cai vo han trong long ban tay

8/14/2019 Cai Vo Han Trong Long Ban Tay

1/407

LI NI U CA MATTHIEU RICARD

Sng cuc i ca mnh nh th no? Sng trong x hi ra sao? Mnh c th bitc g? Chc chn l ba cu hi phn nh nhng bn tm chnh ca chng

ta. L tng nht l l sng ca ta phi a chng ta n mt cm gic vin

mn, tng pht khi ngun sng to v khng lm chng ta hi hn lc lm

chung; cuc sng trong x hi cng vi nhng ngi khc phi to ra tinh thn

trch nhim ton nhn loi; tri thc phi gip chng ta khm ph ra bn cht ca

th gii xung quanh v bn cht ca tm linh con ngi.Nhng cu hi ny to tin cho s ra i ca khoa hc, trit hc, chnh tr,

ngh thut, hnh ng x hi v tm linh. Tuy nhin, s phn chia mang tnh ch

quan cc hot ng ny s ch dn n s li tn dn dn tn ti ca con ngi:

khng c tri thc c nui dng bng lng v tha th khoa hc v chnh tr s

tr thnh nhng con dao hai li, o c tr nn m qung, ngh thut ph

phim, xc cm hoang d v tm linh vin vng. Khng c hiu bit, tri thc s

suy vong; khng c o c, tt c cc hot ng ny tr nn nguy him, v

khng c s tu chnh tm linh, chng s tr nn v ngha.

T th k XVII cho n nay, hu nh tt c mi ngi u cho rng khoa hc

ngy cng ng ngha vi tri thc; hn na, s tng ln theo hm m ca s tch

t thng tin cha h c du hiu chng li. Bn cnh , hot ng tn gio

suy gim ti cc x hi v thn v dn ch, v thng c xu hng cp tin ha

ti cc x hi do cc Quc gio cai tr. Ci m bnh thng phi to nn nn tng

ca tn gio-tnh yu v lng trc n- b sai lch ht sc thm ha do nhng

bin c lch s.

D l gio iu hay da trn kinh nghim th cc truyn thng ln v tm linh

cng u cung cp, ngoi nhng quan nim siu hnh, cn c cc quy tc o

------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ci v hn trong lng bn tay 1


2/407

c to ra nhng im quy chiu, i khi c tc dng khai sng nhng i khi

cng l yu t cn tr.

Ngy nay, cc im quy chiu ny dn dn bin mt, hu ht tt c mi ngi

u khng coi cc gii lut tn gio lm im ta cho suy ngh v hnh ng ca

mnh na, mc d theo truyn thng, h vn theo mt tn gio no . H t ra

sn sng tin tng hn vo "nh sng" ca khoa hc v hiu qu ca cng ngh

s cho php, y l h hy vng, gii quyt c tt c mi vn ca tng lai.

Tuy nhin, mt s ngi li cho rng tham vng ca khoa hc mun bit tt c l

hon ton o tng: khoa hc v c bn b gii hn bi lnh vc nghin cu m

chnh n xc nh. V mc d cng ngh mang li nhng yu t tch cc v

cng to ln nhng n cng gy ra nhng hu qu tn ph khng km phn

nghim trng. Hn na, khoa hc khng c g ni v l sng ca con ngi.

Khoa hc, t n, l mt cng c khng tt nhng cng khng xu. Tng bc

khoa hc hay bin n thnh qu satng cng chng khc g ngi ca hay ch trch

sc mnh. Sc mnh ca mt cnh tay c th git cht hoc cu sng mt conngi. Cc nh khoa hc khng tt nhng cng khng xu nh bao ngi khc

trn i ny v nh mi ngi khc, h cng vp phi nhng vn v o c

ny sinh t chnh nhng pht minh ca h.

Khoa hc khng to ra o l. Khoa hc chng t rng n c th tc ng vo

th gii ch khng th lm ch c th gii. Khoa hc cng vt ra ngoi vng

kim sot ca chng ta: nhng ng dng ca khoa hc, theo cch mt hin

tng mnh hn l s kt hp n thun cc b phn cu thnh ca n, to ra

mt pht trin ring ca chnh mnh. Trc thc t ny, ch c nhng phm

cht ca con ngi mi c th nh hng c cch tc ng vo th gii ca

chng ta. Vy m nhng phm cht ny ch c th ny sinh t mt "khoa hc v

tm linh". Nghin cu tm linh khng phi l tr lm sang m l mt i hi tt

yu.



3/407

Mit mi trong sut nhiu th k vi nghin cu v tm kim khng lm cho

con ngi pht trin c mt cht no trn con ng tin ti mt cht lng

tn ti cao hn, tr phi chng ta quyt nh tp trung nhng n lc ca chng ta

theo hng . i sng tm linh phi c thc hin vi nhng quy nh nghim

ngt ca khoa hc, nhng khoa hc li khng mang trong lng nhng mm mng

ca tm linh.

Ngy nay, ngi ta li thy c s quan tm tr li i vi nhng dng tm linh

nhn mnh n cc kha cnh thc dng ca kinh nghim chim nghim thot

khi nhng tn iu nng n. S quan tm m phng Ty dnh cho Pht gio

nh thc s t m ca cc phng tin thng tin i chng v kch thch

nhiu cng trnh nghin cu nhm nh gi nhng nguyn nhn ca s sng bi

ny v nhng hng pht trin c th ca chng. Chng ta c th k ra y hai

tc phm ca Frdric LenoirS gp g gia Pht gio v phng Tyv Pht

gio Php, cng nh nhng cuc trao i ca ti vi b ti, trit gia Jean-

Francois Revel.

Bn cnh , trong vng 20 nm tr li y, mt cuc i thoi gia khoa hc v

Pht gio c m ra theo sng kin ca t Lai Lt Ma v cc nh t tng

Pht gio khc. K t nm 1987, theo gi ca Dam Engle v Francisco Varela,

nhiu cuc gp g gia t Lai Lt Ma v cc nh khoa hc li lc (gm cc nh

thn kinh hc, sinh vt hc, tm l hc, vt l hc v trit hc) c t chc

thng xuyn. T cc cuc gp g c t tn l Mind and Life (Tinh thn vCuc sng) ny, nhiu cun sch ra i, trong nhiu cun c dch

sang ting Php nh Passerelles, Khi tinh thn giao tip vi th xcv Ng, m,

cht, cng nh cc cun sch pht trin y hn nh Khoa hc v Pht gio

ca Lan Wallace. Nhng trao i ny khng c xy dng nh mt phng

tin dung ha vi mc ch lm hi lng c hai quan im da trn nhng xut

pht im khc nhau, cng khng phi nh mt din n cc bn khng nh



4/407

s c chp siu hnh ca mnh. Nhng cuc trao i ny to thnh mt yu t

lin tc ca tri thc, ca s hiu bit v bn cht ca cc hin tng v ca

thc. Cc cuc trao i c xy dng v tip tc theo tinh thn i thoi ny.

S khc bit ln nht gia khoa hc v Pht gio nm nh mc ch ca

chng. " l s t gii phng khi au kh m nguyn nhn ca n l mt dng

c bit ca s v minh: mt quan nim sai lch v hin thc bn ngoi v v ci

"ti" m ta thng hnh dung l trung tm ca s tn ti ca chng ta.

Pht gio sn sng xem xt li cc quan nim ca mnh nu ngi ta chng

minh c rng n l sai lm. Khng phi l v Pht gio nghi ng tnh chn l

su xa ca cc pht hin ca mnh hay l v Pht gio ch i s mt hiu lc

t nhin ca cc kt qu t c t 2.500 nm nay ca khoa hc chim

nghim, m l v li rn ca c Pht khng cu thnh mt gio iu. M thc

ra, n c th hin nh mt tm bn ch ng cho php ngi ta i theo

du vt ca ngi hng dn. Li rn ny hon ton da trn kinh nghim ch

khng phi da trn mt thn khi. t Lai Lt Ma tng ni: "Nhn bit cc khmph ca khoa hc khng phi l xem xt li vn m l phi lm cho n mang

tnh thi s . Trong cuc i tm kin thc, Pht gio khng trn chy mu thun,

m ngc li, t lm cho mnh thm phong ph bng mu thun. Nhiu cuc

tranh lun siu hnh m Pht gio tng tham gia trong sut nhiu th k vi cc

nh trit hc Hindou, v cc cuc i thoi m Pht gio lin tc duy tr vi khoa

hc v cc tn gio khc gip Pht gio t ci thin mnh cho tinh t hn, xcnh r v m rng cc tm nhn trit hc ca mnh, logic ca mnh v s hiu

bit th gii ca mnh.

Thi rng m ca Pht gio khng phi xut pht t mt ch ngha c hi r

tin. Ton b trit l Pht gio l rt s, cc kinh sch v i sng chim

nghim l rt su sc v giu tnh gi m cao, bn v cuc sng suy nim, v s

thc hnh tm linh i hi mt lng kin tr v hn. i n s Ty Tng Milarpa



5/407

tng ni: "ng hy vng t c chnh qu nhanh chng, m hy suy t cho

n hi th cui cng".

S bin i bn trong dn n Gic ng l mt cp hon ton khc vicng

vic nghin cu trit hc hay tm kim ca cc khoa hc m t. Pht gio ch

yu l mt khoa hc ca Gic ng v, vi quan nim ny, d Tri t trn hay dt

th cng chng c g thay i c.

Cc cuc i thoi tip theo y khng nhm mc ch hn in vo khoa hc

nhng du n ca huyn hc, cng khng phi to ch da cho Pht gio

bng nhng pht minh khoa hc. Chng cng khng c nh lm sng t

nhng nt tng ng t nhiu gi to gia cch tip cn chim nghim ca Pht

gio v cc l thuyt khoa hc nht thit s phi thay i, m l xc nh v tr

ca khoa hc trong mt quan nim rng ln hn v s sng. Ngoi ra, chng

cng nhm chng t rng Pht gio c kh nng gii quyt s i lp gia

ch ngha hin thc (quan im thng thng theo cc hin tng tn ti cng

bn vng v thc nh chng th hin ra bn ngoi) v cc pht hin ca khoahc hin i i ngc li s gn b cht ch ny vi hin thc ni ti ca cc s

vt. Chnh bng cch ny m n c th cung cp mt khun kh t duy v hnh

ng ph hp vi thi i ca chng ta.

Wemer Heisenberg, mt trong nhng cha ca vt l lng t, vit: "Ti cho

rng kht vng vt qua nhng iu i lp, bao gm s tng hp c hiu bit

duy l v tri nghim tm linh v tnh thng nht, l mt nt c trng nht, dc th hin ra hay khng c ni ra, ca thi i chng ta."

Cun sch ny cng cp n hai cuc i, mt ca nh vt l thin vn sinh

ra l Pht t, ngi mong mun em nhng hiu bit khoa hc ca bn thn

i chiu vi nhng ngun gc trit hc ca mnh, v mt ca nh khoa hc

phng Ty tr thnh nh s ngi m nhng kinh nghim c nhn kch thch

ng so snh hai con ng nhn thc hin thc khch quan .



6/407

Trnh Xun Thun chu nh hng ca ba dng vn ha: Vit Nam, Php v M.

Sinh ra H Ni nm 1948, ng vo thi k chin tranh chng Php c lit, 6

nm trc khi Php tht bi ti in Bin Ph. Trnh Xun Thun hc ti cc

trng ca Php ti Si Gn. B vn ha Php cun ht c bit, nm 1966, ng

quyt nh n Php theo hc chuyn ngnh vt l, v theo ng ngh, khoa

hc ny c th cung cp cc yu t tr li cho cc cu hi m ng t t ra

cho mnh v bn cht ca th gii. Nhng, bi din vn ni ting ca tng De

Gaulle Phnom Penh i M rt qun ngay lp tc khi ng Nam lm

thay i mi k hoch ca ng. Chnh quyn Si Gn khi ct t quan h

vi Php v ngi Vit Nam mt c hi n Php hc tp. Sau mt nm hc

Trng Bch khoa Lausanne, Thy S, Trnh Xun Thun sang M, hc ti

Caltech (Vin Cng ngh Califomia), "thnh a" ca cc nh vt l thin vn.

c bit, Caltech c knh thin vn ng knh ti 5m t trn ni Palomar, mt

knh thin vn ln nht th gii vo nm 1967. Ni y ci bng ca Edwin

Hubble, ngi tng pht hin ra cc thin h v s gin n ca v tr, vn cn

bao ph c khu i hc. Thi gian hc tp ca Trnh Xun Thun ri vo ng

giai on n r ca vt l thin vn, bi v y l thi ca nhng pht hin ra cc

hin tng mi ca v tr. Bn thn Trnh Xun Thun cng tng ni: "Trong ci

ni ca tr tu ny, kh c th khng tr thnh nh vt l thin vn". K t ,

Trnh Xun Thun khng ngng quan st v tr v ng tr thnh mt trong

nhng chuyn gia ln trong lnh vc nghin cu s hnh thnh ca cc thin h.

Hin nay, Trnh Xun Thun ging dy ti Trng i hc Virginie (Hoa K) v l

tc gi ca nhiu cun sch ph bin khoa hc c nh gi rt cao.

