BÜTÇE SÜRECİNDE PARLAMENTO SİVİL TOPLUM İLİŞKİSİ

Doç. Dr. H. Hakan YılmazAnkara Üniversitesi SBF Maliye

Bölümü

23 Eylül 2010

1

SUNUM PLANI

Sunum iki ana bölümden oluşmaktadır..

I. Bölüm : Politika Oluşturma, Planlama ve Bütçeleme Süreci: Parlamento ve sivil toplum ilişkisi

II.Bölüm : Parlamento ve Sivil Toplum İlişkilerinde Türkiye Uygulaması

I. Politika Oluşturma, Planlama ve Bütçeleme Süreci: Parlamento ve Sivil Toplum İlişkisi

Sivil Toplum Nedir?• İnsanların gönüllü bir biçimde katıldığı, amaç

açısından karmaşıklık içeren bir örgütlenmedir sivil toplum. (wikipedia, Mayıs 2010)

•Siyasi toplum: Devletin düzenlediği alanlar ve toplumsal ilişkiler:

•Geriye kalan alan özerk alanlar ise sivil toplum

•Bireysel menfaatlerin çatıştığı alan•Gönüllülük işin temelidir.

•Kolektif bir bilinç oluşumuna dayanır.

•Dengeleme, dizginleme gücü.

Sivil Toplum Neden Önemlidir?

•Sağlıklı bir demokrasinin işleyebilmesi için, kamuoyu oluşmasında etkili örgütlerin toplumun bütün katmanlarını kapsaması zorunludur.

•Gerçekten türdeş (homojen) bir toplumda, demokrasi gelişemez. Daha etkin bir sivil toplum daha iyi işleyen bir demokrasi demek

•Toplumsal yaşantımızı dolayısı ile kamu kaynak oluşunu ve kullanımını etkileyen siyasal karar alma sürecinde sivil toplum geleneği bu süreci yönlendirme açısından önem taşımaktadır.

Sivil Toplum Üzerinde Uzlaşma (!)STK’ların tanımı üzerinde tam bir uzlaşma söz konusu olmasa da hükümet (devlet) dışı olmaları ve kar amacı gütmemeleri ortak noktalar olarak kabul edilebilir.

Hükümet dışı olmasına yapılan vurgu, aslında sivil toplum kuruluşunu uluslar arası alan da karşılayan kavramın non-governmental organization (NGO) olduğu göz önüne alınarak değerlendirilmelidir. Bu kapsamda dernekler, vakıflar, sendikalar, meslek odaları ve diğer sivil girişimler sivil toplum kuruluşu olarak değerlendirilmektedir.

Kamusal karar alma süreci: Politika Oluşturma, Planlama ve Bütçeleme

Yönetimsel Başarı: Başarılı Bir Ulusal Plan ve Strateji Dokümanı .

▫ Toplumsal tercihlere ve ihtiyaca göre politika oluşturulması; toplumsal talebin alınması ve sivil toplumun aktif rolü

▫ Oluşturulan politikaların öncelikler ve kısıtlar çerçevesinde planlara (programlara) yansıtılması; plan ve programların tartışılma sürecinde sivil toplum katkısı

▫ Planlanan hizmet programlarının bütçeler ile yaşama geçirilmesi; sivil toplumun katkısı ve izlemesi

▫ Stratejik önceliklere göre dağıtılan kaynakların etkin kullanımı ; sivil toplumun izlemesi

Temel sorunlar: Bu aşamalar arasındaki bağlantının etkin bir şekilde kurulamaması ve sivil toplumun katılımı (!).

Kamu Politikası Süreci

Politika, belirlenmiş amaçlara ulaşılması için yürütülen eylemler bütünü olarak tanımlanır.

Kamu politikası: “yönetimi etkileyen ve yönetimde söz sahibi olanlar tarafından alınan kararlar, yükümlülükler ve yapılan aktiviteler” olarak tanımlanabilir.

Bu çerçevede, kamu politikaları, siyasetçi, toplum ve idare üçgeninde oluşturulmakla birlikte bu üçgene dış dünya dediğimiz devletlerarası ilişkiler ile uluslararası kuruluşlar da dahil edilmektedir.

Anayasal Sistem

Seçmenler Sivil Toplum Kuruluşları

Uluslararası Bürokrasi

Kuruluşlar

Toplumsal Talepler (İhtiyaçlar) (Taleplerin Tanımlanması)

Politika Gündemi(Sistemik Gündem): Taleplerin Politika Belgelerine Dönüşmesi

(Önceliklendirme)

Önceliklendirilmiş Politika Taleplerinin Karara Dönüşmesi (Hizmet ve Düzenleme)

Kamu Politikası Oluşturma Süreci

Kaynak: Yılmaz, Biçer, 2010

Kamu Politikası Oluşturma Süreci ve Sivil ToplumToplumun örgütlü kesimini oluşturan sivil toplum kuruluşları politika oluşturma sürecine politik rejimin özelliğine göre müdahil olmaktadır.

