Wznoszenie ścian z gliny ubijanej. W poprzednim artykule podano, że ściany z gliny ubijanej formuje się w deskowaniach przestawnych. Zasadą deskowań jest wytworzenie przestawnego koryta z desek, które­go dno tworzy w początkowej fazie górna powierzch-nia cokołu, w późniejszych fazach ubita ściana z gli­ny. Głębokość deskowania wynosi 60 do 70 cm, długość od 2 m aż do całkowitej łącznej długości wszystkich ubijanych ścian danej budowy. Szerokość zaś równa się grubości ściany ubijanej, a więc z reguły 30 do do 50 cm.

Stałą szerokość deskowania (grubość ścian) zacho­wujemy przez użycie ściągaczy dolnych i górnych, ściągacze mogą być wykonane z drewna lub żelaza, rozpory tylko z drewna.

Ściany deskowań (koryta) stanowią płyty wykonane z desek długich ułożonych poziomo lub krótkich od­cinków desek ułożonych pionowo. Deski ułożone po­ziomo łączone są drewnianymi poprzeczkami z desek tych samych grubości nabitych na zewnętrzną stronę płyt w odstępach 50 do 70 cm. Krótkie odcinki desek ułożonych pionowo łączone są na zewnętrznej stronie dworna poziomo nabitymi deskami.

Dotychczas stosowane są trzy rodzaje deskowań. 1) polskie inż. Radeckiego (rys. 1 i 3), 2) długodeskowe niemieckie (rys. 2 i 4) i 3) płytowe niemieckie (rys. 5). Omówimy je pokrótce.

Deskowanie inż. Racięckiego odznacza się prostotą i w przeciwieństwie do deskowań niemieckich do wy­

konania go nie potrzeba żelaza za wyjątkiem bednar­ki, którą okuwamy górne krawędzie płyt chroniąc je w ten sposób przed przypadkowymi uderzeniami ubi-jaka. Bednarką okuwamy też głowy ściągaczy, wyko­nanych z drewna.

Z przedstawionego na rysunku deskowania możemy wykonać ściany grubości 50 cm. W razie zmiany gru­bości ściany wewnętrznej ulegnie zmianie wymiar środkowy (70 cm) płyty 3, a wymiary krańcowe płyt 6 i 7 należy odpowiednio zmienić.

W zależności od długości ścian budynku możemy dodać krótkie płyty lub przedstawione na załączonych: rysunkach skrócić albo podłużyć. Deskowanie inż. Ra­cięckiego należałoby właściwie konstruować dla po­trzeb każdej budowy. W deskowaniu tym mogą być użyte ściągacze wykonane z żelaza zbrojeniowego, opatrzonego gwintem, podkładkami metalowymi i na­krętkami motylkowymi. Ściągacze te ulegają łatwo wygięciu podczas ubijania.

Wzajemne związanie płyt 1 i 2 w narożniku uzysku­jemy przez nabicie poprzeczki na samym końcu płyty 2, która utrzymuje płytę 1. Dwie drewniane klamry nałożone na narożnik płyt 2 i 1 utrzymują płytę 2.

Mgr inż. WŁODZIMIERZ PYĆ ITB Kraków

Zastosowanie gliny w budownictwie II

Forma ta jest bardzo prosta i przy użyciu ściągaczy drewnianych może być wykonana we własnym zakre­sie, bez pomocy zakładu stolarskiego. Ze względu na niezbyt duże wymiary poszczególnych płyt formy nie są ciężkie i mogą być obsługiwane przez zespół 3-oso-bowy.

Na wymienione deskowanie potrzeba około 0,45 m drewna (bez ściągaczy).

2. Deskowanie długodeskowe niemieckie jest podob­ne do deskowania inż. Racięckiego, różni się tylko wy­miarami i podwójną ilością żelaznych ściągaczy. Wy­konane są one z żelaza zbrojeniowego ø 16 mm, opa­trzone w nakrętki z zawleczkami, rozpórki drewniane oraz klamry narożne wykonane z żelaza.

Część drewnianych poprzeczek może być przesuwna, co ma znaczenie przy wykonywaniu otworów drzwio­wych i okiennych. Na przesuwanie tych poprzeczek pozwała rozsunięcie dolnej i środkowej deski na od­ległość 2 cm.

