Vakantie Bulletin, Juni 2018Van de redactie

Dienstmededelingen:De Pronkjewailronde is niet aansprakelijk voor schade, en niet aansprakelijk te stellen als gevolg van onjuistheden, voor in het nieuwsbulletin aangeleverde informatie.Wij maken geen nieuws, maar wij verzamelen het belangrijkste voor u, en brengen dat nieuws, hier in de ronde !De PronkjewailRonde is een onafhankelijk instituut en ronde, en niet gelieerd aan welke club, of vereniging dan ook.

Onze website pronkjewailronde.NET is nu 24uur per dag online en pronkjewailronde.NL is beperkt online van 9.00 uur s ’morgens tot 12.00 uur s ’nachts.Het nieuwsbulletin staat vanaf ongeveer 20.30uur s' woensdags online en de opname in ronde gemist iets later op pronkjewailronde.nl. De updates op pronkjewailronde.net staan meestal om 23.00uur op woensdag online.

De Pronkjewailronde is met op vakantie!

U zult het even 3 maand zonder de Pronkjewailronde op PI3GRN, moeten doen. Dertien weken lang geen Pronkjewailronde op woensdagavond, in de maanden juni , juli en augustus. Op 5 september zijn we er weer. Onze website blijft wel "on air" en wordt regelmatig bijgewerkt met het laatste amateurnieuws. ( mits er ook kopij word ingeleverd of beschikbaar is)-In deze vakantieperiode wordt de website: pronkjewailronde.nl , zo mogelijk eens per 2 weken dinsdag of woensdag bijgewerkt, met alleen radio-amateur-nieuws van bijvoorbeeld het AT, de verenigingen en het belangrijkste "technisch" nieuws.

-Mocht de site pronkjewailronde.NL ,NIET bereikbaar zijn, probeer dan pronkjewailronde.NET

U kunt uw kopij verhalen, belevenissen, reisverslagen, technische verhalen , vragen of antwoorden op vragen kwijt op www.pronkjewailronde@ziggo.nl. Deze worden dan weer indien nodig geplaatst in het vakantie-nieuwbulletin.

AfdelingsnieuwsGeen nieuws

Activiteiten-kalender:23/26 augustus: 50e DNAT Bad Bentheim (dtsl)05 sept: aanvang uitzending Pronkjewailronde winterperiode.09 september: 40e Landelijke Ballonvossenjacht22 sept: 37e Radiomarkt op de Lichtmis3 november: 58e keer de dag van de radio amateur in Zwolle

Mocht je informatie hebben over activiteiten die (nog) niet op deze kalender staan, geef dat dan aan ons door via een van de geschikte communicatiemiddelen die we hebben.

1

Radiomarkten en andere amateur activiteiten.

Algemene standhouders informatie op de Dag voor de RadioAmateur (DvdRA) 3 nov 2018Op de DvdRA kennen we 4 soorten standhouders :

De standhouders van commerciële en nieuwe apparatuur : de AMRATOVerantwoordelijk : Dhr. J. v.d. Westelaken, PE1MQL, email pe1mql@veron.nl.De stands van VERON commissies en verwante verenigingen, voor uitsluitend demonstratie en promotie doeleinden.De stand houders voor VERON commissies en verwante verenigingen, staan hier op uitnodiging of na overleg met de voorzitter van de VERON evenementen commissie,Dhr. P. Sterk, PA0STE, email pa0ste@veron.nl.

De Vlooienmarkt, gebruikte apparatuur, nieuwe onderdelen en antennes, de VERON Radio Onderdelen Markt (VROM). Op de VROM mag er naast onderdelen bedoeld voor zelfbouw of voor de radioamateur, uitsluitend gebruikte apparatuur worden aangeboden. Nieuwe meetinstrumenten, antennes, hobby-gereedschappen en aanverwante zaken zijn ook toegestaan, echter geen nieuwe zend- en ontvangapparatuur, hiervoor moet ik u verwijzen naar ons commerciële deel, de AMRATO.Verantwoordelijk: Dhr. G. d. Groot, PA7TT, email pa7tt@veron.nl.Standhouders van de zelfbouw tentoonstelling (geen handel).Plaatsing en deelname is uitsluitend na inschrijving en opgave.Voor aanmelden, verantwoordelijk Dhr. D. Harms, PA2DW, email pa2dw@veron.nl.Bron: de VERON aangeleverd door Johan NL12894

Amateur en ander technisch nieuws.**********************************************************************************

