarak tarumlar.

Ne yapacalr da onceden kestirilebilmektedir. Don Juan,

bu dostun, btitiin izdeqlerinin gegirdikeri deneyimlerin hep

defiqmez kaldrfrnr soylemiqtir; yani, etkileri defigmemiqtir;defigmiqse bile, bu defiqiklikler pek az olmuqtur; bu bakrm-

dan aynr diye nitelendirilebilir.Serinkanlt, yumugakbaqh ve ne yapaca$rnrn kestirilebilir

olmasr, bu dostun erkek-gibi bir niteli[ini daha oluqturur. O

da izdeqlerinin tizerinde yararh etkilerinin olmastdr. Humito-nun erkekge nitelikleri, onlarda, gok ender rastlanan bir 9og-kusal dengelilik durumu yaratmaktadrr. Don Juan, bu dostun

krlavuzlufunda, kiqinin ytirek gi.ictintin pekiqtirilecefine,dengeye kavuqturulacalrna inanmaktadrr.

Bu dostun erkekge niteliklerinin dofial bir sonucu da, in-sanl a$rr sevingle kendinden gegirtmesidir. Yaradrltqtrun bu

yanr da bir nitelik olarak defierlendirilmektedir. Humitonun,izdeqlerinde, bedenlerini yitirmiq gibi bir duygu yarattr[r bi-linir. Boylelikle, onlartn, bedensiz olmanrn sa[ladr[r kimi be-

lirli edimleri yerine getirebilmelerine yol agrlmrq olur. Bu be-

lirli edimler de, don Juan'a g{ire, insarun a$lrl bir sevingle

kendinden gegmesi durumunu dofurur. Psilocybede bulunan

dostun, yaradrhqmda tefekktire yonelik e[ilimler bulunan

kimseler igin en uygun dost oldu[u kabul edilmektedir.

B ir D ost Uy sallasnnlabilir

Bir dostun uysallagtrnlabilmesi dtiqtincesi, kendisinden, birerk olarak yararlanrlabilecefi anlamrna gelmektedir. Don Ju-

an, bu iqe yarama nitelifinin igsel yaprsrnda var oldufunu ile-

ri stirmtigttir. Bir btiyiici.i, bir dostu uysallaqttrmakla, ondakiozel erklere egemen olmuq saytlrr. Bu da, o erkleri kendi gr-

kanna kullanabilecefi anlamtna gelir. Bir dostun uysallaqtrrr-

labilmesi, cibiir erklerde bulunmayan bir nitelik olarak belir-

224 DoN JUAN'IN ocnnrir-eni

lenmektedir. Obtir erkler, bu uysallagtrrrlamaylp, kendilerin-den yararlarulamama cizellikleri drgrnda bir dosta benzemek-tedirler.

Bir dosttan yararlanmanln iki yolu bulunmaktadr: (1) birdost bir arag yerine geger; (2) bir dost bir yardrmcrdrr.

Bir arag yerine gegen bir dost, btiytictiyti ola[andrqr ger-

Eeklik Alemine gottirmeye yarar. Kendi kiqisel bilgime gore,bu araghk etme iqlevi, her bir dost igin ayrr anlamlara gel-mekteyse de, her ikisinin ortak bir yanrdrr.

Datura inoxianrn iEerdigi dostun genel olarak sakmcahbilinen nitelikleri, ozellikle ne yapacalrnrn cinceden kestirile-meme nitelifi, onu gekinceli ve gtivenilmez bir araca dcini.iq-ttirmektedir. Onun bu tutarslz,h$na karqr tek korunma Earesitorenler olarak goztikmektedir. Ama bu tcirenler de, onda birkararhhk sallamaya yeterli olamamaktadrr.

Bu dostun araghk etme iqlevinden yararlanmak isteyenbtiytictiler, herhangi bir girigimden once olumlu belirtileribeklemek zorunda kalrrlar.

Oysa, Psitocyhe mexicanadaigerilen dost, clengeli nitelik-lerinden 6ttirii, tutarh ve ne yapacafir onceden kestirilebilenbir araghk etme iqlevini sunmaktadr. Onun bu kararhh[r, budostun araghk etme iglevinden yararlanmak isteyen bir biiyii-ctintin, herhangi bir hazrhk toreni yapmasma gerek brakmaz.

Bir dostun, kendisinden yararlarulabilme ozelliklerindenbiri de, bir dostun yardrmcr olma ozellilidir. Bir yardrmcr ol-manrn anlamr, bir dostun, bir btiyiiciiye araghk etmesidir; ya-ni, o btiytictiniin olalandrgr gergeklik 0lemine gitmekle amag-ladr[r herhangi bir qeyi elde edebilmesine yardrmcr olmak yada krlavuzluk etmektir.

Yardrmcr olma iglevlerinde, her iki dostun ayn ve kendi-lerine cizgti nitelikleri bulunmaktadrr. Kigi, ofrenim yolundailerledikge, bu niteliklerin karmagrkh[r ve uygulanabilirlifiide artar. Ama, genel olarak, Datura inoxianrn igerdifi dostunolafantisti.i bir yardrmcr oldu$u, ve bu durumun, onun agrrlerk sa$amasmdan kaynaklandr[r dtiqtintilmektedir. Psilocy-

YAPTSAL qOZUVTLEME 225

be mexicanada bulunan dostun gok daha ytiksek bir yardrmcroldu[u karusr yerleqiktir. Don Juan, onun yardtmcthk iglevi-nin eqi bulunmadrfirna; ve bunun da, btitiin cibtir de[erli nite-liklerin bir uzantrsr oldu[una inanmaktadrr.

uQUNCti einiN4

BiR DOSTUN KURALLARI VARDIR

"Dost" kavramrnrn bileqenleri arastndaki bir dostun kurallarroldufu dtigi.incesi olmadan, bir dostun ne oldufunun agrklan-masl olanaksrzlaqrrdl. Bu oneminden oti.irti bu dtiqiinceye, buyaprsal dtizenin iigtincii birimi olarak yer vermiq bulunuyo-rum.

Don .Iuan'rn yasa diye de adlandrrdr$r kurallar, bir dostlailiqki kurulmasrnda yerine getirilmesi gereken tiim edimleri vegosterilmesi gereken tiim davranrglan yonlendiren srkr diizenkavramrdrr. Kurallar, o[retmenden gomeze ikisi arasrndakikarqrhkh iliqkiler stirecinde, defiqtirilmemeye Eahqrlarak vesozlti olarak aktanlrr. Demek ki, kurallar, bir yonergeler topla-mrndan ote bir qeydir; bir dostla iliqki stirdtiriiliirken izlenecekyontemleri dtizenleyen bir dizi edim taslaklandrr.

Don Juan'ln, bir dosta iligkin "bir insanr kendi stnrrlan-nrn otesine taqryabilen bir erk" diye yaptrfir tantm, kuqkusuzki, birgok ofeler igin de gegerlidir. Bu tanrmr temel alarak, iq-

levi yerine getirebilecek olan herhangi bir qeyin, bir dost ol-dufunu ileri stirrnek olasrdrr. Mantrksal olarak, aglft, yorgun-luk, hastahk ve bunun gibi durumlann neden oldulu beden-sel defiqimlerin bile bir dost olarak nitelendirilebilecelinisavlayabiliriz; gi.inkii bunlar da insant ola[an gergeklik duru-mundan uzaklaqtrrabilecek gtigtedirler. Ne var ki, bir dostunkurallanrun bulunmasl, btittin bu olasrhklan ortadan kaldrr-maktadrr. Bir dost, kurallan olan bir erk olmaktadrr. Ttimobtir olasrhklara, dost denilemez, Etinkti onlartn kurallarr bu-

226 DON JUAN'IN OGRETILERI

lunmamaktadrr.

Kurallar kavramr qu dtiqiinceleri ve bu dtiqiincelerin qu

gegitli bilegenlerini igermektedir: (1) kurallar katrdrr; (2) ku-rallar artmaz; (3) kurallar olafan gergeklikte do[rulantr; (4)kurallar ola[andrqr gergeklikte dofrulanrr; (5) kurallar ozeloybirli[iyle do[rularur.Kurallar Kandrr

Kurallar toplamrnr oluqturan edim taslaklart, ofretilerinuygulayrmsal erefine ula;abilmek igin izlenmesi gereken zo-runlu agamalardrr. Kurallann zorunlu olma niteligi, katr olu-quyla belirtilmektedir. Kurallann katrh[r, etkinlik kavramtylayakrndan iliEkilidir. Olafaniistti gaba harcanmasl, yagama sa-

va$rnrn kesiksiz olarak stirdtirtilmesi sonucunu do[urur, ve bukoqullar altrnda yalnrzca kiqinin en etkin edimleri o kiqininyagamrnr stirdtirmesini saflayabilir. Kiqisel efiilimlere yer ve-rilmedifinden otiirii de, yagamak igin tek grkar yol edimlerinkurallann buyrufuna uygun olmastdrr. Bu nedenle kurallannkatr olma zorunlulufu vardr; ve hiiktimlerine kesin olarakuyulmasr da bu yiizdendir.

Ne var ki, kurallara uyulmasl, defiqmez bir koqul olarakgosterilmemektedir. Olretiler boyunca, notlarrm arasrnda,kurallann bu katrhfirnrn yumuqatrldrfr bir durum yer almak-tadrr. Don Juan bu sapma ornefini, dostla dofrudan dofruyakarqrlagmanrn tirtinti olan azel bir ltituf diye agrklamrqtrr.Olay quydu: Datura inoxiantn igerdifii dostun kullanrmmdaistemeden yaptr[rm bir hatadan oti.irti, kurah bozmuq oluyor-dum. Don Jun bu olayt, bir dostun dofrudan dofiruya iqe elatarak, kuraldrqr bir edimin genellikle ollime yol agan zararlretkilerini yok edebilme gticiine yorrnuqtu. Kurallardaki buesneklik durumunun, bir dost ile izdeqi arastndaki gi.iglti bag-dan kaynaklandrfrna inanrlmaktadrr.

Kurallar"Artmaz

YAPTSAL qOZUVTLEME 227

Buradaki varsayrm, bir dostun kullanrmrnda akla gelen ti.imycinternlerin uygulanmrq bulundufudur. Kuramsal olarak ku-rallar artmaz; ve onlan golaltma olasrhfir yoktur. Kurallarrnartmazh$r, yararhhk kavramryla da iliqkilidir. Qiinkti kural-lar, kiqinin yaqamrnr stirdtirmesi iEin tek grkar yol buyurmak-tadrr, ve bu akrqr herhangi bir biEimde defiigtirme giriqimi,boquna olmaktan ote, cildiiri.iciidtir de. Kiqi kurallara iliqkinkiqisel bilgisini, ancak, bir o[retmenin ya da dofrudan dofru-ya dostun krlavuzlulunda artrrabilir. Dostun krlavuzlufiundabilgi dolaysrz edinilrniq olur ki, bu da kurallar derlemenin art-masr anlamrna gelmez.

Kurallar Olagan GerEeklik Duruntlarmda Do{rul anrr

Kurallann dolrulanmasr demek, geEerliliklerinin cleneysel veolumlu bir bigimde kanrtlanmaslna yol agan edimlerin uygu-lanmasr demektir. Kurallar hem olafian hem ola[andr$l ger-geklik dururnlannda uygulanabildiklerinden, dofirulanrnalarrda bu her iki durumda gortilebilir.

Kurallarrn uygulandrfir olafan gergeklik durumiarr, gofukez seyrek rastlanan durumlar olsa bile, bu durumlar ne kadaraz rastlanan durumlar olurlarsa olsunlar, kurallar gene dedo!rulanmrq olurlar. Bu nedenle, bu konu gahqmanrn kapsa-mr drqrnda kairyor, ve baqka ttir bir aragtrrmayr gerektiriyor.Kurallann o boltimti, dostlan igeren erk verici bitkilerin ta-nrnmasl, toplanmasr, harmanr, hazrrlanmasr ve bakrmrndakullanrlacak yontemlerin aynntrlanyla, bu tlir erk verici bit-kilerin kullanrmrna iliqkin obiir yontemlerin aynntrlanyla vebuna benzer birtakrm baqka cinemsiz aynntrlarla ilgilidir.

Kurallat' O lagandty GerEeklik Durumlannda Dofirulanrlar

DON JUAN'IN OGRETILERI

Kurallarrn ola[andrgr gergeklik durumlarmda dofrulanmasl,trpkr ola$an gergeklik durumlarmda oldulu gibi yararcl vedeneysel uygulamalarla olur. Yararcr dolrulanma kavramr, gu

iki kavramla iliqkilidir: (1) dostla kargrlaqmalar, ki buna ola-

landrqr gergeklik durumlarr diyorum; ve (2) kurallann belirliamaglan.

Olagandty ger7eklik durumlan.-Dostlan igeren iki bit-ki, igerdikleri dostlann kurallarrna uyarak kulandrklarmda,don Juan'rn dostla karqrlaqmalar, diye adlandrrdr$r yabansralgrlama durumlarrna yol agmaktadrrlar. Don Juan bu durum-lara girmeye btiyiik cinem vermekte, onlann kurallarrnl yarar-cr ve deneysel bir bigimde dofrulayabilmek igin dostlarla el-den gelindilince srk srk karqrlagrlmasr gerefiini yorulmadanvurgulamaktadrr. Dostla karqrlaqmalann saylsl arttrkga, bukurallarrn dolrulanmasr da o kadar fazla gergekleqebilir de-nilmektedir.

Kigiyi dostla kargrlagna durumuna getiren tek ycintern,do[aldrr ki, dostu igeren bitkinin ozel bir bigimde kullanrlma-sr olmaktadr. Gene de, don Juan ci[renimin ileri aqamalann-da bu karqrlaqmalarrn, bitki kulanrlmaksrzrn da yer alabilece-

fini sezdirmiqtir; yani salt istengle bu kargrlaqma sa$anabil-mektedir"

Dostla kargrlaqmaya, ola[andrqr gergeklik durumlarr de-mekteyim. "Ola$andrqr gergeklik durumlan" terimini ye$e-memin nedeni, don Juan'rn bu tiir kargrlaqmalann gtindelikyagamlmndakt gergeklikten yalruzca biraz farkh bir gergek-lifin si.irelenli[i iginde ortaya grktr[rnr belirtmesi olmuqtur.Bu bakrmdan, olalandrqr gergeklikte herkesin birlegtifi kimibelirli karakteristikler bulunmaktadrr diyebiliriz. Don Juan bukarakteristikleri dtizenli bir bigimde siruflandrrmaya gitme-migtir, ama onun tutumu, her kiginin kendi bilgisinin kendineozgi bir nitelik tagrdrlrna olan inancmdan kaynaklanmakta-drr.

Kendi kiqisel deneyimlerimden grkardrlrm aqa$rdaki gu

ulamlar (kategori), olafiandrqr gergeklile ozgi ayrrtkanhklarrsergilemektedir. Ne var ki, gcirtintirde pek rizel kaynaklardan

YAPTSAL qoZUULEME 229

grkmalanna karqtn, bu ulamlar, don Juan tarafindan, kendibilgisinin temel ilkeleri rgrlrnda pekigtirilmig ve geliqtirilmig-tir; don Juan olretisini, bu karakteristikler, olafandrqr gergek-

ligin do[al pargalanymrggaslna veregelmiqtir: (1) olalandrqrgergeklikten yararlanrlabilir; (2) ola[andrgr gergekli[inbilegen cifeleri vardr.

Birinci ayrrtkanhk (karakteristik) olan ola[andrqr gergek-

likten yararlantlabilir-bunun grkarlanmrz igin kullanrlabile-ce[ini belirtmektedir. Don Juan, brkrp usanmadan, bilgisininen agrk amacrnrn yararlt sonuglar elde etmek oldu[unu vur-gulamrgtrr. Bilgisinin, olalan gergeklikten oldu[u kadar, ola-

landrgr gergeklikten de yararlanmak igin bir arag oldulunuileri stirmi.iqttir. Onun savlna gore, dostlar, insanlarda bu du-rumlarr, yararlanrnalan igin yaratmaktadrrlar. Don Juan'tnmantt$tna gore, kiqinin dostlarla karqrlaqmasr, onlann gizleri-ni cilrensin diye diizanlenmektedir; ve olalandrqr gergeklikdurumarrnr kendi birtakrm bagka kiqisel amaglanna alet etme

niyetlerini onlemeyi hedef almaktadrr.

ikinci ayrtkanhk, olalandrqr gergeklilin kimi bileqenofielerinin bulunmastdr. Bu bilegen o[eler de, kiginin duyu-larr aracrhfryla, olafandrqr gergeklik durumlannrn igerifi di-ye algrladr[r edimler, olaylar gibi kimi ozelliklerdir. OlaEan-drqr gergeklik tablosunun btiti.ini.inti oluqturan bu ci[eler bir-birleriyle uyuqmaz gortinseler de hem ola$an gergekli[inhem de bildigrmrz dtiqlerin ozelliklerini taqrr niteliktedir.

