TRACTATUSD E

MENTE HUMANA,Ejus Facultatibus & Fun<Stionibus,

ITec non

DE EJUSDEM UNIONE CUM CORPORE;

^ Secundum Principia Rcnati Defcartes ,

A» U T O R E

L U D O V I C O de la F O R G E,Medicinx apud Salimirienfcs Dodore.

AMSTEL0DAM7,Apud DanIELEM ELZEVIR.It7M^

clo Idc LXIX.

P R ^ F A T I O,InquaAuthoroftenditconfenfum Dodrina;

S^. A U G U S T 1 N I

Cum iententia

D. DESCARTES

NATURA ANIVando apud animim nteum canfidero inter

;

'veritates qun^ D, Defcartes nos docuit nu/las

^Jf^y qiiil^iis aliquiJe majore animo oppojue-

f. runty quam iisy qu^ in Metaphyficis ejti^ Me-" ditationibus continenturi non VideorJine in-

Jignialiqua temmtate mibipromittcrepoffe^ boc opuSyquod,

in lucem edo majorif^ore exceptum iri , utpote quod ex iis

,

tanquam exfontefuo necejfario fuit. Tantum etiam abefl

ut mibijpealiquablandiary utcontrafirmitercredamy tribit^

quatiwrpe hominum generibtis procul omni dubio nonfacik

placiturum. Non quod illi^ qui libris legendis occupantur

,

non tam debeant accujare ingenii Jtdpr^judiciayquam in

eortm Autborcs , aut in opiniontm noyitatem culpam rejice-

rey quando eos non intelligunt , aut iis non deleclantur, Vt-

rum tamenfacile credam codem modo hicJeJe rcm non haberey

a 1 iy om.iem

P R ^ F A T I O.

i5f omem mihi culpamimputari deberc , fifr^flarenequi'

yerim ut ah omnibmfatis intcUigar , aut adeosconVincendos

rationibus nos Jatisyalidis ujus fucrim. Equidcm noyi co-

rum officium effe, qui libros componunty ut^quantumpoffunt^

lccloribitsfatisfaciant yomncjqucfcrupuIoSy qui iis objlarc

pojjunt ytollanty qH^iproptcretiaminhacpr^cfationetribM

quatuorve ijlis hominum gencribus , utcunque fatisfacere

conaboryquinonnihil, titcenfeOy quodcarpantin hocmeo

• fi^t^^^yinyenire potcrunt.

£f ut aprimis initiumfiKiamyiisncmpey qui nihilaliud

inlibris qu.eruntnifi lingtupuritatem, nonniji iis dele-

^lantur , in quibusperiodorum concinnitatcm , if^ ipcrborum

dckclum inycniunty fateor equidcmme magnopere optajfc

ut ipjorum dejideriofatisfacerem 3 ycrum idctiamadmodum

dijficilefuijfct homini ,qui omnemfcre ^atcmprocul ab aur-

lailf Academia egit 1 pr^etcrquam ctiam quod matcria,

quam traclandam fufceperam, id mihinonpermitteretyiff

rebus cognofcendisy magis intentas quam yerbtSyCum D. Defcartes crcdidcrim Eloquentiam potius ingenii dotem, quam

frticlumJhidiorumcffcj eofque, quiyalidij^imaratiocinandi

facultateprditi lunt ,fuajquecogitationes optime digerunt,

ad eas claras isf intellcclu faciles rcddendas,Jemper etiam idy

quodproponunt ,optimeperfuadere , licet yel lingua maxime

barbara utcrentnr, i^ Rhetoricorum pr^eptis nunquam

imbuti fuijfcnt. GUi/tpropter pr^ecipua mihi curafuit ^ ut

materiam qnam tratlandam Jufccpi crpidentifimc mihirc^

prxfentarcm '^lane enim impoJSibilc mihi yidetur iIIos,qui rem

tm

P R ^ F A T I O.

non tntelligunt y eiwi unquam rite pojfe explicare) euwque

ad modufn omnia dij^onerern^ utpofleriora capita expriori'

bmneceffariofluerent^ iff prima nulla alia pr^Jupponerent,

lis etiam ufu4 fum/oquendi modis,quos credidiisf maxime

efficaces effe injignificando yi^faciflime pojfe intelligii ca-

rtm etiam ipocumJigniflcationem determinando,qux ambi^

^wc efje potuiffent yquemadmodumJunt 'r^oces Mentis ^

Idcx. §}upd ji yero Canejianus aliquis nimis anxim eo of-

fendatur yiSffcn'enonpoJsity mc ultimumilludadjolaico-

gitationum mentisformas reflrinxijje ,quamVis D. Defcar-

tes eo etiam ujus fuerit ad jignificandasjpirituum anima-

liumformas ,quibm alix iflx cogitationum nojkarum for-

rn^ anneBmtur ,eumprecor ut confideret , me in Materia

adco obfcura , isf in qua error maxime can>endius erat , nimis

anxiuminfeligcndisycrbis ynimijque follicitum in ambigui-

tatibu^ , if^ yocum litibus yitandis ejje nonpotuijfe. Hanc

etiam ab iispeto ,qui omnimodam in linguapuritatem fer-

yari yolunty meque excujatum haheantprecoryjiin TraSlatu

Metaphyjico ujusfim yerbis quibujdam iflifcientidi confeo'a-

tiSy Utifuntconceptus yIdenditas, i!f aliaqiudamy quibus

forte dclicatce cjufmodi aures Udipota'unt.

Secundum genus funt yulgaris SchoU Philofophi ; ycrum

eo nomine eos non adeo intelleflos yolo, qui Pbilojophiam Ari-

flotelicam docent ycumprobe noyerim eorumplures ejje y qui

idrcluclantc animoy i5 non nifiutconjuetudinipareant yft-

ciunty quameosy quipoflquamcurfumfuumyUt ajuntyab-

Jbherunt ^ ex collegiisegrejfi optimam deJeipfis opinionem

a 3 cotJ-

P R ^ F A T I O.

concepere quod Jcilkct publke rejponderint y iff qui doflor a

pHeo donati nullum jam amplius Philojophicum librum ai-

Jpicere dignantur ,nihilque de Platonis iy Arijlotelis Jenten-

tiis aliud norunt ,quam quod ex ProfejjorumJuorum dicla-

tisy iff explicationibus memorLe mandarunt. Hijuntmole^

Jfijpmi DiJcipuIorum D. Defcartes adlpafarii ^ ij quamyis

non fnt yalde formidandi ^ diJJicilUmi tamenjunt quiper-

fuadeanturi cum enimJibijusfumant de omnibusjudicandi\

ex iis, qm h magijkisfuis acceperuntyquamVis in eorumfen-

tentias a/rius nonpenetralperint ,putant iis qu^ didicerunt

,

contradici nonpoffeynifirationi vis infcratur : Et quemadmo^

dum nulla qu^JIio ejl, quam nonperfuam dialcclicamfaciunt

problcmaticam-jiff nulla yeritasadeo nota, quamnon dijHn-

tlionibusfuis impugnarepojfunty ita ex Arijiotelis Scholani-

hil tale cogitantes in Pprhonis cajha tranjeunt,qu<e nojkis

omnino adyerjantur. Eos tamen in-viam reducereyi^ rationi

fubjicere nonforet difficile , JiprincipiorumJuorum inutiUta-

tem isf obfcuritatem bonafde agnojcereyellent : inutilitatem

quidem in eOy quod impojfibileJit eorum ope yel minimam dif"

ficultatem Phjjicamjohere jobjcuritatem , cum procul

dubiopro obfcuris habendifint illi termini , quorumfgnifca-tioni nulla in mente rejpondet Idea. Nunc autcm non niji du-

plicisgeneris rerum ideam habcmuSyfigeneratim loqui yelimus,

Ideamfcilicet rei extenfd , quam corpus appellamus , isf rei

cogitantisy quam nominamus niencem,^^^//^ ideo ubi dc qui-

bufdam rebusfermo eft , qud nec ad alterutram referri pof.

Junt, nec proprietates aut accidentia yquj^ injuo conceptu

ideam

P R F A T I O.

ideant alterutfius earum includunty qua/es ilUfunt, qu^for-

fnACorporumfiSftantiales y qualitatesrealesy impreffcyin^

tentionaIes,occuIt,e,fympathiaeylpecifc^yfacuItnsconcoc}rixy

retcntrixy expultrix^iffc. appellantury impoffibileeft aliquam

iis in mente ideampoffercjponderey aut ea qu<e ita dicunt^,

fenfumpojfe haberequimenteconcipipoffitVerumanimusmi-

hi non eft eos hic impugnare;fcio opiniones eaSy qtu aliquando

SchoU tribuuntury nonJmper toti SchoU conlpenire. Imo ali-

quos etiam inter eos ejfe noyiy quiglorianturJeapud Ariftote-

lem ea hodie inyenire y quxhocnoftro demum Jeculo detecla

funt. Omnes igitur Ariftotelisfeclatorespromifcueaggredino-

lofuerum eos tantumyquiiniIUserroribusyerfantur,quos ego

refellere conor^ imoJi quidem idfieripoffet , cum illis ipfs ali-*

quam etiam concordi^ Viam inire ycllem , yerum oporteret

aut illoSy aut me mutari 3 fiegopeterem ut illipartesJuas re-

linquerenty id iniquum ejjeftatimpronunciarent,utpote qui

Je antiquiores effe credunt j quafi quid efiepojjit ipja yeritate

antiquius. Me ergoego faciliorempr^ebo y nam ineorum

caftra me tranfiturumffondeofi opimonem , quam de natu-

ra animx habcnty ifj creditUy intelkclu faciliorem reddere

pojjintyquam ea eft qud apud D. Defcartes int>emtur: yerum

tantijjer mihipermittent in ea fchola morari , in qua ad mi-

nimum id quod dicitur intelligimus y nullus fe idfcire glo-

riatuTy quod comprehendere nejcit.

Tertiigeneris ,qui aliquid in hoc TraBatu quodcarpent

inyenirepoterunty illiJunt, qui omnes opiniones, quas no^as

ejfejudicant yrejiciunt, i^ nihil<verum ejfeputanty nifi

P R ^ F A T I O.

quod exprejjh -vcrbis in Ariflotcle ,Pl^tonc, aiit Epicuro in-

ycnitur j aut niji quodab Antiquitatetraditumreccpimus.

Tlli idfine dubio in me 'valde damnabunt , quodnullumfere

m citcm niji eum,cujus cogitationes^enditarefludcoy

idipK adeo negligentcr , ut ycrear ne aliquando etiam ejns

yerbdtranjcripjerimJine ejti6 mentionefada. Ipjis re^nde-

boprimo, mc^ cui animHsfuit in hoc opei-e idtantum inqui-

rcrey qtwdJolo rationis lumine de natura anim^ dctcgi pojjity

nulla authoritate utidebuijfei, zta quidcm ut^quando D.DeJ-

cartes authoritatem adfcro , id non faciam ad probandum

id qiwd flatuo , fed ut oflendam tantum me fccundum ejus

Principia ratiocinari. Deinde ctiam idfciant yelim ,m,Jia'cdidijfem cum hominibus rationi aujcultantibus ex ratione

aga'eJatis non cjfc^ nullasfere D. Defcartes cogitationes ad-

fene , etiam ex iis qu.€ ipfi maximepcculiares habentur , ad

quarum confirmationem non tot , imoplures tum ex Gr^is

tum exLatinisfcriptorihusauthoritatesproducerepotuijjcmy

quam qus yulgopro receptis inScholaopinionibus de eadcm

re adferuntur. Et ut ejus aliquodfpecimen habeant,paucis

hicyerbis oflendam cogitationes D.DefcartesdeNatura

nim^ San^ Augufliniy Marcilii Ficini,aliorumquequorun'

dam antiquorum Authorum Doctrin^ omnino conjcntaneas

D. Dejcartes Philofophiam fuam ordituradubitationey

pctitqucut omncs opinioneSy in quibusW nmlifna dubitandi

occafiooccurrity rejiciamus,quoprincipium inconcujfum^

indiibitahilercperiatur. BcccMethodus cum ipfa Ariflotelis

Jen-

P R ^ F A T I O.

Jententiaexamujfimcongruit , quemadmodum -videripotefl

primo capite libri tertii Metaphyjicorum , cujus hic efl trtu-

Itis: De Udlitate dubitancli, & de quibus primuni

dubitare oportct. H^cejus Juntyerba. Adillani qua:

quxritur {cientiam ncccfle cft in primis nos pcrcurre-

re de quibus primo dubitandum eft ^ Hxc autem funt,

&quxcunque de iis aliterquidam exiftimarunt, &c

fiquidultrahsEcprsetermiflumfit. Eft autcm operx

prctium alicjuid facultatis habere volentibus , benc

dubitare. Is ergo magni non fecijfct inter illos numerari

,

quiprimamD, Defcartes Meditationem ; tanquam parum

neceffariam culparunt ; cum faltem ^uc necejfarium jitfe'

mel ex animo de omnibus duhitare, quando omniumjcien-

tiarum fundamenta quccruntur , ut in pojlerum h dubita-

tione liberemur , ac in initio uniufcujujqueJcienfu continuo

eajn repetere,Jecundum Arijlotelispr^Jcriptum.

Hanc ego Methodum confirmarepoffem ex eo S, Augufli-

ni loco,

qui in quantis objeftionibus adfertur , ac inJecun-

do libro de libero Arbitrio habetur y in quoadEtwdiimJic

dicit, Quare prius abs te quxro (ut de manifeftiflimis

capiamus cxordium) utrum tu ipfc fis ? an tu fortafle

metuis ne hac in interrogatione fallaris ? cum utiquc

finoncfles, falU omnmo non pofles ? Hincenimap-

paret S. AuguJHnum agnolpijjenos yereripojje ne in omnibus

rebusfallamur , excepta propiioc exiflenfu noflne cognitio'

neydequaneminem dubitarepojfecredidit. Nam utadmo-

dum bene dicit tertio Capite Libri decimi de Trinitate, §)ujd

b mcn-

P R ^ F A T I O.

mcntis humam ei tam notum ejl quamfe yiycf-e ? Non po-

teflautem mens ejfe isf non yiyere; iff fcuttotaeflcujus

partes funt infeparabiks y aut y ut reClius dicamy qwcnul--

Lishabetpartes y ficquandoyirvit ^ totayiyit; noWau-tem yilpcre fe, quia cum fit rescogitans y fine confientia

agerenequit. Siadhujus locitextumaliquidaddidi y unde

clarior eipade?'et , jpero eos,

quos porro adduSlurusfim lo-

cosy oflenfiros m nihil hicdixijfe quodS. Auguflini menti

aduerjetur, ut exeo yidereeft quod paulopofl adjungit

;

Cum fe noffe mens , id eft res cogitans , quxric , men-temfeefle, id eft rem cogitantem^ jam novit. Ferum

intempeftiyum adhuc eft hac de re loqui, quare ad Euodium

revertamur , cui , fermonemfuum perjequens, fic dicit

S. Auguftinus: Ergoquoniam manifellumeft eflete,

ncc tibialiter manifeftumeflet nifi vivercs, idquo-

que manifeftum eft tevivcre, Intelligisiftaduoc/rc

veriflima ? Et Euodio confentiente concludit S. Augufti-^

nus y Ergo tertium hoc manifeftum eft , hoc eft te vi-

vcrc. Non minus autem manifeftum eft hanc S. AuguJHni

ratiocinationem defendi non pojfcy nifi dicamus eam^ d$

qua hic loquitur ^nonejfe yitam corporis , qu^ tn nutritio-

ne confifHt ,quia alibifcripfit eo modo nospojfe yh>erey li-

cetidnonpercipiamus i yerum mentisyitay qu<c incogita-

tionibus ejusfita eft j non enim alias dicere potitijfct , ma-

nifeftum tibi non cflcf, te efle, nifiviveres^ Neque

Euodium intenogarey nonnc intclhgisduoiftacfle vc-

riftima \ nifi exiftimaret eum Mcnte douatum, id eft,

fubftan-

P R ^ F A T I O,

fubflantiay qmfine conjdentia agere nequity Vilpere , id efl ,

cogitarenonpojfe^fiejusJibi nonforetconjciusynequepercipere

pojjejeyinperey nififibicertoconjciusejjetfwtexiflentu, F/-

des igitur inter illud D. Dejcartes Cogito , ergo lum , iff

S. Auguflini mentem , nullam nifi qiM in yerbis reperitur ,

ejfe differentiam. Et in fequentibus S. Auguflinus Euodio

oflendit y quando animapercipit ahquod objeclumfenjuum ,

eam non tantum iflius objeBi habere cognitiomm , yerum

etiam operationisper quam idpercipit , non quidem per re-

flexionm aliquam qua inJe ipjam yertitur , alias idem iU

lud befliis etiamnontribueret yqwe nunquam credit<€ Junt

refledionis ejfe capaces i oportet ergo eum credidiffe animam

fwe operationis confciam ejfe immediate per id ipjum , quod

agit. Nulli ignotum effepotefl yquam idcumjententia D.

Dejcartes conueniat,

qui in genereid omneyocatcogita-

tionem,

cujus nos immediate confciifumus per id ipfum ,

quodagimus-y ecceyerbaS. Auguflini , Namque aperirc

oculum, & movere afpiciendo ad id , cjuod viderc

appctit nullo modo poflet nifi oculo claufo vel non ita

motofeidnonviderefentiret. Si autem (entitfe nonvidere, dumnonvidet, ncceire eft etiam fcnciat ic

vidcre^ dumvidet.

Verum utjfecialius oflendatur confenfus S. Auguflini cum

fentcntia D, Dejcattes de natura Mentis Human.t, flatuo

S, Auguflinum credidiffe animam humanam effcjubflantiam

cogitantemy immateriakmy immortalemy qu.tjemperco-

gitaty i^c. Eodemjenfuy quoD. Defcartes eam dejcripfit.

b 1 rt

P R F A T I O.

Vt idprohetur,kgendtm primo efl id

,quod S. Augufli"

nw5 /cr/p7^^inlibrodequanticate ^Lnimx hijceyerbis ; In-

telligendum enim (quamcjuam Deus fecerit animum)

haberc illum certam (ubllantiam ,cjux neque terrca

,

nequcignea, nequeaereafit ,nequc humida, mCi

force arbitrandum eft Deum dcdifle terrx, ut nihil

aliud fit ,cjuam terra , & non dedifle animo , ut ni-

hil aUudquam animus fit. Si autem definiri tibi ani-

mumvis, &quxris cjuidiit animus, facilc relpon-

deo , nam mihi videtur cfle qua^dam fubft:antia ratio-

nis particeps , regendo corpori accommodata : In

libi o de Spiritu, & Anima repetit eandcm definitiomm i

yerumcaipeputes eumyoce rationis intellexiffe ratiocinatio^

nem , aut difcurjum ,ut-vulgo inJcholis obtinet , ubi ho^

fno dcfinitur ^nimA rmon^lc contralocusy quieodcm

libro fequitury isf huic explicando fenpity clare oflendit y

quando animum appellat quandam fubftanciam ratio-

nis participcm , idem ejfeacfi dixijfctJubflantiam facul-

tatecogitandiy autpercipiendipr^ditam; Knio y inquity

quidcm eft animi afpecflius, quo per {e ipfum verumintuetur ^ ratiocinatio vero eft rationis inquificio,

3uarc ifta opus eft ad vidcndum , illa ad inquiren-

um. Alios ctiam inyeniripojfefcio locos , in quibus ratio-

nemJumpjitpro ratiocinatione j quod mirum effe non debet

;

cum enim ipox hecfit^uivoca diycrfimodeJumi potefl j ye-

rum in hac defi^iitione non nifipro eapcrceptione fumipotefl ,

qwcfacit omnes mcntis operationcs cJJe cofitationes y quia

in

P R ^ F A T I O.

in omnihiis reperitur. G^uando explicui quidfitfubflantia

cogitans , dixi eJSe/ubflantiam percipientem omnes Juas

adiones y iS> paJjioneSy i!f in gcnere omne idy quodinea

contingit , immediate , i7 nonper refiexioncm.

Si locus , quem D. Clerjelier attulitinpr^ationeTrafla-

tm de Homine D. Dejcartes , dubium aliquod relinqiieret ,

non con-venirecum mentc S. Auguflini , ecce alium , qui

omnes tibijcrupulos eximerepoterit , habeturque eodem li^

bro deJpiritu , iff anima hijce yerbis. Removcat ergo a

confideratione fua omnes notitias,qux pcr corporis

(cn(us cxtrinlecus capiuntur^

qu2e namquc corporalia

funt, eorumquc fimilitudincs {enfus, &imaginatio-

nes in memorLam infixa: , cum recordando remini-

fcuntur, ad exteriorem hominem pcrtinent;quan-

quam iftis quafi nuntiis anima exteriora percipiat.

Mcns crgo cui nihil ipla prx(entius eft , intcriori

,

non fimulata , fcd vcraprarfentia vidct (e in (e ^ nihil

cnkn tam novit mens cjuam id cjuod fibi prxfto cft5

nccmagismentiquicc[uampr2eftocft, quam ipfefi-

bi; namcognofcitfevivcrc, (e meminifre, fcintcl-

ligcrc, fe vclle, cogitare, fcire, judicare^ hxc o-

mnianovitinfe, ncc imaginatur, quafi cxtra fe illa

aliquo fenfucorporistetigerit, ficut corporalia quae*

quctanguntur^ ex quorum cogitationibus niliilfibi

affingat , ut talc aUquid (c{e putet. Quidquid ei de (e

remanct , hoc (olum ipfaeft , nihilcnim tam in men-

tccft, quam ipfa mcns , nec quicquam fic mentemb j novit

P R i€ F A T I O.

novit qucmadmodum mens. Cum cnim quxrit

mens, quidfitmensj profedo novit , quodiplafit

mens, cjux iplam quaerit. Ncc aliundefe quxrit.

Quumergo quxrcntcm (enovit, (e utiquc novit&

omnequodnovit, totanovit, acqueitatotamfeno-

vit : Etfi forte parte inventa non (e totam quarrat;

quiatamenfetotaquacdt, totafibi prxlloeil:, niliil

cnim fibi (c ipia prxfentius circ potcll.

Hic locus meo judicio dubitare non finit de fententia S.

Auguftini : Ji tamenforte quis eft , cui jcrupuhis aliquis

rerepoffit ,eumprecor , ut examinare yelit hunc que ex

principio lo. Cap. Libri. io.de Trinitateadduxi , locum,

qui clarior eft , ubi S. Auguftinus dicit , cum crgo mens

aerem fc putat , acrcm intcUigcre putat , fe tamen in-

tclligcre lcit : acrcm autem fe efTc non fcit , fed putat,

fecernat , quod fe putat , cernat quod fit , hoc ei re-

maneat. N/7;/7 habeo ,quod hijce ulrerius addam , nifi

quod cogitare D. Dejcartes , isf inteliigcre S. Auguftini

fint unum idemqu^ ,jc.pcixipere.

D. Dejcartes dicit mentem effe immaterialemeodemfenfu

eodemque modo , quo S. hic Doclorante ipfum dixit Libro. 4.

de Origine Animx , <y Libro de GjUfintitate aninM , in qui-

bus non tantum negat animam effe corpus ,quando J>ox ea

fumitur adfignifcanda membra hominis VifMia , -verum

ePiam quandofignijicat omnegenusJubftantLe extenj^ in lon-

gum , latum ^ profundum ,qu^ capax eftpartibusJuis

J^atium implere. NuIIos ad id probandum locos adferam ,

cum

P R ^ F A T I O.

cum nmini duhium effe pojfity eamilliusejfementem^quan^

tumrvis parum etiam yerjatus fit in legendis iftiwt patris

(criptis.

Non magis etiam me detinebo monftrando eumcredidijfe

animam ejjeimmortalemy yerum omitterenequeoy quin often-

damyquomodo eos oppugnet

,qtd dicebant animam mji ef-

fet corporea y fore c^Kzm y futilem, inanemquc (ub-

ftantiam ^ aut quiputabant nihUyerum ac reale ejfe , nifi

quodfubJenfm , ilf imaginationem caderet. Primos refi^

tat /ibro^. deOrigine Jnim^y ubi dicit. Sed me rurliis

foUicitum facis , ubi dicis , fi anima caret corpore

,

ut fit , ficut cjuibufdam placet , caflise inanitatis , aerea

fubtili/que lubftantia •, his enim tuis verbis videris cre-

dereomnequodcaretcorpore inanis efle fubftanti^.

Quod fi ita cft, quomodo audes dicerc Deum carcrc

corpore , nec times , ne fcquatur , eum cflc inanis

fubftantix. Pr^terea inferim circafinemcapitis adjungit.

Sed non eft diutius hic immorandum , cum fivc intcl-

hgas naturam aeris efle corpoream , five non intclli-

gas , me tamen putarc non debes vcl aeream dixiflc

animam , (ed omnino incorporcam. Cur mctuimusnedtcaflarinanitatis, fi fit incorporea , cum Deumfateamur incorporeum , nec eum caflTar inanitatis eflc

dicamus? Sicitaquc potuit incorporeus Dcus incor-

poream creare animam, cjuemadmodum vivensvi-

ventcm. Eofquecondemnatyqui credebant nihil reale y ni"

hilque yerum ejfe nifi quodfubJenjus , ilf imaginationem ca-

deret.

P R F A T I O.

deret , hifce yerbis lihro de quantitatc Animx. Quid

cnim minus ferendum & audiendum eft quam fateri

nos ratione pra^ftare beftiis , & eam rem fateri effc

aliquid ,cjuod corporeo lumine lentimus , quam

etiam nonnullse befti^e melius cernunt; id autem cjuod

ratione contuemur , nil cfle contendere ? quod li di-

ceretur tale efle quale illud ,quod oculi vident , pro-

fefto nihll indignius dicipofle viderctur.

' Plures etiam adhuc locijunty inqmbiudoclrinaS. Au^

guflinicumJententia D. Defcartes confentit. Vt id pateat

aliquospr^terea locos adducam ,qui eVidentiffime monflra-

hunt eum ,guemadmodum^ nos , agnoyiffc mentem hur-

manam femper cogitare ianim^facultates ab ea non diflin^

gui j eas ad duas referri unampercipkndi , alteram yolcn^

di i diyerfos effe in fenfibm gradus j eorum Jpecies , isf

tnentis idea& efje res dirperfas i in homine principium yegeta-

tionis , isf nutritionis efle diftincium ab anima y isf deniquc

eodem modo ac a nobis ab ipjo explicari unionem anim<c , ^corporis poteflatem ,

quam habent inJe inyicem agendi i

atque etiam eum exiflimare Deum facere pojfe machinam

quandamjimilem ycofporianimalis y

quaabjquecognitione

imitar$tur omnes acliones ,quA yulgo a befliis per cognitio-

nem aliquamfieri credmtur.

Manifeftumefl S. Auguflinumynifcredidijfetmentemhu-

manam nunquamacogitandocejfarey nonjcripturumfuijfe

Ubro quarto deOrigine Anim^inhuncmodum. Nec igno-

ro , cum audimus , ut ex toto corie diligamus Dcum,non

P R ^ F A T I O.nonhocdici deillaparticiila carnis noftrx, c^ux fub

coftis latet , (cd de illa vi , qua cogitationes liunt, c^ux

merito appellatur hoc nominc;quia ficut motus non

ceflat in corde , unde puKus dirtundit ufquccjuaque

venarum , ita non quiekimus aUquid cogitando ver-

fare. Pratereafubjungic eoikm libro nihil mmilcgis y ut

vivere me (ciam , habet enim mea natura , ut hocnefcire non pollim.

Hinc conjirmatur id , qiwd diximus ex mentefcilicetS.

Auguflini animam tantum ejfefubflantiam cogitantem^ id

efty confciamomniumeorumy qu.^facity dixitenimnatu-

ram ejus habere , ut nejcire nonpojsitJe yiyere. Etpoflquamde ImmortaUtate Animx dixiteamejfenonpoffey niji

yiyat , hic dicat eam yiyere non pojfe , niji conjcia Jit ,

nonne fequitur illum credidijfe eam (emper cogitare , pr^fertim cum libro decimo de Trinitate i ficergofc

cffe , & vivere kitjquomodo cll, &: vivit mtelU-

gentia,

Illudpr,€terea etiam conjirmaturper dejlnitionem, quam

de Anima dedit capite libri de Spiritu &c Anima, ubi

dicit Anima eft ^piritus inteUcduaUs lemper vivcns

,

(emper in motu ifj c. Certum enim eflper ejus yitam , ac

motiis eum nil nifi cogitationes ejus conciperepotuijfe , quo-

niamcredit Animam ejfeimmaterialem , nec in loco ejfe poffiyUt mox oflendemus.

Verum licct S. Auguflinus hac in rejton adeo clare locutus

fuijfet , dubitari tamcn non pojfet illam ejus ejfe mentem

;

c cum

P R ^ F A T I O.

cum enim , ut Jupr^ retulimus, Jcripferit animam non

fninuspercipere yquando nonyidet y

quam quando yidet

y

Jequitur , ji non cogitaret, <cque imo magis eam ejus conjciam

ejje deherei non enim necejje cj}, quando homo non Vidct ani-

mam Jemper idpercipcre , cum per aliam aliquam cogitatio-

nem aipocari pojjit j yerum ji non cogitaret,quodnam ob^

jeSfum impedirepojfet ,quo minus ejus jibiforet conjcia? at-

que ita cogitarct etiam illo tempore , quo non cogitareJup-

ponitur.

FateoretiamobjicimihipojJeyS. AuguflinumJcripfiJJe Ani-^

mas infantium in utero matrumfuarum exijentiumprha-

tas ejfeJcientia^^ -voluntate ; yerum id non adyerjaturil/i,

quodflatuo : non enim credimws animns eorumjcientiay <<5 li-

bertate uti,quamlf>is abillo tempore eas cogitareputemm.Ne^

que duhium eft S, Augujlinum yoce yoluntatis intellexijje

ufum libertatis ,quoniam facultates anim^ ab ipja ani-

ma non dijhnguit. Eam ipfe qu^ftionem decidit 5. Cap.

Lib. 14. de Trinitatc , ubide Animainfantiumloquens con-

cludit hijce yerbis , non ignorare fc potell , led cogitarc

(enonpoteft,

Vir ille fapiens non credidit facultates Anim^ aliquid

ab ea di-vajum ejje , ut ex Cap. 54. Lib. de Spiritu &Anima apparet , uhi poftquam dixit Spiritum Homi-

nis diyerja habere nomtna pro diyetfis Juis operationi-

b/LSy ita concludit : llla autem hxc omnia adjundla fu nt

Animx, ut una res fit, pro efficientiis tamcn cau-

farum diverfa nomina (brtita eft ^ in eflentia nam-quc

P R ^ F A T I O.

ue /implex , in officiis multiplex. . . Nec aliud figni-

co quam animam , cum mentem dico j led pro-

pter aliud animam , & propter aliud mentem ^ namtotum quod homo vivit , nommis animaeft ; cumautem anima in le agit fe , 6c ex fe &: pcr (e , fola mensdici (blet.

Prdterea etiam kgi potejl id quod 13. Cap. ejufdem li-

bri dicit his yerhis : ifta tamcn non diftcrunt in fub-

ftantia quemadmodum m nominibus , quoniamomnia ifta una anima eft

, proprietates quidem di-

verfe , fed eflcntia una Tota animx eflcntia

in his potentiis fuis confiftit , nec per partes divi-

ditur , cum fit fimplcx , 6c individua , & fi ah-

quando partcs habere dicitur , ratione potius fmiih-

tudinis , quam veritate compofitionis intelhgendum

cft . . . . Has potentias habet antequam corpori mi-(ceatur; naturales quidcm funt ei, necahud funt quamipfa. Idcm confirmatur cap. 7. ejujdem libriy ubipr^terea

agnofcit omnes anim^ facultates reduci pojfe adhafceduas

percipiendifcilicet y isf rolendifacultates. Ecceejuslperhai

funtenimduoinanima, 6c funt id quod anima, na-

turahs lenfus* cognolcens omnia & dijudicans inter

omnia, naturahs afFcdlus,quo fuo ordine &gradu

dihcratomnia.

• OJJendi etiam haud difficulter potejlmagnum illud in^

genium exijlimajje mentem Humanam nullo in loco,pro-

prie loquendoy cjfepojfe per egrcgiam illam Defnitionemy

c 2. quam

P R F A T I O .

qiiamCap. 5. Libri de Cognitione vcrar \itx deea dat ,

qu^ eo nomine conjideratu magis digna eft , quonum eamnon nifpoft traditam Defnitionem omnium eorum

, qui-

bus n omcn Opiritus con-venire poteft y dedity eftquetalis,

Aninia ,quA fpiritus hominis eft , eft lubllantia in-

corporca,

corporis fui vita [p^ quam yitam eum fta-

tim oftendcmus non intellexijfe yitamyegetatiium, qua-

lis plantis tribuitur , ^erum Jenjitiyam , quatcnus ani-

mafentity i!f ratiodnatur in coipore) invifibilis, (en-

fibilis , mutabilis, illocabilis ,paflibilis, nec quantita-

tum mcnfura: ,necqualitatumformx, vel caloris fuf^

ceptibilis, memorialis,rationalis,intclle£bualis, im-

mortalis. Poftqu.ty cum explicaffctprimaihuju-s defnitio^

nis partes, Jic dcclarat

,quare etiam ft illocalis j omne

cnim, quodloco includituraltitudinc,latitudinc, lon-

gitudinc aeris circumfcribitur , igitur corpus cft ^ (cd

ratio docuit animam incorporcamcflc, idcfl:, ncc

corpus , ncc aliquod mcmbrum habcrc. Igitur con-

ftat eam efle illocalcm , non cnim fpatium acris ut cor-

pus occupat , ncc corpus ut aqua utrcm implct , (ed

ut calor igni illocaliter ineft , itaanima corpus illoca-

litcrpoflldct. Nam [ut alibi dicit) illudpdjftdet , illiquc

prajens eft non mole , fed intentionc , id eft non exten^

fone Ju^Jubftantu , yerum appiicatione Juartm cogita^

tionum.

etiam maxime confrmant illud , quodD . Dejcartes

Jcripftadprincipem Elijabetham Epift, ip.primi yoluminis ,

quod

P R ^ F A T I O.

qucd mminm qualitatibit^ realibm eam notionem dedimtis

actribuimiiSyquamde Anima y iSf corpore habemus. Pr^tcrea etiam S. Auguflinus non minus quam D. Defcartes

agnoVit mentem humanam non ejjiprincipium funciionum

yegetativarum i7 nutritiyarum , ut yidere efl Cap, ejuf-

demlibri de Spiritu isf Animay wW&ifAnimaquidemhumana, quia in corporc habet efle , & extra corpus,

pariteranima&fpiritusvocaripotefti nondua: ani-

mx (cnfualis , & rationahs , altcra,qua homo vivat,

aheraqua, utputant, fapiat. Sed unaatque eadem

animainlemet ipiavivit per intelledlum , & corpori

vitam prxbctper fenfiim.

Vltirna kic yerba meo judicio erpidcntifimc dcmonflrant

S. Auguflinumnon crcdidijje Animam rationalcm aliud yitx

genus corpori tribuere ,quam rationale , ^ fenjitivum ,

qumiam nullius alterius mcntioncm facit : Verum idclarius

adhuc apparetex eo , quodJubjungit in hunc modum. Hu-manum namque corpus nec vivere nec nafci poteft finc

anima rationali;vcgetatur tamcn , movetur , &:

crefcit , &: humanam tormam in utero recipit , antc-

quamanimamrationalemrccipiat ficut ctiam vir-

guha, &: herbas fineanima movcri, & incremen-

tum habere videmus.

Gjup autem modoputaseum credidijfe hanc Animam fuo

corpori ,quamdiu i/li jun^a efl , yitamfenfittvam dare ?

ut id diflinSle explicemus , confderandumparumper efl , quo

paclo loquatur de naturaJenfus , de diycrjis ejus gradibus ,

c 5 ac

P R ^ F A T I O.

ac jpecicbus y i!f de ideismentis. Iwlibrode Quantitatc

Anima: dicit , (luod fcnfus cft pallio corporis pcr le

ipfam non latens animam. Vt hanc fuam dejinitioncm

adyerfus aliorum objecliones tueatur ,adjungit, Quan-

quam aliud. fit fenfus, aliud (cientia-, illudtamen,

nonlatere, utrique commune eftj utipd homini

,

ficbeftia:, cjuamvis plurimumdifFerant, animal ta-

men eflc commune eft j non latet autem quid^^uid ani-

m^e apparet.

Ex quo obfen>andum ejl fecundam Augujlinum non

latere animam genus effe commune inter fenjumy

fcientiam.

Secundo notandum hocpaclo 'videri S. Auguftinum duos

ad minimum inJenjugradiis agnoyijfe ; quorumprimus efly

qucm appcllat paflioncm corporis^ isf Jecundus eflcogi-

tatio y Jiye pcrceptio mentis ,qiM iftius paJSionis conjcia

eft: quapropter ctiam quinto Cap. Libri y , de Trinitate di'

city quod vifio, c]ux fit in fcnfu, habet admixtum

aliquid fpiriule , quia Imc anima fieri non poteft,

(ednontotumitaeft, quoniamille, qui formatur,

corporis lcnlus eft. Prsterea etiam dubitandum noncjfe

reor y eum etiam fcnfus gradum tertium diftinxijfeaduo-

bus rcliquisy judicium nempeyquod perceptionem mentis

Jcquitur, Jicut illa pajsionem corporis

,quoniam pluri-

bus locis dicit judicium falli , non autcm perccptionem

mentis.

Optimus ad id locus eft in 2.4. C<^. Lib. 11. dcGeneJi

fecun-

P R ^ F A T I O.

fectmdtm literam , in quo mirifice explicat diyerfas men-

tisperceptioncs j ctm dinperjitate^qu^ inter jfccies corpo-

ris y iff idem mentis inyenitur i ify qwc ipjius mens fit de

modoy qtiofenfatiofiat y ut ex hifce yerbis apparet. Qup-niam itaqiie in eadcm anima fiant vilioncs , (ive

qux fcntiuntur per corpus , ficut hoc corporcum

,

ccrlum , terra , &: quxcunque in eis nota efle pof-

fiint jcjiicmadmodumpoflunt , five cjua: fpiritu vi-

dcntur lunilia corporum , five cum mente intcUi-

guntur ,cjux ncc corpora funt , nec fimilitudines

corporum , habent uticjue ordincm fiium , & eft

ahud aUo prxccUentius ; prxftantior cll cnim vifio

(piritaHs ,quamcorporahs , &: rurlus prxftantior in-

telleftuahs,quam Ipiritahs. Corporahs enim fine

Ipiritah cfle non potcft,quancioquidcm momento

eodcmc]uocorpus lenlu corporis tangitur, fit etiam

inanimotalealiquid, nonquod hoc fit, fed quodfimile fit. Quod fi non fieret , nec fcnfus ille eflct

,

quo ca qux extrinlecus adjaccnt , lcntiuntur, neque

€nim corpus (entit , fed anima per corpus, quo ve-

lut nuntioutituradformanduminfe ip{a, quod ex-

trinfecus nuntiatur. Non poteft itaquc ficri vifio

corporahs, nifi Ipiritahs (imul fiat, fed non difcer-

nitur, nifi cum fiiciit lcnfus ablatus a corpore, ut

idquodpcrcorpus videbatur, inveniatur in fpiritu.

At vero Ipiritahs vifio etiam fine corporali fieri po-

tcft , cum abfcntium corporum fimilitudines in (pi-

ritu

P R ^ F A T I O.

ritu apparcnt , 6c finguntur multa pro arbitrio , vel

prxter arbitrium demonftrantur. Item fpiritalis vi-

lioindiget intelleduali , ut dijudicetur: intelledlua-

lis autem ifta (piritali non indigct j ac pcr hoc Ipiri-

tali corporalis , intellectuali autem utraque fub-

jcdiz ell.

Nibil xqiie facile ejl,quam hujtts loci confcnfum cum

fententia D. Defcartes -videre : concludamii-s igitur,

quanr-

do fuperiui dixit aninMm corpori fuo dare yitam Jenjiti'

yam , eum non mdidijjc communicare facultatem cogno-

fccndi, qu.i in ipfa refdet ,nihilque aliud dicere yoluijfey

quam compojitum, quod ex animo, isf corpore conjlitui-

tur , ubi fimul conjuncla funt , recipcj'e ab animapoten-

tiampercipiendi res ,qu£ corpas ejusferiunt.