Intruder PI2NOS loopt tegen de lamp

Inspecteurs van Agentschap Telecom zijn vorige week opgetreden tegen een jonge man die zonder vergunning uitzendingen heeft gedaan op PI2NOS.Tijdens het onderzoek werden diverse zenders aangetroffen die hij niet mocht hebben. Deze hebben de inspecteurs in beslag genomen en zij zullen daar een proces-verbaal van opmaken.De officier van justitie legt naar verwachting hier een boete voor op en beslist wat er met de in beslag genomen zaken gebeurt. Naast dit proces-verbaal wordt onderzocht of er ook een last onder dwangsom kan worden opgelegd, waardoor aan deze jonge man bij hernieuwde illegale uitzendingen onmiddellijk een stevige bestuurlijke boete kan worden opgelegd, zonder dat daar een uitgebreid onderzoek in de woning aan vooraf hoeft te gaan.Ondanks het feit dat het lokaliseren van intruders of zich misdragende zendamateurs een lastige zaak is, zijn de inspecteurs vol goede moed en hopen op korte termijn meer successen te kunnen melden. Informatie over dergelijke personen blijft van harte welkom via repeaterstoringen@agentschaptelecom.nl. Hier is al veel bruikbare informatie door zendamateurs gemeld. Bron: Veron /door Johan Evers (PE1PUP) Aangeleverd door Johan NL12894Tags: Agentschap Telecom, IARUMS, PI2NOS

2

Nederlands schoolcontact met het ISS Donderdag 31 mei hadden 20 Rotterdamse kinderen van Sterrenschool de Globetrotter en de Aloysiusschool een erg bijzondere avond. Ze kregen de kans om vragen te stellen aan een astronaut van de ISS (International Space Station). Het contact begon om 18:58 en mocht maar 10 minuten duren. Dat meldt Open Rotterdam.De kinderen mochten vragen stellen aan de astronaut Ricky Arnold. De kinderen vroegen over het slapen in de ruimte, eten zonder zwaartekracht en gevaarlijke stralingen. Omdat alles in 10 minuten gedaan moest worden, werden de kinderen in een rap tempo achter elkaar verzameld voor hun vraag.Het contact is tot stand gekomen door Stefan Nelwan (PD2SMF). Als radiozendamateur had Stefan ergens gelezen dat het internationale ruimtestation sporadisch radioverbindingen met educatieve organisaties toestaat, oftewel met een school. Hij twijfelde geen seconde langer en gaf de kinderen op voor een radiocontact. En voor ze het wisten hadden ze een akkoord, ze mochten contact maken met de ISS! Bron: door PH4X Aangeleverd door Thijs PD0JBRTags: ISS, PD2SMF

JOTA-JOTI in de zomer? Kom in contact met andere scouts via de radio, deel jullie kampavonturen en maak lol via de zender! Ben je als zendamateur en/of leiding bij scouting betrokken neem dan je set mee op kamp. En breng je groep in contact met andere groepen die op zomerkamp zijn.Tijdens 8 woensdag avonden, te weten 11 juli 18 juli 25 juli en 1 augustus, 8 augustus, 15 augustus 22 augustus 29 augustus zal er de zomerkamp ronde zijn op de volgende frequenties:De Nederlandse ronde is woensdag om 19:30 (Local) uur via de repeater PI3UTR op 145.575Mhz. De Europese ronde is woensdag om 20:30 uur (Local) op 3690 kHz ±QRM.

Bron: door PH4X Aangeleverd door Thijs PD0JBRTags: JOTA, scouting

3

HONGARIJE TERUG OP 60 M.Het Hongaarse AT, NMHH (The National Media & Infocommunications Authority - Hongarije) heeft in het Hongaarse staatsblad nummer 7 van 29 mei 2018 een update van het nationale frequentieplan 7/2015 gepubliceerd met betrekking tot het gebruik van de frequentie banden (X1.13), waarin nu de WRC-15 toewijzing van 5351.5 tot 5366.5 kHz met 15W EIRP maximum vermogen is opgenomen. Eerder waren alleen bijzondere toestemmingen te verkrijgen voor een periode van 3 maanden, waarmee gewerkt mocht worden van 5350-5450 kHz en met 100W vermogen, maar met die bijzondere toestemmingen is men in 2017 gestopt. Bron: pi4raz.nl /BAR. Ingezonden door: PE1NLZ

