CANLILAR DÜNYASINI GEZELİM VE TANIYALIM

CANLILAR

Mikroskobik canlılar Mantarlar Bitkiler Hayvanlar

Çiçekli bitkiler Çiçeksiz bitkiler Omurgalı Omurgasız

Çevremizde, çıplak gözle bakıldığında göremeyeceğimiz kadar küçük canlılar vardır. Bu canlıları mikroskop denilen araçlar yardımıyla büyüterek görebiliriz. Mikroskobik canlılar; suda, havada, toprakta ve diğer canlıların vücutlarında yaşayabilen canlılardır. Mikroskobik canlılar gelişmişlik özelliklerine göre bakteri ve protozoa olarak incelenirler.

MİKROSKOBİK CANLILAR

Mikroskobik canlıların en basit yapılı olanlarına bakteri denir. Bakteriler birçok yerde yaşayabilirler. Öyle ki Dünya üzerinde bulunmadıkları yer yoktur. Ancak en çok atıkların bulunduğu yerlerde ve sularda yaşarlar. Bakteriler çok soğuk ve çok sıcak ortamlarda yaşarlar. Bakterilerin faydalı olanları ve zararlı olanları vardır. Örneğin sütten yoğurt elde edilmesinde yararlanılan bakteriler faydalı iken, hastalıklara yol açan bakteriler zararlıdır. Verem, zatürre, kolera gibi hastalıklara bakteriler neden olur.

Bakterilere göre daha gelişmiş olan ve mikroskobik canlılara protozoa denir. Öglena, amip, terliksi hayvan, sıtma mikrobu birer protozoadır. Protozoa ların bir kısmı canlıların vücudunda bir kısmı da deniz ve tatlı sularda yaşarlar

Silliler (Kirpikliler)Hareketi sağlayan yapı, hücre yüzeyini kaplamış olan sillerdir. Hücre zarı kalınlaşıp sertleşerek pelikula adını alır. Hepsi heterotroftur.

KamçılılarHareketi sağlayan yapıları kamçılarıdır. Hücreleri çepersizdir. Bazıları kloroplastlı olup fotosentez yaparlar. Örnek; Öglena. Ancak, bunlar karanlıkta kaldıklarında heterotrof olarak beslenirler.

Kök AyaklılarBelirgin bir hücre şekilleri yoktur. Hücre zarının uzantılarıyla geçici (yalancı) ayaklar oluştururlar. Bunlar, hem hareketi hem de besin almayı (fagositozu) sağlar. En tanınmış örnek amiptir.

SporlularHepsi insanda, omurgalı ve omurgasız hayvanlarda parazit olarak yaşar. Besinlerini sindirilmiş olarak alırlar. Spor oluşturarak çok hızlı üremeyi sağladıkları gibi; zaman zaman gamet oluşturarak eşeyli üremeyi de sağlarlar. Hareket organelleri ve kontraktil kofulları yoktur

Mantarlar, sitoplâzmalarında zarla çevrili bir çekirdeğe sahip olan ökaryot hücreli canlılardır. Mantarlar genellikle çok hücrelidir. Klorofil içermeyen, yaşamları için gerekli olan besini hazır olarak sağlayan heterotrof canlılardır.

MANTARLAR

• Mantarların en önemli görevleri yeryüzündeki madde dönüşümünde rol almalarıdır. Mantarlar, ölü bitki ve hayvan kalıntılarının çürüyerek toprağa karışmasında rol oynarlar. Bitkilerin sonbaharda dökülen yaprakları, mantar ve bakteriler tarafından çürütülerek humuslu organik maddelere dönüştürülür. Oluşan fosfat ve nitrat gibi mineraller bitkiler tarafından alınarak yaşam döngüsüne katılır.

Şapkalı Mantarlar

• Şapkalı mantarlar ormanlarda, bahçelerde bulunur.

• Sap ve şapka olmak üzere iki kısımdan oluşur.

• İnce, ipliksi bir yapıya sahiptir.

• Sapın toprakla birleştiği yerden besinleri alır

Maya Mantarı

• Maya mantarları hamurun mayalanması ve peynirin yapımında rol oynayan mantarlardır.

• Maya mantarları uygun sıcaklık ve besin ortamında canlılık özelliğini gösterir..

• Bazı türleri ekmek kabartmak, alkollü içki fermantasyonu ve hatta yakıt pillerinin çalışmasında kullanılır.