Przy użyciu tych form można wznosić równocześnie ściany zewnętrzne i wewnętrzne. Wadą tych form jest duża ilość żelaza w postaci podkładek, zawleczek i nakrętek, które w warunkach budowy gubią się a przez niewłaściwe obchodzenie się ulegają zniszcze­niu. Nie należy zapominać, że ściany z gliny ubijanej wznosi niewykwalifikowany robotnik. Wykonanie tych deskowań bez zaplecza warsztatowego nie jest możli­we. Poszczególne płyty są cięższe jak w poprzednim deskowaniu, a ilość potrzebnego drewna jest prawie taka sama.

3. Deskowanie płytowe niemieckie składa się z płyt drewnianych o wymiarach 100 X 96 cm, uzupełnianych płytami krótszymi w zależności od długości ścian, gór­nych i dolnych drewnianych belek kierunkowych, że­laznych ściągaczy, drewnianych jarzm i rozporek. Po­szczególne płyty są lekkie. Do obsługi tego deskowania wystarczy zespół 3-osobowy. Zużycie drewna jest większe o około 27% aniżeli na deskowanie typu inż. Racięckiego. Deskowanie to jest trwalsze ze względu na pionowe ustawienie desek. Użycie go opłaca się przy wielokrotnym stosowaniu.

W razie wznoszenia ścian z gliny ubijanej dla więk­szej ilości budynków zmasowanych w jednym miejscu deskowaniem tym obejmujemy cały rzut budynku, co pozwala na szybkie wykonanie ścian i użycie go do następnych budynków. Na załączonym rysunku poka­zano zasadę deskowania płytowego, gdyż ramy niniej­szego artykułu nie pozwalają na szersze omówienie go.

Szczegółowe informacje odnośnie konstrukcji oma­wianych deskowań można bezpłatnie otrzymać w O-środku Instr. Szkoleniowym Bud. z Materiałów Miej­scowych ITB w Krakowie, ul. Moniuszki 42.

Ustawienie deskowania, zasyp i ubijanie gliny. Mu­ry fundamentowe budynku z gliny ubijanej muszą być bardzo dokładnie wykonane, aby deskowanie mo­gło objąć należycie mur fundamentowy.

Po ułożeniu warstw izolacyjnych (patrz poprzedni artykuł) ustawiamy deskowanie od węgła budynku. Gdy jesteśmy w posiadaniu dwóch kompletów form, jeden z nich ustawiamy na jednym a drugi na prze-

Rys. 3. Montaż deskowań polskich na narożniku i przy łączeniu ścian we­wnętrznych nośnych z ze­

wnętrznymi

20 BUDOWNICTWO WIEJSKIE Nr 5 Nr 5 BUDOWNICTWO WIEJSKIE 21

Po rozścieleniu i wyrównaniu warstwy masy glinia­nej przystępujemy do ubijania według schematu przedstawionego na rys. 6.

Ubijanie we wszystkich fazach zaczynamy od obu końców deskowań ku narożu.

Faza I — zaczynamy ubijać środkiem wzdłuż ściany, nie dochodząc do naroża.

Faza II — ubijamy wzdłuż skrajne części ściany, nie dochodząc do naroża.

Faza III — ubijamy raz przy razie w poprzek ścia­ny posuwając się wzdłuż.

Faza IV — ubijamy glinę w narożniku zachowując kolejność ubijania jak w fazach poprzednich.

Masę uważamy za dostatecznie ubitą jeżeli wysokość zasypu zmniejszyła się o około 30%.

Podkłady pod tynki. Ponieważ ściana z gliny ubija­nej jest gładka, a glina chemicznie nie wiąże ze zna­nymi nam zaprawami, musimy wykonać podkład pod tynki.

Podkładem pod tynki mogą być: listwy z zaprawy cementowo-wapiennej, przedmioty twarde wetknięte do ścian po zdjęciu deskowania lub wykonane wgłę­bienia w ścianach w kształcie podłużnych nacięć.