Benim kendi kigisel de[erlendirmeme gcire, bu olafandr-

$r gergeklik olelerinin tig belirgin ozelli[i bulunuyor: (1)

dengelitik, (2) benzersizlik, ve (3) i.izerlerinde fikir birlilinevarrlamama. Bu tig cizellik, bu durumlann kendilerine ozgiapayn birimler olarak sivrilmelerine neden olmaktadrr.

Olafandrgr gergeklifin olelerinde de[iqmez oluglarr agl-

srndan bir dengelilik bulunuyor. Bu bakrmdan bu cileler, ola-

Ean gergeklik cifelerine benzemektedirler; gtinkti olalanrtiyalarrn cileleri gibi defiqken de[illerdir, ve yok olmazlarOla$andrgl gergeklik ci[elerini olugturan ttim aynnttlann sonkerte dengelilik taqrdrfmt sezdilim kendilerine ozgti somut

DoN JUAN'IN ocnBrir-gni

ve belirgin nitelikleri bulunmaktadrr. Bu dengelilik oyle kesinbir bigimde kendisini gcistermektedir ki, benim diizenledi[imcilgtite gcire, olalandrqr gergeklikte, insan, bu durumlara ozgtici$eleri krsrtsrz imiggesine uzun bir stire boyunca durup ince-leyebilme yetisine sahip olabilmektedir. Bu olgtitti uygulaya-rak, don Juan'rn kullandr[r olafandlgl gergeklik durumlannr,ola[andrqr gerEeklik imiq gibi algrlanan ama bu olgiite uyma-yan kimi rjbtir yabansr durumlardan ayrrt edebiliyordum.

Ola[andrgr gergeklige ozgti ikinci o[e de-yani benzer-sizlikleri-bunlann tek, kendi baqrna bir kigitigi bulunan oEe-ler olmalandrr. Bu durumlarrn ayrmtrlanndan her birisi tiimcibtirkilerden apayrrdr-bunu, bu ayrrntrlarrn zaman igindeteker teker ortaya grktrklarrnr soyleyerek de anlatabilirim.O[elerin bu benzersizli[i ayrrca bir de, ola ki herkesge bili-nen, gu Eok defigik gereksinmeleri yaratmaktadrr. Ayrr aynbeliren ttim aynntrlan tek bir sahne bigimine, btittinlegmiq biralaqrm haline getirmek igin kesin bir zorunluluk, bir dtirtti...AqikAr ki, don Juan bu gereksinmeyi gok iyi biliyordu ve herfirsatta ondan yararlanmaktaydr.

Bu olelere ozgti i.igtincti ve en onemli ayrrtkanhk da,tizerlerinde fikir birlifine vanlamama durumudur. Kiqi bucifieleri tam bir yalnrzhk iginde algrlayabilmektedir; bu du-rum bir insanrn 4iya goriirkenki yalnrzhfirndan gok o kimse-nin ola[an gergeklikte tek bagrna bilinmedik bir sahneye ta-nrk olmasrna benzer. Ola$andrgr gergeklifin bu ci$elerindekidengelilik, kiqiye, durup bunlan teker teker ve kendisine gokuzun bir zamanml$ gibi gelen bir stire boyunca incelemekolanalrnr verdi$inden, gozlemlenen ayrmtrlar gtindetik ya$a-mrn o[elerini gokga andnrlar. Ne var ki, bu iki gergeklik du-rumunun ofieleri arasrndaki aynm, bunlar tizerinde fikir birli-[ine varrlabilme konusunda kendini gostermektedir. "Fikirbirlili" demekle, insanlarrn, gtindelik yaqamrn ci[eleri tizerin-de birbirleriyle $u ya da bu yolla orttilti ya da agrk olarak biranlaqmaya varmalannl anlatmak istiyorum. Ola[andrqr ger-gekli[in o$eleri kigiyi bu durumlan gergek imiq gibi algrla-maya iter ki bu da onlarrn varh[r tizerinde bir ttir fikir birli[i-

YAPISAL QOZUMLEME

ne varrna gereksinmesini ortaya grkarmrq olur.

Kurallarm belirli amau.-Kurallann ola$andrgr gergek-

likte dofrulanmasl kavramtnrn bir bagka yanl da kurallannbelirli amaglara yonelik olufu kavramtdtr. Bu amag, bir dos-

tu kullanarak, yararct bir amaca ulagabilmektir. Don Juan'rn

cifretilerinin baflamrnda, kurallarrn o[renilmesi, bu kuralla-rrn olafan ve ola[andrgr gergeklikte dofrulanmastyla gergek-

leqiyor. Bununla birlikte, cifretilerin en cinemli yanl, kuralla-nn olafandrqr gergeklikte algrlanan edimler ve o[elerdendo$rulanrr oluqudur; ve olafandrqr gergeklikte algrlanan edimve o[elerde dofrulanan qey de kurallann belirli amacl olmak-tadrr. Bu belirli amag dostun erkiyle iliqkilidir; yani, bir dost-

tan once bir arag sonra da bir yardtmct olarak yararlarulma-

sr... Ne var ki, don Juan, her zaman kurallann belirli amaqla-

rmr bu her iki alant da kapsar bigimde tek bir birim olarak ele

almrqttr.

Belirli amag, dostun erkinden yararlanmayla iliqkili oldu-

[u igin, bu konunun aynlmaz bir pargast olarak kullanrmyontemlerini de birlikta{etirir.

Kullanrm yontemleri, bir dostun erkinden yararlanma o1-

gularmrn her birinde girigilen gergek uygulamalar ve ycintem-

lerdir. Bir dosttan yararlanabilme dtiqiincesi, yararct amagla-

rrn elde edilebilirli[ini ve kullantm ycintemlerinin uygulan-mastyla bir dosttan yararlanrlabilece[inin kesin oldufunu be-

lirtmektedir.Betirli amaglar ve kullantm yontemleri, bir biiyiiciiniin

dostunu etkin bir bigimde denetimi altrnda tutabilmesi iginbilmesi gereken tek bir birim oluqturur"

Don Juan'm ci[retelieri her iki dostun kurallarryla ilgiliaz sonra verilen qu belirli amaglan igeriyor. Bunlart, don Ju-

an'rn bana sundulu srayla vermekteyim:

Olafandlgl gergeklikte do[rulanan birinci belirli amag,

Datura inoxiantnigerdifi dostla yaprlan deneyimlerdir. Bura-da kullantm yonteml, Datura bitkisinin koktinden yaprlan birkarrgtmm yutulmasrdrr. Bu kanqtmtn yutulmasr yiizeysel bir

231

DON JUAN'IN ocnEril-Bni

ola$andrgr gergeklik durumunun ortaya grkmasma nedenolur; don Juan bu kanqrmr bana, bir gomez adayt olarak bubitkinin igerdigi dostla ba[dagrp baldagamadr[rmr bulgula-mak igin iEirtmiqti. Bu karrqrm ya belirsiz bir bedensel eringya da btiytik bir tedirginlik yaratmaktadrr ki, don Juan bu du-rumlara gore bafdagma olup olmadr[rnr kararlaqtrrabilir.

ikinci belirli amag onbilidir. Bu, Datura inoxianrn igerdi-[i dostun kurallannrn bir pargasr olmaktadrr. Don Juan, birbtiyticiintin, dostu tarafindan olafandrqr gergeklifiin belli birkafina grkarrldrlr ve orada bilmedifi kimi olaylarr gcirme ye-tisine kavugturuldu$u varsayrmrndan hareketle, cinbiliyi biruzmanla$ml$ devinim bigirni olarak ele almaktadrr.

ikinci belirli amacrn kullanrm ycintemi, bir yutma-em-dirme stirecidir. Datura kciktinden yaprlan bir karrqrm yutu-lur, ve Datura tohumlanndan yaprlan bir merhem de bagrn ga-kak ve ahn boltimlerine ova ova stiriiltir. "Yutma--emdirme"terimini kullanmamm nedeni, ola[andrqr gergeklik durumu-nun, yutulan karrqrmrn deriye stirtilen merhemle desteklene-rek ya da derinin merhemi emmesinin, yutulan karrqrmla des-teklenmesi sonucunda ortaya grkmrq olabileceginin belirtil-mesidir.

Bu kullanrm ycintemleri Datura bitkisinin drqrndaki kimicanlilann kullanrmrnr da gerektirmektedir: orne[in bu du-rumda iki kertenkele kullanrlrr. Bu kertenkelelerin btiytictiyedevinirn kazandrcdrklarrna inanlhr; bunun anlamr da kerten-kelenin konuqmasrnr igitebilme, ve anlattrklarrnr gozi.intinoniinde canlandrrabilme yetisinin kazanrldrfr belli bir yaban-sr sezgileme katma ulagrlmasr demek olmaktadrr. Don Juanbu gortingriyti, onbili amacryla kertenkeleye sorulan sorulannyanrtlanmasr, diye agrkhyor.

Datura bitkilerinin igerdili dostun kurallannrn tigtinci.ibelirli amacr da baqka ttir bir uzmanla$mr$ devinim bigimidir:yani bedenin ugmasl. Don Juan'rn agrkladrfr iizere, bir btiyii-cii bir dostu kullanarak ugabilir, ve bedenini gok uzak yerleregcittirebilir; bedensel uEuq biiyticiiniin olalandrgr gergekliktengegerek istedigi anda ola$an gergeklile donebilme yetisi ol-

YAPISAL qOZUMLEME 233

maktadrr.

Ugtincti belirli amacln kullanrm ycintemi de gene bir yut-ma-emdirme stirecidir. Datura bitkisiyle hazrlanan bir ka-rlgrm yutulur, Datura tohumlarmdan hazwlanan bir merhemde ayak tabanlanna, bacaklann ig yanlarlna, ve cinsel organ-lara stirtiltir.

Ugtincii belirli amag, derinlemesine bir dogrulanmadangegirilememiqtir; don Juan, kullanrm ycinteminin, bir btiyticti-ye devinimi srasmda kendisini yonlendirebilme yetisini ka-zandn an kimi boltimlerini agrkl amamr $ oldufunu belirtmiq tir.

Kurallann dcjrdiinca belirli amact, Psilocybe mexicana-daki dostun denenmesidir. Bu deneme, dostla bir ba[daqlmmvar olup olmadrfrnr belirlemek amacrnr taqrmaz; yerine, kagt-nrlmasr olanaksrz bir ilk deneyimdir ya da dostla iki karqrlag-madrr.

Dcirdtincii belirli amacln kullanrm yontemi, kurutulmuqmantarlarla, higbiri sannlandrncr ozellikler taqtmayan kimibaqka bitkilerin gegitli boltimlerinin karrqtrnlmastyla eldeedilen bir tiitttirtim harmanlnln kullanrlmastdr. Kurallara go-re, bu harmanr igerken dumanrn ige gekilmesi koqulu vardtr,cifretmen bunun igin bu karrqrmrn igerdi[i dosta humito (du-mancrk) adrnr vermigtir. Bana gcire bu olgu bir "yutma-igegekme" stirecidir, giinkti duman cince yutulmakta sonra daiyice ige gekilmektedir. Mantarlar yumuqak olduklanndankurutulurlar ve son-ra gok ince bir toz haline getirilirler; bu to-zun yanmasr gok giig olur. Harmana katrlan cibtir bitkiler ku-rur kurumaz kolayca emilip tozya da lifgikler haline getirile-bilirler. Bu lifEikler piponun a[zrnda yanarken, kolay kolayyanmayan mantar tozlan pipodan a$za gelir ve yutulur. Bunedenle yutulan kurutulmuq mantar tozu, yanarak ige gekileniibtir bitki lifgiklerinden daha fazla olmaktadrr.

Psilocyhe mexiacanantn yarattr[r ilk olafandrqr gergek-lik durumunun etkileri, don Juan'rn, kurallarrn beqinci belirliamaclna definmesine yol agmrqtrr. Bu, devinimle ilgiliydi-yani, Psilocybe mexicananrn igerdili dostun yardrmryla can-srz nesnelerin igine girip grkma ve sonra da canlt varltklarm

DoN JUAN'IN ocneril-Bni

igine girme ve grkma bigimindeki bir devinimle. Kullanrmyonteminin ttimti, yutma-igme gekme stirecinden baqka ip-notik telkinleri de igermig olabilir. Qtinkti don Juan bu belirliamacr yalnrzca krsa bir gortigme yaparak sunmu$ ve ayncado[rulanma deneyimi yaprlmamrqtrr. Bu bakrmdan konuyudofiru bir bigimde iqlememe olanak bulunmamaktadr.

Kurallann, ola[andrqr gergeklikte do!rulanan altrncr be-lirli amacr da Psilocybe mexicananrn igerdili dostla ve devi-nimin bir baqka yanryla iligkilidir-baqka bir krh[a girerekdevinme. Bu devinim olgusu gok yofun bir do[rulanmadangegirilmiq bulunuyor. Don Juan, bu konuda ustalaqmak igingok btiyiik bir gaba gcistermenin gereklili[ini vurgulamakta-drr; ve Psilocybe mexicanada igerilen dostun bi.iyi.iciiniinbedenini yok edici bir ozellile sahip oldufunu ileri stirmek-tedir. Bedensizleqme durumunda da bagka bir krh$a girerekdevinme olasrh$r manfiksal bir dtiqtince olarak ortaya grk-maktadrr. Devinim kazanrlmaslnrn yarattr[r bir baqka manhk-sal olasrhk da, do[aldrr ki, nesnelerin ve canh varhklarrn igi-ne girip grkma durumudur ki don Juan bu konuya krsaca de-

!inmiqtir.Kurallarm altrncr belirli amacryla ilgili kullanrm yonte-

mi, yutma-ige gekmeden bagka bir de, gcizlemleyebildifimkadarryla, ipnotik telkinleri de igermektedir. Don Juan, ola-

[andrqr gergekli[e gegiq aqamalarr srrasrnda bciyle bir qeyi iis-tii kapah bir bigimde anrqtrrmrqtr. Bir ipnotik stireci andranbu davraru$mr salt kendine 6zgii bir tutum olarak nitelemig,yani o anda uyguladrfr kullanrm yonteminin ti.imtinti banaagrklamamrq bulundulunu belirtmigtir.

De[igik bir krh[a girmek demekle bir btiyi.ictiniin, akhnaestikge istedi[i bir bigime girivermesini anlatmrg olmuyoruz;tersine, bu, onceden belirlenen bir bigime girebilmek igin ya-qam boyu stiren bir e[itimi gerektirmektedir. Don Juan'rnkendisi igin segmig oldulu bigim bir karga bigimiydi; ve bunedenle, ofretileri si.iresince hep bu bigimi iqleyegelmiqtir.Yalnrz, karga krhlrna girmenin onun kendi kiqisel segimi ol-dufunu, ve daha girilebilecek pek gok krhk bulundufunu da

YAPISAL QOZUMLEME 235

vurgulamrqtrr.

DORnUNcU sinivl

KT] RALLAN OZNT OYB iRLi CiV TN D O G RU LAI\T I RLAR

Kurallart oluqturan kavramlar arastnda, bu kurallarr aErkla-

makta en gok cinem taqryant, kurallarrn ozel oybirlifiyle do[-rulanmasr diiqtincesidir; obtir kavramlarrn hepsi, tek baqlarr-

na, kurallann anlammt agrklamada yetersiz kalmaktadtrlar.

Don Juan bir dostun bir btiytictiye bir ihsan gibisunuluvermedifini, btiyi.ictilerin dostlardan yararlanmalartntnancak onlann kurallarrnr dolrulama stirecinden gegerek ger-

gekleqtirilebilece[ini gok agrk olarak belirtmiqtir. Ofrenimstirecinin ttimti, kurallarrn hem olafandrqr gergeklikte hem de

ola[an gergeklikte dofrulanmastnr igerir. Ne var ki, don Ju-

anoln ofretilerinin en can altct noktast, kurallarrn yararcr vedeneysel bigimlerde, ve kiqinin sezgiledi[i olafandrqr gergek-

lik oleleri ba$amtnda dolrulanmastdtr. Ancak, bu ofeler,iizerlerinde fikir birli[ine varrlabilen ttirden ofieler de[iller-dir, ve bunlann varhfir tizerinde bir anlaqmaya vartlamtyorsa,bunlarrn algrlanan gergeklikleri salt bir yanrlgr da olmuq ola-bilir. Bir insan olalandrqr gergeklikte yapayalntz bulunmak-tadrr; onun bu yalnrzhfr, algrladrfr her qeyin ciznel olmastntgerektirir. Yalruz olma ve oznellik, bir kimsenin kendi sezgi-

lerine baqka higbir kimsenin tanrk olmayacafr gerge[inin birsonucudur.