Staat van de Ether 2017: Onveilige IoT apparatuur risico voor samenleving.Ontwikkel minimumeisen en standaarden voor de digitale veiligheid van het 'Internet of Things'. Daarvoor pleit Agentschap Telecom in de Staat van de Ether 2017 die vandaag is gepubliceerd. Onveilige apparaten zijn vatbaar voor ongewenste toegang door internetcriminelen en cyberinfecties. Dat kan uiteindelijk leiden tot grootschalige uitval van ICT netwerken en geautomatiseerde bedrijfsprocessen. Cybereisen voor IoT apparaten. Directeur.hoofdinspecteur Peter Spijkerman: "Agentschap Telecom pleit voor de standaardisatie van cybereisen waaraan IoT apparatuur minimaal moet voldoen. Het systeem van productregulering via CE markering dat we in Europa kennen om storing door (radio)apparatuur te voorkomen heeft zich bewezen. Uitbreiden van dit stelsel met cybereisen is een snelle en effectieve oplossing om IoT-apparatuur veiliger te maken." Dreiging neemt toe. Het aantal kwetsbare apparaten dat verbonden wordt met internet groeit. Van slimme thermostaten tot beveiligingscamera's en van koelkasten tot smart-horloges en speelgoed: het 'Internet of Things' ontstaat. Door deze toename neemt ook de cyberdreiging toe. Voorlichting en security by design. In afwachting van wetgeving voor de cyberveiligheid van apparatuur kan niet worden stilgezeten. Voorlichting kan gebruikers van apparaten zich meer bewust maken van het belang van veilige apparatuur. Ook kan de industrie meer zelf verantwoordelijkheid nemen door cyberveiligheid in acht te nemen bij het ontwerpen van producten. Bron: agentschaptelecom.nl /BAR. Ingezonden door: PE1NLZ

Toch geen 5 GHz chip van Intel dit jaar.Intel toonde het publiek vorige week een krachtige 5 GHz processor voor 2018, maar vergat daarbij verschillende belangrijke nuances te vermelden. Wie al een spaarpotje opzij had gezet voor de 5 GHz chip die Intel vorige week onthulde, zal zijn beslissing mogelijk moeten herbekijken. De fabrikant was niet volledig transparant tijdens de demonstratie van de processor. De chip blijkt toch niet standaard op 5 GHz te draaien. De 28 core-processor met een kloksnelheid van 5 GHz die Intel aan het publiek liet zien blijkt overgeklokt te zijn. De chip werd op temperatuur gehouden met behulp van waterkoeling, iets wat niet werd getoond tijdens de presentatie en wat ook niet werd vermeld door het bedrijf. Intel citeert "tijdsbeperkingen" voor het feit dat de koeling niet werd getoond. Het stelt dat de presentator normaal gezien wel had moeten vermelden dat het om een overklokte versie ging, maar dat hij van het script is afgeweken. Welke kloksnelheid de processor dan wel standaard heeft, wil Intel op dit moment nog niet kwijt. Verder weten we dat de chip op 14 nanometer gebakken is en gebruik maakt van de LGA3647-socket die ook gebruikt wordt door sommige Xeon-processors. Website Ars Technica speculeert dat de chip mogelijk onder de Cascade Lake-X generatie zal vallen, een opstap van de huidige Skylake-X serie. Cascade Lake-x zou onder andere fixes bevatten voor Meltdown en Spectre. Bron: techpulse.be /BAR. Ingezonden door: PE1NLZ

4

NAM start met Storelectric opslagproject met samengeperste lucht

Het Engelse Storelectric gaat samen met de NAM een installatie bouwen voor de opslag van groene stroom door het samenpersen van lucht. Storelectric was de winnaar van de NAM70 challenge die het gasbedrijf organiseerde vanwege zijn 70-jarige bestaan.Read this article in EnglishStorelectric gebruikt een overschot aan groene stroom om lucht samen te persen en die op te slaan in bijvoorbeeld zoutholtes of lege gas- en olievelden. Is de elektriciteit weer nodig, dan drijft die samengeperste lucht een generator aan.Deze zogeheten Compressed Air Energy Storage opslag is op zich niet nieuw, er staat er bijvoorbeeld een Druckluftspeicher in het Duitse Huntorf. Storelectric heeft de opslagtechniek wel verbeterd door de warmte die vrijkomt bij het samenpersen van de lucht tot zo'n 70 bar weer te gebruiken bij het expanderen van de lucht wanneer er weer elektriciteit mee wordt gemaakt.Schematische weergave van opslag met samengeperste lucht. Efficiënte opslag

Storelectric claimt dat zo een efficiency van 65% wordt bereikt in de hele cyclus van elektriciteit naar samengeperste lucht en weer terug naar elektriciteit. 'Dat maakt ons systeem tot de meest efficiënte manier van opslag van elektriciteit gedurende langere perioden, en in grote hoeveelheden', aldus Tallad Azid van Storelectric.Zie hieronder de pitch van de opslag met samengeperste lucht.