V phn mnh, ti cng tng i theo con ng khoa hc v nhiu nm

nghin cu ti Vin Pasteur, Khoa Di truyn t bo ca Gio s Francois Jacob,

ngi c gii Nobel v y hc. y l ni ca nhng hot ng tr tu si sc

y hng phn. Nm 1967, ti n n gp cc nh t tng ln ca Ty



7/407

Tng. Ti tr thnh t ca mt trong s h, l Kanguiour Rinpotch.

Nhiu nm tip theo, h no ti cng m mnh trong khng kh sng to trong

tho am ca nh hin trit ny ti Darjeeling, ng thi vn tip tc nghin cu

khoa hc. Nhng, t nm 1972, sau khi hon thnh lun n tin s, ti quyt

nh chuyn n sng trong dy Himalaya. Ti sng n , sau

Bhoutan v Npal, ni ti sng 12 nm vi ngi thy th hai l Khyents

Rinpotch. Ti nhiu ln c thp tng ng n Ty Tng. Hin nay, ti sng

tho am Shchn, gn Katmandou.

Ti gp Trnh Xun Thun ln u tin ti trng ma h Andone nm

1997, v chng ti c nhng cuc trao i rt si ni trong nhng chuyn i

di gia bi cnh hng v ca cc ngn ni Pyrne. Cun sch ny ra i t

nhng cuc trao i ci m v thn thin , nhng cuc tr chuyn m trong

c lc chng ti thng nht c vi nhau, nhng cng khng t ln mu thun

nhau.



8/407

Chng 1

NI GIAO NHAU NHNG CON NG

Liumtcuc ithaigiakhoahcvPhtGiochaykhngmtldo tnti? tmracutr li,cnphixc nhnhnglnhvcnghincucahaicon ngnhnthcnyvtmhiuxemliuPhtGio(vccdngtmlinhnichung)cthcnhngnggpgitr chmccgiihncakhoahc limtkhangtrngcnlp y.Khangtrngnynmch yu lnhvc o c, stuchnhcnhn, shiubitvtmlinhcachngtav mtchnhqu tmlinh chthc.SquantmmPhtGiotludnhcho

nhiuvn gnvinhngvn cbncaVtlhin iliucmtnghano ivikhoahckhng?LiukhoahccthcungcpnhngyutcbnchoPhtGiotrongqutrnhkhmphhinthckhchquancanhaykhng?

Trnh Xun Thun: Cng vic khin ti lun phi t vn mnh v nhng khi nimhin thc, vt cht, thi gian v khng gian. Mi khi ng trc nhng khi nim

ny ti li khng th khng t hi Pht gio nhn nhn nhng khi nim ny nh

th no, ci thc ti khch quan vn c tip thu bng phng php duy l c

th ph hp nh th no vi ci thc ti khch quan c cm nhn bi ngi

nhp nh? Hai cch am hiu th gii ny tng hp hay mu thun nhau? Hay

n gin l chng khng c im g chung? V cha c nghin cu kinh l

Pht gio, ti cha c y cc yu t cn thit cho suy ngh ny.

Nhng nm 1960 l thi k hong kim ca vt l thin vn. Bc x ha thch

(nhit cn st li t thi Big Bang, cng c gi l bc x nn) v cc quasar

(cc thin th sng chi nm bin ca v tr v pht ra nng lng bng c

mt thin h vi th tch ch hi ln hn h Mt tri) u c pht hin vo

thi k ny. Lc ti n M cng l lc cuc khm ph h Mt tri ca cc v tinh

nhn to ang t c nhng kt qu rc r. Ti cn nh cm gic trm tr khi



9/407

nhng hnh nh u tin v b mt Ha tinh c con tu thm d Mariner

truyn v v hin th trn mn hnh my tnh trong phng hc lp ti. Nhng hnh

nh ca sa mc kh cn trn Ha tinh ni vi nhn loi rng khng c s

sng c tr tu: nhng knh rch m cc nh vt l thin vn ca th k XIX tin l

tn ti trn Ha tinh thc ra ch l nhng o nh quang hc do cc cn bo ct

sinh ra. Sng v hc tp mi trng tr tu nh vy, vic ti tr thnh mt nh

vt l thin vn l iu khng trnh khi. K t y, ti khng ngng quan st v

tr bng cc loi knh thin vn ti tn nht, trn Tri t cng nh trn qu o

khng gian, ng thi suy ngh v bn cht, ngun gc, qu trnh pht trin v s

phn ca v tr.

iu g khin cho ng khng hi lng trong s nghip khoa hc ca mnh? Ri

b mt phng nghin cu sinh vt hc Paris n mt tho am Ty Tng

Npal t nht l mt s chuyn hng khc thng !

Matthieu: i vi ti, s chuyn hng ny din ra theo mt s tip ni t nhin,trong qu trnh tm kim ngy cng say m hn ngha ca tn ti. Ti chlm ci vic l nhy t tng ny sang tng khc, t thung lng ny sang

thung lng khc p hn, tng pht tng giy theo ui ci lm ti say m nht,

c gng ht sc khng lng ph mt khonh khc no ca cuc sng con

ngi ht sc qu bu ny. Ti c may mn rt ln c sng nhiu nm bn

nhng con ngi uyn bc. l mt tri nghim va gin d va trc tip v

nh vy rt su sc m ti thng khng th din t ht. Ngi ta c th thanhn s hon thin ca con ngi v tm linh khi ngi ta nhn thy n tn mt,

nhng tht l khng cng bng khi ch gii hn n vo nhng t ng xut hin

hng ngy trong u: tri thc, hiu bit, lng tt, s cao qu, tnh gin d, s

nghim khc v trung thc...

Ti tin rng iu quan trng nht i vi mi ngi l sm chuyn tm vo ci m

mnh thc s mun lm trong cuc i. Mc d nghin cu khoa hc rt l th



10/407

nhng ti vn c cm tng l n ch gp c mt chm mu nh vo mt bc

tranh im ha m cha bit cht v b cc cui cng ca n. Liu iu c

ng ti dnh cho nghin cu khoa hc ci kho bu c hi duy nht m cuc

i ban tng cho mnh hay khng? Ngc li, trong con ng ca Pht gio,

xut pht im, mc ch cn hng ti, cc phng tin thc hin v nhng cn

tr cn vt qua u rt r rng v khng th r rng hn: ch cn phn tch tr

tu, ch cn thy rng con ngi thng xuyn chu s chi phi ca tnh ch k

ng thi tnh ch k ny bt ngun t s v minh, s khng c hiu bit g v

bn cht thc s ca con ngi v ca th gii. Tnh trng ny ch c mt kt

thc chc chn, l s au kh ca bn thn v ca ngi khc, nn nhim v

cp bch nht ca mt con ngi l phi lm chm dt ni au kh y. Phng

php t c iu l phi lm ny n tnh yu v lng trc n, ng thi

phi dit tr s v minh bng cch i theo con ng ca Gic ng. Ngi ta

nhn thy rng sau mt thi gian, c th l vi ngy hay vi nm, s c mt s

thay i to ra nim vui him hoi, thot khi mi hy vng v lo s, v phm cch

ca s thay i ny khng ngng nui dng nim nhit thnh ca ti.

Trnh Xun Thun: Nu vy th i thoi vi mt nh khoa hc lm g?Matthieu: Khm ph bn cht ca hin thc l mt trong nhng nhim v hngu ca trit hc Pht gio. Ni nh vy khng c ngha l ti t coi mnh l mt

nh khoa hc hay mt ngi din gii vi t cch nhn danh Pht gio trong tng

th ca n. Ti ch c th c gng chia s nhng tng tm lm ti say m.Trnh Xun Thun: Hin nay, cc nh vt l thin vn ngh l c th vit ra lch sca v tr k t khi thy ca n, hoc gn nh th. S tin ha ca v tr c

m t bng hai l thuyt ln v vt l ra i u th k XX. Ci v cng b c

m t bng c hc lng t, mt mn khoa hc ra i vo nhng nm 1920-1930

v gip chng ta khm ph ra nhng kha cnh phi trc quan v rt l lng

trong hnh trng ca vt cht thang nguyn t v di nguyn t. Ci v cng



11/407

ln, tc cng chnh l cu trc ca v tr, c gii thch bng thuyt tng i

rng do Einstein xy dng nm 1915. Thuyt ny xem xt li cc khi nim

truyn thng ca chng ta v khng gian v thi gian.

Tuy nhin, trong th gii khoa hc c mt iu lun lm ti tht vng. Nh anh

bit y, nm 19 tui, ti n Caltech thi l "Thnh a" ca khoa hc th

gii. Ti y, ti c gp g nhng nh khoa hc li lc nht, nhng ngi c

gii Nobel v cc thnh vin khc ca Vin Hn lm Khoa hc. Ngy , ti ngy

th ngh rng hiu bit v kh nng sng to ca h chc lm cho h tr

thnh nhng ngi ng cp cao, k c cc lnh vc khc ca cuc sng

cng nh trong cc mi quan h gia ngi v ngi. Nhng ti phi tht

vng mt cch chua cht. Ngi ta c th l mt nh khoa hc rt v i, mt

thin ti trong lnh vc chuyn mn ca mnh, nhng li l mt c nhn rt ti t

trong cuc sng hng ngy. S khp khing ny khin cho ti cm thy sc. Ti

ngh rng Pht gio hay nhng dng thc tm linh khc c th b sung cho khoa

hc nhng ch khoa hc khng c g ni, c bit l lnh vc o c.

Matthieu: Tch ly n thun kin thc thi th cha . Thy ti KhyentsRinpotch, tng ni: "Nu chng ta ra sc tch ly kin thc ch vi mc ch tr

thnh ngi c nh hng hoc ni ting, th chng ta s trong tnh trng tinh

thn ca mt ca s, ht ch nhn tin th lao. Tri thc nh th s chng c tc

dng g, c cho chnh chng ta v cho nhng ngi khc. Ngn ng c cu:

"Cng bit nhiu cng hnh din". Vy th lm th no ngi ta c th gip ngi khc dit tr c nhng mm mng ca ci xu, ci c n su bm r

trong con ngi chng ta? Nui mt tham vng nh vy thc ra ch l mt tr h,

ging nh mt ngi n my mi c lng d i tic." .

Nhng du hiu thnh cng ca cuc sng suy nim rt nhiu, nhng du hiu

quan trng nht l sau mt vi thng hoc vi nm, tnh ch k trong con ngi

chng ta phi gim, nhng ch cho lng v tha pht trin. Nu nh lng tham,



12/407

lng hn th, tnh kiu ngo v ghen ght vn cn mnh nh trc th c ngha l

chng ta ph thi gian, lc ng, la gt ngi khc. Tri li, tri thc do

cc mn khoa hc t nhin mang li gip ta tc ng vo th gii, theo cch xy

dng hoc tn ph, nhng li c nh hng tng i t i n chnh chng ta.

R rng l kin thc khoa hc, v bn cht vn khng gn vi lng tt hay tnh

thng, ng thi t bn thn n khng chu ng nhng gi tr o c.

Trnh Xun Thun: Trong lch s khoa hc c rt nhiu v d v cc b ckhoa hc v i, nhng hnh vi ca h rt t mang tnh xy dng trong lnh vc

quan h gia con ngi v con ngi. Chng hn nh trng hp ca Newton,

ngi cng vi Einstein, chc chn l nh vt l hc v i nht t trc ti nay.

ng tr v mt cch c on Hi Hong gia Lun n (thc cht l mt Vin

Hn lm), buc ti sai lm Leibniz l n cp pht minh v php ton vi tch

phn ca mnh, trong khi Leibniz xy dng php ton ny mt cch hon

ton c lp, v chnh Newton cng l ngi trng tr mt cch tr trn i th

ca mnh, nh thin vn hc Hong gia John Flamsteed. Cn ng bun hn

na, cc nh vt l c Philipp Lenard v Johannes Stark, c hai u c gii

Nobel vt l, nhng u l nhng ngi ng h mnh m c quc x v

chnh sch bi Do Thi ca ch ny, h u cao ging tuyn b "khoa hc

c" ng cp cao hn "khoa hc Do Thi".

Thi thong, nhng tht bun l ht sc him hoi, mi c ngi kt hp c thin

ti khoa hc vi thc nng bng v lun l v o c. l trng hpEinstein, ngi c tp ch Timeca M bnh chn l nhn cch ni bt nht

ca th k XX. Trong i chin Th gii II, bt chp s gin d ca Kaiser,

Einstein khng ngn ngi k tn trong n kin ngh phn i chin tranh.

Trc s ni ln ca ch Quc x c, Einstein tr thnh mt thnh vin

hng hi ca phong tro Do Thi c lp nu ln vn cc quyn ca ngi

Arp trong s hnh thnh Nh nc Do Thi. T nn sang M, mc d l ngi c



13/407

t tng ha bnh su sc nhng ng vn tch cc ng h mt hnh ng qun

s chng Hitler. l bc th ca ng gi ti Tng thng Roosevelt, im khi

au cho d n Manhattan v vic ch to qu bom nguyn t u tin trn th

gii: cn phi nhanh chng nh bi Hitler. Sau thm ha Hiroshima v

Nagasaki, Eistein u tranh quyt lit i cm sn xut v kh ht nhn. ng

cng l ngi ng ln chng li Ch ngha Mc. Cathy (Ch ngha "chng

cng" c trin khai M trong nhng nm 50 do Thng ngh s Joseph Mc.

