BUYUME VE GELISME

Yrd. Doc. Dr. Selcuk AKPINAR

BUYUME VE GELISME

• Cocukluk cagi dollenme ile baslar ve ergenligin tamamlanmasina kadar devam eder.

• Diger butun canlilara kiyasla insanda cocukluk cagi cok daha uzundur.

• Cocuk organizmasinin yetiskinden ayiran en onemli ozellik, surekli bir buyume, gelisme ve degisme sureci icinde olmasidir.

Buyume ve Gelisme Surecini Yonlendiren Fizyolojik Kurallar

1. Buyume ve gelisme, dollenmeden baslayarak ergenligin sonuna kadar devam etmesine karsin, temposu belirli donemlerde hizlanma ve yavaslamalar gosterir. Anne karninda, dogumdan sonraki ilk yil ve ergenlikte hizli.

2. Agirlik, boy ve bircok organin buyume hizi, genel buyume egrisin izler.

• Dogumda beyin agirligi eriskin degerin %25 i • 2 yasinda %60 ina • 5 yasinda %90 nina • 10 yasinda %95 ine erisir.

Buyume ve Gelisme Surecini Yonlendiren Fizyolojik Kurallar

3. Buyume ve gelisme surecinde belirli bir sira vardir.

• Beden kisimlarinin buyumesinde en hızlı “baş”

• Ergenlikte; ayak bacak kalca gogus capi

4. Cocuklar arasinda genetik yapiya bagli olarak; fiziksel, fizyolojik ve kisilik yonunden bireysel farkliliklar vardir.

5. Teknoloji ve iyi şartlar, buyume ve gelismeyi etkiliyor.

Buyume donemleri

1. Dogum Oncesi Donem (Prenatal) – Embriyonel Donem (0-10 hafta)

– Fetal Donem (10 hafta-Doguma kadar)

2. Dogum Sonrasin Donem (Postnatal) • Yenidoganda buyume (0-4 hafta)

• Sut bebeginde buyume (1-12 ay)

• 1-2 yasta buyume

• 2-6 yasta buyume

• 6-12 yasta buyume

• Ergenlik doneminde buyume

Dogum Oncesi Donemde Buyume

• Prenatal gelisim donemi 280 gun ya da 40 haftalik suredir.

• Dollenme sperm + ovum fertilizasyonu ile,

• Ovum ortalama 2mm capinda ve 28 gunde 1 salgilanir.

• 23+23

Dogum Oncesi Donemde Buyume

• Ilk 10 hafta Embriyonel donem

• Bundan sonrasi Fetal

Dogum Oncesi Donemde Buyume

0-2 Hafta: Dollenmeden sonra olusan zigot dol yatagina dogru hareket eder ve yerlesir. 3-4 Hafta: Kalp atmaya baslar, gozler, kan damarlari ve sinir sistemi gelismeye baslar. 5-6 Hafta: Kol ve bacaklar olusmaya baslar. 8 Hafta: Onemli organlarin gelisimi tamamlanir, gebelik bedensel hareketlerde hissedilir. 10 Hafta: Uyaricilara tepki verir.

Dogum Oncesi Donemde Buyume

8-12 Hafta: Cinsel organlarin gorunumu tamamlanir. Dolasim sistemi calismaya baslar, kol ve bacaklar hareketlenir. 13-16 Hafta: Sac ve deri gelisir. 20-28 Hafta: Kilo almaya baslar, agirlik yaklasik 1000 gr dir. 28-32 Hafta: Bosaltim sistemi olusur, solunum, sindirim ve isi kontrolu sistemleri dis sartlara uygun haldedir. 32-36 Hafta: Agirlik yaklasik 2500 grdir. Vucut hatlari duzgunlesmistir. Dol yatagi disinda yasayabilir. 38 Hafta: Normal Dogum.

Dusuk Dogum Agirligi

• Bebegin normal dogum agirligi 2750 – 3250 gr.

• Bu agirligin 2 standart sapma alti, genellikle dusuk dogum agirligi olarak adlandiriliyor.

• Nedenleri ; siz soyleyin?

Erken Dogum

• Normal suresinden once dogan bebekler “premature” olarak adlandiriliyor.

• Nedenleri; siz soyleyin ?

• Bu bebeklerin; ogrenim zorluklari, dil ve sosyal gelisim problemleri, motor koordinasyon problemleri yasadiklari ileri surulmekte.

• Normalde bu bebekler kuvozde kaliyorlar.

DOGUM SONRASINDA BUYUME

• Buyume Olgunlasma

• Bireyin genotipini, aslinda fenotip etkiler

• Cevresel faktorlerden en onemlilerinden birisi “beslenme” dir.

• Fiziksel aktivite buyume icin gerekli?

• Erken yaslarda ozel antrenmanlar boy uzamasini geciktiriyor.

Beyin Gelisimi

• Dogum oncesi ilk 3 ayda gelisiminin onemli bir kismini tamamlar.

• Buyume bebeklik ve ilk cocukluk doneminde cok hizli.

• 18. aydan 4 yasa kadar miyelinizasyon tamamlanir.

Beyin Gelisimi

• Noronlarin baslica islevi bilgi transferini gerceklestirmektir.

• Insan sinir sistemi icerisinde yaklasik olarak 100 milyar neuron oldgugu tahmin edilmektedir.