^ujproliximJententiam infignis ijiius Doclorisfcire defi-

derat,

legere poterit locum , quem citay>i , isf pr^terea

lib. 6. Mujices , in que eumprimo hicc dicere inyeniet : Egocnim ab anima corpus hoc animari non puto , nifi

intentione facientis j nec ab illo iftam quicquam pati

arbitror, fed facere de illo , & in illo tanquam de

fubjedo divinitus dominationi fux. GHijd magis eijir-

mik dici potefiy quod nos de unione anim^, iff corporis

fcripjimus ? adjungit S. Auguftinus corporaUa, ergo quar-

cunque huiccorporiingeruntur , aut objiciuntur ex-

trinlccus, non in anima, icd in corporc aUquid fa-

ciunt ,quod operi ejus adverfetur , aut congruat.

thnne id conjentit omnino cum eo , quod dc diftin'5lioneJpe-

cierum,

P R ^ F A T I O.

cienim ^ iy idcarum diximm ? Prxfertitnfi notetur eumfic

pergere , &: ne longum faciam , vidctur mihi anima

cum fentit in corpore , non alicjuidab illo pati, (ed

in cjus paffionibus attcntiusagerc : 8c cas adioncs fivc

faciles proptcrconvenicntiam,fivc difficilesproptcr in-

convcnicntiam , non cam laterc , & hoc efl: ,quod

(entirc dicitur. Denique condudit cjuoJipfum fcntirc

,

movcre fitcorpus, adverfuscum motum, qui inco

fadus cfl:,quatenm anima ejm confcia efl. Adjungo qua-

tcnus cjus confcia cft, tum propter alinn dcfinitioms j

quasdefenfudedit y tumobid, quodpaulo ante dixit : nem-

pe qtwdputaret mim2Lm y cumfcntit, hasopcrationcs,

{tdejl , perceptiones) pafTionibus corporis exhibcrc , non

eafdem paflioncs recipcrc : Et denique, quod dicat , non

igitur abfurde crcdcmus motus fuos animam , vcl a-

(Stiones, vclopcrationes, vcl fiquoaHonominccom-

modius vocari pofllmt , nonlatcrc, cum fcntit.

Pojl h<cc negari non poteft modum, quo S. Auguflinus

explicatjenjationemy noneffllpaldercmotumhmodo fchola-

rumj TpJumquehD. DefcarteSy quantumad hancrem ypa-

rum y K>el nihil omnino differre , quam-vis idprimo intui-

tu non^pareat , oflendere tamen me hocpojfeputo ,niji me

jufloprolixiorem ejle metuerem. G}tiicquidJtt , yalde ycriji'

mile efl , rem ita fe habere , cum in duobus diiperjis locis S. Au-

guflinus non aliam in bcfliis , iS^ plantis animam agno-

fcere yideatur ,niji jjiritum corporeum. Primus locus de-

fumptuseflex]). Cap.LibriA^ S^\iit\Xy &Anima, Spi-

d ri-

P R ^ F A T I O.

ritum corporeum vocoaerem , vel potius ignem, qui

pro fui fubtilitate videri non poteft , & corpora inte-

rius vcgetandovivificatj quxdam autem vegetat tan-

tum, &non fcnfificat, ncut arbores, herbas, &u-niverfain terra germinantia^ qusedam lenfificat , &vcgetat ficutomnia bruta animalia. Aker locm lcgitur

Juhfinem ^Cap. Lib. de Cognitione verx viixfnox antc

definitiomm Anim^rationalis his-verbis. Vita brutorum

animaliumeftfpiritus vitalis conftansde acre & (an-

guine animalis , invifibilis , (ed fenfibilis^ memoriamhabens , intelle£tu carens , cum carne moriens , in ae-

ra evanefcens.

Gluidqnamne ejl magis cum cogitatione D. Defcartes con-

yeniensquam idy quod hicdicit S. Auguftinu^ ? Etquam-

yis huicJpiritui detfacultatemfentiendi , nonne manifeftum

eft eumid tantumintellexijje deprimogradufenfusfecundum

idyquod Jcripfit Cap. 38. ejujdcm Libri

, ubifacultatem ani-

mjcjentiendi diftinguit afacultate Jentiendi corporisy quamappellat Vim igneam. QUfire ; ilf credendum efl , quando

Jcripfitanimam moyere corpus adyerfus motum objecli , eum

nonputajfe idficri per animam ipjam , iperum ope tantum

fpirituum animalium. Prolixiorem h<cc resfortaJfcpoflularet

explicationem,

niji , utjam dixi , nimiamprolixitatem mo-.

' leflam ejje metuerem i nonpojfum tamen hanc materiam ab-

rumpcj-e,quin locum ex Plutarchofimilem ei, quemjam yi-

dimus, adferam. habetur illc libro defagacitate Animalium

hifce yerbis ; Stratonis Pliyfici differtatio aliqua eft , qua

often-

P R F A T I O.

oftcnJitur nuUopadtofcntirialiquid pofle fine cogi-

tatione mentis : Saepius enim accidit nos oculis literas

fcripti alicujus pcrcurrcrc, & auresnollrasfonovcrbo-

rumpercuti, licetidneque intelligamus, ncquepcr-

cipiamus, quoniam mens noftraaliisquiburdamrebus

applicata ell, quarum rerum tamen unaquxquc pollca

rcdit , & cogitationi noftrx rcprxfcntatur, quapropter

dicitur Mentem tantum videre , & intelligerc , & rcli-

qua omniacflefurda, &: ca:ca : quoniam pafliooculo-

rum, & aurium, quando ab objcciis fcriunrur, nullum

(cnfum excitat, n cogitatio mentisab caeft rcmota.

AdS. Auguflimm reipertamur ^ilf detegejxcovemur^ metiam cum D.DeJcartes conjentiat : quantum ad unioficm

anim^, corporis , isfmodum , quo inje inyiccm agunt,

Putarefne eum , Ji credidijfet mentem humanam aliter cor-

porifuoj quampcrcogitationesjuasunitamejje, fcripturum

ftdjje , cgo autem ab anima corpus hoc animari nonputo, nidintentionefacientis ? Aut fi credidijjct aliam

quandam caujam quamyoluntatem divinam cogitationes u-

niuscum motihus alterius colligajfcy dixijfetneeam in corpus

agere tanquam divinitus fiibjcclum dominationi fua: ?

autfiputajfet cmpus agcre in mcntem ad modum caufarum

milpocarumy eorumque unionem confiftere y in alioquamin

commercio cogitationum mius , motuum alterius , addi-

diffctneh.iciperba y vidctur mihi anima, cum fentitin

corporc non ab illo aliquid paci , (ed in ejus paflionibus

attcntius agcrc ? Hasoperationespaflionibus corporis

a 2 puco

P R ^ F A T I O.

puto animam cxhibere , cum fcntit , non cafHem reci-

pcre. Deniqu^fijudicajfetillas operationesiff illud movc-

re,quod fcntire yocat ,^ quod anima exfuaparteprofert,

ubijenfusferiuntur j ejfeyeros mctus y adeonefe torfijfetin

iis nominandis, quandofcripfit , non igitur abfurde cre-

dimus motus fuos animam , vcl aftiones , vcl operatio-

nes,vel fi quo alio nomine commodius vocaripoflunt,

non latere , cum fentit.

Majorem conioenicntiam reperiri pofie non credo ; quam

qu£ interyerba S. Auguflinij ilJ idy quod ego de hac re fcripfi

inyenitur :primo enim credidit eam unionem non confifiere in

pr^fentia locali extenfione comitata^ yeruminunionecogi-

tdtionum mcntis , ilf motuum corporis ,quod mens replet iur

tcntione, nonmolc. Secundononcrediditcorpus agerein

animam ei imprimendofuaspaffiones yfed occajionem tantum

dando , ut eodemtcmporeinjeipfaagat ^ dicit cnim codem

momento, quo corpus tangitur, fit ctiam in anima

tale aliquid non quod hoc fi t , fed quod fimilc fit, Ter^

tio non crediditanimam corpori motum dare nifiperJuam

luntatem, quare in libro 85. §)ujifl. ita dijferity Moveripcr

(tanimam (entit qui ftntit in lc efle voluntatem-,nam fi

volumus, non alius dc nobis vult^ &: ift:e motus animx

(pontaneus cfl:. Hoc cnim ei tributum cll a Dco qui ta-

menmotusnondelocoinlocumefl; tanquam corpo-

ris^ locaUterenim moveri corporis proprium eft : &cumanima voluntate, ideft, illo motu, cjui localis

noneft, corpus tamcn fuum locjJitcr movct, nonexeo-

P R ^ F A T I O.

eodem monftratur Sc ipfalocalicer movcri. Deniquc eo-

dcm modo ac nosy defmt intcr cogitationes mentis , motus

corporisprmpue eam unionem repeririycum Cap. 1 4. Lib. dc

Spiritu, &: Anima dicit yCunt ctiam utriufque quxdamfunilia, corporis fcilicet fupremum, &c fpiritius infi-

mum, in quibus fuie naturarum confufionc, perfonali

tamen unione facile conjungi polTunt , fimilia cnim fi-

milibus gaudent. Itaque anima,qua: fpiritus eft, & ca-

ro, qux vere corpus eft, in fuis extremitatibus facile &convcnicnter uniuntur , id eft, in phantaftico animx,

quod corpus non eft,fed fimile corpori,& in (cnfualita-

tecorporis, quse fere fpiritus eft ,quia fineanima clfc

non potcft.

Gjujd autem potcft ejfe illudphantaflicum aninWy quod

corpusnoncfl y Jcd Jimilc cotpori y niji cogitationes confufa

imaginationis,qwc nonfuntcorpm yfed opcrationes mentis y

'veruntamen funt fmiles cofpori ,quoniam illud repr^fen-

tanty acabeodependent? ijf qu^potejl cjfeeapars corporis

fenjitirpa , qu£ fcreJpiritus ejl , quoniamjlnc anima ejfc non

potefl y nijiea igneayis y autfpintus animales yqui faccrc

mnpojfcnty utaliquidfenti^-emusynifiisy qui animam cor-

pori nrUyity cogitationesnoJira&formisilUs yquasajfumunty

etiam alligaffet.

In initio hujus dijfo'tationis dixi opini&nes Marcilii Ficini

nondiffctrea cogitationibus D. Dcjcartcs. Illisyquilheo-

logiam ejus Platonicamlega'unt y duMum id ejfe nequit y r&-

liquos autcmfacillime conyincerepojfempluribus addufiis lo-

d 3 cis:

P R ^ F A T I O.

ch : Ex quibus hunc unumfuffiure arbitrory in quo ita loqui-

tur. Sed quomodo cfle luum impertiunt corpori ? mif-

centne ipliim ? minime ;perit enim , & confunditur,

quod milcetur. An tangunt corpus t nequaquam^tadus enimduorum ellcorporumproprius. Nunquidclauduntur in eo ? ncque illud ^ non cnim loco claii^

ditur, nificorpus. Quidigitur agunt hx formar in

corpus , quando ipfi Ellc(uum communicant ? pcne-

trantipfum undique cllentiafua,virtutem elTcnti^e (wx

dedicant illi 5 cum vcro ab cdcntia ducatur efTc & a vir-

tute profluat opcratio, conjungcndo eflentiam impcr-

tiunteflc, dedicandovirtutemoperationes communi-cant, ut ex aninix corporifcjue congreflu uniim cvadat

efleanimalis,opcratiouna : Kecintelligidebent deunitatc

compojitionis , ilf conjunclionis , non autcm deidentitate.

Nonprdfationemaliquam,fed librosintegrosfcribereopor-

teretyji omneslocosyqui in operibus S. Auguflini confentientcs

cum Jententia D, Dejcartes repcriuntur, rcferre lihcyct

,

jlyefpeclantesanimam^jilpe machinam corporis conccrnenteSy

inter quoshaud minimus efl ille , in quo agnojcit Deumfacerc

po (fe machinamjimilem animali alicui, qu,e imitaretur abfque

ul/o anim e alicujus adminiculo omnes motus yeri animalis :

Et nonparum conjirmat, quicquidnos de ea re diximus Epifl.

102. hifce ipcrbis : Miror tibi vidcri lonitum illius vocis,

qua didum ell , Tu es filius mcus, npn mcdian te ani-

ma, led divino nutu, lola corporali naturafic fieri

potuilfcjfic non tibi videri codcm modopoflc fieri cu-

jufli-

P R ^ F A T I O.

juflibct animalis fpeciem corporalem, mocumquc vi-

vcmifimilem, divino nutu*, ilullo animali intcrpofi-

toSpiritu. Si cnim obtemperat Deocrcaturacorporea,fme vivificantis anima: miniftcrio , ut cdantur foni

,

quales cdi cx corpore animato fblcntut forma locu--

tionisarticulataauribus infcratur, curnon obtcmpc-ret,ut fine vivificantisanimxminiftcrio, figuramo-tusque volucris cadcm potcntia crcatoris ingeratur,.

afpcftibus.

Ecce mea quidem opinione magnumfatis mimerim loco-

rumy quibus illicontentiejfcdebent^quinihilnifiauthoritare

antiquorum fuffultum recipere yolunt, isf quibus pojuafi

effepoffunt nos in ipfo Hbri contextu plures ejus generisad-

diicerepotuiffcyfi inJcriptopurephilofdphico aliis armisy quamquccex rationepetuntur , uti nos oportere credidiffcmu^s.

Verumfortaffe nondumfatis di^umefl , ut quidamfenfi-hnsimmerfi , {quiquartum genuseorum conftituunt, quos

hoc fcriptum , ut dixi , offendere poffit ) difcant alias Jub-

ftantias conctpere,quam qu^ funt ohjeclumJenfuum , aut

imaginationis. Audiant igiturrurfm celebremillum Ecclefi^

Dotlorem Cap. 51, Lib. deSpiritu, & Anima. is illos

doccbit caufamfui erroris y i!f modum evadcndi eadempror'

ftts methodoy acD..DeJcartes pofl ipjum fecit. Ratioy ob

quam mens htimana tanta difficultate laboret in Je ipja a-

gnofcenday /;.ecf/?,quia iniftiscft corporibus, c|uar cumamorc cogitat,&: cum quibus amorc afluefada cft, nonvalet finc imaginibus eorum viderc femet ipfim

,

vcl

P R F A T I O»

velefle in femet ip(a : nam tanto glutino amoris ei

cohxferunt \\xc cjuae foris funt corporalia, utetiam

cum abfmt ifta, imagines eorum prxfto fint cogitanti.

Quapropter feccrnere cas afe non poteft , ut le lolam

inlpiciat, &vi(leat. Vidcat ergo adfe, ut ftet infc,

nec ficut abfentem (c quxrat, led velut pr£e(entem

curct cernerc, &:di{cernere^ & intentionem voluntatis,

quaperaliavagabatur , ftatuatinlc ipfaj&fecogitet,

utfc ip(am cognofcat , & diligat; ita videbit, cjuod

nuncjuam Cc non amaverit ,nunquam nekierit , (ed

alia(ecum amando, cum iis (e confundit, itaut ab

eis fme magno labore (eparari non poflit, quibus cum

amore inhxfit.

Verumprociildubiom rogabitis, quomodojieripojlitid

,

quod hic dicitS, Augujlinus ^fcilicet quomodo quis inJeipfum

ingrediaturyisf naturam anim£fHtecognofcatyejufqueformet

ideam, qud eijoli tantum conyeniat, Jimul etiam repr^

fentet omniayqua ad eampertinere noKnmus? Oportetprofefio

me yos id docereyji cupiam yobis aliquam ex hoc opere deletla-'

tionem obtingere , i5f nonnuUam ex eo utilitatem ady>enire :

t>erumprdterquam quod yji reBe adloertatisy expartejam id

pr^Jiiterim citando diyerja ex S. Aagujlino tejlimonia, jpero

cx leflioneprimorum capitum^ id quodjupererityperfci poffe.

Paucis tamen yerbis dicam tria ad id -va/de utiHa effiyqu^

antc leclionem hujuslibri maximc fieri optarem 3primum ejly

utmeditationesD. Defcartes attente legantur ^ ilUenim do-

iebunt pr<ejudicia infantiiC, isf ideasrcrum fenjibilium dc-

ponere y

P R F A T I O.

ponerCy isf idcam rei cogitantis formare^ quam facillime

agno/cemusdi-verfamefieabideareiextenj^'^ imde necejptrio

Jequitury Jicut ojlendam , kecduo ejje diyerfa.

Secundum efly utHber de Hominc legatur; qucmadmodum

enim nullumejfe motum [exceptis iis, qui k cogitatione depen-

dent) demonflraty quiferi nonpojfit in machina aliqua omni

cogitationecarente y fic etiamjimul docet eam cogitationem

aliquid ejfedebere a qualitatibus materu omnino di-verfum ,

eamque tantum proprie ad mentem humanam pertinere;

quoniam reliqua omnia abfqueilla feripojfunty atqueidea

eam tantum ejfe rem cogitantem.

Tertium folummodonecejjarium eflpro iis, quinon ajfueti

abflraciionibii6 Metaphyficis y nonpojfunty aut {^quodyeri-

fimilius eft ) non credunt /epojfe quicquam concipere, quod

nonfit extenfum. lispermitto , ut mentem humanam conci-

piantcumeaextenjioneyfguray iff colorey qu^ ipfis lidjet ,

dummodo eamfacultate cogitandi nonprhent y isf ut quem-

admodum,quam-vis omnia corpora cogitarent , Geometr^

nonintei-mitterent confiderare extenfionem ^ isfproprietates

inde refultantes nulla habita rationecogitationisyfic illietiam

in mente humana, qu^ abfque ulla contradi^ione efl rescogi-

tanSynihilconfiderarc Ipelintnifi cogitationemyi^fproprietates

eam conjequentes , non confiderata extcnjione , quam

in ea fupponunt-y isf certus fum eos idnondiufaBuroSy

quin agnituri fint fe haberc ideam rei cogitantis finc

tnixtura alicujm extenfionis , atque ita eam fiJ?flan-

tiam, quamextenfam Jupponebant y quia eam haudaliter

P R .5 F A T I O.

fe concipere pojfc putabanty omnino non ejfe extenfam ',

Poft hdc nibil aiiud eosrogatos^olo y niji ut legant hoc

opm non raptimy fed aliqua cum attentione : Et certus

fum , fi pr^judicia infanti^ , isf fchoU deponant , ra-

tioni foli locum dent , eos nihil reperturos , niji quod Jit

yeriffimum , isf necejfario ex primis yeritatibiis quas D.

Dejcartes demonjlrayityfcquatur , atqtic etiam authoritate

S. Augujlini fuldatur y qui infinitis in locis dicit mentem

humanam non ejfe rem extenjam i attamen qui mmquameamadco dijlincle explicifr>ity quam epijl. 18. quam Jcripjit

adS. Hieronymum , cujus h^ecJunt yerbay isfquibufcum hanc

prsfationem Jinio , incorpoream quoque eflc animam

,

etfidifficile tardioribus perfuadcri poteft, mihi tamen

fateor efleperluafum j ledne vcrbicontroverfiam vel

fuperfluo raciam, vel merito patiar^ quoniam cum dc

reconft:at, nonopus ellccrtare de nomine; ficorpus

efl: omnis fubftantia , vcl efll-ntia , vcl fi quid aptius

nuncupatur, id quod aliquo modo eft in feipfo, cor-

pus cft anima. Item fi eam folam incorporcam placet

appellare naturam, qux fiimme immutabilis eft , &• ubique totaeft,corpus eft anima,cjuoniam tale aliquid

ipfa noneft. Porro fi corpus non eft nifi quod per loci

(pacium aliqualongitudinc, latitudine, altitudine ita

liftitur , vcl movctur , ut majori fui parte majoremlocum occupet , &:breviorem, minulquefitinparte,

quam in toto, non eft corpus anima.

I N D E XC A P I T U M.

Cap.T. OCopuic^divi/IoTraaattui ^II. Dd€ Natura Memis Uumana\ & quodfacHiut cognofcatur quam cor^

pw,

III. ,Quicquid cogitat ejfe immateridle, ^I V. Probatio qufdem rei , contra eos qui admiitum fubflantlu corporeas &

Jpirituales,

V. Altera probatit adrerfm eos qtti nulUs nift fubpntiof corporeas admit^tunt.

V I. Quod quicquid cogttat, femper cogitety quamditt exifiit. 27VII. Spirttum ejfe Immortalem.^^

yill, Defacultattbusfpirituuminfeparabilibm, &deiu, qua menti humanl

funtpartictilares,

I X. De cognitione ingeture.

X. De fpeciebtu corporeis, & de ideuJivenotionibusmteUeauaUbus. 5 oXI. Devoluntate.

XII. De menteconftderata cum reUtione addurationem& locum. S6XI II. Demodoquomens&corpmingenerepofftmtunirt. 91XIV. De modo , qtio mens & corptu homtnts infpeciefum unita , & quanam

fm qua nosm cogttttionem untonu ipforttm adductmt. lo lXV. Decaufis&articuluhujusumonis: & de fedeejmprimipali. 11

1

XVI. Qupmodo Mem & Corpm agam infe invicem,& quomodo unum corpmmoveat alterum.

'

XVII. DeNatura, & Diverfitatefenfationumanimd. i ? iXVin. Delifiaginatione* ,jgXIX. De Memoria, &Reminifcentia.

XX. Delntelleauy Ratiocinatione, & Sermone. 17 jX X 1. De Mottbtu Voluntatis.j y^XXII. DeOrtgtnelncUnationumt&dverftonumnaturaliumy qudnonmficor^

pmpro caiifa babem.^ g^

XXIIL De Parte Supertore,&inferiore AnimaftveMemismmanje. 20^XX I V. D« Voluptate , & Dolare.

XXV. DeStatuAnimapofiMortcm. ^oic z XXyi.Qup^

m

Imdbx Capitum.X X V I. Quoinm fit Summum Hommu Bonum in hac Vttd, iq6

XXVII. De Pma^dlt Ortgtne i^ojlrorum Errorum, & de Htdiit m &ttAn'

di. iio

Ultim. RemedU Gmerdtd contrd Tajftonum Tmpttut , & Adverfttates Tiff'

tund. 1

7

P I N I S.

TRAC

TRACT ATUSD E

M E N T E H U M A N A.

C A p u T I.(*^^^Jf^'

ScopM divifio TriulMm, ^Qt^^lc m^'^'

Ullus dubito, quin illi , qui fcriptaDomini Defcar-

teslcgcrint, animadvcrtcrintque quanta cum faci-

litatc , ac claritatc explicucrit omnia majoris mundi

phasnomcna, motufqueomnes minoris, valdedo-

luerint mortcm impcdiviffe , quo minus rcliqua,

quac ipfi dcmonftranda rcftabant ad integram na-

turae humanae cognitionem , nobis dedcrit. Nonminusetiam vereor, nc hic tradatus, qucm nunc

cdo ad id fupplendum, quod ipfc fortc fafturus fuerat , loco folatii, do-

lorcm tanti damni fit aufturus, cum ruditatcm fcrmonis , acratiocinii

mci imbecillitatem quis comparaverit cum verborum cjus puritatc, ac

vi demonftrationum, nevc me accufaturi fint temcritatis, quod aufus

fuerimopus cjus dcHomine attingcrc, praecipue nimirum , quia pars

illa, quaedc mcntc tradat, eft difficillima. Diccntfortalfe, hac in rc

mci officii fuiffc difcipulos cclcbrium illorum pidorum ApcUis , ac

Parrhafii imitari, ad calccm libri cjustantumapponcndo > Defcartes fe-

c/f ,quemadmodum illi contcntierantultimis fuonim magiftrorum de-

lincationibus fubfcribcrc , Varrbajim fedty Apcllesfecity potius quam

ut vel minimum penicilli duftum , ad cas pcrfcdiores rcddcndas , adde-

rent. Eos etiam procul omni dubioimitarusfuifTcm , utpotc qui probo

novi, quantas habeat difficultntesillud quod aggrcdior , aut faltem id

erudito illorum ftilo exequendum rcliquilTcm , qui nobis jam dudumin rcbusoDquc difficilibus manifcftafatis documenta dcdcrunt, quid in

hoc gencrc valcant , nifi crcdidilTcm ex libris quos ipfc imprimendos

curavit, & exduobus voluminibuslitcrarum j quascjus amicorumali-

quis nobis dedit, fatis amplam huic opcriconftruendo matcriam fup-

peditari polfe. Equidcm fi verum eft > quemadmodum id ledori vcl

A parum

i Tractatusparum attento, dubium clfe ncquit , quod , quamvis magnum iDud in-

gcnium non omncs in Philofophia fua res cxplicuerit , nulla tamcniit,cujus nos difficultatcs fuperare non docuerit, idccrtc pra^cipucin

hoc ncgotio occun it ; quamvis cnim hac dc rc mentcm fuam nunquamplancdcdaraverit, fiveut difcipulis fuis matcriam rclinqucret, iaquaingcnium fiium excrccrc poffent, fiveuttantominorem invidorumca-

lumniac anfara pr^cbcrct, non adco parce tamcn dc ea loqui potuit,

qum nobis reliquerit plurimain fcriptis fuis vcftigia, cxquibusfacilli-

mo ncgotio cognofcere poffumus, quopa^o, fi de iis rebus fcribcre

voluiflct , fuiffct locutus. Vcrum quamvis crcdam mc ea perccpiffe , rc>-

tinuilfem tamcn carum rcrum notitiam pencs me, nifi gloria prseccpto-

rismci, fcopusiis placendi, quimcmoriamilliusamant, &amicorum,quibus multum dcfcro, inme authoritas, mihi fcreinvito ca cxtorfif-

fcnt. Praetcr hafce ctiam rationes credidi me obligatum «irc ad trada-

tum huncpublicandum, poftquam D.CIcrfelicr, cui cjus vidcndi co-

piam cx parte dcdcram , cjusmentionemfccitin prifationc fua, atquc

ipfeetiam inobfcrvationibusmeis ad tra<f^atum D.Defcarrcs de homi-nc, de eo locutus fui , utfidcmcjusaequcacmcam libcrarem, &clareoftenderem , quara partem mcnshumanahabeat in motibus Cui corpo.

ris. Ut hanc igitur rem acgrediamur, atque hujus operis delincatio-

nem exhibeamus, hanc habe cjus divifionem. Primo dicam , in quoconfiftatnaturamcntis humana.'; fccundo quac fintejus funftioncs, Ci

eam in fe ipfi ,& tanquam i corporc fuo fcparatam confidcremus ; dcin-

jlc monftrabo , quopadocorpus , dc mcns fimulfintunita; quartolo-

co, quae fint adioncs, qui ex hac unione refultanf, & dcniquc tr*-

ftabo praecipua media , qux ad adioncs meniis bcne dirigendas requi-

runtur, ut in hac vita, quantum ficri poflTt, beatilTimi fimus. Ha^cquantum potero breviirime acfimul cxjifbffime defcribara, atquc cvi-

taboorancs difcurfiis fuperfluos, necmc nifiin fequenda vcritatc , vc-

ftigiifqueD. Defirartcs infiftcndis detincbo; fiaut^ra rae vel tantilluni

evagari quis credat , officiilocomihierit, fimein viamrevocct,fpon-

dcoque me fccuturum illud confilium, quod mihi dabitur , aut ratio-

ncm rcdditurum , cur mcam ipfe fentcntiam rctineam. Dcnique, quia

hoc fcriptum plane eft philofophicum , in quo nullus mihi alius fcopus

cft , quam invcftigare id tantum , quod lumen naturx nos docct dc na-

tura mentis, deejus facultatibus, & fundionibus, in animum induxi

mcum nullas veritatcs, quas fides nobis revclavit , huc adduccre, & mil-

la cx Scripturis pctcrc argumcnta j cos propterca oratos volo, qui ali-

quid

deMenteHumana.'5

quid miFii objeduri funt, nealiqua ejus gcneiis contra mc adhibcant;

neque id ideo , quod Scripturam Sacram non agnofcam , tanquam rc-

(Tulam veritalis, aut quod putcm mc aliquas propofitioncs defcndifle,

quae illis rcpugnant, fcdquia in Philofophia pcrperam adhibcri mihi

vidcntur ,cujus principalis fcopus cfl cas vcritatcs dctcgcrc , quas folum

naturalc lumcn potcft attingere.

C A P u T ILT>e Natura Mentis Hum/ittJt , flf*odfacilius

cogmjcattir q»am corptis,

QUemadmodum infantcs nati fumus , antequam ad virilem actatcm

perveniraus , & (cnllbus noftris noftraque imaginationc ufi fumus,

antequam intcllct^tum , ac rationcm noftram in veritatis inquifitionc

adhibcre potuimus , adco afTucvimus ad ipfbs rccurrere in omnibus re-

bus , quas cognofccre volumus, ut nullus fit , qui non fcntiat difficil-

limumcffe, fe abiis avcrterc: &quiidprarftarenequeunt, fabulaselTc

putantad lubitum fidas, quicquid fub fenfus eorum non cadit, pu-

tantquc omnino impoflibile efle , quicquid imaginatione fua comprc-

hendere ncqueunt. Sumendus tamen animus eft ad hanc difficulratcm

fupcrandam , fi cui de natura mcntis humana: , cujus effcntia , faculta-

tes , & operationcs fub fcnfiis non cadunt , quicquam comprehendcrc

lubet. Rcjiciamus ergo procul omnes fpecies, quas hadcnus accepi-

mus, nofqucad intima confcicntis noftrx convcrtcntcscxamincmus,

quid unufquifquc noftrum in (e ipfo expcriatur. Tanto autcm magis

ccrtierimusdc vcriiatcliarumexpcricntiarum, quod ipfi carum& au-

thores erimus, ac teftes, tantoque faciliorcs cas invcnicmus, quia ad

eas obfcrvandas obligati non crimus ad cxcundum ex nobis ipfis , neque

ad alia inftrumcnta , quam ipfam hanc mcntcm , quam cognofccrc ftu-

dcmus, adhibcnda.

Quo utperveniamus, dicimus primo, pcr mentcm humanara nos in-

telligcrc principium illud intcrnumomniura noftrarum cogitationum,

iioftrorum appctituum , & noftrarum voluntatum , cujusopc produci-

inus omncs fundioncs noftras, quae aliquam cogitationcm includunt,

& in quo tanquam in primo fuo fubjcflo omnes cogitationcs contincn-

tur. Non mc hic cxtcndo in prolixiore cxplicationc naturx hujus prin-

cipii, fitnc illud corpus , an fubftantia imraatcrialis, an vcro modus

tantum corporis , quemadmodum id D. Rcgius crcdidit cffc poffe.

4 Tractatusin fcqucntibus cnim id rai5lums fum ; hic tantum duo confidcrjtn

volo; primumeft, principium hoc elFe dcbcrc fubftantiam: quoniam

cnim omncs homines hac in rc convcniunt , fubftantiam nihil aliud clTe,

niliprimum fubjc6tum quarundam proprictatum aut accidentium, o-

portct illud, quodin nobis cogitandi facultatcm polTider, & primumcftfubjcdum, in quo omnes noftrx cogitationcs particulatim recipiun-

tur , nccefTario elTe fubftantiam ; ac ideo, quamvis ncfciamus adhuc, cu-

jusnatur3E,acconditionisillafit,dubitaretamcn non polTunius, nos in

nobis haberc fubftantiam , qux cogitet, quceque id eft, quodanimani

aut mentcm humanam appcUamus. Sccundum, quod confiderarc opor-

ter, cft, nos illam fubftantiam qua: cogitat , fivc fit idcm cum cxtcnfa,

quam corpus appcllamus, fiveabcafirdivcrfa, citiuscognofcere, ma-gifquc ccrtos cfTe de cjus cxiftentia &: de ejus cffcntia , in quantum cogi-

tat, quam dc corporc aut dc fubftantta extenfa. hlxc vcritasadeo clara

eft, ut DD. Galfcndus , & Rcgius , quamvis Metaphyfices D. Defcartes

inimici apcrti , id ultro conccfTerint. Qu^proprer eriam eam probarc

non aggredcrer , fi crederem omncscos, qui forfiranhoc fcriprumlc-

duri funr, ejus medirariones anrea lcgiffe; verum quemadmodum fortc

quisinveniri poflcr, qui casnon vidir, & rcs eftmaximiponderishanc

vcrirarcm bene ftabilire, hic brevirer reperam, quicquid ifto in loco

dixir, quod huic rci ftabiliendx porcft infervire.

Poftquam femel ftat fentcnria ccrram in fcientiis vcriratem inquirc-

re, qux nullavcl minimadubirationc concuti quear, adeam pcrveniri

ncquir , nifi firmircr in animum induxcrimus noftrum rejicere tanquam

falfas, hoceft, non magis adhibcre, quam fi cflentfairx, omncs opi-

rioncs, in quibus vel minimam dubitandi caufam invenire poflumus.

Atque illud propofitum habcnsvidcoprimum medubitarepoflcdeve-

ritatc cxiftentisB omnium rerum fcnfibilium : nam quamvis fenfus , tc-

ftcs ifti infidelesi nosinomnibus nonfallant, fufficit, fi vcl in aliquf-

bus nos fefellcrint, ut omnino diffidamus vcritati carumrenim, quas

non nifi ipforum ope difcimiw. Si regeratur eos nunquam nos dccc-

pifle, quando objcdum, medium , & organum bcnefuerunt difpofira;

refpondco, id quod nos vidctur certos rcddcre de exiftentia rerum fen-

fibilium eflc , quod cum ipfarum idcx fc ofFcranr mcnri noftnc , fa^pius

invitis nobis,& ad id non arrcndenribus, nofmer abripi fenttamus ad crc-

dendum cas procedcreab objc<ftis aliquibus cxtcmis , qux fenfus noftros

fcriunr : vcrum quia cxperimur in fomno, & phrenericorum dcliriis,

non neceftccfrc, ut objcdum aliquodfimileautdivcrfum abeo, quodfcnti-

deMenteHumana. 5

fentimus, noftros fenfus tangat > ad cxcitandas in nobis eafdcm cogita-

tioncs , illc, qui vcritatcm ordinc inquircrc incipit , & qui non vcrctur

de omnibus dubitarc , doncc aliquid invcnerit , dc quo dubitarc non

potcft , ccrtum aliquod fundamcntum co tcmporc habcrc ncquit, un-

dc ccrtus cflc poflit dc exiftcntia rcrum fcnfibilium , quia haudforct im-

poflibilecum omncs, quas habct cogitationcs , habcrc, rcfquc ipfi co^

dcm modoapparcre, ac videntur, quamvis vcl nullum objcdum cxtcr-

num fcnfiis cjus fcrirct : vcrum ad minimum diccs dc rcbus mathcmati-

cis dubitarc non poflumus, cxcmpli gratia, duo & tria eflc quinque,

triangulum habcre tria latcra; fatcor me, cum mcntcra inconfidera-

tionc aliquarum harum veritatum detinco, non pofle impcdire, quo

minus iis crcdam ; vcrum fimul ac eara vcl tantillum ab iis dcflcfto

,

animadvcrtoquc plurimos deccptos fuifle in rcbus , quasnonminus cvi-

dcntes cflc crcdebant, idquc mihi ip<i ctiam aliquando accidiflc, aut

dcniquc cum in mcntcm vcnit cogitatio Dci alicujus omnipotcntis , qui

pro lubitu fuo , aut alias ob rationes , quas ego ignoro , mc, cjus naturas

ut fim» produccre potuit, ut in iis etiam , qux mihi evidcntiflima vidcn-

tur,fallar, vidcorctiam dc veritatibus mathcmaticis acque ac dcrcliquis

dubitarc poflc ; quod fi veroinfelixaliquisathcus invcniatur, qui malit

dubitarcdcDeoadeopotcnti, quam concedcre resomnes efleinccrtas,

quamcunque aliam dcnique caufam me« cxiftcntix adferat , quanto

illacrit imperfeftior>tantoctiam majorcm habcbo rationcm crcdcndi,

mctaliscflenaturiE , utinomnibus fallar. Vcrum intcrim dum iudu-

bito derebus omnibus, & nihil ccrtum cflc cogito, nullam mentcm,

nullum corpus , nuUum ccclum , nullam tcrram cflc , cgo ad minimum,

qui dubito , cgo qui cogito , fumne aliquid ? imo vcro , & quantumvis

impcrfedus etiam fim , quodcunque ftudium adhibcatur ad me dcci-

picndum ,ncceflecft,quamdiucogito,mcdcbcrcexiftcrc*

Nunc vidcamus quifnam fim illeego, quifum ccrtusmecfle, &ca-

Tcamus ne aliquid in noftrilocum imprudenter aflumaraus. Sum pro-

cul dubio aliquid ; quidnam autcm ? res cogitans, id eft, dubitans, dcfi-

dcrans, cognofceos, affirmans, negans , timens, &c. fcntio cnim me de

omnibus fcre dubitarc, rae majorcm fcicntiam dcfidcrare, cognofccrc

mccogitarc-, id vcrumcfle mcaifirmarccxtcraomniancgarc; nc dcci-

piar, vercri; quid horum omnium eft quod in dubium rcvocari poflir,

& cujiw non aequc ccrtus fum ac me ipfum cxifterc , atque cogitarc ? fed

uonnc ctiam cgo is fum, qui vidco, qui fcnrio, Sc qui imaginor ? Etcnim

cmn ncquc coelum ncquc tcrra cxiftat ,nullumquc corpus habcam, non

A 3 etiam.

€ TRACTATUfctiam viderc pofTum, necfentire, nec imaginari; venimtamcn ncgarenon pofliim , faltem id mihi videri mc videre , me fentire, & imaginari

;

venimeft, fedetiamnihilincohabctur, quodi mea cogitatione difFc-

rat. Forfan dici poITetnon abs rc forc, li cxamincm hic, anego.quicogito, non lim parsaliqua fubftantiaE illius cxtenfaE, quam hadcnuspro mc ipfo fumpli , id eft , ut uno verbo dicam, an non cadcm rcs, quasinmecogitatjCtiam fitcxtenfa, quamquam id nondumanimadvcrtam;cui in prxfcntia nihil ahud habco , quod rcfpondeam , niti mc nunc nondifputarc dc ea re , nofquc id pofthac inquifituros : verum optime novime fupponerc poflc , nullum clTe corpus in rerum natura , & quamviscam pofitionem nihil mutem , non me tamcn proptcrea delinere efle

certum , quod fim rcs cogitans. -Quamobrcm concludo ex iis, qux dixi

;

primo , hanc propofltioncm , cogito ergo fum , primam cflc conclufio-

nemccrtam, quae fc unicuiqucoff^ertcorum, qui cogitationcs fuas or-dinc promovcnt, 6c quaeexiftentiam rciaHcujusipfisdctegit: fecundoanimammcam, ideft, fubftantiam eam , quaiinmccogitat,fiicinusco-

gnofci, quamcorpusi quoniamvcl maxime hyperbolica: dubitationcf

efficcrcncqucuntjUtdecjuscxiftcntia dubitcm; & infinitas proprieta-

tes cogitationis mcae invenio, antcquam vcl fomniare poflim dc propric-

tatibuscorporisindagandis; tcrtio loco idcas cogitationis , &cxtcnfio-nis cfle plane divcrfas , quia concipcrc poflTum ideam cogitationis, quam-vis ncgcm fubftantiam aliquam cxtcnfam cfle ; & dcniquc concludohancidcam cogitationis perfcnfus mihi non adveniflc, qui nobis nihil

aliud unquam repraefentant , nifi quodextcnfum cft. Hx quatuor vc-

jitatcs funt quatuor fundamenta hujus tra^tus.

c A p u T iir.

^icquid cogitat ejfe immaterUle.

On fatismirari pofllim, quod cum inter omncsquaeftioncsphilo^fophicas nulla fit, quaj unquam adco cftdifputata, ncquc circa

quamtantadiverfitas opinionum intcr Philofophos antiquos &:hodier-nosJuit,quamiIIa, quae refpicit naturam menris humanae, nullaetiamfit, cxquafeminoricum laudc cxtricarcpotucrunf, quod non tantumaccidit ob rci ipfius difficultatem qux fupra fcnfus eft , vcrum etiampropterca, quod cum praecipue fucrint occupati in confidcranda rcU-tione, quaj inter mcntem eft , & corpus, cui junda cft , cognitioncraojus,quod mcns revcrainfcipfacft, fcccrintdifliciliorera; nam haud

diftin-

DEMBNTEHuMA>fA. jdiftingucntcs vim quam corpus habet fe ipfum cx fcipfo movcndi, ab ca,

qua quidam motus corporei fubjcdi funt mcniis voluntati , aliqui crc-

didcrunt mentem cfle corpus , aut minimum harmoniam aut motumcorporis: & quamquam alii aAioncscjus nobiliores, & cxccUiores rc-

Ipicientcs, aut lumine fidci illuftrati cogitarunt mcntem efle quid imma-terialc, nihilominus quia confiderarunt cam ad modum aliarum matc-

riae formarum , atque ei tribuerunt omncs , quas in nobis deprchcndc-

bant, fuiKlioncs, formaruntcjusideam partim corporcam , partim /pi-

ritualem , non minus ridiculam, quam qua; cft chima^rarum, & hippo-

ccntaurorum. Se ipfos tamcn fatis facile ab iftis crroribus Hbcrare potuif-

fcnt, fi pofthabita ad tempus aliquod corporis confidcratione , fe ipfos

detinuifTcnt in perpcndcnda natura mentJJ in fc ipfa confidcrata, antc-

quam ad examcn modi unionis cjus cum corporc tranfiviflcnt : nara

qualifcunquc ea poflit cfle unio, nihil ca mcnti autaddit, autdcrait.

Hoc ipfum cft, quod Philofophus noftcr optime praeftitit,&: cujus ope

tam efficaciter dcmonftravitejusimmatcrialitatcm, ut nccclTc non cflet

hicquippiamadjungerciis, quae de ea dixiCy ntfi vidcrcm ejus^dcmon-

firationcs , qux ad ftiluro (cholas parum funt fa(5las , non omnes tollcre

difficultAtcs, quas ea ex fubtilitatibus fuis logicis petft: praetcrquara

ctiam quod cum haec pars totiusopcris fit maKimi ponderis, hoc ipfum

aliquomodo forct impcrfcftum, fi finc ultcriore cxplicatione tantum

easconfcqucntias fimpliciter proferrem , quac neccflariocx cjus demon-ftrationibus fequuntur. Quaproptcr cgo fumma ope conabor ob ocu-

los ponere quam cvidentiflimc quod quicquid cogitat , fit immateriale

:

id enim fi femel rcde probatumfit, rcliqua omnia, qua: mihiquidemdicenda rcftant de natura mentis humanx, neccflario fcquuntur: quodprimum in gcncre faciam , deindc edam particulatim , tam contra eoy

qui nihil nifi fubftantias corporcas admittunt,quamcontracos,qui

corporcas, & fpiritualesagnofcunt.