Don Juan bu agamada cifiretisinin en onemli ci[esini geti-

riveriyor Ontimtize: olafandr$l gergeklikte algrladrltm ve ku-rallarr do[ruladrlrna inandr[rm edimlerin ve ofelerin tanrkh-

lrnr yapryor. Don Juan'rn cilretilerinde ozel oybirlifi kavra-mr, agrk ya da orttilti olarak olalandrqr gergeklik o[elen ize-rinde fikir birliline varma demeye geliyor; ve don Juan, biro[retmen olarak, gcimezi olan bana bu tanrkhfr yapryor. Ve

DoN JUAN'IN ocnerit-nni

onun bu cizel grbirliEi hileli ya da yapmacrk bir bigimde ol_muyor; yani, iki kiginin birbirlerinin rtiyalannrn ci$eierini be_timlemig olabilecekleri gibi olmuyor. bon Juan'ri salladr$rcizel oybirlifi dizgeli bir bigimdeydi, ve bunu ancak ttim bil-gisini kullanarak yapabilmekteydi. Dizgesel bir ozel oybirli-Eing kavugunca, olafiandrqr gergeklikte iezgilenen edimler vecifeler aramrzda ortak bir gergeklik kazairyordu, ve bu dadon Juan'rn srnrflandlrma diizeninde, dostun kurallannrndolrulanmasl

1l-1mrna geliyordu. Kurallar, ancak bir baqkakimsenin fikir birlili oldulu takdirde anlamh bir kavram ola-bilirdi ve do[rulanmala' iizerinde bir fikir birligi olrnadrkgabu kurallar o kimsenin salt ciznel bir yaratrsr olarak kalacak-tr.

Kurallann agrklanma zorunlululundan cittirti, kurallannozel.oybirliliyle dolrulanmasr dtiqrincesini bu yaprsal dtize-nin dcjrdlincti ana birimi olarak sunmug bulunuyorum. Bu bi_rim temelinde.iki kiqi arasmdaki etkifeqim oldufundan, (l)velinimet, ya da.ci[rerilen bilgiye ulaqrrian krlauir, oi"i iylbirligi !{S!ayan kimseyle; (2) gctmerinden, ya da kendisinecizel .oybirligi saflanan kirnseden oluguyor.

- _ ogretilenlerin uy.gulayrmsal ereline ulaqmada baqarr ya

da- lqga'srzhk, bu birime ytiklen-Jktedir. bu agrda i, oietoybirligi, gu siirecin kesinlik tagrrnayan bir ronuc, olmaktay_dr: bir biiy{ic{iyti suadan insanlirdun gy,tu' belirgin bir ciii-lik vardrr, o da b.ir dosta sahip bulunmasrdrr. Bir?ost, kurai-lan olma cizellilini tagryan bir erktir. ve kurallann kendisinett-qi ayrrtkanlrpr, ozel.oybirli[i aracrhlryla ola$andrgr ger-geklikte do$rul anmasrdu.

Velinimet

velinimet,.kendisi olmadan kurallann dolrulanamayacalr birkimsedir. 6zet oybirligi sa[lamak u-u.,iiu, uit ti*r", fri itig:ry.-"j yapar: (1) kuralla'n do[rulanmuit iizerinde 6;"i oy-.bitligi sa#amak igin gerekli hazrrhkran yapar, ve (2) ozer oy-birligini ycinlendirir.

YAPISAL QOZUMLEME 237

Ozet Oybirli{inin Hazrrlanmast

Velinimetin ilk gcirevi kurallarrn dolrulanmasr {izerinde cizel

oybirlili sa$amak igin gerekli hazrrhklarr yapmaktadrr. O[-retmenim olarak don Juan (1) dostun kurallannln do[rulan-masryla sonuElananlann drqrnda kaldrlrnr agrkladr[r olalan-drqr gergeklik durumlarryla ilgili deneyimler yapmamr safla-mrq; (2) kendisinin neden oldu[unu sandr[rm kimi ozel ola-

lan gerEeklik durumlarrna katrlmamr sa[lamlq; ve (3) dene-yimlerimden her birisini aynntth olarak deferlendirmiqtir.Don Juan, tizel oybirlifi saflama g6revini, bu yeni gergeklikdurumlannrn ti[eleri tizerinde cizel oybirligi saflayrp pekiqti-rerek yapmaktaydr.

Don Juan'rn krlavuzlulunda yaptrlrm obiir olalandrqrgerEeklik durumlarr deneyimlerimi, peyote diye bilinen Lop-hophora williamsii kakti.isiinii yutarak gegirmigtim. Genellik-le bu kakttistin tepe boltimti kesilerek kuruyana dek bekletilir,ve sonra bunlar gilnenerek yutulur, kimi ozel koqullarda butepe boliimleri tazeyken de yenebilir. Don Juan, Lophophorawilliamsii kullanarak ola[andrgr gergeklik durumlartna gire-bildifini, ancak bu durumun bu bitkinin igerdifi erkin bir ltit-fu olarak de[erlendirilmesi gerektifini sciylemiqtir.

Lophophora wiliamsiinin neden oldufiu ola[andr$l ger-geklikte tig belirgin ozellik vardrr: (1) bu durumun "Mescali-to" denilen bir varlft tarafindan yaratrldr$rna inantltr; (2) budurumdan yararlanrlabilir; ve (3) bu durumun da ci[eleri var-drr.

Mescalito'nun eqi bulunmazbir erk oldu[u soylenir, ola-

lan gergekli[in srnrrlannr a$mamlz, sa$lama aglslndan o dabir dosta benzer; ancak bir dosttan gok farkhdrr. Mescalito da,bir dost gibi belli bir bitkinin igindedir-lophophora willi-amsii kakttistintin iginde... Ne var ki, salt bir bitkinin igindeolmaktan dteye geEmeyen bir dosta karqrn, Mescalito'yla bu

DON JUAN,IN ocnEril-Eni

bitki ayru $eydir. Bu nedenle bu bitki ulularur ve kendisinebiiyiik bir saygr gosterilir. Don Juan, kimi koqullarda, ornelinbu bitkiye derin bir saygryla yaklagrldr[r zamanlarda kakti.iseyakrn bir yerde durmanrn ola[andrqr gergeklik durumunu ya-ratabileceline inanmaktadrr.

Ne var ki, insanr olalan gergeklik srrurlannrn drqrna gci-ttirebilme gtici.ine sahip olmasrna karqrn, Mescalito bir dostde[ildir, ve kurallan yoktur. Kurallan bulunmadrlrndan otti-rti Mescalito bir dost olarak kullanrlamaz, gtinkti kurallarr ol-madan denetim altrnda tutulabilmesi olanaksrzdrr. Bu ytizdenMescalito'nun erki, bir dostun erkinden gok degiqik bir nite-liktedir.

Kurallarr olmamasrnrn dofial sonucu olarak, Mescalitouzun bir gomezlik dcinemini gerektirmeksizin, ve bir dosttaoldufu gibi kullanrm yontemlerine bakrlmakszrn herkesgekullanrlabilir. Herhangi bir e[itim gormeden de ulaqrlabildi-[inden, Mescalito'ya koruyucu denmektedir. Koruyucu de-mekle, herkese aErk oluqu belirtilmek istenmektedir. Ne var,Mescalito bir koruyucu olarak herkese agrk defiildir, ve kimiinsanlarla da uyuqmadr$r bir gergektir. Don Juan'a gcire buttir uyuqmazhklar, Mescalito'nun "katr yaprsryla" bir kimse-nin zaylf karakteri arasrndaki tutarsrzhktan kaynaklanmakta-drr.

Mescalito ayru zamanda bir cilretmendir. Birgok konudayararh bilgiler verir. insan tizerinde egemenlik kurar, davra-nrqlannr di.izeltir. Mescalito do!ru yolu o$retir. Don Juan'agcire do[ru yol, bir bakrma safduyu sahibi olmaktan geger kibu da ahlaki bir do!ruluktan cite Mescalito'nun ofiretileri rqr-

[rnda davranrglarrmrztn yahnlaqtrrrlmasr demeye gelmekte-dir. Don Juan, Mescalito'nun, davranrq yahnh[rnl ctErettigiinancmdadr.

Mescalito'nun bagh baqrna bir varhk oldufuna, her za.-

man cinceden bilinen aynr bigimlerde delilse bile belli bir bi-gimde olduluna inamlr. Bu cjzelli[i, Mescalito'nun yalntzca,bagka bagka kimselerce baqka baqka algrlanmasrna neden ol-makla kalmaz, i.istelik bir tek kigi tarafindan ayn ayn zaman-

YAPISAL QOZUMLEME 239

larda baqka baqka bigimlerde goriilmesine de yol aQaL DonJuan bu durumu, Mescalito'nun herhangi bir krh[a girebilmeyetisine ba$lamaktadrr. Ancak, Mescalito, baldaqabildigikimselere, uzun stire Mescalito kullanrmmdan sonra defiq-mez bir krhkta gortintir.

Mescalito'nun yarattrlr ola[andrqr gergeklikten yararla-nrlabilir. Bu agrdan bir dost gibidir. Tek ayrlm, don Juan'tnolretilerinde sundu[u Mescalito'yu kullanma nedenidir: ya-

ni, Mescalito yalntzca "Mescalito'nun dofru yolu gosteren

dersleri"nden yararlanma amaclyla kullanrlmahdrr.

Mescalito'nun neden oldulu olalandrqr gergekli[in de

kimi cifeleri vardtr, ve bu konuda Mescalito'yla dostlartn ne-

den olduklan olalandrqr gergeklik durumlart aynrdrr. Her iki-sinde de ofelerin ayrrtkanhklarr dengelilik, benzersizlik ve fi-kir birli$i yoklufudur.

Don Juan'rn ozel oybirlifii sa[layrcr koqullarr haztlama-da kullandrfr bir baqka yontem de ozel olafan gergeklik du-rumlarrna katrlmamr saflamaktr. 6zel olafan gergeklik du-rumlan demekle, gtindelik yaqamrn niteliklerini taqryan du-

rum anlatrlmak istenmektedir. Ancak, bunlar, cifelerinin ize-rinde fikir birligine vartlamayan ozel durumlarr igerir. DonJuan, cizel ola[an gergeklik durumlartrun bilegen o[eleri ize-rinde ozel oybirli[i saflayarak kurallarrn do[rulanmasrnailigkin ozel oybirli[i sallayrcr hazrrhklarr yapmrqtrr. Bubileqen o[eler, varhklart yalnrzca don Juan tarafindan ozel

oybirli[iyle onaylanabilen gtindelik yagam o$eleriydi. Bubenim bir varsaylmlm rdt, zira olalan gergeklik durumlanndabir ortak-katrhmcr olarak ben, oteki ortak-katrhmct olarakyalnrzca don Juan'tn hangi bilegen o[elerin ozel ola$angergeklik durumunu meydana getirdi[ini bildi[ine inanmak-taydrm.

Kendi kiqisel kanrma gore, ozel ola[an gerqeklik durum-larr, kendisinin bu konuda herhangi bir qey soylememesinekargm, don Juan tarafindan ortaya grkarrlmaktaydr. Bana ciy-

le geliyor ki, don Juan bu durumlan, davrantglartmt ustaca

manevralarryla ve telkinleriyle yonlendirerek elde ediyordu.

240 DON JUAN'IN OGRETILERI

Ben bu siirece, "gizli yonlendirme" admr takmrqtrm. Bu stire-cin iki yanr var: (1) gevrenin sa$ladr$r ipuglarmrn ycinlendi-rilmesi; (2) davr anrql ardan kaynaklanan ipuglan.

Don Juan ci[retileri boyuncabana her iki durumun dene-yimlerini safilamrqtrr. Birincisini, Eevrenin safladrfr ipuglarr-nr kullanarak baqardrllnl saruyorum. Don Juan, bu durumuyaratmasrnrn nedeni olarak, kendi iyi niyetlerimi slnamamgerefini gcistermiqtir. Qtinki.i ancak bu durumun o[eleri i.ize-rinde cizel oybirlifii safladrktan sonra cifretmeye baqlamayrkabul etmigtir. "Qevrenin safladr$r ipuglan"ndan, don Ju-an'ln telkinler yoluyla o andaki fiziksel gevremizin bir parga-st olan o gergeklik o[elerini segip ayrarak beni ozel ola[angergeklik durumuna sokmasmr kastetmekteyim. Bu yolla ay-rrlan 6!eler, br-r cirnekte ozel bir gorsel renk sezgisine nedenolmaktadu ki, don Juan bunu sonradan do[rulamrqtr.

ikinci olafan gergeklik durumu da davranrqlanmdankaynaklanan ipuglanyla ortaya grkanlmrq olabilir. Don Juan,benimle stirekli iqbirli[i yaparak, ve tutarh bir bigimde davra-narak, bende kendisiyle ilgili bir imge yaratmayrbagannrq[11-e11u tanryabilmeme neden olan kendisine cizgiibir dtzi imgeler... Sonralarr, bende yarattr$r imgelere hiEuymayan bigimlerdeki davranrglarryla en bagta edindi[imimgeleri bozmugtn. Ozel olalan gergeklik durumlannakatrlan bir kiqi olarak don Juan, bunun olelerini bilen tekkimse oluyordu. Ve boylece bunlann varhklanna iligkintanrkhfr yapabilecek tek insan da oydu.

Don Juan cilretilerinin son aqamast olarak ikinci bir cizelolafan gergeklik durumu srnamasr daha hazrlamrqtr. Bu heriki ozel olafian gergeklik durumlarr ofretilerinin bir dciniimnoktasrnr oluqturuyordu. Olretilerin iki yan yanlnr birleqtirenbir ozellik bulunuyordu bu noktada. Bu ikinci durumla,yepyeni bir cilrenim agamasma girmekteydim. Bu aqamadao$retmenle gcimezi arasrnda, ozel oybirliline varmakamacryla daha srkr bir iqbirlifi baqlatrlmrg oluyordu.

Don Juan'rn ozel oybirligi sa$lamada uyguladrlr tiEi.inctiyontem, bana, her ola[andrqr gergeklik durumu ve her cizel

YAPISAL QOZUMLEME 24t

ola[an gergeklik durumu deneyiminden son_ra, bu deneyim-lerimi kendisine ayrmtrh olarak anlattrrmasr, ve ardrndan,anlattrklarrmrn arasmdan kimi onemli birimlerin segilerekderinlemesine iqlenmesi bigiminde olmuqtur. Bunu yaparkentemel etken, olalandrqr gergeklik durumlannrn sonuglannryonlendirmekti. Kanrmca, olalandrqr gergeklilin ayrrtkano[eleri-dengelilik, benzersizlik ve fikir birlilinden yoksun-luk-bu durumlarda dogal olarak bulunmaktaydr ve donJuan'rn krlavuzlu[undan kaynaklanmaktaydr. Bu varsayrm,tanrk oldu[um birinci olafandrgr gergeklik durumununolelerinin bu tig cizdeq niteliEi tagrdrfrnr gcizlemlememin birsonucudur. oysa, don Juan o srralarda ycinlendirmesinebaglamrq bile de$ildi. O halde, bu niteliklerin, genel olarakolalandrqr gergeklik ci#erine 6zgii ayrrtkanhklar olduklarrnrvarsayarsak, don Juan'rn gorevi, bunlan, Datura inoxia,Psilocyhe mexicana ve Lophophora williamsiinin nedenolduklarr ola[andrqr gergeklik durumlannln her birininsonuElannr denetlemede bir hareket noktasr olarak kullan-maktan ibaret oluyordu.

Don Juan'rn bana her ola[andrqr gergeklik durumudeneyiminden sonra ayrrntilr olarak anlattrrdrklarr da deney-imin bir ozeti oluyordu. Her durum sonunda algrladrlrm herqeyi anrmsamaya gahqarak anlatmamr istiyordu. Bu cizetlerinbellibagh iki niteli$i var: (1) olaylarrn anlmsanmasr ve (2)algrlanan cifelerin betimlenmesi. olaylann anrmsanmaslodeneyimim boyunca algrlamr$ oldufiuma inandrlrm husus-larrn, yani, baqrma geldilini ve yaptrlrmr sandrlrm edimlerinanlatrlmasrydr. Algrlanan o[elerin betimlenmesi, benimalgrladr$rma inandrlrm o[elerin ayrmtrlannr belli bir biEimdeanlatmam anlamrna gelmektedir.