Cathy - mt nh chnh tr chng cng in cung khi xng, dn n cc cuc

bt b, lc sot trong ton b chnh quyn lin bang v c trong gii ngh s v tr

thc (in nh, trng i hc, bo ch), chng li tt c nhng ai b nghi ng l

c thin cm vi cng sn hoc ch n gin l nhng ngi cp tin - ND) v

s dng uy tn ca mnh tn cng tt c cc loi phong tro cung tn v phn

bit chng tc. Nhng trong i t ca Einstein cng c nhng khong ti: ng l

mt ngi cha th v mt ngi chng khng phi lc no cng chung thy.

Einstein ly d ngi v th nht v b ri c con gi tt nguyn, tta con m

ng c vi ngi v ny. Ngi ta cng quan st thy Einstein nhng vt

rn nt trn bnh din c nhn, nh chnh bn thn ng tng ni: "i vi mt

ngi nh ti, trong qu trnh pht trin ca mnh, s xut hin mt bc ngot

quyt nh khi dn dn khng cn quan tm g n nhng ci ch mang tnh cht

ring t v bt pht na, nhm dnh ton b nhng n lc ca mnh cho vic tm

hiu bn cht vn vt."

Matthieu: iu quan trng khng phi l kt ti nh khoa hc ny v ca ngi nhkhoa hc khc, chnh s thiu vng mi quan h gia thin ti khoa hc v cc

gi tr nhn bn mi l im c vn . Nhn nh ny cho php t li khoa hc

vo ng v tr ca n, ng thi t n trong mt vin cnh rng ln hn ca

cuc sng v t ra mt cch gay gt hn vn , v mc ch s dng khoa

hc. Tm linh, theo ti, l mt qu trnh tu chnh bn thn, n khng phi l s b



14/407

sung n thun cho khoa hc, m l mt nhu cu hng u ca tn ti. y

chnh l vn ca th gii khoa hc. Tu chnh bn thn khng phi l iu d

thc hin, ngay c vi ngi dnh ton b ngh lc cho n, hung h nu ngi

ta ch dnh cho n mt tm quan trng th yu; do vy m ngi ta s kh c c

may thc hin c. Vic b gt ra ng sau v b xp vo lnh vc khng bt

buc ci ng l phi tm im ca tn ti ph mt ci bng ln ton b qu

trnh nghin cu khoa hc. Ch nh khng r rng, cc phng tin thc hin

thng khng c nh gi ng, v cc kt qu th li mp m hai mt. Do

khng c mt ng c tch cc v sng r mt cch c bn, nn s quyn r do

vic khm ph cc gii hn ca ci c th mang li chin thng s xem xt k

lng nhng ci mong c hoc nhng ci bt buc phi c.

Nhiu nh khoa hc cho rng cng vic ca h l khm ph v pht hin, rng

vic s dng cc pht minh ca h khng thuc phm vi trch nhim ca h na.

Mt quan im nh th cho thy s m h, thm ch m qung hay ti t hn l

nim tin lch lc.

Tri thc to ra quyn lc, m quyn lc th li i hi tinh thn trch nhim, i

hi phi c thc tnh n nhng hu qu trc tip hoc gin tip do cc hnh

ng ca chng ta gy ra. Ngi ta vn thng thy nhiu cng trnh nghin cu

khoa hc c tin hnh vi ch tt (mc d iu ny khng phi lc no cng

nh vy) khi ri vo tay cc chnh tr gia, cc nh qun s v doanh nhn b

h s dng vi nhng mc ch ng ng. Ngi ta chng l g s an xen nhaugia khoa hc, quyn lc v kinh t. Tuy nhin, rt t nh khoa hc nghi ng s

hp php ca mt s cng trnh nghin cu, mc d nhng "chuyn hng s

dng" ca chng l hon ton c th d bo c. Thng thng, ch khi ci c

xy ra ri th h mi bt u nghi ng, nh trng hp ca cc nh khoa hc

cha ca bom nguyn t, chng hn. Mt s nh khoa hc thm ch cn khng

thm t n mnh pha sau bc tng vn tng c xem l trung lp ca nhng



15/407

nghin cu c bn, m cn hp tc tch cc vi vic ch to cc loi v kh vi

trng v cc dng c gy au kh khc.

Trnh Xun Thun: Tht khng th tha th c cho mt nh khoa hc c thnnhin lm vic mc d bit r mc ch ca s pht trin cc cng c git

ngi v ph hy hng lot. Trong cuc chin tranh Vit Nam, ti cm thy

ht sc bng hong khi bit tin rng nhiu nh khoa hc ln ca M, trong c

c nhng ngi c nhn gii Nobel, tham gia cc hot ng ca "y ban

Jason", mt y ban do Lu Nm Gc lp ra nhm mc ch pht trin cc loi v

kh mi. Ti ln ting phn i nh mi cc nh khoa hc ln ny tp hp

nhau li hng thng nghin cu ch to cc loi v kh c kh nng st hi

cng nhiu ngi cng tt.

Matthieu: Trong khong thi gian t 1936-1976, Chnh ph Thy in trit sn60.000 ngi b cho l "ng cp thp". T 1932-1972, ch vi mc ch nghin

cu qu trnh pht trin v lu di ca bnh giang mai, 400 cng dn M ca

Bang Alabama, tt c u ngho v u l ngi da en, b S Y t Cngcng s dng nh nhng ch chut bch th nghim m khng hay bit. Trc

, ngi ta ha vi cc bnh nhn ny rng h s c chm sc min ph

v c hng mt s khon u i nh khc (trong c 5.000 USD cho chi

ph mai tng) h thng xuyn n cc c s y t cc bc s theo di. Trn

thc t, h khng h c iu tr. y n thun ch l mt nghin cu v

qu trnh pht trin ca bnh giang mai khng c iu tr do cc v bc s vnh khoa hc "kh knh" tin hnh v sau kt qu nghin cu ca h c

cng b trn cc tp ch y hc cng "kh knh" khng km. 28 bnh nhn cht

v cn bnh ny, 100 ngi b bin chng, 40 ngi v v 19 em b b ly nhim.

Cng trnh nghin cu ny t ngt b nh ch khi mt nh bo n tn l Jean

Heller pht hin ra v cng b rng ri trn bo ch. Tuy nhin, khng mt thnh

vin no ca S Y t Cng cng c lin quan n nghin cu ny t ra d ch



16/407

mt cht hi tic. M y u c phi l cc bc s c Quc X, h u l

nhng vin chc v cc nh nghin cu, cc cng dn ca mt t nc t do.

Cc nn nhn cui cng ch nhn c mt khon tin n b nh nhoi v khng

mt v bc s no b truy t trc php lut. Phi mi n nm 1997, Tng thng

Bill Cliton mi nhn danh nhn dn M ni li xin li.

Nm 1978, Tin s Hisato Yoshimura c nhn hun chng cao nht ca

Nht Bn - phn thng dnh cho cc cng trnh nghin cu ca ng v "khoa

hc v s thch nghi vi mi trng". Trong i chin Th gii II, TS Yoshimuna

tng l gim c n v 731, n v tin hnh cc th nghim trn t nhn ca

qun i ng minh v Trung Quc. Nhng nghin cu ca ng v s thch nghi

vi mi trng ch yu l bt nhng t nhn y phi ngm mnh trong nc bng

gi, ri sau dng ba nn vo h xc nh thi im m chn tay h b

ng cng li. Nhiu cuc th nghim khc nh phn pht cho tr em Trung

Quc ko chocolate cha vi khun gy bnh than kim tra xem sau bao lu

cc em s pht bnh v cht. Cc v d ny ch l nhng trng hp hn hu so

vi nhng n lc v cng ln lao ca khoa hc ci thin cuc sng ca nhn

loi, nhng chng cng cho thy rng khoa hc khng c o c no khc

ngoi ci o c m ngi ta gn cho n.

Trnh Xun Thun: Ti tin rng nh khoa hc khng th mi th vi nhng huqu do cc cng trnh nghin cu ca anh ta gy ra. Anh ta phi ng ra nhn

trch nhim, c bit nu cc nh qun s, cc chnh tr gia v cc doanh nhns dng kt qu nghin cu ca anh ta gy chin, cng c quyn lc v

kim thm nhiu tin bng cch bc lt ngi ngho hoc ph hy mi trng.

Matthieu: Vic bun bn v kh l mt trong nhng hnh thc ng gin nht cathi o c gi ca cc nhc giu: 95% v kh ca th gii l do 5 nc thng

trc ca Hi ng Bo an Lin Hp Quc sn xut v bn? y li l mt tht bi

hon ton ca o c v thc trch nhim.



17/407

iu tng t xy ra lin quan n vic lng ph ti nguyn ti cc nc giu. 6

t la M l m bo cho s nghip gio dc tiu hc trn phm vi ton

th gii, vy m hng nm chu u v M tiu tn 12 t USD cho nc hoa, c

th gii tiu ti 400 t USD cho cc cht ma ty v 700 t cho chi ph qun s.

Trnh Xun Thun: Tuy nhin, ngi ta khng th kt ti cc nghin cu c bnv nhng lch lc ny, v hn th na cng khng th buc ti tr tu con ngi.

C hai ch l nhng cng c m thi.

Matthieu: nh rng vic s dng mt cch nguy him hoc ph phim cc ktqu nghin cu xt n cng ch l phn nh s yu km ca o c. Nhng

khng th l mt l do co li. Mc d mt s ng dng ca nghin cu

khoa hc khin cng chng phi trm tr thn phc, nh trng hp k thut

gene v nng lng nguyn t, nhng o c th vn cha phi l mi bn tm

chnh ca mi ngi. o c l i tng ca cc y ban suy ngm, nhng

tc ng ca cc kt lun m h a ra ti cuc sng hng ngy cn qu yu t

so vi ch ngha c hi chnh tr, v cn yu hn na so vi cc quy lut nghimngt ca cc th trng thng mi.

Mt v d rt thi s l trng hp Cng ty dc phm M Glaxo da s kin cc

chnh ph Nam Phi v Thi Lan nu nh hai nc ny t sn xut cc loi

thuc hp thnh tam liu php cha bnh AIDS bn vi gi chp nhn c

i vi nhiu ngi nh vy, Glaxo mun cup i c hi sng thm vi nm na

ca hng triu bnh nhn. y, chng ta nhn thy lng v tha b chi b mtcch tr trn v ng xu h. M ti cc nc giu, vic chng li bnh AIDS

u c thiu ngun kinh ph, v vic cc nc ngho sn xut hng lot cc

loi thuc ny s khng h lm thay i doanh thu ca Glaxo v trong mi trng

hp, cc bnh nhn ca chu Phi v chu u c tin mua thuc ca

M. Ti Npal ni ti sng, theo cc nh gi chnh thc, c khong 5-10% dn

s nc ny b nhim HIV, vy m khng aic iu tr bng tam liu php.



18/407

Thm ch cc loi thuc ny cn khng c nhp khu. iu tr theo phng

php m Glaxo nm c quyn phi mt khong 420 USD mi thng, trong khi

lng thng trung bnh ca mt nhn vin vn phng ch vn vn c 42 USD.

Ti hnh dung c s phn n ca mt nh khoa hc trung thc trc nhng

chin lc kinh doanh gh tm ny. y thc cht l chnh sch khng h tr

cho nhng ngi ang gp nguy him.

Mt v d ng bo ng khc, l s bt lc hon ton ca cc chnh ph

trong vic hn ch thi kh gy nhim vo kh quyn, mc d r rng rng cc

iu kin sng ca nhn loi ang b cc loi kh thi ny nh hng nghim

trng. Ch c s phn ng rng ri da trn lng quyt tm ca tt c mi ngi

mi c th ngn chn c hin tng ny. Theo chiu hng , c l, mt bin

php tm linh khng gio iu nh ca Pht gio c th s c nhng ng gp

c gi tr.

Trnh Xun Thun: Bng cch no?Matthieu: Bin php "khng gio iu theo ti hiu l mt bin php khng nhmkt ti cuc chy ua tm kim "tin b" nhn danh s quay tr li ngy th vi li

sng qua, cng khng phi l i theo mt cch kh kho quan im cho rng

tin b c o bng tng trng kinh t hng nm v nhng thnh tu cng

ngh l khng th thiu i vi hnh phc ca nhn loi. Nu nh mc ch ca

chng ta l cho s tn ti ca chng ta c tha mn mt cch su xa, th s

c nhng iu khng th thiu, nhng cng c nhng ci khc m chng ta chcchn c th b qua. Cch nhn nhn ca Pht gio v th gii gip chng ta thit

lp mt bng theo th bc cc mc ch v hot ng ca chng ta, cho php

chng ta lm ch c cuc sng ca mnh. Cch phn tch ca Pht gio v

cc c ch ca hnh phc v au kh cho chng ta thy r thi ch k v lng v

tha s dn chng ta ti u.