Cum autem mihi probandum incumbat,, quod^omncs res, qnae cogi-

tant, fint immatcrialcs, non poflem, ut mihi vidctur, melius vobis oboculos poncre ftatum quxftionis, quam fi primum cxpliccm quid per

vocem cogitationis , tum quid per voccm materiae concipiam , ut poftca

meliuspoflit judicari, anmatcria &cogitatio in unacadcmqucfimplici

fubftantia rcpcriri polfint ; nam quod aliquando invcniantur unita fimul

incompofito, utquotidicin nobisipfiscxpcrimur,procul omnidubia-

tft. Dicamcrgoquod voccmcogitationis hic fumampro ca pcrceptio-'

sc, confcicntia^ut cognitione incgroa , quam UDufquijf(^uc noftrum im-^

mcdiatc.

8 •Tractatusmcdiatc percipit pcr fe ipfum , quando confcius cft cjus , quod facit, aut

quod in iproHt, atquc ita omncs cognitioncs intcllcdus noftri, &o-mnes motus noftrx voluntatis, omncs noftrx imaginationcs , omncsatflioncs fcnfuum noftrorum nihil aliud funt nifi divcrll cogitandi mo-di. Rurfus ex altera parte pcrmatcriam intclligo omne gcnusfubftan-

tix corporcx , hoc cft, cxtcnfi, qualis qualis ca lit, craffa aut ftibtilis, cu-

jus efTcntia (quemadmodumid D. Defcartcs demonftravit) confiftitin

cxtenfionein Jongum, latum &:profundum, quxeft indefinitedivifi-

bilis , mobilis, & impcnctrabilis, nam cum cxtcnfum cflbnil fit aliud

quam habere partcs extra partes , mihi videtur pcnctrationcm , qux po-nit unas intra alias , naturaliter cum extenfionc non pofle convenirc. Si-

militcr appclloensimmatcridle, illud quod non habet extenfionem , &quodpcr confcqucns noncftcapaxfubjcftumalicujusaccidcntiscorpo-

fci ; conabor autcm probare omncs res , qux cogitant , eflTe ejus naturx.

Rogoigitur, utinlimineconfiderctur, quod , qucmadmodum nonaliam habemus notionem eflcntix , & fubftantix in gcnere , quam quodfit primum fubjedumaliquorum attributorum, aut proprictatum , fic

neque poflumusmclius halDerefundamentum ad cognofccndum,an du»fubftantix fintdivcrfx , quam cum advertimuscas eflcfubjedlum diver-

forum attributorum ; nam, cum unaquxque res fuam habcat eflcntiam

propriam, qux eamdiftinguitabomnialia, eaquecflrentia nobisinno-

tcfcere ncqucat, nifi per fuas proprictates , nuUumaliud potcft habert

mediumad agnofccndam illarum diftindionem , quam difFcrentiapro-

prietatum earum : ncque etiam aliud fignum haftenus allatum eft quamillud, ad diffcrcntiam individuorum, fpecierum & gcnerum oftenden-dam; & fi fuflicit adindicandam diflFercntiam Petri & Pauli, ignis&aqux, marmoris & ladis, ut dicamus quodPetrus litParifiis, PaulusRothomagi: quodignisnoscalefaciat, & ficcet, &raqua nosrcfrigcret

& humcdet: quod marmorfitfrigidum, ficcum,&:nigrum,quodJacfir molle , album , & humidum ; cur non & cadcm ratio oftcndct quodfubftantia cxtenfa , & ea qux cogitat fint omnino divcrfx ? quoniam in

totarerum natura invcniri nonpoflunt duoattributamagisab inviccmrcmota , 8c qux minorcm intcr fc habcntconvcnicntiam

, quam cogita-

tio & cxtcnfio: Nam quxquxfo fimilitudo, qux convcnientia inter

confcium cflcquodfacis, &:cflcextenfum aliquoin loco? intcrvolun-tatcm, &divifibilitatem? interdubitationem & motum aut figuram

?

nonneoftcndimusfupra, quoddubitarepoQimus, imo&ncgare,quodaliquod corpus lit in rcrumnatura, nonautcm quod nos, qui cogita-

mus

D E M E N T E H U M A N A. 9mus&quidubitamus, nonllmusj prsBfcrtim autcm cum idcr cxten-

(ionis, & cogitaiionis planc nntdivcrfjE, & una abalianon dcpendcat ?

Undercquiturquod fintduodivcr{aattributa:&: perconfcquenSjquod

res cogitans plane diverfa fit i re cxtcnft.

Noftrfadvcrfarii hifcc rationibusad anguftias rcdaftiobjiciunt;primo

quidcm, quod , fi iWx cflcnt alicujus pondcris , inde fcqueretur mo-tum, , & figuram rotundam, colorcm, &:ficcitatcm, albcdincm, &dulcedinem , virtutem magnetis, qua fi^rrum trahit , 5c eam , qua di-

rigiturverfiispolum , cfTeincompatibilia, quoniam non minusfiint di-

vcrfa, &ideaBquasdeiishabefnus aequc diffcrunt, quam ideae cogita-

tionis, &cxtenfionis; & tamcn (inquiunt) videmuscas proprictates

iinitasfimul in ignc, in laftc, & in magnctc, ita ut ifta attributa non

fint contraria> fcd tantum diverfa,& in codem fiibjc^lo repcriri- polTmt.

Sccundo loco objiciunt duo eflc genera cogitationum , unumquidcmquod pro obje<fto habct cognitioncm rcrum fpiritualium , univerfa-

lium , & indctcrminatarum ; altcrum autcm quod circa rcs corporcas

,

particulares , & dctcrminatas occupatur; primum quidcm revcra ad

fpiritum pcrtinere , fed fijcundum vires corporis non cxccdere. Hae ob*

jedionesquamquamprima frontealicujusmomcnticflevideantur , nul-

lam vim nequc foliditatem habcnt , & magis fcrviunt mco propofito *

quam illi noxia funt. Uthocpatcat, conudcra primo idcas, quas ha-

bcmus, cogitationis&extenfionis, longe aliter fibiinviccmefleoppo-

fitas, quamfuntideaEfiguraB& motus, & omnium aliarum propricta-

tumquasadduxcrunt: Nam potcftnequisdicercquod nulla fit fimili-

tudointcrmotum &rofunditatem ; cum tanta dctur convenientia in-

ter figuram in gcncre , & motum , ut fit impoflibilc motum alitcr con-

cipere , quam in corporc , quod aliquam habet figuram ? qucmadrrio-

dum ctiam nequc figuram imaginari poflumus, nifi in fubjc6io motuscapaci ; & fi nullum corpus mobilc cflet in mundo , nobisnc pcrfuadcre

poflcmus aliquid eflc rotundum > qucmadmodum concipcre poflumus

rcm quae cogitat , ctiamfi ncgemus aliquod in mundo eflc corpus cx-

tenfum?

Scdforrcdicctquis,quodcalor & ficcitas, quae in igne rcpcriuntur,

albcdo &duIccdo Ia6Hs , & duae virtutes magnctis , non minus fintdi-

vcrfx quam cogitatio & extcnfio. Fatcor quod non aequc facilc fit,indi-

carc afTinitatcm harum qualitatum inter fc, ac cam,qua? intcr figuram eft

ac motum , quamdiu non nifi iis rcbus quas a fenfibus dctcdas habcmus,

inhaercmus.

B Scd

lo TractatusSedillis, qui vcltantillum habcnt cognitionis vcrx Phyncae,&qui

entibuslcholafticis, lequcacomnibusqualitatibus, qus tairofcnruum

nodrorum objcdisattnbuuntur , renunciarunt, quoniam aliqub modoopinionuro, quasdeiis habcmus, caufefunt; haud difficile cft concr-

pcre , quomodo omnes hx qualitates, c]ux apparent adeo divtfl-fx, llmul

efle aliquando, 8c inveniri in codem ftibjedo poflint : acccdit quod cumplcrxquenon lint infubje^fhs, quibusadfcribuntur, tales qualcs fenft*-

busnoftrisapparcnt , & non dependcant, niii imagnitudine, figura,

fitu , & moiu fuarum partium , nulli ferc (int fenfusadeo diverfi., quosunum idemque objcdum non poflit excitare ; atque ita mirum non cft

quodi:aIor& ficcitas itperiantur in igne, quoniam ambo dependencab ejus adivitate ; quod albedo &: dulccdo rcpcriantur in lade, hoceftquodlacfit capax excitandi in nobisduasiftas fenfationes, quiahocnon depcndct nifi a difpofitionc & motu partium fuarum ; quod ma-gncshabcar virtutem trahendi ferrum, & femper aliquas fui partcsdi-

rigcndi ^-erfus polos ; quia eadem niatcria fubtilis, quae facit, ut unuspolusniagnetis refpiciatrcmperScptentrionem , eadcm opera facit, ut

ferrum trahaturadraagnctem , qucmadmodum omniumoptimcexpli-cuit D. Defcartcs. Nunc autem in hifce omnibus nihil vidcmus , quod*non judicamus limul poflc repcriri in eoden] fubjedo, & quxcunquedemum fit divcrfitas inccr hasqualitates, aut potius inccr opiniones, quasdeiis habcmus , in vcnimus tamen cam convenientiam in ipfirum caufis»

hoc cft , in eo quod i^parte objeftorum eas excitat , ut coadi fimusagno-

fcercidomne nihil aliudeflc in iis, quam diverfos modos extenfionrs

&cjusproprieratum ; nulla igitur eft analogia inter modum quo hac

qualitates fibi ipfis funt oppofitae , & inter oppofitionem aut differen-

tiam, -qusinvcnitur inter cogitationem & cxtenfionem; qux rcvcntalis eft , ut major concipi non poflir.

Vcrumultimo (dicetaliquis) hajcduoattributa non funtcontraria ,

fed tantum divcrfa , ac propterea non funt incompatibilia. Quodulti-raum eft noftrorum adverfariorum refugium & fortiflimum ipforumargumentum.

Sedhazc difficultasjamantea i D. Dcfcartes tam evidcnter fuit fub-lata , in notis ad programma D. Regii , quod continet ejus aflcrtioncs dcanima rationali, ut ego foli facem prsferre viderer , fi id darius explicarc

vcllem. Id folummodo igitur hic notabo , quod quando agitur dc attri-

butis cflcntiam alicujus fubftantiac conftituentibus , nulla major inter ea

dari poflit oppofitio, quam quod fint diverfa; nam cum taha funt .

De Mente Humana. .11

ut notio unius nullo modo Cit comprehenfa in notionc alterius , qucm-admodum notio cxtcniionisnon cft comprehenfa in notionc cogiratio-

nis, neque illain notione extcnfionis, impoflibilccilea poflcconvcnire

uni foli & cidcm fubjcdo ; hoc cnim idcm forct ac li quis diccrct unumidcmquc fubjcdum habcrc duas divcrfas naturas, quod linc contradidio-

ne dc fubjedo (implici & non compofito dici ncquit ; & quotiefcumquc

duo fimilia attributa , quorum utrumqucita diftindc concipi potcft (inc

alio, reperiuntur in aliquo fubjedo,{ignum cft ccrtiflimum fubjedum il-

ludciTccompofitun); namindcclariflimcpatct, unum noncnemodumaltcrius, fcd cireattributumalicujus rci,qux finc co potcfk fubfifl:crc. Sola

igitur difficultas quas hic fupercfTc potell cft > ut fciamus an cogitatio &:

cxtcnfio fint duo attributa cflentialia , qua: conftituunt clTcntiam aliqua-

rum fubftantiarum ; nam fi id ita eft , qucmadmodum hxc duo attnbuta

maximc funt diverfi , duae idx fubftantix, quas conftituunt, non poflunt

non cflc etium diverfjc: id autcm non erit difiicilc probatu,fi animadvcrtas

ad naturam modorum & accidcntium pcrtincrc,quod non poflint conci*

pi finc primo fubjcdo ad quod pcrtincnt,ut ncc proprietatcs finceflcniia

cx qua neceflario emanant ; & quod cflentia optime pofllt concipinon

conccptis modis Si proprictatibus , qux ab cadcpcndcnt ; a*dco ut nota fit

infallibilis duo attributa non tantum eflc cflcntialia, fcd ctiam conftitucrc

eflcntiam fubftantiae cui attribuuntur, quando funt talia ut poflint conci-

pi non conceptisaliis, non vcroaliafincipfis. Siautemcxcipis qujpdam

attributa,quac pertinent ad fubftantiam qua talem,& quae pcr confcqucns

pcrtincntad unamqiiamquc fubftantiam,quemadmodum funtfubfiftcre*

pcr fc,cflc fubje(flum aliquorum adtuum,&c.nullum aliud habetiu-jquod

rion includat in fuo conccptu aut cogitationem aut cxtenfioncm , &:

quidcm ita , ut in idca corum , qux includunt cxtcnfionem , nulla cogi-

tatio llt q^mprchcnfi , & in idcaeorum> quazincluduntaliquamcogi-

taiioncm , nullam animadvcrtamus extcnfionem : Scd quantum ad co-

.gitati«ncm & extcnlionem , iWx funt duoattributa , qiiorum unuraad-

modunifai:ilcfincalioconcipipotcft, & quac nullum aliudpraefuppO-

nuntndquodpcrtincnt. Concludamus igitur, cogitationem & extcn-

fioncm non tantum cflie duo ariributa cficntialia ; vcrum ctiam confti-

tucrc cflcntiam rci cui atiribuuntur, & multo magis eflcincompatibi-

lia & contr.^ria, quam frigidum &calidum, cpix mvcniri poflunt fuc-

ccflivein eodcmfubjedo; ciimabfolute fit impoflibile, ut duo attri-

buta cflcntialia, qualia funt cogitatio & cxtcnfio, unquam poflint in co-

dcra fubjcdto. inveniri , idque ncc eodcm tcmpore ncc fucceirionc.

B 1 Quan-

fi. TractatusQuantum ad objcdionem quam faciunt illi qui difFercntiam ponunt

intercogitationes rerum immaterialium, & rcrum corporearum , hoc

cft , inter conceptus noftri intellcdus , & pcrccptiones renfuum noftro-

rum , ea fane objedio frivola eft, & ignorantix (atis cos arguit, qui

eamadducunt, oftcnditqueeos nunquam opcram dcdifle, utclaras&

diftinLbs fubftantiae corporex aut fpiritualis notiones formarcnt. Namqua:fo, noftrxfcnfationesminufncfuntperceptiones, autcogitationcs

quia corpus habcnt pro obje(^to ? Et nonne rcs cft rifu digna vcUe dicere

fenfum aut pcrccptioncm rci corporeae etiam cflc corporcam ? nonnoomnis cogitatio fccum adfcrt charadcrem & noram mcntis ? Quamideam nos habcrc poflumus fubftantias fpirituahs aham, quamquodlicrcs cogitans i 8c qux cjus notio fupercft , fi eam cogitatione privamus ?

Scioequidcm aftioncm corporisintervenirc noftris fenfationibus , &: ut

fcntiamusrcquiriorganumaHcujus exfcnfibus noftriscerto aliquomo-

do difpofitum , quod ficri finemotu ncquit; fcd nequc adio objc-

di externi, quae movct & difponit organum ,ncqucmutatiofigura:&

fitus, quaeeftcaufacjusadionis in illo, ncquc quae fit tranfmiflio adccrebrum, funt fcnfus aut cogitationcs , fed tantum id quod rcfultat im-

mcdiate in mcntc , qux unita cft corporco organo cum ad modum mo-to& difpofito pcr fua objcda. JVIagna igitur cft differentia inter id quodpertinet ad corpus in noftris fenfationibus , & id quod pertinet ad raen-

tcm ; motus quem objc6lum extcrnum imprimit, 8c mutatio organi pcr-

tinct ad corpus, fcd id nullam includit cogitationcm : fola perceptio, fola

fenfatio , autfola cogitatiopcrtinetad mcntem, ncque eaaliquam inclu-

dit extenfioncm. Ac proptcrca quicquid hadcnus diximus, id concludit

cx xquo de omni generc cogitationum,quae in nobis funt, & probat evi-

dentcr, cumuna nonmagisquamalia nuUam cxtcnfioncm prxfuppo-

nat , omne quod cogitat eflc immateriale.

C A P U T IV, •

Probatfo ejufiemref, contraeosqui ac^mittuntfi^bjlan'

tias corforeas & Jpirituales.

PRopofitio, quam praBcedcnti capiteexplicuimus, nonnifi^duumgencrum Philofophis oppugnari poteft : quorum uni crcduntuni-

verfum hoc compofitum eflc cx fubftantiis fpiritualibus , & fubftantiis

corporeis^ vcrum practcrcajudicant non ita fpccialitcr cogitationcm per-

tincre ad fubftantiam fpiritualem , utaliquando ctiamnon poQit com-xnuni-

De MenteHumana.iminicari corporex : cum contra alii fibi fortiter pcrfuadeant nihil efTc

in univerfo , nifi corpora, alia quidem cralTiora , alia autem fubtiliora , ad

quae & cogitationem &omnesnoftras perceptioncs tanquam propritta-

tespertinereexcaufafubtilitatis eorum minimc dubitant aiTcrere. Ve-

rum quamvis &* hi atquc illi fcdas formarint antiquitate non minus

quam numcrofeftatorum fpc(fhbiles, fpero tamcn mc oftcnfurum eos

omnes in crrorc verfari , & nulla alia re nifi objcdionibus frivolis va-

lere , & fi uti voluiffent propriis fuis principiis , eosdetegcrc potuilTc ve-

ritatcm qwam cgo dcmonftro ; nam exiifdem & ego principiis cos rc-

futabo.*

Utergo i primisinitiumfaciamus, ncmini ignotum effe poteftvo-

ccm fpiritus fcu animas cx origmc fua in omnibus fere linguis nihil aliud

fignificare quam aercm , qucm haurimus , & cxpiramus in refpiratione

;

poftea voxea omni gencri flatuum fignificandoapplicata fuit;& dcniquc,

poftquam obfcrvatum cft tamdiunobis vitam fupereiTcacrefpiramus,

accepta fuit pro eo vitae principio pcr quod rcfpiramus ; poftea vero

peculiariter attributa eft ci parti fuperiori animx per quam intelligi-

mus,id cnim vita mentis cft : ultimoautem per fimilitudinem nomen il-

lud datum eft iis intclligentiis, quae planc funt indcpcndentes , & ^

commercio roateriae libcn , quas in movendis cxlis credidcrunt efle oc-

cupatas ;iifque cx fubftantiis , & ex fubftantiis corporeis crcdiderunt illt

totam rcrum naturam compofitam clTe quibufcum nunc difputo. Utau-

tcm quam clariffimc fimul ac evidentiflime pateat id genus fpirituum ef-

fe,fumcndo voccm ultimo fcnfu , qutbusconvenitcogitatio ita fpcciali-

ter,ut nullisaliis fit communis; & ut omne gcnus diftindionum &: aequi-

vocationum cvitemus,primum rogo noftros adverfariosquid intclligant

per has voccs fubjlantu Jpirttualu ? Refpondcbunt feintelligercfubftan-

liam immatcrialcm : Secundo eos rogo quam habcant notionem aut

qualemideamhujusfubftantia^immatcrialis, & quid concipiantquan-

do de ea loquuntur ? Neceflc cft concedant fc nihil conciperc ncque fe

ejus habcre ideam pofitivam ; aut fateantur fe intclligcrc fubftaniiam,

quae facultatem habct percipicndi & volcndi , hoc cft , ut uno vcrbo

dicamus, rem cogitantcm. Unde concludo eflcntiam fubftantix fpi-

ritualis confiftere in eo , quod fit res cogitans ; quoniam fecundum

principia Magiftri corum Ariftotelis,cflenriacujufquc rci confiftit in eo

fincquoconcipincquit. Necefleeftergo cogitationcm conftitucrc fpi-

ritum in natura fua fpirituali & immateriali, ac proptcrca eam in fub-

ftantia corporea invcniri non poflet ^

B 5 Vc

14 Tra ctatusVerum fortc mallent conccderc fc non habere aiiquam poiitivam

fubftantix.rpiritualis notioncm , fcquc ncfcircquid ca fit, nili forte

qurfd non lit materialisr aut potius diccnt cogitaiionem , quajcipro-pria clljcfle illam qua? pcrtinet ad intcllctfl^um: Quaproptcr ut hanc rcmmagis illuftremus, & iplls omnis fcnipulusaufcratur , fupponoprimoloco fubftantiam elTegenus fummum

,cujus corpus & fpiritus funt du»

primae &: folac fpecies. Sccundo loco , eos mccum pcr corpus intclligcre

omnegenusfubftantiiE materialis&cxtenfaB, & pcr fpiritum rcm im-materialcm & non cxtenfam. Tcrtio loco, fpecicm non pofleconvenirc

rebus ad quas genus non pcrtinet, quemfdmodum , cxcmpli gratia,fi ho-mo non habet aliquam cognitionem,vcrum cft cum non habcrc fcnfiKn,

quia fcnfus cft fpccics cognitionis; & contra, illud quod dc fpccie dicitur

poflc artribui gencri : nam fi vcrum non cflct cfCc corpora qux cogitant

,

multo minus verum eflet bruta animalia ahquam habere cogitationcm.

Non credo cos difficilcs fore in admittcndis hifcc fuppolitionibuj,

quoniam planc cumipforum principiisconfcnriunt, adeo funt clarae >

utingcnium vel parumpcr attcnlum & lcviter Phrlofophiatindum cas

non polTit ncgare. Quaproptcr hoc fuppofito fic ratiocinor : primsfpecics generisalicujus fummi convenire non pofliint i nift in attributis

cfl!entiaJibus gencris iftius fummi ; aliter enim non cfl^cnt primne fpecies

,

&idin quo convenirenrcflctgenus intermcdium intcrcas, &genus il-

ludfummum : nunc autcm fubftantiacft gcnus fummum , cujusfpiri-

tus& corpus funtprimi & folae fpccics ; quaproptcr & convcnire nc-

queunr, nifi in attribuiis cflcntialibus fubftantia:. Vidcamus nuncquaj

fintiftaatrribura. Eaprocul dubio funt fine quibus fubftantia concipi

ncquit» &:quaeconveniuntomnibusfubftantiiscxaEquo, qucmadmo-dum cflc pcr fe, cfle primum fubjcdum aliquarum proprictarum, (c

mutuo cxcluderc, non cflc fuftcntatam, &:c. quae ubiquc invcniun-

tur ; fed q uantum ad cogitationcm extcnfloncm , livc cas confidcre-

musingcncre, fi vc in fpecic , ipfis conccdcntibus advcrfariis, illa:non

funtex numerohorumattributorum , quoniam fccundumeorum do-

6lrinam videmus fubftantias qux non cogirant, &: aHas, quac nonfunt cxtenfa?. Pcrgamus crgo; illud quod non convcnir, niii in arrributis

cflcnrialibus fubftantix, difFcrt necclfario in omnibus aliis ; fpiritus

a«tcm &: c<5rpus non conveniunt nid in attributis cflcnrialibus fub-

ftanri.t!. Ergo ncccflario difl^crunr , & funr oppofira in omnibus aliis,

hoceft, in omnibus iftiss quai ad ca non pcrtinent rationefubftantiae-,

ac profscrca, quoniam in hoc confentiui\^ , quodncmpc cogitatio &:

cxtcn-

D r. M E N T E H U M A M A.

cxtcnfiononfintexnumerocorum attributorum eflcntialium fubftan-

tiae, & conceduntcorporaefll- cxtcnfa, &: fpiritus cogitare, etiam fa-

teri debent haud poiribilcefle ut fpiriius fit extcnfus , &: corpus cogi-

tct ; nam quoniam omnes proprictates , quasaut fpiritui , aut corpori

tribucrc poirumus , ipfls cflentialitcr conveniunt quatenus funt fublbn-

lia:, cum cxclufionc cogitationis & cxtcnfionis , omniumquccorum

,

quxadearcfcruntur , nonpoflunt, nifiin hisduobus attributisdiffcr-

r«i & contradidioncm involvcret, fi quis in aliquarccasfimul uniri

pofle dicat, in qua formalitcr opponuntur: ergo non fine contradidione

aliqua cogitaiio corpori , aut aliqua cxtenfio fpiritui adicribi poteft.

Utvim hujus dcmonftrationis evitcntnoftri advcrfarii, haectriaad-

ferunt. Primum, quodcognitio fcnfitiva, quam quibufdam corpori-

bus tribuunt, fit toto gcncrc divcrfa ab intcllcdu •, fccundum , quod fi-

ne ifta cognitionc adioncs brutorum cxplicari non poflint , ac proptcr-

ca ncccflc lit admittcrc aut corpora cfle capacia aliquarum cogitatio-

num , aut conftitucrc aHquam intcUigentiam ad unumquodquc ani*

mal dirigendum; tcrtium, quodfccundum noftram opinioncm cor*

pora non tantum cogitationc, fcd & vita priventur,quia & ca in fubftan-

tiis fpiritualibusinvcnttur. Examincmus haccordinc. Rcfpondeo pri»

mo, cognitioncm faifitivam & intellcdualcm non efle gencris divcrfi ,

fiinfciplisfpcftcntur, nccaliomodocflcoppofitas, quam duos diver-

fos modos pcrcipicndi. Sccundo , fi id eflet » aut modiis cognofcendi

pcrfcnfus cflTctcorporicommunis &: fpiritui, autnon nifi corpori foli-

poflct convcnirc. Nunc autem primum dici ncquit , qoia cognitio fcn-

fuui» non eft unum attributorum fubftantise, & jam dcmonftravimus

fpiritum ac corpusnihil intcr fccommune haberenifi idgcnusattribu-

ta : Altcrum non magis dici potcft ; nam fi cognitio fcnfuum non nifi adcorpustantum pcftincret, neceflcforet duo principia cognofccndi in

homine finc necciTitate admittcre , idque ranto magis, quoniam ifte mo-duspcrcipicndi in fua idca indudit notionem cxtenfionis, quemadmo-dum ctiam omncs ahac quahtatcs corporalcs \ contrarium autcm oftcn*

dimus capitcprscedcnti, atquc idco dici nonpoteft cam corporicon-*

venire.

Ad fecundam nunc difficultatem veniamus, cujus occafionc reliquas

nobis difficultates adfcrunt. Objiciunt crgo , fi omni gcncre cogitatio-

num fubftantias corporcas privcmus, indcfcqui, aut bruta animantia

nullam habcrccognitioncm , authabcre animam fpiritualem : Quoruraunum apparct manifcftc falfum, cum impoflibilc fit oranes corum ad^io^

ncr

i5 Tractatustics cxplicare nifi aliquam cognitionem ipfls tribuamus. Altcrnm vcro

homini injuriofum vidctur. Uh objc<5lio omnium maximi pondcris cft,

quia non cflTc pollibile vidctur adioncs bcftiarum non cflc iifdcm fcn-

libus&cognitionibusfociatas, quasnos habcmus cum fimilcs cdimus

,

aut ab iifdcm objcdis fcrimur. Scd ut oftcndam difficultatcm, quae no-

bis oritur in antiquata iftaopinionc cradicanda, non provcnirc ab aliqua

rationc folida, qui nobis id pcrfuadcat , fed ^ confuctudinc , quam ab

ipfa infantia noftra contraximus, itajudicandi ; Rcfpondco primo , nondici abfolutc loqucndo , quod bcftix non cognofcant , contra pla-

ne paratus fum id agnofcere quam primum mihi evidens aliqnod 8c

certum cognitionis ipfbrum fignum oftcnditur. Sed dico , fi verum fit

brura habcre aliqucm fenfum aut aliquam perceptioncm intcriorem,

ab adionc objedorum exteriorum fupcr organa fcnfuum eorum cxci-

tatam , &: fi omncs fuas adiones inftituant cum animo ita facicndi , ra-

tioncs hadenus allatse , & qux pofthac adfcrcntur , dcmonftrant necclfe

eflc , ut principium iftius pcrceptionis ac propofiti fit fpirituale , id au-

lcm fi ita cflet ( quod nos non credimus ) minime forct injuriofum ho-

mini ; nullam enim vidco neceflitatcm ftatucndi omne id quod eflec

fpiritualcefl^e cjufdcm fpecici & habcre cafdcm pcrfcdioncs & praEro»

gativas, quasfpirirus humanus. Sccundo dico, quicquid animadver-

timus in diverfis bcftiarum adionibus & inftindibus, admodum bene

pofle cxplicari abfque uJla ope cogitationis ; qui ca de rc dubitant,

D. Cartcfii tradatum dc hominc, meafquc ad cum notas legant ut ea

dubitationclibercntur. Tcrtio loco rcfpondco » five beftix pcrcipiant

five non , id nihil facerc ad explicationem omnium earum adionum.* Hoc ut patcat , confidcrandum eft duo genera adlionum in bcftiis eflc ,

quarum aliae fcnfibus noftris percipiuntur , qucmadmodum ipfarum

progrclTio , faJtus-, & in gcnerc omncs illa? qua! oculit noftris apparent

:

aliaefunt, qua^non incurrunt in fcnfus, fine quibus tamen primac ficri

non poflcnt, funtquc illae qux pcrtincntadorganacorporum interio-

ra. Nunc autcm quamvis prima fronte vidcamur rationcm rcddcre

omnium corum qujB faciunt , quando dicimus cas habere voluntatcm

hocfaciendi, fivcacquircndi quoddefidcrant , fivefugicndi quod me-tuunt , & opc cognitionis fuorum fcnfuum convcnicntia cligcre mcdia

,

quibus ad fincm, quem fibi proponunr, pcrv cniunt ; nihilominus ii rempropiusinrueamur , id haud fufficerc dcprehcndemus : nam nifi vcli-

mus anim.is earum habiliorcs eflc quam noftram , eafquc cognofcere nontantum objeda, quae fc ante illas fiftunt, vcrum etiam modum quo

(piri-

DB MeNTB HvMAWXr I7

fpiritus animalcs > ncrvos , & mufculos ad excqucndum fuum pn>-

pontum raovcrc dcbcant, difficultas fcmper manct : Illudnc (cxcm-pli gratia) fufticeret ad cxplicandum mocum navigii , nunc in Sy-

riam , nunc in Africara dclati , fi quis diccret gubcrnatorcm , qui

tneocft, animum habere eo cundi, cumquc viam cognofcerc, quaeundumeft? nonne praeterea neceiTc forct ipfum pcrfcdinTimc cogno-

fcercomnianavigiiinftrumcnta, iilquetanquam vcrum gubernatorcm

bcnc , & cx artc uti , navigiumque redc dirigcre poflc; & fi fortc hxcignoraret > nonnc tencremur agnofccre aliam caufam motus navigii

,

quam fblum gubernatoris propofitum , & cognitioncm quam habct

viarum,(i vidcrcmus cum itcr fuum fat benc profcqui?Non crgofacit ad

explicationcm modi quo bcftiarum corpora omnes motus, quos in iis vi-

dcmus, & quos communitcrcrcdimuseas cum aliquo propofito facc-

rc, excqui poHunt , fi tantum agnofcamus in bcftiis animam qux co-

gnofcit ; non folum quia longc difficilius eft conciperc , quomodo co-

gitationcs& propofita iftius anims fpifitusanimalcsimpellcrcpoflint,

co quo dccetmodo, ad id cxequendum , quod fibi proponit, quani

quomodo iidem ifti fpiritusUnc aliqua cogitarioncfintdcterminati pcr

divcrfas objeAifrum aftiones , cerebrique difpofitionem praBlcnrcm,

utinftuanc in mufculos, cofque movcant eo, quo movcri vidcmus,modo; vcrum prztcrea etiam quia nos ipfi cxperimur in nobis ipfis,

ncquc noftram voluntatcm , ncquc cognitioncm , quam peranatomiam

partium corporisnoftri acquirimus, nos reddere aut meliusdifpofitos

aut agiliorcs quam a naturafumus. Nos proptcrca ncquc fapientiorcs fu-

mus nequc peritiorcs ejus modi, quomotuscorporisnoftri junguntur

cum noftris cogitationibus ; cfFcfta quidem cjus rci vidcmus , eaquc ad-

miramur,ncc unquam ab illa admiratione ceffabiraus.Rogo dcnique no-

(Iros adverfarios , ut mihidicant an fit impoflTibile Deum faccre machi-

nam cani fimilem, quantum ad partes fuas intcriorcs & extcriorcs,

qvLX imitetur pcrfc^flimc ofnncs adiones & pafliones vcricanis, cumcatantuAn differcntia , quod non eflcnt fociati aliqua cogicationc , aut

propofito, ( cujus participcm efle bcftiam cam illi crcdunt) fcdtantum

produdae & confcrvatae in illamachina pcr a(5tionem objecVorum , per

difpofitiones , acquifitas aut naturalcs , cerebri aliarumque partium fui

corporis, & per fpirituum fuorum curfum. Si dicant Dcum id faccrc

nonpofle, facilceft oftendere ip(bs nullam haberc rationcm , cur hoc

dicant , quoniam nullam poflunt adfcrrc bonam ratibnem proptcr

quam Deum ea potentia privent ; nam cum ca cognido 8c id propofi-

• C tum

l8 THAit^TATHStum flnt rcs pbnc diverTx ab objcftorum imprcflione in fchfus , ab

aftionibus & motibus bcftix , ficri potcft , ut ab iis poflint fcparari. Sup-

ponamus crgo Deum hanc machinam pofuifle inter plurimos canes , co»

jam rogo quomodo & cx quibus fignis cam machinani , ciijus omncsadioncs & motus fiunt per folam difpofitioncm organorum ejus, im-

pulfionemquc objedorum diftingucnt in verocane , in quo iidera mo^tus fiunt cum cognitionc , ik propofito •, fi dicant fc id intcrnofccrc

non polTc, jam fimul etiam conceduntfc fruftra & nullojure dicere

vcros cancs h,ibere cognitionem, quia nullum fignum cognitionis in

• iis magis obfervant , quam in raachina , qusc cognitione dcllituitur ; 8iy

fa puiant fe eam machinam dignolccrc, camqucdiftingucre , cos rogo

pcr quodnam fignumi ccrtumcnim cft, id ncquc pcr ipfius motus

omncs ncquc per omnia palfionum figna fieri poflc •, quoniam fup-

ponimus eam imitari pcrfcctilfimc vcrum cancm , idemquc faccrc ac

illcadquamvisobicftorumoccafionem. Quacigiturfuntcafigna? cos

libentcr docebo ; fi in canc fit kliquod cognitionis principium , vcrifi-

miJc cft cum ctiam habcre dcbcre facultatem id manifcftandi ; id au-

tem cgo ccnfeo eum facerc non poflc nifi loqucndo, ideft , dctermi-

nando vocis fuac variationes aut aliquas aliai corporis flii adioncs , ut

fiacfigna cogitationum fuarum, &c talia quidcm figna, qux non tan-

tumnaturalia, fed moralia 9c omnino cx inftituto fignificent : quo-niam cognitioncs & fcopi rci cogitantis nullam habent ncccflariam con-

ncxionem cum adionibus quibus funt fociati. Nunc autem nullavii

demusin beftiis figna, qux omnino efle ex inftitutodiccrc licct : ni«

htl enim a)iud in illis obfervamus nifi figna naturalia fuarum paflio-

num; & quannvis cadem ipfa figna ctiam cflcpoflint figna cx inftitu-

to, ccrtitamcn fumus contrariipropter dnas rationes forriflimas* Pri-

ma cft , quia , figna ex inftituto cum depcndca«c ^ fob.volunt3tc rci

cogitantis , moralitcr haud poflt&ilc cft , qucmadmodum expericntia id

docet , ea non eflc diverfa pro divcrfitate locorum , temporum , &perfonarum. Secunda , quia fi fignificatio cjulatus beftiarum iflct pla-

nccx inftituto, impoflibile foret catulos eum pofle intelligere , eura-

«juc fimul atquc nati funt imitari , qucmadmodum fieri videmus. Con-cludamus crgo , nos non fine temeritatc beftiis aliquam cognitionempoflc tribuere, quamdiu non obfcrvavimuseascapaceseflc inftitucndi

figna quar nobis exliibeant & fignificent ipfarum cogitationcs. Pcr-ganius nunc ad ultimam di{BcuItatcm,quaf ex vita animaliura , & plan-

'tarum producitur, & quae ipfiscum ipiritibus communis cflc dicidir

:

Scd

9

DEMlNTSHuMANj^. ip

Sedfacile eft refpondere vitam , quamplancis &: animalibus , camqucquam fpiritibus tribuimus > nihil fimile inter fc habcrc ni(i nomcn.Vitacnim horum confiftitin fua cogitationc, illorum autem confiftic

in motu , quem purior portio fanguinis , fi lint animalia , aut fucci ali-

mcntaris , fi fint arborcs , crairioribus corporum corum partibus tribnit.

Adcoutnccanimalia nec arbores diutius vivant, quam fanguis ille &fuccus capax cft ea agitandi , & in naturali fua conftitutionc confcr-

vandi. Atque ita nihil obftantibus hifce objcdtionibus allatis , conclu-

dcre poffumus , ctiam fecundum rcgulas noftrorum adverfaiiorum

,

principium illud intemum noftrarum cogitationum nuUam habcrccx-

tenfioncm , & pcr confequcns oranibus accidcntibus , qua: cam prx*

fupponunt, carcre, <&cifeimmaterialc.

C A P U T V.

• x^ltera froh/uio ad^v^rfi^s eos qus rntHas nififuh^

flantias corforeas adrnittunt.

EOs Philofophos ab omni aut crrore aut culpa vacuos cffe diccre non

poflumus, qui credidcruntomncs fubftantias eflccorporeas, quem-admodum fecerc Hpicurus, Tertullianus^ Vorftius, Hobbes, & ali-

-qui alii. Aut cnim fumpfcrunt voccm corporis pro vocc fubftantiae

,

& intellcxerunt in gcncrc id omnc quod cft reale & pofitivum in na-

tura , & non mcrc imaginarium , qucmadmodum dcfcnforcs Tertul-

liani dicunt eum dodorcm eflc ita locutum : aut dicerc voluerunt o-

mncs rcs cfle cxtcnfas & matcrialcs. Vcrum quamvis licitum fit

,

& planc dcpcndeat ab inftituto humano tales vocibus fignificationes

tribucrcqualcslubct, tamcnid fieri non debet, nifi lc(5lor prius mo-ncatur ; rcs faltem ridiaila cft fignificationem alicujus vocis ordinariam

finc ncccCfitatc mutare. Quaproptcr quando Tertullianus Dcum , ani-

mafquc noftras corporibus acccnfuit, fi nihil aliud dicere voluit nifi

quod fint cntia realia , & non chimxrx(quod nunquam a quopiam di-

dum cft ) culpa omni non vacat , quia citra neceflitatem hujiis vocis fi-

gnificarioncm cxteudit ultra fignificationem ordinariam ; dcditquc oc-

cafionemiis, qui, qux ipfi mens cflct, ncfciverunt, ut fibi imagina-

rentur cum crcdcrc Deum, noftrafi^Jueanimas efle matcrialcs. Epicurus

in cundcm errorcm incidit; fcd in alia re, cum diccrct fcnfusnoftros .

nunquam falli. Ccrtum cnim cft cum ncgarenoluiflejudicia , qu» fa-

cimus cx folo fcnfiiiun noftrorum didanjinc, fxpius efle falla , & objcda

C 2 ali-

%o .Tractatusaliquindore alitcr non habcrc quam nobisapparcnt

, quod tamen folumvolunrilli, quiftatuuntrcnfusfalli : Vcrumdicere tantum voluitope-

rationcs renluum cfTe vcras, vcritatccxfiftcntixquam vocamus, hoccft,

objecta vcrc apparcrc tajia , qualia apparcnt. Quod omnino non cft in

quacftionc, & ancmincunquam ncgatum, nequidcm 2lSccpticis. Vc-rum fi Tcrtullianusdiccrc voluit, qucmadmodum mcrito rufpicari li-

cct , omncs rcs cflc corporcas & extcnfas , gravitcr deccptus cft , incidit-

queincrrorem, undc&ille, & quicum fequuntur facillimo ncgocio

rcducipotuiflcnt, fi vcl minimum attendere voluiffcnt ad opcfationcs

fuae mcntis , & attcnte cxaminarc idcas , quas in fc ipfis invenirc potue-

runt. Etfpcrocos, qui hoc (criprumcum curaA: fine praejudicio lc-

gcnt, co pcrvcnturos ut fint intcllcduri fc multa concipere, in qui-

bus nullam cxtcnfioncm fint pcrccpturi. Id igitur quod in hoc capitc

dcmonftrarc prsEtcndo, cft, quod fint, jam non dico fpiritus , namvox ea hoc loco nimis aequivoca cft , utipfimci adverfarii ctiam conte-

dcnt, fcd fubftantix finc ulla aliquaextenfione, & ab omni plane ma-tcrialibcrae. Confidcraquaefoquod , cum potcntia divina fit infinita,

& intellcAus pcrfedilfimis ctiam crcaturae valdc limitatus & finitus,

ridiculum fit dicerenos plura poITe concipere, quam Dcus facerc po-teft; ergo Sc nihil impolFibile po/Tumus concipcrc, fi vocem eam adfolas res reftringimus quasclare&rdiftindepcrcipimus. Pr;Eterea, utproprie loquar, nos nihil cognofcimus nifi quod clare & diftindein

unoquoqueobjcfto vidcmus , nec ncccirc cft Logicos hic adfcrre fua

^tia rationis , chimasras, &hippocent3uros; nam, ne me huic quae-

ftioni invofvam, libet mihi rcfpondcre iis, qui affirmativum tcncnt,

quod, quoniam faccrc cns rationis, cftconcipcre nihilfubformaentis,

impoflibilc fit unquam nihilum clarc percipcre ; unde fcquitur, quod,quicquid clai^ concipio, non poftit cflc idea nihili , fed fit idea entis

alicujus a<flualis, aut minimum pofltbilis. Hoc fuppofito quis cft quincgarepoteft, fufliccrc, fiduas proprictatcs rcciprocc unam finc alia

concipcre poflimus , ad concludcndum eas poflc feparatim cxiftcre,

adminimiTmpotcntiadivina? Dico concipcrcunam finealia, idqufrc-ciproce *, nam cum hoc non cft rcciprocum

, qucmadmodum excmplicaufa inter cxtenfionem & rotundjtaiem

, quarum primam quidcmpofliimconciperefinefecunda, fcd non rotunditatcm fine cxtenfionc;

• tunc fequitur tantum primam pofle efle fine fccunda , non autcm fc-

cundam fincprima; atque ita ad fummum non habcri nifi diftindHo-

nem modalcm intcr illa duo.^Scd rcalis cflet , fi concipi poflcnt rcci-

proce

DeMenteHumana. ii

proceuna fincalia. Si inmcmoriam revocctur, quomodofccundoca-

pite conccpcrimus rem cogitantcm , cumomnibusqusfcquunturco^i-

*tationcm, dum adhuc dubitarcmus cfTetncaliquid cxtcnfum in rcrutn

natura ,potcritne ncgar i tunc conceptam cogitationem finc extcnfione ?