Deneyimlerimin ozetini yaptrktan sonra, don Juan bun-lann arasrndan belli birimleri qoyle bir si.iregle segiyordu: (1)anlatrmrn uygun gcirdti$ti boltimlerini cinemseyerek ve (2)anlatrmrn obrir bi.iltimlerini hig onemsemeyerek. ola[andrqrgergeklik durumlarr arasrnda gegen zaman arah[r, deneyim-lerimin ozetr tizerinde don Juan'rn yorumlamalar yapmak

DON JUAN'IN OGRETILERI

igin gereksindifi zaman kadar oluyordu.Birinci stirece "vurgulama" adtnr vermiq bulunuyorum;

gtinkti bu bciltimde don Juan'rn ola[andrgr gergeklik durum-lannda ulaqmamr istedifini sandrfrm aqamalarla kendialgrladrklanm arastnda srkr bir kryaslama yapmak gerekiyor-du. Vurgulamanrn anlamr, o halde, don Juan'tnanlattrklanmln bir bciliimtinti segerek kendi kurgusunu onuniizerine bindirmesi olarak ahnabilir. Vurgulama, olumlu ya da

olumsuz olmaktadrr. Olumlu vurgulama, don Juan'tn sezgile-

di[im husustan olafandrqr gergeklik durumlan iginde benigtitti.ilii hedefe ulaqtrfrnr gcirerek memnun olmast demeye

geliyor. Olumsuz vurgulama ise atrgrladrklartmtn, ona gore

yetersiz olmastndan ya da gosterdi[i hedefe ulaqmamtq

olmamdan cittirti don Juan'rn memnuniyetsizli[i anlammageliyor. Ama bu durumda da don Juan kendi kurgularmt,algrmrn olumsuz yarunl vurgulamak amacryla, sundufumozettn o bciltirnii i.izerine yerleqtiriyordu.

Don Juan'tn kullandrlr ikinci segme siireci,anlattrklanmln kimi boli.imlerine hig onem vermeme bigi-mindeydi. Buna da "vurgulama yoklufu" adtnt veriyorum;giinkti bu, obtir si.irecin tersi oluyor ve kargrt bir denge kuru-yordu. Don Juan'tn deferlendirmesine gore dlretilerininamacl aErsmdan gereksiz bulunan bu Ofelere herhangi bir ilgigostermeyi$i, benim daha sonraki olafandrqr gergeklikdurumlarrndaki aynr ofelere iliqkin sezgilerimi de yoksamasr

bigiminde siirmtiqttir.

O zet Oybirli ginin Y dnlendirilmesi

Don Juan'rn bir olretmen olarak gorevinin ikinci yanl, her birolafiandrqr gergeklik durumunun ve her bir cizel ola[an ger-

geklik durumunun sonucunu ycinlendirerek ozel oybirli[isaflamaktr. Don Juan bu sonuglart, ola[andrgr gergeklifinarrui ve asal aqamalarryla ozel olalan gergeklik durumlarmm

YAPISAL QOZUMLEME

asal agamalannr dtizenli bir bigimde iqleyerek yonlendiriyor-du.

Olafandrgr gergekligin ar:,zi aqarnalan, kendi uygulaym-sal dtizenlemesiyle ilgilidir. Bu iq, ola$andrqr gergekli[inkendisine gcittiren adrmlan, bir diizene[i gerektiriyordu. Arr-zi agamanrn tig belirgin ozellili bulunuyor: (1) hazrrhk dcine-mi, (2) gegi$ donemi, ve (3) ofretmenin denetimi.

I{azrrhk donemi, bir olalandrqr gergeklik durumundanobtirtine kadar gegen zamandt. Don Juan bu zamanr bana yo-nergeler vererek ve o[retisinin genel akrqrnr geliqtirerek kul-lanrrdr. Hazrrhk dcinemi, ola[andrqr gergeklik durumlannagegigte btiytik cinem taqrr, ve aynca iki belirgin ozelli$vardrr: (1) olafandrqr gergeklik cincesi dcinem, ve (2) olalan-drqr gergeklik sonrasr dcinem.

Olafiandrgr gergeklik cincesi donem oldukga krsa bir sii-redir, en fazla yirmi dcirt saat stirer. Datu.ra inoxia ve P silocy-he mexicananrn yarattrlr olalandrqr gerEeklik durumlannda,don Juan bu siireyi kurallann belirli amaglannl ve igine gire-ce[im ola[andrqr gergeklik durumunda uygulanmasr gerekenkularum ycintemlerini agrklayan garplcr ve hrzlandrnlmrq yci-nergeler vererek kullanrrdr. Lophophora u,illiamsiide ise budcinem, Mescalito'nin kurallarr bulunmamasmdan ottirti,ciztinde bir dinsel tcirene benzerdi.

Ote yandan, olalandrqr gergeklik sonrasl ddnem, uzunbt zamanr igerirdi; kimileyin aylarca stirdii[ii olurdu. Bu dci-nemi don Juan, olalandrqr gergeklik durumundan cinceki aqa-

mada yer alan olaylan tartrqmak ve agrklamak igin kullanml$-tr. Lophophora williamsii ahndrktan sonra, bu donem dahada onem tagrmaktadrr. Mescalito'nun kurallan bulunmadrlrn-dan, ola[andrgr gergeklikte izlenen amag, Mescalitoonunozelliklerinin dofrulanmast olmaktadrr; don Juan bu cizellik-leri, ola[andrgr gergeklik durumlannm her birisinden sonrauzun uzadry a incelemigtir.

Arrui a$amarun ikincisi, gegi$ donemidir; ki bu da birola[an gergeklik durmundan bir olafandrqr gergeklik duru-muna gegiqi ya da bunun tersini belirlemektedir. Bu iki ger-

243

DON JUAN'IN OGRETILERI

geklik durumu, gegi$ donemlerinde tist tiste gelerek cirti.igtir-ler; bu gegi$ donemlerini bu iki ayn gergeklik durumundanayrmada kullandr[rm olgtit, gene bu durumlarla ilgili cifeler-de algrladr[rm bulanrkhk olmuqtur. Bu nedenle olanlarr hig-bv zaman agrk segik olarak sezebilmi$ yu da arumsayabilmiqdefilim.

Algrlama zamant bakrmrndan bu gegi$ donemleri ya gokgabuk ya da gok yavaq olmaktaydr. Datura inoxia aldrfrm za-manlar, olalan ve olalandrgr gergeklik durumlannr bitigik i-miqgesine algrhyordum; ve bir durumdan obtiri,ine gegig gokgabuk oluyordu. Ozellikle ola[andrqr gerEekli[e geEi$ gok da-ha dikkat gekiciydi. Ote yandan Psilocybe mexicananrn ne-den oldu[u gegiq donemlerini gok yavaqlamr$casma algrla-maktaydrm. Olafan gergeklikten olalandrqr gergeklile gegiq

ozellikle Eok uzuyor ya da ciyle seziliyordu. Ola ki o durum-lardaki deneyimlerin beni epey i.irktitmesi, bu dcinemi hep da-ha gok aynmsamama neden olmuqtur.

Lophophora williamsiinin neden oldu[u gegi$ donemleriise obtir ikisinin cizelliklerinin bir kangrmr olarak ortaya grk-mrgtr. Bu durumda ola$andrqr gergeklile giriq ve grkrglar ol-dukga belirgindi. Olafandrqr gergeklile girig yava$ oluyorduve ben bunu gok agrk bir bigimde, ama bununla ilgili ayrtntt-larr tam olarak belirleyemeden algrlayabiliyordum.

Arrui a$amanln tigtincti ozellifi, ofretmenin denetimi yada bilfiil yardrm etmesidir. Ben, bir gomez olarck, bir ola[an-drqr gergeklik durumunun igindeyken siirekli olarak don Ju-an'rn bu ttir yardrmlarrndan yararlanmaktaydrm. Onun bu de-netimini baqh baqrna bir ulam (kategori) olarak sunmamrn ne-deni, bunun, ofretilerin belirli noktalannda olretmenin gci-

meziyle birlikte olafandrqr gergeklife girme zorunlululunugostermesidir.

Datura inoxianrn neden oldufu olalandrqr gergeklik du-rumlarr srasmda, bu denetim en aza iniyordu. Don Juan ha-zrrhk donemelerindeki iqlemlerin yerine getirilmesine gokbiiytik onem vermigtir, benim, gerekli iglemleri yerine getir-mem durumunda ancak, kendi bagrma ilerlememe izin ver-

YAPISAL QOZUMLEME 245

miqtir.Psilocybe mexicananrn neden oldulu olalandrqr gergek-

likte bu denetim gok daha degiqikti; gtinkti don Juan'a gcirebu durumlarda gcimezin krlavuzlu[a ve yardrma gereksinmesipek fazladrr. Kurallann do!rulanmasl baqka bir krh[a girme-yi gerektirdilinden, o durumlarda gevremi algrlayabilmemigin bana gok giig gelen bir dizi uyumlar gostermek zorundakalmrqrmdrr.

Don Juan, olalandrqr gergeklile gegiq dcinemleri srasm-da bu uyumlan algrlayabilmem igin, scizle buyruklar verir vetelkinlerde bulunurdu. Denetiminin bir baqka ozelli$ de, ola-$andrqr gergeklik durumlannrn ilk aqamalarr arasmda, dikka-timi bir cinceki ola[an gergeklik durumunun cileleri tizerindeyofunl aqhrmaya ycineltme s iydi. Gcirtintiqte, dikk atimi tizerle-rine gektigi bu oleler geliqigtizel segilmiq gibiydiler; gtinkiiburada cinemli olan qey segilen krhla girme eyleminin yetkin-leqtirilmesiydi. Ycintemlerin neler oldu[unu tam olarak anlm-samlyorsam da, bu iglemin, don Juan'rn yakrn denetimini ge-rektirdifi ortaya grkmaktadrr.

Lophophora williamsiinrn neden oldulu durumlar igingerekli olan denetim cibtir ikisinin bir karrgrmr bigimindedir.Don Juan bu durumlarda uzun stire yanrmda kalu, ama higbirbigimde olafandrqr gerEeklile gegig ya da o durumdan grkrq-lanma kangmazdr.

Olafandrgr gergeklikteki ayrrtkanhk di.izeninin ikinciaqamasmrn, bu durumlara ozgti cilelerin igsel standartl an yada igsel dtizenlemesi oldulu kanrsrndaydrm. Buna "asal aqa-ma" demekteyim; ve bu konudaki varsayrmrma gore durum-lardaki ci$eleri genel olarak tig stirece ballamaktayrm (ki buda don Juan'rn krlavuzlulunun etkisiyle ortaya grkmrq olabi-lir): (1) cizele do!ru bir gidiq; (2) daha geniq bir deferlendir-meye do[ru gidiq; ve (3) ola[andrqr gergekligin daha yararcrbir kullanrmrna do$ru gidig.

6zele do!ru gidig, birbirini izleyen olafandrgr gergeklikdurumlarr ci[elerinin gittikge daha belirgin ve kesinlegmekteoldufunu gcisterir. Bunda da iki yan gcirtiyoruz: (1) belirgin

DON JUAN'IN OGRETILERI

tekil bigimlere dofru bir gidig; ve (2) belirgin toplam sonug-lara dofru bir gidiq.

Belirgin tekil bigimlere dofru bir gidiqle, durumlarailigkin o[elerin, onceki olafandrqr gergeklik durumlarmdarastladrfrm bana yabancr gelmeyen belirli bigimlerde ortayagrkmalarrna kargrn daha sonraki durumlarda belirli ve yaban-cr bigimlere dciniiqmtiq bulunmalarrnr belirtmek istiyorum.Bu gidiq, olalandlgr gergeklik cigelerinde iki degigim aqama-sryla oluquyor: (1) algrlanan aynntrlarrn giderek karmaqrklaq-masr, ve (2) yabancr olmayan bigimlerin giderek yabancr bi-gimlere dontiqmesi.

Ayrrntrlarrn giderek karmagrklaqmasr, bir sonrakiolalandrqr gergeklik durumunda bir oncekine oranla odurumlara iliqkin ayrmtrlan daha karmaqrk bir biEimdealgrlamrq bulundufum anlamrna gelmektedir. Karmagrkhk,burada, ofelerin yaplslrun giderek daha garpragrklaqtrfrnr,ama aynntrlann zihni iyice kanqtracak kertede dolambaghbir duruma gelmediklerini gosterir. Artan karmaqrkhklaanlatrlmak istenen gey, algrlanan aynntrlarm uyumlu olarakgofialmasrdrr; ve deneyimlerimde bunlarm cinceki durumlar-da algrladrfrm belirsiz bigimlerden sonraki durumlarda ince-den inceye iqlenmiq, kiigtik ktigtik ayrrntrlardan olugan btiytikyapr s al d iizenlemelere donii gtiifiinti gcirm ti g timdtir.

Yabancr gelmeyen bigimlerin giderek yabancr bigimleredcintiqmesi ise cinceki o[elerin bigimlerinin olafan gergeklik-te ya da gtindelik yaqamda rastlanan bildi[imiz bigimleroldu[unu anlatr. Ancak, daha sonraki durumlarda ortayagrkan belirli bigimlerle bu bigimleri oluqturan aynntrlar vecilelerin bir araya gelerek kurdu[u dtizenlemeler gittikgeyabancr olarak gcirtiniirler. Ve bu konuda, delerlendire-meyecefiim, ve ola[an gergeklikte algrladrfrm herhangi bir$eye benzemeyen bigimlere doniiqi.irler.

Ofelerin bu belirli toplam sonuglara do[ru gidigi,ola[andrgr gergeklik durumlanrun her birisinde, don Juan'rnda amaglamrg bulundulu izere, kurallarrn do!rulanmaslagtsrndan daha kesin ve toplu bir sonuca yaklagmamr

YAPISAL qOZUH,TLEME

sallamaktaydr; yani, olalandrqr gergeklik deneyimleri, kural-lann dofrulanmasl amacrna yonelikti ve bu do[rulanma, bir-birini izleyen her deneyimimde daha da belirginleqiyordu.

Olafandrqr gerEeklilin asal agamasrndaki ikinci genel

si.ireg, daha geniq bir deferlendirme alanma do[ru gidiqolmaktaydr. Bunun anlamt da qudur: her bir sonrakiolafandrgr gergeklik durumunda ulaqtr[rm algrlama diizeyi,dikkatimi yoIunlagtrrabildiIim alantn daha genig birbciltimiinti izleyebilecek bigime eriqiyordu. Burada sorunquydu: ya var olan belirli bir alan daha geniqleyerek kendisi-ni gcisteriyordu, ya da her izleyen durumda algrlama yetiminkendisi artryordu. Don Juan'tn ofretileri, genigleyerek ken-disini gcisteren belirli bir alanrn varltfmr desteklemektedir kiben boyle bir alant, onun iginde kalan olalandrqr gerEekliko$elerinin duyusal deferlendirilmesinin bir sonucu olarakgcirmekteydim. Bu ofeleri, ciyle sanryorum ki, duyulartmladeferlendirip goztimlemiq oluyordum; ve her izleyen durum-da ortaya grktrklan alant daha bir geniqlemiq ve kapsamholarak algrhyordum.

Bu de[erlendirme alanr iki ttir oluyordu: (1) ba[tmh alan

ve (2) ba$rmsrz alan. Ba[rmh alan, daha onceki olalangergeklik durmunda aynmsayabildifim doIal gevreayrrntrlanndan olugan durum tilelerinin bir alant olmaktaydr.Bafirmsrz alan ise, olafandrqr gergeklik cifelerinin kendilik-lerinden ortaya grkrvermiq gibi gortindtiklerini ve oncekiolalan gergeklikteki dolal gevremden etkilenmemiqe ben-zeyen bir alan olmaktaydr.