Bir toplumda bireylerin kamu karar alma sürecine katılmaları çeşitli şekillerde olabilir:

Bunun en basit şekli oy kullanmaktır.

İkinci yol ise seçmenlerin politik karar alma sürecine dernek ve sendika gibi sivil toplum (baskı/çıkar grupları) kuruluşlarına üye olmak suretiyle katılmasıdır.

.

Kamu Politikası Oluşturma Süreci ve Sivil Toplum

Sivil toplum kuruluşları, iyi yönetişim gibi kavramlar doğrultusunda kamu politikalarının oluşturulma sürecinde giderek artan bir öneme sahip olmaktadırlar.

Ancak, bu önem ülkenin rejimine ve gelişmişlik düzeyine bağlı olarak değişmektedir. Bunun yanında, baskı gruplarının etkisi, üyelerinin büyüklüğüne, maddi kaynaklarına, dayanışma ve önderlik yapabilme yeteneğine göre farklılık göstermektedir (Anderson, 2003; s.44).

Politika Gündemi ve Sivil Toplum

Politika oluşturanların eyleme geçmek üzere gelen talepler arasından seçerek üzerinde yoğunlaştıkları konulara “politika gündemi” (sistemik gündem) denilmektedir.

Politika gündemi içindeki sıralamayı ise siyasal öncelikler belirler (Ergun, 2004; s.310). Buna göre, çeşitli aktörler tarafından ifade edilen talepler, siyasi erki elinde bulunduran iktidarın öncelikleri çerçevesinde politika gündemini oluşturur.

Politika Gündemi ve Sivil Toplum

Politika gündemi, politika yapıcıların seçtikleri veya verilen zaman içinde faaliyette bulunmaya mecbur hissettikleri veya en azından faaliyette bulunuyor göründükleri taleplerden oluşur. Bir kamu probleminin, gündem statüsü kazanması için kamusal ilgi gerektiren bir meseleye dönüşmesi gereklidir (Anderson, 2003; s.296).

Politika gündemindeki politika talebinin uygulama aşamasına geçmesi için karara dönüşmesi gerekir.

Toplumsal Talepler ve Politika Gündemi

Anayasa, Parlamento İçtüzüğü ve Kanunlar

Uluslararası Siyasi Partiler Bürokrasi Taahhütler

Toplumsal Talepler: Seçmenler ve sivil toplum kuruluşlarınca bir kamusal politika kararına yönelik taleplerin ortaya konması.

Politika Gündemi: Taleplerin Politika Belgelerine Girmesi – Önceliklendirme Politika Belgeleri Siyasal Parti Programları ve Seçim Beyannameleri, Hükümet Programları ve Hükümetlerin Öncelikli Politikalarını Gösteren Belgeler, Yüksek Planlama Kurulu ve Ekonomi Koordinasyon Kurulu gibi Bakanlar Kuruluna Danışmanlık Yapan Organların Kararları,

Ekonomik İstikrar Programları (IMF) AB Müktesebatına uyum, Uluslararası Taahhütler (ILO, DTÖ, WTO)

Kalkınma Planı Bölgesel Planlar, Sektörel Planlar, Bakanlıkların Politika Belgeleri (Şura Kararları ve Master Planı gibi) Bütçesel Dokümanlar (bütçe kanunu, OVP, OVMP, yatırım programı vb.) Kurumsal Düzeyde Stratejik Planlar,

Kanunlaşma: Önceliklendirilmiş Politikaların Karara Dönüşmesi ve Uygulanmaya Girmesi Kaynak:

Yılmaz, Biçer, 2010

Politika Gündemi ve Sivil Toplum

Toplumsal talebin alınması

Sivil toplumun aktif katılım alanı

Toplumsal taleplerin politika gündemine taşınması: Bütçeyi yönlendiren politika belgeleri

Politika belgeleri ve belli düzeylerde sivil toplumun talebini siyasetçiye ve hizmet üreten bürokrasiye aktarması

Yasalaşma: politikaların nihai karara dönüşmesi

Türkiye’de Kanun Yapma Süreci ve Sivil Toplum Katılımı

1) Kanun Yapma Sürecinin Başlatılması

2) Kanunlaşma Aşaması

a) Kanun Tasarısı Hazırlama süreci

b) Kanunlaşma

3) Onaylanma ve Yürürlüğe Girme

Parlamento Üyeleri (Teklif)

Hükümet (Tasarı)

Danışma Kurulları (YPK, PKK, ESK, MGK)

Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü

Bakanlıklar İlgili Bakanlık ve Kurumlar (MB, AB, DPT, HM, DPB, ABGS)

Kanun Tasarısı/Teklifi

TBMM Komisyonlar

Genel Kurul

Sosyal Taraflar, Meslek Kuruluşları, Sendikalar, Üniversiteler

Cumhurbaşkanı

Yürürlüğe Girme (Resmi Gazete)