Nonnc & cxpcrimur codcm modo nos pofle imaginari cxtenlioncm fi-

nc aliqua cogitationc ? Undc condudi potcft cas fcparatim pofle rcpe-

riri , atquc ita duas iftas proprictates efle diftinftas rcalitcr. Undc &confcquftur fubftantiam , qute fubjcftum eft cogitationis , diftin<5lam

etiam cflc«realitcr ifubftantia^xtcnla, eafquc feparatim ctiam cxiftcrc

poflc. Et (i legitimc condudimus rcs eflc poflc rotundas , quae non funt

quadratae, 6c rcs quadratas , qutc non movcntur, quia quadraturam

quis imaginari potcft finc rotunditatc, & fme motu; nonnc habcmus

eandcm rationem concludcndi fubftantias quafdam eflc poflc finc cx-

tenfionc , quia notio , quam habcmus > cogitationis omnino divcrfa cft ^

notione cxten(ionis?Sat fdo aliquos difturos me probare tantum rcs dari

pofle, qu3C cogitant , quaequc non funt cxtcnfne > fcdnon quicquidc6-

gitat , non habere extcniioncm : Kcfpondco mc cadem opcra utrumquc

&cere, quia demonftro cogitationem & extcniionem cflcduoattributa

realitcrdiftincfh; fedquamvisid nonfacerem, fuflScere tamen illud de-

-bere hoc loco , ubinonnificum iis mihi rcseft, quidicunt omncs rcs

cflc cxtenfas. Pergamus itaque cum ipfls ita ratiocinari. Si nulla alia fub-

ftantia cflet quam corpus , conccdi dcberet has duas voccs fubftantiam ,

&corpus eandcm flgnificationcm habere, cogirationemquc , &omnia

quae ad eam rcfcruntur, cfle proprietatcs naturs corporeae, quae aliis com-

municari non poflunt, quia (ecundum ipforum opinionem univcrfum

non nifi ex corporibus cft compofitum. Ut autem falfitatem hujus pro-

pofitionis oftcndam , confidcra, quaefo , quicquid corpori tribui potcft,

id ipfi convenire , aut iit conftitucns cflentiam ejus , aut ut proprietatcm

eflcntiac , aut tantum pcr accidens; ac proptcrca, quia fccundum ipfos co-

gitatio cft attributum corporis , nccefle cft eam ipfi convcnire uno cx hls

tribus modo. Si dicatur cogitationcm conftitucrc eflentiam corporis, aat

eflccjusproprictatem , idficri non poteft, nifi ctiamomnibus corpori-

bus cognitio tribuatur , qucmadmodum fccit Campanella : (cd ut ne-

mo, cui mensfanacft , cam opinioncm fcquitur , nec ^o in ea rcfutan-

da mchicdetincbo. Ncccfleeftcrgo cogitatio tantumfit accidcnscor-

poris, aut plancadid non pcrtineatj nam qualnviscfletcfleptialisdifl^e-

rcntia alicujuscorporis particularis j id nihil impcdiret quominus cam

refpcdu naturx corporex in gcncrc poflcmus appcllarc acddens : id

C 5 au-

11 Tractatus^utemcfTcnequit, quianaturaaccidentisautmodi caeft, qu» condpilinc fubjedo fuo primo non poteft, cum fubjcduna iftud fine eo acciden-

tc aut modo concipi poflit. Atquc ita , quoniam imaginari poflura fub-

ftantiam extenfjm linc hgura i otunda, aut motu, non autcm figuram ro«

tundam, autmotumiinc rubftantiacxtcnfa, certusfijm utrumqueeffe

accidcnsaut proprictatem corporis. Non idcm accidit cum cogitationc^

nam cam Gt bcne concipio finc Aibftantiaextenla , &: hanc iinc cogitatio-

ne; crgonecelTe poteftaccidens autattributum corporis ; atquc ita dici

non poteft nihil eHc in rerum natura nili fiibftaniiascorporeos, quia fci-

muselleres cogitantes, cogitarionemqucplancnon pcrtinereadcorpus,

necutad cjus eflcntiam pertincns, nec ut accidcns ; ergo oportcc ut res

cogitans conftituat fpecicra fubftantis particularem. ^lk

Dominus Regius ut eam dcmonftrationem eludat , quam nos clici-

muscx eo, qu€>d cogitatio & extcnfio ponfint feparatim concipi unaabalia, adfcrt hanc comparationcm in rcfponfionead notas D. Dclcar-

tis tnipfius Programma, quxplancipfi cft adverfa, quamvis favere vi-

dcatur. Dicit quod fi homo aJiquis cfTct, qui cruccra argentcam haberet

rinpcra, fcirctque tantum (c cruccm habcre, &ignoraretexquamate-ria fai2a,cflet , is diccre poflet, cognofco cUre & diftinde me habcrc

cnicem in pcra, nonconcipicndoquodhabeamargcntcam , imonegan-dotalerain rerumnaturaeflc } 8c taraon concludcre non poflet cruccm

& argentum duas cfle rcs feparatas , quamquam ca feparatim poflet

concipcrc , atquc ideo pra&tenditjurc fc diccrc poflc nos non haberc mc-liorem rationemconcludendi corpus & cogitationem efle duos fubftan-

tias diverfas , cx eo quod vidcmusflos cas pofle fcparatim coDcipcre. Sod

facile cft refpondere exeraplum iUudcrucis ab co, quodnosdicimus,

totoccclo diftare; quia nonargcntum, fcdextcnfiocft primurafubje-

6tum figurxcrucis; hoceft, argcntum, exquocrux fadacft, noncft

capax rccipicndi camfigurara, quod eafit natura iftius raetalli, alitcr

non efl"et nifi argcntum iftarum figurarum capax» fcdquia argentum

cft corpus , hoc cft , fubftantia extenfa , undc crucera faccre poflu-

imis. Contra confirraat id noftram opinioncra , namficx co quod is

jqtii cruccm habet in pera, idqucanimadvcrtit* fupponere nonpotcft

nuIJum efle corpus in raundo, fcquitur eamfiguram efle debcrc acci-

dens corporis; curnon &: nosconcludcrc poflumus cogitationem non^fle attributum corporis, cum fiipponcrcpoflimusnullum cflccorpus

in rerum , natura ctiam eo ipfo tc^porc quando pcrcipimus nos co-

gitarc? D. GalTendus intcr objcdioucs contra msditationcs D.Def-cartcs

,

D E M B N V B H l> M A K A. IjL

cartes, hanc tanquana prmcipalem ponk, quod, quemadmodura C2-

cus natus fcntienscalorcm folis , non pcrccpto cjus luminc , nihil aliud

dicere pofTet , quam folemefle rubftaniinm calcfacientcm , undctamennon fcqucrctur eandcm rem , quae calefacit , non etiam efle lumine

praeditam, eodcm modo ctiam anima, quae ignorantia voluntaria cil

occxcaca, ubioccipic dubitare dc omni co quod haud clarc videt , di-

cerequidcm poflritlerem eile cogitantem, quando ejusfic certior, fcd •

non proprerea ncgare (c ciiam cfle rem cxtcnfam, quamquam id cvi-

denter nondum pcrcipiat. Huic refpondeo duobus modis , primo,

comparationem cacci non eflejuftam , quia cum non cognofcat Iiimen

,

noiT potcft ncgare id q.uod caJcfacit ctiam cflc luminofum. Nam cumnullam habcat ideam. luminis , fcirc ncquicanid diifcrat ^ calore , nec

fupponcre potcfl nnllum corpus luminofum dTc in rerum natura;

verum quamvis, cum dc ommbus rcbus dubitare aggrcdimur , nos

omnibus privcmus antiquisopinionibus, in quibus aliquam inccrtitu-

dincm invenimus , retinemus tamen primas idcas noQras , inter quas

idcac cogitationis 8c cxtenHonis reperiuncur; juflamquehabemuscau-

fun conc|udcndi cas- cfle diverfas , quia percipimus nos cogiurc coipfotempore , quo ncgamus aliquam efTc fubflantiam extenfam , ide-

nimBcri non poflct, fi unam Gnc alia conciperc nonpoflcnuis; atque

hic in tranfitu dicam praccipuum D. Dcfcartes fcopam in fecunda medi-

tationecfle, uc monftrccfe habercideam fubftantiae^qujcexiftens cogiret

co ipfo temporc quo negac efle in rcrum natiira fubftantiaro aliquam ex-

tenfam , ut ex eo melius coocipece faciac nacuram fubftantix cogicanHsai

doceacque eodem ccmpore onuics propriccaccs , quas poftca oft:endic ad

cam ncdlTario pcrtincre , nullo modo pcrtinere ad naturam corporcam,

quianoviteascxiftcre , ctiamil non fupponat cxiftentiam alicujuscor-

poris.

Secundorcfpoadeo , hanc comparatiqpein plane eflc contra- ipfum

;

nam qucmadmodum fcquitur lumen, & calorem feparatim effe pof*

fe, cxeoquodcaBCUSconcipcrepoteft unumfinealio, ficetiamperean-

ncm rationcm concludendum cft cogitationcm & extenHoncm fepara>

tim inveniri pofle.

Scd vidcor mihi vidcre D.Hobbcs, qui fibi imaginatur nos crudis fuis

vcrbis fidcm habiniros, dicitquc quamvis cogitatio poflTic concipi finc

<;orporc pcr aliquam mentis abftradioncm, noncam proptcrea diftin-

gui icorpore: En ejus vcrba» quae habentur vigcfimo(ecundocapite

libri decorporc: Hinc originan trdhunt (^uorumUm Mefaphyfamm (raj^ier"

rmhy.

24 T H A C T f 'ty $ '

Tores, qui ex eo quod conftdermpouft cogitdtio Jineconpderationecorporis, mferre

vobitu fl^n ejft opmcorporu co^itantu \ &exeoqUod qu/tntitjs conftderdri porcft ,

tm confiderato corpore , exftftere putant qndnutatem fmecorpore, &corpMfine

qnimtitAtei ita ut addita adcorpus quantttatetum demumfiat quantum, Aheo'

demfomenafcuntur iUa voces infigntficames ^ fubftmta ahftraHdy ejfentiafepara»

ta yaltaque fimilid , &rc. Si nihil aliud huic objc^^ioni refponderemP

• quam fimplicitcr ncgando , D. Hobbes nullo jure conqueri pofTct,

quia ncc ipfc ullam rationcm adfcrt ad cam fulciendam. Uttamcn vcri-

tas confirmctur, ipfiquc oflcndatur co$, quosaccufat Mctaphyficos,

haud aeque graviter cffe deceptos , ac ipfc , opcrae prctium erir rcm pau-

lo accuratius cxaminare fecundumpropria ejusprincipia: Nota igitur

hoc in loco pcr voccm cogitationis non intclligi fubftantiam cogitan-

fcm , fcd tantum ejus opcrationcs, quac funt modi hujusfubftantis.

Nota fecundoloco , apud ipfum nomina fubjcfti , corporis , fubftan-

tiae unamcdmdcmqucrcm fignificarc, quam appcllat fubjeifhim refpc-

€hi accidcntium qux ei infunt , fubftantiam, quatcnus fubfiftit indc»

pcndentcr i noftra imaginationc, & denique corpus vocat, quiafpa-

tium rcplct. Hoc fuppollto, conccdo vcrxim circ , quando foncipio duoattributa, aut duas proprictatcs feparatim imam finc alia , non fcqui

(cmpcr eas realitcr eflc diftindlas , vcluti cum eas fcparatim confidcrarc

nonpoffum nifi confufe, ^'perabftradioncm , fivceo mod6'^uo Me-taphyfici concipiunt gcnusnon concipicndofpcciescjusinferiorcs, five

cum accidcns confidcrant in fc ipfo ; cxempli graria , fi cogitationcm abP-

trahamus ^ fuo fubjc<5lo , ad modumquoGcomctracconfidcrantcxten-*

fioncm finc confiderationc corporum in q^bus recipitur ; tantum abcft

utconcludam cas poffe cififtcre fcparatim, ut contra confufio, quamanimadverto in idea quam formo, & vis, quam mihi infero ,ut concipiam

fcparatim rts , quae non habcnt ideam feparatam , mc mcrito fufpicari

feciant eas revcranon cflteiifwunam candcmque rem , &adfummumintcreasnon cffe nifi difftfenibm modalem aut rationis, ut tcrminis

fcholarum loquar. Verum quando poffum pcrcipcre fcparatim duo attri-

buta aut duas proprictates , quales funt cogitatio & extcnfio, idquc rcci-

proccunam finealia, atquccomodoutunampcrcipiam aliamnonprx-

fupponcre, nequcutramquctertiamaliqualTn illiscommuncm , poflum-

qucconcipere, quamvisuna illarumrion fit , aliam non dcfinerecflc, id-

quc cogitatione clara& diftinda, hocYignum cft adco cvidcns diftindio-

nis rcalis, ut aliud nulla imaginationcfingi poftit in rebus , quasfcnfus

,noftri nobis nunquim feparatas oftcndunt.

Hic

De Menti Humana. 15.Hic finirem hoc caput , nifi vidcrem adverfarios jaftantcs fe haberc

demonftrationes ,quibus probent omnem fubftantiam efic corpus. Mc-

minilanc me tria diverTa opufcula legiirequae id praetendunt probarc,

autfaltcmanimasnodrascde corporeas; vcrum quia rationesprimi o-

pufculi nihil aliud probant , quam unionem corporis , & mentis huma-naenoncfle poflibilem , nificfTet corporca, fuperfedcbimus huic dif-

quifitioni, donecnobis dcifta unione crit tra(5tandum , quae fi femcl

bene concipiatur , in nihilum rcdiget omnes objcdiones , quas ex fym-pathia corporis , & mentis humanae producunt. Ut ad D. Hobbes re-

vcrdffnur, ad quem pcrtinctfccundum, & qui gloriaturin primoCa-pite Libri fui de Corporc, Philofophiam , quaeanteipfiustemporaco

redadacrat, ut glandibus vcfccretur , fibi dcbcre id modicum panis,

quo nunc temporis pafcitur, is, inquam, millelocis dicit fubftantias

intelleftualcselfcterminos, qui feipfbs dcftruunt, omnemque homi-nem cffc corpus , quiacft animal , nihilquc effc corpori oppofitumnifi

accidcnsj fcd id probare non conatur nifi in fuo Lcviathan, in quopag. 34. ita ratiocinatur. Corpus tUud ejl , quod locuni potefl replere , ejfepdrs

realisumverji: Vmverfum enim cum nihilalmdJit, niji congeries corporum, quicqutd

non eji cerpus , non potejl e^m partem facere , ut& nullum ejl corptu,quod nonftt

ijuipars, Corpm appetUturfubJiantia,quia fu\t]e3um ejl mutattonit , ho( ejl mo-

tus ,quietis ^c, Quapropter corpus^ fubjlantia nonJignijicant nift eandem rem^

vocefque ha fubflantu tncorporea funt termtmfrtvolt , qutfimttl jttndtfe muttio <fc-

Jhuunt, ac fi quisdiceret corpus tncorporcum : Hic habcs celebrem eam de-

monftrationem , quam Gcometricis a?quat, & quam fupra omniumPhilofophorum dcmonftra^ncs extollit , quae , nifi caveamus , inimor-

talitatem nobis eripiet. Sed non eft quod metuamus , Antcccffores A-cademiac Oxonicnfisjamdudumprovidcrunt; ncquc ad claffem bcftia-

rum nos reducct , nifi dcmonftravcrit antea , ( quod nunquam faciet

)

Univerfum nil cffcaliud nifi corporum congcricm , nihilquc cffc nifi

corpus , quod fubjcctum fit mutationis , & nomcn fubftantiae merca-

tur ; tamdiu nobis ignofcet , fi ipfius demonftrationcm non recipimus

,

<\ux duabus iftis fallis propofitionibus inazdificata etl. DodusWardufpg.270. in difquifitione Philofophix D.Hobbcs ipfum contrarii co-

natur convincerc , ciquc oftcndcrc animam fecundum propria ipfiuf

principia cffe debcrcincorpoream. Statuis , inquit, undecimo Captteltbri

de corpore , emidem efie hominem , fenem ac i«venem , non rutionefut cofporU , quod

mn ejl idcm , ftdforma , qux eadem ejl cum ea qua futt /« ipjius generatione , &qudprincipiutn eji motm; undf & mdudcre debes camformam ncc ejfe corpttt

D

i6 Tracta tusipfum , nec eim motum ;

prnerea ettam efl fubfiumia , ijuia dkk eam ejfe prin-

ttptum motm , O fubjeiium aUquorum ai(tdenttum j ea tgtturforma , ettam fe^

(undumtuaprtncipiaj cjl fubjiantta imorporea, Ltiam mihi videtur Domi-^

num Hobbes convinci poflc hujus ipfius veritatis , quamquam extra

ipdus principia non abeamus, Ci ad hunc modum cum ipfo ratiocine-

xnur. Cogitatio, fecundumtc, non poteft cffe corpus , nequeaccidcns

corporis; nam fi ca eflet corpus , non poflet finc ipfo concipi , cum ta-

mcn Joco fupra citato conccfleris cam poflTc concipi linc corporc : nequc

etiam cft accidens corporis; nam dcfinis accidcns efle modum conci-

piendi corpus, & contrarium dixifti eodcm in loco; ergo ncc<^cft

cogitationem cflTe attributum rci incorporcae. Tcrtium opufculum ,

quod vidi dc hac rc> litulum habct, Probatio vera Pbilofophta demonjlrattva,

4^uod omnit jubjlantia finitu fttcorpm, Primum cjus ratiocinium , adqiiod

rcliqua omnia rcducuntur , tale cft ; Omnii fubflantta dtviflinHi tn partesdi-

rtfibiles in infmitum efl corpm ; nunc autem verum efl , omnem fubflanttamfimiom

tjfe talem , & omnem fubflumiam creatam ejfefinitam , Lrgo &c. Rcfpondeo

,

nullo fado cxaminc poflfitne res aliqua crcata cflc infinita , unamquam*quecreaturameflefinitaminruanatura, & fccundum id quod eft, (ic

corporafunt finitain ruacxtennoae, & fpiritus in fuis cogitationibus:

& qucmadmodum dici nequit, corpus efle finkum in iua cogkatione,

fic fpiritusnec finituseft , nccinfinitus in extenfione ; quamvis enim

/piritus finitus fit infacultate cogitandi , & in fua aif^ione , non propter-

ca divifibiliseft in partes, quiadivifibihtasconfcqucns eft cxtcnfionis,

quae fpiritui non convenit : quis, qusfo, unquam concepit mediam, aut

quartam partcm anim:e \ an magnasanim^plusfpatii quam parvasoc-

cuparc videmus , fpiriturquc nofter , cum multa concipimus , numgrandior fit molc , quam cum pauciora intelHgimus? Scio equidemflJiquosdiifturos, cumrpiritusnonfintubique, eosJimitatos ac finitos

cncdebcre, nontantum in cogitationibus fiiis , fcd etiam infubftantiS

fiia : verum nihil huic objedlioni nunc rcfpondebo , ut nec aliis pluri*

bus, quas faccrc quis poflct circa impcdimentum, quod corpus fun»*

,&ionibus fpiritus adfi^rt , quiaipfarum fi)lutio dependct abamplioriali-

qua cxplicatione naturae fpiritus, &modi, quopars eft: infraautcm

fuo loco ad fingula rcfpondebo : &tcmpuseft, utad aliam materiam

tranfeamus. quapropter hoc caput finiamus, & concludamus, cumquicquid cogitat , fit immatcnale ^ dubicari nunc non pofle , quin fub-

iianciz dcntur fpiricuaks*

G

DE Mente Hvmana.C A P U T VI. ^

Si^od quicquid cogitat , femfcr cogitet , qu^^mdiu exiftit.

COnfcicntix noftrae tcftimonium nobis tam clarc ac cvidcnter per-

fuadet nos habcre facultatem cogitandi , ut rifu dignus fim , fi aliud

aliquod argumentum hujus vcritatis adferre vclim , quam propriam

noftram cxpericntiam. Quaproptcr ciiam poftquam demonftrarc cona«

tiis fum in prsccdentibus capitibus, cogitationcm cumexrennonc co-

dem in fubjedo rcpcriri non po(re,non putoaliquem nunc dubitare

polTe, num homofit compofitus ex fubftantij extcnfa, quamCorpustppcllamus, & cogitante, quam pofthac Spiritum quoque nominabi-

mus, quamvis modus unionis rcrum adco divcrfarum concipi n?qui-

rct. Imprudcntiae cnim eiTct, dubitaredc aliqua veriratcconftante, &manifcfta , quia in alia aliqua obfcuritatem oblcrvamus. H ac ergo veri-

tatc ftabiHta opcram nunc demus, ut indc deducamus quicquid natu-

ram hujus fpiritus , tum in gcncrc confidcrati , tantum ut cft rcs quae

cogitat, tum in fpcvie examinando, qualcs fint proprictates qui ad

eum pcrtincnt , in quantum corpori cft unitus, nobis poteft dctcgerc.

Non fufBcit , in gcncrc fcirc fpiritum clTc rcm cogitantcm , fi praEtcrea

ignorcmus , quz fit natura cogitadonis , in caque fola prscife confiftcre

cjus c(rentiani,Exaroinatis omnibusdiverfis a^lionibus,& palTionibus fpi-

ritus , confidcratifquc iis, tum quac omnibus funt communia, tum qurfinguhs funt propria, dcfiniri polfe videtur , naturam cogirationis confi-

ftere in ea confcientia , teftimonio, & fenfu illo interiorc, per qucmfpiritus ccrtus eftomnium eorum, quae facit aut paritur, &ingcncrcomnium corum , quae immcdiatc accidunt in ipfo, coipfo tcmporc,

quando agit aut patitur. Dico immediatc, ut oftendam tcftimonium

iJlud, & fcnfum intcriorcm non-difFcrrc ab a(Slione & paflTionc , eaf^

quc cfTeipfas, quaefpiritum rcdduntcertiorcmejus, quod in ipfa fit;

& ne alias confundatur fcnfus illc interiorcuma^libus mentisreflcxis,

quibus eaquandoque fcrturin ipfasfuas cogitationes, qusinomnibuscogitarionibus noftris non invcniunt locum , fed carum tantum fpcciem

aliquamconftituunt. DixipraBtcrca, eodcm ipfo tcmpore, quoagitaut

patitur, ne quisputct neccfre.ene, quando fpiritus non ampliusagit,

koc cft , quando mutavit fuas cogitationcs, ut-memoriam earum reri-

Dcat & cognitioncm* Atque adco fubftantia cogitans nihil aliud eft,

quam rc5, quoe fibi confcia cft omniu>n eorum qux in ipfa fiunt, fiveipfk

D 1

28 Tractatusfit eorum caufa in fefe , five alia in eam agant , idquc eo prscifc temporc

quo fiunt : undcgraviirimam hanc vcritatcm deducerc ponumus , quic-

quid in nobis fit, cujus nobisconfcii non fumus, fpiritum non cffe,

qui id faciat & quicquid nec dircde , ncc indircde depcndet ab cjus

cogitationibus , ipfi planc eflc alienum : ctiam hinc praErterca concludcre

potcs, contradidioncm involvcre, fi quis dicat » fpiritum non fcmper,

dum cxiftit, cogitarc : nam quoniam fpiritus nihil aliud eft , quam fub-

ftantia , quae percipit , quicquid in ipfa contingii ; fivc agat , livc patia-

tur, id dcbet pcrcipere ; debct ergo femper aliquid pcrcipcre, & pcr

confcqucns haud pofTibilc cft, eum non fempcr cogitare. Hanc rem

paulo magis dcclarcmus , utomnisdifticultas, quam Inovitateaccipit,

toUatur. llli ,qui paulo penitius rcrum cflentias infpexcrunt , obfcrva-

runtintcrattributacflentialia, quae ad unum idcmquc fubjcdum per-

tinent , fempcr cfle unum aliquod , undc alia , tanquam ^ fuo fonte fiu-

mina dcrivantur \ fic videmus omnes proprietates hominis fluere ab

unionc mentis & corporis , tanquamabcarumorigine*, & extcnfionem

eflcbafin, &fundamcntum omniumeorum, quae in corporibus clare

pcrcipimus. Ad cognofcenda autem iftaattributa , confiderandum cft,

quodnam fit illud attributunvjntcr omnia alicujus fubjcdi attributa,

quod non prxfupponit aliquod aliud, & cujus ratione omnia alia ipft

conveniunt; &poftquam id inventum eft, nullusdubitandilocusre-

liquus cft , illud pro omnibus aliis fontis inftar efle agnofccndum. Hocmodoin naturacorporisobfervavimus cxtenfionem primum locum te-

ncrc, quia quicquid figura praeditumeft, eft cxtcnfum, quicquideft

divifibilecftcxtcnfum , quicquid certam habctquantitatem, &Iocumreplet , cft cxtenfum ; fi enim corpus cxtenfum non eflet , non poflct eflc

horum fubjc^lura : Verum quicquid eft cxtcnfum , non neceflario mo-vctur, ccrtam habct figuram, talemfitum, aut talcm quantitatem ; &quamvis ncceflario fit divifible , & naturalitcr impcnctrabilc, hx ta-

men duae proprietates non nifi ab extenfione depcndcnt , eamquc fc-

quuntur, quoniam ab illadcrivantur , eamquc prxfupponunt. Atque

hocconfirmatidquod diifhiri fumus de cogitatione refpcftu fpiritus,

nofquc docct eam efle difl^crcntiam cflentialcm , & radicem omnium at-

tributorum : nam fi fcntio, fi video, fi imaginor, fi intclligo , fi me-

mor fum , fi volo, fi nolo , cogitatio invenitur in omnibus hifcc adio-

nibus; verum fi cogito , non ncceflc cft me aliqtiam ex hifce adionibus

inparticulariproduccrc , hoccft, me vidcrc, fentirc, imaginari , &c»

Quodofteodicomneshafcc diverfas faculcaces tanquam cocidcm diver-

deMenteHumana. 29fos ramos ex cogitatione tanquam exfuaftirpe oriri, adionefqueparti-

culares adinftar elfc florum aut fruduum. Igiturin cogitatione fitaeft

cflcntia mcntis, quia omnes aliaecjus facultates inde derivantur , & ut

proprieloquamur, quia omnescjus fun^tiones non funt nili divcrfi co-

gitandi modi. Quemadmodum enim infra demonftrabimus , omncsnoftrae diverfae cogitationes reducuntur manifcfte ad duos ramos , quo-

rum unus eft potcntia , quam habemus , cognofcendi , alter volendi aut

digendi, hoccft, nos ipfos dcterminandi ad remaliquam, quamprae-

ferimus ei , quae ipfi contraria cft : Scntire autem , imaginari , memoremcife, intclligere, &c. nonne eft percipere, aut cognofcere ? eodem modo,velle , confentire , negare , judicare , defiderare , metuerc , haefitare &c.nonne fequuntur potentiam quam habemus nos detcrminandi ? Hincpatet foli D. Dcfcartes deberi , quod naturam mentis nobis notam fecc-

rit : quamvis enim ante ipfum plurimi magni Philofophi , cum fpiritus

intelligentias vocarunt , nobis aliquo modo aperuerint, quae eorumcflct clfcntia ; ccrtum tamen eft dici non pofle , eos totum rci fiinda-

mcntum pcrfe<fte fatis nobis cxplicuifle , ac apcruifle; intellcftuscnim

facultatem cogitandi quidcm praefupponit , non includit tamen omncsqualitatcs, qux ad fpiritum pcrtinent. Quoniam igiturinfacultate,quam

fpiritus habct, cogitandi natura cjus confiftit , non poteft non efle cumipfa unum idemque ; aliter cnim idem diverfum cflct i fc ipfb , fi diflin-

ftio realis dari poflet intcr fubftantiam & ipfius cflcntiam ; & quia eamftcultatem non poflumus clarc concipere fine fpiritu 1 ncquc fpiritum

fine illa , ad fummum non crit intcr illa nifi diftindio rationis. Noncodem modo fe rcs habct cum hac facultatc & ejus aftionibus; namquiafubftantiamcogitantem concipercpoflumus finc hac vel illa cogi-

tationc particulari, dicimus cfle ditfercntiam modalem inter fubftan-

tiam, &ejusadionem, illi fimilem, quam agnofcimus intcr extenfio-

ncm corporis,& figuram cjus particularem. Non autcm vidctur id,quod

dicunt Theologi , quando aflerunt creaturam non poflTc efle principium

proximum fuarum adionum, adverfari huic fentcntijc, fc. fpiritumy

& facultatem cogitandi efl*e unum idemquc: nam ipforum propofitio

non cft explicanda , ac fi praBtenderent efle ncceflario diftinftionem

rcalem intcr rcm, & facultatem perquamagit; quiafibiipfiscontra-

dicercnt : nam fecundum hanc diftin^Honcm haec facultas eflct ipfa c-

tiam creatura a fubje<f^o fuo feparata , quae aut eflet principium proxi-

mum fuarum adionum , aut opus habcret fecunda aliqua facultate, &illarurfustcrtiai atquc ita in infinitum , quodeftabfurdum. PraBtcrca

D 5 qua

jo Tractatusquaprobabllitatedicere pofTcnt, accidens elfc polTc principium prosn-mum fuae adionis , fubdantiam autcm non poflc ? Vcrum crcdocos tan-

tumdicercvellc, nullam eflc creaturam , quae fmeaduali adminicul»creatoris agcrc poflit. Quod cft vcriflimum.

Nuncnirfusad primam noftram propofitioncm vcniamus, mcntcmfcilicct fcmpcrdebcrc cogitarc , quam crcdo ncminem unquamantcD.Dcfcartcs, propofuifle: fpero tamcn nemincm forc , qui cam nonvcriflimamjudicct , fi prxtcrquam quod jam diximus , confidcrcmus •

quemadmodum nuIUim vidcmus corpus, quod non fit aftu cxtenfum,&non potentia tantum , i^: quod non adu debcat habcrc aliquam figuram,

&nontantumcflccapaxcas rccipiendl, quasipfi darc vclimus^ eodcmmodo naturam racntis non untum confiftcrc in co , quod habcat facul-

tatcm cogitandi , fed ctiam ncccflc.cfle uttantifpcr, dum cxiftat,fempcr

liabcataliquam cogitationcm , in qua fit occupata, qus cam cxerccac,

& quas fit vitac quafi cjus fuilcntaculum. Gonfidcrctur fecundoloco,

quodquicquidaciflit, dcbeatcfleadu aliquid, &: non tantum potcn-

tu: nam quicquid non efl nifi in potentia, nihil eft, utvcrumdica-mus: hoccumitafit, quopa\5loconcipipotcritrcs, quascogitat, nift

fupponas cam habcrc aliquam cogitationcm ? Diccs fuflicere mcntcrababcrc potcntiam cogirandi

, quamvis nullam cjus cdat a(5lionem ; Vc-rum animadvcrtitnc corpus nihil forc, fi aftu non cflct cxtcnfum , &Uncum apaxcfletcxtcnfionis ? Eodcm modo fc rcs habct cum mcnte ,

qux cum cflcntialiter fit rcs cogitans , ftatim dcfinerct eflc , fi vcl ad mo-mcntumacogitandoccfl*arot, & qucmadmodum extcnfio corporis in

particulari fubfiftcrc ncquit, nifi aliqua figuralit limitatum, (ic nec

cogitatio mcntis crcatae potcft cxiftcrc , nifi dctcrminata pcr formam co-

giutionisalicujuspariicularis. Gonfidcrctur praetcrca , quxCo, quodfifubftantia cogitans non produc^t aliquam cogitationcm , id proptcrca

forc , aut quia illa non vult , aut quia non poteft : fi poftcrius., non ha-

bct igitur potcntiam cogitandi , & pcr confcqucns non cft mcns : ii

prius , jam cogitat , quia vellc , & non vcllc funt modi cogitandi : undeclarc fcquitur mcntem non poflc cfl*e fine pcrpctua cogitationc. Fortc

diccs piftorcm aliquem poflc haberc facultatcm pingcndi , quamvisQuIIuiB cjus poflit cdcrc adum ob dcfifflum tabulac aut colorum ; ocu-lumque non privari faculratc vidcndi, quamvisob nodemnihil polTit

pcrcipcre dcficicntc luminc, & codem modofpiritum nullam poflc ha-

berc cogitationcm non obvoluntarisautpotentiac dcfedum, fcdobde-fcclum (pccicrum aut idearum , quae cognitioni ejus infcrviunt. Re-

fpon-

d-eMenteHumana. ji

ipondeo magnam eflc divcrritatem intcr illa , & fpiritum ; quia pi^^or

cxtra fc operatur , & renfuum perccptioad^ioncm objcdi praefupponit

,

quodpcrcipi nequita vidcndi facultate, niii fit capax agendi in illam:

fcd facultas cogitandi in omnibus fuis fundionibus non prxfupponit

exiQentiam objcdi cxterni ; Eiquamvis vcrum forct mcntcm non poflc

habcrc ideam alicujus rei , qu£ lit cxtra illam , fi illa ip(i non cxtrinfccus

advencrit, ad minimum tamcnidca fui ipfius, & propriae fuae cxiftcn-

tisnon poflet ab ca abefle, & qucmadmodum cflentialitcr cognofcit,

Don poflct efle (inealiquacogitatione.

Virquidam dodus & amicus objecitmihiaIiquando,mentcm qui-

dempoflenon cogitarc, quia id nollct, licet tamcn dicerc haudpofle-

mus illam cogitarc. Rcfpondco illi, cam voluntatcm menti non pofle

accidcre , ut non cjus etiam eflet confcia , & pcr confequcns , ut noncogitarct : cui repofuit , id vcrum non eflc, nifi cotemporcflmplicitcr,

quo voluntas fcdetcrminarctad non cogitandum , & podea quam adusille detcrminationis prxtcriiflet , mcntcm amplius non cogitaturam.

Rcfpondi ipd iterum hoc modo , aut fpiritus mutabit voluntatcm primo

momcnto pof^quam crit dctermioatus « aut cam non mutabit; ii pri*

mum, confciuscrit iftius mutationis; Ci cam non mutat, prima cogi-

tatio, pcrquamconfciuscdifliusvoluntatis, manebit> atquc ita fcm*

per cogirabit : nam qucmadmodum corpus fcmpcr eandcm rctinct

figuram, dum nihil ipli accidit, quod cam mutet, codcm modo &eadem cogitatio femper menri pr«fens cft , donec nova aliqua fuc-

ccdat.

Fortiflima obje(5lio, quam quis contra noftram propofitionem ad-

duccrc potcft , hinc pctitur ,quod , fi mcns pcrpetuo cogitaret l primo

ufque momcnto , quo unita fuit corpori , memorcs efle dcbcremus ali-

quarum cogitationum , quas inutcro materno habuimus. Cuirefpon-

deo, nosminimcdubitare, quin fingulis dicbus millc & mille cogita-

tiones habcamus, fivc vigilantcs, fivc dormicntes, quarum tamcn nullan>

fervamus mcmoriam ; quaproptcr non fcquitur , fpiritum i primo uf^

que momcntononcogitafle, quo creatus eft, ac unitus fuit corpori,

quamvis nuUarum cogitationum memor fit , quas tum icmporis habuic

:

vcrum dc hac rc latius dicemus, quando dc mcmoria agemus. Id tantunv

iK)tandum,etiam Scholam Ariftotclicam perfua propria principiaagno--

fccrc deberc fpiritum fcmper cogitare ; nam nullus cft cx cjus fedatori-

bus , qui mcntcm humanam in claflcm rerum vivcniium non rcferat,-

viiaequceflentiamnonconftituat, nontantumin potcntia agcndi, vc-

rum

Tractatusrum ctiam in adione ; unde manifcfte fcquitur , mentem , cum efTc non

poflit fine vita , nec viverc fine a(fUone , ncc agere (ine confcicntia,

continuo debcre cogitarc , camquc tum defituram , quando cogitarc

deHnct.

CaputVILSfiritum ejfe Immertalcm,

QUamvis omncs homines defidercnt cflTe immortales , & nullus fcre

C\t , qui non conetur (ive pcr fua opcra, (ivc per liberos fuos,five pcr

«dificia,fivc pcr vi<florias fuas (c morti cripcre: inveniuntur tamcn multi,

qui bellum apertum immortalitati fuarumanimarum indixerunt,aut qui

potius illud articulum fidei fuae faciunt , quam ratiocinationis fuae confe-

quentiam. Vcrum equidem eft , quod qucmadmodum hsc veritas tan-

ti ponderis ad vitam dirigcndam fuos inimicos habuit, fic etiam fuos

habuerit fortiirimosdcfcnforcs: omnes religioncs cam fupponunt, o-

mnes fedae Philofophorum ( exceptafoIaEpicurea) eam probare co-

nati funt \ verum quamvis crcdam cos omnes ad firopum fuum, in quera

collimarunt, pcrvcnifle , neminemqucefTe , fi rationi locum conccdir,

qui argumcntis corum fe conviftum cfle fateri non debcat, ignofcent

tamen, fidicamnullam efle feftam, five antiquam> fivc hodicrnam,

cx cujus principiis harc veritas tam ncceirario ac manifefte fcquitur,

quamexnoftra, inqua hajc conclufio tam commodc, tam facile, ac

tam evidenter clici poteft y utmirari fatis nequcam , quopad^o D.Dcr-cartcs cxprobrari potuerit I camnoncfleabipfoprobatam. Vcrumqui-dem eft , eum non pofuiflcillam in fronte fuarum Medirationum : nc-

quein Metaphyfica fua exprcflc tradafle , verum id non impedit, quominus dicamus cam tanquam confcquentiam , qux infallibiliter ex ipfius

principiis fequitur , inipfius fcriptiscontineri. Quid autem aliud prae-

tendunt illi , qui volunt animam fuam cfle mortalem , nifi eam eflc , aut

agere non pofle finc corpore ? quod cum ita fit , nonne clanmi cft , eummonftraflc illos eflc dcccptos , cum oftcndcrit rcm cogitantem realiter

cflcdiftinftam^lcorpore, camque propterea eflc poflc fine illo. Undcclarefequitur, cam corporenon opus haberc ad exercendas ftiascogi-

tationes, quoniam fine cogitationibus cfltr nequit. Conrra vcro quan-tumvis valida ac arfta nobis apparcat unio animx cum corporc

, quoniamcx iis una eademquc rcs fieri nequit, majori jure credimus , confidera-

ti$ impedimentis , qux quotidic fcntimus fundionibus noftri intclle-

aus

DE MHMTtHUMANA. |jftus i corpore adfcrri , mortem libcrtaii reddiiuram animam noflram,

quam rufpicari pofTumlis cam corpus in morre ipfa con^itari. Haudignoro aliquas opcrationes mentis obnoxias clTc bonae aut maln? corpo-

ris conftitutioni , mterim dum funt uniia, unde aliqui piltant merito

concludipoflc, quando ampliustinita non funt, mcnrcm amplius non

agerc , ncc cfTc poflfe : Vcrum haDC confcqucmia tam parum valida cft , ac

fi quis cgrcgio alicui pi<3ori , quem ex pa6to obligatum c(fc videret ad

rxcifc imitandum , quidquid ineptus piAor fivc bene five malc in ta-

ula pingcndo cxhibcrct, loto tcmpore quo ambo fimul cffcnt , tri«-

buerct omnes crrorcs, quos imitando illum bonus illepidor commit-

tcrct, aut ac fi quiscredercteumproprio Martmihil tgregium facere

pofTc , poftquam cfTcnt fcparati ; quia viderat ipfum ad aliquod tcmpuf

imitantem ignorantiam focii fui. Eodem modo fe rcs habct cummentc

humana, Jcgcs unionis cum corporc (qucmadmodum fuoloco oftcn-

dcmus) eam obligant adimitandumquantumnaturafuaipfipcrmittit,

conftitutioncm corporis, cui jundta cft , iis cogitationibus , qux ab eo de-

pcndcnt; nos tamcn propterea concluderc non poflumus, mcntcmeflc

obnoxiam infirmitatibus corporis, aut eam amplius efle nondcbcre,

quando femel vinculum eorum erit ruptum : nam aliunde fcimus perfc-

^iirime duas efle fubftantias non tantum diftindas , fed omnino divcrfas,

atquc illa unio nos non nift in admirationem potentix & fapientiz ejus,

qui eas res tam arftc univit,ut vidcanturcflc unum idemque,prTfcrtim

ducerc dcbct.