Trnh Xun Thun: Nhng lm th no iu ny c th dn n o c c?------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ci v hn trong lng bn tay 18


19/407

Matthieu: Trn thc t, nhng nn tng ca o c rt n gin. Khng c cithin v ci c t thn, ch c ci thin v ci c thng qua hnh phc v au kh

cho ngi khc v cho chnh mnh. Nu chng ta bit lm ny sinh trong ta mt

thi yu thng khin chng ta quan tm su sc ti hnh phc ca ngi

khc th tnh thng v lng v tha ny s tr thnh ngi dn dt ng tin cy

nht i vi mi suy xt ca chng ta. i mt vi cuc sng hng ngy, chng

ta s c nhiu kh nng nh gi c u l nhng hnh vi s to ra nhiu

hnh phc v xoa du c nhiu ni au. y l mt kinh nghim trc tip hn

l nhng l thuyt o c hay l cc quy tc c sn. Kinh nghim ny i hi

mt s ch thng xuyn ti nhng suy ngh thc y chng ta. Tm hn c

so snh vi mt tinh th c mu sc ph thuc vo v tr m ngi ta t n. Bn

thn n l trung tnh, v chnh nhng ch ca chng ta mi quyt nh c tnh

thc s ca cc hnh vi ca chng ta, bt k v b ngoi ca cc hnh vi ny c

nh th no i chng na.

Vn y khng phi l kt ti nhng ngi hnh ng theo s chi phi ca

hn th, ca lng tham lam, kiu ngo hay ghen ght, cng khng phi l dung

tng cho nhng tnh cm ph hoi nynh cc thnh phn khng th trnh khi

ca tn ti, m phi coi n nh nhng triu chng ca ci c, m khi c gng,

ngi ta c th loi b c. Tm li, bin php ca Pht gio l ht sc hu

dng.

Nghin cu khoa hc cung cp cho chng ta thng tin, nhng n khng dn nbt k mt thay i bn trong no. Ngc li, n lc tinh thn hay suy nim li

dn n mt s bin i su sc v cch cm nhn th gii v tc ng vo th

gii ca chng ta. Chng hn nh trong trng hp ca vt l lng t, bitrng

thc ca chng ta khng th tch ri khi hin thc tng th ca th gii cc

hin tng l cha , m cn phi nhn bit bng tri nghimc nhn rng n

l mt phn ca ci tng th . Chuyn t mt hiu bit l thuyt nh vy (m



20/407

rt c kh nng ch l cc hiu ng o) sang mt tri nghim trc tip l cha

kha ca vn o c. Khi o c l s phn nh ca cc phm cht bn

trong v chi phi hnh ng ca chng ta, n s c xut hin mt cch t

nhin trong cc suy ngh trong li ni v hnh ng ca chng ta, v tr thnh

ngun cm hng cho nhng ngi khc.

Trnh Xun Thun: nh vy y chnh l s thch hp gia l thuyt v tringhim.

Matthieu: ng, v y cng chnh l ch m sc mnh ca kinh nghim phthuy ht gi tr ca n. Pht hin ra cc hin tng ph thuc ln nhau bng khoa

hc l cha : tr tu chng ta cn phi thu trit nhng hu qu ca pht hin

ny, v cuc sng ca chng ta nh phi c chuyn bin. Ngi tu hnh Pht

gio t chnh qu bit rng vic thc hin trn thc t s ph thuc ln nhau

phi c th hin bng lng trc n khng g cng ni i vi mi sinh linh v

lm thay i s tn ti ca mnh cho ti tn chn t k tc. Ai tng c gp

nhng ngi nh t Lai Lt Ma chng hn u bit rng nhng giy pht ngnngi bn ng cng ni ln c nhiu iu hn hng trm bi pht biu v tnh

yu v lng trc n.

Cn v phng php ni ring, nhn chung, n phi dn dn. N bt u bng

lng nghe v hc hi, sau l suy ngm v t n nh im trong s ha

nhp vo bn thn chng ta nh s nhp nh, mt s cm nhn mi v s vt

v mt hnh vi mi. Trong trng hp ny, nhp nh c ngha l lm quenvi scm nhn mi ny v th gii. T hiu s sinh ra nhp nh, v s nhp nh ny

s c th hin thnh hnh ng nh vy l ngi ta chuyn tip lin tc t

hiu bit sang bin i bn trong v sau l sang o c thc th.

X hi ca chng ta sn sinh ra qu t cc nh thng thi. N thng ch to ra

cc y ban o c gm cc nh t tng ln. Trong x hi Ty Tng ni ti

sng, khng bao gi ngi ta chp nhn a vo cc y ban ny n nhng ngi



21/407

khng c nhng phm cht nhn vn xc ng theo bt c quan im no.

Ngi Ty Tng khng th tng tng ni chuyn nh tu hnh cc gii trong

vic truyn ging tm linh nhng li ch k, nng ny, hunh hoang hay hnh x

khng tt. Nhng ngi nh th s chng c ai n hc hi c.

Trnh Xun Thun: phng Ty, cc tiu ch la chn thnh vin ca nhng"y ban cc nh thng thi" ch yu da trn nhng kt qu ngh nghip ca h.

Cn cc phm cht nhn vn t khi c tnh n. Vy m r rng l mt nh

thng thi theo ng ngha ca n trc ht phi c nhng phm cht ca tinh

thn v tri tim trnh cao nht.

Quan trng hn na, cch tip cn tm linh cn cung cp cho chng ta mt

ng hng hnh x trong cuc sng. Trong lnh vc nghin cu ca ti, khoa

hc ng trc nhiu vn v o c c tm nh hng s ln hn nhiu

trong th k XXI: ph bin v kh ht nhn, tn ph mi trng, nhn bn v tnh,

bin i gene v c th c vic la chn mt s loi ngi na. Vy c nn kim

sot nghin cu? a ra c cu tr li, cn phi suy ngh su sc thu obi v cng cn bo v s t do sng to v nghin cu. Tri tng tng phi

c th hin m khng gp cn tr, nu khng, n s li tn. Chng ta c

chng kin nhng tc ng thm hi ca s c on Trung Quc hay Lin

X c n cc hot ng khoa hc nh th no. V Lyssenko ti Lin X c l

mt v d in hnh. Bi v Trofim Lyssenko c th th tiu mi thnh phn i

lp v t 1932-1964, mc d khng c mt bng chng thc nghim no, nhngng ta p t quan im cho rng gene khng tn ti v nh vy lm chm

li tin b ca sinh vt hc v di truyn hc X Vit my thp k.

Mt khc, x hi phi thc c rng mt s loi nghin cu c th i chch

hng. S "can thip" vo cc gene c th lm sng li nhng lun im ca

thuyt u sinh nhm bo v nhng chng tc c gi l "thng ng" v loi

b nhng ngi "h ng". William Shockley, ngi c gii Nobel v vt l v



22/407


23/407

mc ch tt hoc xu. Chnh v th, mt trong nhng mt c bn ca vic thc

hnh Pht gio l nhn mnh n s pht trin ca lng v tha.

Trnh Xun Thun: Nh vy, khoa hc t bn thn n khng mang cc gi tr.Chnh nhng ng dng ca khoa hc theo mc ch ca con ngi mi mang gi

tr tt hay xu. Nhn bn v tnh t bn thn khng xu. N c th gip lm gim

thiu nhng ni au ln bng cch chng hn nh to ra kh nng nui cy cc

t bo mi thay th cc t bo da ca nhng ngi b bng nng, cc t bo

no ca nhng ngi b bnh Alzheimer hay Parkinson, hay cc t bo ty sng

trong xng b ph hy do qu trnh iu tr bng ha hc cho cc bnh nhn

ung th.

Ni nh vy phi chng thi ci m ca Pht gio i vi nhn bn v tnh l

do Pht gio khng xem xt quan nim v mt ng To ha? Nhn bn v tnh

b tt c cc tn gio ln khc ng lot ln n: Thin Cha gio, Tin lnh, Hi

gio v Do Thi gio, v cc tn gio ny nhn thy trong k thut ny mt m

mu thay th Cha. Ti phm thng ny s khng tn ti na ngay khi khinim ng to ha khng tn ti.

Matthieu: Ti khng ngh rng quan im ca Pht gio i vi nhn bn v tnhc th c coi l ci m, nhng quan im ny khng gio iu. Vn nhn

bn v tnh xc lp li s tn trng cc quyn c bn ca cc sinh vt, d l con

ngi hay ng vt, u c trnh xa au kh v sng hnh phc. Cc sinh vt

sinh ra bng phng php v tnh chng khc g nhng cp song sinh thc th,ch c iu chng khng cng tui m thi. To ra cc sinh vt bng phng

php v tnh nhm mc ch thc dng cng d man chng km g vic sinh ra

cc em b nhm mc ch bin chng thnh nhng ngn hng cung cp cc b

phn thay th. Mong mun c nhn bn v tnh ko di vnh vin s tn ti

ca mnh ch l mt biu hin nc ci v mt ci ti thi qu. Mun to ra bng

phng php v tnh mt vn ng vin th thao nh cao, mt minh tinh mn



24/407

bc hoc mt con ch ca mnh vnh vin c n bn cnh mnh l mt lng

tham tr con khng h ging vi tnh yu v lng nhn i. Chng ta phi hc

cch nh gi chnh xc tim nng k diu ca cuc sng con ngi. Th gii v

bn cht l ph du, v vy mong mun bm mt cch v vng vo o tng v

s vnh cu ca cc s vt, vo mt gic m v s vnh hng, ch c th l

ngun gc ca nhng tht vng v ch. Ngc li, ti ng vi kin cho rng

nghin cu v nhn bn v tnh c th dn n nhng k thut mi v nui cy

m, thm ch l cc b phn c th lm gim nh nhiu ni au. Ti sao li

khng thay th gan b bnh ca mt ai bng mt l gan khe mnh c to

ra t mt trong cc t bo ca ngi ? nh vy, khng phi thnh tu ca di

truyn hc hay cc ngnh khoa hc khc l ng s m ci ng s chnh l

nhng ng c khng r rng v thiu trch nhim quyt nh mc ch s dng

ca cc ngnh khoa hc ny.

Trnh Xun Thun: Ti thng ngh rng c Pht rn dy trc ht mt tritl thc dng: mc ch chnh ca con ngi l t ci thin mnh trong qu trnh

sng hng ngy m khng cn phi bn tm v ngun gc ca v tr hay ca s

cu thnh vt cht.

Matthieu: Khi mt ai ch v t m hi c Pht u l ngun gc ca v tr vquy nhiu Ngi bng cc cu hi khng c bt k mt tc ng no n s tin

b ca tinh thn, Ngi s im lng. V trc ht l mt con ng dn n Gic

Ng, nn Pht gio xc lp ra mt cch t nhin th bc gia cc tri thc gipcon ngi t c mc ch ny v nhng tri thc khc, mc d cng rt ng

trn trng, nhng ch c tc ng nh n mc ch ny.

Trnh Xun Thun: Pht gio hiu Gic ng l g?Matthieu: l s chm dt mi sai lm v gn lin vi n l mt lng thngngi v b bn. l s hiu bit, nhng khng phi l s tch ly n thun

cc d liu nh trong khoa hc, m l s hiu thu cc phng thc tn ti



25/407

tng i (cch m cc s vt th hin trc chng ta) v cui cng (bn cht

thc ca chng) ca tr tu chng ta v ca th gii. S hiu bit ny l phng

thuc chnh cho s v minh. V minh y c hiu khng phi n thun l

s thiu thng tin, m l mt ci nhn sai lch v hin thc lm chng ta tin rng

cc s vt l vnh cu v bn vng, rng ci ti ca chng ta tn ti thc s, v

do chng ta thng ln ln nim vui thong qua hay s gim nh mt ni au

bng hnh phc lu di. Chnh s v minh ny thc y chng ta xy dng

hnh phc trn ni au ca ngi khc. Chng ta tham lam tha mn ci ti

ca chng ta v th hin thi gh tm vi nhng ci dng nh lm tn hi

n ci ti . Dn dn, cc s kin tm l an xen cht ch vi nhau sinh ra

ngy cng nhiu ln ln trong u c ca chng ta v dn ti mt hnh vi hon

ton v k. S v minh c th ko di mi v lm mt i s yn n bn trong ca

chng ta. Gic ng m Pht gio cp ti l phng thuc hu hiu chng li

au kh. Theo cch nhn ny th ngi ta buc phi chp nhn rng bit sng

ca cc ngi sao hay khong cch gia chng tuyt i chng c tc dng g v

thm ch cng chng dy cho chng ta bit lm th no tr thnh nhng con

ngi tt hn.

Trnh Xun Thun: Chnh nhn nh ny khin ti ngh rng Pht gio khngquan tm ti tt c nhng loi kin thc khng tc ng trc tip n s tin b

v o c v tm linh ca chng ta cng nh n hnh vi ca chng ta trong

cuc sng hng ngy vy th bng cch no, hiu bit v ngun gc ca v tr

v v s phn ca n, hoc hiu bit v bn cht ca thi gian v khng gian c

th gip chng ta t n Nit bn?