Küf MantarlarıBinlerce çok küçük (mikroskobik) mantarın bir araya gelmesiyle oluşur. Küf yapmayı sağlarlar. Çevredeki atıkları çürüterek doğaya katkıda bulunurlar. Sütü ekşitirler, sirke yapımını sağlarlar. Ekmek yapımında da maya olarak kullanılırlar. Hastalık yapanları ise çok çeşitli hastalıklara yol açar. Hatta bu hastalıklar öldürücü olabilirler. Ayrıca küf mantarları sayesinde antibiyotik (penisiln) icat edilip milyonlarca insanın hayatı kurtulmuştur. besinleri küflerken besinlere tutunurlar. Bunu hif denilen organlarıyla gerçekleştirirler. Bir kısmı hayvanlar ve insanların üzerinde parazit olarak yaşarlar

BİTKİLERBitkiler güneş ışığı yardımıyla kendi besinlerini kendileri üretebilen canlılardır. Bitkiler aynı zamanda diğer birçok canlı için de temel besin kaynağıdır. Yani hem kendileri için besin üretirler hem de diğer canlıların besin ihtiyaçlarını karşılarlar.

Bitkiler genel olarak çiçeksiz ve çiçekli bitkiler olmak özere ikiye ayrılır.

Çiçeksiz Bitkiler; • Çiçeği olmayan bitkilere “çiçeksiz bitkiler” denir. • Çiçeksiz bitkilerde kök, gövde ve yaprak gibi organlar iyi

gelişmemiştir. • Genellikle suda yaşarlar. Karada yaşayanlar da nemli

bölgeleri severler.• Damarlı ve damarsız olanları vardır. • Çiçekli bitkilere su yosunları, kara yosunları, eğrelti otları,

likenler, mantarlar, kibrit otları ve at kuyrukları örnek olarak verilebilir

Su yosunları (Algler) :

• Denizlerde ve tatlı sularda yaşarlar. • Kök, gövde ve yaprak gibi organları

yoktur. • Köksü uzantılarla (rizoit) tutunurlar. • Damarsızdırlar. • Bir hücreli ve çok hücreli olabilirler. • Çok hücreli olanlar “tal” adı verilen

hücre topluluğundan oluşurlar. • Yapılarında klorofil bulunduğu için

fotosentez yaparak besinlerini sağlarlar.• Yapısında bulundurduğu pigment

maddesinin türüne göre mavi, yeşil, kırmızı ve esmer renkli su yosunları vardır.

Kara yosunları : • Nemli yerlerde, ağaç kabukları ve toprak üzerinde görülen

yeşil renkli küçük bir bitkidir. • Küçük bir gövdeye ve köksü kısma sahiptirler. • Damarsızdırlar.• Kara yosununun hayatı boyunca bir eşeyli üremeyi bir

eşeysiz üreme takip eder. Buna “döl değişimi” veya “döl almaşı” denir.

Eğrelti otları : • En gelişmiş çiçeksiz bitkilerdir.• Kök, gövde ve yapraklar bulunur. • İletim boruları bulunduğundan damarlıdırlar. • Eğrelti otları ormanlarda ağaç diplerinde, nemli yerlerde ve

dere kenarlarında yetişirler. • Eğrelti otlarında da döl almaşı görülür.

At kuyrukları: • Genellikle nemli yerlerde ve bataklıklarda görülür. • Bu bitkinin gövdesinde düğümler ve bu düğümlerden

çıkan silisli çıkıntılar bulunur. • Gövdesi yeşildir ve stoma içerir. • Üremeleri sporla olur. • At kuyruklarında döl almaşımı olayı görülür.• At kuyruklarının bazıları kaynatılıp içilir. • Böbrek taşlarını düşürmede, iç kanamalarda

kanamayı durdurmada ve idrar söktürücü olarak kullanılır.

Çiçekli bitkiler ise çiçeksiz bitkilere göre daha gelişmiş bir yapıya sahiptir. Kök, gövde, yaprak ve çiçekten oluşurlar. Çam, papatya ,elma ve kiraz örnek olarak verilebilir.

HAYVANLARBir diğer canlı gurubu olan hayvanlar mikroskobik canlılar, mantarlar ve bitkilere göre daha gelişmiş yapıdadır. Hayvanlar aktif hareket edebilir. Hayvanlar, bitkiler gibi kendi besinlerini üretemedikleri için diğer canlıları yiyerek beslenirler. Bazı hayvanlar sadece bitkisel besinler bazıları sadece hayvansal bazıları ise hem bitkisel hem de hayvansal besinler ile beslenirler.