Don Juan, bu deferlendirme alanlanna iliqkin yaptrfragrklamalarda dostlann ikisinin de, ve Mescalito'nun da heriki tiir sezgileme bigimini yaratma yetilerinin varhlrnr belirt-migtir. Ne var ki, kantmca Datura inoxia daha da garprcr birbafrmsrz alana neden olmaktaydr; buna kargrn yeterincede[erlendirebilecek denli uzun bir stire sezgileyememiqoldufum bedensel ugu$ orne[inde delerlendirme alant bana

oldukga balrmh gibi gelmiqti. P silocybe mexicanantnbalrmlr alan yarctma yetisi vardr; Lophophora williamsii ise

247

248 DoN JUAN'IN ocnerireni

her ikisini de yaratabiliyordu.Don Juan'rn, bu degiqik nitelikleri, ozel oybirlili

saflamak amacryla kullandr[lnl varsaymaktayrm. Baqka birdeyimle, Datura inoxiantn neden oldufu fikir birli$indenyoksun durumlann 6[eleri deneyim cincesi olafan gerEeklik-ten balrmsrz olarak ortaya grkmaktaydr. Psilocybemexicanada ise fikir birlifi yoklu[u, deneyim cincesi ola$angergeklikteki gevreye dayanan o[elerle ilgili oluyordu.Lophophora williamsiide ise kimi ci[eler gevreye balh ola-biliyor kimileri ise gevreden ba$rmsrz olabiliyorlardr.Bciylece, bu tig bitkinin bir arada kullanrlmasr, olalandrqrgergekli$in ci[eleri tizerinde fikir birligi yokluguna iligkinkapsamh bir algr yaratma amacma ycinelikmig gibi gciziik-mektedir.

Olalandl$l gergekligin asal aqamaslnln son stireci, bir-birini izleyen durumlann her birindeki algrlarrmrn, olalandrqrgergeklilin daha yararcl bir bigimde kullanrlmasrna dolru birgidiqi olmaktadrr. Bu gidiq her yeni durumun daha dakarmagrk bir ci[renim dtizeyi oldufu dtigtincesiyle iliqkiligortinmektedir; ve her yeni a$arnanm artan karmaqrkhlr,ola[andrgr gergeklifin daha da kapsamh ve yararct birbigimde kullanrlmasr gerektifini gosterir. Bu giderek hrzlan-ma en gok Lophophora williamsiide dikkati geker durum-dadrr; her bir durumda rastlanan ve bir arada ortaya grkanbalrmh ve ba[rmsrz delerlendirme alanlarr, ola[andrqrgergeklifiin daha geniq bir yararcr kullanlmtna olanak ver-mektedir, gtinkti aynr anda her iki alanr da iEine almaktadrr.

6zel olafian gergeklik durumlannrn sonuglanrundenetlenmesiyle, asal aqamada durum olelerinde cizele do!rubir gidiq diye belirlenebilecek bir dtizen olugtulukanrsmdaytm; yani, dzel olafan gergeklik durumlarmm herbir sonrakindeki cilelerin sayrsr artmakta ve birbirlerindendaha kolayca aynt editebitmektedir. O[retileri boyunca donJuan bana yalnrzca bunlardan ikisini gostermiqtir; ancak,ikincisinde don Juan'rn daha gok sayrda cileyi daha birkolaylrkl a aynt edebildiline tanrk olmugtum; ve bu belirli

YAPISAL QOZUMLEME 249

sonuglara kolayca ulaqma durumu, ikinci cizel ola$an gergek-lik durumuna gegmeyi oldukga gabuklagtrrmrqtr.*

KAVRAM DUZENI

E O u nz

Qomez, uygulayrm dtizenindeki son birim olmaktadrr. Qo-mez, don Juan'm cifretilerini kesin bigimde ortaya doken bi-rimin ta kendisidir, giinkti bu ola[andrqr gergeklik durumlan-nrn ve tiim cizel olalan gergeklik durumlarrnrn o[eleri tizerin-de vanlan cizel oybirlilini topluca onaylayacak kimse, kendi-sidir. Qtinkti o bunu yaptrktan sonradr ki ancak cizel oybirli-!i anlamh bir kavrama dontiqebilir. Ne var ki, ozel oybirlifi,olafandrqr gergeklikte algrlanan devinim ve olelerle ilgili bu-lundulundan kendisine ozgi bir kavramlaqtrrma dtizenini ge-rektirmektedir. Bu da, bu ttir algrlanmrq devinim ve cifelerin,kurallann do!rulanmaslna uyar bigimde bir dtizen olmahdrr.Bu bakrmdan, ozel oybirliginin onaylanmasmda gcimezin,don Juan'rn cifretilerinin btittiniintin rqrfrnda geEerli sayrlabi-lecek bir gdrtig agrsrru benimsemesiyle olabilir kanrsmdaytm;yani, orne[in benim kavramsal bir dtizeye gitmem gerekiyor-du. Bu dtizey de, ci[retileri, kendi kogullarr iginde anlaqrlrr kr-lan bir kavramlaqtrrma diizenini igeriyordu. Ben buna "kav-ram di.izeni" demekteyim; gtinki.i, don Juan'rn bilgisini oluq-turan olafan olmayan gortingtiye anlamhhk kazandrran di.i-zen buydu. Don Juan'rn cilretilerinde ortaya konulan kavram-lann her birisini iginde saklayan bir temel anlam dtizeniydibu.

O halde gcimez, kendi amacrnln kendisini bu kavramlaq-trrma dtizenine uydurmak oldufunu dtiqtinerek, iki durumlakarqr karqrya kalmaktadrr: gabalarmm baqansrzhklarla sonug-lanmasr, ya da bagarrya ulaqmasr.

* Ozel oybirli[inin onaylanma siireci igin, Ek A'ya bakmrz.

250 DON JUAN'IN OGRETILERI

Birinci durum, yani kavram diizenine kendisini uydura-mamasr durumu, gcimezin, ci[retilerin uygulayrmsal ere[ineulaqmada baqansrz oldulu anlamrna geliyor. Bu baqanszhkdtiqtincesi, bir bilgi adamrnrn dcirt simgesel dtiqmaruyla ilgilitemada agrklanmrqtrr; bagarrsrzhk, salt amaglan arayrgm bua-krlmasr edimi olmamakta, buna karqrn, dcirt simgesel dtiq-mandan herhangi birisinin yarattr[r baskryla arayrgtan btitii-niiyle vazgegme edimi olarak anlaqrlmaktadrr. Bu tema aynrzamanda ilk iki diiqmanr-korku ve berrakhfr--kiqinin Eo-mezlik a$amaslndaki baqansrzhlrnrn nedeni olarak gcister-

mektedir; bu aqamada bagansrzhk, bir dostu ycinetmeyi Og-

renmede baqansrzhfir belirtir. Ve boyle bir baqarrsrzhfirn so-nunda gomezin kavram dtizenini slE ve yarultrcr bigimdeuyarlamrq oldu[u ileri stiriil{ir. Yani, kendisini kavram dize-nine uydurma ulraqrnda cilretilerin ongordtifiii anlamda birbaf kuramayarak yanrlgrya dtiqmtiqtiir. Burada anlatrlmak is-tenen qey bagansrzh[a u[rayan bir gomezin, bir dostu ycine-timi altrna alamamasl yanrnda, yalnrzca kimi kullanrm yon-temlerini ofrenmekle, ve algrladr[r ola[andrqr gergeklifiinci[elerine iliqkin arulanyla kalmasrdrr. Boyle bir gcimez, bun-lan kendi baglarrna anlamh krlan mantrkla cizdeqleqememiq-tir. Bu koqullar altrnda kim olursa olsun, deneyimlerindekigcirtingtilerin kiqisel olarak segilmig bulunan yanlarma iliqkinkendine ozgi agrklamalarda bulunmasr pek olasrdrr. Ve busiireg de, don Juan'rn cilretilerinin ongordtigti bakrg aglslnlnyanhg bir yorumu olmak durumundadrr. Ne var ki, kavramdtizeninin yanhg bigimde yorumu, yalnrzca gcimeze ozgi.i ol-mamaktadrr. Bir bilgi adammm dtiqmanlan temasrnda, birkimsenin bir dostu ycinetmeyi cilrenme hedefine ulaqsa bile,cibiir iki dtiqmanrnln-erk ve yaghhlrn-saldnsma ufraya-bileceli belirtiliyor. Don Juanorn ulamlar dtizeninde bu tiir-den bir yenilgi, o kimsenin yenilgiye ulramrq olan bir gcimezgibi, kavram di.izenini sr$ ve yarultrcr bigimde uyarlamr$ ol-dulunu gcisterir.

Ote yandan, kavram diizeninin baqanh bigimde uyarlan-masl, gomezin uygulayrmsal erefe ulaqmrq bulunmasr-olre-

YAPISAL QOZIJMLEME

tilerde cingcirtilen bakrq aglsml dolru olarak benimsemesi an-

lamma geliyor. Yani, kavram diizenini dolru olarak yorumla-ml$ ve boylece bu kavramlagtrma dtizeninde ortaya konulananlamlarla tam bir balhhk ve yakrnhk igine girebilmigtir.

Don Juan bir gomezin gomezlifinin hangi noktada ve ke-sin olarak nastl son buldu[unu hig aErklamamrqttr. Ne var ki,gomezin, dizgedeki uygulayrmsal ere[e ulaqmakla-yani birdostun nasrl yonetilece[ini cilrenmekle-artrk bir olretme-nin krlavuzlu[una gereksinmesi kalmayacafrnr ortiilti de olsabelirtmiq olmaktadrr. O[retmenin denetimlerinin bir gtin ge-

lip gereksizleqecegi dtigtincesi, gomezin kavram dtizenini ba-qanh bigimde yorumlamastna, ve ci[retmenin yardtmt olama-dan da anlamr grkarsama yetisini elde etmesine ba$lanmakta-drr.

Don Juan'tn cifretileri agrsrndan, ve gomezlifi brraktr$rmzamanakadar, onun sundulu ozel oybirli[ini kabul etmiq o1-

mam, kavram dtizeninin $u iki biriminin bir sonucudur: (1)

ozel oybirli[inin gergeklifi dtiqtincesi; (2) olafan, giindelikyaqamla ilgili fikir birli[inin gergeklifiiyle ozel oybirli[iningergeklili eqit yararcr de[erlerdedir.

Ozet Oybirti ginin Gergekli gi

Don Juan'tn ofretilerinin ana boltimti, kendisinin de soyledi-

!i i.izere olalandrqr gergeklik durumlarrnt yorumlamakta kul-landrlr tig sannlandtrtct bitkiyle ilgilidir. Bu tiE bitkiyi kul-lanmasrna, don Juan'rn keninin niyet etmesiyle giriqtili birstireg olarak bakmak gerektir. Kugkusuz, don Juan bunlan,her birisinde farkh sanrilandncr nitelikler bulundufu iginkullanryordu, ve o bu nitelikeri bu bitkilerin igerdigi erklerindegigik belirtileri olarak yorumluyordu. Don Juan ola[an ger-gekli[in arnive asal aqamalannt, bu degiqik sanrtlandtrtct ni-teliklerin, onun grimezi olarak bende, olafiandrqr gergeklili,tagrdrklan ozellikleri gahqmalarrm ilerledikge daha da rahat-

25t

252 DoN JUAN'IN OcnEril-pni

ga anlayabildilim ola[an gergekliktekinden ve gtindelik ya-qamdakinden apayn ve son kerte kesin bir alan olarakalgrlamama neden olacak bigimde ycinetmiqtir.

Don Juan'rn ofretilerinde, bu her bir bitkinin igerdi[ierkin birbirinden de[iqik olalandrqr gergeklik durumlannaneden oldu[unu belirtmesine kargrn, farkh olduklarr ileri sti-rtilen bu defiiqik niteliklerin, salt olafandrqr gergeklifin asalaqamalannln, don Juan'rn kendi ycinetim silrecine ozg;d oldu-!u da dtiqiintilebilir. De$erlendirme alanlanndaki ayrrmlar-dan cittirti, her tigti de iki aqamah ve son kerte kesin bir alanrnalgrlanmasrna neden olmaktadrlar; kertenkelelerin alanr yada Mescalito'nun dersleri diye bilinen bafrmsrz alan; ve insa-run kendi olanaklarryla devinebildigi bcilge diye tanrmlananbafirmh alan.

$imdiye dek anlaqrlmrg olaca[r izere, "ola[andtgl ger-geklik" terimini olafiantistti, pek az rastlanan gergeklik anla-mmda kullanmaktayrm. Bu ufraqa yeni baqlayan bir gcimezbu ttir gergeklili elbette pek olafian gormeyecektir; ne var ki,don Juan'rn bilgisini ofrenen bir gcimez olmak benim cilren-difim her konuya yararcr ve deneysel bir bigimde yaklagma-mr gerektimiqtir. bu da benim, bir gomez olarak bir dizi ola-[andrqr gergeklik durumunu denememi ve dolaysrz olarakedindi$im bu bilgileri eninde sonunda o'olalan" ve "olalandr-qr" diye srruflandlrmanln anlamsrz oldulunu gcirmemi sa[la-mrqtrr. Kavram dtizeninin birinci biriminin igtenlikle benim-senmiq olmasr, o halde, bizi giindelik yaganttmtza hig benze-meyen bambagka ayrr bir gergeklik Alemfns-"g7el oybirlifi-nin gergeklifii"ne gottirtir.

Ozel oybirlifinin gergeklifiinin ayrr bir Alem oldufunubtiytik cinerme olarak kabul edersek, dostla ya da Mescali-to'yla kargrlaqmalann da aldatrcr bir Alemin tirtinleri olmadrk-lan anlamh bir bigimde ortaya grkmrg olur.

Ozel Oybirti{inin Gergekliginin Yararct Dederi Vardrr

YAPISAL qOZUMLEME 253

6zel oybirli[inin gergeklilinin apayn bir alan olarak kabuledilmesi sonucuna gcitiirdti[tine inanrlan ola$andrgr gergekli-$in drqrnh (arvi) ve asal aqamalarrnm ycinetilme siireci aynrzamanda benim o cizel oybirli[i gergeklilini yararh ve kulla-nrlabilir olarak sezgilememe yol agmr$a benzemektedir. Ttimola$andrgr gergeklik durumlanyla cizel ola[an gergeklik du-rumlan tizerinde ozel oybirli[inin kabul edilmesi, bu alarunolafan gergeklikteki, gtindelik yagamdaki fikir birli[ine eqitbulundulu bilincinin pekiqmesi amacrna yoneliktir. Bu egit-lik, ozel oybirli[inin rtiyalarla bir tutulabilecek bir alan olma-drlr izlenimi tizerine dayandrrrlrnaktadrr. Tersine, bu alanda,cizel bir uzlaqmaya balh dengeli o$eler bulunmaktadrr. Bualan, aslmda, insarun gevresini inceden inceye algrlayabildigibir alan olmaktadrr. Ve bu alarun cileleri kiqiye gore de[iqenbirtakrm uygulamalar olmayrp, varhklarr olretilerin bttiintiy-le savlanan ve kanrtlanan ozlti ayrmtrlar ya da olaylardrr.

Bu egit olma durumu don Juan'ln, yararcr ve pek dolalbir geliqme olarak ele aldrfr ozel oybirli$inin gergekli[ineolan tutumunda da agrkga gortilmektedir; don Juan higbir za-man bundan sciz etmiq degildir, ve benim buna karqr yararclve dolal bir bigimde davranmam da istenmiq de[ildir. Ne varki, bu her iki dlemin eqit olarak ele ahnmasr, her iki alanda dakiginin trpatrp aynr bigimlerde davranabildigi anlamrna gel-miyor. Tersine, bu gergeklik alanlanndan her birisinin nitelik-leri, bunlann kendilerine 6zgii bigimlerinde kulanrlmalarrnrgerektirdilinden, bir btiytictintin davranrqlarmm da bu iki ay-n alanda baqka baqka olmasr gerekmektedir. Anlam bakrmrn-dan belirleyici etkenin, bu ttir bir egitlifiin yararcr bir kulla-rum agrsmdan olgtilebileceli dtiqtincesi oldulu soylenebilir.Bdylece, bir btiytictintin, bir alandan otekine gidip gelinebile-celine, her iki alanrn da do$al olarak kullanrlabilir bulundu-[una, ve bunlar arasmdaki tek benzemeyen yarun bu iki alan-daki kullanrlabilme oylumu oldufuna, yani, de[iqik amaglarayaradrklarrna inanmasl gerekmektedir.

Gene de bu alanlann ayfi ayfl oluqlanna, salt, gomezlili-min o zamanki diizeyinin gerektirdigi yerinde bir dtizenleme

DON JUAN'IN OGRETILERI

diye bakrlabilir. Don Juan bu durumu, baqka bir gergeklik ala-

nlnln var olabilecefini aynmsayabilmem amacryla kullanmrq

olabilir. Ne var ki, don Juan anlafllanndan gok edimleriyle,bir biiyticii igin yararctltk agtsmdan iki, belki de daha gok sa-

yrda, de$er taqryan bdltimleri bulunan kesiksiz tek bir gergek-

iigi.t scii konusu olduluna beni inandtrmrqtrr. Ozel oybirlifigergekli[inin yararcr de[erler taqrdr[r di.iqtincesinin igtenliklebenimsenmesi, bu inanct anlamlt bir bigimde gcirmeyi salla-mrq olabilir.