5

Storelectric heeft momenteel een proefproject in Engeland, in Nederland denkt het bedrijf in eerste instantie aan het gebruik van zoutcavernes, grote holten in zoutlagen in de bodem waar nu bijvoorbeeld in Zuidwending aardgas wordt opgeslagen. Op termijn zou ook opslag in poreuze aardlagen kunnen. 'Die zijn in grote getale beschikbaar op de Noordzee, voorzien van installaties die eens olie en gas wonnen en nu moeten worden ontmanteld. Gebruik die infrastructuur.' Daadwerkelijk uitvoeren

De prijs betekent naast een geldbedrag van 50.000 euro de afspraak dat NAM samen met Storelectric de opslag daadwerkelijk in drie jaar tijd gaat realiseren. 'Het is voor de toekomst van ons bedrijf essentieel dat we onze kennis samen met partners gaan inzetten voor de energietransitie, en opslag van duurzaam gewonnen elektriciteit is daarbij een van de grootste uitdagingen', aldus Schotman. Warmteopslag

Twee andere finalisten waren Eco-Tech Ceram uit Frankrijk en het Nederlandse Proton Ventures. Eco-Tech bedacht een manier om restwarmte bijvoorbeeld van de industrie of vergistingsinstallaties op te slaan. Beneden de 100 °C kan dat het gemakkelijkst in water, daarboven in keramiek met lucht, aldus Aubin Touzo van Eco-Tech Ceram.

Nu is de plaats waar die warmte vrijkomt meestal niet de plek waar die nodig is. Transport is dus nodig. Nu gebeurt dat bijvoorbeeld in Nederland via een warmtenet, maar die infrastructuur is duur en meestal in een beperkt temperatuurbereik. Eco-Tech doet de warmte-opslag in de vorm van een container, die van alle bestaande transportmogelijkheden gebruik kan maken.

Per container is een opslag van 1,5 MWh mogelijk. Als gezegd, het concept kan ook worden gebruikt om warmte van meer dan 100 °C op te slaan, tot boven de 500 °C door gebruik te maken van keramiek.

Het lastigste volgens Touzo is om de warmte beschikbaar te krijgen uit rookgassen, of van de compressoren die de NAM op dit ogenblik gebruikt om het gas op druk te brengen.Zie hieronder de pitch van de warmteopslag. Ammoniak

Proton Ventures zet met bestaande techniek overtollige elektriciteit om in ammoniak, die gemakkelijk is op te slaan of te transporteren. Die ammoniak heeft tal van toepassingen. Motoren kunnen ammoniak als brandstof gebruiken, met een brandstofcel is er weer elektriciteit mee te maken, het dient als grondstof voor kunstmest en er is gemakkelijk waterstof van te maken voor allerhande toepassingen.

Het voordeel van ammoniak boven waterstof is dat ammoniak veel gemakkelijker is in het gebruik. Zo zijn er om het spul op te slaan geen zware druktanks nodig. Bij waterstof moet dat wel om om voldoende volume bij elkaar te krijgen. 'Zoals aardgas op dit ogenblik tal van toepassingen heeft, zo zal ammoniak dat in de toekomst doen, aldus Jacco Mooijer van Proton Ventures. Zie hieronder de pitch van de ammoniak-opslag.

6

Het gebruik van ammoniak is niet nieuw. Zo onderzoekt Vattenfall (Nuon) het gebruik van ammoniak als brandsto voor zijn elektriciteitscentrale (lees 'Nuon gaat stoken op ammoniak').

Bron: “De Ingenieur”. Aangeleverd door PE1AIT

Inbreker verstopt zender bovenin Kadoelerbrug in Kraggenburg

Onbekenden plaatsten zendapparatuur op de kraan van de Kadoelerbrug. in de machinekamer van een brug om op hoogte zendapparatuur te plaatsen en vervolgens ook nog het slot vervangen. Onbekenden deden het onlangs bij de Kadoelerbrug in Kraggenburg.

Dat meldt de politie Noordoostpolder/Urk op Facebook. Agenten werden vanmorgen ingeschakeld door het waterschap nadat er was ingebroken in de machinekamer van de brug over het Vollenhoverkanaal Maar die inbraak bleek niet gepleegd om iets weg te nemen. Sterker: er werd juist iets geplaatst. Zendapparatuur in dit geval. De apparatuur werd bovenin de brug neergelegd en het slot van de machinekamer werd vervangen.Piratenzender?Een bijzondere zaak, noemt de politie het voorval. Of het gaat om de antenne van een piratenzender - een radio- of televisiezender die zonder zendvergunning of toestemming uitzendt - kan de politie nog niet zeggen. Bron: De Stentor. Aangeleverd door PE1FNW

