caderno de campo cuaderno de campo sketchbook...aquarium, especially at low tide. ponte entre as...

25

Upload: others

Post on 25-Jan-2020

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Caderno de campo das illas Cíes

Cuaderno de campo de las islas Cíes

Cíes Islands Sketchbook

José Arcas

Índice Índice Index | |

8 Índice

10 Prólogo

18 Prefacio

22 Manual de uso

24 Mapa

27 Faros, arroaces e aves que se lanzan desde o aire

51 Unha lagoa máxica, corvos mariños e un faro que vixía

75 A serpe de pedra e a rocha con forma de campá

95 Unha cadeira da raíña, lagartos nas rochas e unha herba que namora

112 Autor

114 Glosario de especies

118 Paisaxes sonoras

120 Grazas

8 Índice

13 Prólogo

20 Prefacio

22 Manual de uso

24 Mapa

27 Faros, arroaces y aves que se lanzan desde el aire

51 Una laguna mágica, cormoranes y un faro que vigila

75 La serpiente de piedra y la roca con forma de campana

95 Una silla de la reina, lagartos en las rocas y una hierba que enamora

112 Autor

116 Glosario de especies

118 Paisajes sonoros

120 Gracias

8 Index

15 Prologue

21 Preface

22 User guide

24 Map

27 Lighthouses, dolphins and swooping birds

51 A magical lagoon, cormorants and a vigilant lighthouse

75 The snaking stones and the bell-shaped rock

95 A throne for a queen, lizards on the rocks and a flower of love

112 Author

117 Species Glossary

118 Soundscapes

120 Thanks

9

Prólogo Prólogo Prologue | |

O Parque Nacional Marítimo-Terrestre das Illas Atlánticas de Galicia está composto polos arquipélagos de Cíes, Ons, Sálvora e Cortegada, e as augas da súa contorna, situados nas Rías Baixas, ao sudoeste da Comunidade Autónoma de Galicia. Foi declarado parque nacional no ano 2002 coa finalidade de protexer os ecosistemas ligados a zonas costeiras e á plataforma continental da

rexión eurosiberiana. Situado nunha contorna natural ligada ao mar, presenta unha extraordinaria biodiversidade, con gran variedade de ecosistemas entre os que destacan os cantís, as praias e sistemas dunares, e os fondos mariños.

Os cantís de grandes paredes graníticas acollen colonias de aves mariñas, algunhas de importancia mundial polo seu tamaño, como a colonia de gaivota patiamarela (Larus michahellis) ou a de corvo mariño cristado (Phalacrocorax aristotelis). Neles existe unha flora singular dentro da que destacan algunhas especies endémicas iberoatlánticas. As praias e dunas teñen unha grande importancia de conservación no parque, que mantén unha boa representación destes hábitats que experimentaron un retroceso significativo en toda a costa atlántica española. Son hábitats moi sensibles á influencia humana que, ademais, albergan un gran número de especies catalogadas, en particular, canto á flora.

O medio mariño ocupa a maior parte da superficie do parque nacional, aproximadamente o 86 %. Entre os hábitats mariños destacan os «bosques» de grandes algas pardas do xénero Laminaria, que albergan unha ampla variedade de invertebrados mariños e de peixes, e os fondos de maërl, compostos por algas calcarias libres en forma de pequenos nódulos que ofrecen unha intricada rede de refuxios para unha fauna moi diversa.

O arquipélago das Cíes está formado polo espazo marítimo-terrestre que arrodea as illas de Monte Faro, Monteagudo e San Martiño, así como os illotes adxacentes. Este arquipélago situado na entrada da ría de Vigo comprende unha superficie de 2658 hectáreas marítimas e 433 hectáreas terrestres cheas da biodiversidade que atoparemos neste caderno de viaxe no que o autor reflicte con delicadeza as principais especies que un viaxeiro podería ver na súa visita á illa e das que pode aquí gozar nunha viaxe chea de matices, cores, sensacións e, sobre todo, un aire cargado de cheiro a mar.

«É a nosa illa. É unha illa estupenda.Podemos divertirnos unha chea até que os maiores

veñan por nós.»O señor das moscas (1954), William Golding

11

Ademais destes importantes valores naturais, o parque posúe un interesante patrimonio arqueolóxico e arquitectónico. Existen restos pa-leolíticos, asentamentos da Idade de Bronce (castros), ermidas e santuarios da Idade Media, así como fortificacións máis modernas, fábricas de salgadura, fontes e lavadoiros, cemiterios, monumentos e faros. Hai tamén un importante conxunto de restos arqueolóxicos submarinos e de naufraxios.