Matthieu: Ti xin k ra y v d v mt ngi hi c Pht v mt s im thucv tr lun. c Pht cm ly mt nm l v hi ngi : "L trong tay ta nhiu

hay l trong rng nhiu?" Chc chn l l trong rng nhiu hn ri, ngi p.

c Pht ni tip "Th nhng, nhng chic l m ta cm trong tay li biu hin



26/407

nhng hiu bit dn ti lm tiu tan au kh". Nh vy, c Pht chng t

rng mt s cu hi l v ch. Th gii cung cp mt phm vi nghin cu v hn,

cng nhiu nh l cy trong rng vy. Nu iu m ngi ta mong mun tt nh

trong cuc i l t n Gic Ng, th nn dnh trn cuc i cho mc ch y

bng cch ch tch ly nhng kin thc gip ta t c c vng ny.

Kinh nghim cho thy rng xa i ngu mui, cn phi hiu mt cch chnh xc

bn chtca th gii bn ngoi v ca bn ng, nhng ci m chng ta gi l

"hin thc". Chnh v th, c Pht bin s thu hiu ny thnh ch chnh

trong nhng bi ging gii ca Ngi. Ngi cng nhiu ln bc b quan im v

mt nguyn nhn u tin v duy nht v th gii hin tng. Ngi cn nhn

mnh n s khc bit gia cch thc m chng ta cm nhn cc hin tng v

bn cht thc ca chng v v nhng tc ng xu ca quan nim sai lch ny.

Trong lc tranh ti tranh sng, nhn si dy thng thnh con rn gy ra nhng s

hi v ch, nhng ngay khi chiu sng si dy ny v nhn ra bn cht ch thc

ca n, ni s hi ca chng ta s khng cn l do tn ti na. S nghin cu

ca Pht gio dn n nhn nh rng ci ti v cc hin tng bn ngoi khng

tn ti mt cch c lp, rng s phn bit gia "ti, v "ngi khc" ch l mt

ci nhn o tng. y l iu m Pht gio gi l "s trng rng", hay cn gi l

khng thc s tn ti. Mt khc, mong mun bng mi gi tm ra mt nguyn

nhn u tin cho cc hin tng l s phn nh n thun xu hng ca suy

ngh con ngi mun vt cht ha tt c nhng g chng ta cm nhn; mun gn

cho chng mt s tn ti t thn, mt hin thc bn vng ph hp vi cch cm

nhn thng thng ca chng ta v s vt Quan nim v "nguyn nhn u tin"

ny ng tr trong t tng tn gio, trit hc v khoa hc phng Ty trong

hn hai thin nin k.

Trnh Xun Thun: Tht vy, cho ti th k XIX, khoa hc c in vn quan nims vt nh nhng thin cht ca mt hin thc t thn v b chi phi bi cc quy



27/407

lut cng nhc v nhn-qu. Ngi ta ging dy iu ny di dng "cc bi

hc v s vt. C hc lng t ra i u th k XX lm lung lay ng k

tng v mt hin thc t thn to bi cc yu t c bn ca vt cht v xem

xt li mt s khi nim v quan h nhn qu: Nhng quan nim ny ca Pht

gio v s trng rng l no li khng khin ngi ta ngh n mt h khng, mt

s khng tn ti ca tt c? Cc s vt hin tng c th vn hnh nh th no

nu nh chng l "trng rng"?

Matthieu: Khi dy rng s trng rng l bn cht cui cng ca s vt Pht giomun ni rng cc hin tng v nhng chc nng m chng thc hin khng h

tn ti c lp v vnh vin nh vy, s trng rng khng phi l mt loi thc th

c lp. l kiu tn ti ca s vt nh n c pht l thng qua s phn tch.

y hon ton khng phi l h khng, l hon ton khng c cc hin tng

nh nhng nh ph bnh Pht gio u tin phng Ty tng ngh. n lt

mnh, khi nim trng rng li khng c dng lm ch da cho vic xy

dng cc ni dung khi nim mi. Chnh v th, c Pht lun thn trng khi ni

n "s trng rng ca trng rng". Thc t, cc khi nim v tn ti v khng

tn ti ch c ngha trong tng quan vi nhau. Nu nh ngi ta khng th ni

v tn ti thc th ni v khng tn ti s tr nn v l. Cun Lun c bn v s

hon thin ca minh trit vit: "Nhng ai quyn luyn vi trng rng s v

phng cu cha. Ti sao li v phng cu cha? Bi v suy ngh v ci trng

rng l phng thuc gip t gii phng khi nhng quan nim lch lc v bn

cht ca vn vt, khi s quyn luyn vi mt hin thc bn vng. Vy nn nu

phng thc ny bn thn n tr thnh mt ngun ca s quyn luyn vi "trng

rng", th s v phng cu cha. Cng cun sch ny kt lun: "V vy, kt qu

l s thng tu s khng cn tn ti trong c tn ti ln khng tn ti".

Chnh trong bi cnh m trit hc Pht gio c gng phn tch s tn ti, hay

khng tn ti, ca cc phn t khng th phn chia c na ca vt cht v



28/407

nhng thi im ca thc. Theo Pht gio, s phn tch th gii phi hin thc

ca cc s vt l mt phn khng th tch ri ca con ng tm linh, v n cho

php xa b nim tin ca chng ta v s tn ti t thn ca cc hin tng.

Trnh Xun Thun: Mc ch ca s hiu bit v th gii cc hin tng c phil hiu bit v chnh bn thn mnh?

Matthieu: Hai loi hiu bit ny gn b vi nhau, v l mt cch nghin cutng th, trong tnh hai mt gia mnh v th gii t xa nha trong th gii

phi hin thc cc hin tng. Hiu bit v bn cht ca tm linh chng ta v hiu

bit v bn cht ca cc hin tng s tr nn r rng v b sung ln nhau, v

mc ch cui cng ca chng l lm tiu tan au kh.

Trnh Xun Thun: Phi chng iu ny gii thch cho mi quan tm ngy cnggia tng i vi Pht gio phng Ty?

Matthieu: Cc phng php phn tch v chim nghim ca Pht gio khng baogi t gn cho mnh mc ch xy dng cc h thng trit hc u m v cng

khng lao vo nhng t bin v ch. Chng ch yu nhm gii thot cho chng takhi s ln ln m h trong tm tng - vn l ngun gc ca s au kh. S

hiu bit ny l cc k thc dng v ko theo nhng thay i bn trong khng

th ph nhn c.

Ti thy s quan tm i vi trit hc Pht gio t vi nm tr li y l chuyn

hon ton t nhin. iu ny gn gingnh ngi ta pht hin ra mt ci hm

cha y sch v ca cc nh thng thi Hy Lp m cho ti lc cha ai bit

ti. Ti khng ngh rng s quan tm ny ch c tnh phong tro chy theo mt,

m l kt qu ca mt cuc tm kim tri thc ng n. T rt lu, nh Roger-Pol

Droit tng chng t trong cun S lng qun ca n , mt chng mt tr

trit hc rng trit hc Pht gio v cc trit hc khc ca phng ng

khng c cc nh t tng phng Ty bit n. H u nht tr cho rng

khng bao gi c mt trit hc no nghim tc nh chu u. Ti sao cc trit



29/407

hc khc li khng c ging dy ti cc trng hc ca phng Ty ngang

bng vi trit hc Hy Lp m bn thn cc trng hc ny qu d tha? Liu

c hay khng mt thc th bn vng ng sau nhng v b ngoi? Ngun gc

ca th gii hin tng l g? Mi quan h no gia hu sinh v v sinh? Thi

gian, khng gian v cc quy lut ca t nhin c thc s tn ti hay khng? T

2.500 nm nay, cc nh siu hnh Pht gio mit mi nghin cu cc cu hi

ny. Cc ti liu v Pht gio c rt nhiu sch lun v logic, v cc l thuyt

tri gic, v cc phn tch tnh hin thc ca th gii cc hin tng cc trnh

khc nhau, cng nh cc sch v tm l hc i su phn tch chi tit cc loi "s

kin tr c" khc nhau v cc kha cnh khc ca tinh thn con ngi. y hon

ton khng phi l nhng vic m mng vin vng!

Trnh Xun Thun: ng mun ni Pht gio l mt khoa hc v tm linh? Liuy c phi l mt khoa hc ging nh khoa hc t nhin da trn quan st, o

c v c ngn ng l ton hc?

Matthieu: Tnh xc thc ca mt khoa hc khng nht thit ph thuc vo ccphp o vt l, cng nh cc phng trnh ton hc phc tp. Mt gi thuyt c

th c kim chng bng kinh nghim bn trong m vn khng h thiu tnh

cht ch. Phng php ca Pht gio bt u bng phn tch v thng vin n

"nhng thc nghim trong c", nhng thc nghim khng th bc b c trn

phng din khi nim, ngay c khi chng khng th c tin hnh trong hin

thc vt l. y l mt cch tin hnh c s dng rng ri trong khoa hc.Trnh Xun Thun: Tht vy, cc thc nghim c tin hnh thun ty bi tduy rt hu ch trong vt l. Chng thng c Einstein v cc nh vt l ni

ting khc p dng khng ch chng minh cc nguyn l vt l m cn lm

sng t cc kt qu nghch l trong vic din gii mt s tnh hung vt l. Chng

hn, nghin cu bn cht ca thi gian v khng gian, Einstein tng



30/407

tng mnh ci ln mt ht nh sng. suy ngh v lc hp dn, ng tng

tng mnh ng trong mt cu thang my ri t do trong chn khng.

Ti ngh rng vt l hin i, sau hng lot nhng pht minh v nhng cu hi

siu hnh khng th trnh c, s tm thy trong Pht gio (hoc trong cc tn

gio hay trit hc khc) nhng ng vng ht sc bt ng. Nhng ti sao Pht

gio li quan tm n khoa hc hin i, c bit l vt l v vt l thin vn,

trong khi n li khng h quan tm ti cng ngh?

Matthieu: Tt nhin, mi quan tm ch yu ca Pht gio khng phi l khoa hchin i, nhng Pht gio quan tm n khoa hc hin i l v trong qu trnh

phn tch hin thc, Pht gio t lu t t ra cho mnh nhng cu hi tng

t nhng cu hi m vt l hin i nu ln: cc ht t lp khng th phn chia

c na c th to nn cc "vin gch" dng xy dng nn th gii v m

khng? Liu chng c mt hin thc ti hu, hay s c quy v nhng ci nhn

tng tng? Cc nh lut vt l c tn ti t thn theo cch nh nhng nim

ca Platon? Pht gio coi s ph thuc ln nhau ca cc hin tng l s m tthch hp nht v hin thc b ngoi. M khi nim v tnh tng th (s ph

thuc ln nhau ca cc hin tng v s ph thuc ln nhau gia cc hin tng

v ch th cm nhn hin tng ) c p t t thi Niels Bohr v

Heisenberg- cha ca vt l lng t, li c kim chng bng thc

nghim trong 20 nm tr li y. Nh vy, khi nim ny th hin mt trong s

nhng pht hin c bn nht ca vt l hin i. Khng b ri vo by ca nhngv tng t b ngoi, vic khai thc hai cch tip cn ly c th s gip chng ta

tm hiu su sc thm nhng kha cnh c bn v th gii quan ca chng ta.

Pht gio trc ht l mt nghin cu da trn kinh nghim trc tip nn n

khng x cng trong cc gio iu m n bit cch trnh xa, nu khng s phi

xem xt li chnh nhng c s tn ti ca mnh. Pht gio sn sng chp nhn

tt c cc cch nhn nhn hin thc c nhng tiu ch ca chn l ch thc. c



31/407

pht nhiu ln khuyn khch cc t ca mnh hy bng chnh nhng kinh

nghim ca mnh pht hin li s ph thuc ln nhau ca thc v th gii,

thay i cch nhn nhn v hin thc ca mnh Ngi thng xuyn cnh bo

h v s nguy him ca mt nim tin m qung v gio iu. Ngi ni: "Hy kim

tra s ng n ca nhng li ging gii ca ta nh cc ngi kim tra s thun

khit ca mt khi vng, bng cch p n vo , ly ba rn n hoc nung

chy n. ng chp nhn iu ta ni ch n gin v lng knh trng i vi ta".

Nh vy, vn khng phi l tinm l bit. Kinh nghim c nhn, da trn s

phn tch ni quan gip chng ta hiu rng ci ti ch l s vt cht ha khng c

c s ca mt tp hp cc mi lin kt ng, tm thi v khng th nm bt

c.

Trnh Xun Thun: Trong Pht gio khng c ch ngha gio iu, iu ny lunlm cho ti khm phc. V li chnh tinh thn v tha v rng m ny gip Pht

gio chung sng ha bnh vi cc tn ngng khc trong cc x hi m Pht gio

thm nhp vo. Liu c tm c nhng phn tch m ng va m t trong cc

kinh sch Pht gio Ty Tng khng?

Matthieu: Nhng phn tch ny nm trong hng trm cun kinh ghi li li ca cPht c cc t ca Ngi thu thp li, cng nh trong cc cun sch bnh

ch ca n c dch t ting Phn sang ting Ty Tng (213 cun) k t th

k IX n nay. Chng cng c trnh by trong hng nghn cun bnh ch ca

ngi Ty Tng. c Pht ra i vo th k V trc CN. Pht gio bt u suytn n k t th k VII v bin mt khi nc ny vo khong th k XII.