Listwy wykonujemy z zaprawy cementowo-wapien­nej np. o stosunku 1:2:10, którą narzucamy na ubitej warstwie gliny, wzdłuż ścian deskowania. Ułożona warstwa zaprawy wzdłuż deskowania powinna mieć przed ubijaniem następujące wymiary w poprzecznym przekroju tworzącym trapez: dolna podstawa ma 7 cm, górna 3 cm, wysokość trapezu przed ubijaniem ma 8 cm w przypadku ręcznego ubijania i 14 cm przy me­chanicznym ubijaniu.

Ułożenie listew dokonuje się za pomocą szablonu z blachy lub drewna, które kolejno przykładamy do deskowania napełniając za każdym razem przestrzeń między szablonem a ścianą deskowania zaprawą. Sza­blon ma zazwyczaj długość 70 do 80 cm. Listwy wy­konujemy również kielnią kładąc zaprawę na ubitej warstwie przy deskowaniu.

W ten sposób założone listwy przy ścianie deskowa­nia, po zasypie gliną i jej ubiciu dają w licu ściany poziome pasy w odstępach min. 2 cm. Zachowanie od­stępów między listwami konieczne iest z uwagi na wy­sychanie ściany.

We wszystkich ścianach zewnętrznych zakładamy listwy w każdej warstwie ubijanej gliny od strony ze­wnętrznej, natomiast od strony wewnętrznej tych ścian i w pozostałych ścianach ubijanych wystarczy założyć listwy co drugą warstwę.

Przy wyprawie wnętrz zaprawą glinianą pomijamy zakładanie listew.

ciwległym węgle budynku. Ustawianie płyt zaczynamy od narożnych. Po ustawieniu deskowania sprawdzamy, czy jest ułożone prawidłowo w pionie i poziomie, na­stępnie możemy przystąpić do zasypywania wnętrza masą glinianą.

Zasyp zaczynamy od końców deskowania postępując ku narożu, rozścielamy jednorazowo warstwę grubo­ści około 12 cm przy ubijaniu ręcznym i 18 cm przy ubijaniu mechanicznym. Masa gliniana powinna być równomiernie rozścielona, kontrolę właściwego roz­ścielenia dokonujemy szablonem.

Ciężar ręcznego ubijaka powinien wynosić 10 do 12 kg a powierzchnia stopki około 400 cm2. Do ubijania W narożnikach i przy ściance formy można używać ubijaków wąskich o ciężarze 5 kg i powierzchni stop­ki około 200 cm2. Długość trzonka ubijaka powinna wynosić 160 cm. Do ubijania mechanicznego używamy ubijaków o napędzie elektrycznym (najczęściej) lub pneumatycznym. Ubijaki te mają wymienne stopki. Stopki o większej powierzchni używa się do ubijania glin chudych.

Zakończenie ubijania ścian w miejscach przerw ro­boczych wykonujemy schodkowo dla należytego na­wiązania z następną partią ubijanej gliny. W razie dłuższej przerwy roboczej wyschniętą schodkowaną część ściany należy oczyścić i skropić wodą.

Bezpośrednio po ubiciu ścian na całym rzucie pozio­mym na wysokość deskowania można przystąpić do dalszego ubijania ich wzwyż układając deskowanie jak poprzednio (też zaczynać od naroża).

Kotwienie ścian. W czasie wysychania ścian ubija­nych mogą powstać pęknięcia na narożach i skrzyżo­waniach. Pęknięcia te są wynikiem skurczu wysycha­jącej gliny, a w konsekwencji powstawania sił rozcią­gających. Według wskazań niemieckich pęknięciom tym możemy zapobiec przez umieszczenie w tych miej­

scach drewien o przekroju około 12 cm2, okorowanych i namoczonych w szlamie glinianym. Drewna umiesz­cza się co 50 cm w kierunku wysokości. Załączone ry­sunki (rys. 7) dostatecznie wyjaśniają sposób umiesz czenia kotew.

W murach podokiennych występują pęknięcia na skutek dużej różnicy nacisków filarków międzyokien­nych. Zakreskowany mur (parapetowy) stanowiący monolit z całą ścianą pod wpływem bocznych znacz­nych nacisków ma tendencję ugięcia się ku oknu i dla­tego pęka. Zapobiegamy temu przez umieszczenie oko­

rowanych drewien namoczonych w szlamie glinianym pod oknem, w ścianie na głębokości około 20 cm. Dłu­gość drewien większa o 30 do 40 cm od wymiaru okna w świetle.