7

Quantuminternet stapje dichterbij

Delftse wetenschappers hebben een belangrijke stap gezet richting het communiceren op lange afstand via een quantumverbinding die niet is af te luisteren.Het is de droom van iedereen die privacy écht hoog in het vaandel heeft staan: het quantuminternet. Oftewel: een netwerk dat dankzij principes uit de quantummechanica niet ongemerkt is af te luisteren. Een team onder leiding van Ronald Hanson (QuTech, een samenwerking van TU Delft en TNO) meldt nu in Nature erin te zijn geslaagd de quantummechanische verbinding tussen twee knooppunten in zo’n netwerk sneller op te bouwen dan die weer verloren gaat. Verstrengelde knooppuntenCentraal in quantumcommunicatie staat het verschijnsel verstrengeling of entanglement: een quantummechanische band tussen twee deeltjes, waarvan het bestaan in 2015 onomstotelijk werd aangetoond door Hanson. Door twee quantumbits of qubits – de bits waar een quantumcomputer mee rekent – met elkaar te verstrengelen, is de toestand van de ene qubit over te brengen naar de andere. Zo is informatie door te spelen, met als grote voordeel dat een derde partij een dergelijke communicatie niet kan inzien zonder dat verzender en ontvanger dat doorhebben.Probleem is alleen dat dit principe niet werkt over langere afstanden. Waar je informatie die op de ouderwetse manier wordt verzonden zonodig kunt versterken, is dat bij quantuminformatie onmogelijk. Daarom is het nodig een lange quantumverbinding op te hakken in kortere stukjes, met daartussen knooppunten of nodes. Elk van die knooppunten moet vervolgens verstrengeld raken met zijn twee buren om informatie door te kunnen spelen van zender naar ontvanger.Hanson en zijn team zijn er nu in geslaagd om zo’n verbinding tussen twee naburige knooppunten sneller te genereren dan hij weer verloren gaat. Bovendien weten ze de verstrengelde toestand lang genoeg in stand te houden om die weer door te kunnen geven aan het vólgende knooppunt in het

8

netwerk. Vervuilde diamantDe QuTech-wetenschappers werken daarbij met een type qubit dat gebruikmaakt van een ‘vervuilde diamant’: een diamant waarin een stikstofatoom zit, met daarnaast een lege plek; een gat in het kristalrooster. Die combinatie wordt een nitrogen-vacancy center of NV-center genoemd. (Onlangs werd aan de TU Delft nog een nieuwe onderzoeksgroep opgericht rond deze NV-centers; lees ‘Delftse groep meet magneetvelden met diamant’.)Zo’n qubit in de vorm van een NV-center heeft een spin, een quantummechanische eigenschap die twee waardes kan hebben: omhoog of omlaag. De spins van twee qubits worden met elkaar verstrengeld via een omweg: beide qubits zijn via glasvezel verbonden met een derde component, die is voorzien van een detector die zo gevoelig is dat hij een enkel foton kan waarnemen.Vervolgens zendt bijvoorbeeld de qubit met de spin omhoog wél een foton naar deze component en de andere qubit niet. De detector ziet echter alleen dát er een foton aankomt; hij weet niet welk van de twee qubits daarvoor verantwoordelijk was. Daardoor zijn de spins van beide qubits met elkaar verstrengeld geraakt: de ene qubit moet een spin omhoog hebben en de andere een spin omlaag, maar welke qubit welke spin heeft is onduidelijk. En via die truc zijn de qubits 39 keer per seconde met elkaar te verstrengelen; duizend keer sneller dan eerder mogelijk was. Ruis wegfilterenOm de verstrengeling vervolgens zo lang mogelijk in stand te houden, borduren Hanson en collega's voort op een methode waarover ze in 2010 publiceerden. Hierbij beschermen ze de spin tegen omgevingsinvloeden door hem met microgolfpulsen continu 'om te klappen' van omhoog naar omlaag en omgekeerd.'Anders dan in 2010 kunnen we nu heel precies de ruisfactoren van de omgeving karakteriseren en die omzeilen door de tijd tussen de microgolfpulsen aan te passen', mailt Hanson. 'Zo filteren we dus eigenlijk de ruis uit de omgeving weg. Daarmee hebben we de tijd dat we de verstrengeling vast kunnen houden, kunnen oprekken tot ongeveer twee tienden van een seconde.' Eerste quantuminternet ter wereldEen volgende stap is om daadwerkelijk een netwerkje te bouwen van meer dan twee qubits; op het moment is alleen nog aangetoond dat de verstrengeling tussen qubits in principe snel genoeg te creëren en lang genoeg in stand te houden is om dit te kunnen. En dat zou dan weer een opstapje zijn naar het streven van QuTech om in 2020 de steden Amsterdam, Delft, Leiden en Den Haag met elkaar te verbinden in een quantumnetwerk – wat het eerste quantuminternet ter wereld moet worden. Bron: “De Ingenieur”. Aangeleverd door PE1AIT