Nhiu nc chu khi tip nhn n. iu ny cho ra i Ty Tng

mt truyn thng kinh vin v thin na rt phong ph. H thng kinh l Ty Tng

l phong ph nht phng ng, ch sau kinh l c in bng ting Phn v

ting Trung Quc. Ngoi cc cun bnh ch cn c cc cuc tranh lun siu hnh

gia Pht gio v n gio. Cc cuc tranh lun ny ch yu cp n s



32/407

tn ti hay khng tn ti mt ng To ha, mt tm hn lnh cu, nhng thc

th ph bin tng ng vi nhng tng ca Platon. Cc cuc tranh lun ny

cho n nay vn cn tip din ti cc tho am, cho php lm sng t quan im

ca Pht gio v nhiu vn m chng ta s tranh lun.

Nhng ti mun nhn mnh rng nu khng c mt lng v tha, yu t quyt nh

lm tiu tan nhng nguyn nhn ca au kh n tn gc r ca n th tt c

nhng g chng ta ni s ch l v ch.



33/407

Chng 2

TN TI V KHNG TN TI

VTRCHAYKHNGCMTIMKHIU?Khinimkhi urrnglmiquantmchnhcattc cctngiovcakhoahc.Thuytv nlnBigBang,theo v tr csinhracch y15t nm, ng thivi thigianvkhnggian, l l thuytgii thch r rngnhtv tr quanstc.Vphnmnh,PhtGioli cp nvn nymtcchrtkhc.Trnthct,PhtGiothiliucthcscnmtimkhi uhaykhngv tracuhivtnhhinthcvnhnggccoil

tntidinrasau .BigBangcavtlliucphilv nnguynthy,hayl imbtucamtchuk c thtrongmtchuikhngc imkhi ucngchngc imktthccamtskhngthtnh ccav tr?Nhngkhinimthngthngcachngtaliucgipchngtahiu ckhinimngungc,haykhngcngungc?Khinimnyphichngkhngphnnhcxuhngcachngtamunvtchthacchintng,nghalcoichngnhccsvtcmthinthcniti?

Trnh Xun Thun: By gi chng ta hy cp n s hiu bit v hin thc.Trc ht, ti mun chng ta ni v ci v cng ln. Trong gii hn hiu bit ca

chng ta hin nay, l thuyt m t tt nht ngun gc ca v tr l l thuyt Big

Bang. Ngi ta ngh rng v tr sinh ra cch y khong 15 t nm trong mt v

n cc nhanh t mt trng thi v cng b, nng v c, ng thi cng cho ra

i c khng gian v thi gian. K t , v tr gin n v lin tc b long ra v

lnh i.Ngi ta i n l thuyt ny sau khi, vo nm 1929, nh thin vn hc ngi

M Edwin Hubble quan st thy rng phn ln cc thin h u chy ra xa Thin

h ca chng ta, nh th n ang mc bnh dch hch! c bit, khong cch

gia chng vi di Ngn h ca chng ta cng ln th tc ri xa cng nhanh:

mt thin h xa hn 10 ln th tc chy ra xa ca n cng nhanh hn 10 ln.

T , ngi ta suy ra rng tt c cc thin h u mt chnh xc mt khong



34/407


35/407

u trong mt v n ln, ex nihilo (t h v), m khng c nguyn nhn? Nhng

iu ny xem ra li quay v tha nhn s tn ti ca mt ng to ha l nguyn

nhn ca chnh mnh!"

Trnh Xun Thun: L do th hai ca s mun mn ny l s tn ti ca mt lthuyt v tr lc rt thnh hnh ca ba nh thin vn hc ngi Anh l

Hemann Bondi, Thomas Gold v Fred Hoyle, mt l thuyt cho php trnh c

khi nim sng th. l thuyt "v tr tnh" (Steady State) cho rng v tr

khng c im ban u cng khng c im kt thc v nhn chung n khng

thay i trong khng gian v thi gian.

Cc quan st nhanh chng lm l thuyt ny lung lay. u nhng nm 1960,

chng kin s pht hin ra cc quasar (cc thin th nm ra v tr v pht

ra mt ngun nng lng cc v trong mt th tch rt nh gn) v cc thin h

v tuyn (tc l nhng thin h pht ra phn ln nng lng di dng sng v

tuyn). Th nhng s lng cc quasar v cc thin h v tuyn ny i,ng nh

gim xung theo tui ca v tr. Mt qu trnh tin ha vy hin nhin l muthun vi gi thuyt v mt v tr tnh. Nhng n quyt nh ging vo l thuyt

ny l s pht hin ra bc x ha thch vo nm 1965. L thuyt ca Hoyle v

cc ng nghip ca ng thc t loi b kh nng v mt im khi u nng

v dy c v khng th gii thch c s tn ti ca bc x tn d ca nhit

lng nguyn thy c mt khp ni trong v tr. Nh vy, l thuyt Big Bang tr

thnh s th hin mi ca im khi thy ca th gii, v ch c n mi gii thchc cc quan st nhn b ngoi ht sc ri rc nh s chy ra xa nhau ca cc

thin h, s tn ti ca bc x ha thch v thnh phn ha hc ca cc v sao.

Matthieu: L thuyt ny, mc d rt thuyt phc i vi nhng th c lin quan tis pht trin ca v tr, nhng vn khng gii quyt c vn tnh nhn qu

ca Big Bang. Theo Pht gio, thi gian v khng gian ch l nhng khi nim

gn vi s tng gic ca chng ta v th gii cc hin tng, ch chng khng



36/407

c tn ti t lp. Nh vy, khng g, k c im bt u biu kinca thi gian v

khng gian i na, c th xut hin m li khng c nguyn nhn v iu kin.

Ni cch khc, khng g c th chuyn t khng tn ti sang tn ti v ngc li.

Nh vy, Big Bang ch l mt phn an trong lng mt continuum khng u

khng cui.

Trnh Xun Thun: Ngha l ng gi n vn v nhng xy ra "trc"Big Bang. Ti t t "trc trong ngoc kp nu nh thi gian xut hin cng vi

Big Bang th khi nim ny ng c xc nh.

Matthieu: Ngay c khi n khng c xc nh th n cng khng th xut hinm khng c nguyn nhn.

Trnh Xun Thun: Khoa hc liu c gip ch.ng ta quay ngc thi gian trli thi im sng th khng? Cu tr li l khng: Cho ti hin nay, cn tn ti

mt bc tng chn i vi s hiu bit c gi l bc tng Planck, tn mt

nh vt l hc ngi c ngi u tin quan tm ti vn ny. Bc tng

Planck xut hin vo thi im cc nh: 10-43 giy, gi l "thi gian Planck. Cons ny c ngha l ng trc s 1 sau du phy c ti 43 con 0. V tr lc

nh hn nguyn t hir mt triu t t ln. ng knh ca n lc tng

ng vi chiu di Planck, tc 10-33cm.

Matthieu: Ti sao kch thc c bit ny li to thnh mt gii Hn hay mtim un? Nhng "gii hn" nh th phi chng c mt gi tr tuyt i? Ngi ta

c cm gic nh y ni n mt bc tng" bn vng c tn ti t thn.

Trnh Xun Thun: Thi gian v chiu di Planck khng to thnh cc gii hnni ti, m xut hin do s thiu hiu bit ca chng ta. Cho ti nay, chng ta

vn cha bit lm th no thng nht hai l thuyt ln ca vt l th k XX l

c hc lng t v thuyt tng i. C hc lng t m t ci v cng b v gii

thch hnh trng ca cc nguyn t v nh sng khi lc hp dn khng ng vai

tr ch cht. Thuyt tng i m t ci v cng ln v cho php chng ta hiu



37/407

c v tr v cc cu trc ca n thang v tr khi hai lc ht nhn v lc in

t khng ng vai tr ng k. V y chnh l im gy nhiu tranh lun. Hin

nay, chng ta vn cha bit m t hnh trng ca vt cht v ca nh sng khi

bn lc c bn ca T nhin 2 hon ton bnh ng vi nhau - tnh hung xy ra

thi gian Planck, tc 10-43 giy sau v n nguyn thy 3

Matthieu: Ti sao y li phi c mt s khc bit cn bn gia bn cht cbn ca th gii vi m v ca th gii v m; bi v ci th hai ch l s m rng

ca ci th nht? y chng qua ch l vn quan im.

Trnh Xun Thun: chnh l iu ti ni. Bc tng Planck khng phi lmt gii hn c bn ca s hiu bit. N ch l du hiu cho thy s bt lc ca

chng ta trong vic dung hp c hc lng t v thuyt tng i. ng sau bc

tng Planck vn cn che giu mt hin thc m cc nh vt l hc cha bit.

Mt s ngi cho rng cp khng gian - thi gian, vn gn b vi nhau rt

cht ch trong th gii ca chng ta, b ph v. Thi gian khng cn tn ti. Cc

khi nim trc, by gi v sau nykhng cn ngha na. B tch khi ngibn i thi gian, khng gian ch cn l mt th bt lng t khng hnh dng.

cong v t p ca n tr nn hn n v ch c th c m t bng xc

sut. Tt c u l ngu nhin.

Mt s nh vt l khc nghin cu l thuyt siu dy khng nh bt lng t

khng tn ti. Theo l thuyt ny, cc ht c bn ca vt cht l kt qu ca dao

ng cc "si dy" cc nh, c kch thc c chiu di Planck. V khng g c thnh hn cc siu dy ny nn vn thng ging ca khng gian di chiu di

ny khng c t ra na. L thuyt ny c v m ra mt con ng y ha

2 Hai lc nguyn t mnh v yu, lc in t v lc hp dn. Mi hin tng vt l u c thc giithch bng 4 lc cbn ny.

3 thi gian Planck,v tr rt m c v m c ca n ln ti mc m lc hp dn, bnh thngkhng ng kcp cn nguyn t, trnn ln tng ng vi lc in t v cc lc ht nhn mnh

v yu.



38/407

hn cho php thng nht c hc lng t v thuyt tng i nhng trn thc t,

n vn cn ang b bao bc trong mt bc mn ton hc dy c v cha c

kim chng bng thc nghim.

D th no i na, mt trong nhng dng chuyn ng ny trong bt lng t c

l cho ra i v tr v cp khng gian - thi gian ca v tr cch y khong

15 t nm. Trc khng thi gian ny, ngi ta khng th ni rng khng gian

tri qua bao nhiu thi gian di mt dng ny hay dng khc, bi v n gin l

thi gian cn cha tn ti. Mt khong thi gian v hn c th cn n giu ti

pha sau bc tng Planck.

Matthieu: Khi ni v mt khng thi gian v hn, c phi ng mun ni rng"khng c im bt u khng?

Trnh Xun Thun: Mi gi thuyt u c th c. Thi gian 10 -43 giy ch l ktqu ca php ngoi suy t nhng nh lut vt l ca chng ta t thi im z r.

Nhng nhng nh lut ny s mt ch da pha sau bc tng tri thc ny. Nh

vy, vt l nh chng ta bit ch bt au t 10-43 giy sau Big Bang 4. Cc nhvt l cho chng ta bit rng v tr c sinh ra t chn khng. Nhng khng

phi l mt chn khng tnh lng, hon ton khng c vt cht v hot ng, nh

chng ta vn ngh: chn khng lng t cha rt nhiu nng lng, mc d ngay

c khi n hon ton khng c vt cht. Khng gian m chng ta ngh l trng

rng lun lun c cc trng nng lng truyn qua v nhng trng nng lng

ny c th c m t di dng cc sng 5.

4Cc nh lut vt l ch c thc kim tra bng thc nghim i vi cc thi gian ln hn khong mtphn triu triu (10-12) giy sau Big Bang. Trc , nng lng ca cc ht cbn trong v tr qu ln nnkhng th ti to c bi cc my gia tc ht thm ch ln nht, do vy khng th tin hnh nghin cu vtl trong cc iu kin cc hn ny.

5Mt knh vn hoa thc s ca cc sng lun lun i km vi s tn ti ca chng ta. Cc sng radio (sngv tuyn) l nhng sng c t nng lng nht. Nhk thut in t hin i, ch cn quay nh mt ci nml nhng sng ny nh c php thn bin thnh mt bn giao hng ca Beethoven hay mt b phim trn

mn hnh v tuyn. Ha trn vi sng radio l cc sng nh sng nhn thy n t Mt tri i qua ca s lanta trn khp b mt ca cc vt bao quanh chng ta, sau i vo mt chng ta, cho php chng ta nhnthy nhng vt ny. Ngoi ra cn c cc loi sng cc tm ca Mt tri v cc sng X n t v tr



39/407

Nng lng ca chn khng nguyn thy sau y V tr vo mt qu trnh

gin n cc nhanh m cc nh vt l thin vn gi l "s lm pht". Qu trnh

ny ko theo mt s gia tng n chng mt th tch ca V tr trong mt

khong thi gian cc ngn. T khang 10-35 n l0-32 giy sau Big Bang, t kch

thc nh hn mt nguyn t hiro 10 triu t t ln, V tr phnh to theo kiu

hm m t ti kch thc bng mt qu cam.