W rozważaniach fachowców polskich celowość umieszczania drewien w narożach nie została potwier­dzona. Istnieje wiele budynków bez zbrojonych naro­ży, w których nie pojawiły się pęknięcia, a o ile były, 1o w ich sąsiedztwie. Sprawa ta nie znalazła w Polsce ostatecznego rozwiązania. Koszt zbrojeń jest minimal­ny, gdyż używamy drewno odpadkowe. Stosowanie wkładek drewnianych uważam za celowe.

Łączenie ścian z gliny ubijanej powinno być wyko­nane monolitycznie przez równoczesne wznoszenie ściany zewnętrznej i wewnętrznej. Połączenie takie jest bardzo korzystne z uwagi na dobre usztywnienie budynku.

Ściany działowe można murować z bloków glinia­nych. Ścian tych nie kotwimy.

Otwory okienne i drzwiowe wykonujemy w okresie ubijania ścian przez ułożenie w formie dwóch płyt po­przecznych, szerokości odpowiadającej grubości muru a wysokości odpowiadającej deskowaniu. Płyty roz­pieramy dwoma deskami lub drążkami na odległości równej otworowi w świetle (rys. 10).

Rys. 10. Deskowanie otworu w ścianie ubijanej i za­kładanie klocków pod futryny. Zastawki o wysokości

płyt deskowania, klocki prostokątne

Rys. 9. Zabezpieczenie wilgotnej, świeżo wykonanej ściany zewnętrznej w czasie ubijania ścian we­

wnętrznych

Rys. 8. Wykonywanie bruzdy i zakotwienia dla ścian wewnętrznych

Rys. 7. Wkładki drewniane w ścianach ubijanych a — wkładka w narożu, b — wkładka na połączenie ścian zewnętrznej z wewnętrzną nośną, c — wkładki

pod parapet otworu okiennego

Rys. 6. Sposób ubijania gliny w narożu ścian a — pierwsza faza, b — druga faza, c — trzecia faza, d — czwarta faza, ubicie w dotychczasowej kolejności

samego naroża

Rys. 5. Deskowanie płytowe niemieckie

22 BUDOWNICTWO WIEJSKIE Nr 5 Nr 5 BUDOWNICTWO WIEJSKIE 23

lub cofnięte o około 12 cm. Przy wykonaniu otworu okiennego czy drzwiowego należy pamiętać, że wyso­kość otworu w świetle trzeba zwiększyć z uwagi na późniejsze osiadanie. Po wykonaniu otworu układamy nadproże.

Nadproża mogą być z drewna, gliny i żelbetowe jako prefabrykaty. W budynkach parterowych można nad­proża wykonać z kilku drewnianych połowizn łączo­nych żelaznymi klamrami lub drutem na gwoździach. Eeleczki wspierają się na murze na długości około 25 cm. Nad tak ułożonymi beleczkami możemy ubijać glinę. Beleczki zabezpieczamy przed wstrząsami przez podparcie słupkiem.

Nadproża z gliny stosujemy dla przykrycia otworów w świetle do 1,20 m. Są one wykonane z gliny lek­kiej, zbrojonej okorowanymi, uprzednio umaczanymi w szlamie glinianym żerdziami grubości 3—4 cm. Nad­proże takie składa się z 3 beleczek ułożonych obok siebie (rys. 14).

Nadproża żelbetowe jako prefabrykaty używane są dla przysklepiania otworów ponad 1,20 m w świetle.

Po wykonaniu otworu okiennego należy podokienną część muru przykryć papą, zakładając ją na wysokość 10 cm na boczne ściany otworu. Podokienniki zew­nętrzne mogą być wykonane z dachówki lub jako pre­fabrykaty betonowe z zachowaniem wyskoku 7 cm poza lico tynku (rys. 16). Właściwe ułożenie izolacji i desek parapetowych jest bardzo ważną czynnością z uwagi na możliwość zawilgocenia ścian przez zacieki wody opadowej i skraplania się oparów na części we­wnętrznej okien.