De acordo co plan director da Rede de Parques Nacionais, un dos principais obxectivos destes espazos é proporcionar un marco para a investigación científica. Os parques nacionais son espazos onde os procesos naturais se atopan excepcionalmente ben conservados e repre-sentan auténticos laboratorios ao servizo do avance da ciencia, sempre que esta se leve a cabo de forma respectuosa coa súa conservación. Á súa vez, esta investigación ten a capacidade de contribuír á protección dos parques, ben que os retos que se presentan e as súas posibles solucións son pouco coñecidos e están en cambio constante.

O turismo nas illas Cíes débese basear na necesidade de compatibilizar a conservación e o uso público co desenvolvemento socioeconó-mico da contorna. O parque pretende avanzar neste sentido, traballando nas liñas seguintes para acadar un turismo sustentable:

∙ Avanzar na calidade da visita máis ca na súa cantidade, proporcionando unha boa información ao visitante, xunto coa posibilidade de gozar dos valores naturais do parque. Tamén se busca desestacionalizar a afluencia abrindo o parque ás visitas todo o ano, ofertando novas actividades que permitan o visitante desfrutar do parque dun xeito distinto, achegándoo máis estreitamente aos seus valores naturais e culturais.

∙ Seguir a traballar no plan de acción proposto para o Parque Nacional das Illas Atlánticas de Galicia coa certificación da Carta Europea de Turismo Sustentable e que se basea no compromiso voluntario de todas as partes implicadas no desenvolvemento turístico para levar á práctica unha estratexia local de turismo sustentable, xa que este é un vector favorable para a conservación.

Con este caderno de viaxe poderemos comezar a nosa aventura nun espazo singular, cheo de historia, natureza e lembranzas que podere-mos levar á terra despois de pasear polas sendas que percorren as illas.

Director do Parque Nacional das Illas Atlánticas

J. A. Fernández Bouzas

12

Prefacio Prefacio Preface | |

Frente a la costa atlántica gallega emergen, poderosas, las siluetas de los archipiélagos de Cíes, Ons, Sálvora y Cortegada, un puñado de más de veinte islas e islotes que representan como ningún otro lugar la biodiversidad de estas latitudes. Para conservarla, se declaró el 1 de julio de 2002 el Parque Nacional Marítimo-Terrestre de las Islas Atlánticas de Galicia, con una extensión de casi 8500 hectáreas

en su gran mayoría marinas (86 %).

En este mosaico de sistemas naturales ligados a zonas costeras y a la plataforma continental de la región eurosiberiana destaca, por ejemplo, la mayor población reproductora de gaviota patiamarilla del mundo, el bosque de laureles más occidental y mejor conservado de Europa, la mayor colonia de cría de cormorán moñudo de la península Ibérica y una larga lista de honores naturales que el visitante puede ir descubriendo mientras recorre este pedacito de paraíso donde se alternan los campos dunares con los bosques, las caprichosas formaciones graníticas con los abruptos acantilados o las playas de ensueño, de fina arena blanca y aguas transparentes. Postales de belleza imposible. ¿Existe pues mejor lugar para pintar?

De estos cuatro archipiélagos, es sobre todo el de las islas Cíes —el de mayor superficie— el que ofrece mayor variedad paisajística, con un perfil más agreste, modelado bruscamente en su cara externa, a golpe de ola, y de contorno más suave en su parte interior, la que da vista a la costa, a salvaguarda de los embates y ofreciendo resguardo natural a la ría de Vigo.

La naturaleza ha sido especialmente generosa a la hora de crear arte en las Cíes, un arte que José Arcas sabe captar como pocos para crear esta obra divulgativa que, además de mostrarte los encantos de estas islas, te seducirá como la naturaleza hizo con él desde su niñez (y conmigo hace una docena de años, desde la primera vez que pisé este pedacito del Caribe gallego, como aquí con razón lo llaman). Este entorno ha sido su patio de recreo cuando era crío y su campo de estudios años después. Muchas horas de vuelo. Y ese conocimiento del terreno se nota.