6zel oybirlili gergekli[ini de, gtindelik fikir birlili ger-

geklilinde rastlanan dofal bigimdeki nitelikler gibi yararctolarak kullanrlabilir diye kabul etmiq olsaydrm, o zaman don

Juan'rn ozel oybirlifinin gergeklipi tastmmr ne diye bu denliderinlemesine iqlemiq bulundu[u da bana mantrklt olarak gci-

rtinecekti. Bagka bir gergeklifin yararct varhfirm kabul ettik-ten sonra bir btiyticti igin bununla ilgili dtizene[i o[renmek-ten baqka yapacak bir gey kalmamaktadrr. Kuqkusuz, bu du-

rumda uzmanlaqmlq bir yakla$lma gereksinme vardtr; gtinktikonu ozel oybirlifi gergeklilinin do[al, yararcr nitelikleriyleilgilidir.

O ZET

Qciztimlememdeki inceleme konulart qunlar olmugtur:

1. Don Juan'tn cifiretilerinin burada sunduEum bciltimii-ni.in iki yaru vardrr: uygulama di.izeni ya da o[retilerindekikavramlann birer birer birbirine ba[landrklarr anlamlt bir sr-

ra, ve kavram dtizeni ya da ofretilerindeki kavramlann her

birisini kapsayan bir anlam temeli.

2. Uygul ama dizeninde qu dcirt ana birimle bunlann bi-leqimindeki dtiqtinceler vardr: (1) "bilgi adamt" kavramr, (2)

bilgi adamrmn, dost denilen ozel bir erkin yardrmrndan yarar-

landrlr dtigtincesi, (3) bir dostun kurallar denilen bir ytinerge-

YAPTSAL qOZUULEME 255

ler birikimiyle ycineltildigi dtigiincesi; ve (4) kurallarrn do!-rulanmasmm cizel oybirli[ine balh oldulu dtiqiincesi.

3. Bu dcirt birimin birbiriyle iliqkileri qdyledir: uygulamadtizeninin ereli bir kimseye nasll bilgi adamt olunacaftruncilretilmesidir; bir bilgi adamr sradan bir kimseden, bir dos-tu olmasr agrsrndan, farkhdrr; bir dost, kurallarr bulunan cizelbir erktir; bir kimse, bir dosta, o dostun olalandrqr gergeklikalanrndaki kurallannr do!rulama stirecinden gegerek ve budo[rulama tizerinde rizel oybirli$i elde ederek sahip olabilirya da onu uysallagtrrabilir.

4. Don Juan'rn ofretileri ballamrnda, bir bilgi adamr ol-mak kahcr bir ergi delil, daha gok bir siiregtir. Yani, bir bilgiadammr oluqturan etken salt bir dosta sahip olmak delil, ay-nca o kimsenin kendisini ttim yagaml boyunca bu inanglardizgesinin smularr iEinde tutmasrdr da. Ne var ki, don Ju-an'ln o$retileri, uygulanabilir amaglara ycineliktir, ve don Ju-an'rn bir bilgi adamr olmayr ci$retmesindeki amag da, kural-larm o[renimi yoluyla bir dostun nasrl elde edilebilecefininci[retimidir. O halde, uygulama dtizeninin ereli bir kimseye,olafandrgr gergeklikte algrladr[r cileler tizerinde ozel oybirli-[i sallanmasrdrr ki buna da dostun kurallarlnln dofrulanma-sr diye bakrlmaktadr.

5. Dostun kurallannln dofrulanmasl i.izerinde cizel oybir-ligi sallamak amacryla don Juan, rifretileri boyunca ortayagrkan olafandrqr gergeklik durumlarryla ozel olalan gergek-lik durumlannrn cileleri tizerinde cizel oybirli[i sa$lamak zo-runlululunu duymugtur. O halde, ozel oybirlili, gi.indelik ya-gamda rastlanmayan gcirtingiilerle iliqkilidir ve bu gergek be-nim herhangi bir gcimeze, kendisine sa$lanan ozel oybirli$i-nin kabul ettirilmesiyle o gomezin ofietilmekte olan bilgininkavramsal dtizenini benimsemesine neden olundu[una inan-mama yol agmrqtrr.

6. Benim kendi kiqisel ci$renim a$amam agrsmdan, gci-

mezlikten gekildifim ana dek, don Juan'rn ci[retilerinin gu ikikavramsal diizen birimini benimsememi amaglamrq oldu[usonucunu grkarmaktayrm: (1) apayrr bir gergeklik Alemi, bir

DON JUAN'IN OGRETILERI

bagka dtinyanrn varhlr diiqi.incesi ki ben buna "ozel oybirlifi-nin gergeklifi" admr vermiq bulunuyorum; (2) ozel oybirligigergekli$inin, ya da bir bagka dtinyanrn, trpkr gtindelik yagamdtinyamr z g\bi kull anrlabilir oldufu dtiq tince s i.

Qomezlile bagladrktan altr yrl kadar sonra, don Juan'tnbilgisi ilk kez olarak tutarh bir btittinli,ik kazanmrqfi. O zamandon Juan'rn bana, kiqisel bulgulartm i,izerinde tizel oybirligisaflamayr hedef tuttufunu kavrayabilmiqtim. Bu denli yelinbir efitimi kaldrrabilecek durumda olmadr[rmdan, ve higbirzaman da olamayaca[rmdan, gomezlikten aynlmrg bulunma-ma karqrn, don Juan'rn ortaya koydulu kendisine cizgi.i stan-dartlara uymaya gabalamamln nedeni, onun dlretilerini anla-maya gahqmam olmugtur. Bunlann sagma geyler olmadrlmr,srrf kendime bile olsa, kanrtlamak zorunlulufunu duymuq-tum.

Yaprsal diizenimi kurduktan, ve don Juan'rn o[retilerin-deki inandmcrh[r ortaya grkarmadaki ilk gabalanma herhan-gi bir katkrsr bulunmayan birgok ayrrntryr grkarabildiktensonra, bu o[retilerde bir igsel tutarhk bulundulunu agrkgagormtiqttim. O ana dek deneyimlerimde rastladrfrm btittin go-rtingtileri "garip ve tuhaf' olarak damgalamama neden olanduygularrm defiqivermiq, onlan mantrksal bir dizi olarak gci-

rtir olmuqtum. Iqte o zaman gcimezlilimin, gok uzun bir yo-lun ancak baglangrcr olmuq bulundulunu kavramtqttm. Ve ba-na son kerte bunalficr gelen ve don Juan'rn, iginden gtindelikyagamrmrzda kullandrfrmrz anlamh sonuglar grkarttr[r o zor-lu deneyimlerin, gok genig ve karmaqrk bir inanglar dizgesiigindeki bir mantrksal dtigi.ince dizgesinin pek ufak bir parga-smdan baqka bir qey olmadrlrnr anlamrqtrm. Ve bu geniqinanglar dizgesi igindeki araqtmlar, biiyiik bir cogkuyla so-

nuglanan yaqantrlann baqlanglcl olmaktaydr.

Ekler

EKA

OznT oYB iRLiciNiN oNAYLANMASI SURECI

6zel oybirliginin onaylanmasr her noktada don Juan'rn 6$re-tilerinin btittinli.igii iginde ele almmasrnr gerektirmektedir. Bubtittine do!ru gottiren stirecin agrklanmasr amacryla, cizel oy-birligi onaylamalannro olalandrgr gergeklik ve cizel ola[angergeklik durumarrnrn srralamaslnl, yer ahq slraslna gore dti-zenlemig bulunuyorum. Don Juan olafandrgr gergeklikle ozelolalan gergeklilin asal aqamalarmr ydnetme si.irecini belti birbigimde tasarlamrg gciri,inmemektedir; o daha gok bu birimle-ri daha akrcr bir bigimde ycinetebilmek igin, birbirinden ayrr-mr$a benzer.

Don Juan, ozel oybirligi igin gerekli ortamrhaznlamaya,o gevreyle ilgili ipuglanndan yararlanarak uyguladrlr bir

258 DON JUAN'IN OGRETILERI

"gizli yonlendirme" stireciyle, ilk ozel olafan gergeklik duru-munu yarataruk baglamrqtr. Bu yontemle olafan gergeklikalarunrn kimi ofelerini aylrlyor, ve bu ayrmalart yaparak, be-

ni giderek ozeli algrlayabilecelim bir bigimde ydnlendiriyor-du-ornefin bu olayda yerdeki iki ktigiik bcilgeden grkar gibigortinen renkleri algrlamrgtrm. Aynlmrq olarak izlenen burenklenme bcilgeleri, olafan fikir birli[ini yitirmig oluyorlar-dr; sanki onlan yalnrzcaben gcirebiliyordum, ve bu bakrmdanbu bolgeler ozel bir olalan gergeklik durumu yaratmrq olu-yordu.

Yerdeki bu iki bolgenin ola$an fikir birli[ini yitirme yo-luyla obtir bolgelerden ayrtlmrq bulunmast, ola[an gergeklik-le olalandrgr gergeklik arasmdaki ilk ba$ kurma amacmt gti-di.iyordu. Don Juan, beni, ola[an gergeklifiin bir bciltimtintiahqrlmadrk bir bigimde gcirebilece[im bir bigimde ytinlendir-miq oluyordu; yani, kimi olalan cifeleri, cizel oybirlifi gerek-tiren cifeler gevirmig oluyordu

ilk cizel olafian gergeklik durumundan sonra, slra, benimbu deneyimimi don Juan'a anlatmama geliyordu; don Juan

anlattrklarrmrn arastndan kimi bolgelerin renklenmesineiliqkin sezgilerimi ayrrrp gtkarryor ve olumlu vurgulama bi-rimleri olarak inceliyordu. Korkuma, yorgunlu$uma ve igin-de bulunmuq olabilecelim sebatstzhk durumuna iligkin anlat-trklanmr ise olumsuz vurgulama birimleri diye ayrkhyordu.

Bunu izleyen hazrrhk donemi srrasrnda don Juan kurgu-sunu go[unlukla ayrrmrq oldulu birimlerin tizerine kuruyorve insanln gevresinde, ahgrlageldilinden gok daha fazlasmtbulgulayabilecefi diigtincesini agrlamrg oluyordu. Don Juan,

anlattrklartmdan grkardrlr birimleri kullanarak bana bilgiadamrrun kimi obtir birimlerini sunuyordu.

Kurallarrn do!rulanmasrn da ozel oybirlili hazrlanmast-nrn ikinci adrmr iseo don Juan'tn beni Lophophora williamsi-inin yarattrlr ola[andrqr gergeklik durumuna sokmasr olmuq-tur. Olafandrgt gergeklik durumunun bu ilkinin ttim igeriligok belirsiz ve da$rnrk bulunmakta ise de bu durumdaki ci!e-ler oldukga kesin bigimlerde ortaya grkmrqlardr. Bu durumla-

EKA

rrn ayrrtkanhklarr olan dengelilik, benzersizlik ve fikir birligiyoksunlufu gibi nitelikleri daha baglangrgta, daha sonrakiler-de oldulu gibi agrk bigimlerde gciriinmemiglerdi diyebilirim.Bu ayrrtkanhklarrn gok belirgin olmayrqlanna neden olarakbelki de benim bu alanda ustalagmamr$ bulunmam gosterile-bilir; gtinkti o zamaq bu, ola[andrgr gergekliEi ilk deneyiqimoluyordu.

Don Juan'rn daha cince bu deneyimimin nasil bir geligmeizleyeceline iliqkin verdili bilgilerden, nasrl bir durum iginegirecelimi grkarmam olanaksrz bir geydi; gene de, o nokta-dan baglayarak don Juan'rn sonraki ola$andrgr gergeklik du-rumlanndan grkan sonuglarr yonetmedeki ustahlr bu durum-larr pek agrk olarak gormeme neden olmuqtur.

Deneyimimden sonra yaptrlrmrz gcirtigmeler srrasrnda,don Juan, anlattrklanm arasmdan, beni giderek tek tek belir-ginlegen bigimlere ve belli toplam sonuglara yonlendirebile-cek olanlarmr segiyordu. Bir kopekle yaptr[rm devinimleriona anlattrktan sonra, don Juan bu anlattrklanmr, Mescali-to'nun gozle g6rtilebilen bir varhk oldulu diiqtincesiyle bir-leqmiqtir. Mescalito herhangi bir krhfa girebilmektedir ve da-ha ilginci, Mescalito, insarun kendisi drqrndaki bir varhkfir.

Deneyimlerim srasmdaki devinimlerimi anlatmrq o1-

mam, don Juan'm daha da kapsamh bir delerlendirme alanr-na do!ru gidigi hazrlamasrna da yarryordu; bu verdilim cir-nekte, gidig, balrmh bir alana do!ru olmugtu. Don Juan, be-nim olalandrqr gergeklikte devinmig, edimlerde bulunmu$ ol-maml, sanki gtindelik yaqamda yer almrggasma, olumlu ola-rak vurguluyordu.

Olalandrgr gergekligin daha yararcl kullanrmrna iliqkingidiq, algrlanan olelere gerekli dikkati veremedigimi agrkla-yan scizlerin olumsuz olarak vurgulanmasryla yonlendirili-yordu. Don Juan, bu o[eleri, duygusalhktan annarak ve do[-ru bir bigimde inceleyebilmemin olasrhlrnr ileri siirmekteydi;bu dtiqtinceden, olalandrqr gergeklilin iki genel ayrrtkanhlr-nr grkarabTlirrz, yani yararcrhlrnr ve duygularla algrlanabile-cek cifelerinin bulundufunu.

DON JUAN'IN OGRETILERI

Ofieler tizerinde fikir birli[ine varrlamamastnl, o ilk ola-

[andrqr gergeklik durumu deneyimim srrasrndaki davranrqla-rrmr gozlemleyen taruklann gortiqlerindeki olumlu ve olum-suz vurgulamalarm ortaya koydu[u tutarszltktan da anlaya-brlirrz.

Birinci ola[andrgr gergeklik durumunu izleyen hazrrhkdcinemi bir yrldan fazla siirmtiqtti. Don Juan bu zamanr bilgiadamryla ilgili baqka kavramlan sunmakla ve iki dostun ku-rallanyla ilgili kimi bciliimleri agrklamakla gegirmigti. Datu-ra inoixanrn igerdili dostla aramdaki uzlaqabilirlik durumu-nu srnamak igin srf bir olalandrqr gergeklik durumuna girme-mi de sa$amrqfi. Don Juan, bu sr! durum srasmda algrlamtgbulundu[um belirsiz duyulart, Mescalito'nun algrlanabilir di-ye belirlemiq oldufiu ayrrtkanhklanyla kryaslayarak, dostungenel ayrrtkanhklannt vurgulamada kullanmrqftr.

Kurallarrn do!rulanmast amactyla ozel oybirlifii hazrcla-rurken tigi.incii adtm da, beni, Lophophora williamsii ile baq-

ka bir olalandrqr gergeklik durumuna sokmak olmuqtur. DonJuan'rn deneyim cincesi hazrrhk donemindeki ycinergeleri be-nim bu ikinci olafandrgr gerEeklik durumunu gu bigimde al-grlamama neden olmugtur:

6zete dofru gidiq, gortintimti garprcr bigimde deliqmiqbulunan bir varhlt, yani stradan bir kcipek yerine, kendi dr-grmda var imiqgesine algrladrftm insanbigimsel bir varhk bi-gimini gormem sonucunu dofurmuqtu.

Daha ileri bir defierlendirme alaruna do[ru gidiq, bir yol-culukta algrladrklanmla ortaya grkmrqtrr. O yolculuk boyun-ca delerlendirme alant hem balrmh hem de ba[rmsz olmuq-tur. Durum olelerinin go[unun, olafandrqr gergeklik duru-mundan onceki gevreyle iliqkili olmasrna karqrn bu gene de

bciyle olmuqtur.Olafandlgl gergekligin daha yararcl bir kullanrmlna dog-

ru gidiqi, ola ki, bu ikinci deneyimimin en belirgin yanr ola-rak ortaya grkmrqtrr. Ve bu bana, karmaqrk ve ayrrntrh bir bi-gimde de olsa, kiginin ola[andrgr gergekligin iginde birgokdofrultuda devinebilecefini gcistermiqtir.

EKA

Durum rilelerini yansz ve dofru bir bigimde incelemeolanalrnr da bulmugtum. Bunlardaki dengeliliEi, benzersizli-

!i ve fikir birli[i yoklulunu gok agrk olarak algrlayabilmig-tim.