Po ułożeniu nadproży i ubiciu ścian na żądaną wy­sokość wyrównujemy górną jej powierzchnię do po­ziomu. Na wyrównanym poziomie układamy osiowo murłaty 10/12 cm na uprzednio ułożonej papie. Za­miast papy można stosować zaprawę cementowo-gli-nianą. Murłaty układamy osiowo na wszystkich ścia­nach zewnętrznych oraz na ścianie podłużnej we­wnętrznej (konstrukcyjnej), wiążąc je w narożach i na skrzyżowaniach na zamki ciesielskie wzmacniane że­laznymi klamrami dla należytego związania ścian gó­rą oraz jako oparcie dla drewnianych belek stropo-

Glinę przy otworze należy ubijać równocześnie z dwóch stron, aby zapobiec przesunięciu szalowań otworu. W czasie ubijania umieszczamy klocki drew­niane o wymiarach 6 X 10 X 15 cm dla przybicia fu­tryn.

W otworach okiennych umieszczamy po dwa klocki z każdej strony, w otworach drzwiowych po 3 klocki. Futryny osadzamy w otworach po okresie osadzania tj. po około 50 dniach. Dla umocowania bram można osadzić w murze z gliny ubijanej kotwy zamocowujące futrynę zamiast klocków (rys. 11).

Węgarków w budownictwie z gliny nie wykonuje­my. W górnej części otworu okiennego możemy uzy­skać węgarek przez obniżenie jednej z beleczek (ód strony zewnętrznej ściany) tworzących nadproże. Ok­ną możemy osadzać w licu muru, jak to robią Niemcy,

Najchętniej używa się beleczek typu L. Nadproża żelbetowe nad otworami ścian zewnętrz­

nych należy zabezpieczyć przed przemarzaniem. Ochronę stanowi obmurowanie z cegły na płask lub wypełnienie przestrzeni między elkami gruzem cegla­nym, żużlem lub popiołem.

Opory nadproży należy przeliczyć na nacisk, jaki one wywierają na glinę. Nacisk ten nie może przekro­czyć nacisku dopuszczalnego dla danego gatunku gli­ny, ustalonego laboratoryjnie. Przedłużanie opór nad­proży ponad 25 cm nie jest wskazane z uwagi na moż­liwość ugięcia nadproża, a w konsekwencji powstania zbyt dużych nacisków krawędziowych i wykruszenie brzegu ściany. W takich wypadkach stosujemy tzw. poduszki z cegły (łożysko) pod opory dla szerszego roz­łożenia nacisku na glinę (rys. 15).

Kominy możemy wznosić z cegły ceramicznej lub cementowo-glinianej. Komin z gliny ubijanej nie jest trwały i ulega po pewnym czasie zniszczeniu pod wpływem działania spalin, zwłaszcza przy paleniu mokrym drewnem (rys. 17).

Prócz wentylacji kanałowych w budynkach z gliny należy przewidzieć wentylację przez górne partie okien, umieszczając w nich otwierane wietrzniki. Do­tychczasowe doświadczenia wykazały, że spełniają one bardzo ważną rolę w wietrzeniu mieszkań a przez to utrzymują je w stanie suchym. Ma to szczególne zna­czenie w pomieszczeniach kuchennych i łazienkach, a więc tam gdzie zachodzi możliwość gromadzenia się pary.

Okres wykonywania budynków z gliny ubijanej w naszym klimacie zaczyna się nie wcześniej jak w dru­giej połowie kwietnia, lepiej jednak z początkiem ma­ja. W końcu sierpnia ściany powinny być ubite, tak aby do krycia budynku można przystąpić najpóźniej w początkach września.

Tynki w budownictwie z gliny spełniają bardzo waż­ną rolę, a zwłaszcza dla ścian zewnętrznych. Spełniają one rolę powłoki ochronnej ścian z gliny przed wpły­wami atmosferycznymi a więc zawilgoceniem.

Dlatego solidne wykonanie tynków obok właściwe­go doboru schudzaczy gliny dla ścian, ubijanie i zało­żenie izolacji jest warunkiem trwałego i suchego bu­dynku z gliny.