Cng thi gian ny, V tr b lang dn v lnh i ng k, iu ny cho php n

tng dn phc tp. Lch s V tr l qu trnh thng tin di lu hng ti s

phc tp. Ban u, v tr nng hn tt c cc loi ho ngc m nh vn Dante

ngi tng tng ra, khin cho khng mt cu trc no c th hnh thnh

c. Nh v tr lnh dn i, nn cc cu trc mi c th xut hin. Nng lng

ca chn khng li mt ln na can thip vo: n cho ra i vt cht. Einstein

cung cp cho chng ta cha kha ca c ch ny bng cng thc chc chn l

ni ting nht trong lch s khoa hc: E = mc2. Mt lng nng lng c th c

chuyn ha thnh mt ht vt cht (khi lng m ca n bng lng nng lng

E chia cho bnh phng ca vn tc nh sng c).

Cc ht c bn (nh cc quark v cc electron chng hn) xut hin t chn

khng nguyn thy v kt hp vi nhau to thnh cc nguyn t, phn t v cui

cng l cc v sao. Cc v sao tp hp vi nhau to thnh hng trm t thin h,

v hng trm t thin h ca v tr quan st c cm li vi nhau dt nn mt

tm thm khng l trong v tr. Ci v cng nh sinh ra ci v cng ln.Trong t nht mt trong s cc thin h ny, di Ngn H ca chng ta, gn mt

ngi sao c tn l Mt Tri, trn hnh tinh gi l Tri t, cc phn t kt hp vi

nhau to thnh cc chui AND dn n s sng, thc v nhng con ngi c

kh nng t ra nhng cu hi v th gii xung quanh v v V tr sinh ra h.

y l lch s rt ngn gn v V tr theo cch nhn ca mt nh vt l thin vn

hin nay. Cn Pht gio c hay khng mt quan im v v tr?



40/407

Matthieu: Theo quan nim ca Pht gio, cc hin tng khng thc s c"sinh ra theo ngha chng chuyn t khng tn ti sang tn ti. Chng tn ti

theo "chn l tng i" ca chng ta, nhng khng c thc th cui cng. Chn

l tng i, hay c l, tng ng vi kinh nghim thc t ca chng ta v th

gii, theo cch thng thng m chng ta nhn thc n, ngha l bng cch gn

cho cc s vt mt hin thc khch quan. Theo Pht gio, quan nim ny l sai

lm. Xt cho cng, cc hin tng khng c tn ti t thn ( l "chn l tuyt

i"). Trong trng hp ny, vn Sng th l mt vn gi, hoc ch t l

khng c t ra bng nhng li l gay gt nh trong trng hp to ra t ex

nihilomt v tr c tn ti t thn. Sng th tr thnh mt vn khi ngi ta vt

cht ha cc hin tng. Tuy nhin, quan im ny khng loi tr s pht trin

ca th gii cc hin tng. R rng l khng phi khng tn ti, nhng nu xem

xt cch thc tn ti ca chng, chng ta s nhn thy rng khng th coi chng

nh mt tp hp cc thc th c lp tn ti t lp. Nh vy, cc hin tng tn

ti theo cch ca mt gic m, mt o gic hay mt o nh, va hin hin va

khng c tn ti t thn. Tt c ging nh nhng hnh nh trong mt chic

gng, chng xut hin mt cch r rng nhng khng phi l hin thc. Trit

gia ln ngi n ca th k II Nagarjuna tm ni: "Cc hin tng rt ra bn

cht ca mnh t s ph thuc ln nhau, ch t bn thn chng chng l g c".

Qu trnh pht trin ca chng khng ty tin cng khng b quyt nh bi mt

th lc thn thnh no, m tun theo cc quy lut nhn - qu trong lng mt

mi lin h tng th.

Nh vy vn "ngun gc" da trn nim tin vo hin thc ca cc hin tng

v ca s tn ti thc ca khng gian v thi gian, trong khi di gc chn l

tuyt i, th khng c sng th cng chng c khng thi gian ko di, cng nh

s chm dt.



41/407


42/407

V tn ti khng th sinh ra chng no khng tn ti cn cha bin mt.

Cng vy, tn ti khng th chuyn sang khng tn ti, v nh th cng mt s

vt li c c hai c tnh ny ".

L do theo "khng g" khng th tr thnh "ci g " l v ci khng g ny

khng th t bin i m khng t b trng thi trng rng ca mnh, v n cng

khng th thc hin c iu bng cch ri b trng thi .

Trnh Xun Thun: Vt l ni rng tim nng xut hin ny l do nng lng cachn khng cung cp.

Matthieu: Nh vy, c th l qu trnh c th ha biu kin ca nng lngny.

Trnh Xun Thun: Vy vn t ra l: chn khng ny c to ra nh thno? Liu c mt h v, ri sau xy ra mt s gin on t ngt v xut hin

mt chn khng y nng lng, cng lc vi thi gian v khng gian?

Matthieu: Mt s gin on khng c nguyn nhn xy ra trong mt ci g khng h tn ti ? l mt cch bt u qu l k l!

Big Bang hay mt dng "bt u hon ton khc ca mt v tr c th khng th

xy ra m khng c nhng nguyn nhn v iu kin. iu ny khng c ngha

l th gii cc hin tng phi c mt nguyn nhn u tin v duy nht, nhng

n khng th sinh ra t h v c. Mt khc, v y mi chnh l im c bn

ca Pht gio, cc hin tng v thi gian khng th "dng" vi t cch l cc

thc th khc nhau, bi v chng khng c mt hin thc t thn no. Khi chng

ta ni v mt ngun gc, tr c ca chng ta ngh ngay ti ngun gc ca mt "ci

g ". Cc khi nim bt u v kt thc ca v tr thuc v chn l tng i.

Trn gic chn l tuyt i chng hon ton v ngha. Khi chng ta nhn thy

mt m chy trong mt b phim chng hn, th vn bit ai thc s chm

la khng c t ra. Ch c nhng ngi cc k hoang d khng h bit th

no l mt b phim th mi mun nc ln mn nh dp la. Tt c cc tn



43/407

gio v trit hc u vp phi vn sng th ny. Khoa hc thot khi n bng

cch loi b khi nim ng sng to m n chng cn n, cn Pht gio bng

cch loi b chnh khi nim v s bt u.

Trnh Xun Thun: ng cn nh giai thoi ni ting lin quan n nh ton hcv vt l hc ni ting ca th k XVIII Piene Simon de Laplace khng? Khi

Laplace trao cun Lun v c hc thin thcho Napolon, v hong ny

trch ng khng h nhc ti Nh kin trc v i d ch mt ln. Laplace

p li: "Tu b h, thn khng cn n gi thit ny". Nhng mt cu hi vn

cn : Ti sao li c mt v tr? Ti sao li c cc nh lut? Ti sao li c Big

Bang? cng l cu hi ni ting ca Leibniz: "Ti sao li c ci g ch

khng phi l chng c g c? V ci khng g c n gin hn v d hn ci g

. Hn na, gi thit rng cc s vt phi tn ti th cng cn ngi ta phi

gii thch c ti sao chng li tn ti nh th ch khng phi khc."

Matthieu: C th tr li bng cu ni ni ting ca Nagarjuna: "Bi v tt c utrng rng nn tt c u c th tn ti". Cun Bt nh Ba la mt nu r: "Khixut hin cc vt u trng rng; v trng rng nn chng xut hin". Theo Pht

gio, s trng rng khng ch l bn cht cui cng ca cc hin tng, m cn

l tim nng cho php cc hin tng ny trin khai n v cng. Ti xin a ra

mt hnh nh n gin ha: cc lc a, cy ci, rng r c c th hin ra v

khng gian cho php chng trin khai. Nu nh tri l th s chng c g ln

lao xy ra. Tng t, nu nh hin thc l bt di bt dch, l vnh cu, v nu cctnh cht ca hin thc cng nh vy th s khng th c mt s thay i no d

l nh nht; cc hin tng s khng th xut hin. Chnh bi v cc s vt

khng c tn ti t thn nn chng c th xut hin n v cng. Khi hiu rng

tt c t n u l chn khng, chng ta c th hiu r hn qu trnh vn ng

ca chn l tng i hay chn l mang tnh quy c. Qu trnh ny khng phi

l ty tin v cc quy lut nhn qu dn ti mt s hi ha v bn cht gia



44/407

nguyn nhn v kt qu. chnh l tnh KHNG ca Pht gio. Khng y

khng phi l h v, m l khng c tn ti vnh hng v c lp cc hin tng.

Trnh Xun Thun: Trn thc t, nhiu ngi ng nht khi nim khng vi hv, v vo th k XIX, ngi ta ln n Pht gio l thuyt h v.

Matthieu: l mt sai lm nghim trng. C hai quan im rt cc oan v sailm: thuyt h v v ch ngha hin thc duy vt. Ch ngha hin thc duy vt

m Pht gio gi l "ch ngha v cng" l mt quan im vt cht ha cho rng

vt cht v cc b phn cu thnh ca n l khng th thay i c. Mt khc,

khi Leibniz t hi "ti sao c ci g ch khng phi l khng ci g", th cu hi

ca ng gi nh rng thc s c ci g . Nh vy, cn phi bt u bng

vic t cu hi v s tn ti ca mt hin thc khch quan. Theo con ng

trung dung ca Pht gio, th khng c c khng ci g (thuyt h v) m cng

chng c mt ci g (ch ngha hin thc duy vt). Ngi ta c th hi li

Leibniz: "Ti sao li khng c g, bi v cc hin tng c th xy ra kia m?".

Bn cht ca cc hin tng ph thuc ln nhau th hin ra bn ngoi nhng likhng c s tn ti t thn l mt iu thch thc l phi thng thng v ngi

ta khng th gi n l tn ti hay khng tn ti. Tr tu c nhng gii hn ca n

v khng th bao qut bn cht ca hin thc bng nhng khi nim n thun.

Ch c hiu bit trc tip vt ln trn t duy bin lun mi c th tng gic cbn cht ca th gii cc hin tng theo kiu khng tranh bin, trong cc

khi nim ch th v khch th khng cn c ngha na.Trnh Xun Thun: Chng ta s quay tr li vn c bn ny khi chng ta bnv nhng h qu trit hc ca c hc lng t. Ti trnh by cch nhn nhn

ca khoa hc v lch s ca V tr, by gi ng c th cho bit quan im ca

c Pht v V tr c khng?

Matthieu: Vo thi k c Pht Thch Ca Mu Ni ra i, n gio a ramt ci nhn huyn b v mang tnh biu tng v V tr. Khi c Pht t ti



45/407

Gic Ng vo nm 528 trc Cng Nguyn, Ngi nhn thy di nh sng ca

kinh nghim thin nh rng th gii ny c c trng bng s ph thuc ln

nhau v rng bn cht ca th gii l khng c hin thc t lp v vnh vin. S

ph thuc ln nhau ny d nhin bao hm c thc. Hiu c iu ny s c

nhng tc ng su sc n quan nim ca chng ta v tn ti, v hnh phc v

au kh. Coi mi tng tc thong qua ca cc hin tng l nhng thc th

vnh hng chnh l nguyn nhn dn n nim tin thm cn c ca chng ta

vo khi nim ci "ti" v vo thc t l cc s vt hin tng c nhng tnh cht

ni ti. Nim tin bn cht ny bin minh cho v s nhng thi thc am m v

chi b, vn l ngun gc nhng kh no ca chng ta. Chnh v th to ra s

chnh lch gia cch thc m cc s vt hin ra trc mt chng ta v cch thc

m chng tn ti thc. Chng hn, quan nim v "ci ti" ch l s lch lc tc

thi ca tr c. Nhng nu bit rng cc hin tng ch tn ti thong qua v ph

thuc ln nhau th ngi ta s khng th gn b vi n nh th na. Ngi ta s

c gii phng khi sai lm. Chnh v th, tri thc l lc lng gii phng. Ci

m ngi ta gi l "Nit bn" khng g khc chnh l rt kit nhng t tng sai

lm, nh trong Omement des soustrastng ni.

Trnh Xun Thun: Khoa hc th k XX cng tm ra khi nim ph thuc lnnhau ny. Nhng ti mun quay li cu hi lc trc Pht gio c m t s hnh

thnh ca V tr chng ta hay khng?

Matthieu: C, nhng s m t ny khng c trnh by nh mt gio iu. Mts kha cnh m t ca n hin nay khng cn ng vng, nhng chng vn

c mt gi tr biu trng gn lin vi thc hnh thin nh. Bn ngoi, chng ph

hp vi nhng tng ca thi i c Pht gio tip nhn, nhng li khng

c chnh c Pht ging gii. V tr lun ny khng xem xt li s phn tch

ca Pht gio v khi nim "ci thc". Khi nim hnh thnh ca v tr thuc v

chn l tng i, thuc v lnh vc ca cc v b ngoi. Qua chn l tng i,



46/407

Pht gio mun ni n cc "ht khng gian", chng khng biu t cc vt, m

ch mt tim nng bc l b ngoi. Sau , Pht gio ni v s th hin ca "ci

chn khng y p" di dng nm kh hay nng lng - ting Phn c ngha

l prana. Cc nng lng ny c th hin di dng nh sng 5 mu c vt

cht ha dn dn thnh 5 yu t - khng kh, nc, t, la v khng gian. S

kt hp gia chng to ra mt "th sp", mt i dng cc yu t m s ha

trn ca chng di tc ng ca nng lng ban u s lm ny sinh ra bu

tri, cc lc a v cc dy ni, v cui cng l cc sinh vt sng.

chnh l qu trnh hnh thnh ca mt v tr trong s v hn cc v tr tn ti.