Hayvanlar omurgasız ve omurgalı olmak üzere ikiye ayrılır.

• Omurgasız hayvanlar;Çoğunluğu sularda ve nemli bölgelerde yaşarlar.

• Hayvanların en basit bireylerini içerirler. • Karada yaşayanları deri ve trake solunumu yaparken

sularda yaşayanları yüzey ve solungaç solunumu yaparlar. • Altı gruba ayrılarak incelenirler.

• En ilkel hayvan grubudur. • Sularda bir yere tutunarak yaşarlar. • Vücutlarında doku ve organ farklılaşması yoktur. • Sudaki besin parçacıklarıyla beslenirler. • Yumurta oluşumu ve tomurcuklanma ile çoğalırlar.

SÜNGERLER • Vücutlarında tam bir doku ve organ farklılaşması görülmez. • Basit bir sindirim kanalı ve ağsı sinir yapılarını taşırlar. • Sölenterlerin üç çeşidi bulunur. Bunlar deniz adası, mercan ve hidradır. • Yumurta üretimi ve tomurcuklanma ile çoğalabilirler.

SÖLENTERLER

• Doku ve organ farklılaşması görülen ilk hayvan grubudur. • Kasları yardımıyla aktif hareket edebilirler. • Yumurta ile çoğalırlar. • Derileri ince ve nemli olup deri solunumu yaparlar. • Üç farklı çeşidi bulunur.

• Su ve nemli topaklarda yaşarlar. Vücutları nemlidir. • Karada yaşayanları deri suda yaşayan solungaç solunumu yapar. • Vücutları çevresinde kavkıları bulunur. • Ahtapot, midye, salyangoz, mürekkep balığı bu gruba girer

SOLUCANLAR YUMUŞAKCALAR

• En fazla türe sahip olan hayvan grubudur. Vücutları çevresinde kitin yapılı dış iskelet bulunur.

• Karada yaşayanları trake ve suda yaşayanları solungaç solunumu yapar.

EKLEM BACAKLILAR DERİSİ DİKENLİLER

• Vücut üzerinde dikensi sert çıkıntılar korunmayı sağlar. • Tamamı sularda yaşar. • Solungaçlarıyla solunum yaparlar. • Deniz yıldızı, deniz kestanesi, deniz hıyarı gibi canlılar bu gruba girer

Omurgalı hayvanlar en gelişmiş canlı gurubudur. Omurgalı hayvanlar; balıklar, kurbağalar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler olmak üzere beş ayrı gurup üzere incelenirler

HAYVANLARBalıklar

Kurbağalar

Sürüngenler

Kuşlar

Memeliler

BALIKLAR• Balıklar genellikle tatlı ve tuzlu sularda yaşarlar, • Solungaç solunumu yaparlar. • Yüzgeçleriyle hareket ederler. • Vücutları koruyucu pullarla kaplıdır. • Genellikle yumurtayla çoğalırlar.

KURBAĞALAR• Suda, karada, hem suda hem karada yaşayan

kurbağalar vardır. • Yumurta ile çoğalırlar. • Arka ayakları uzun ve perdelidir.

SÜRÜNGENLER• Gövdeleri genellikle uzun olduğundan sürünerek

hareket ederler. • Vücutlarının çevresi pul veya kemik tabakayla kaplıdır. • Suda ve karada yaşarlar ve yumurta ile çoğalırlar.

Memeliler• Hayvanlar dünyasının en ileri, en

gelişmiş yaratıklarıdır. İnsan da memeli bir hayvandır. Memeliler’in başlıca özellikleri,

• dişilerinin yavrularını doğurarak dünyaya getirmeleri, memelerinden salgıladıkları sütle emzirip beslemeleridir.

• Derileri genellikle tüylerle kaplıdır. • Çenelerinde, besin maddelerini

parçalayıp övütmek için dişleri vardır.

• Hepsi akciğerleriyle solunum yaparlar.

• Memeliler’in bir başka özelliği de, kafataslarının vücutlarına göre çok iri, beyinlerinin çok büyük olmasıdır. Bundan dolayı da, öbür hayvanlardan daha akıllı, daha zeki olurlar.

• Birçoğu toplu halde yaşarlar. • Karada yaşayan memeliler,

çeşitli sesler çıkararak, birbirleriyle anlaşabilirler.