Warunkiem podstawowym dobrego tynku, niezależ­nie od rodzaju zaprawy z której jest wykonany, jest właściwy podkład. O rodzaju podkładów wspomnia­łem wyżej, tu nadmienię, że podkład wykonany z wet­kniętych w ściany po zdjęciu deskowania kamyków gruzu z dachówek lub kołeczków drewnianych na głę­bokość około 5 cm, a wystających na około 1 do 1,5 cm jest właściwy tylko dla ścian wewnętrznych lub dla zewnętrznych tylko w wypadku wykonania tynków w okresie tym samym, w którym wykonano ściany.

Ściana zewnętrzna nieotynkowana, a zaopatrzona w podkład z kamyków czy kołeczków w okresie zimo­wym może ulec częściowemu zniszczeniu na skutek zatrzymywania wody i śniegu.

Wyprawa może być gliniana, wapienna, wapienno-cementowa i cementowo-gliniana. Wyprawę glinianą możemy stosować tylko do wewnętrznych ścian. Wy­prawa ta nie wymaga podkładu. Ścianę pod tynk gli­niany należy dobrze zdrapać, oczyścić i zwilżyć wodą, po czym nakładamy tynk z gliny. Na tynk gliniany wciera się na mokro zaprawę wapienną 1 : 1 z drob­nego piasku, jako warstwę utwardzającą, tak cienko aby wyprawa gliniana przeświecała przez tę powłokę.

Stosowanie tłustych wypraw cementowo-glinianych stwarza niebezpieczeństwo wytworzenia powłoki zbyt szczelnej, która przeszkadza „oddychaniu" murów sprzyjając powstawaniu wilgoci na wewnętrznych po­wierzchniach ścian, zwłaszcza w mieszkaniach źle wie­trzonych.

Tynkowanie zaprawą wapienną lub cementowo-wa-pienną na podkładzie z listew wykonuje się jak dla budownictwa tradycyjnego.

Przed przystąpieniem do tynkowania należy ściany oczyścić z kurzu i lekko zwilżyć wodą. Tynkujemy dwuwarstwowo, tj. wykonujemy obrzutkę, a po jej stwardnieniu właściwy tynk.

Tynki wykonuje się po wyschnięciu ścian. Z reguły stosujemy wpierw tynki wewnętrzne, a w następnym roku tynki zewnętrzne.

Na okres zimowy ściany na zewnątrz powlekamy dołowanym wapnem z serwatką, a zwłaszcza od stro­ny zachodniej i północno-zachodniej.

Wznoszenie ścian z bloków glinianych. Wyrób blo­ków. W poprzednim artykule omówiłem przygotowa­nie masy do wyrobu bloków glinianych. Wyrób blo­ków odbywa się w formach drewnianych jedno, dwu, czterokomorowych i bateryjnych, gdzie większa ilość bloków ustawiona jest w jednym lub dwóch rzędach.

Sposób zagęszczenia masy w formach zależny jest od stanu jej wilgotności.

Przy stosowaniu masy glinianej o wilgotności zbli­żonej do naturalnej używamy ubijaków ręcznych lub mechanicznych. Przy stosowaniu masy wilgotno-pla-stycznej zagęszczanie odbywa się przez silne wrzuca­nie porcji gliny do formy i ubijanie ubijakami drew­nianymi lub udeptywanie nogami.

Wymiary bloku dla ścian konstrukcyjnych ustalono na: długość 33 cm, wysokość 21,5 cm, szerokość 16 cm.

Formę przed użyciem zwilża się wodą i posypuje piaskiem, aby uniknąć przyczepienia masy glinianej do form. Po uformowaniu bloku, jeśli to jest jedno-komorowa forma, odnosimy blok wraz z formą na miejsce składowania i tam ostrożnie rozformujemy. Rozformowany blok pozostaje tak przez okres 1 do 2 dni dla wstępnego stwardnienia, po czym blok prze­wraca się na odwrotną stronę. W tym położeniu blok pozostaje przez następne 4 do 6 dni, po czym tak wstępnie przeschnięte bloki układa się w stosy na wy­sokość 7 do 8 warstw. W stosach bloki układa się w odstępach 2 cm jeden od drugiego dla umożliwienia wysychania.

wych. Przy stosowaniu innych stropów niż drewniane (DMS itp.) zamiast murłat drewnianych stosujemy wieńce żelbetowe. Sposób ułożenia wieńca żelbetowe­go i połączenie ze stropem, będzie omówiony w na­stępnym artykule.