Pht gio khng xt n s sng th u tin, v tng v mt nguyn nhn

duy nht khng th ng vng c.

Trnh Xun Thun: Mc d s dng nhng ngn ng y hnh tng, nhngcch m t v s bt u ca th gii c nhng im tng ng ng ngc

nhin vi nhng quan im hin i v s ra i ca V tr. Chng ta u khng

quan nim th gii nh kt qu ca tnh yu v lng hn th ca cc v thnhthn. Ti thy c bit thch th v s tng t ca khi nim "chn khng y

p trong khoa hc v trong Pht gio.

Matthieu: ng l chng c nhng nt tng ng, nhng phi ch : gia chngc mt s khc bit ln. Khoa hc ni v mt v tr khch th. Cn theo Pht

gio, nh chng ta s thy, v tr khng c lp vi thc, nhng khng v th

m chng ti ri vo ch ngha duy tm (theo th gii ch l s phng chiuca thc) chng ti cho rng ch th v khch th quy nh ln nhau. Trn bnh

din m t, Pht gio xt ti mt v tr c tnh tun hon (nhng khng theo

vng trn lp i lp li nh v tr ca nhng k khc k). Mt chu k c th gm

4 giai on tng ng vi s hnh thnh, tip din, ph hy v trng thi "khng

c th hin (chn khng trung gian gia hai v tr). Cc ht khng gian m



47/407

bo s lin tc t v tr ny sang v tr khc. S ni tip ca cc chu k khng

c bt u v cng khng c kt thc.

Trnh Xun Thun: Quan im ny liu c gi cho ta v n gio cho rng vtr "ht th , chuyn ng gin n tng ng vi th ra v chuyn ng co li

tng ng vi ht vo?

Matthieu: Hnh nh ny rt nn th, nhng mt s trng phi n gio chorng ngoi v tr tun hon, cn c mt hoc nhiu thc th khng thay i v

c kh nng sng to, iu m theo Pht gio l v ch v phi logic.

Trnh Xun Thun: Quan nim v v tr tun hon cng xut hin trong v trhc hin i. Nu nh v tr ca chng ta cha vt cht th, vo mt thi im

nht nh, lc hp dn ca vt cht ny s c th lm dng qu trnh gin n v

o ngc chuyn ng ra xa nhau ca cc thin h. Nh th, chng ta s c

mt Big Bang theo chiu ngc li, tc l mt V Co ln (Big Crunch). Di mt

nhit cc cao, cc ngi sao s b bc hi v vt cht s phn r thnh cc ht

c bn. V tr s kt thc s tn ti ca mnh trong s chin thng chi ngi canh sng, trong mt trng thi v cng nh nng v c. Thi gian v khng gian

s li mt ht ngha. Mt v tr t suy sp nh th liu c th ti sinh t ng

tro tn ca chnh mnh, nh con chim phng hong, bt u mt chu k mi,

v c th, vi nhng nh lut vt l mi? Khng ai bit iu , v nh chng ta

ni trn, vt l hin nay s khng cn ng vng thi gian Planck khi n

tip cn vi cc nhit v mt cc cao.

Matthieu: Theo quan im ca Pht gio, s kt thc ca mt chu k c thhin ra ngoi bng mt s bng n cui cng (ngi ta ni n by l la lin

tip, ngy cng nng hn, thiu hy v tr hu hnh), sau l s tiu tan ca v

tr vo chn khng, ri t chn khng mt chu k mi li xut hin.

Trnh Xun Thun: Theo v tr hc hin i, nu v tr xut pht li trong mtchu k mi, cc chu k s ni tip nhau, nhng s khng ging nhau. V tr s



48/407

tch t ngy cng nhiu nng lng hn, iu ny c th lm cho chu k sau di

hn chu k trc v kch thc cc i ca v tr s ngy cng ln hn. iu ny

ging quan nim v mt v tr tun hon, khng lp i lp li m ng ni.

Nhng nu V tr chng ta khng cha vt cht lc hp dn chn c

qu trnh gin n ca n, th v tr s b lang dn ra cho ti khi kt thc thi gian

v do s khng cn l tun hon na. Lc u, cc v sao s tiu th ht

nhin liu ht nhn ca mnh v s tt. Chng s khng cn chiu sng bu tri

c na. Th gii s chm vo mt m en di v lnh gi, nhit s tiu tn

dn, nhit tin dn ti khng tuyt i, nhng khng bao gi t n nhit

. V khng c nng lng duy tr, s sng nh chng ta bit s

khng th tn ti c na. Trong mt tng lai rt xa, v tr s ch cn l mt

i dng bao la ca bc x v cc ht c bn. Nh vt l hc ngi M gc Anh

Freeman Dyson cho rng khi cc m my electron v phn electron dy

c c th s tr thnh tin vt cht cho mt dng thc. Theo nhng thng

tin mi nht, cn phi c mt lng vt cht ln gp 5 ln so vi lng vt cht

m hin nay chng ta bit mi c th lm o ngc c chuyn ng gin n

ca V tr. Nhng vic thng k ton b vt cht trong V tr khng phi l vic

d, v c rt nhiu "vt cht ti" (chim khong 90% hoc hn na) khng pht ra

bt k bc x no v ch th hin thng qua tc ng hp dn ca n i vi mi

trng xung quanh. M khng c nh sng th nh thin vn chng khc g... mt

ngi m mm trong bng ti.

Mt s quan st mi y v cc sao siu mi (nhng v n ca cc ngi sao)

trong cc thin h xa xi dng nh chng t rng s gin n ca V tr, thay v

gim tc (iu ny xy ra nu ch c lc hp dn c tc ng) li tng tc, iu

ny i hi trong V tr cn phi c mt lc "phn hp dn" na. Nu kt lun

ny l ng th V tr s mi mi gin n, tr phi c mt Big Bang mi xy ra

nhng theo mt cch khc, ch khng phi l mt Big Crunch. Nhng cho ti



49/407

nay, chng ta vn cn bit rt t v tnh cht ca cc sao siu mi xa, nn hin

thi, kt lun ny vn gy nhiu tranh ci.

Matthieu: Khng ch ring v tr vt cht c coi l mt dy lin tip nhng binthi khng c im bt u. M ngay c thc cng khng c im bt u.

Theo Pht gio, hai mt vt cht/ thc l mt gi v c vt cht ln thc

u khng c tnh hin thc c lp. Vn khng tn ti ngun gc u tin

ca cc hin tng v thc xut pht t ci m Pht gio gi l "khng th

nhn thc c", iu ny khng phi l ni ti s khng hiu bit cm lng v

cam chu trc mt iu huyn b vt qua kh nng nhn thc ca chng ta, m

l ni ti ci khng th c hiu bng cc khi nim thng thng ca chng ta.

Khi nim im khi u l "khng th nhn thc c" khng phi l v s cch

xa trong thi gian hay trong khng gian, m l v tr tinh thn ca khi nim

thuc v s hin hnh ca nguyn nhn li c l ra t v quay li nui

dng n. Nh vy, n khng th t ng "bn ngoi" chui nhn qu xc

nh ngun gc ca chnh n c.

Trnh Xun Thun: iu ny nghe cng kh l lng nh nh l v tnh khng y ca Godel vy. Theo nh l ny th khng th chng minh c rng mt h

thng l phi mu thun khi ta vn bn trong h thng y. chng minh, cn

phi ra khi h thng . Trong mi trng hp th hin nay khoa hc vn cha

th ni c g v s tn ti song song t by lu ca thc v vt cht.

Matthieu: c tnh khng th nhn thc c ny gn lin vi bn cht cui cngca cc hin tng, l s trng rng hay s ph thuc ln nhau. c tnh ny

xa i o tng "vt cht ha vn khin chng ta cm nhn nhng hin tng

ny nh nhng thc th t ti. V bn ngoi mi khi nim, nn bn cht cui

cng ny c th c coi l khng nhn thc c m vn khng ng ngha vi

v minh. Ngc li, loi tri thc trc tip ny, khng mang tnh tranh bin v vt

ln trn cc khi nim, chnh l mt c tnh ca Gic ng.



50/407

Theo mt s gio l ca Pht gio (tantras) cung cp cch phn tch biu hin

ca cc hin tng cp suy nim su kn hn, th bn cht nguyn thy ca

cc hin tng ny l bn kia khi nim ch th v khch th, thi gian v

khng gian. Tuy nhin, khi th gii cc hin tng l ra t bn cht nguyn thy,

th tr c s khng cn nhn thc c s thng nht ny na v n xc lp mt

s phn bit gi to gia thc v th gii. Sau , n cng c s phn chia ny

gia bn ng v phi bn ng v th l sinh ra th gii v minh, gi l lun hi

(samsara). S ra i ca lun hi khng phi bt ngun t mt thi k c th

no, m l phn nh, ti mi thi im v mi ngh ca chng ta, s th hin

ca v minh mun vt cht ha th gii.



51/407

Chng 3

I TM NGI THNG H VICHAYKHNGMTNGUYNLSNGTH?Thtthv khihnhdungmtnguynlsngth euchnhmtcchcckchnhxcdinbincassngthvqutrnhphttrinsau .Scmnhvsongcansgiithchttcvchngtaschngcnphi tracuhivsxuthincatnhphctpkhngthtngtngnicaV Tr,cassngvshiha nkinhngccachng.Vn vngungcvsphncachngtat s cgiiquyt.Khngnhhayph nhstnticamtngSngThslmn sinhmtskhcbitcbngiacctruynthngtmlinhlntrnthgii.TheoPhtGio,tin thanhncmtnguynnhn utinlvngha.Trongkhoahc,vic iuchnhrtchnhxckhang15hngsvtlvcc iukinban ucaV Tr cmtsngihiulktqu cangunhinthuntyvmtsngikhclichornglktqu camtnguynlsngth.Nhngliumtkhinimnhthc ngvngtrcsphntchhaykhng?Liunccnthitvlogichaykhng?

Trnh Xun Thun: T th k XVI, con ngi khng ngng b thu nh trong khnggian. Nm 1543, linh mc ngi Ba Lan Nicolas Copemic khng cn coi Tri t

chim v tr trung tm v gt n xung hng mt hnh tinh n thun quay quanh

Mt Tri. K t , bng ma Copemic gy ra bit bao v. Nu hnh tinh

ca chng ta khng chim v tr trung tm ca th gii, th chc chn Mt Tri

phi gi v tr ny. Nhng ri nh thin vn hc ngi M Harlow Shapley li pht

hin ra rng Mt Tri ch n gin l mt ngi sao ngoi vi trong s hng trm

t ngi sao khc to thnh thin h chng ta. Ngy nay, chng ta cn bit rng

bn thn di Ngn H, tc thin h chng ta - cng ch l mt trong hng trm t

thin h ca v tr quan st c, c bn knh ko di khong 15 t nm nh

sng. Ri con ngi cng ch l ht ct trn bi bin v tr mnh mng. Con

ngi cng b b li trong c thi gian. Trong cun lch m 15 t nm ca v

tr c tnh bng mt nm, th con ngi vn minh mi ch bt u k t lc

23h59 ngy 31 thng 12.



52/407

S nh li ca con ngi n v ngha tng khin Pascal vo th k XVII phi

tht ln lo lng: "S im lng vnh hng ca khng gian v tn lm cho ti s, v

p li nhng li thng tht , ba th k sau, nh sinh vt hc ngi Php

Jacques Monod cng ln ting: "Con ngi mt ht trong s bao la th ca v

tr, ni n tnh c xut hin", v nh vt l hc ngi M Steven Weinberg:

"Cng hiu v tr, chng ta cng cm thy mnh v ngha".

Theo ti, chng ta khng sinh ra do ngu nhin trong mt v tr v tnh.

Ngc li, v tr v con ngi c mi quan h cng sinh cht ch: s d v tr to

ln nh vy chnh l bo m s hin din ca chng ta.

Matthieu: ng tin nh th, iu ny cng ging nh Bernadin de Saint-Pierre tng ni: "Qu b ng c chia thnh nhiu mi v chng sinh ra nh th l

cho c gia nh u c n!"

Trnh Xun Thun: ng l khng nn tin vo nhng lp lun mang mu sc mcch lun. Bn thn khoa hc cng c sinh ra t s bc b ln lt v thng

thng s gii thch cc hin tng bng cc thut ng nh "nhng nguyn nhncui cng" hay " , nhng khi nim m thc ra ch thch hp vi cc hc

thuyt tn gio. Tuy nhin, khoa hc v v tr hin i pht hin ra rng s

tn ti ca con ngi dng nh c quy nh trong cc tnh cht ca tng

nguyn t, tng ngi sao v tng thin h ca v tr v trong tng nh lut vt l

chi phi v tr. Ch cn cc tnh cht v cc nh lut ca v tr khc i mt cht

th chng ta chng c mt y ni chuyn vi nhau v iu . Ngay tu v tr c l cha nhng mm mng ca cc iu kin cn thit cho s

xut hin ca mt "ngi quan st". Theo nh vt l hc ngi M gc Anh

Freeman Dyson th "V tr phn no bit trc rng con ngi s xut

hin".

------------------------------------------------------------------------------

cai vo han trong long ban tay

Documents