• Normal bir sinir hucresi 50000-250000 kadar baska noronla baglantilidir.

Beyin Gelisimi

• Motor gelisim, bebeklik ve ilk cocukluk donemindeki sinir-kas olgunlasmasinin bir urunudur.

• Kas tonusunun, sinir kas koordinasyonu ve gelisminin saglanmasi, dengenin korunmasi beyincigin fonksiyonlarindadandir (Serebellum).

Yenidoganda Buyume

• Yenidoganda bas vucudun 1/4 unu, yetiskinlerde 1/8 ini olusturur.

• Denge kazanma ve surdurme zor

• Beden yetiskinin 1/20 si kadardir.

• Erkek bebklerin agirliklari kiz bebeklerin agirligindan %4 daha fazladir.

• Bebek dogduktan birkac gun icerisinde su kaybi nedeniyle, agirliginin %6-10 nunu kaybeder.

Ilk Bir Yasta Buyume

• Yasamin ilk yilinda boy ve kiloda hizli bir artis vardir.

• 5. ayin sonunda dogum agirliklarinin 2 katina, birinci yilin sonunda da 3 katina ulasir.

• Boy, ilk bir yil 25-26 cm artar.

• Bu donemde sinir sistemi onemli olcude gelisir.

• Miyelinizasyon ilerler.

• Cocugun istemlei hareketler yapma, anlama, istediklerini belirtme becerileri gelisir.

1-2 Yaslarda Buyume

• Ilk yila gore buyume daha yavas.

• Bebeklikten ergenlige dogru distal bolgelerde en buyuk buyume gozlenir.

• Bebeklikten itibaren; bas buyumesi yavas, govde buyumesi orta, el ve ayaklarin buyumesi en hizlidir.

• Beynin buyumesi 2. yilda yavaslar.

• Olgunlasma faktorlerinin yani sira cevresel uyaricilar da beyin gelisimi uzerinde etkili.

2-6 Yaslarda Buyume

• Buyume 2 yildan sonra yavaslar ve ergenlige kadar sabit bir oranla devam eder.

• 4 yasinda doum boyunun 2 katina ulasir. • Yillik boy uzunlugu ergenlige kadar her yil 5.08 cm kadardir.

Agirlik ise 2.250 kg dir. • Cok az da olsa kiz ve erkekler arasinda fiziksel farkliliklar

gorunur. • Erkekler kizlardan daha fazla kemik ve kas kutlesine sahip • Bu donemde kemiklesme orani cok hizlidir. • Miyelinizasyon bu donemde buyuk olcude tamamlanir. • Firlatma ve topa ayaklama vurma gibi becerileri

yapabiliyorsa, miyelinizasyon gelisiminin habercisi.

6-12 Yaslarda Buyume

• Boy ve agirliktaki artis sabit • Duyu-motor sistem cok daha gelismis ve birden fazla ise katilabilir • Kizlar yaklasik 12, erkekler 13 yasinda ergenlige girer. • Oyun ve spor performansi gitikce daha olgun bir duzeye ulasir. • Agirlik ve boyda meydana gelen yavas buyume, cocuga vucuduna

alismasi icin firsat verir. • Beceriler daha kolay ogrenilmeye baslar. • Ergenlik oncesine kadar kiz ve erkekler arasinda agirlik ve fizik

yonunden kucuk farkliliklar vardir. Bu yuzden aktivitelere birlikte katilabilirler.

• 7 yasin sonuna dogru, beyin gelisiminin 9/10 u tamamlanir. • Bu donemin sonunda ise beyin eriskin buyuklugune erisir. • Donem sonunda sayisiz karmasik becerileri yapabilir.

12-18 Yaslarda Buyume

• Ergenlik donemi, buyume yeniden hizlanir, biyolojik degisim ve olgunlasma tamamlanarak artik eriskin gorunumune girer.

• Ergenlik suresi 2-6 yil arasinda surebilir, irk ve toplumlar arasi farklar etkilidir.

• Kizlar 9cm/yil, erkekler 10cm/yil. • Boy uzamasi kizlarda 16-18, erkeklerde 18-20

yaslarinda durur. • Vucut agirligi kizlarda 16 kg, erkeklerde 20 kg artar. • Bu agirlik kizlarda daha cok yag kutlesinin artmasi,

erkeklerde kas ve iskelet kutlesinin artmasi

Buyume ve gelisimle ilgili onemli noktalar

2-6 yas arasindaki 1. buyume bebeklik donemine gore daha yavas. Her yil 5.05 cm boy, 2.27 kg kilo 2. 4 yasinda dogum boyunun iki katina cikar 3. Okuloncesi ve ilkokulda cinsiyet farkliligi cok az. 4. Beden olculeri degisir ve miyelinizasyon tamamlanir. 6-12 yas arasinda 1. Buyume sabit ve yavas. 2. Kol ve bacaklar govdeden daha once buyurler 3. Kizlar erkeklerden daha once ergenlige girer 4. Asiri ve yetersiz beslenme, buyume modeli uzerinde etkili 5. Hareketli cocuklar daha zayif 6. Normal fiziksel aktiviteler buyume uzerinde olumlu etkiye sahip 7. Egzersiz, kemik gelisimine etkili 8. Hastaliklar buyumeyi olumsuz etkileyebiliyor. 9. 100 yil oncesine gore cocuklar daha uzun ve agir 10. Beslenme etkili