Trzony kominowe budynków z gliny ubijanej, za­wierające kanały dymowe i wentylacyjne, należy wy­konywać jako oddzielne masywy na całej wysokości budynku oddzielone od ścian dylatacjami.

Nr 5 BUDOWNICTWO WIEJSKIE 25 24 BUDOWNICTWO WIEJSKIE Nr 5

Bloki w okresie wstępnego przesuszania chronimy przed nadmierną operacją słońca jak i wilgocią przez pokrycie papą, słomą, daszkami.

Po okresie 3 do 4 tygodni, w zależności od pogody, bloki mogą być wmurowane. Blok uważa się za wysu­szony wtedy, gdy po przełamaniu wykazuje jednako­wy kolor na przełomie. Przy produkcji bloków należy pamiętać o wykonaniu pewnej ilości połówek i trzy-ćwierciówek, co znacznie ułatwi pracę murarzom, gdyż przecinanie wyschniętego bloku jest bardzo żmudne.

Przy produkcji bloków w formach wielokomoro-wych bloki rozformowuje się na miejscu z uwagi na znaczny ciężar.

Wymiary wewnętrzne form powinny być większe o wielkość skurczu przyjętego dla danej masy. Na rys. 18 podano przykłady form, które ilustrują zasady ich wykonania.

Przy budowie form należy przestrzegać następu­jących zasad: forma powinna być lekka, silnie zbudo­wana, łatwo i szybko rozbieralna oraz po wielokrot­

nym użyciu powinna zachować kąty proste między ściankami.

Przy formowaniu bloków z gliny o wilgotności na­turalnej przy ręcznym ubijaniu zasypujemy formę masą glinianą dwukrotnie, a przy mechanicznym trzy­krotnie, przy czym ubijamy z pewnym nadmiarem masy, którą potem strychulcem lub umoczoną w wo­dzie łopatą zbieramy. Przy użyciu form jedno i wielo-komorowych, tj. bez podkładek, należy zebrać nad­miar masy i na odwrotnej stronie.

Przy użyciu masy wilgotno-plastycznej, formę na­pełniamy przez dwukrotne silne wrzucenie gliny do formy. Za każdym razem ubijamy młotkiem drewnia­nym lub przy formie wielokomorowej udeptujemy no­gami. Nadmiar masy również ściągamy jak poprzed­nio.

Wznoszenie ściany z bloków. Ściany z bloków mu­rujemy przestrzegając te same zasady co przy mu­rowaniu cegłą ceramiczną, tj. mijanie się spoin w po­szczególnych warstwach, utrzymanie pionu i poziomu układanych warstw. Zaprawa do murowania może być gliniana, jeżeli murujemy od maja do października, lub cementowo-gliniana, gdy murujemy w porze przy­mrozków i niewielkich mrozów.

Zaprawa gliniana sporządzona jest z tych samych składników i w tym samym stosunku co mieszanka, z której wykonujemy bloki. Zazwyczaj masę pozosta­łą z produkcji bloków rozrabiamy wodą aż do otrzy­mania lekko schodzącej z kielni ciastowatej zaprawy.

Grubość spoin zarówno pionowych jak i poziomych wynosić powinna 1 cm. Większa grubość spoin niepo­trzebnie wprowadza do ścian wilgoć i powoduje więk­sze ich osiadanie. Przy murowaniu w okresie przy­mrozków używamy zaprawy cementowo-glinianej o stosunku cementu do zawiesiny glinianej i piasku jak 1:1,5:8. Skład zaprawy podaję jako typowy przykład.*

Przy murowaniu na zaprawie cementowo-glinianej należy uważać na ześlizgiwanie się bloków, gdyż za­prawa ta jest bardzo urabialna. W związku z tym spoiny nie powinny przekraczać grubości 1 cm, co z kolei zależne jest od równości i prostopadłości ścian wykonanych bloków.

Murowanie ścian rozpoczynamy na cokole przykry­tym uprzednio podwójną warstwą papy na lepiku, przy czym spodnia powierzchnia pierwszej warstwy musi znajdować się 50 cm nad otaczającym terenem.