Bu deneyimimi anlattrfrmda, don Juan qunlan vurgula-mrqtr: ozele dofru gidig agrsmdan, Mescalito'yu insanbigim-sel bir varhk olarak gordtiltimti belirtmemi olumlu vurgula-mtgtt. Bu alandaki kurgularm goEu, Mescalito'nun bir cilret-men ve ayru zamanda bir koruyucu oldulu dtigtincesinde top-lanmaktadr.

Daha kapsamh bir de[erlendirme alaruna do[ru gidiqsallamak igin, don Juan balrmh alan iginde yer almrq olmasrgereken yolcululuma iliqkin anlattrklarmr olumlu olarak vur-gulamrgtr. Mescalito'nun elinde gcirdti[tim sahnedeki dene-yim cincesi olalan gergeklilin ci[eleriyle iliqkisi olmayan go-ri.ileri de olumlu olarak vurgulamrqh.

Y. olcululumla ve Mescalito'nun elindeki sahnede izle-diklerim, don Juan'ln, ola[andrqr gergekli[in daha yararcr birbigimde kulanrlmasrna do[ru gidigimi ycinlendirmesine deyardrmcr olmugtur. Don Juan, cince ycinlenmenin olasrhlr dti-qi.incesini ileri stirmtiq, sonra da bu sahneleri, do!ru yagam bi-gimiyle ilgili dersler olarak yorumlamrqtrr.

Deneyimlerimle ilgili anlattrklanmln kimi boltimleri ge-reksiz varhklann algrlanmastna iligkindi, ve bunlar higbir bi-gimde vurgulanmamaktaydrlar; gtinkii bunlann asal aqamayaulaqmada higbir iqlevi bulunmuyordu.

Bir sonraki, tigiincti olafandrgr gergeklik durumu, Datu-ra inoxianrn igerdi[i dostun kurallannrn dolrulanmasr iginyer almrgfl. Hazrhk donemine ilk kez olarak gok cinem veril-difini gcizlemlemiqtim. Don Juan, kullanrm yontemlerinigcistermiq ve bunda cizellikle do!rulanacak amacln onbili ol-du[unu agrklamrqtrr.

Daha cince, asal aqamanrn iig yanrnr ycinetmesi qu sonug-larr vermiqe benzer: ozele dogru gidiq, dostu bir nitelik olaraksezgileyebilme yetimle ortaya grkmrqtrr; yani, bir dostun go-

261

262 DoN JUAN'IN ocnEril-Bni

rtinmezlili savrnr kamtlamrg oluyordum. 6zele do!ru gidig,aynl zamanda, Mescalito'nun elinde izlemig oldu[um imge-lere gok benzeyen bir dizi yabansr algrlara neden olmugtu.Don Juan bu sahneleri, cinbili olarak ya da kurallann belirliamaglarrnrn do!rulanmasr diye yorumlamrgtr.

O art arda gcirtinen sahnelerin algrlanmasl, aynl zaman-da, daha kapsamh bir delerlendirme alamna do!ru gidigi degerektiriyordu. Bu kez bu alan deneyim cincesi gevremdenba[rmsrz bulunuyordu. Sahneler, Mescalito'nun elinde izle-di[im imgeler gibi, durum o[elerinin tizerine gakrqmrq gciriin-mtiyorlardr; hatta sahneleri olugturan durum oleleiinden baq-ka herhangi bir ole bile yoktu. Baqka bir deyigle, ttim deler-lendirme alanr balrmsrzdr.

Btittintiyle ba[rmsrz bir alarun algrlanmasl, aynl zaman-da, olalandrgr gergeklilin daha da yararcr bir kullantma dog-ru gidiqini sergilemekteydi. Onbili olgusu da, gciriinen herqeyden yararlarulabilece[i di.iqtincesini destekler bigimdeydi.

6zele dogru gidiqi ycinetmek amacryla don Juan, insanrnkendi olanaklanyla ba$rmsrz dtigi.incesini olumlu olarak vur-guluyordu. Don Juan bu alandaki devinimin dolayh ve usta-hk isteyen bir gey oldulunu agrklamrqtrr; bu arulan cirnekte,bu devinim, kertenkele aracrh[ryla baqarrlabilmiqtir. Asalagamadaki ikinci yan olan daha kapsamh bir delerlendirmealaruna dolru gidigin yonetimi igin don Juan kurgusununa[rrh[rnr, bu algrlamrq bulundufum sahneler dtiqtincesi ize-rinde odakhyordu ki bu da onbiliyle edindi$im ve istediEim-ce uzun bir stire incelenebilen yanrtlar olmaktaydr. Olalandr-qr gergekligin daha yararcl bir kullanlmrna do!ru gidigin yci-netimi igin don Juan, kullanrlabilir sonuglarrn elde edilebil-mesi igin cinbili konusunun yahn ve dolaysrz olmasr gerekti-!i dtig{incesini olumlu olarak vurgulamrgtr.

Dordiincti olafandrgr gergeklik durumu da, Datura inoxi-antn igerdili dostun kurallarrnrn do!rulanmasr amacryla bag-latrlmrqtrr. Do!rulanmasr beklenen kurallarrn belirli amacr,burada, devinimin bir bagta bigimi olan bedensel ugugla ilgi-liydi.

EKA

6zele do!ru gidigin yonetilmesinin bir sonucu da beden-sel olarak havalara yi.ikselmenin algrlanmasr olabilir. Bu ola-

landrqr gergeklikte bulundufiunu sandrlrm davranrqlarda ilgi-li daha cinceki algrlamalenmdan gok daha Ea{plcl bir duyum-samaydt. Bedensel ugug sanki balrmh bir delerlendirme ala-runda yer almaya benzemekteydi, ve insarun kendi erkiyledevindifi izlenimini vermekteydi ki bu da daha geniq bir de-

lerlendirme alanrna do$ru gidigin bir sonucu olmuq olabilir.Havada ugma duyumsamaslnln obi.ir yant da ola[andrgr

gergeklilin daha yararcr bir bigimde kulanrmrna dolru gidi-qin ycinetilmesi sonucu ortaya grkmrq olabilir. Bunlardan bi-rincisi, gergekten uguyormug hissini veren, uzakhlrn algrlan-masl, ikincisi de sciz konusu devinim srrasrnda insarun kendi-sini yrinlendirebilmesi durumudur.

Bu deneyimimi izleyen hazrrhk donemi srasmda don Ju-an Datura inoxianrn igerdi[i dostun zararh etkilerinden scizetmiqtir. Ve anlattrklanm arasrndan gu bdli.imleri ayrrmrgfir:Ozete do[ru gidigin yonetilmesi igin, don Juan havaya yiik-selmig olmamr arumsayl$lml olumlu olarak vurgulamrqflr.Olalandl$l gergeklik durumunun cifielerini o srralarda pekahgtrlrm gibi agrk bigimde algrlamrqtrm, ama, devinimi du-yumsamam gok kesin olmuqtu. Ola$andrgr gergeklifin dahayararcr bir kullanlmrna do!ru gidiq, kurgu alrrhfirnrn, btiyti-ctilerin gok uzak yerlere ugabilecegi diigtincesi iizerinde yo-

lunlagtrrtlmastyla elde ediliyordu; ki bu kurgu, bir kimseninba[rmh de[erlendirme alarunda devinmesinin ve bu ttir birdevinimi olalan gergeklile gevirmesinin olasrhfirnr ortayakoymaktaydr.

Beqinci ola[andrqr gergeklik durumuna, Psilocybe mexi-canantn igerdi$i dost ile gegilmiqti. Bu bitkiyi ilk kez kullan-maktaydrm; ve yarattrlr durum, kurallarrn do!rulanmasrndangok bir deneye benzemiqti. Hazrrhk dcineminde don Juan yal-ntzca bir kullanrm ycintemi cifretmiqti. Kanrtlanacak herhan-gi bir belirli amacr agrklamadrlrndan cittirti bu durumun ku-rallann do!rulanmasr sonucunu do$urmadr$r kanrsrndaydrm.Gene de daha once belirfrlen ola[andrgr gergekli$in asal aqa-

264 DON JUAN'IN OGRETILERI

masrnln ycinetilmesi qu sonuglarr verecek bigimde tamamlan-mrqtrr.

Ozel toplam sonuglara dofru gidiqin yonetilmesi, bende,bu iki dostun birbirinden farkh olduklannl ve higbirisininMescalito'ya benzemedi[i algrsrnr yaratmrqflr. Psilocybemexicanada rgenlen dostu, bir nitelik-bigimsiz ve grirtinme-yen ve bedensizleqme duygusu uyandran bir nitelik olarakalgrlamrgtrm. Daha kapsamh bir delerlendirme alaruna do[rugidig, ayrlmsamayr stirdtirdiiltim deneyim cincesindeki ttimgevremin olafandrqr gergeklikte kullanrlabilir olmasr sonucu-nu do[urmugtu; yani, balrmk alan yayrlarak her qeyi kapsa-mrqtr. Olalandr$r gergekligin daha yararcl bir kullanlmtnado$ru gidig ise, giindelik yagam rifieleriymiq gibi gcirtinmele-rine kargm, bafrmh delerlendirme alanrnrn cifeleri iqindengegebildifim algrlamasrnr yaratmrqtrr.

Don Juan, bu deneyimimle ilgili ahqrlan konuqmayr yap-mama gerek gcirmemiqti; sanki belirli amacln yoklufu, buola[andrqr gergeklik durumunu salt uzafilmrq bir gegiq dcine-mi bigimine sokmugtu. Ancak, bunu tzleyen hazrrhk dcinemisrrasrnda don Juan, deneyimim srrasrnda gozlemledi[i davra-ruqlanmrn kimileri iizerinde durmugtu. Don Juan, bir insarunnesnelerin ya da canh varhklann iginden gegebilecelineinanmamr engelleyen mantrksal grkmazr olumsuz olarak vur-gulamrqtr. Bu kurgusuyla, bafrmh de[erlendirme alarundaalgilanan olalandrqr gergeklik oleleri igindeki devinimlerinbelirli toplam sonucuna dofru gidiqi yonetmigti.

Don Juan bu gcizlemlerini aynca asal aqamanrn daha kap-samh bir de[erlendirme alanr olan ikinci yanml ycinetmedede kullanmrqfir. E[er nesneler ve canh varhklar iginde devi-nilmesi olasr bulunuyorsa, o halde bununla birlikte ba[rmhalarun da yayrlmasr sciz konusu olacaktrr; devinim, gevreninsiirekli olarak de[igmesine yol agtrfrndan, bu durumun, birkimsenin herhangi bfu zamanda farkmda oldu[u deneyim on-cesi olalan gergeklik gevresinin ttimtini.i kapsamasr gerekir.Aynr kurgudan ola[andrqr gergeklifin daha yararc;, bir bigim-de kullanrlabilecefi sonucunu da grkarabiliriz. Nesnelerin ve

EKA

canh varhklarrn iginde devinilmesi, bir btiytictiye, ola[angergeklikte gergekle gtiremediEi, kesin bir tistiinltik s afl am ak-tadrr diye ahnabilir.

Don Juan bundan sonra beni Lophophora williamsiininyarattr[r iig olalandrgr gergeklik durumuna daha sokmuqtur.Buradaki amacr, kurallann dofrulanmasr tizerinde cizel oybir-lili saflamarun ilerletilmesiydi. Bu tig durumu tek bir birimolarak iglemekteyim, gtinkii iigti de art arda dcirt gtin igindeyer almrg, deneyimlerim arasmdaki birkag saat iginde don Ju-an'la higbir gcirtigmemiz olmamrgtrr. Bu tig durumun asal aqa-malannr da gu ayrrtkanhklan tagryan tek bir birim olarak etealmaktayrm. ozele do!ru gidiq, Mescalitoonun gorsel ve ci!-retme yetisine sahip insanbigimsel bir varhk olarak sezgilen-mesine yol agmaktadrr. Ders verebilme yetisinden, Mescali-to'nun insanlarla iletigim kurabildi[ini grkanyoruz.

Daha kapsamh bir de[erlendirme alaruna do!ru gidiq,her iki alanr aynt zamanda algrlayabilecelim bir noktaya ka-dar ulagmrgtr. Bu noktada, devinimleri drqrnda, bunlar arasrn-da higbir aynm yapamamrqtrm. Ba[rmh alanda, kendi ola-naklanmla ve istencimle devinme olana[rm bulmaktaydrm,ama balrmslz al.anda, ancak Mescalito'nun yardrmryla devi-nebiliyordum. ornefin, Mescalito'nun derileri, bakmaktanbagka bir gey yapamadrlrm bir dizi sahneden olugmaktaydr.ola$andrgr gergekli[in daha yararcr kullanrmrna do!ru gidig,Mescalito'nun gergekten do$ru yagam bigimine iligkin ders-ler verebildili di.i gtince sinden grkmaktadrr.

Bu dizideki son olalandrqr gergeklik durumunu izleyenhazrrhk dcinemi srrasmda, don Juan qu birimleri segmiq bulu-nuyordu. ozele dopru gidig igin, donJuan, Mescalito'nun ba-$rmsz de$erlendirme alanr igindeki devinmede baghca etkenoldu[u ve onun, insamn rinsezisel bir varhk oldulu dtigtincele-rini olumlu olarak vurgulamrgtrr. Don Juan, aynca, Mescali-to'nun kendi admr sdylemesini ve bana kimi ezgtler olretmiqolmasmr da yorumlamrq, bu iki olgunun, Mescalito'nun koru-yuculuk yetisinin cirnekleri oldufiunu belirtmiqtir. Don JuanoMescalito'yu bir rgrk bigiminde algrlamrq olmamr, onun bana

DON JUAN'IN OGRETILERI

sonunda soyut ve siirekli bir bigimde gcininmeyi kararlagtrrma-srna baflamrgtu.

Bu birimleri vurgulayan don Juan, onlan, daha kapsamhbir delerlendirme alanrna dofru gidiqi ycinetmede kullanmr$-tr. Bu tig olafandrqr gergeklik durumu stiresince, ba[rmhalanla bafrmsrz alanrn, olafandrgr gergekligin aynr kertedecinem taqryan iki ayrr yanr oldufunu agrk segik algrlamrgtrm.Bafrmsrz alan, Mescalito'nun derslerini verdili alan olmak-taydr, ve bu olalandrqr gergeklik durumunun tek amacr buderslerin o[renilmesi oldufu igin de, bu balrmsrz alan man-trksal olarak gok bi.iyiik onem taqryan bir alan oluyordu. Mes-calito bir koruyucu ve bir o[retmendi; bu da onun gortilebiliroldu[u anlamrna geliyordu. Ancak Mescalito'nun bigiminin,o deneyimin oncesindeki gevreyle higbir ilintisi bulunmuyor-du. Ote yandan, Mescalito'nun derslerini ofirenebilmek iginkiqinin bir yolculula grkmasr, olalandrqr gergeklikte devin-mesi gerekiyordu; ve bu dtiqi.ince de ba$rmsrz alarun rineminibelirtmig oluyordu.

Ola[andr$r gergekligin daha yararcr bir bigimde kullanrl-maslna do!ru gidig, kurgularmda ttim afirrhlrn Mescalitoonunderslerinde odaklanmasryla sallanryordu. Don Juan bu ders-lerin, insanrn yagammda son kerte gerekli olduklarrnr ileri sii-rtiyordu; onun bu tutumu, olalandrqr gergekli[in, olalan ger-geklikte de delerli olabilecek bigimde daha yarurcl olarakkullanrlabilecelini agrkga gostermekteydi. Ve don Juan boylebir dtigtnceyi scizlti olarak ilk kez dile getirmiq oluyordu.

izleyen olalandrqr gergeklik durumu, ki cifiretilerde do-kuzuncu yeri almaktadrr. Datura inoxiantn igerdi[i dostunkurallarrnrn dolrulanmasl amaclyla baglatrlmrgtr. Bu durum-da do[rulanacak belirli amag, onbiliye iligkindi ve daha cince-ki as4l a$ama ycineltmesi qu noktalarla sona ermiq oluyordu.Belirli ve toplu bir sonuca do!ru gidiq, bir dizi tutarh sahne-lerin algrlanmaslna neden olmugtu; ve bunlarrn rinbili konusuolaylan anlatan kertenkelenin sesi oldu[u ve bu sahnelerigergekten betimleyen ses duyularr olduklarr ileri stirtili.iyordu.Ba[rmsrz bir de[erlendirme alamna do[ru gidiq, bafirmsrz

EKA

alandan yararlanabilmeyi olasr krhyordu. Buradaki ozel yon-lendirme don Juan'm balrmsz alandan kimi cizelliklerini ala-rak bunlarrn olalan gergeklikte kullanrlabileceklerini belirt-mesi bigiminde olmaktaydr. Bu bakrmdan, onbilisel sahnele-rin yararcr deleri ortada olmak gerektir; gtinkti bunlann, ba$-kalanna yaprlan edimleri, ola[an yollarla gcizlemleyemeye-celimiz qeyleri agrkladrklarr dtiqiintilebilir.