Hacdcnionftrationccontcntusefle poflcm , fi nihil aliud quamfim-

pliciter probarc vcllem mcntem eflc immortalem : vcrum cum praetcrca

delldercm plane ac i<^tcgre ftatum quacftionis illuftrarc, &:omnesfcru-

pulos quos habcrc quis poflet , tollere , rogo , ut mecum confideres vi-

tam cfle tcrminum admodum scquivocum , non tantum proptcr re$

diverfas, quibus tribuituf , vcrum etiam propter diverfasfignificatio-

ncs, quas illidamus, quarum praecipuae ad tres rcfcruntur; nam ali-

quandohaecfumituradfignificandam cxiftcntiam fimpliccm , aliquan-

do ad exiftcntiam adtionc comitatam ,dcniquc ad cocxiftcntiam aut

durationcm rci cum aliqua alia: vcrum quocunque modo fumatur,

mens humana debctcflcimmortalis; idquc ut tibi clarum fiat , incipia-

mus a prima cjus fignificatione.

Vita fumitur pro cxiftcntia fimplici , hoc loco Bocthii> ubi xtcrni-

tatcm definit cffc interminabilcm vitae totamfimul & pcrfcftam poflcf-

Conem. Eodcm ctiam fcnfu in facris litcris Dcus jurat pcr fuam vi-

E tam.

54 Tractattjstam , hoc cft , pcr ncceflitatcm fuae cxiftentiae , & Ariftotclcs dixit vi-

tam animalium eflc ipforum efTc , & fecundum eandcm fignificationcm

advcrfarii noftri dicunt , animam cum corpore mori , hoc eft, ut ipfoioira

lingua loqnar, eam dcfinereeirc; ac proptcrca mori fcnfu oppofito

ilii, quo ftunc vitam fumimus, cft nen cfTc ampHus. Intcr res autem,

qux polTunt definere e{rc,ahquxfuntcompofitae, ahqu« funt fimph-

ccs, priorcs fuam cxiftcntiam pcrdunt, quando partcs, cxquibuscom-ponuntur, fcparantur pofteriorcs autcm pcrirc ncqucunt, nifi pcr

annihilationem , qux cum aequc ac creatio vires creaturarum fupcrct,

aircrcrc poffumus omncs mutationcs , qux in rcrum natura conrip-

gunt , faccrc r>on polTe, ut rcs fimphces percant; ac proptcrca quo-niam ignotum cffc ncqmt cx iis quae diximus, mcntem , q<iia immatc-

rialis cft, & nullas partcshabct, ctiam cflc rem fimplicem , nullus du».

bitarc amplius potcft $ eam eife immortalcm & incorruptibiJem. Scho-

laAriftotchs hac in rc cum D, Defcartes confcntit, fubftantias ncm-pe fimphces non polTe dcfinerc e^Tc, nifi pcrannihilationcm

, camqucannihilationcm cifc fupra vircs naturx, quia fuper hoc fundamcnto

incorruptibilitatcm &: immortalitatcm materixprime ftabilivit.

Verumfortcquis dicct, me nonprobarc, authorcm, qui idgcnus

fubftantias crcavit, non pofle facere ut percant: id equidcm fcio,

• ncqucid etiam in quaeftioneeft; quis enim unquam ignoravitDcum

folum ncceflario cxiftcrc, & quia longc fimplicior cft quam reliquae

mentcs, cum nec incipcrc, nec defincrc polfe , rcliqua autem omnia

non nifi adtcmpus ipfi placitum exiftcre? Veruntamcn pritendome

latis demonftrafTc in>mortaIitaccm mentis , quia nulla crcatura capax

cft eam dcftrucndi, & nihil cft nifi voluntas^ creatoris , quae faccre

queat, ut moriatur, nihilquc viderc poflumus, unde fufpicari licct,

cum illam voluntatcm habcre: Jongc autcm abeft, ut id alicui revc-

Javcrit , omncs religioncs, quae fuam origincm rcfcruntadaliquam rc-

vclationem divinam , praetenduntipfumcontrarium aflcruiflc , 6c nun-

quam in rerum natura fimilc cxcmplum annihilaiionis obfervatum eft.

PtaEterca fcimus Dcum cfle ens pcrfcdiflTimum , atquc idco immuta-bilcm in fuis voluntatibus , ctfi nobisvidcantur naturasmutationesali-

quid firailc in ipfo notarc , nobifque ipfe aliquandoinSacra Scriprura

loquatur, ac fi pcrnitcrct, & voluntatcm mutaflet^ idenim eft, quia

(e imbecillitati intelle<^us noftri accommodat, qui finitusnimiumcft,

quam ut conciperc poflit omnia, qux includuntur in cxtcnfionc de-

crcti fui , modumque > quo mutat rcrum naturam fine fui mutationc.

Pcr

^ deMentbHumana. 55P«r immutabilitatem ilHus decreti certi fumus, eum ea, qus femel

creavit» nunquam annihilaturum , & per illam cognitionem, quamD.Dcfcartcs dc ea rchabuit, tantum profecit in fuis principiis, con-

ftituitqueDeumeadem adione, candcm quantitatem mocus & matc-

rix, quam primitus produxit > confervare: ex hac unitatc adionis,

& ex hac immutabilitate nafcitur vis, quam unaqusque res habet , (c

ipfam in eo ftatu confervandi , in quo eft , nimirum quac movcntur*

in motu, qux quielcunt, in.quiete, qusefeparatas funt, infuafcpara-

tione, &:qux unitx funt, infuaunione, ufque dum a fortioribus inde

deturbantur.

Antequam ultcrius progrcdiamur , non erit forte abs re, ut rc-

folvereconer diSicultatemaliquam mihi antehac in fimili matcria pro-

pofitam : quomodonimirum id fitconciliandura, quod dicit D. Dcl^ •

cartcs in fine tertisc mcditationis , ubi confiderans nnturam tcmporis,

'animadvertit nonfequirem , qux hoc tempore eft, dcbere continuare

fuam exiftentiam , vcl ad unum momentum , cum eo , quod dicit in

fuis principiis dc vi , quam «naquxquc res habet ad fe confcrvandum

in ftatu , in quo eft. Quando id dicit in fuis meditationibus , fingit (c

adhuc ncfcirc « an fit aliquis Dcus , & proptcrea cxaminat vim quae fin-

gulis morocntis cflc debctin unaquaquc rc ad fc confcrvandum incxi-

ftcntia, quam habct, concluditque candcm rcquiri unoquoque mo-mento ad rcra confcrvandam , quzprimo rcquirebatur ad rem crean-

dam, quiaomncspartcstempo||sfuntindcpcndcntcsunxabahis, adeo

ut, qui vim non habet primo momento, qua fibi dat cffc^-non ctiam

habcrc polTit , qua fc confervct fecundo ; & qui fibi imprsEfcns non dat

cflc, fcctiam confcrvarcncquitin futurum. Verum quia tum tcmporis

feconfiderabatin fif ipfo, & non animadvcrtcbat fc vim infe ipfo ha-

bcre , qua facerct , ut hoc ipfomomento cffct , (fi cnim habuifTct, ctiam

cjusconfcius fuiffct,) noncnim fcfpcjflabattumtcmporis, nifi ut rcmcogitantem , non finc rationc dixit , non fequi cxco , quod nunc fit , fe

moracntopoftcncdcbcre, Nihil nifi Dcusfoluscft, in^uopofteaeam

potcntiam vidcineceirariorepcriri,per quam cft , & fubfiftit ncceiTario,

^ & quae facit , ut omnia alia tantifper dum ipfi placct , fint ac fubfiftanr;

caquc potcntia in Dco nihil aliud cft , quam ipfa clTentiai ejus immen-fitas. Verum quando in fuis principiis loquitur de vi , quam finguls ret

habcnt ad fe confcrvandum in ftatu, in quo funt, confidcrat illam

yim per depcndcntiam fccundum ordinem ^ Dco conftitutum , qui ipfc

ftabiiivitlegcsnaturjB, qux in cjus immutabilitatc funt fundata:, non

^6 Tractatus •

nutcm fpe^avit res cum aliqua potentiai qux in ipfisefTetfine depen-

dentia.

Vitifumitur etiam proexiftcntia a(flionccomitaTa, quandodicimus

hominem in vita efTc , cumagit, & flammam clle vivam , quando calc-

facit^ &c illuilrat; eodcm fcnfu efl, quod Virgilius canit: Bcilo vtvkU

firtiu; vividu btUo dextra-y vivo tentat prdvertere amore ; Jlxmtmvivo. Eodcm(nodo & Scripturaloquitur, cum aquas vivas appellat, impetum fon-

tis falicnti$. Id genus vitsauteftcorporcum aut fpiritualc; corporcum

pihil aliud efl: nifi motus; & mors, ipfi oppofita, eft quics. Vcrumquidcmcft, nosnon folcretiomen vitxdare motui omnis generis cor-

porum , fed tantum motui internanim partium corporum organico-

rum, id cft, plantarum& animalium. Qiiantum ad vitam fpiritualcm

attinct, ca in nulU.aliare poni potcft nifi in cogitatione: quapropter

& cum fatis fuperque meo judicio probatum fit capite praecedcntc fpi»

ritus fcmpcr cogitare quamdiu exiftunt» & principio hiijus capitis

monftratum fit, nihil faccrc polfc ut cfTc dcfinanr, nihil ultra requi-

ritur , ut concludamus eos fcmpcr viduros non tantum vitam eam,

qus in fimplici exiftcniia confiftit, fcdillam ctiam quaeadioneeftco-

mitata. Eadcm eft fcntentia Platonis, qui dicit libro decimo Icgum,

res ,quae potcftatem habcnt fe ipfas movcndi , clTc vivas , & paulo in-

fcrius, cam poteftatcm habcre, dicit attributum elTc illius fubftantiae,

quam nos mcntem appdlamus; Ncccft quod fufpicemur ipfum ioqui

vellc dcmotibus aliquibus corporeis, muIo cnim inferius fe cxplicat,

&dicitanimaE motus clTc vclle , confiaerare, curare, confultare, male

aut benc opinari , gaudcre , triftari , auderc , timcrc , odiffe , amarc- Ci-

cerofimilitercogiraiionem fijinit pro vita mcntis, quando infuis Tuf»

culanis ait : L^uor dutem de homint dtd» & erudito , cui vivere co^itd»

Ultima fignificatio vitae eft , quando fumitur aut pro durationc rei

cum alia aliqua, aut pro durationc fubftantiac alicujus, quam unitam

confideramus cum accidente aliquo , ^ quo illa pcrfcflior rcdditur

,

quomodo valerey uon viverey vita eft : EcCatulIus dicit , vivamm mea Leihta\

Ethomo vivusappcUatur, quamdiuanima cumcorpore ejuscftunita;

codem fenfu Ariftotclcs vitam vocat permdnfionem animd cum calore , Mc-dicique eam definiunt permanfionemcaloris inhumido; ctiamcomo-

do fidclium unio cum Dco appcllatur vita «terna ; & Plato dixit Philo-

fbphiam efFe mcditationem monis, Evidens eft omnibus hifce locis no-

men vitx fumi ad fignificaiKkm uniooem duaruin fimiil fubftantiarum,

aut

^ deMenteHdmana.autuniusfubftantije , cum aliquoaccidcnie, quodcam redditperfc6iio-

Xem, eoqucfenrutotumappeilari vivum , quando partcscjusfuntjun-

& proraortuohaberi, quandofuntfepararx. Secundum hanc fi-

gnificationem manift ftum cll omne corpus cire mortale , quoniam fpe-

itari poteft , ut totum cujus partium refpcdu cft compofitum , quae

non adcoardc funt ligata?, ut nonpolfintdividi: contra autemcmnisfpiritus, hoc eftomnisfubftantia quae cogitat, cft immortahs ,quiaex

nullis partibus componitur ; non enim quxritur an feparari poflit i

corpore, aut qualitate aliqua privari, quse eum rcddat perfediorem,

iitfimt Ixtitia , aut gratia Dei ; verum an fi tantummodo fpefbctur ut

totumaliquod , dcftrui poftit difloluiione partium fuarum , quas nontantum non habet , cum non fitcxtenfus, fcdquasncc in ipfo quidemfingerc poffumus; nunquam cnim quismediam aut tcrtiam fpiritus par-

tcm concepit: quapropter etiam quemadmodum eft indivifibilis , fic

cx natura fua eft immortalis. Cicero id ante me dixit , eo qucm ad-

duximusJoco, poftquam eumapud Platoncni in Phxdone legit. Anmnautcm cogmttone duhitare mn pojfumus , nifi plune in phjficis plumbei funm , qtiin

nihtl ftt admtxtum , mhil comretum , mhil copulatum , nihtl coagmentdtum,

nthtl dnplex ; c^uod cum ita. fit , certe nec fecerm , nec divtdt , nec decerpi , nec

dijlraht potefl \ ntc intertre igitur , eji enitn tnteritut , Ijuafi dtfiejfiu & fecre-

ttOy dc direptus earum purtium, quA anie interiium jimctiotie aliqtia teneban-

tur, Concludamus igitur, fpiritum ,cum resfit planediftinda \ corpo-

re, atque ensiimplex, quod pcrire nequit nifiper annihilationem to-

talem , cujus nunquam in rerum natura vidimus aliquod exemplum , &quam rcvelatio divinaaccidcrcdebcre nos non docct; Sc denique quia

femper cogitat , & eftindivifibihs, liunquam poffc dcfinere vivere, at-

queeo modo indcpendcntem effc a corpore , utquando vel ipfum cor-

pus elfe definit , mcns tamen firma ac ftabilis permanfura , & in aetcrnum

fubftiturafit. -

C A P U T VIII.

De facultatibtu Jpirituum infeparabilibus , & de iis , qud

menti humsnJtJuntparticuUres.

SI tantam airam ac follicitudinem adhibcremus in cxaminandis men-tis noftrae operationibus , quantam adhibcmus in confiderandis fcn-

fuum noftrorum objedis; &fitotxesmentcmdeterxBin3remus ad con-

£ ^ fiderandas

^8 T R A C T A T U S

(idcrandas noftras cogitationes , quam ad motus corporis noftri , nonCitis mirari poflemus , quo pado fieri poflct homines inveniri , quicredunt fc multo facilius cognofccrccorpus quam mentcm fuanfi , cu-

jus ea cft natura , ut nihil inipfa accidere poflit , cujusnon ntconfcia*

In co crroreeos vcriari (inamus , qui nullos alios fequuntur duccs quamfcnfus fuos , fuamquc imaginationcm , & qui nobifcum nolunt attcn*

dcrc adfuascogitationcs, ut naturam mcntisfuas contcmplcntur. Nt-mis felicitcr nobis ceflerunt fpeculationes ills , quas hadcnus adhibui-

jnus , quam ut in iis porro non pergeremus j & qucmadmodum ills

ejus exiftentiam , naturam , & immortalitatcm nobis patcfcccrunr , ctiam

(perare licet eas nobis detc(5luras eodcm modo omnia alia, qu£ nobis

fuperfunt cognofccnda, circa ejus facultates, adionefquc, & divcrfos

cogitandi modos. Ut ad cum fincm pcrveniamus, non tantum confi-

vderandum eflevidetur ^ quz fint facultatcs, qux neccfl~ario potentiam,

quam habcmus , cogitandi comitantur , quaequc funt tanquam propric-

tates naturz cogkantis : verum eiiam ad nofmctipfos nos convert^cportct, ifi quantura con^p^fiti fumus cx corporc & fpiritu , & viderc

quales fint adioncs noftr£ca rationc confidcratas, quae cogitationibut

iunt comitatae , autquoe ab iis aliquo modo -clepcndcnt ; quoniam noft

tam nobis animus eft loquendi dc natura fpiritus in goncrc confidcrati

,

tanquamrecogitantc, quam dc mentc humana particulatim in quan-

tumcorpori cft unita; atqueco modo non foluni detcgcmus diverfaS

omncs wcultatcs cogitandi > quac funt in nobis , nobifquc conveniunt,

in quantum fumus homincs > vcrum ctiam eas, quac funt infcparabi-

lcs i mcnte noftra, camque, ut fifi dicam, quam-proxime contin-

gunt, hoc fft, quas ipfi convcniunt eflentialiter , quatcnuseft res co-

gitans.

OmncsilljE noftraeopcrationesj qux cogitationibus funt comitatae,'

ad duas fpccics referri poflunt; prima eft earum , quac provcniunt ex

potcntia, quam habcmus pcrcipiendi autcognofcendi : fecundaeftca-

rum, quae proccdunt cx facultate volendi aut nos dctcrminandi. Omnesrcvcra a<5lionc$ fenfuum noftrorum noftraequc imaginationis , omncA"

que a(5^iones intcllc(5^us , mcmorias ac rcminifccntiae nihil funt aliud

nifi diverfi modi pcrcipiendi, codcmque modo ctiam noftra judicia,

inclinationcs noftrx , noftriquc appctitus, atque omncs diverfi motusVoluntatis , non funt nifi divcrfi modi volcndi, & fe detcrminandi , qno-rum con(e^rium , fed paulo magis rcmotum , cft facultas movcndi^

omncs aIi«adion«, qus in nobis funt, funt quidcm revcra fundio-

DeMbnteHumana.nes hominis; verura exceptis iis , de quibus loquimur, quae omncs inclu-

duntaliquam cogitandi fpeciem, nuUa efl/qus pertineac ad mcntem no>

.

flram.

Quandoautem confidero naturam cogitationis, ejufque teftimonii

interni , pcr quod noftrarum a(5Uonum confcii fumus , video potentiam

cognofcendi m genere eam fequi neceflario , verum quando examino

poftea divcrfos noftros cognofccndi modos , non invcnio nifi purura

intellcdum , quem credere debeam infeparabilcm efTe ^ fpiritu , quia nuUla aliafacultas cognofcendieft, qu£ nonaliquomododcpcndcaticor-

porc, atque intcrim notio fpiritus quam habco, me certiorem reddit

jpfum a corporc fcparari , & fine ipfo fatis bene concipi pofTe. Ut hoc

meliusintclligas, feias meper facultatem cognofcendi ingcncre intclli-

gere facultatem, quam habcmus , pcrcipicndi, quamvis nullum judi-

cium feramus , quocunque modo id fieri poflit : intelledum purumfumo pro ea facultate , per quam mens confcia eft propriarum fuarum

cogitationum , atque in gcncreomnium earum rerum, quas concipit

Cneopealicujusideae corporcae: &dubitarenon poftumus, quincom-plurafint, qu£ comodo concipit (ecundum ea, qu£ diximus hadc-

nusdenaturacogitationis; & credo eam facultatcm magis effe infcpa-

rabilcm ^ mente , quam ullam aliam : quia , ut fuo loco dicemus , ad in-

telligendum mens nihil amplius rcquirit quam fe ipfam , & proprias fuas

notioncs , cum ad fcnticndum & imaginandum neceirc fit, ut corpus fit

impulfum , & difpofitum certo aliquo modo per fua objcfta , aut ut mi-

nimum mens fe convertat ad corpus.

Secunda /pccies noftrarum cogitationum proccdit, ut dixlmus, a

poicntia , quam habemus , nos ipfos dctcrminandi , dando aut ncgando-

aflenfum noftrum rebus , quas percipimus. Ea potcntia confidcrata in»

gencre non minus elTcntialis cft mcnti, quam potentia cognofccndic

nam quando mens percipit fc cffc attentam ad aliquod objcftum , quam-vis, fiid ita vclis, poflitdubitarefetalcm cfic, qualcmfcpercipit, non

tamen ronciperc poflemus eam non poflcjudicare quod cxiftat , cam ,

inquam , qux attendit ad id objcdum , & per confequens neceflc cft

cam habcrc facultatcmjudicandi,qua; fub facultate fe determinandi com-prehenditur. PraEterea fi judicemusdealiismcntibus pcrnoftram,ctiam

idem concludemus , nam advcrtimus in nobis ipfis nos intrinfecus im-

pclli, &incitariadjudicandum , aut judicium noftrum fufpcndendum,

fecundum claritatem , aut obfcuritatcmnoftrarum idearum; quodnonaccideret. fi potemia aflenfum prxbendi &: non prxbcndi, non cflct

pro-

4© TractatusproprietasmcntisnoftraE. Nonnc fcrc idcm eft pcrcipcre rcmaliquam

cflc ta!cm , ac illud judicare ?'aur fi prster id aiiquid fit in judicio, non-

ne id cft alfcnlus illc tnnrum , qucm illic prxbemus, quem cx nobis ipfis

procederc admodum bencfcntimus, quamvis cxpcriamur nos eum in-

fallibilitcrdarc, quandf)j)crcipimusrcm evidcntcr , &ncgare, quandoaliquam obfcuritatem in cn animadvcriimus ? Vides crgo potcntiam cli-

gcndi, volcndi, aut fcdcrcrminandi (haec enim omnia pro eodcmlu-mo) nonminus fcqui natiiram cogitntionis , quam facultatcm cogno*

(cendi; undeconcludcrcdcbcs ,aliasetiam inchnationcs , autmotus vo-

luntatis , ut funt illi , qui nos incitant ad Ixtitiam , amorem , aut dcfide-

rium (illos ad minimum, qui perpcrccptionemcvidcntcmproducun-

tur), neccffario comitari naturam mentis , cjufqu^ efTe proprietatcs

;

quoniam non funtnifi diverfi modi nosdctcrniinandi, pcr quos volun-

tatc noftra nos jungimus rebus, quas crcdimus nobis dfe bonas, aut

nos abiisfcparamus, quasjudicamuseffemalas. Quandoenimobjcftumahquod pcrcipimus, autillud fpcdamus fimphcitcr in fc ipfo , atqueiti,

fi idea , pcr quam illud nobis repraefentatur , clara cft 8i diftinda , affen-

fum noftrum tribuimus omnibus iis rcbus , quas nobis idca illa oftcn-

dit; vcrum fi ob^cura eft , nofque eam obfcuritatcm animadvcrtimiis,

alfenfum illi den^amus , atque illud appcllatur judicarc. Vcrum quan-

donosilludconfidcramus cum rclatione ad nos ipfos, fi clarc percipi-

mus id capaxelfcnos perfcftiores rcddendi, aut noccndi , rum eadcmvi nos incitatos (entimus ad nos cum eo jungendos noftra voluntate

,

aut ab eo fcparandos, ac nos antea incitabamur ad affcnfum noftrum

ei dandum aut negandum , in quantum idca, quam de eohabcbamus,

clara crat , aut confufi. Concludamus crgo ex hifcc omnibus, potentiara

cognofccndi,&: fc dcterminandi rivulos eifc, qui pcrpetuocx cogitationc

fluunt, cofque ilmenteene infcparabilcs. Vcrum quemadmodum ne-

ceffe non cft mentem omni tcmporc atque in quovis ftatu poflidcre

mncs divcrfospcrcipicndimodos, quorum quidcm capax cft, & nihil

cft nifi intcllcduspurus , quod ab ca nunquam poffit e(fe fcparatum :'

codem&modocxomnibus voluntatismotibusnulli funt, qui illi funt

proprii, illamquefempercomitantur, nifi qui dcpcndent a clara &: di-

llinda cognitionc. Quantum adalios, quos communircr paffioncsani-

mx nominamus, qui nafcuntur cx ejus unione cum corporc, & qui

producuntur, confcn'antur, & corroborantur pcr motusaliquos par-

ticularcs fpirituum animalium, in ca reperiri nonpoffunt, non magis

quam potcntia movendi corpus, nili durantc tcmporc fux uriionis,

&

D E M I N T E H U M A N A." 41

& proptcreanon funtabca infcparabilcs , nequc mcns dcfincrcteflc id

quod cft,hoc cft,rcs cogitans,quamvis co gcncrc paflionum cflct privata.

Vcrum quamvis duac hac facultatcs, facultas nimirum pcrcipicndi, & vo-

lcndi duac fint praprietatcs cflcntiales cogitationis , nolquc in idca rci co-

gitancis concipiamus prius potentiam cognofccndi quam volcndi',hacc ta-

men nobilior cft quam illa , quia minus dcpendct in fua adionc i rebus

cxtemis , qui» mcns ejus magis eft Domina , & quia ab ea pcrfedior rcd-

ditur : nam fa^pius noftrae cognitiones hon depcndcnt i nobis , cum po-

tcntia volendi, & nos ipfos determinandi adeo noftra fit , ut alterius fcrvt

cflc non poflit. Nam quoniam velle eft cligerc,& nihil coa^i cligimus,{l

Jioftra clciflio ab alio quam a nobis ipfis dcpenderet , hoc eft , fi nos ipfos

{cntiremusincitatosadample<5tendum , aut fugiendumca, quac amplc-

^imur, aut fugimus , pcr vim aliquam cxternam , & non vi noftrarum

propriarum cognitionum , intcllc<^us noftcr cflct potentia inutilis, &vanum foret , fi jadarcmus nos haberc potcntiam nos detcrminandi ; at

tamcn quemadmodum hx duaz f^cultates non diftinguuntur l mcnte

ncquc d potentia cogitandi , funtque tantum adinftar duorum rivulo-

rum , quos fine fua originc conciperc non poflumus , non magis inter

fe rcaliter diftinguuntur ; codem modo ac figura , Sc motus corporis

non diftinguuntur , ncquc ^ corporc , nequc ab cjus extenfionc. Hxdux facultatcs crgo non funt nifi res ipfa cc^itans , quas nunc cognofcit»

nunc fe dcterminat : verum quac multo eft nobilior pcr potentiam ,

quam habct fe dcterminandi cx fc ipfa , quam per potcnriam pcrcipicn-

di, & cognofcendi. Qiicmadmodum autem foret inutilc duum genc-

rum potcntias ftatucrc, unam ad internofccndum vcrumafalfo, alte-

ram ad difccrncndum bonum \ malo , ficctiam mens nonopus habct,

nifi una facultatc tantum qua fc dctcrminat ad eligcndum vcrum , & b6-

num , & rcjicicndum falfum, Sc malum. Priorcm faculrarcm appclla-

mus intellcif^um , quando vox fumitur in gcncrc pro ca facultatc , quaJti

habcmuspcrcipicncii quovismodo, &nomen voluntntis, poft D. Dcf-

cartcsdamusilli potcntiae t quam habcmus nos detcrminandi , fivc rc-

(pcdu vcri , fivc rcfpcftu boni , non rcftringcntcs fimplicitcrid nomcn,

quemadmodum in fcholis ficri folct, ad principium noftrarum aflid-

num moralium , vcrum id in gcncrc cxtendcntcs ad principium omniumnoftrarum dcterminationum; idquc ob rationes non tantum quas jam

^dduxi , vcrum quia vidctur mcns nonalio modoagcrcin ample^flcndo

vcro, & rejicicndofalfo, quam in fcqucndo bono , & fiigicndo malo,

xqualitcr enim fisriurin hoc , & illud pcr dctcrminationem fux volurt-

F .tatis;

4

41 Tractatustatisincc vidcojundcaliud nomcn convcnicntius dari poffit communi ifti

origini oronium noflrarum dctcrminationum , quam illud quod ipfi

dcdimiJs : ncc aliam animadvcrto diffcrcntiam intcr modum nos dc-

tcrminancji rcfpcftu boni , & modum nos dctcrminandi refpcdu vcri

,

nili quod, cum vcrum &: falfum corpus non tangant , nos nullam fcn-

tiamus rcpugnantiam ad nos co detcrminandum , quod fimilitcr nonaccidit rcfpci^lu boni, aut mali; atquc ctiam quia antcquam mcns cxvoluntatcfccurabono jungcrci aut i malo fepararc poflit , pcrcipitne-

ccflariuni cffc, quod m antcccflum dcdcrit ipfi, aut ncgavcrit fuumaflenfum. Ut igitur bcnc diftinguamusfundioncs duarum harum pri-

marum, & principalium potcntiarum , notcmufqucquoufquc fccxtcn-

dapt fincs cprum , ac limites ; attcndc , quod , quando concipimus remaliquam, cxcmpli gratia cogitationcm , conccptus, quem dcca habe-

jnus , eft a(5ius noftri intcllcdus , hoc eft , potcntiae, quam habcmus pcr-

cipicndj : Vcrum quando porro cx omnibus illis , qus in ca pcrcipimus,

aflcntimur cogitationcm non cflecxtcnfam , aflenfus illcquem damos,cfta^tus noftrx voluntatis, non mihus quam cum judicamus rcm ali-

quam cfle l|onam , aut malam , nofquc proptcrea in animum inducimuscam fcqui , aut fugercj aut fi aliqua intcr duos iftos adus noftrae vo-

luntatis fit difFcrcntia , non latis magna cft , ut impcdiat , quo minusagnofcamus duos iftosadus proccdcrc a potcntia , quam habemus nos

dctcrminandi. Nihil hic amplius adjungam dc natura duarum harumprincipum facultatum , ncc quidultcriusrcfpondcboiis, quifortcpcr-

pcram judicabunt.nos nomcn & fundioncs voluntatis cum inmodumextcndcrc, quia facilc cft unicuiquc iis rcfpondere, & lis, quam hic

moverct aliquis , nil cflet fcrcaliud, nifi lis dc voce. Cum igitur hac duae

facultatcsrcvcranonfint, nifi unum idcmquc, hoc cft, cum nonfintnifi du2 facultatcs cogitandi > quae ab eadcm originc procedunt , mirumnoncft^fi diverfiillarumadusfcre (cmpcr ctiam fe inviccm comitcn-

tur: & notare poflumus, qucmadmodumnosdcterminarcnon poflu-

mus ad quodcunqucdcmum fit, nifi intcllcdus noftcr intcrvcniat , co-

deraniodononminusmanifcftum cflc, quod, fimulacnos pcrcipimus

rcm aliquam , voluntas noftra ftatim movcatur ad aflenfum fuum ei

dandum aut ncgandum prxcipua differcntia , quam intcr utriufquc

fundioncsanimadvcrto, cft, quod gcncralitcr loqucndo omiicsopcra-tioncs intcllcdhis , & omnia alia pcrccptionum , autcognitioilum gcoe-ra, quaein nobisinvcniuntur > fumi poflint pro paflionibus animae, utcontra appcllari poflint omncs operationcs voluntatis aftiones ejusj

cujus

DEMENTBHtJMANA.cujus ratio eft, quia faepiflimc noftrx pcrcqjtiones non dcpcndcntab

anima , fed ab adione objefiorum extcrnorum > 6c i divcrfitatc mo-tuum, qui cxcitantur in cerebro, cum cXpcriamurvoluntatcs noftras

direde vcnire ab aniftia noflra , non videri dcpend^re nlH ab

illa.

Poftquam ita confidcravimus funftioncs intellcd^us, 8c voluntatis,

vidimufquc in quo convcniant, & ift quo diff(^rarit , fupcreft , ut nunc

paucula dicamus de divcriis fpeciebus , in quas dividuntur.

Facultas pcrcipiendi, autcognofccndi , quam habcmus, dividi po-

teft in quatuor fpecics. Prima cft , intcllcdus purus , pcr qucm , ut di-

ximus , mcns finc aliqua idea corporca pcrcipit omnc gcnus objc(flo-

rum , tam matcrialium , quam immateralium : (ccunda cft , fenfus five

internus, five externus: tcrtia cft, imaginatlo, fub qua comprchcn-

dofenfumetiam communcm , quia idcm orgailum habcnt, iifdcmque

objedisoccupantur; quartaeft, reminifccntia , idcft, ea facultas, pcr

quam percipimus nos alio tcmpore candcm habuiffc cogitationem , fi-

ve illa mcnti noftrs denuo ita ofFcratur dclibcrato animo , five for-

te fortuna. Non loquor hic demcmoria, hoc cft, dcca facultate cor-

porca, qux ope vcftigiorum , quae rctinct cx fpcciebus objedorum cor-

poreorum , potentiam habet rurfus eas fpccies de novo excitandi , fa-

ciendiquc ut ita mens dcnuo candem rem cogitet , quia mcmoria fic con-

fidcrata finc ulla relationc ad cogitationem, quam in rocnte producit, cft

potcntia pure corporca.

Nequc ctiam hic examino numcrum fcnfuum , nec difiPerentiam , quac

intereosintcrcedit, qua unusdifFcrt abalio , tum quia iftaomncs pro-

pria fua cxpcrientia videntur cognofcere, & alias faepius audivimus ad

faftidium ufque , tum quia D. Defcartes fatis clarc & fufficienter in finc

principiorum fuae Philofophije , & in traiSbtu ftio dc Homine de iis lo-

cutus eft , quo te mitto, ut & ad notas quas ad cum fcci.

Altcrmagnus fons facult^tum noftrae mcntis, ut mihi viditur, di-

viditur in multo plures rivos, quam primus ,quiafcniimus animam no-

ftram multo-pluribus divcrfis modis moveri , quam diverfos habct co-

gnofcendi modos. Primocnim quando pcrceptio noftra nobis rem ali-

quam detcgit, quam antea non noveramus , & de qua nondum aliquid

judicavcrjmus ,mcnjnoftraopcvoIuntntis, id eft , ejusfacultatis, quamhabct fcipfam movendiac dcterminandi, hxret, &fufpenditjudicium

fuum , fi aliquara in ea vidctobfcuritatcra , dcinde dclibcrat , & fimulac

aliquid clari in ca animadvcrtit, affenfum fuum ei adjungit» cundcm-

F z que

i)4 Teactatusque negat omnibus iis qu» evidentcr ipfi non apparent. Sccundo, quaiudo cadem ifta mens rem non amplius fpcdat in fc ipfa , fcd cum rcla-

tioneadnos, voluntas ftatim fc commotam fentit ab aliqua harum fex

paflionum , admirationc, amorc, odio, dcfidcrio , laetitia , & triftitia,

quae fpccies funt principalcs , Sc primitivae paflionum animx , qua: ctiamcomprchendunt fubfc infinitas alias , ut vidcrc cft in fpccial» Tra»5btuD. Dcfcartcs dc iis , ubi fcitc admodum de numero, ordine, caufis,&^

utilitatc paflionum cft locutus. Huc ctiam referrc poITumus ut totidcmriyos , qui cx mngna ifta fcaturiginc dcrivantur , omnes noftros appc-litus naturales xqucac paftioncs noftras, nonquidcm in quantum tamhx , quam illi funtpcrceptiones mentis confufae, co enim fcnfu ca re-

tulimusin clalTcm fenfuum noftrorum mteriorum, verum inquantumanimam incitant ad volcndum illa , ad quae corpus difponunt , aut adqux corpus jam difpofitum invcnitur; qucmadmodum fiiis, exemplicaufa , animam incitat ad volcndum potum , fames ad volcndum cibum,atquc omncs alii appctitus naturales incitant animam , in caquc dcfi-

dcrium excitant ad fubvcnicndum rcquifitis , & ncccfTitaubus cor-

poris.

Alixinfupcr in mcntc noftra funt faculrates , quae oriri videntur Xduabus iftis potentiisconjundim,& dc utriufque natura participare: talis

cft potentia, quam habcmus reflcdendi ad noftras cogitationes, dividen-

di 9 componendi in ordinem redigendi , & comparandi ideas plures in-

ler fc; talisctiam cft potcntia ratiocinandi, ideft , dctcgcndi vcritatem

aliquam ignotam opeahcrius cognitas: omnes cnim iftz pofcntix par-

ticipcsfuntintcllcftus, proptcr perccptionem , quxin iisinvcnitur, &voluntatis, quiaillaeft, qua? intclledlum applicat ad inquifitioncni 8c

confidcrationcm fui objedi : fic ctiam obitcr notabis hanc facultatcm

xatiocinandi vidcri cfleadinftarconfe(5larii naturae mcntis crcataE. Namquanrumvislatc ca fc extcndere poflit , cumcjus cognitio tamen fit li-

mitata , acciderc non potcft , quin multa ignorec , & quamvis intcr mcn-tcs divcrfi gradus fint cognirionis , nihilominus quia omncs veritates

funt concaicnatx , nullus poteft cflc tam humilis , quae iplifcalae inftar

fcrvirc ncquitad aliquam veritatcm dctcgcndam; ncquc ctiam tam ex-

celfblcKocam ponercpotcs, ut noninfinitae ipfi adhuc fupcrfint co-gnofccndae, & quanto majus naturalc lumcn ipfi conccflcris, tanto c-

liam majorem ipfi dederis occafioncm plura detegendi, id autcm nihil

aliud eft nifi ratiocinari. Potentia, quam habcmus loqucndi , id cft , fi-

gnis aliquibus cogitationcs noftras cxplicandi, videtur etiam particeps

dfc

' diMenthHuma m a. 4^efTc intclJe(5tii$ » ac voluntatis, quae proutipfi lubet, mcntis conccptusccrtis verbis, autaliisfignisnullam cumiii rclationem habcntibus alli-

gat , atquc id propric cft , in quo fermQ confiftics Si confcicntix noftrxporro crcdimus , non magis dubitabimus vim movendi corpus ctiam cfle

confedarium mcntis, & cogitationis cjus; vcrum ca praecipue videtur

^ voluntatc depcndcrc ; nam fi revcra rcm propc cxammcmus , invcnic-

ipus nos non aliam ideam iftius potcntias haberc , nili quod membraomnia noftramoveamus, quando & quomodo volumift, ita ut aliamrationem principalem dare non poftimus quam ipfam noftram volunta-tcm : vcrumquidemeftnosctiamcxpcriri cam potentiam non cfTe il-

lam , qux immcdiatc , & per fe ipfam membra noftra cxterna movct ; id

cnimfieiTct, nulli cifcntparalytici, cumnullushomofit, inquoea vo-luntas non invcniatur: prasierea ctiam, qucrtiadmodum D. Dcfcartcsbeneadmodum dicitvigefima prima Epiftola primi voluminis, animanoftra non dut it dircdc pcr voluntatcm fuam fpiritus animalcs in ca lo-ca , ubi utiles efle poflunt , aut noxii , id tantum contingit volendo , autcogitando dealia aliqua re, cum qua motus ad illum cfFcdum produ-cendum rcquifiti naturaliter funt conjundU. Atque ita intelligercopor-

tetomnialoca, quibus animac dencgat potentiam movendi corpus, idcft movendi ilJud direde mufculis pcr fc ipfam motum imprimcndo, autaugcndomotum fpirituum , quieotenderc pofl"unt ad cos movcndosfcd non negat mcntem haberc potcntiam cos dcterminandi , ut potiuscant vcrfus unum mufculum, quam vcrfus alium, nihil mutando in

ipibrummotu, nifi folam dctcrminationcm : & ad probandum id cflc

cogitationcm , poflcm mille loca adduccre, quibus ponit vim animxintcrcaufas, quae pofluntdcterminare motumglandulx, & fpirituum;verum prolixiusdehac rcloqucmur, quando particulatim tradabimus

, decavi, pr^tcrquam quodcrcdam tam cvidcns cfle dctcrminationcmnoftrx voluntatis faccrci utaliqua membra movcamus, quae fine hacnon movercntur, utnon nccelfc fit, vcritati illius probandx immoraricum nemo fit , qucm expericniia id non doceat. Atque hx funt princi-

palcsfacultatcstammcntisin gcncre,quam hominisin fpccie> dequibuslacius adhuc in fequentibus loqucmur.

'9991,

4^ .fT R A C T ' A T U $ •

C A P V T IX.

J)e cognltionc in genere.