Przy murowaniu bloków na zaprawie glinianej, dla utworzenia podkładu pod tynk murujemy na tzw. „puste spoiny", tzn. że zaprawa nie powinna sięgać do brzegu bloków. Możemy też wykonać pewną część bloków z wrębami 4 x 3 cm (rys. 19), od strony wozów-

A

ki. Po wymurowaniu ściany z takich bloków mają szereg podłużnych bruzd, które stanowią dobry pod­kład pod tynki. Powyższe rozwiązanie stosujemy wte­dy, gdy murowanie i wyprawianie ścian odbywa się w tym samym sezonie, gdyż w okresie zimy napełnia­ją się one śniegiem, który po odtajaniu zawilgaca ściany. ,

* Patrz „Instrukcje o stosowaniu tworzyw cementowo-glinianych" w wyd. Instytutu Techniki Budowlanej

26 BUDOWNICTWO WIEJSKIE Nr. 5 Nr 5 BUDOWNICTWO WIEJSKIE 27

Ściany z bloków dobrze wysuszonych i przy 1 cm spoinie wykazują bardzo małe osiadanie, dlatego w ta­kich ścianach możemy stosować konstrukcje murów mieszanych, np. ściany z bloków i filary z cegły.

Otwory okienne i drzwiowe wykonujemy jak w bu­downictwie tradycyjnym z tym, że nie robimy węgar-ków, najwyżej w górnej części otworu można utwo­rzyć węgarek przez opuszczenie jednej beleczki nad-proża. Izolowanie wierzchniej warstwy muru parape-towego, osadzanie klocków dla przytwierdzania oścież­nic, rodzaj nadproży, izolacje pod wieńcem i wieńcze­nie budynku jest analogiczne jak dla ścian z gliny ubijanej.

Tynki na ścianach z bloków wykonujemy z zapra­wy wapiennej, cementowo-wapiennej, cementowo-glinianej i glinianej.

Przy murowaniu na pustą spoinę lub przy pozio­

mych kanalikach w co drugiej warstwie bloków przy­czepność jest dobra i wystarczy przed tynkowaniem oczyścić szczotką ściany z kurzu i lekko nawilżyć wodą.

Wyprawę glinianą dajemy tylko w pomieszczeniach suchych i nie musimy czekać na przeschnięcie ścian. W razie stosowania innych zapraw tynkować można dopiero w miesiąc po wzniesieniu ścian.

Ściany tynkujemy dwuwarstwowo, tzn. wpierw wy­konujemy obrzutkę, a następnie po jej stwardnieniu nakładamy drugą warstwę zaprawy i zacieramy drew­nianą packą na gładko. Zazwyczaj dla tynków ze­wnętrznych na obrzutkę stosujemy zaprawę cemen-towo-wapienną. Przy stosowaniu tworzywa cemento-wo-glinianego jako wyprawy zaleca się wykonać ob­rzutkę z tej zaprawy z dodaniem sieczki, co zwiększa przyczepność oraz poprawia warunki termiczne i czyni ścianę bardziej odporną na wpływ wilgoci.

Dla przykładu podaję składy tynków na budowie doświadczalnej. Tynki zewnętrzne' pierwsza oborzut-ka zaprawą cem.-glin. 1 : 2 : 14, druga obrzutka zapra­wą cem.-glin. 1 :1,5 : 8, warstwa wyrównawcza ce-ment.-wap. 1 : 2 : 6 .

Tynki wewnętrzne wykonano w trzech wersjach: obrzutka cem.-gliniana 1 : 1,5 : 8 i tynk wapienny 1 :3 lub bez obrzutki tynk: cement -gliniany 1:2:14, lub bez obrzutki tynk cement.-gliniany 1 :1,5 : 8.

Mimo upływu dwóch lat tynki nie wykazały żad­nych zmian.

Tynki wewnętrzne można z powodzeniem wykonać z zaprawy glinianej wykonanej w sposób analogiczny jak dla ścian ubijanych.

Kominy wznosimy z bloków cementowo-glinianych lub cegły. Mogą one być wiązane ze ścianami z blo­ków glinianych pod warunkiem, że do murowania użyto suchych bloków. Przy budowie kominów obo­wiązują przepisy jak w budownictwie tradycyjnym.

W następnym artykule omówię: stropy, schody, da­chy i wykonanie prefabrykatów w budownictwie z gli­ny.