La observación de la naturaleza está íntimamente ligada a los sentimientos y poder manifestar estos sentimientos de forma artística, como hace el autor, me produce, de entrada, mucha envidia. Envidia sana y admiración. Sensaciones encontradas que este gran artista plasma en cada trazo dejando claro que ha pasado incontables horas observando a cada animal, disfrutando, captando a la perfección la pose que mejor representa la etología de la especie.

No es sencillo dibujar acuarelas de estampas que ya de por sí son un lienzo al natural, pero a la vista está que José Arcas lo consigue. Un privilegio poder disfrutarlas en las páginas que siguen.

Alfonso Polvorinos

Biólogo, divulgador y técnico especializado en ecoturismo y espacios naturales protegidos

Prefacio20

Unha lagoa máxica, corvos mariños e un faro que vixía

Una laguna mágica, cormoranes y un faro que vigila

A magical lagoon, cormorants and a vigilant lighthouse

Ruta do faro da Porta | Ruta del faro da Porta | Faro da Porta lighthouse Route

Esta ruta comeza no peirao onde des-embarcamos (peirao de Rodas) e continúa até o faro da Porta. É o ca-

miño máis entretido e interesante das illas.

Mentres pasamos a carón da praia de Rodas, a lagoa dos Nenos, a praia de Nosa Señora ou o peirao de Carracido, podemos observar unha gran variedade de aves —en-tre outras, o corvo mariño cristado (Pha-lacrocorax aristotellis), especie insignia do parque nacional— e deleitarnos co acuario natural, especialmente coa baixamar.

Esta ruta comienza en el muelle donde desembarcamos (muelle de Rodas) y continúa hasta el faro da

Porta. Es el camino más entretenido e in-teresante de las islas.

Mientras pasamos junto a la playa de Ro-das, la laguna dos Nenos, la playa de Nosa Señora o el muelle de Carracido, podemos observar una gran variedad de aves —entre otras, el cormorán moñudo (Phalacrocorax aristotellis), especie insignia del parque na-cional— y deleitarnos con el acuario natu-ral, especialmente con la marea baja.

This walk starts on the jetty where you get off the ferry (peirao de Ro-das) and leads up to the Faro da

Porta lighthouse. It is the most enjoyable and interesting route on the islands.

Whilst walking past Praia de Rodas beach, Lagoa dos Nenos lagoon, Praia de Nosa Se-ñora beach and the jetty at Carracido you’ll spot a great variety of birds including the common shag (Phalacrocorax aristotellis), the national park’s flagship species, and the seawater lagoon makes a wonderful natural aquarium, especially at low tide.

Ponte entre as illas, a carón da lagoa dos Nenos.Puente entre las islas, junto a la laguna dos Nenos.Bridge between the islands, beside the Lagoa dos Nenos lagoon.

< Lagoa dos Nenos.Cando a marea está moi baixa (coma neste caso), hai poucas aves que observar.< Laguna dos Nenos.Cuando la marea está muy baja, como en este caso, hay pocas aves que observar.< Lagoa dos Nenos lagoon.When the tide is very low, as is the case here, there are very few birds to be seen.

53

As garzotas (Egretta garzetta) e as garzas reais (Ardea cinerea) comparten hábitats de alimentación.

Little egrets (Egretta garzetta) and grey herons (Ardea cinerea) share the same feeding grounds.

Las garcetas (Egretta garzetta) y las garzas reales (Ardea cinerea) comparten hábitats de alimentación.

54

garzota

Custa imaxinar como as garzas conseguen tragar peixes de semellante tamaño.

It’s hard to believe that the egret can manage to swallow such large fish.

Cuesta imaginar cómo las garzas consiguen tragar peces de semejante tamaño.

55

Algúns dos peixes máis comúns na illa: bolo voador ou bolo pequeno (Ammodytes tobianus), sargo (Diplodus sp) e muxe negro ou fozón (Mugil cephalus).

Algunos de los peces más comunes en la isla: bolo o lanzón (Ammodytes tobianus), sargo (Diplodus sp) y mújel o lisa (Mugil cephalus).

Some of the most common fish in the national park: lesser sand eel (Ammodytes tobianus), sargo or white seabream (Diplodus sp) and thicklip grey mullet (Mugil cephalus).

56

De arriba abaixo, muxe negro ou fozón (Mugil cephalus), agulla (Belone belone) e solla (Pleuronectes platessa).

De arriba abajo, mújel o lisa (Mugil cephalus), aguja (Belone belone) y solla (Pleuronectes platessa).