POftquam didum eftdcomnibusfpiritusfuiKflionibusingcnere, ut

ad explicationem magis particularcm veniamus : Primo declarandumelTe videtur, quidfic cognitio, quia Ca baHs e(l, &: fundamentum o-

mnium aliarunf racntis cogitationum. Qui attente legcrunt trafbtura

D. Chanet dc fun<ftionibus mentis ? vidcre ponunt, quam multx, &quamdiverix fint opiniones denatiira cognitionis , aliqui credunt camconfiftcrc in umonc objc(5^i cum potentia, alii in reccptione fpecici,

alii dcniquc in pcrccptione. Quod ad ipfum pcrtinct, propcmodumncfcit, quidde cadiccrcdcbcat, fc in quamvis partcm vcrtit , & ncfdt

cui opinioni litinhsrrcndum. Non fentit cum iis, qui in pcrccptione

naturam cognitionis conftituufit, quia fc nefcircdicitquid terminus ille

vditjquaproptcr eciam meliusfeci(ret,fi potiu5,qiiam accrbc inveherctur

in id quod nefcit, nihil omnino de ca locutus fuiflct : non ctiam facit

cumiis, quieam ponuntin receptioncfpecici , autin unione cjus cumpotcntia cognolcirura (qua? fecundum ipfum non difFert ab organo)

quiacrediditnullum efTc locum ccrcbri , quorecipi non poflTct, atque

^ta uniri cum potcntia cognofciriva , & tamen non cognofci. Videtur re

vcra in principio diccrecognitioncm confiftcre in attentionc, fed id fta-

limrurfus ncgat, cum videat, quod, quocunque dcmum modo eamattcntioncm cxplicct , ea non inveniatur in omnibus noftris cognitioni-

bus , prxcipuc fi cum ipfo dicamus attentionem nihil aliud efTe nifi con-

traftionera vcntriculorum ccrebri ; quod probabile non cft, nifi etiam

ftatuatur nihil pra:ter animalia cognofccre. Concludit in fine capitis co-

gnitioncm noftram non aliud dfe, quam difcrctioncm. Attamcn ni- •

hil mclius illcmihi videtur, ut & cgo dicam ^uodfijntio, dc diverfis

iftis opinionibuscirca materiam , qu«, fi ita loqui liccat, obfcura cft,

quia cft nimis clara , inulrima ifta fcntcntia diccnda , quam in aliis remtctigifTe: nam fi fumat eam difcrctionem pro funftioncmentis, quaeadiverfacfrc judicat, quaedivcrfis ideis repraefcntantur, manifcftum cft

judicium illud praefupponcrc cognitioncm , eamquc fequi : & fi vclit

difcrctionem efTc fimplicitcr primam mentis opcrationem, per quamfiintit, & concipit diverfa objefta divcrfimode finc judicii intcrpofi-

tionc, practer quam quod id proprie appcllari non polTit difccrncrc,

ctiom fequcretur, cum omnis difcrerio przfupponat compararioncm

^ dua-

DeMente Humana. 47duarum idcarum inter fe , primas pcrceptioncs mcods non mcreri no-

mcn cogniiionisi quia, cumprimae ftnt, cura aliis efle comparatac nonpoflent. Non magis etiam in attentione rcfidet eflfcntia cognitionis

:

Fatcor equidem eamquam maxime facerc, ad cognitioncm claram &diftindam acquirendam : verum diccrc non poflumus , cam ad omnemneccAario requiri cognitioncm, quoniam quotidiana cxperientia ob-

fervaraus in nobis ipfis pJurima nos percipcrc, ad qux non fumus at-

tenti. Prxterea iivc fpe6Vcmus eam atcentionem tanquam adioncm ani*-

mx , qua fc applicat ad confiderandum objcdum, quoniam illa appli-

catio prajfupponitpraefcntiam ejus in mente, quodeflcnon poteft nifi

percipiatur, quia in eoconliftit natura rci cogitantis, in ilJi igiturap-

plicationc non poteft rcfidcrc noftra cognitio. Sivc ex altcra partc ea at-

tcntio fumaturprocontra^lionc vcntriculorum cercbri , autproindi-

nationc glanduiae , conarion vocatae, vcrfus unam partcm ccrcbri po-

tius quam vcrfus aliam , qua fpiritus animalcs dctcrminantur, utvcrfus

illam partcm tcndant, cfficiturque ut non poflinttamfacileindedefle-

derc , nequc imprefllonem alicujus obje^i extcrni rccipcrc , 5c quo ca

rationc mens impcllitiir,quamdiu in corporc cft,ad ncccflariam attcntio-

nem , & contcmplationcm fpcciei » quie eo temporc CLipcr glandula de-

fcribitur, diccre non poflumus cognitioncm confiftcrc in attcntione,

quoniam anims feparats , & angeli cognofcunt, in quibustamcniDcJi-

natio ifta, & contra(5tio locum habcrc ncqucunt.

Hae rationes fuadcbuntforte, ut malimus naturam cognitionis con-

ftitucre in unionc aut receptione fpccici in potcntia , & rcvcra prxfcr-

jrcm cam opinioncm prxccdentibus , niG aliac rationcs diflliadcrcnt;

quarum prima eft , quod etiam aer , & fpccula inter fubftantias cogno-

fcentcs poni dcbcrcnt, fi cognofcere in gencrc nihil aliud cflct , quamfpecicm aliquam rccipcre: ncc magis recepttofpecici in organo fcnfus

extcrno , neque ctiam in co , quod communitcr fumitur pro inftrumen-

toimaginationis ,ftatuipoteft eflTccognitio^quia, quantum adprimumattinet , oculus bovis mortui non minus rccipit fpccicm objc^ii extcrni,

quam oculus vivi ; (i euim (uteft apud D. Dcfcartcs in dioptro) oculum

bovis immittas foramini fcncftrsc , ut pars cjus antcrior rcfpiciat objc-

da foris pofita i fole illuftrata ; poftcrior autem , refpiciat conclave in-

tcrius, quodtotum rencbrofum nullum lumcn reciperc debet , praeter

illud, quod intratperoculum , & circafundumaufcras omncstunicas,

& nc humor cfl^undatur, applicctur ovi putamcn» autaliquod aliud

corpus album , noiarc potcris > pidturam objcdorum extcrnonim aequc

diftin- ^k

. T «. A ^ C T A T U S

-diftinfte ficri in eo , quamfupcr rctina oculi vivcntis, prxrcrtim fi ali*

.quanco magis vcl minus prematur prodiftantia objc(5lorum. Hifcc adde

divcrfa noilra fomnia, imaginationes noftras faHas, cafquc quas pro

lubitu formamus , cum palatium aliquod , aliudvc objedum , quod non

Yidemus, imaginamur; invcnitur cnim aliqua cognitio in omnibut

hifce a<^ibus ,quamquam in aliquibus falfa, ncque tamcn dicerepofTu-

mus aliquam rcceptioncm fpccici fieri in organo cxterno. Quantum ad

-fccundum, ideft, ad reccptionem fpeciciin organo imaginationis, et

-ctiam eirencquitcognitio: nam ut uno verbo condudamus , in qua-

cunquedemum parte, &:quocunquc dcmum niodo fpccics materialis

^recipi poflit , illa rccepiio fcmpcr toto co;rIodifFertacognitione; quan-

quam faepe durantc unione anims cum corporc fpecies recipi nequeat,

nifipcrcam mcnti occafiodeturcogitandi , adumque cognitionis pro-

duccndi: quiaomnosfpccics Ibnfuuxn , imaginationis, & memoriaeni-

hii aliud funt , quam vcftigia motus localis, ab objedo externo fenfi-

bus noftris imprclTa, ut vidcrc cft in tradatu dc hominc; aut ad mi-

nimum fecundum fententiam fcholx funt accidentia corporca , inter

quas, & noftras cogitationes , noftramquc cognitionem nulla concipi

potcft intercedcrc analogia. Et ut hic diftindc loquamur, i\ illi, qui

principium cognitionis brutis animantibus conccdunt , concipiant co-

rum cognitioncm nihil aliud cffe nifi rcccptionem fpeciei matcrialis

,

aut, fi malint, diverfwn nKrtum partis alicujus interioris fui ccrcbri,

nos plane confentimus : nos enim non tancum non denegamus beftiis

divcrfosiftos motus, verum ipfi noftri adverfarii ncgare non poffunt,

nullosunquam Philofophosfuinc, quicostam bene, acnos,cxpIicuc-

funt. Attamen , qucmadmodum habcmus ideam noftrx cognitionis

omnino divcrfam ab idca motus localis ignofccnt nobis , fi unum prcnl-

tero fumerc non polfimus vcruni ctiamfi omncs iftae rationcs non

iufficcrcnt ad oftendendum adum cognitionis cflc diverfum i receptio-

(pecici matcrialis, ukima hxc nos de eodubitare non permiiteret, quia

videmus nos htbere perceptionem aduum noftrae voluntatis , & noftro-

nim judiciorum , qui profedlo nullam fpecicm , nuUum vcftigium , nec

piduram formant inorgano imaginationis,ciun verfantur circa objeftum

ipiritualc.veluti cum raeditamur& ratiocinamur de natura rei cogitantis

«jufqucattributis, nequcnegare poflumuseoseflcaduscognitionis.

, . Quid ergo erit admirabilis illa fundio, cujus eflentia adco vidctur

occulta^ quantumadmc, puto rationcm , ob quam adco difficilc eft

eaminvenire, cflc,quiahomiDesfruIlra laboranc in ea querenda incer

cor-

t

D B M E N T 2 H U M A N A. 49corpora,atqueextra naturam mentis;profcdo,fi omnes fun(5tioncs cogni-

tionis funt opcrationes, qux nihil cum materia commune habent, & qu«extraanimam non excunt, crafTuscommittiturerror, fi ad alia quam ad

rnentem ipfam nos convertamus in inquircnda ejus natura & origine

:

quamvis enim aliquae noftrarum perccptionum fint, qua: depcndcnt ^

corpore, nulls tamcn dantur quin pertincant ad mentem, atquc in ea in-

timc recipianiur.Nos fupra probavimus naturam mentis confifterc in co-

gitationc , diximufquc efTcntiam cogitationis confifterc in ca confcicntia

ac pcrccptionc, quam mens habct dcomnieo, quod in ipfa contingit.

Quaproptcrquicquid illa percipit immediatc, ncccflario erit intimc ipfi

praefens : quare fi praecifc in co mancamus, utcognitionem fcparcmusi

judiciis, & ratiociniis nt)ftris, ut faccrc oportct,quia funt operationes di-

verfaj, non puto cognitioncm melius dcfiniri poffc, quam n dicamus, co-

gnofcere fimpliciter cfTc pcrcipcrcquod intimemcnti noftrae repraelen-

tatur ,& propricloqucndo , nihil ipfi eum ad modum repraefcntari > nifi

id quod in illa contingit, id eft , adiones , &' palfioncs ejus. Vcrum non-

nc vidcojam dudum D. Chanctme rogantcm , quid fit illa perceptio,

& qux fit diffcrcntia intcr cam , & rcccptionem fpecici. Rcfpoildcbo

ipfi, reccptioncm fpcciei matcrialis , in quacunquc demumcerebripar-*

tefiat, tantum differre ^ noftra perceptionc, quantum corpus diflFcrt

^ fpiritu , ncquc cam ctiam cfTe produdioncm ipfam idcae , quae reprae-

fentat , ncc rcceptionem in intimo animae ; fed confcientiam , aut per-

ceptionem, quam dc ca idca habemus. Impoftcrum nihil me ultra rogct,

applicetque ad pcrceptioncm id,quod dixitdccognitionc fcnfuum,fexa-

gcfimaquinta pagina fui tradatus dc fundionibus fpiritus, ac confidcret

ipfe unicum medium cxplicandi rem aliquam circ, fi cam cxponamus pcr

aliam clariorem, ac evidcntiorcm : vcrum cum nihil clarius & cvidcntius

fit cogitationibus& pcrccptionibus noftris,inceptum tcmeritatcplenum

cft, earum naturamvelle defcribcrc; & quioccipit dcfinitioncm infti-

tucre peralianomina, quamca, quibusprimas, quasdc iis habuimus,

idcas alligavimus , rem aggrcditur impolTibilem, quod idcm ferc eft , ac

id, quod jamanteCartefiusdixcrat, fc. faepc fc advertilfe Philofophos

in hoc crrare , quod ea , quae fimpliciflima crant , ac pcr fc nota, logicis

definitionibus explicare conarcntur ; ita cnim ipfa obfcuriora reddi. Necrgo fruftra tempus amplius perdamus in cxplicanda natura cognitio-

nis, quae fcipfam multo clarius rcpraefoitat per ca, quisin mcntc no-

ftraexperimur , quamper difcurfus, autfiquid addcndum habcamus,

id tantum fit , ut memincrimus omnes noftras pcrceptioncs , pro paflio-

G nibus

Tractatusnibus mcntis eflc fumcndas , quia fcmpcr excitantur , aut per motumilicujus partis noftricorporis, aut per dcterminationcm noHrx volun-

Utis.

C A P U T X.

JDeJpccicbm corforcis , dc idcis five notior^ibus

intc/lc^ualihus.

DVx funt rationes principales, qux inquifitioncm naturx cogni-

tionis difficilem reddunt ; Prima c(l , quod maxima pars hominumfihi imaginctur corpora aequcac mentes cognitionis cfle capacia,atquc ita

paulatim afluefcat concipere adum cognitionis ad modum accidcntis

matcrix , ut podca difficillimum Gt talcs docerc aliam ejus formandam

cflc idcam , ac corporis & mcntis proprictatcs cflc diftinguendas. Se-

cunda cft , quod femper ferc ideas , autnotiones , quas mcnsimmcdia-

le pcrcipit, confundamus cum fpcciebus corporcis, qua: imaginationi

& fcnfibus ferviunt. Quapropter , poftquam oftendimus corpora noncogitercatqucomnino cognitionc privata cfle, opcram dare dcbcmus,

ut oftcndamus quae fit natura iftarum fpccicrum corporcarum quae

vcniuntabobjedis, atqucinorganis{cnfuum rccipiuntur, quaequcdt

natura idcarum iftarum , autnotionum intelledualium & fpiritualiun^

quas mcnsnoftra contcmplatur in conccptibus formandis. Vcrumante»

quam rcmaggrediamur , moncndum cft quamvis in fcriptis D. Dcfcar»

tes nomen ideae non minus tribuatur fpecicbus corporcis, hoccft, ob«

jcftorum imprcflionibus in fcnfuum organis, quibus mcntis cogitatio-

ncs funt anncxx, quamideis, qux peculiariter ad mentcm pcrtincnt,

formaequc funt cogitationum ejus; nihilominus hoc in capitc, atque

adeoin totohoc tra^tu, adevitandam confufioncm & xquivocatio-

nem , nomcn idex nunquam fumi nili ultimo fenfu , & alias iftas ideas

nomine fpccicrum corporearum appcllari. Hoc fuppofito, dcfinimus

poft D. De(cartes,ideas, aut notiones fpiritualcs cfle cam formam uniuf-

cujufque noftrarum cogitationum ; cujus immcdiata pcrccptione habe-

mus cognitioncm carundcm cogitationum , ita ut nihil vcrbis cxprimc-

rcpoflimus, quando id quod dicimus, intelligimus,quin exhocipfo

evidcns fit nos in nobis rci pcr vcrba noftra fignificatx idcam habcre:

& fpccics corporcas appcllamus impreflioncm , quam facit obj^dum in-

ternum aut externum in fcnfuum organis intcmis & cxtcrnis > cujus

occafione cogitatio , aut fcnfus , qucm dc ca liabcmus, in mcntc excita-

tur..

DE Menti Humana. yitur. Nondum autem impraefcntiarum explicamus , an ifta imprcffio

,

cuialiquae noftrarum cc^itationum ita funt units, nihil (it aliud ni(i

mutatio , quam objeAum infcrt curfui fpirituum animalium , apcricndo

porosaliquos ventriculorum ccrcbri, ad quod pcrtingunt fibrae ncrvo-

rum , in quos objedum agit eo modo ac in tra<5tatu dc Hominc D.Dcfcartes lcgipotcft : an vcro fpecics iftae fint parvx imagincs, quibus

anima noftra utitur ad concipicndum obje»5a qux fcnfus noftros tan-

gunt, 8c quarumopcmulti fibi pcrfuadcnt omncs noftras pcrccptioncs

formari. Ut hanc rcm , qux certe maximi ponderis cft , probe declarc-

mus , videor in principio cxplicarc deberc naturam iftarum fpccierum

corporcarum in gcncrc, & ipfarum difFcrcntiam abidds fpiritualibus;

& porro monftrarc , qux fit cfTentia , quae cau(a , & quac diifcrentia ifta-

rum pofteriorum.

Fracaftorius , cclebris mcdicus, in fuo tradatu dc intcllcdu , crcdit

mcntem humanam non ahas contemplari fpecics , quam parvas iftas ima-gincs ) quas crcdit obje(fta exicma ad fenfus noftros noftramquc ima-ginationcm mitterc : CralTus mehcrculc error , fcd communis : pauci

cnim funt, qui fibi non imagincntur animam fuam parvi Angeli inftar

incercbro fuo domicilium habcrc , ubi contcmplatur fpccies, qux abobjedis ipfi adveniunt , ut totidcm diverfas cxiguaspiduras, in quibus,

quicquid foris accidit , cxhibctur : codcm fcrc modo ac homo qui fpc-

culum infpicit. Scioequidemdici poITe maximam partem rcliquorumPhilofbphorum alitcr fentirc, cofquc difFcrentiam ponere intcrfpccicj

imaginationis, & idcas intclledus ; vcrum ctiam haud ignoro cos ipfbs

in fuis libris non alio modo dc iis loqui , ac fi unas ab aliis divcrfas eifc

non crcdercnt , & quicquid dc a<5bionc fcnfuum & imaginationis di-

cant , fatis fignificarc cos minime crcdcrc mcntem humanam opus ha-bere aliis idcis, quam parvis iftis imaginibusvolantibus , quas alii ap-pcllant fpecies rcales, alii fpecics intcntionalcs. Hiccrror, qui iisma-

ximcnocet, qui naturam mentis fux cognofccrc volunt, cft unumexinf§ntix noftrx prxjudiciis , qua durantc mens humana cum nullamcxequatur fundioncm , quam non aliquis corporis motus comitctur,

nullamquc co tcmpore habcat cogitationcm , qux non fit cxcitata &fota per aliquam fpecicm corpoream; aut fi aliiquam habcat , quianonfatis ad cam attendit, fibi pcrfuadet corpus , cui junda cft , non cfTc

quid divcrfum ab ipfa, & duo illa cffc rcvcra unum idcmque, ideaf-

que, quas habet , non differrc a fpccicbus materialibus , qux cas in-

fcparabiliicr comiuntur : quod accidit , quia tum pcr intcUcdum pu-

G z rum

5t Tractatcsrum agerenequit ob rationcs , quas in fcquentibus didturi fumus, ni-

hilquc animadvertit adhuc , quo ab crrore retrahatur. Is error facit

prxterea, ut mcns noftra in ahum crrorcm incidat; nam cum lumcnnaturalc didet caufas noflrarum idearum formahtcr, autad minimumemincntcr continerc dcbcrc quaiitatcs , quas rcpraefcntant idcae,atquc ita

ahquo modo dcbcrc clle (imilcs rebus, quarum funtidcae; cumquevi-dcamuscas fcmpcr jundas clfc fpcciebus corporeb, ^ quibus illas tumnon diftinguimus, mcns credidit fpecics iftas fcmpcr clTe (Imilcs ob-*

jcclis, quorum occafionc cas rcccpit; atquc ita pedetcntim formavi-

naus iftud praejudicium , quod fpecies corporcae fint planc fimilcs ob-

jcdis, & quod objc(fla formalitcr poffidcant quicquid nobis pct idca$

rcpraBfcntatur , quas de iis habcmus ,quamvis ctiam fint confufKTimas.

Id cum ita fit , mihi optimum rcmcdium vidctur , quo ab iftis prxjudiciis

libcrcmur, & difFcrentiam fpccicrum corporcarum , & idcarum, quas

mcnsimmcdiatccontcmplatur, agnofcamus, monftrarcmaximampar-

tem fpccicrum non efTcimagines, pi(5turas, nequc effigics objc(florum,

quorum cogitationem in nobis excitanr ; ipfamqifc ctiam fimihtudincm»

quae in quibufdam forte invcniri poteft , non cffe caulam cur ita pcr-

cipiantur, & pcr confequensideasmcntisomninoahudquidcircdcbci*

quam fpccics corporcas* '

Ut id darc videamus, animadvertc, quxfo, opinioncm contrariam

dcfendi non pofle , nifi etiam pro fundamento ponatur fpccics vim nonhabcrc cxcitandi in nobis cogitationem de fuis objedis, nifi quia ills

mcnti noftrac tanquam in fpcculo ca rcpraBfentant. Sccundo eas vimiftam non habituras, fi fimiles non cflcnt objcAis, qua: iftas produ-

cunt , camquc fimihtudincm cflb in caufa , ut objc(fla mcnti reprsfenti-

rc poflint. Confidcra porro fcholam diccre eas fpecics cfle poflc fimi-

lcsobjedis vel in ejfendo y velmreprdfentando , hoccft, vclfccundum ip(b-

rum cnercalc, vcl fccundum cfle intcntionalc, aut rcprxfcntativum,

Vcrum paulo clarius loquamur, ut totus mundus nos intclligat. Ali-

quiddicitur realitcr cfT: fimilcahi , non tantumquando cft cjufdcm cumaUo fpcciei, quemadmodum ita homo homini fimilis cft : verum c-

tiamquando ci fimile cft, aut figura, aut colore, aliove aliquo acci-

dentc fcnfibili, qualis fimilitudo cft intcr piduram & rcm quam rc-

fcrt, intcr ccho & voccm cjus qui canit: aliquid vcro dicitur fimilc

cfle alicui fecundum cfle fuum repraefentativum tantum, quando,tiamfi cum co nullam habcat (imilitudinem rcalcm , pofitivam & fen-

fibilem, potentiam tamen habct e£Bcicndi, ut de eo cogitemus, & in no-

DE Ment^Humana. 5 5

bis excitandi illum fenfura , quem de co habemus. Nunc autcm qux-

ftio inter nos non eft , an objedaemittant aliquid folidi, quodplanc

ipfis fit fimilc . queraadmodum homo homini limilis eft, hoc enimne-

mounquamdixit; & quamvis fpccies, de quibus Epicurus loquitur,

huc proximc accedant , in eo tamcn maximi ejus admiratorcs ipfum

non funt fecuti. Noftri adverfarii etiam diccre ncqucupt, fpccics

quae cmanant ab obje<ftis, non efle fimiles objcdis , fen(\bufquc quos

de iis habemus, nifiquatenus liabent vim eas m nobis pxcitandi , line

aliqua convenicntia fenfibili & formali , quam cum objcdis habent r

nam co modointcr nos convenirct, & nullo jure concluderepoirent,

quemadmodum faciunt, m objeflis effc quahtates fenfibilcsfiniilesfcn-

fibus , quos de iis formamus j fi tantuni dicerent , notasquas fcnfibus

noftrisimprimunt,aut, fi mavis, ipforum fpccicsiis finuksnon clTc^nifi

fecundum eirerepraefentativum. Neccflc igitur eftut tanquam funda-

mentum iux opinionis ponant fpccies fenfuum , & imaginationis efle

conformes cogitationibus quas de iis habcmus , ut & objcdis quae eas

emittunt , & prppter eam conformitatcm cas vim habcrc excitandi in

nobis cas cogitationesj. unde manikftc fcquitur, fccundum ipforum

opinionem, nullamfpccicm corpoream, in nobis excjtare pofle;aJiam

cogitationem , aut fertfum , quam qui ipfi timiliseft , & pcr confcquens

etiam obje«fto , quod emanat. Hoc ita fuppofito , fi oftcndcrc poffim

vel in unocafu nos habcrc cogitationcs , quae nullo modo fimilcs efle

poflunt nequefpeciebus corporcis, ncquc objcdis unde cas habemus,

ipforum fundamcntum plane ruit , & fatis fupcrque dcmonftravcro

non efle cam conformitaiem , quae fpccics rcddit capaces in nobis exci-

tandi cogitaiiones , quas ipfarum occafionc habcmus ,quia fi id ita eflet,

haud polfibile foret cas unquam in nobis excitarc poflc ullas ideas,

alias, quam quac nobis exhibcre pofl^unt aliquid iplis fimile, id au-

tem non tantum in uno aliquo cafu , verum in omnibus fcrc locum ha-r

bere oftenderc conabor. .1

Q^iando 1 heologi loquuntur de Deo tanquam de mentc pura , infif

nita, &: pcrfedillima-, & quando examinaraus divcrfas mentis noftr»

cogitationcs , ejus pcrceptioncs , & voluntatcs , haud poiTibile cft idcas,

quas dciis formamus, ulli fpeciei corporcae pofle cflc fimiles. Hocau-

tcm non impedit , quo minus potentiam habcamus cas ipfas idcas certis

nominibus, certifquec-haraderibusalligandi, quibuscasaliquid fimilc

fcabcre nc quidcm fingcre poirumus; & tamcn negarc non polfumus,

quin , poftquam ideas illas iftisnominibus alligavimus, cavim hafccant

G 5 cx-

54 Tractatuscxcitandi in nobis cogitationcs de Dco &c dc mcntc noftra ; ac propterei

nccclTenon cft fpecics corporeas fimilcs efle idcis, quas excitant. Sc-

cundohaud poflibilecft imaginationemnoftram (ibi repraefcntarepoflc

omnes pmprietatcs corporis,ut cxtenfioncm cjus fine tcrminis, (ad mini-

mum nobis notis ) cjus divifibilitatcm indcHnitam , magnum iftum

numcrum fonnarum,quarum quodque corpus capax cft , divcrfas

mutationcs , quae ejus fupcrficiei accidcre poflunt , magnitu^inem fir-

mamcnti, quorundam corporum tenuitatem, rapiditatem globi tormen*

tarii , tarditatcmque umbrae ftyli in horologio : Haud poflTibilc cft

,

inquam , nos omnia illa concipcrc pcr folam vim , quam habemus , ima-

ginandi, idqucduasobrationes; Primacft, quiacum organa fenfuum

noftrorum, & filamenta nervorum dctcrminatae funt magnitudinis,

rcciperc nequeunt impreflTionem nifi ab obje<5ti$ , quae ipfis funt pro-

portionata ; Sccunda eft , quia omnes fpecics corporez , quae fcnfibus

& imaginationi fcrviunt , funt fingulares & determinatac , non minus

quam objcda quai eas cmittunt; undc porro concludcndum efthaud

cflcpoflibilc, ut ullaE fpccics fint fimilcs idcis , quas formamus, cumconfidcramus proprictatcs corporis indetcrminatc & in gcncre; aut fi

iis fint fimiles, non poflunt effe conformcs objcftis quas eas produ-

cunt. Ncmotamcn ignorare poteftnos deomnibus illis poflieloqui &(cribcrc ; crgo ctiam poflumus alfigarc idcas , quas dc iis habcmus , fpe-

cicbus corporeis vcrborum* &c htcrarum, & cflBccreutcorporex iftac

fpecies in poftcrum idcas illas poflTmt cxcitarc, quamvisplane ipfis nonfint conlbrmes. Contra idobjicitur primo, verba& fcriptiiram nobis

naturalitcr & diredc nonalias darc cogitationes , quam cas, quac no-

bis repracfcntant aliquid , quod ipfis fimilccft: Sccundo, noftram vo-

luntatcmefle, non naturam, quae iis dat potcntijmcxcitandi in nobis

alias cogitationcs , quam cas , qus rcprasfcntant aliquid ipfis fimilc : &dcniquc non tam hic dc co quaBftioncmefle, quam an fpccics corpo-

rcae fcnfuum in fuoefle naturali , & cxtra ufum ad qucm nos cas adhi-

bcre poflumus, fimiles lint objedis, quaecas cmittunt; & anproptcr

cam fimilitudincm nos cogitationes iftas habeamus , quibus objeda con-

cipimus, ita ut vcrc dici poflit fcmpcr aliquid cfle in objc^o, quodformalitcr fimilc eft idcx , quam de co habemus ex occafionc talis

fpcciei.

Refpondeo ad primam objedtioncm , vcrum efle , cum verbonim

ufum & fignificationemnondumnovimus, fpcciem fenfibusimpreflam

nullAm alium in nobis cxcitarc conceptum , quam illum foni > aut fi-

gurs

DE MlNTE HUMANA.gur« literarum : verum poftquam ca addidicimus , iifquc adfucvimus,

ncgo vcrum fempcr cfle , cam fpcciem in nobis primo excitarc cogita-

tionem ,quae nobis ea verba in fc ipfls conlidcrata rcprxfentct, & deindc

idcam rei quam figniticant.Contra credo unumqucmque in fe ipfo pofle

obfervare primam faepifTimc ideam , quae ipfi obvenit , (cum exprcfTc in-

tellcdum fuum non dcterminat ad confiderandas literasaut voces,) ciTc

rei fignificats , camque fspius haud clfc comiutam idca naturali vo-cum,autfcripturae.

Ad fecundam objc(5lioncm rcfpondeo , nihil rcfcrre, quiseam unio-

ncm fpecici corporcae cum idca , quam cxcitat , fcccrit. E contrario , fi

voluntas noftra potentiam habcat uniendi cogitationcs noftras cum mo-tibus qui cis minime fimilcs funt , ncgari non potcft , cum , qui mentcmnoftramnoftro corpori conjunxit, non item unire potuiffe omnesco-gitationcs

,quas habcmus cx occafionc objedorum cxtcrnorum , cum

motibus corporcis qui ipfis minimcfunt fimilcs. Idautem fi efrcpoflit,

facilc etiam credemushoc ita fehabcrc, tum proptcrdifficultatem con-

cipiendi quo pado parvae iftar imagincs ab objedis emanarc poffent &feinvicem non dcftrucrcntinaerc ; quo pacfloin organis fenfuum no-

ftrorum reeipi ; & dcnique quo pa<5lo ufque in cerebrum pCDctrarc , at-

queibiad longum faiis tcmpusfinculla fimilitudinis fua: ja<flura con-

fervari poflcnt ; tum ctiam quia neccflc non eft ad cjufmodi imagines

recurrerc

Ut ad tertiam obje(flioncm rcfpondcam , dico cas fpecies ctiam in

fuo efle naturali non fempcr cfle piduras objcdorum, neque fimilcs

rcbus quas nobis rcpraefentant. Primo cnim , nonnc verum eft fcnfus

faepilTimc nos fallcre, & objefta talia non cflc qualia nobis apparcnt ?

Etquando hocaccidit , nonncetiam neccfle eftaut fpccicm , quam no-

bis immittunt > ipfis fimilcm non cfle , aut fi fimilis fit , cogitationem,

quam fpccics excitat, ipfi nonefle conformcm ? Sed regeri poflc video,

quando omnia funt in co ftatu ,quocx partc obje(5ti , mcdii , & organi

circdcbent, fpccics objcftorum tum tcmporis cflccorum pi^uras, aut

imagincs, fenfufquc non falli. Quapropter quaelb, ut confidcrcs mc-cum idcas, quas habemus cxtenfionis , figurae, fitus» foliditatis, aut

ftuiditatis, aliarumquc fimilium corporis qualitatum , ca(quc compa-res cum fenfibusquos habcmus colorum > fonorum , odorum, ftporura,

caloris , frigoris » ficcitatis, & humiditatis, doloris, & titillationis &c.

& cvidenter cognofccs illas admodum claras cflc &: diftin(5las ^ has vcro

cfl*e admodum obfcuias. dc confufas* Ncque tc fallas in co , quod vi-

56 Tractatusdc3S cbriflime fenfum doloris admodum differrc ^ fenfu titillationis, &lic dc cffteris : hoc enim proptcrea non eft , quod evidentcrcognofcas

id, quod tibi pcr perceptioncm doloris aut titillationis rcprxrcntattrr;

ncque quod tanta lit difFcrcntia intcr caufam utriufquc , quanta quidemdivcrlitas apparet intcr fcnfus quos de iis habemus; c contrario quamfaepiflimc corum caufx non diffcrunt , nifi valde parum. Hoc ita fuppo-

iixoy dico,quod rcvcra, cum ideas claras & diftinftashabcmus, facilc

crcdcrc poflimus aliquidcfle in objcftis fimilc illi , quod nobis fpecics

reprEfcntant : vcrum cum non habcmus nifi perceptioncs confufas,

qualcs funt fenfuum , quod nullam fufpicandi caufam habcamus, aliquid

in objedo eflc , quod ipii fit conforme ; non cnim poflibilc eft aliquam

fpccicm , aut imagincm confufam unquam efle poflc fimilcm fuo pro-

totypo : oportct autem fccundum principia noftrorum advcrfariorum

fpccics fcnfuum efle confufas, alias non cflcnt fimilcs fcnfibus, quos in

nobis producunt, qui confufi funt, atquc idco fpccics ift.r in fc ipfis

confidcratae nunquam cflc poflunt fimilcsifti caufs, quae casproducit.

Eftnc poflibilc , ut fibi quis pcrfuadeat , quod , quando vulncrati fumus

gladio, autcum labianoftra Icvitcrpluma tanguntur, aliquid fitingla-

dio , aut in pluma , aut , fi velis ctiam in partc vulncrata , aut titillata , fi-

miledolori, aut titillationi , quam fcntimus? & illi, qui fibihocpcr-

fuadcrent, nonne forcnt valde ridiculi ? Habentne figura gladii, aut

motus, qucm, qui nos ferit, illi communicat, aliquid fimiledoloriy

qucm producit ? Nonne etiam idcm planc nobis pcrfuadcrc dcbcmus dc

omnibus aliis noftris fenlibus , quia non major ratio unius cft , quam al-

tcrius : verum licct omncs iftaz rationes haud fufliccrcnt , nonnc fatis dehac vcritatc pcrfuafi cfle poflumus, fi confidercmus cas fpccics corpo-

rcas nihilaliudcflepofle nifi modos, aut accidcntiaquorundamcorpo-

rum, quae hasduashabcnt proprictatcs •, prima cft, quodcaaccidentia,

aut modi non poflint migrarc dc fubjedo in fubjeftum ;| fecunda cft,

quodquamvis indcpoflentmigrarc, recipi tamcnnon poflent, nifi in

fubjcdo cxtcnfo , undc manifeftc fcquitur , quod rccipi non poffint in

noftramcnre, atquc ideo , cum omncs noftrae cognitioncs fint a(5^us,

qui cxtra animam noncxcunr, non cft poflibilc fpccics corporcas cflc

pofle formas, per quarum immcdiatam pcrcc^tioncm , talcs aut talcs

cogitationcs habcmus, unde porro ctiam fcquitur, autquod non fijit

conformcs objedis , aut fi aliquae carum fint talcs , eam conformitatcm

non rcdderc illas capaces , ut cxcitcnt in nobis talcs pcrceptiones. Mit-tamus ergo Fracaftorium , & omncs cjus fcdatores , ncqueadcofimpH-

ces

D E M 1B N^^T B H U M A K A. ^c<Js{iiims, ut crcdamus objcdafcnfibus noftris ihimittcre pams fela-

ginCs volantes 9 aucnientcmnoflraniGoninciigccaalii»ideii, qUaitvi/H^

ipcciebus corporeis, quibus hadenus prxt«r rationcm homen rmagii»

tum & pidurarum datum cfl ; nam ui plurimum neque <oHfSr^^

mes funt objedis quae cas eminunt, auc cogitationibui &• 'fettiibus,

quos ipfarum oocafione habemus^ & Ircet iis fimilos cncnty dbii'

formitas inutilis ciTct ad illum cffcdiuTiprpdiicendunl , cjnl ipds tti^

buitur. tcnuion

Vcrum , dicet quis j quiddcmum funt fpecics iftsc corporcx , fehtth

funt imaginesi Mihi quidcm videotur in tr^aanKk HofWnc ,<i?iifqiiC

D. DcCrartcs fcriptisjam' fatis fupcrquc eflc cxplicatai vcrumtamcn obaffinitatcm matcrix fortefnoh chtprajttrprdpoikumfi hicpauciibq^i^*

dam in gertercdc iis rcpetam; Dicam igitur fp^cie^ corpoireafs' rtihil leifi

aliud, quammurationem, quamobjcdta Cahsqu^Cdilfae V qu^mcrttiim'

huraanam obligant ad aliquam cogitatiortcttt hab^riddrt] , cjuim alias

non habcrct) adfcrunt motui & formae curfus fpirit»um , qui cxglan-

dula pineah cxcunt , agcndo in fibrasncrvorUrti j atqucc^ ratiortCnIi-

quanto magis apcricndo cos poros vcntricuiorum ccrcbri , undc oti^i*

ncm trahunt vqtiam vicinos; quodin taufidl , ntfpimiilanimftliisdc-

tcrmincntut^ ad cxcnndtimcx iCbi glandula alio nKxio, qudm faccr(*Ml

pauloantc, & ad intrandum & pcrgendum pcriftos poros ita apcrtoi

alio modo , quam pcr vicinos. Ratio autam^ur eastnutationcs pro fpc^-

cicbus, dc quibus ioquimuT , accipiamus , eftquodracioncshabCamus^

quzfuadcnccogitationes mehtis iii immedkrte cfFc ftlligata$, qucmad'^

modum in noftris anriorationibui jan) oftendtmi»,^ & nos pt-6batuty)i

fpcramus, cum dc imaginationc loqucmur;^ &iff\ria impoftibil^-cft 6b-icda cxtcma aliud quid communicare poire -fibris ncrvoruw noftto-

rum , qujtfn divcribs motus , & pcr coniequcns eoftJettl^^ncrvbsirfiud

quid ad organum iraaginationis & fcnfiis cbmmunis ddftrrfe poift^

quam continuationcm moMB^qui ipfc fuit commuwicBni^ ffraetcr-i.

quam quod cura nuljaacdidcntia corparea habtant tmjWct\A^\\itu*dinem cum cogitationiBikr. dc fenfibus mcntis , ptoei"raficirtblti^t^Iii

inconccptibilia fingcrd locotmotuslocalis, fine quo^omnvjcfrent plane

inutilia. Scd & nomcn fpecicidan quoque (brccaiftioni <ibjeAortim ih

organum fenfuum intemonMn, qu* mutationcm infijrt curfoff (])iri-

tuum , ad quam pFopriei diximus id pertinen^; hdc frtiam rt^mirte apupcUantur vcftigia, qufcab ifb imicsitioneinTTiemort» fupirfrirttl Qua-propter ad naturdm fpecicrum iftarum benc? cogn<>fctfndam , ratione

H qua-

quatuor divcrfqTum Ibcomin conficieraiid* cflc videntur, ncmpc in

rua originc (ive cau(a, in organo renfuum externorumi fupcr glaiK

dula pineali , & deni<iue in ca partc cerebri , qua? memorix pro organoiervit. Sicas io fua origine coniidcres , aut in caufa, iWx fpecies nthil

aliud funt, quam variae differcntiaB , quz inveniuntur in corporibus^

qux nqdrum circumibnc , fiwc rationc figurs & iicus parcium , fivc rap

UOQC mptu9 aut quictis, quonun rcfpcdu agcrc poHunt in fibrasneri

vorum^ adorganumfenfusalicujus cxterni protcnforum; ii porro cas

cpn(ideres in ifto organo, ilhe fpecics notantomncs divcrfos modos,qwbuscvi cofpora raovcnt ncrvos illos, atquc corura opc aperiunt ccr-

^ps quofdam poros ventrjculorum ccrcbri alio quodam modo, quara

Yicinos; fuper glandula iila: fpecics nihil aliud funt> nili ea diverficas^

quam apcrtura jftorum pororum adfert curfui fpirituum, & policur»

iUius glandula? ; deniquc in fcde mcmori» iilae fpecies funt vcftigia^

qus curfus fpirituum relinquic , intcrim dum tranfcunt per cos poros^

a^iionc objcftorum jam apcrtos, & dum fibras ccrcbri pcrvadunt, ia

qcuncum.capacia fun^ i^rpducendi denuo eaQdcm fpccicm fupcr glan*

chlV^'' .. ., 'n- :