Bunu izleyen hazrrhk doneminde don Juan, bilgi adamry-la ilgili cibtir tamamlayrcr temalan vurgulamrqtrr. Don Juan,ulragrmrzr iki dostun yalmzca biri tizerinde, humito dostutizerinde yo$unlagtrrmaya ybneltmiqti. Ancak, Datura inoxi-antn igerdili dostla yakrn iliqkiye girebilmemi de olumlu ola-rak vurgulamayr stirdiirtiyordu. Qi.inkti bu sonraki dost, kulla-rum ycinteminin uygulanmasmda yaptrlrm bir hatadan cittirti,kurallarrn esnekliline tanrk olmama olanak sa$lamrgtr. DonJuan'rn Datura inoxiann igerdi[i dostun kurallannr o$ret-mekten vazgegeceline iliqkin varsaylmrm, onun, deneyimim-le ilgili anlattrklanmln higbir boltimtinti, izleyen olalandrqrgergeklik durumlanndaki asal agamalann ycinetiminde kul-lanmak tizere ayrmamrq olmasr sonucunda daha da pekig-miqti.

Ardrndan, Psilocybe mexicanantn igerdi[i dostun kural-lanmn do!rulanmasl amacryla tig olalandrqr gergeklik duru-nlunun uygulanmaslna gegilmigti. Bunlan burada tek bir bi-rim olarak ele almaktayrm. Bunlar arasrnda oldukga uzun sti-reler gegmiq bulunmasrna karqrn, don Juan bu aralar boyun-ca, onlarrn asal agamalannr agrklayacak herhangi bir giriqim-de bulunmamrgtr.

Bu dizideki ilk durum oldukga belirsiz olarak ortaya grk-mrqtr; birdenbire sonuglaruvermig ve cileleri kesin bigimlerdealgrlanamamrgtrr. Gergek bir olalandrqr gergeklik durumun-dan gok, bir gegig dcinemine benziyordu.

ikinci durumda daha bir derinlik vardr. Olalandrgr ger-geklile gegi$ drinemini ilk kez ayn olarak sezgilemigtim. Bugegi$ dcinemi srrasmda don Juan, benden do[rulanmasr bek-lenen kurallarrn belirli amacrrun, devinimin don Juan'm yo-

DoN JUAN'IN Ocnerit-nni

[un denetimini gerektiren bir bagka yamyla ilgili oldu[unuagrklamrgtr. Ben buna "baqka bir krhfa girerek devinim" de-

mekteyim. Bunun sonunda ilk kez olarak, olafandrqr gergek-

lifin asal aqamaslnln iki yam ortaya grkmrq oluyordu: Gegiq

donemleri ve ci[retmenin denetimi.

Don Juan ilk gegig dcinemi suasmdaki denetimiyle asal

aqamadaki tiE yanrn denetimini saptamrg oluyordu. Qabalarr-nl, en baqta, benim bir karga bigimine girme duyusunu algr-

layabilecefim bir belirli toplam sonuca ulaqma tizerinde yo-

lunlagmrgfi.Ola[andrgr gergeklikte baqka bir krhla girebilme olasilt-

!r, cite yandan, bu ttir devinimlerin yer alabildifi tek alan olan

balrmh deferlendirme alanrnrn yayrlmasrna yol agryordu.

Ola[andl$l gergekli[in yararcl kullanrmt, don Juan'm be-

ni, devinim igin gerekli veriler olarak kullanabilmem igin,dikkatimi, bafrmh alantn kimi belli dfelerinde yo[unlaqtra-rak yonetmesi bigiminde olmaktaydr.

Dizinin ikinci durumunu izleyen hazrrhk donemi slrasln-

da don Juan deneyimimin herhangi bir bdltimti tizerinde ko-nu$mamayr ye[lemigtir. ikinci durumu sanki salt bir uzun si.i-

reli gegig donemi gibi ele almrgtrr.

Ancak, dizideki i.igtincii durum, o[retilerin en can altct

noktasmr olugturmuqtu. Bu, asal agamamn ycinetimi si.irecinin

$u sonuglara ulaqtrlr bir durum olmugtu: ozele dolru gidig'bagka bir krh[a girme olarak ortaya grkan rahat bir sezgile-meye yol agmrg, ve bundaki baqanm gozlerimi karga gozlettgibi odaklayabilmeme bile olanak sa[lamrgtr. Bu uyumlar so-

nucunda da, balrmh delerlendirme alarunrn yepyeni'bir ya-

nlnr algrlayabitmigtim-tileleri olugturan birtakrm aynnfi-141-, ve bu sezgilerim delerlendirme alarunt'kesinlikle ge-

niqletmigti. Olafiandrqr gergeklifin daha yararcr bir bigimdekullanrmrna do!ru ilerleme, baprmh alanda da olafan gergek-

likteki kadar yararcl bigimde devinebilecefiine iligkin ayrrm-

sayrgrmla en yi.iksek noktasma ulagtyordu.

Son ola[andrqr gergeklik durumunu izleyen hazrrhk do-

EKA

neminde don Juan deligik bir deneyim sonrasr soylegi tiiriiniibaglatmrgfl. Bu, daha anlatacaklanmr dinlemeden, arumsa-mam gereken bciltimleri segmesi bigimindeydi; yani, yalnrzcaolalandrgr gergeklilin yararcl kullanrmr ve devinim tizerindekonuqmamr istiyordu.

Don Juan, bu ttir anlafilanmdan, karga bigimine nasrl gir-di[imi agrklayan bciltimiini.i olumlu olarak vurgulamr$ ve oze-te do!ru gidig sa$amrqfir. Ne var ki, yalntzca o krh[a gir-memden sonraki deviniqim dtiqtincesini cinemli bulmaktaydr.Olumlu ve olumsuz vurgulamalan, anlattrklarrmrn igindenyalntzca devinimle ilgili olanlan tizerindeydi. Anlattrlrm birgey olalandrgr gergekli[in yararcr nitelifiini artrryorsa ya daba[rmh deferlendirme alarunda devinir gdztikmelerine kar-grn kendimi ycinlendirmede bana yardrmcr olan ofelere de$i-niyorsa, bunu olumlu olarak vurguluyordu. Bu devinimleri-min niteliklerini ya da yciniinti agrkga arumsayamayrqrmr daolumsuz olarak vurguluyordu.

Daha geniq bir delerlendirme alaruna do$ru gidiqi ycinet-medeo don Juan, kurgusunu, ba[rmh alan igindeki ci[eleriolugturan o birtakrm ayrmfilara iligkin yabansr' sezgilerimtizerinde yolunlaqtrrmrgtr. Kurgusuyla, beni, e[er dtinyayr birkarganrn gcirdi.ili.i gibi gcirme olasrh[l varsa, balrmh deler-lendirme alanrrun derinlemesine yayrlmasl ve ttim olalangergeklik yayrlgrsrnr kapsar bigimde geniqlemesi gerekti$ivarsayrmrna ulagtrrmrqtr.' Olalandrqr gergekli$in daha yararcl bir kullantmlna doE-ru gidiqi ycinetirken, don Juan, ona anlattrlrm bu yabansr bi-gimde algrladrlrm ci$elerin, kargalann dtinyayr gortiq bigimioldulunu ileri stirmiigttir. Ve mantrksal olarak o bigimde gcir-menin, ola[an gergeklikte rastlananlann citesinde bir gcirting{ialaruna girmig olmayr gerektirdi$i ileri si.irtilebilir.

Aragtrrma notlanmdaki son deneyim, bir cizel olalan ger-geklik durumuydu; don Juan bu durumu, kendi davranrqlarry-la ilgili grzli bir stiregte olafan gergeklik ci[elerini ayrrarakelde etmiqti.

Olalandr$l gergeklifin asal agamasrnl ycinetmede kulla-

l

270 DON JUAN'IN OGRETILERI

rulan genel stiregler, bu ikinci cizel ola[an gergeklik durumusrasmda $u sonuglarr do$urmuqtur: ozele do!ru gidiq, olafangergeklik cifielerinin kolayca aymlmast sonucunu yaratmtqtr.Birinci cizel olafan gergeklik durumunda, gevrenin gizh y6n-lendirilmesi stireciyle ayrrlan gok az sayrdaki ci[eler, aynt za-manda olafan fikir birlifinden yoksun di.izensiz bigimlere dci-

ni.iqi.iyordu; ancak, ikinci ozel olapan gergeklik durumundaki6[eler gok daha fazla sayrdaydtlar, ve tamnabilen cifeler ol-ma niteliklerini yitirmemiq olmalanna kargrn, fikir birli$isallamaz duruma dontigmtiqlerdi. Bu tiirden oleler, ola ki,aynm s ayabildi gim ttim gevreyi kap s am aktaydr.

Don Juan bu ikincr ozel durumu, olafan ve ola[andrqrgergeklikler arasmdaki balr pekigtirmek amacryla ortaya 91-karmrg olabilir. Ve bunu yaparken de, olafan gergeklik ci[ele-rinin hepsinin delilse de golunun, olalan fikir birlili salla-ma yetilerini yitirmiq olabileceklerini gcistermiqtir denilebilir.

Ancak, kendi gortigtime gore, bu son cizel ola[an gergek-lik durumu, gcimezlilimin son bir ozeti olmaktadrr. Apayrr birbilinglilik durumunda o denli yrldrrrcr bir korkuya kaprlma-mm yarattr$r qagkmltk, giindelik yagamm gergeklifinin tartr-qrlmaz oldu[u konusunda beni kugkuya dligiirmiigtii. Oysa,ben olafan gergeklife iligkin konularda, o tarttqilmaz diyebildi[im kesin gergeklikten hep kendime fikir birlifi safla-mada yanrlanagelmigtim. O ana dek, gcimezlifimin aktgt, o

kesinli$in gciktiqtine dofru stirekli bir kurgulama olmuga ben-zer. Don Juan'tn o son cizel durumda kullandrlr ttim garplclyontemler, hep, bu goktiqti gergekleqtirmeye yonelikti. Ve buolgunun amacr da, o kesinli[in qagrtrcr gciki.iqiini.in amacr dao

beni bir baqka gergeklilin varhlrnr kabul etmekten ahkoyanson engelin ortadan kaldrnlmastydt: o bagka gergeklik de,

ozel oybirlilinin gergeklifiydi.

EKB

YAPTSAT q)ZVMLEME TASLAGT

qALr$MA nUzeNi

ninixci niniuBiLGi ADAMI

Bilgi Adamt Olmak Bir O{renim iEidirAgrk segik kogullar yokturKimi Ortiilti kogullar vardrr

Qcimez, kiqisellifii olmayan bir erk tarafindan segilirSegilen kiqi (esc ogido)Erkin kararlarr yoralarla anlagrlu

Bilgi Adamtnda Sarsilmaz Bir niyet VardtrYahnhkDo!ru yargilamaYenilik yapma cizgiirliiliiniin yoklugu

Bilgi Adamrntn Zihni AEtk Olmaltdr

DON JUAN'IN OGRETILERI

Bir yol arama cizgiirltiftiBelirli amacrn bilinmesiAkrcrhk

Bilgi Adamt Olmak iEin Yogun Qalryma GereklidirZorlu bigimde gaba harcayabilme

istenen sonucu alabilmeSavagrmdan kagmama

Bncr Apaur Bn SavngQlDrR

Bir bilgi adammrn saygrh olmast gerekirKorku duymast gerekirSon kerte uyanrk olmast gerekir

Niyetlerin farkrndahlrBeklenen deliqmelerin farkrndahlr

Oz-gtiveni olmasr gerekir

Bilgi Adamt Olmak Aral*stz Bir SilregtirBilgi adamr olma araylgml stirekli yenilemesi gerekirGegicili[inin bilincinde olmast gerekirYtirek tagryan bir yol izlemesi gerekir

irciyci niniuBilgi Adammtn Bir Dostu Vardtr

Bir Dostun BiEimi YokturBir Dost Bir Nitelik Olarak Algilarur

Datura inoxianrn igerdili dostKadrn gibidir

BaskrcrduYe!indirNe yapacafr kestirilemezizdeqleri tizerinde zararh etkileri vardtr

Gereksiz erklilik verirP sy locybe mexicanantn igerdifi dost

Erkek gibidir

EKB 273

Serinkanhdrr

Yumuqak huyludur.Ne yapacalr kestirilebilirizdegleri tizerinde yararh etkileri vardtr

insant agm sevingle kendinden gegirir

Bir D ost UysallaEtrilabilirBir dost bir arag yerine geger

Datura inoxiantn igerdigi dostun ne yapaca[r

cinceden kestirilemezPsilocybe mexicanantn igerdili dostun ne

y ap acapt cinceden ke stirilebilirBir dost bir yardrmctdr

uqu\cu niniuBir Dostun Kurallan Vardr

Kurallar KattdrDostun do!rudan do!ruya iqe karrqarak

kuraldrgr durum yaratmasr bigimindeki istisna

Kurallar ArtmazKurallar O la{an GerEeklik D urumlarmda D o firularurlarKur al I ar O I a g andt y G er g eklik D ur uml ar mdn D o ! r ul antr lar

Olalandr$r gergeklik durumlarr

Olalandr$r gergeklikten yararlantlabilir

Olalandrql gergekligin bileqen oleleri vardrOfelerde dengelilik vardrO[elerde benzersizlik vardrrOgeler i.izerinde fikir birli[ine vanlamaz

Kurallarrn belirli amaglan

Birinci belirli amag, (Datura inoxia)ntn srnanmasl

Kullanrm ycintemi, yutma

ikinci belirli amag, onbili (Datura inoxia)

274 DoN JUAN'IN OcnBriI-pni

K ullantm y d nt e mi, yutma-emdirmeUgtincti belirli amag; bedensel ugu$ (Datura inoxia)

Kullamm yontemi, yutma-emdirmeDcirdi.incii belirl i am ag ; ( P s i I o cy b e m exi c ana)nrn stnan-masl

Kullanrm ycintemi, yutma-ige gekme

Beginci belirli amag, baqka bir krhla girerek devinim(Psilocybe mexicana)

Kullanrm ycintemi, yutma-ige gekme

Altrncr belirli amag, bagka bir krhla girerek devinim(Psilocybe mexicana)

Kullanrm ycintemi, yutma-ige gekme

nonojwcj ninintKurallar Ozet Oybirtifiiyle Dogrularurlar

Velinimet

6 zel oybirli[inin hazrlanmasrBagka olafandrqr gergeklik durumlarr

Mescalito'nun neden oldu[u durumlarMescalito bitkinin igindedir.Mescalito, bitkinin igindeki erkin kendisidirKurallarr yoktur

Qcimezlili gerektnmezBir koruyucudurBir cifretmendirBelirli bir bigimi bulunur

Olalandr gr gergeklikten yararlanrlabilirOlalandrgr gergekli[in bilegen oleleri vardu

Ozel olafan gergeklik durumlanOlretmenin ortaya grkardrlr durumlardrr

Qevrenin salladr$r ipuglarmm ycinlendirilmesiDavranrqlardan kaynaklanan ipuglarlntn

EKB

yonlendirilmesiDeneyimlerin cizetlenmesi

Olaylarrn anlmsanmaslB ilegen ci$elerinin betimlenmesiVurgulama

Olumlu vurgulama

Olumsuz vurgulama

Vurgulama yoklu[u6zel oybirli[i sallanmasrOlalandrqr gergekli[in arzi a$amasr

Hazrrhk dcinemi

Olafiandr$r gergeklik durumu cincesi dcinem

Olalandrgr gergeklik durumunu izleyen donem

Gegig dcinemleriOlretmenin denetimi

Ola[andrgr gergeklilin asal agamast

6zele do!ru gidig

Belirli tek tek bigimlerAlgrlanan ayrmfi lann giderek karmagrklagmast

Bilinen bigimlerin giderek yabancr bigimleredrintiqmesi

Belirli toplam sonuglarDaha genig bir delerlendirme alanrna dofru gidiq

Balrmh alan

Balrmsrz alan

Olalandlgr gergeklilin daha yararcr kullanrmrna do$rugidig

6zel ola[an gergeklik durumlanndaki ozele do!rugidig.

DON JUAN'IN OGNETiINNI

KAVRAU nuzgNi

qounzKavram diizeninin yanrltrcr bigimde benimsenmesi

Kavram dtizeninin igtenlikle ve do[ru bigimde benimsen-mesi

OzeI oybirli[inin gergekligi6zel oybirli[inin gergeklifiinin yararcr delerleri vardr.