Kaynak: Yılmaz, Biçer, 2010

Şekil 3 : Bütçe Sürecinde Hesap Verme Sorumluluğu ve İzleme/Gözetim Fonksiyonu

SIVİL TOPLUM

PARLAMENTO Toplumsal Sorumluluk Gelir Takibi

Şeffaflık

Dış inceleme

Kamu Harcamalarının İzlenmesi

Toplumsal Denetim

Bağımsız Bütçe

Analizi

Dış Denetim

Kontrol

Mali Raporlama

Bağımsız

Değerlendirme

Değişiklik

Yapma Yetkisi

Kontrol

BÜTÇE

SÜRECİ

Yasama

Sorumluluğu

Parlamento

İncelemesi

Karar Alma

Parlamento Gözetimi

Uygulama

Kontrol Onay

İç Denetim

Kontrol

Planlama ve

Tahmin

İç Kontrol

Yönetsel Kontrol

Kontrol

Muhasebe Sistemi

Kontrol

Bütçe Gelir

ve Giderleri

Kaynak: Santiso, 2004

II. Parlamento ve Sivil Toplum İlişkilerinde Türkiye Uygulaması

Türkiye: Yeni Mali Yönetim Sistemi

•Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu▫Teori ve söylemde doğru adımlar

Mali disiplin (harcama sınırları) Orta Vadeli Program Orta Vadeli Mali Plan

Stratejik Planlama, Performans Programları Performans Esaslı Bütçeleme Tahakkuk Esaslı Muhasebe Faaliyet Raporları İç Kontrol Sistemi Dış Denetim ve Sayıştay’ın denetim

kapsamının genişletilmesi

Bütçe Sürecine Sivil Toplum Örgütlerinin Katılımı: mevcut resim bize neyi anlatıyor (1)Mevcut yapıda sivil toplum örgütlerinin bütçe sürecine katılımını doğrudan kısıtlayan bir düzenleme bulunmamaktadır.

Ama bu örgütlerin görüşmelere ve sürece katılımını doğrudan teşvik edecek bir düzenlemede yoktur.

TBMM İçtüzüğünün 30 uncu maddesi kapsamında uzman görüşünün alınması amacıyla düzenlenen hüküm çerçevesinde sivil toplum kuruluşlarının görüşlerinin alınması imkanı bulunmaktadır.

Süreç içinde sivil toplumun bütçe sürecine katılımı parlamentonun inisiyatifindedir.

Bütçe Sürecine Sivil Toplum Örgütlerinin Katılımı: mevcut resim bize neyi anlatıyor (2)

Ancak dünyada parlamentoların genelde politika oluşturma özelde ise mali yönetim (bütçe odaklı olmak üzere) alanlarında artan önemi yeni yaklaşımların gelişmesine yol açmıştır.

Bu gelişmeler Türkiye’de etkilemiştir. Parlamentonun, reforma tabi tutulan mali yönetim sistemindeki değişikliklere uygun bir şekilde çalışması için içtüzükte değişiklikler gündeme gelmiştir.

Devam etmekte olan içtüzük çalışmaları kapsamında sivil toplum kuruluşlarının katkısının alınması yönünde çabalar bulunmaktadır.

Bütçe Sürecine Sivil Toplum Örgütlerinin Katılımı: bundan sonrasına ilişkin öneriler (1)Öncelikle içtüzükte gereken değişikliklerin yapılması en öncelikli konu olarak görülmelidir. Bu kapsamda;

Sivil toplum örgütlerine ilişkin akreditasyon sorunu çözülmeli (bu konu kolay değil; 85,578 dernek ve STK niteliğinde yaklaşık 5 bin vakıf bulunmakta)

Sivil toplumun yasama sürecinde katkısının sistematik bir süreç çerçevesinde görüşlerinin alınması sağlanmalı: kendilerini ifade edebilmesi.

Bütçe Sürecine Sivil Toplum Örgütlerinin Katılımı: bundan sonrasına ilişkin öneriler (2)Komisyon çalışmalarının kamuoyu ve ilgili sivil toplum örgütleriyle paylaşımının zamanında ve kapsamlı bir bilgi demetini sunacak şekilde sağlanması. Bunu yapmaya yönelik olarak web tabanlı bir bilgi yönetim sisteminin kurulması

Yürütmenin taslak çalışmalarında sivil toplum kuruluşlarının taleplerini de içerecek şekilde bir çalışma yürütmesi. Bu çalışmanın sonuçlarının raporlanarak TBMM’ye sunulması ve kamuoyuyla paylaşılması.

Bütçe Sürecine Sivil Toplum Örgütlerinin Katılımı: bundan sonrasına ilişkin öneriler (3)Başta sivil toplum örgütler, üniversiteler ve araştırma kurumları olmak üzere kurumsal yapıların komisyonlara bilgi aktarımının kolaylaştırılması ve web tabanlı bilgi yönetim sistemi ile sistematik hale getirilmesi (bilgi havuzu).

Mümkün olduğunca komisyon çalışmaları öncesinde politika oluşturma sürecindeki aktörlerin katkısının önceden alınması. Bu anlamda alt komisyon benzeri uygulamaların içtüzük değişikliğinde daha sistematik bir şekilde tanımlanması.

Teşekkürler..