• /fy,' •

. . i

. .rAntcquam loquamvrde iddsfptntuahbus, quibus fpccics iftas cortf

pofc^ funt ailigata?, vidctur neccffarium, uticrupulum aliqucm toUlam , qiicm habcrc quis poHcc , ncropc quicquid cgo hic propono , con-

formcj^oncifc fcnccntiaBrP.Defcartcs, quoniam in quibufdam iocas

^ra(^atu$dc Homincloquitur eum in modum,ac fi fpccies iftz condne^

rcfit cjfac^Cpif^ur^m objedii & in aliis videtur innucrc , animam con^

f^piari immcdiatcid^ > quae fuper glandiila ddincantur : atquc cof

ftpfufpmiifpcctcscorporeasiis inlocts. ni^hr

.r Priffium quod «ttin^t!, verum quidcm cft, fpccics& imagines , qua^objafh formanc.in ocuJis noftris majorcm cum iis iimilitudincm habwre, quamqu» pcr aliaobjeda fcnfuumfiunt, verumtamcn totaliisii»

locisdici^ tam fimilitudincm iMhil, auc ferc nihil frrcere ad fenfus y UfiUi^ qv^cps tciftus , quos adducam , ie<^rifunt , minime fint fufpicif»

tmi il>c ip^i.h^in rcadvcrfari.^ Et quintum ad loca . quibusfcnbit ania

xpamconrcmplari immcdiacc idcas, qux fupcrglandulaformantur, utquandodicit (e nomine idcae non appcllarefblasfpccics imaginationisv

qyatcnusdcpingi^titur in phantafia corporca, fed tantum quateriMs mtntem

^fdmmiJlM»f utibrt fdr^emfottrerfnm informant , ill» cxprcflioncs, quanH

visadmodom cflfi<fa^^rnoadcbcnreuinin modum intelligi , ac fidi^

^crc volvAlTei e^fi fp^cics eorpPreas in propria mcniis fubftantia rccipi^

aut

L

DH MEffrE H iy m^^a ii a." 59aut eas ideas , quas immediatecontcmplatur , imutn& idem eflc eum fpc-

cicbus iftis corporeis : verum appcllat norainc idcx cas fpccics cnrporchs,

qui fupcr glandula formantur, dicitqudinimam cas contcmphri m{iincdiatc, quia illis folis ideae animae, qu« nobis obje^^a rcprxiTcntatitJ

immcdiatefuntunitae; & refpcdu ardlx unionis, qusinter mentenrr&

corpus cft , nos aliquo modo dicerc polTc cas mcntcm ipfam informarc,

quiacorpus unum idcmque totum cum mcntc conftituit. Ecccdliqubs

textus , qui id confirmabunt , quod propono. Ohfervandtm prdtered ( di-

cit D. Defcartcs quartocapite Dtoptriccs) ^dmmam nuUu iwagtwhug ab

pbjeclit ad cerebnim miffis e^e ut femiaty (contraquamcommtmiter Philofaphi

itoftri ftatuum) am ad mmnium longe aittertti*rttm tmu^n mt naturSm contt-

fiendam effe ,(juam vulgoft, Cum emm circa eas ml conpierem prater fttnilttu-

dwem tarum cum obfe^ts qua reprafentant\ non pojfimt explicare , qua rattone

ab objeciu formari efwant , & recipt ab organ» fenfuum e^^tetiorum , & dcmumrtervu ad cerebrum transveht, 19ec alta catifa imagmes iftas ftngert eo^ imptHit , ntfi

quod vtderem tnemetn noftram ejjicaciter pidura excitart ad apprehendendum ob-

ftdum iltud quod exhibet : ex hoc entm judicarunt iliam eodem modo excitan^

lUm , ad apprehendendM ea qna fenfusmovent , per exiguas quafdam tmagtnes itt

capite tioftro ddmeatai, ( Hoc adeo vcrum cft , ut fi cum laborem rufcipere

velis, ut librum D. Chanei de funftionibus mcntis legas, vifurus C\t

cum confiderarc fpecics imaginationis ad modum pi»auTarum'; fpiritus

animalcsadinftarluminis, quod eas reddit vifibiles , animamquc deni-

que ut fpedatorem , qui eas contemplatur.) Sed nobis contra eft advertert'

dumy multa prater imagtnes ejfe^ qua cogitationes excitant; ut exernpli gratta^

verba O figna , ntiUo modo ftmilta iis qua figmficahr. Et bcet cmederepojfwm{ ut , quamumfiert poteft , receptam opmtmemftquarnurj objeBa ,' qua piittmus^

vere mcerebro noftro adumbrarty ad minimum notandttih rrrt , mmquam ima^-^

nem ommno fttmlem ejfe obfeao quod reprafemat ; nam alias nuUum inter h$c

& tUam djfirtmen foret ; fed rudem fimilitudinem fuffkere : & fdpe etiam perfe-

&toiiem imaginuminbocconjiftereyUt non affmitlemur quantumpojfem. Quetnad-

tnodumvtdemustconestlUi, qua a ^pogfophu tn Ubris excudumur , etfi mhilextrd

paulum atramemi charta huc tUuc ingeftum habeam ,j)lvas , urbet , homines , dtft^o*

fitasactes^, & tempejlates rtobu reprafcntare : & tamen ex mnmiteris qtiahtattbus

borum objedoiumy quas cogttattom noftra exhibent, nuUatn tffe prater figitraml

ciijus revera fimibtudinem referant, Atque ttiam hancfimihtudinemraldeejfe im^perfeciam , cum m fuperfiae pUna^ corpora dtVerfimode furgemia aut fubjidtmia

txbibeant j & fecmidum reguUs fcenogr^iphU » ultlius fape cmulos reprafement

ptrtQipfeSi quamper alwuradvti & qMdraup€rrbmbos>i<iuaiHferAliaquM^

H X dratay

6o Tra ctXtusdrMA , <^ itd dtuterit , adto ut (dfnm ad dhfiilntam magmu perfcclanem , C7 a/-

imibratmcm obicdUuurAtAmy dipmUitudo m imAgmc rcqmratur. Poteflne quis-

pOjfthac dubiurc de mcnte D.Defcartes, cum prsfertim fi moleftum

non (it legerc principium gus tra^tus de lumine, qui nuper eft im^prelTus « in quo intcr alia dicit : QudmvU unufqutfquc fibi vulgo perfuadedt

,

idcAs ,qudi mcogUAtiont nojlra bdb^mus , ommiio fmnles effc objcUit , mide proc^

dutiii. tm fitmf^ vidto TAtionwt , qud nobu idcmum effe djfsrere foftti verum

^.(omrdTio plurimd ohfervo ci^pertmntd y qud de ^ nos dubmrt 'fdterc.poffuni^

Kovijli quod qudmvit vcrbd nulUtn hdhunt fimtlitudmem ium nbus qu>u figf»r

fifdnt > non tamen impcdiant > quo minm cas concipiamus , idqucfaptm abfque qu^dttendanms adfoaum vcrborum > ncquifjUdbdrum , ddco ut dcdderc pofftt > r/r, pofl'

quant dudivimmfermoncm altquctn , cujmnosadmodum benefcnfum tnteUcxtmm^

duerenon pojftmw > qua Ungtta pronumiatm futrit. St autcm verba qua nthil mfi

ex injlftuto humanofigmficanf,fuffkwm utcomtperepofftmm resy quibufcum nuHam

babcmJimtlitudtmm : cur non ttcm natura altquod fignum confituere pottfl , quod

faccrct , utfenfum lummis babcrcmm > quamvu mfc mhtl ifit fenfm fimtle haheret }

nonne eodem modo rtfum , & lachrymas confiituit ,utextu Uittiatn, trifiitsamvt

in vulttbm honwium legcremm ? ycrum forte ducs aures nofiMS rcvera nos wbUdliid fcntirefacercmfifoiumivcrhorum^ necoculos nafiros nffivuliHshabtsum c^m^

wi fidi{t^^^ dut plorat , mnte/n auum noflram , qua qutdtfia verb^ hdbttufque ork

pgnifice^tp memim y ^bit id eodem tempore reprafemarti ad ul rtf^ondere pofftm

mcntcm ttuiem nofiram effe > qud nobit rcprafentdt idcam lummit , quoticfiunqMe

dciio , que eam fignificat , oculum nofirum tangtt , &c, D. Chanet , qui pro>

cul dubio lcgcrat D. Dcfcartes fcripta, quamvis eum nunquam nomt»

nct, &:nihilominus rationes cjus dc vcrbo ad verbum quam fspiflimc

in fuo fcripto adducat , quafi fujB cfrcntinvcntionis , refpondct ad id > li-

teras &vcrb4 in xiobis idcam rci, quam (ignificant, non excitare nifi

quia fpccies, quasad fcnfus mittunt, fpcciefque objedorum, quas fi-

gnificant , fimul , & codcm loco in ccrebro noftro rcpcriuntur , duafque

eas fpccies , cumcodcm tcmpore excitantur , animae anfam praeberc co«

gitandi dc objci^o , quandolcgimuss auc pronuntian audimuscjus no->

raen. \Ut D. Chanct rcfpondcamus , nota primo id , quod dicit, locum ha*

bere non poflc nifi quando dc corporibus loquimur ; cum enim dc Deo,

de Angelis, aut de noftris cogitationibus fermonem habemus, haud

poIFibiiceft fpccicsearum rcrum cxcitari poiFc una cum fpecicbus vezi*

borum , qua^ easfigmficant, quia ne vel minimum habcnt, qnod ipfis

fimik poflOit clfc. Secundo fupponit abfque fundamcnto imaginem ^

i ii aut

deMenteHvmana. 6i

autfpcciem per auresrcccptam cxcmpli gratia , cum pronuntiatur no-

menalicujus, reperiri pofle eodem in loco inquocftca, quae nobis per

oculosimraifla eft, cum eum vidcmus , quodne quidcm vcrifimilc eft,

quianervi, quiadduos iftos fenfus proccdunt, non habcntunamcan-

demque origincm : vcrum quamvis id ita forct , quomodo concipi po-

teft duas figuras codem tempore in cadem cerebri particula pofle fijbfi-

ftcre ? Mitlto ctiam minus vcrifimilc eftjfpecics triginta,vcrbi gratia,vo-

cum, quae candcm rcm fignificare pofl^unt , omncs eodcm in ccrcbri loco

pofle repcriri fimul cum imagine objet^i. Tertio loco, cum ex libri alicu-

jus ledione difcimus ea conciperc , quae nunquam ncque vidimus, nequccognovimu9,& dc quibus nunquam fortc cogitarcmu$,nifi calegcremus,

poflumufncdiccrenaturamjamlongoantc tcmpore curafle, ut corum^ccics cum fpcciebus vocum & literarum codcm loco coUocarentur > Et

cum de figura decem mille angulorum loquimur, noftra imaginatio non

aliam cjus format imaginem , quam fi de figura milJe angulorum cogi-

tarcmus , quamvis intellcdus nofter admodum diverfas de iis habeat no-

tiones abfurdum ergo cft diccrc cam imaginem conflifam , quam noftra

knaginatio format , junftam cflecum fpecic foni verborum » quia ipfius

confufio prohibet, quo minus figurx , quam iignificat, poflit eflc fi-

milis : Deniquc & inte ipfo cxperiri potuifti , quemadmodum id conti-

git, & quoridiecontingitplurimis,tealiquandolcgifle, & audiviflc,quid

fignificarct hic verfus Virgilii

:

Titire , tu patuU recubans fub tegmine fagi,

Licct tibi imaginatus non fucris paftorem fub arbore rccubantem.

Vcrum quidem cft difficilc efle.id obfervare, nifi cafu fortuito; tequc

id nunquam fadurum , ubi id facerc volucris , quia tum nunquam ima*

ginatio tua ceflabit excitare in tc imagincm objedi. Novi facpius etiam

dumeum verfum legimus, repr^fcntari nobis paftoremfub arborc re-

cubantcm : verum fufficit contrarium aJiquando acciderc, Ut oftenda-

mus non eflc fimilitudinem fpecici , qus imprimitur organo fenfus , aut

imaginationis , quaefacitut de co cogitemus; liltcraBcnim ejus verfus

non poflunt dici ullo modo fimiles cflc paftori. Ab altcra partc cum ta-

bulamaliquamafpicimus, in qua imagincs fccundum artem funt dcli-

Deatae , quot& quam diverfa nobis non repnEfcntantur ex fimplici ob-

jeftorum delincatione : Nonnc alia aliis magis furgcntia aut fubfidentia

exhibeniur ? Nonnc omnia ac fi animata cflent , & femoverent rcpr«-

fentantur? Fracaftorio quidem facile fiiit fub-notionis nomincornare

adioncmimaginationis, quaopiniacaobfervamus : verum id difficul-»

•u*' . H 3 tatcm

(Sl Tractatustatcm nontollit, nihilqucimpedit, quo minus jurc mcrito conclude-

rc polTimus objedum nuUam imagincm emittcrc quae ipfi fimilis (it

,

quoniam oculi noftri niillam recipiunt imprcflloncm, nifi 4 lumine

& figura iftarum imaginum , quae non polTunt dici coniincrc fimilitu-

dincm ciim omnibusiis, quorum in nobis cxcitant cogitationcm. Ni-

hil infirmius hoc argumento Fracaftorii potcft cflc, aim dicit fpccics

intcllcfkus Sc imaeinationis cfle cafdcm, quia duae fpccics divcrfjB rc-

praefcntarc, aut mnilcs cflc nonpoflcnt unicidemquc obje^o; quia

jam vidimusncccflc noncflc , ut id, quod ab objedis fcnfibus imprimi-

tur, fitfimilcobjcdis qux rcpraefcntant. Et quamvis id ita forct, fic

tamcn evidcnti fatis paralogifiTio laborarct > nam cx Fracaftorii argu-

mcnto tantum fcquiiurduas fpccics diverfas cfle non poflc, quatcnus

vim habent rcprjEfcntandi unum idcmquc objcftum ; id autcm non im-

pcdircas admodum divcrfascflc pofle, cum cas tantumraodo in (eipfis

confidcramus , ut vides imagines in| pidura & in fpeculo efficcre poflc,

ut cundcm homincm concipiamus , quamvis in fe ipfis fintdiverfiflimx.

Atqucitacx didisfacilepatct, quid fit fcnticndum dc vulgari iftoaxic^-

mate, nihil nimirum cflc in intelleftu , quod antca non fucrit in fenfug id

cnim non tantum vcrum non cft , ubi fcrmo cft dc fpcciebus corporcit

co fenfu quocasfupra dcfinivi, &quocasfcmpcrinhocn:adatu fumo,

quoniam non funtnifi accidcntia, aut modi corporis, quonim nullus

in nicnte potcft rccipi : vcrum & quamvisnihil aliud pcr hoc axiomadi-

dum vcllemus, quam omncs noftras cognirioncs originera fuam tra-

hcrc cx fcnfuum obfcrvationc , id tamcn nihilo magis defendi poffct;

nam ut admodum bcne dicit D.Defcartcjin fua rcfponfioncad program*

ma D. Regii. Quifjuu rtd€ ddvertit , quoufque fenfui nofirt fe extendant, #quidnAmftt frmfe , (juod ab tUii ad nojlram cogttandt facuUutem potejl pervenirt >

debet fateri, rwiarumrerum ideod, qtuleseat cogitattoneformamtts ^ nobitabtUit

exhtberi : adeo ut nihtl fu in nojlris ideu , quoi menit ftve togttandt facuUatt non

fuerit mnatum , folit iis circumjlantiis exceptis , qua ad expertemiam jpciiam ,qttod

nempe judicemus , hasveltllMideas, quasnunchAbemmcogttattom nojira prtfen»

tis , ad res quafdam extra nos pojitas referri , non quia tjla res iUas ipfas nojlra men^

ti per orgunufenfuum immtferunt , fed quta tamenaliqutd tmmtferunt , quod et dt-

dtt occjfiotKm ad tpfas , per mnatam fibtfaatUatem , hoc tempore pottus qttam aho ,

efformandas, Quippe nibtl ab obiedu externu ad mentem nofiram per orgsma fen»

fuumaccedtty prater motns quofdam corporeos; fed nequidem ipfimotw, ntc JUgura ex iie orta , 4 nobis conctptumur ,

qualet in organis ftnfuum fiunt , unde /e-

tjutturipfasmotustm & figurarumtdcasnobis ejft imiatas: ac tanto magis tmutst

dbMentcHvmana. 6$ejfe (Uhent tde^ doltru , colorum ,fofurum , &fimtitum , ut mens mjhra pojfit oc-

cafione quorundam motuum (orporeorumfibi tas exbibtre : nuUam enhnfimtliwdi'

nem cim mottbus corporeii babent. Quidautem magit abfurdumfingt potefi , quant

quod omnes communes notiones , quamentinofirainfidntfOl/tftit mottbut onamur^

& fine tUu effe non pofftnt ? VtUem y quit me doceret , qutfnam tUe fit corporeus mth-

tuitqui potefitn mente noftraformare aliquam communem nottoneniy exempltcatt»

fa y quod , qua eadem funt uni tertio , eadem futu interfe , vel quamvit aliam : o«

mnts entm tftt motus funt particulares » n^ttones vero dU tmiverfales, ut nullam cummotibm aftinttatem , nuUamve ad ipfos relationem habentes : fuper quo funda-

mento ruinofo , nempequod nihil cft in intclle^lu , quod prius non fue-

rit in rcnfu , innituntur , qui putant ideam Det , qua m nobis eft^ mn a no»

ftra cogitandifacultute , cutfit innata , procedere ,fed ex dtvina revelatione , vel tra^

dttione , vel rerum obfervatione ejfe \ cujus afferttonis errorem utfaciUut aguofcatnuty

confiderandum efialtqutd dict pojfeex alio effe duobiu modii , vel quta hoc alsudeft

€aufa e]us proxtma , & primarta ,fine qua e^e non poteft , velquta efi remota , &acctdentarta duntaxat,qua nempe dut occdftonem prtmaria producendtfuum effeilum

mo tempore potius quam alto. Sic artifices omnesfunt operum fuorum cauft prtma*

ria & proxima ; qut vero jubent , velmercedem promtttunt , ut tUafactant , furtt

iauft acctdentaria & remota , qutafortajfe mfi iup nonfacerent, ^on autem du-

bium eft , quin tradttio vel rerum oblervatio ftpefit caufa remota , nos mvitans , ut

adideam , quam habert poffumm de Dto, atttndamm , tUamque (ogttattoni noftra

frafenttm txhibtamm, Quod autem fit caufaproxima tfitm idea effe£lrix a nemine

dici poteji , nifi ab eo qui putat ntbtl a nobis de Deo unquam tnteUtgt mfiquale fit bon

mmen Deus , vel qualisfit figura corporea , qua nobts ad repr^tfentandum Dettm i

pidoribm exhibetur. Quippe obfervatto yfifiatper vtfum , mhilpropria fua vi memt

exbtbet prater ptduras , & quidem ptiiuras tx fola motuum quorundam corporeO"

rum varietatt conjlantts ; fiptr audttum , nthtl prater verba , cr vocts : fi vero per

aliosfenfm , nilnltnea babetur ,qnod referrt poffit ad Deum, Et fane , quod vifui

mhilpraterptduras , nec aHditm prater voces , velfonos proprie , ac perfe exhibeat%

unicutque eft manififium : adco ut lUu omnta, qua prater tfias vocesj vel ptduras

(ogttamm tanquam earum fignijii ata , nobu reprafentmtur per ideas non altunde adr

vententesy quam a nofira cogttandt facultate, ac promde cum tUa nobu tnnatas ,

qujEideo per fenfusnon advenerunt, verum omnino diftiniflx funt a

fpeciebus imaginationis , hoccft , ab iis imprelTionibus , quas a<5bo ob-

je(5U externi in ccrebro produxit. Excoetiam videmus, quid cogitarQ

dcbeamus de ifb propofitionc Scholx Ariftotclicx , luteUtgentemJpeculari

oportet phantafmuta -y nihil cnim Blfiuscil, fi pcr ea phantafraata intclicxit

Ipedcs corporeasobjcdorum fenfuum noflrorum^ Qc ii dicerc voluit fo-

las

64 T R A it frrA T "U S!

las e(fe formas cogitationum noftrarum , quas mcns immediate contera-

platur , & n ea phantarmata fumpiit pro notionibus mentis , nomen iif

dedit , quod iis minime convcnit, & non nili fpccicbus imaginationisde-

bctur.

Vcrum fatis de fpeciebus corporeis locuti fumus , vcniamus nunc ad

ideas mentis,quarum naturamfaciledctegemus.li fcmel bcne advertimus

eas plane alias eiTe ac fpecies illas corporeas, quibus aliqux carum funt

alligatx,modo poftea explicando, ubi dc unionc mentis &: corporis locu*

turi fumus. Illz autxrm duobus modis confidcrari pofTunt , aut in fe ipHs,

autin relatione, quam habcnt cum rebus, quas reprsfcntant , Sc quaf

nos conciperc faciunt. Quando easin fc ipfis fpcdamus, definiri polTunt

tanquam fcrmd dut modt coguasunutm mmu , quarum vnmtduu perceptione

ftmy quam ncbu rtpfdfentam , perciptmm , certt fumm tdlem not h^ere togi'

tatmem. Eas appcllo modos, quoniam nulla carum eft , quara condpe-

re poflim fme fubftantia cogitante , quamvis admodum benc concipcrc

pofFim iilam fubfbntiam linc aliqua illarum in particulari ; Atque ita

non diflPcrunt aliter 4 fubftanria mcntis , ncque ctiam intcr fc, nifi ut mo-didifferunt ^fubftantia, ad quam pertinent; formx non funi di-

vcrfx a noftris cogitationibus in particulari , autfi ab iis difFcrunt, id

codem tantum modo eft , ac figurae difFerunt ab extenfionc particulait

uniufcujufque corporis ; vcrum realiter funt diftin<5tae a fpeciebus cor-

poreis, quia unas fincaliis admodum clare concipio» quamvis aliqux

illarum fcmpcr fcre fimul cum his inveniantur.

UthocintcllcAu facilius cvadat, & natura carumformarummcliuf

cognofcatur ab iis, qui imaginationc fuamagis quam intelleftu afTueti

funt uti , oportet hic mentcm cum corpore conferre ; quamvis cnim dtic

iftx fubftantije habcant cllcntiam omnino diveriam , non tamcn , quia

proprictates utriufque ipfis conveniunt eodcm modo, ullo fortealio mo-do melius naturam idearum,qu« modi funt mentis,conciperepoterimu$,

quam fi eas comparemuscummodiscorporis, &cxaminemusquopafto

illi modi iftis conveniunt.

Conlidcrcmus primo mentem aequc ac corpus effc fubftantiam , &quemadmodum hoc habct unum attributum encntialc , nimirum exten-

fionem , per quam eft id quod eft , eodcm modo& illam habere cogita-

tioncm, quaeeam (nempcmcntem) conftituit in fua natura. Sccundo

omnino ut corpus non eft figuratum mobile & divifibile, nifi quiaeft

fcxtcnfum , fic etiam mens non haberet facultates volcndi , intclligcndi,

fcQtiendi, iraaginandi, reminifcendi^ ratiocinandi, nifi eifet res cogi*

tans:

D E M E N T B H U M A N A. tfy'

tans: Tertio, qucmadmodum unumquodquc corpus particularc ne-*

ceffario habec fmgiilismbmentii ftiapdurationis aliquam figuram» guit'

quscxicnfionemlimitat, fic etiam tti^ns fchnper aliquam habct iHcam/qua: ipfi prapfens cft, ejufquc cogitatlortcm tcj^minatj 6c qucmadmodumextenfio generalis corporis ellindivifibilis, quia corpusin generc infe-

arabile eft abomnibusfuispartibus, quaisomncsfemperinfecompre-cndit, &prajterquasnulla! eife poduni; acpraeterea quemadmodum

cxtenfioniitaconfidcrataB neclimircs , necfigur«aflignari poffunr , ed-

dem modo&^ cogitatio mcntis foprcm» & infinira' drvidi rion porcft'

peraliquam idcam particularcm ; & quemadmodum illa finc tcrmmisac hmitibus eft, non eft necclfe, ut (ittermiftata perahquatn iftarum

formaujm vcruiti includit quicquid cognofci poteft una fbla eadem-quecogitatione; adeoutilli ,quino!untmcntemhumaham(cmper ali-

quamtdeamparticularemhabere, quaeejuscogitatidncm limitet 8c de-

lerminet, eam ftciant pratrer fuam opinibnemahquomodoit^itam.Qjiartoloco j haud aliter acdiverfasfiguraj corporis nihil funt quam di-

verfi modi , qui modificant & limitant ejus fuperficiem , fic etiam

ideae & notioncs mentis nihil aliud funt, nifi diverfae formx, quibusaOxLs cogirationis mcntis funt veftiti , limitati & dercrminati. Denique,qucmadmodumbmnesfigursB, qu«po(flintcorpori alicuiacciderc, fi-

niiles funtinterfc, quando eas tantum confideramus tanquam modos,quibns fuperficics eft terminata , & nihilominus tamen non definunt

diverfas admodum habere proprietates, ficeriam idcac mentis, quam-vis fimiles > quando eas fpe^^^amus folummodo tanquam formas noftra-

rum cogttationum , funt nihilominu^ Valde divcrfae rcfpcdu diverfanjm

rcrum, quas nobis reprsfcmant.

Quando ideas confideramusTion amplius in fe ipfis , vcrum pcr rcla-

tionem ad objc<Jla qu« nobis TCpraefcntant , dicere poffumus eas cfTc

imagines & rcpraefentamina omnium eorum qux concipimus , quae-

que non tantum funt corpqrea , verum etiam fpirttualia ; atque ideo

procul dubio eft , quod Graeci ac-Latinl iis nortieti idca^ , & fpeciei de-

derunt. Scio non defuturos q\ii rogabunt, quomodo fieri poffit, ut

res fpirituales , qualcs fijnt ideae , aut formae noftrarufti cogitatiormm

;

cfiicerepoflint, ut concipiamuscorptis , ejufqiieproprictates , quibuf^

cumnullam habcnt analogiam necfimilitudinem. Nequeid finediffi*

cultatc cft; non tamcn dubilari poteft dc eo quod dico, praecipue (i

duo hafcconfidcrentdr. PHmum eft , mcntem, cum fit res cogitat^l

talis naturaj e(fe neccfKirio , ut ptp fu:^s pro^riat cogitarioftis fibi if fi re*

* I prac-

^6 .^T R tA irt'- T ' A. T F S«

prxfent&re poQitomnia i recundum e(l } caro efTe ^iv///tf <7f/«i/7 pdrtuM"

Idmmentui inficucaautcm illamens, qucomniaper reipfam cognofciti

corpora cognofccre nequirec , fi Bcri haud poffet , uc ejus cogitatio, Jt*

cet tota fpiricuaiis , ea ipfi poHct rcprxfenrare] non igitur abfurdum cfi|

f\ dicamus noftros ideas , quamvis fpirituales , efBccre pofTe, ut corpora

aeque ac fpiritus concipiamusj E concra , crederc debemuseam cfTe pro-

prietatcm ciTentix cogitationis t quod poOfit reprxfcntare objedum de

quo cogitamus, cjufque c/Te imago & pidufa; ncque puto Ariflote*

lem.ipfum aliud dicerc voluilTe, quandoait, mtelU^Hs inuUigeni»ja

omnia.

Nuncdc cau(a harum idcarum loquamur, & prxcipuc quidcm dc

iAa , qus formam eam, quam percipimus , lingulis nodris cogitationibus

tribuit. Mihi vidcnturduxponTe aGlgnari, una principalis & efBciens,

altera rcmota & tantum occafionahs. , Ut utramquc beneconcipiamus»

primo opus e(l nourc omnes ideas, quando cas per rclacioncm ad res^

quas reprxfentant conitderamus » rcduci pofTe ad duas claffes. Prima

edearum, quae nobis rcprxfcnrant extcnfionem, omncfque propric-

utes, ^ modos, qut eam nccclTario confequuntur, auc ad minimumeam prxfupponunc : Sccunda eAcarum , qux in fuo conceptu cogita»

tioncmincludunt, & quae illam confequuntur; nullam enim habemus

ideam,qu£ non adaltcrutramreferatur)hoce(l,qux in fe non contineat

notioncm cxtcnfionis aut cogicationis. Nota fecundo Ioco,tam has quamillas quandoque in mcntc cxcitari per applicationem & determinationem

pocentix nodrx cogitandi,adcertaquxdam objci^a,& cjus dctorfionem

abaliis; ahquando rurTus eas menti prxfentes ciTc invitisnobis, autad

minimum fine voluntatis noftrx confcnfu , ut accidit in omnibus (cn(5-

bus , quos habcmus ex occafione objefiorum fcnfuum noftrorum taminternorum , quam cxtcrnorum , quos , ne habcamus , prohibcre nonpoffumus, tantifpcrdum prxfentia funt, & in organa fenfuum agunt*

Quarnvis autcm dicerepoilimus corpora, qux noftrum ambiunt , 6e

in gcncre quicquid nos obligare potcft ad cogitandum de corporibui)

aut etiamde mcntibus , quando id ex ooftra voluntnte non procedic, ,

aliquo modo cOfc cau(am idcarum , quas tunc habemus , quia eas nonhabercmuscumomnibusifliscircumAantiis} cumquibuseas haberaus»

fi in nollrum corpus non egifTent : Quia tamcn non func nifi fubfbincis

marerialcs, quarum a^o (je non extendit ufque ad animam, quatenus

fimpliciter eft rcs cogitans, verum in quantiim unita *ft corpori eumin modum , qucm iniia defcribemus , non pojOTunt sdrummuis eiTc niii

cau-

dbMbnteHumana. ^caufa remota & occaiionalis , aux proptcr iinionem mcntis cum cor«|

poi^obligatfacultatem, quam nabemus cogitandi , eamquedeterminate

ad produdionem iAarum idearum , quarumilla eftcauTa prmcipalis 80

cfficicns.

. Quantum ad ideas , quas fbrmamus , quia nos ipfos detcrminamus ad

cogitandum de una repotius quam dealia, iUaB.funt trium gencrump

alis nobis reprzfentant objeda corporea particiilaria , aiit aliquas eoruni)

proprietates alixeadem nobis reprxfcntant pcr modumuniverfalium ;

& denique aliz pertinent ad naturas fpiritualcs , ut E>ei, Angelorum

,

Sc

animac noftrx , & nobis dctegunt eorum proprictates & operationeSi»

Ad primi generis idcas quod attinet, ea ipfaunio mentis Acxorporil

(aut ad minimum ejus Author ) carum eii caiifa principalis, quia ck

ipfa refuitatpotentia , quam habemus imaginaodi, ur id prolixius ruoi

loco explicabimus. Verum (bla potenti&, quam habemus volendi 80

nos determinandi, eflcauraefficiens idearum^ quas formamus dc fub*

(lantiis fpi; itualibus , earumquc proprietatibus , quando animumabo-mnibuspidorum inuginationibusavocantes, intellcdum noftrum ap-»

plicamus ad eas folummodo confiderandas tanquam res cogitantes , ne«

queidacciditexoccafionealicujusobjcfticorporei, verum pcr iimpli*

cem noftrae voluntatis cfFe^tum ex nobis ipfisferimur adcogitandum

de iis, auc ad minimum tum quando ad idnulla fpeciecorporea utimur.

Quantumad ideas rerum corporearum in gencre, & indcfinite conG.

deratarum , illse videntur aliquo modo depcndcre ab imaginatione , quia

ita alfucti fumus format^ aliquam fpcciem corporcam , quando de na-»

tura corporis cogitamus, ut tum ctiam, cum non nifi in genere^am

confidcramus , facultas , quam habemusimaginandi , fcmpcr formet ali«

quam fpeciem fupcr glandula, qux ejus e{i iDflrumentum , cujus opc

animanon tantum format notionem gencralem naturae corporeae , ve-

rum confufe fibi. rcpraefcntat' abquim rcm corpoream tanquam ocults

fuis obverfatKcm. Vcrum ift« idcae multo magis dcpendent in fua pro-

dudione (quando funt clarx &c diftmd« ) ab alia aliqua caufa , qu^ eas

cxuit omnibus iftis conditionibus, quibus redduntur particularcs > ut

ex iis ftant notiones generalcs»

Ut haec veritas mclius intelligatur ) & difficultas , quac hic invenirt

pofTct, tollatur, confidcra» quaefo, mecum mentcm cife fubftantiam

quz habct facultatcmrogitandi , qusque habct duos ramos, potcntiam

lb.pcrcipiendi , & voluntatem. Prima autcm iftaaliquo modo cft po«

tentia paftiva , & indctermidata , quz (qucmadmodumdij^mus) nul-

I X lam

D E M E N T E H U M A N A.

duobus modis me habercideam alicujus rci , vcl quia dc ea poflljm co«gitarcy cjiirqucformarcideam , quoticfcunquemihi placcti eoqucfcn-fu vcrumcft diccrc mc oportcrc haberc idcam iftius rci , antcquam mcpolTim detcrminarc ad cogitandum dc ca , hoc cft , oportct mc cjus poflc

formare idcam , antcquam mea voluntas fc determinct ad cam potcntiamina^umdcduccndam. fwokfcft'

Altcr modus^ fccundum quem dici potcft nos alicujus rei habcreidcam , cft , quando mens non tantum potcntiam habct eam formandi,

vcrum etiara quando ea menti adlu praefcns cft ; atque eo fenfu non fcm-

pcrvcrumeft dicere, oportcrc noshabcrc ideam rci, de qua volumuscogitare, antequam ejus habcamus volunutcm: vcrum fufficit Ci eo-dcm prjBcife tcmpore ,. quo voluntas fc dctcrminat , applicatquc intcllc-

^um ad cogitandum dc illa , is cjus formct idcam. Secundo rcfpondcoj

quamvis noftrae cogitationcsalis alias confequantur, objcflaque cxtcr-

na, autprimaseogitationesoccafioncm dent voluntati fcdcrcrminandi)

formandiquc idcas fcqucntium cogitationum , id non impcdircquomi»nus cam diccre poHimus carum caufam proximam , & principalcm ; alias

cnim diccre oportcret obje^la cxterna,& non mentcm > producerc idcas,

quas dc iis habemus , praelertim quiaipforum praefcntia racnti occafio-

ncm dat dc iis cogitandi. Tcrtio loco rcfpondco , primas noftras cogita-

tioncs nos non obligarc ncceiTario ad formandas idcas fccundarum , nof.

quc fatis fentimus in noftro arbitrio clTe pofitum mentcm noftram iis

applicarc ; quod non circt , fi nil nifi facultas paftiva pcrcipiendi in

jncnte forct , eaquc non ctiam habcret potcntiam adivam produ-ccndi ideas , ad minimum earum rcrum , ad quas fc voluntario ap-plicat, quaequc nonfuntfupra ejus vires. Non igitur dubitarc dcbc-mus in mente inveniri potehtiam adtivam , quae producit & formatidcas, quibus voluntario pcrcipit; & ccrti elTc dcbcmus cam potcnriamcffc voluntatcm, tumquia id nomcn damus principio omniummcntisopcrationum

, qux proadionibus habcntur, tum quia , cum fun»5^ioncs

voluntatisformamaliquamparticularem habcant, quamediantc noseasaequc ac alias mcntis noftrae cogitationcs pcrcipimus , dubitarc nonpoffumus eam haberc vim producendi ideas ; prcefcrtim quia iliarum

natura in eo confiftit, quod fint cogitationcs mcntis aliquam formamhabcntes; atque adeo rationcm credendi voluntatcm , quac. mcntcmdetcrminatadcogitandum dcaliquare, non minuscaularo dfcidcxrei»

ad quam mcntem applicat , quam caufa cft idcae propriarum fuarura

fiin^onum ; neque moleftufn crit tibi cam vcritaccm pcrfuadcrc , fi ad-

I 5 vertas

70 T R A C T A T U S

vcrtas non effc nifi ideas fubAantiarumfpiritualium , carumque proprie*

tatum & opcrationum, qu« aliquando in mcntcm vcnire poffunt pcr

fimplicem voluntatis dctcrminationem , przfertim quia illx folzfunr,

qus nullum cum corporc habcnt commcrcium , &ad quarum produ-

^onem id fxpiflime niliil tribuit.

Quamvis omnes noftras cogitationes , autnoftr* ideae fint in co fimi-

lcs quod funt modi , aut divcrfae cogitandi formx , qua^ cogitationes ap-

pellamus , cum eas fimpliciter tanquam operationcs mentis refpicimus,

& quas vocamus ideas , quando confideramus nuUam carum efTc , quxnon repraifcntet , nofquc pcrcipere faciat rem aliquam; invenio nihilo-

minus casvaldediverfaseUe, quando unas aliis opponimusj autfecun-

dum modum repraefcntandi » aut fccundum res quasrcprxfentant, aut

fecundum potcntias , quibus inferviunt > aut fccundum caufas , quae cas

producunt, aut denique fecundum relationem , quam habcnt cummcnte nofbra. Quandoeas confideramus (ccundum modum , quo no-

bis obje^ rcprarfentant, ilis funt ciarz & diflin^x , alix obfcune

& conRifie; D. Defcartcs appellat idcam clarameam , quas menti at^

tendenti evidcnsac manifefta eft, eodemmodo, quonos didmuscla^re vidcre objcda , quando nobis praefentia fatis fortiter agunt, ut fcoi'

tiantur,oculiquenoftribenedifpofiti funtadea videnda ; &diftin(5hrm

appellat eam , qux ita pra^cifa & diverfa eft ab omnibus aliis , ut nihil

comprehcndat in fc, nifi quod manifefte apparcat illi, qui eam, ut

oportet» confidcrat. Idca obfcura oppofita eft clarx* & confufa di*

ftindae. Hicautem notabis aliquam idcam non idco magis difhnftam

efTe quia pauca comprchcndit , verum quia nihil comprehcndit nifi

quod eft clarum.

Sccunda diflferentia idearum , quae fumitur ^ rebus , quas repraefcn-

tant, maxime dicna eft quae confideretur , eaquemaximum fpccicrum

numerum fub fcJc continet ; aliae enim rcpraefcntant effcntiam , & fub-

ftantiam in genere, monftrantque proprietates , quae omnibus iisfunf

communes , aliae repraefentant fubftantiam aliquam particularcm , fub-

ftantiam fc. extcnfam five corpus , aut fubftantiam cogitantem fivc

mcntem. Aliae nobis rcpraffcntant res fimplices , alix res compofitas;

quo refpedu alix dicuntur idcae fimplices , aliae compofitae : £t notan»

dum hic eft circa cas, ideas fimplices fempcre(fc vcras , quia rcs , quamrepnpfcntant, aut cxiftit, aut ad minimum potcft exiftere co modo,quo illam cognofcimus *, quia idea fimplex , cum nihil unquam aliud rc-'

prxfentct, niii unum attributum «(Tcntialc, non poteft non ciTc clara

&

deMinteHumana. 71quia obfcuritas & confufio, c|unB aliquando in idcis com-

pontisreperitur, cxcooritur, quod fimul jungamus notioncs & pro-prietatcs , qu« fimul jungi non pofTunt. Notandum ctiam , ut nofcaturan aliqua idea fit fimplex , an compofita , advcrtendum cflc , an proprie-

tatum , quasincludit, unamfinc aliis conciperc non pofTimus; quandoenim id accidit , fignum eft infallibile cam cfTc compofitam ; fic idca ho-minis, qu» comprehendit cogitationem & cxtcnfioncm, eft: idca rci

compoficae , quia concipcre poflTum reciproce unam earum propricta-

tum finc alia, atque ideo illae poftlint fcparatim poni.

Sunt etiam aliqux noftrarum idetrum , qux nobis tantum reprae-

fcntant diverfbs z^us intclledtus , aut voluntatis, alis praetcrca rcprapi.

fentant objeftum aliquod extemum; dcniquc unacft, qux rcpraefcn-

tat rcm nccefTariam, quam Deum appcllamus ; aliar rurfus rcs quidem

adu, fcdiion neccnarioexiftentcs, aliae rcs pure poflibilcs tantumrc-praefentant. Circa haec autem duo fpcciatim notanda vcniunt ; Primumeft omncs idcasrcrum, quashabemus, includere notionem cxiftentia»

adualis , aut poftibilis , vcrum non cflc nifi ideam Dci , in qua cxiftentia

nccelTaria comprchcnditur. Sccundumcft , quamvis nuUa fitidca, qu«fotattributacontineat, quamidea Dci ,quiaramcn illa ca comprehendittali modo*, quoomnia rcddunturinfcparabilia, Sc idcntificata, afferi pofle

nullam ca cfle fimpliciorem.

Tertia oppofitio idcarum pctitur i potcntiis, quibus illac fcrviunt ':

aliae cnim pertincnt ad fcnfus , ahae ad imaginationcm , & aliae denique adintelledum purum.

Qiiarta dcducitur ^ caufis , quae contribuunt ad carum produ^io-ncm; alix cnim fimplicitcr origincm habent i mentc, & quamvis aliar

ctiam indcproccdant, id tamcn eft exoccafione fui corporis, quodeasproducat.

Dcnique, antcquam huiccapitifincm imponam , vcrbum unum dccelebri ifta qusftione mihi addendum cft, fcilicet, an ideae menrifint

innatae, an vcro fint acquifitae; rcfpondeo utrumqucdici pofle-, inna-

txfuntnon tantum quia easnunquam ^ fcnfibus accepit, vcrum ctiam

quia crcata cft cum facultaie cogitandi eafquc formandi , qu» carumcaufa proxima eft & principalis , eodcm modo ac arthritidem , aut

calculum dicimus efl^e naturalcmaliquibusfamiliis, quando, qnicxiis

nafcuntur, fecum ferunt difpofitioncm proximam ad iftos morbos. Ve-nim idcae funt acquifitx , & noh naturales, fi pcr vocem eam natura-

lct iQtelligimus eas in fubftantia animx eflc tanquam in recondttorio.

eum

71 Tractatuscum in modum, quo tabuls pids in porticu aliqua difponuntur ad

$cas 9 quando lubct , contemplandasi nulb cnim carum in particulah

neceflario eft mcnti noftrx adu prxfcns, ca cnim cum fit fubftantia

cogitans, nihilpoteft adu prxfens haberc, cujus non habcat cognitio-

nem Quapropter illae in mentc tantum potcntia^ & non adu conti*

ncntur, eofercmodo, quofigurae contincntur in mafta ccrae, in quoea tamen difFcrentia cft notanda , quod in ccra ea potcntia tantum fit paf-

Hva, cum contractiam in mcntc (it adiva*

Concludo igitur cum D. Defcartcs., mentem non opushabcrcaliqui-

biis ideis naturalibus , .quae dtveri£ finc a faculLite, quamhabet cogi«

tandi i quod mihiadeo clarum videtur, ut ingcnue fatear mc nonvi-

derc, quam rationem D. Rcgius habcrc poiueritifti propofitioni con-

tradicendi. Namnotandum cft, quando D. Defcartcsdixitaiiquasideas

mcnti innatas cftc, cam ejus non fuifTcmcntera , ut ftatucrct , mcntcmopus habcrc aliquibus idcis, qux divcrfx cffcnt ab cjus facultatc co«

gicandi : verum id fccit tanuim , ut diftingucrcc idcas , qus maximefunt familiarcs & naturalcs menti, ab iisqux plus commcrcii habenc

cum fcnfibus. Mihi vidctur Porphyrius in cadcm fcntcntia fuiflecuim

D.Defcartes, quando iudcfinit mcmoriam, Memorxa nonejl tmagtnutn

cujlos, fcdfAcuUoit qudiexrebusmentecottceptu propofitum demo promere potefl,

Namrcvcra, quamvis ides fint imagincs omnium rcrum tjuas conci'^

pimus, non tamen pcrfuadcrc nobis dcbcmusmcntcmaliquas in natrvi-

tatc fccum adfcrrc , & cas rcfervarc , quas fcmcl formavit; c contrario

prims cvancfcunt , quando fecunds producuntur , codem modo ac fi-

gurepiiores cerac percunt , cum novae ci introducuntur : & fi aliqgid

dc prioribus idcis remaneat, id aliud nihil cft , quam quod majorem cummentcacquirant familiaritatcm,qua:facit,ut£as&incliusreproducat&

formet fccunda vicc quam prima.