From top to bottom, thicklip grey mullet (Mugil cephalus), garfish or sea needle (Belone belone) and European plaice (Pleuronectes platessa).

57

Exemplar novo de corvo mariño cristado (Phalacrocorax aristotelis).

Joven del año de cormorán moñudo (Phalacrocorax aristotelis).

Young common shag (Phalacrocorax aristotelis).

66

O corvo mariño cristado é a especie emblemática do parque, un supervivente nun hábitat tan belo coma demoledor. Á esquerda, un grupo descansando.

The common or European shag is the symbol of the park; a survivor in a habitat as beautiful as it is harsh. Left, a group at rest.

El cormorán moñudo es la especie emblemática del parque, un superviviente en un hábitat tan bello como demoledor. A la izquierda, un grupo descansando.

67

Adulto de gaivota patiamarela incubando.Á dereita, protexendo o seu polo de poucos días de idade dos raios do sol.

Adulto de gaviota patiamarilla incubando.A la derecha, protegiendo a su polluelo de pocos días de edad de los rayos del sol.

Nesting adult yellow-legged gull.Right, protecting its days-old chick from the beating sun.

84

Lagarto arnal (Timon lepidus) ao sol. Son bastante confiados, mais sempre teñen unha vía de escape á man, por se acaso.Á esquerda, miñato (Buteo buteo).

Lagarto ocelado (Timon lepidus) tomando el sol. Son bastante confiados, pero siempre tienen una vía de escape a mano, por si acaso.A la izquierda, busardo ratonero (Buteo buteo).

Ocellated lizard (Timon lepidus) sunbathing. They are fairly relaxed about humans but always have an escape route, just in case.Left, common buzzard (Buteo buteo).

105

Autor Autor Author | |

José Arcas é doutor en Ciencias Biolóxi-cas pola Universidade de Vigo e, como tal, traballou en diferentes proxectos

de conservación de aves e publicou nume-rosos artigos científicos e divulgativos en varias revistas nacionais e internacionais. É, ademais, anelador experto de aves sil-vestres do Centro de Migración de Aves de SEOBirdlife desde hai máis de 25 anos.

Artista autodidacta da natureza, ten espe-cial predilección polas aves ligadas a medios mariños, como as limícolas e as gaivotas.

Aínda que sempre pintou, desde cativo, leva 15 anos facéndoo de xeito regular e, recentemente, comezou tamén a dedicar-se á pintura de xeito profesional. Colabo-ra coa axencia de viaxes Ecowildlife para impartir cursos e obradoiros de pintura, e é o director artístico da revista dixital El Ecoturista, na que publica os seus debuxos en varias seccións dedicadas á fauna e flora do noso país.

José Arcas es doctor en Ciencias Biológi-cas por la Universidad de Vigo y, como tal, ha trabajado en diferentes proyectos

de conservación de aves, publicando nume-rosos artículos científicos y divulgativos en varias revistas nacionales e internacionales. Es, además, anillador experto de aves sil-vestres del Centro de Migración de Aves de SEOBirdlife desde hace más de 25 años.

Artista autodidacta de naturaleza, tiene es-pecial predilección por las aves ligadas a me-dios marinos, como las limícolas y las gaviotas.

Aunque siempre ha pintado, desde niño, lleva 15 años haciéndolo de forma regular y, recientemente, ha empezado a hacerlo también de forma profesional. Colabora con la agencia de viajes Ecowildlife para impartir cursillos y talleres de pintura, y es el director artístico de la revista digital El Ecoturista, en la que publica sus dibujos en varias secciones dedicadas a la fauna y flora de nuestro país.

José Arcas holds a PhD in Biological Sciences from Vigo University and as such has worked on various bird con-

servation projects, publishing numerous scientific and informative articles in various national and international journals. Fur-thermore, he is also an expert ringer of wild birds at the SEOBirdlife Migration Centre which he has done for over 25 years.

He is a self-taught artist of nature and has a predilection for birds found in marine en-vironments such as waders and gulls.

Although he has painted since he was a child, he has painted more regularly over the last 15 years and has recently made it his profession. He collaborates with Ecowildlife, a travel agency, where he tea-ches painting workshops and courses. He is also the artistic director of the digital magazine El Ecoturista, where he publishes his work in various sections dedicated to the Iberian flora and fauna.

facebook.com/josearcasartjosearcas.com

113