Tips van PE1FNWSDR radio in Leiden en ’s Hertogenbosch

http://94.208.102.232:8073/?f=747am

http://81.207.169.26:8073/?f=747am

9

CO2 uit de lucht halen steeds goedkoper

Het is goedkoper dan tot nu toe werd gedacht om CO2 uit de lucht te halen. Dat blijkt uit een nieuwe kostenanalyse door Amerikaanse wetenschappers en ingenieurs. Afhankelijk van technische details en economische omstandigheden kost dit proces tussen de 94 en 232 dollar (80 tot 197 euro) per ton CO2. Tot nu toe lagen de geschatte kosten rond de 600 dollar per ton.Read this article in EnglishHet is goed dat de mensheid de overstap maakt naar duurzame manieren om energie op te wekken, zoals met windturbines en zonneparken. Maar alles wijst erop dat deze omslag te langzaam gaat om de opwarming van de aarde onder de 2 °C te houden, het hoofddoel van de afspraken van ‘Parijs’.Om het CO2-gehalte in de atmosfeer te verlagen komen we er waarschijnlijk niet onderuit om CO2 uit de lucht te gaan halen en het op te slaan, bijvoorbeeld in de bodem. Daar zijn technieken voor bedacht, zoals de bedrijven Carbon Engineering en Climeworks laten zien.Alleen zijn deze technieken behoorlijk duur. De laatste uitgebreide kostenanalyse van CO2-extractie dateert alweer uit 2011, en daaruit rolt een prijs van 600 dollar (euro) per ton CO2. Veel goedkoperNu is er echter goed nieuws: anno 2018 kan dat veel goedkoper, meldt het wetenschappelijke tijdschrift Nature in een nieuwsbericht . In een artikel in vakblad Joule (open access) schatten onderzoekers van Harvard University en het bedrijf Carbon Engineering dat een ton CO 2 uit de lucht halen nu tussen de 94 en 232 dollar zal kosten. Ze beschrijven ook tot in detail hoe hun installatie werkt waarmee ze in Canada - op kleine schaal - CO2 uit de lucht halen.Dat doet Carbon Engineering door lucht met grote ventilatoren door torens te blazen, waar het CO2 uit de lucht reageert met kaliumhydroxide tot kaliumcarbonaat. Met een tussenstap wordt dit omgezet in korrels calciumcarbonaat, waaruit door verhitten puur CO2 te halen is. Door dat onder druk te zetten wordt het vloeibaar en kun je het door een pijpleiding in de grond pompen. Netto heb

10

je dan CO2 uit de atmosfeer verwijderd. LocatieDie range van 94 naar 232 dollar per ton is trouwens zo breed omdat de precieze prijs helemaal afhangt van de gebruikte technologie en de omstandigheden van de locatie waar je een fabriek zou neerzetten. ‘In dit soort technisch-economische evaluaties zit om te beginnen altijd een onzekerheid van 50 %’, zegt Earl Goetheer, TNO-onderzoeker en hoogleraar Electrochemical Transformation of CO2 aan de TU Delft. ‘Verder heeft de prijs van stroom en van gas een grote invloed op de prijs die eruit rolt. Dit is een interessante configuratie die hier is beschreven, maar de kosten zullen in Nederland veel hoger zijn dan in gebieden met goedkope elektriciteit en brandstof.’Voor alle CO2-extractietechnieken is warmte nodig en als die overvloedig beschikbaar is - zie het voorbeeld van IJsland - dan wordt de CO2-extractie een stuk goedkoper. Zo zegt het Zwitserse bedrijf Climeworks dat de CO2-extractie met hun proeffabriek in IJsland maar rond de 100 dollar/ton kost (lees: ‘Proef met CO 2-vanger op IJsland’). Als je de techniek zou gebruiken om de CO2-emissies van benzine te compenseren, zou je ongeveer uitkomen op een prijstoename van benzine van 0,22 dollar per liter, zegt universitair onderzoeker Klaus Lackner van Arizona State University tegen Nature. ‘Dat is een forse prijsstijging, maar niet onoverkomelijk.’Daarmee lijken de vooruitzichten voor de CO2-afvangtechnieken een stuk zonniger dan een paar jaar geleden. De kosten lijken mee te vallen en zullen nog verder gaan dalen, zoals dat gaat bij technologie die verder wordt geperfectioneerd en wordt opgeschaald. TuindersToch blijven de processen om losse CO2-moleculen uit de lucht te pakken ingewikkeld. ‘In de lucht zitten maar ruwweg 400 ppm – parts per million – aan CO2-moleculen. Het is hartstikke moeilijk om die eruit te halen, omdat de drijvende kracht zo klein is’, zegt Goetheer van TNO.Zelf werkt TNO aan een project met tuinders. Met een vergelijkbaar proces als dat van Climeworks wordt CO2 uit de lucht gehaald en aan de luchtstroom toegevoegd die door de kassen van tuinders loopt. Die lucht krijgt zo een CO2-concentratie tot 2.000 ppm. ‘Dat vinden rozenstruiken of paprikaplanten heerlijk. De productiviteit van de kas gaat zo met 20 à 30 % omhoog’, zegt Goetheer. Overigens heeft ook Climeworks een project lopen met paprikatelers, lees: ‘CO2-winning uit de lucht voedt paprika’s’.Anderen denken dat het misschien slimmer is om het probleem bij de bron aan te pakken: daar waar CO2 wordt gemaakt. Zo wordt er gewerkt aan een nieuw type gascentrale (lees: ‘Gascentrale met minimale CO2-uitstoot’), waar het meeste CO2 wordt rondgepompt en een beetje CO2 in vloeibare vorm uitkomt. Dat laatste is handig, want dan is het direct klaar voor opslag in de grond of voor nuttig gebruik door oliebedrijven. BrandstoffenJe kunt CO2 die je uit de lucht haalt trouwens ook gebruiken om synthetische brandstoffen van te maken. Dat doet Carbon Engineering op kleine schaal in British Columbia, Canada. Dat is duurder dan de brandstoffen maken van olie uit de grond, dus er moet subsidie bij. Ook helpen synthetische brandstoffen, die uiteindelijk worden verbrandt, niet erg bij aan het terugdringen van de CO2 in de atmosfeer, wat nodig is om de opwarming van de aarde af te remmen. Goetheer: ‘Het beste wat je kunt doen voor het klimaat, daar zijn alle wetenschappers het wel over eens, is de CO2 vastleggen in mineralen.’Deze video legt aardig uit wat Carbon Engineering doet:

Update 11 juni 2018, 16.10 uur. Aan het artikel is commentaar toegevoegd van TNO-onderzoeker Earl Goetheer.

11

Openingsfoto ClimeworksBron: “De Ingenieur”. Aangeleverd door PE1AIT

Bestaand aardgasnet kan 30 % waterstof aan

Bestaande gasbranders thuis kunnen prima functioneren als in het bestaande net 30 % van het aardgas wordt vervangen door waterstof, zo concluderen ingenieurs van de Britse Swansey University. Voor het verminderen van de CO2-uitstoot heeft dat uiteraard alleen zin wanneer die waterstof duurzaam wordt geproduceerd.Opent dit resultaat een nieuwe route voor minister Wiebes om onze afhankelijkheid van Groningse aardgas te verminderen? Voor de ingenieurs van het Energy Safety Research Institute van Swansea University was dit niet het uitgangspunt. Zij wilden nagaan hoe de branders bij mensen thuis, om te koken, in de oven en voor de verwarmingsketel, die zijn ontworpen voor het Britse aardgasnet zich zouden gedragen na het bijmengen van waterstof in de aardgasleiding. Zij noemen het mengsel Hydrogen-Enriched Natural Gas.Ervan uitgaande dat die waterstof groen wordt geproduceerd – dus op basis van duurzaam opgewekte stroom – leidt bijmengen van waterstof tot vermindering van de CO2-uitstoot. Want bij het verbranden van de waterstof komt er alleen water vrij, en minder aardgas betekent dan minder CO2-uitstoot.

Eigenschappen van de vlamDe ingenieurs concentreerden hun studie op de eigenschappen van de vlam wanneer er waterstof wordt bijgemengd. Brandt die nog wel constant, is de verbanding nog wel volledig, welke temperatuur genereert de vlam, al dat soort zaken.Uit de studie blijkt dat voor de Britse gasbranders tot 30 % bijmengen van waterstof geen probleem oplevert, sterker nog, de kwaliteit van de vlam verbetert erdoor. Weliswaar wordt de calorische

12

waarde van de vlam iets lager, maar de vlam is stabieler, blaast zichzelf minder gemakkelijk uit, en brandt mooier blauw omdat het gasmengsel minder zuurstof nodig heeft en dus minder geel brandt met de bestaande zuurstoftoevoer.AmelandVan belang is dat de Britse branders niet zonder meer vergelijkbaar zijn met de Nederlandse: de Britten gebruiken hoogcalorisch aardgas terwijl we in Nederland stoken op laagcalorisch gas. Bij ons zit er relatief veel stikstof in het aardgas. Tegelijk verwijzen de onderzoekers naar een onderzoek in 2012 op Ameland waar waterstof werd bijgemengd tot 20 %. Ook met het laagcalorische aardgas bleek het bijmengen probleemloos.De ingenieurs wijzen er uitdrukkelijk op dat de kwaliteit van de vlam niet de enige factor is die bepaalt of waterstof succesvol kan worden bijgemengd. Bewoners moeten het willen, en ook de kosten spelen een rol.Tegelijkertijd geldt dat in een duurzame energievoorziening waterstof hoe dan ook een grote rol zal gaan spelen (lees ‘KIVI energieplan: met onregelmatige wind en zon is te dealen’ en ‘Nederland waterstofland’). Bijmengen van groene waterstof zou in wijken waar het uitbannen van aardgas heel erg lastig of duur is, de CO2-uitstoot in ieder geval voor deel kunnen wegnemen.Bron: “De Ingenieur”. Aangeleverd door PE1AIT

Openingsbeeld: Hydrogen-Enriched Natural Gas. Beeld: Swansey University.

De belofte van 5G

5G belooft supersnel draadloos internet dat alle problemen met 4G oplost. Maar het blijkt nog wel even te duren voor het zover is; voorlopig is een netwerk nog te duur en is de benodigde technologie nog niet volwassen.

13

Zo is er nog veel onderzoek nodig naar de antennes voor 5G. Die moeten heel klein zijn om met hoge frequenties (waar nog ruimte is op het netwerk) te kunnen werken. Maar ze moeten ook genoeg bereik hebben zodat 5G ook werkt als je iets verder van een zendstation af zit.In Eindhoven werkt de universiteit hard aan zulke nieuwe antennes en zendstations. Maar de techniekis nu nog veel te duur, dus voorlopig zullen bedrijven niet zo snel een 5G netwerk opzetten. Dat vereist bovendien een veel meer zendmasten dan bij 4G, en die moeten ook nog eens allemaal met elkaar zijn verbonden.Toch zullen er de komende tijd al '5G'-netwerken verschijnen. Omdat het een paraplubegrip is waar een heleboel verbeteringen van 4G onder vallen, kan veel een 5G-netwerk heten, terwijl er pas sprake is van echte 5G als dat op die hogere frequenties werkt, en dat is zeker nog een paar jaar weg. Bedenk dat als je op korte termijn een stad ziet claimen dat ze een 5G netwerk hebben.Bron: “De Ingenieur”. Aangeleverd door PE1AIT

Nieuw magnetisch element ontdekt4 juni 2018, 15:22

Extreem dunne laag van magnetisch ruthenium.Afbeelding: University of Minnesota, Quarterman et al. Onderzoekers van de University of Minnesota hebben aangetoond, dat het chemische element ruthenium (Ru) het vierde enkelvoudige element is, dat bij kamertemperatuur een soort ferromagnetisme vertoont. Die ontdekking maakt misschien fabricage van speciale sensoren mogelijk.

Ferromagnetisme is een eigenschap van bepaalde materialen, zoals ijzer, om permanente magneten te vormen of door magneten te worden aangetrokken. Sinds de ontdekking van het magnetisme, zo’n 2.500 jaar geleden in Griekenland, zijn er maar drie elementen van het periodiek systeem gevonden, die bij kamertemperatuur ferromagnetisch zijn: IJzer (Fe), kobalt (Co) en nikkel (Ni). Gadolinium (Gd), één van de zogenaamde zeldzame aardmetalen, voldoet net niet aan de eis: het heeft een Curie-temperatuur van 19,3 °C.

Magnetische materialen zijn erg waardevol voor de moderne industrie; ze zijn nodig voor veel alledaagse toepassingen zoals sensoren, elektromotoren, generatoren, harde schijven en Spintronic-geheugens. Omdat de dunnefilmtechniek in de afgelopen decennia is verbeterd, kunnen we nu structuren maken, die in de natuur onmogelijk zijn. Met dunne lagen is aangetoond, dat Ru het vierde ferromagnetische element is. De details over dit onderzoek zijn gepubliceerd in Nature Communications .

Volgens de auteurs heeft het ongeveer twee jaar geduurd, voordat de juiste manier werd gevonden om dit materiaal te ontwikkelen en te valideren. De branche is het erover eens, dat deze ontdekking duidelijk gevolgen zal hebben voor de halfgeleiderindustrie. Naast Spintronic is ook toepassing in

14

verschillende magnetische sensoren denkbaar. De honger naar nieuwe materialen heeft geleid tot nieuwe experimenten, waarbij eigenlijk niet-ferromagnetische materialen zoals Ru, palladium (Pd) en osmium (Os) onder de juiste voorwaarden toch ferromagnetisch kunnen worden. Ru is zo interessant voor toepassingen, omdat het niet gemakkelijk oxideert en bijzonder temperatuurstabiel is, wat vooral relevant is voor magnetische geheugens. Bron: University of Minnesota Aangeleverd door PE1AIT

**********************************************************************************

De Pronkjewailcrew wenst alle bezoekers van onze website een prettige vakantie en veel leesplezier met het vakantie bulletin. Wij zien u allen graag terug op 5 september.

**********************************************************************************

EPILOOG: Derde wet van Kirchhoff. “Daar waar het rookt loopt de meeste stroom”.

--EOF

15

16