C A P U T XI.

De voluntatt.

^^Os non tantum habemus facultatcm pcrcipiendi , quxcft potco-

tia paGTiva, verum & aliam infuper lubcmus aftivam , quam ap«

pellamus facultatem volcndi , hoc cft , cligendi , aut nos cx nobis ipHs

detcrminandi ad id omne, ad quod nos dcrcrminamus , quam voca»

mus voluntatcm , autJibcrum arbitrium. Ut hscftcultas adiva benecognofcatur, conndcrandum nobis cft primo , qua: Ot cjus natura, &C

in

DE MiNTe HuMANA.in quo ca confiftat ; Sccundo , nos in nobis ralcm potcntiam habcre ; Ecclenique,cam non deHnere eflc libcram , quamvis aDco depcndeat.

Eflcnaa iftius facultatis confiftit primo in eo, quod fit principium

aftivum omnium adHonum mentis, quae cx fc ipfa, & per fc ipfam,

poftquam intelledus rempercepit, cligit, & fc detcrminat ad amplc-

dcndum, autfugicndum,autadjudiciumfufpendcndum, quando rcs

nondum fatis clare perccpta cft. Sccundo confiftit in co, quod eodempraecifctempore, quo intelledhis ipfi proponit vcrum autftlfum , bo-

num aut malum , diftinde & fine oblcuritate, illa fc dcterminct in-

fallibilitcr ad amplc<5lendum unum , & fugiendum altcrum ; Verumquando vcritas aut falfitas , bonum aut malum , ipfi non nifi obfcure

& confufe proponuntur , menfque eam ot^fcuritatem Sc confufioncm

pcrcipit , ea facultas mcnti non pcrmittit fc determinare , fed eamfufpenfam tenet, quamdiu obfcuritatcm iftam animadvertit. Tcrtio,

natura iftius facultatis confiftit in co, quod adeo libcra fit, utcontra-

diiflioncm involvcret dicere aliquod agens extcrnum talem cjus libcr-

tati vim infcrre poflc , ut faccret eam invitam aliquid velle. Origo iftius

libertatis provenit primo ex co, quod mcnsipfa fit, quaefc ipfam de-

tcrminet; & fccundocx eo, quod quamvis infallibilitcr fequatur &amplcdatur bonum quod clarc cognofcit , nihilominus opc iftius fa-

cultatis libcre (empcr id faciat, & abfolutc loquendo poflet id non fa-

cerc, fccundum eum , quem ftatim diccmus , modum. Appellamus cr-

govoluntatcmintoto hoc tradatu, eam fotentum adivam & eleclivafny

per quam mem fe determtnat Itbere ad faciendutn , attt non factendum aliquidy

ad aftrmandum , aut negandimi \ & uno vcrbo eatn meniit vim , quam hahet

froducendi ex fe ipfa , (jr cttra coaHmem , omnes aciiones ^ cogttationes , in

quibm tlecito altqud O judictum locumhabere potejl. Illi qui ponunt eflen-

tiam libertatis in indiflercntia , fumpfcrunt cum terminum fcnfu admo-dum diverfoabeo, qucm ipfi dat D. Defcartes in quarta fua medita-

tione , ubi eam fumit pro eo ftatu animz , in quo mens nihil clari , nihil-

que diftindii in obje<5io vidcns , non majorem habet inclinationcm ad id

fugiendum, quam ad amplcftendum. Hoc fenfu intelligerc oportct

hsBC ejus verba ,Neque enim necejfe ejl me m utramqtte partem ferri pojfe , tit

fim Itber. Addit enim porro , ftd quo magis tn unam partem proptndeo, five

quia rationem veri & bont tn ta evidenttr imelligo , five qtiia Deus inttma cogt-

tationis mea tta dijponit , tanto Itberius illam eUgo ; nec fane divina gratia , mcnaturalit cogmtto unquam immtnutmt hbertdtem

\ fed potiusaugem, & coirol/O'

rant ; indijferentia aiitem illa,quam experior , cum ttulU mc r4tto in mam par-

K tern

74 TRACTATUfttm nidgis qum in alteram impeUtt , ejl tnfimus gradm Ubertdtu , & nuUam in

ed perfecltonem , fcd tamummodo tn togntiione defeiium , ftve neguttonem qtian-

dam teflaiur ; nam fi femper qutd verum& bonum ftt , daie vtderem,tmnqu,jm

de eo i quodeffet jiidicandum veleLgendum , deliberarem ;atque ita quamvts plane

liber , nunquam tamen indtfferem effe pojfem, Ergcf indifFercntia fumitur pro

ftatu ifloneutro animx* inquo invenitur, cumnefcit quid fit deter-

minandum , quando D. Dcfcartcs ftatuit libertatem non confifterc in

indiftercntia ; & quidem fumma cumrationc: Quis enim negarc po-

tcft nosnihilceque voluntarie, nihilquc adco libcrc faccre quam eain

quibus ne vel minimam quidem hifitandi, autdubitandi rationcm vi-

demus^ nonautemnegavitindifFcrcntiaminlibcrtatcinvcniri, ubi tcr-

minus iftc fumitur, qucmadmodum vulgo in fcholis obtinet, proea

potcntia, quam habemus, fiiciendi aut non facicndi ahquid; & nc

quid dc ea re dubitcs , ccce quo modo fuam ipfc mentcm explicuerit

cpiftola 112. primi voluminis : Quod ad Uberum arbttrtum , prorfus fentt§

<utn R. P, atque ut fentertftam meam clariui expltcem , veUm prtmo notari , i»-

dtffcrenttammthivideripropriefignificareflatum ifium, inquo voluntas reperttur,

fum tUa non fertur uUa cognittone veri aut botii , ad partetn unam pottus quam

altam attipk^endam ; tUamque hoc fenfu fumpfi , ubt dtxi infimnm Itbertutis gra-

dum in hocconfijlere ,quod pojfimus ttofmet detcrmtnare ad res eas , ad quas fumus

prorftts tndijferentes. Sedforfan per tndtfferentidm alit tnteUigunt pofiiivam hanc,qu4

poUemtis.facultatem determtnandt nos ad contrariorum aUerutrum , hoc efly adpro^

fequenduttty autfugiendum^ adafirmandum , aut negandutn unutn tdemque. Atque

htc dicam me nunquant negajfe qutn pofittva hac faiuUas effet in voluntate. Contrd

mm extjltmo eam adtffe non folum quoties voliintas fe determinat ad ifiud genut

A^ionumy in qutbus rtuUo rationis pondcre in unam pottus quatn tn aUam partem tn-

(Unatur ; fed ettam in omntbus e\m aUis aSiontbus; ita ut volun^as nun^uamfe deteT'

nttnet ,qtiin tUam exerceat ; eo tifijue ut etiamcum evtdentifftma aUqua ratio nos ad

sUqutd tncUnat, etfi moraUter loquendo vtxpojftmuscontrartutn facere, tamen abfo-

Utte loquendo poffimus : ejl eniin femper penes nos abftinere a profiqutndo bontmi dlt*

quodquoiftt nobis cUrtffttnenotutn , aut aimittereveritatem quampUm evtden-

ttnty ntodo foUent cogitemus bottum effe hoc ipfo tefiari arbitrtt nofirt Ubertatem.

Tratereaadvertendutn cft Ubertatemm a^iontbus voluntatis conftderart pojfe , aut

dntequam exerceantur , aut eo , quo exercentur , momento. Ctrtum autem eft U'

htrtdtem confideratam in a^ionibusvoluntatis antequam iUa exerceantur ,compre-

hendereindifferentiafttfumptam in fecutidofenfu ,prout dUm modo expofut^ non

fero fumptam in priort ; hoc eft , volitntatem rwftram , antequam cietertntnaid

fuerit n femper Uberm tffe^ pomi^m habfrt (U^endtmtrmorum AUtrutrum:

At

DE Mbnte Humana. 7Jvero 'iHt non eftfcmper indxfferem ; contra emm nunquam deliberamus mjiut nos

eo fiatu exmiamus , m quo nefdmm quam 4/nple£iamur partem , aut certe ne tn

tllum mtdamut. Et quanquam judutum nojirum altenU tmpertis opponendo , fo-

Itanm dicere nos ep Itberiores intis, qua nokufequt Itceat, fuciendu ,

quam in iit^

qua nobii aut tmperaia aut tnterdida fuerint; nihtlominus judicia noflra^ ftve

(ogttattones altas altis opponendo haudpojfumus eodem tnododicere nos ejje libtrto»

res in tis faciendu , qua hobis ncque bona mquemala vtdentur, aut in qmbut tan-

tundem videmus tnali , quantum bont^ qtiam tn iis , in qutbut vtdemus longeplm bo^

ni , quam mait. Libettatis emm magnitudo confiftit aut tn magna factkate ad ft

determtnandum ; aut tn magno tifu pofittva hujus potentta , quam habemus ,

quendt dcteriora , ettam cum itieltora vtdeamus, Atqutfi ea amplettamur , qua ra--

tto nofira nobis fuadet ejftr bona , tiim nos factle admodum determinamu ; fi vero

contrarium fecenmus y majorem tum potentia tfitus ufum fucttntu : atque tta itbe^

rtusfemper agere poffumus tn rebus tu , in qmbus plus bont , quam malt vtdemus »

quam tn tu, quas vocamus indtjferentes, Atque ettam hoc fenfu verum efi dtcere , noi

mtilto minus Itberefacere ea , qtu nobis imperata fuertnt y&adqua ultro nequa-

quamfenemur , quam eaquanobis non fuertttt imperata : quta nettipe judtctumf

quod nobis fuadet tfia ejfe dtfftulia , adverfatur aUert judtcio , quod nos monet bo~

num effe ea facere, qua ]uffi fuerimus ; qua qutdem duo judtcta , quo aquabtltus nos

tnoventy eo ettam magis indtfferemiam tnducunt , eo fenfufumptam , quo prnnum

explnui yhoceft , indtfferentiam eam , qua voluntatem confiituit in eofiutu , tn qtut

fe determinare nequeat. lam autem libertas conjiderata in voluntatis acliontbus ,

quo momento cxercentur, tndifferentiauj nullam continety quotitodocunqitefumatur :

quia id quodfity non potefi nonfiett eo teitipore^ quo fit : Itaque Ubcrias tum confifitt

tuntum infacitUate operandt ,quj prout augetttr , aitgetur& Ubertas ; tum autem

agere Ubercyfive Ubenter, aut voUmtarte unum funt & idem. Atque hoc fenfa

fcrtpfimeeoUberiusad aUqiud ferri^ qtio pUatbus rationtbus ad id adducttis fue-

rim , fiqutdem certum efi voluntatem nofirattt moveri tiim fActUus & vebemcn^

tttts,

Etiam locusalius eft in Epiftola ii^.primi volum. ubi ferc eadem

rcpctit , attamcn <quia clarius illic fe cxplicarc vidciur , non puto practcr

rationcm forc, li cum hic adjungam; ncquc mihi vitio vcrti debet,

quod complures tcxtus D. Dcfcartes adducam , quoniam hic nihil aliud

nifi iftius viri cogitationcs vendo , caquc tantum fupplerc ftudco , quae

ipfc adfincmtradatusruidehomincdiwlurusfuifletdcnaturamcntis, fi

mors eum non impcdiviflct inccptum abfolvcre.

Qusfo attcndxs me non dnere , homtnem non effe indifferentem , ntfi ubi cognitio

iSi deefi ; ftd illum eo magis tndifferentem effe , qtio pamiores rationcs novit , qus

K z '^f"

TractattjstUHm adpartem lotam i potiui quAm aUam dmfleclendam moveant'., qtiod qutdem

4 nemme negan pofe mthi videtur. Tecum autem fentto in to quod hiit pofje

quemhbet fit^endeie ]udiiiumfuum ; fedcondtusfum explicare modum , quo idfieri

pofftt. Mibt emm videtur certum effe ex magna luce in intellcdu fequi magnampropenfioncm in voluntate. Ud ut quamdtu clarijftme vulemus rem altquam

ejfe nobitcoiivenientemy diffictUimum fit , imo & ,utcredoy impoffibile, quamdtu

manet in nobis ijla cogitatio , ut defidertt nojlrt cttrfum teneamus. Verum , quid

naturaaHimdeaeJly ut uno momento attenttonem fttam prabeat unt fere tantum

eukmqiie rei *, ut primum abducttur attentio nojira a rattontbm , qua fuadent ham

rem ejft nobis conveitimem , nec altud in memoria ajfervamus , nifi qtiod iUa vifa

eftnobis opiabilis , pojfumus demum mentinojlra exhtbere aliquam altam rationems

quatdnobisdubtumfactatt atque itajudicium nojlrum fujpendere, imo & forfun

e\m contrartum ferre. Atque ita cum nonfiatuas libertateni practfe tn itidiffercnttM^

ftd inpotentiaquadAmreali, & pofitiva determinandife , nuUa eji tnter optntones

mjiras dijftrtntu nifi in verbis, lateer autem banc potenttam ejfe in voluntate :

fed quia non video quod illa , dum comitem habet tndifferenttam , (quam quidem

imperfeclionem tjfefateris ) alta fit , qiiam cum non habet , & quta nihil eji in i»-

telleciu pr^cr lumcny ut nempe tn inteile^u beutorum confirmatorum in gratia;

illud omnt generattm liberum dtco , quod efi voluntarium : Tu auteni vii appelU'

ttontmeam rejiringere ad potentiam fe determmandt ,quain comitatur imUlferen'

tia. Sedegonilcupioinvoidbultsac ufttmt & exemplum feqiii. Et paulo infe-

rius dicit : Sed certefateor tn tis omntbtis , in qutbm eji occajio peccandi , tndifft ren^

tiam tnefie ,neqtie exiflimo ad hoc , ut malefaciumm , opus ejfc , ut ilure videamtu

td malum effe qtiodagimiu : fatis ejl ta id confufe videumus , am tuutum memineri-

miis nos olim ]udi(affe td effe maliim , quaiiquam td adprafens neutiqtiam videamm^

hoc eji^ quunquam non atteiidumus ad rattones, qux probant id effc malum; fi e-

nim clure videremm ul ejfe mulum > tmpojftbile foret nos peccare, quamdtu td hoc

paHo videremm ; unde vulgo fertur , omnis pcccans cftignorans. tieque ta-

tnen inde fequitur non mcrert etim , qui cum clartjfime vtdeat qutd fit fuctcndum^

id tiifuUibiliierfuciat , & ahfque tiUa indifferentU , quemadmodum l. Chriftm^

dum in terris ageret : Cum enim homo poffit non femper perfecle attenicre ad ea ,

q«a fun! officu fui , hoc ipfum eft bene agere , fi qttis nempe ad ojficium fuum per»

petuo ita attendut , ut volumas noftra incunctanter obfcquens lumini imelleiim, fit

nequaq^m tndtfferens. Cdttrum nonftripfi,gratia toUi prorfm iiidtfferentiam ; fed

folum nos ilia tnclinari in partem tmam » potius quam in altam , atque tta minai

tndijfirentiam , licet non imminuutur libertas \ unde mtbi videtur Jequi hanc Itber»

tateni non confiftere in mdtfferentiu.

Ex hifcelocisvicicri potcft, fccundum mcntcm D.Dcfcartes volun-

tatcm.

deMenteHumana. 77tatem & libcrtatem , ut ipfe dicit in quarta meditationc , tantum m eo

fonfijlere , quod idemfacere vel nonfacere , ( hocejl , affirmare vel negare , profequi

velfugere) pojftmiu; velpottustneotantum, quodadtdquod nohU ab intellectu

propomtur affirmandttm vel negandum , ftve profequendum vel fugtendum , tta fe-

ramur , utanulU v/ externa nosad td determinart fenttamus ;atque ita quando

dicit libcriatcm non confiftcrc in indiffercntia , fumit hoc nomcn pro

co ftatu , in quo mcns nullas vidct rationcs , quibus magis ad hanc quamad illam partem fcratur, non autem co modo, quo fumitur in fcholis pro

ca potentia pofitiva , quam habcmus agendi , aut non agendi , qua vo-

luntatem uti in omnibus fuis adionibus agnofcit. Patct ctiam cum fta-

tucrc , quando mens attenta eft in contcmplanda bonitate aut verita-

tc rei , qux adc^clara & diftinda ipfi apparet , ut nulla in mcntc dubi-

tandiratiofupcnit; voluntatem fe ipfam cx fc ipfa dctcrminarc , fcque

infallibilitcrjungere ifti veritati aut bonitati-, quod veriffimumcft, &cum axiomatc hoc morali convenit, quo dicitur, voluniatem mn poffe

dmpUiii malum quu malum , ncmpe quod clare cognofcct fuo refpcftu talc

dfc, atque idco fc infallibiliter jungere debet bono, quod cognofcit

talecirc, ita ut nullusdubitandi locus fuperfit. Hoc fcnfu D. Defcar-

tcsdixitad benc agendum fufficcrc benejudicarc ; nam li intclleftus

nihil aliud unquam mcnti cxhibcret , nifi quod ita clarum & cvidcns

cft , ut dc co non poffitdubitarc, nunquam etiam voluntas in fua clc-

^lionc poffet crrarc: Vcruntamen quia quamdiu mens noftra corpori

unita cft , non diu poteft clfc attenta eidem rci , intellcdufquc non ha-

bct faepe claram diftinftamquc cognitiOncm boni Sc mali fine ulla

obfcuritatis & confufionis mixtura, & quamvis habcret, voluntas

cum avcrtcrcpoteft,cumqucobIigaread confidcrandum cxcrcitium fuae

libertatis tanquani maximum omnium fuorum bonorum , quamvis Ce

infallibiliterjungat bono, quodut talc agnofcitur ; illanihilominusre-

tinct fempcr , abfoiutc loqucndo , potcntiam ci negandi affcnfum fuum,

fufpendcndijudicium, autformandi contrarium prxccdcnti , diccndi-

quc cum Mcdca , vtdeo meltoraproboque , Deteriora fequor ,quod tamcn ferc

nunquam contingit.

Ut intclligaturinhifcc omnibus quomodo noftra voluntas fe mo-

vcat, nota primo, quando mcnspercipit aliquam ideam , camprimo

locoper fuam voluntatemfcilli jungcrc , fi clara fit &diftin<fta, hoc

eft , in ca acquiefccrc , cique confcntire ; verum fi aliquam in ca agnofcat

obfcuritatcm , cum non polTit eo temporc in illa acquicfccrc, ncgarc

fuum affcnfum , atque id appcllatur judicarc , quod nihil aliud cft

K 5quam

t

7* Tractatusquam darc , aut nqgarc fQum aflenfum rcbus , quas intclle(5tus percipir*

Qucmadmodum autcm vcritas confiftit in indivifibili , rcs enim eft , aut

non cft , & nullum datur hic mcdium ; voluntas non potcft rufpcndcrc

fuum judicium, aut negarc fuum afTcnfiim intcr duas pro^-^ofitiones con-

trarias, autcontradidorias, quarum unaclariorapparct,aliter quama-vertendo ab iis intcllc«5lum , atquc impcdiendocjusattentionem. Poft

primum huncmentis adum, (i caidca contincat aliquam pcrfedioncm

ipfi propriam,tum voluntas non acquiefcit in fola ifta perccptione^veruiii

ulterius pergit, fcqucjungit cjus objc^o per fua dcfideria, amores

aliofque fuosaffcdus ; fi c contrario idea ifta ipfiexhibcat aliquam im-

pcrfci^tioncm , c[ux ci noccre camquc offcnderc poflit , tum mcns pcr

liiam voluntatcm fc lcparatabifto objc»fto, quantum Doteft , per affe-

^lusprimisiftiscontrarios, & nonnifi odio atque avCTlionc crga iUud

affc(^a cft: vcrum fiipfi duoobjcda proponantur, voluntas infallibi-»'

liter fcrtur in id, quod optimum vidctur, dummodo & id clarc pcr-

cipiatur , 6c nullus haefitandi locus fupcrfit , dum mens in ejus contcm-

plationc attenta cft; nam fimulac ejus attcntio pcrit , voluntas poteft

fufpendcrc, aut mutarc primum fuum motum.Obferva fccundo loco, quamvis voluntas, & libcrum arbitrium rever*

fint unum & idem , nihilominus aliquo modo ca diffcrrc : pcr volunta-

temenim prjccipueintelligimusiB i<p' tjuivyiv cujizK^vK-nv .'n 'cKi^<n*v,^ eu/»

'n^isaiovy hoccft, idprincipium,pcrquodmensfcdcterminatdcfeipfa,

orancfque motus , adionefque omncs cxequitur , quas i nobis ipfis pro-

ficifci (entimus*, & pcrliberum arbitrium intelligimiis li cu^inKov ^ )(a^

n-^oflu^f TixtV , hoc cft > idcm id principium , in quantum potcntiam ha-

bet eligcndi. Utriufque autem rcfpedu praecipue cft , quod imaginctn

Dci feramus ; fi cnim alias omnes noftras facultates , intclledum nimi-

nim, mcmoriam , & imaginationcm confidcrcmus , cas maxime finitas&limitatas efle advertimus , eodcmquctcmpore formamusideam aliaruni

fimilium facultatum multo ampliorum, imo ctiam infinitarum, qua$

non nifi ad Deum pcrtincrc poflc fine ulla difficultate agnofcimus

:

Noftram vcro voluntatcm quod attinct, fi cam formaliter in fc ipfa

fpc<5lemus, quatcnus ca eft potcntia, pcr quam cxnobis ipfis ferimur

ad rcm aliquam libcre facicndam aut non faciendam, expcrimur eamin nobisadeoamplam , utnullamaliam concipiamus artipliorcm , & la-

tius patcntem; atqucita mihi vidctur nos nullam aliam poflidcrc facul-

tatcm, quscpropius nos ad Dcum acccdcrc, nofquc cjus fimilitudi-

ncra magis rcferrc faciat. Non quod voluntas divina^ fi cx ali;i parte cam

DbMbNThHuMANA. -rp

fpcftcmus, non fit noftra infinitis modis perfe^f^ior; i\U cniin infinita

potentia & cognitionc comirata cft, fcqucad multo plura objcdacx-

tcndit ; cuiacccditetiam quod noftra voluntas, cum fcmpcr ad^ioncm

intclle6lus praefupponat , ut agat in eam folcat inclinari partem, quae

aliquam claritatcm & bonitatcm contincrc pcrcipitur , atquc ita nun-quam indiffercnseft , ut propric loquamur, nifi ubi cognitione dcfti-

tuitur; divinaautcm voluntas abfoluteindiffercns eft, quia inDeoco-gnofcere &' velle nonfuntnili unum & idem, quorum unumaltcrumnon pnDfupponit, ncquevultDeusaliquid quiacftbonum, fcdunum-quodquecft bonum, quia idvult; nam cumis fitprimumcns, ^ quoomnia dcpcndcnt tam ratione fuaE clTentiaE , quam rationc cxiftcntiae

tanquam i caufa principali , & aliquo modo totali , qux fadt ut fint,

& id fint quodfijnt, ca ncquc bona ncque vcra funt, nifi quia ca ita

voluit, inicllcxit&produxir. SidiflScuItas quxdam fit in comprehcn-

dcnda hac vcritate , cognitio, quam habcmus dc finitudine noftri intelle-

<5us , ad pauca admodum fc extcndentis , & dc infinita Dei perfeftione,

facilc cam tollit, praecipucfi animadvertamus ideam, quam decoha«bemus, nosdocere in ipfo nonelTenifi unam folam , camqucomninofimpliccm ac puram aflioncm , quod vcrba ifta Sanfti Auguftini ad-

modumbene cxprimunt, qmdvides ea funt\ in Dco cnim vtderc 8c velle

non fiintnifi unumidcmque: undefcquitur, quemadmodumjam dixi-

mus, ejus voluntatem cffc dcbuifTe abfolutc indifFcrcntem ad omnia

quae fa(5la fiint, aut unquam fient; quoniam nullam prarfiipponit co-

gnitioncm vcritatis , aut bonitatis in intellcdlu divino , quac eam incli-

narcpoflct antcquam agerct; vcrum^ contrario quia Dcus fedetcrmi-

navit ad ea , qua; funt in mundo produccnda » idco , qucmadmodum in

Gcnefi dicitur, illa funt valde bona, idcft, ratio bonitatis eorum dc-

pcndct cx eo , quod Dcus itaiila faccrc volacrit. Vcrum c divcrticulo

in viam rcvertamur, atquc examincmus , an mcns noftra rcvcra polTidcat

potcntiam fc cxfi:ipfa libcrcdeterminandi.

An pofTibile eft , homines adco ab omni fcnfii dcftltutos cffc ut dc^

ea dubitarc pollint ? Bc fipropriae confiricntiae teftimonium non fufH-

cit, quodnam aliud argumentumin mediumadfi?rripotcft, quocon-

vincantur ? Nunquam eos proculdubio ad ullas mentis fiiae aftiones fa-

tisattcndiffe crcdcndum cft. Ut autcm adid vcl femcl faciendum in-

itentur, rogandi funt. an non eos aliquando fadi alicujus,qualecumque

demum id fucrit , pcenituerit , non puto eos hoc aufijros negarc ; fi au-

tcm cos pcenituit , indc procul dubio cft , quod non fcccrint quod po-

tucrunt

So Tractatustucrunt & debucrunt faccrc , aut quod contrarium fcccrint ei , qiioddcbcbant & potcrant faccrc; non cnim altcrius cujufpiam rei aliqucmpcenitcrc poteft : Ergo agnofccre dcbcnt fc potcntiam habuifTc facicndi

aliud , quam quod fecerunt , ac proindc etiam fc potcntiam habuifle cli-

gendi, quam nosappellamus voluntatcm aut Hbcrum arbitrium. Duxtantum quod fciam rationcsfunt , qus iis de hac re anfam dabitandi da-

re po(rmt', unaeft quodnon vidcant, quomodo voluntas infallibilitcr

fequatur bonum , quod ipfi clare repraefentatur , &: nihilominus id pollit

non fcquifi vclit. Ea dimcultas non eft magni momcnti , & fianimumbene advcrtcrcnt ad ca , quaequotidie contingunt, nullumomninohicdubium invenirent;*Nonne verumeft homincm, quitotushorrctfri-

gorc , & qui prope fe Luculcntum vidct ignem , nihil intcrmiffurum quopofTit ad igncm accedcrc, fi non impcdiatur , quamvis abfoluteloqucn-

doidetiam polTct non facerc^ infallibilitas adionis non dcftruit crgopotcntiam facicndi contrarium.

Sceptici propterca , qui dc omnibus dubitabant , non vidcntur in du-bium rcvocafle hanc voluntatisabfolutam potcntiam , quoniam ca uten-dum cflc voIucrunt,non cligendo id quod optimum vidcbatur,& perti-

naciter dubitando , & judicium fuum fufpcndendo in iis , quae clara vi-

debantur. Poflcfnc credcrc Sextum Empiricum difcipuJis fuis aliquid

fimilc injungcrc potuiflc, nifi in fc ipfo cxpcrtus fuiflct fejudicium fuumfufpcndcre potuifle ctiam tum, quando res qux ipfi proponcbatur,

adco clara cflet ac cvidcns, ut non viderct, quo eam modo iblvcrct r

Cutnaliquu (ita feipfum cxplicat pag. 8. fui operis, cx quo cjus vcrbahuc transfcro ) ratmem mhii adfert , quam dcftrutre non poffunjut , tUi dicimtu,

*

ante nativitatem ejus , quifecfam , cuife dedtt , introduxtt , eam rationem, quam

fecla ea tpfi prabet , bonam non cjfe vifam , dr tatnen ea ratio m rerum naturanon

deftnebat cjfe , quamvu cognita tion ejfet ; fic ettamfieri poteft , ut ratio qud eam de-

ftrutt , quamadfert , m rerum mtura tnvematur , quamvii nondum cognitafit

;

atque ideo non opouet cedere rationi , quam adferty utut fortu eium hoctempore

prsfeuti appareat.

Nihilccrtemagisridiculumcft, quam id quodTiic dicit Scxtus Em-piricus , & an non quis dicerct cum cflc Rabbinum aliqucm

, qui exfpe-dat donec Elias , aut MelTiascadant cx nubibus , ut diflicultatcs Biblio-

rum &: Thalmud ipfi cnuclccnt \ Quicquid fit , hujufmodi cxcmplumunicuiquefanacmcntisfufficcrepotcftad cflaciendum nc indubiumrc-vocct cam potcndam & vim dandi aut ncgandi aflcnfum fuum.Vcrum haecnon cft maxima difficultas, quam adferunt ilJi, qui dc

fua

D E M E N- T E H U M A N A. 8f

ftia libcftate dubitant ; majorem cnim aliam movcnt cx conndcratione

magnitudinis , omnipotentix& prarfcientix Dei , cx qua omnia , qu»liberafunt, &quaerunt ncceflaria, dependcnt,& cxdifficultateconci-

piendi, quomodo voluntas noftra polTit dcpendere, & nihilominus li-

bcramanere. D. Defcartes adco feliciter hunc nodum folvit, ut nihil

amplius hic deridcrari poflit , quam ut ea transfcribam , quje ipfc diver-

fisinlocis docuir. Epift.8. vol. i. ad Princip. Elifabetham hacclcgun-

tur. Rdtiom omnes,qud, Dei extjlentUm probant , illdmtiuepriMdm ejfe , & im-

tuutabtlem cauftm omnium effecitmm , qui a libero hominum arbitrio non pendent^

tiuhi videntur probare illum etiam ejfe cauftm aclionum omntum, <iua a libero ar-

hitrto pendent. Non enim demoitftrari poteft , (luod exiftat , nifi ionpderetur ut ent

fumme perfeiium ; non effet autemfutnme perfecium , fi quul in mundoperi poffet^

quod ab iUo omnino non procederet : verttm quidem eft fola fide doceri nos , quid

fttgratia tUa , per quatn Deus ad beatitudtncm fupernaturalem nos evehit ; fed ex

fola naturali Philofophia coUigere licet non pvjfe animum humanum vel minimam

togitationemfubire , quin vcltt Deus , & ab a:erno voluerit , ut fubtret. iJeque htc

locum habet fiholaftica diftmdto inter caufas univerfales & parttctilares \ ratio

enim cur Sol, cum ftt florum omntum caufa univerfalis , non fit tamen caiifa quod

tuUpa a rofts dtflerant , efi quod eorum produilto a qutbufdam aliis particularibiu

taufis ipfinonfubordinatitpendeat; verum Deus itaefi rertim ommumuntverfalis

eaufa , ut fit earum etiam totalit , & fic abfjue ejrn voluntate ficri nibil pottft.

Hifce D. Dcfcartes verbis adjungam , quamvis omnia ^ Dco dcpcn-

dcant, quemadmodum dicit, id tamcn divcrfimode ficri ; naminpro-

dudionccorum , adqux ncque noftra, ncquc ulla altcrius agcntis li-

beri voluntas aliquid confert, diccrc poflumus cum tantummodo pro-

priam fuam refpexiflc voluntatcm , pcr quam fc ipfum abfolute dctcrmi-

navit ad ca tali modo ac talitemporcproduccnda: verum quantum ad

ca ad quae noftra voluntas aliquid confert , non tantum confidcravit

fuam , verum ctiam inclufit confcnfum noftrae voluntatis in fuo dccrc-

to, & nonnifi poftquam .prajvidit quomodo illa fcdeterminaret inta-

\i circumftantia , voluit abfolute ea contingerc. Etiam alius locus huic

fcrefimiliscftinfequenti Epiftola cjufdcm voluminis. Qttamum adltbe'

rum arbttrium , fiadnos tantum attendamus , fateornonpoffenos iUudnonputare

independens\ fed atm ad tnfinitam Dei potentiam animum advertimus , non pojfU'

ntm non credere omnia ab tUo pendere , & proinde Itberum nofirum arbiirtum im-

ferto ejtu foUttum non effe. Implicat entm contradiBtonem Deuin creaffe homines

tjufmodi naturs , tit voluntatis eorum adiones ab ejus volunrate non pendcant ; quid

idtm eflyacfi quis diceretpotentijm ejus finitam effe fimnl & infinitam : finitam,

L (um

St Tractat usiumaliijuidfit i qmdab tU» non fendct; wfinitdm vero, tum pottteritrem hnmwJeptndcnteM(reare» SedijHewadwodumexifientiddtrina cognttio non dcbet hhe-

ri noflri arlitrtt certitudmem toliere , tta ncijue Itbert noflrt arbttrti cognttto exijlen-'

ttam Deiapud nos dubiam facere dtbet. Indepcndcntta tmm tlU , quam expertmur

ntqne tn nobisperfenttfiumu , & qua aaionibui noflris laude vel vituperto dignit cffi»

tundisfuffuit y non pugnat cum dcptndenna aUetimgeneris , fecundtmi qitatn omntx

Deofub]iciuntur,

VidQtur ctiam elarius adhuc cxplicanc eam quxfticnem in prima par*

tcprincipiorum articulo 59. iifdcm fcre verbis: Quod autem ftt tn noflra

voluntate Ubertoi , & tnultts ad arbiirium vel afftniiri rel non affenttri pojfmusj

fideo mantftflum efl , ttt tnter prtmas cr maxtme communes noiiones , qu£ tiobk

funt mnatai fitrecenfendum, PatuUquehoc tnaxiwe paulo dntCi cumdeomntbm

dubitarefludenies > eo ufque fumus progrejfi , ttt fingeremus aUquem potentijftmum

noflra ortgmu authorem , modis omntbus nos faltere conari ; nthilominus entm hanc

in nobit Ubertatem effe expetiebamur-^ ut poffemus ab tis credendis abfltmret qUA

non plane certa erant & explorata : nec uUa magu per fe nota & perfpecla ejfe pof*

funt, quamquatunctemporisnondubtavidebantur. Etarticulo 41. ut rcfpon-

dcat dit&cultati , quam quis habere poflct in concilianda libcrtatcarbitrii

noftri cumaBtcrna Dci prxordinationc , adjungit hacc vcrba : lllurcronos

exptdiemus , firecordemur mentem noflram tffefmkam ; Det autem potenttam , pcj

quam non tanium omnid , qua funt aui efft poffunt , ah aterno praftvit , fedetidm

volutt ac praordinavtt , ejfe tnfinitam : tdeoiiue hanc quidem a nobisfatis dttingi , ut

clare & dijhncle percipijmus ipfam in Deo ejfc; non autem futiscomprehendi ^ «I

Yideamus quo paclo Uberas hominum ailionct indeterminatas reUnquat ; Ubertatie

dutem & indtfferentia ,qua in nobis tft , non Ua confctos ejfc , ut mhil fit , qitod evt'

dintiiu cr perfeSiius comprehendamus, Ahfnrdum ettim effct , propterea quod non

comprehendtmus unam rem 9 quam fcimus ex natiira fua nobis effe dehere iruompre"

henfibtlem , de aUa dnbitare > quam tntime comprelKudimus , dtqtie apnd nofmet

ipfos experimitr. D. Dcfcartcs cxcmplum adfcrt admodun) convcnicns

huic rci dcplarand.j; Lpiftola 10. primi voIuniinisadlVincipcm Elilabc»

tham , ubi ficloquitur. Si rexaUquisedicio mononid(hiam prohibuiffet y&cer^

tifftmefciretduos quojpiamditionis fua nobtUs dtverfarum urbtum incolas tmer fe

di(fidere ^fibtqu: mutuo tta infenfos tffe , utfi alter tn alterum incideret , fiihtl obflare

pofftty quo minus deccrten:\fi inqtiam rex ijleillorum uni wdndatum darety ut verfut

urbem tllam profictfceretur^qnam aUer tmoht^daretque ettam alteri wandatum eun"

di verfus locum, in quo prsor iUe vcrf^tury certo tiovtt non poffe ilUsfibi mtituo obviam

nonfiert ,proindeque non ctrtare , atque ita cdiclum ejas non violure ; neque tameH

idiis ad hoc eogtt , ejufque cognitto,imo & vol:4nt,ts illos .id id hoc modo determindndk

D i M E N T E H V M A N A. 8jfUH ohJJdt qutn uUro » & Aque Itbtre uterque pugnct , ac puj^ndffet ,ft mhil bmtnrefcmjfety aut alta quavis occjfione ilU in fe mutuo incidijfm » diicotjtie p4rijtere

luet tn tUos animadvertere , ob vtoUtum edtiiuM. Quod atttcm licet Re(^t de fnb^

dttorutn fuorum qutbufdam liberis acitontbus facere , id Deut » qut prafciemi^ , cjr

pountta tnfinttd pollet , deomnibtuhotntnum adiombutfactt: 0'antequam nos in

hunc orhem niuteret > eitade noverat , quales effent futura voluntatu tiojlrx pro-

penftones otnncsy ilUsenimipfinabisitidtdttf cateraetiam extra nos tta difpofua^

ttt hdc , C' ilU objeciafefenfibus nofirii hoc &1II0 tempore objtcercnt , quorum oc<

(afione farit fore, utliberum noflrum arbitrtum nosad hoc wel tUud ddcrmina'

ret : Id ergoftc voliiit, fed noltut tamen nos ad hoccogere, Et quemudmodum tu

. \flo Rege dtjlmgui pojfunt duo divcrfivoluntatisgradusy unusjquo voluit , utduo ht

l<obtlcs decertarenti cumfecerit ut in femuiuo inctderem j aUm vero> quouinO'

Utit , cum monomachiam ediclo prohibucrtt : Sic Theologt dijiinguunt tn Dea volun-

tatm unam abfoUttam (7 indepcndetitem , qua vuU ut omnta fiant prout fiimt\

dltam vero rclattvam,qua ad homtnum merttum aut deltclum ufertur ,

per quatn

ytilt ut Ugibus fuit obtcmperetur.

Magnactiam fatisdifFcrcntia eft intcrRcgisalicujus officium , &:ab-

folutam Dci potcntiam , quiaRcges & Magiftratus tencntur impcdirc

omniamala quae pofTunt & novcrunt , ita ut aliquo modo ctiam rci fint

illorum fcelcrum', qus iicri permittunt, ca cnim authoritas , quam nadifunt, ipflsA Dco non e£l data nid infubditorum fuorumfalutcm; vc-

rum divina poxcntia fumma cfl & abfolutc indcpendcns , & quamvis

inala, qux futura funt , prxvidcat , non tenctur ca impcdirc fufficit au»

tcm , G ca non impcrct, nobifquc przbcat ca cviundi facultatcm , fcmoca

longe omni coadione.

Vcrum latis locuti fumus dc cxiftcntia libcri arbiirii, dcquc natuia

yoluntatisin fc ipfa conlldcratx ; & quamvis id fufficerc poflct ad cogno-fccndamejus eflcntiam, attamcn ut quicquid dc ea diximus intcllcdu

faciliusreddatur, confultura crit eam cum facultatc percipicndi , quamintelledum appcllamus, fumpta ca vocc in gcncrc, confefamus. Diximusjam fupra cam facultatcm cfle aliquo pa<^o potentiam paflivam, quia

praefupponit fcmpcradioncm caufx , qux formam dcdit cogitationibus

quas pcrcipit, & voluntatem cfle potcntiam adivam , quia cjusoperatio-

Jjcsita vcniunt ab ipfa , utaliundc proccdcre ncqucant \ quo fcnfu intel-

• Jcftusfimilis cftminiftro,quifaccmfcrt, quaDominae pracluccat: ve-

rum miniftcr cft infidelis, qui ipfl non bcnc obcdit^ nequc fcmper

praelucct ex voto. Diximuspraetcreavidcri voluntatcm magiscxfundo

4ncntis proccdcrc quam iniclkftum , quia nimirum fcmpcr fumus do-

L X mini

84 1L A 'rd • T • A T V S

niini opcnrionuni noftrgE volunraris m dando aut negando noflro

aflcnfuj non autcm eodcm modorercs habctcum intclle^u , ncqueinnoftra poteftate cft pcrcipcre aut non percipcrc omnia prscilc quae vcl-

lemus.

Rogari hic poffct an verum Ht operationem voluntatis fcmpcr prap-

fupponcrcpcrccptioncminrellc(ftus; autan haecultima non aliquando

etiam praelupponar primani ? ad hanc quxflionem folvcndam notabis

primo has duas facultatcs, quamvis difFcrrc vidcantur ubi invicem

opponuntur, noneflcnifi unam candcmquementem diverfimodecon-

fidcratam , proutpatitur aut agit, hoceft, percipitaut vult. Notabis

fecundo, hanc mentem nihil immediate percipcrc nifi diverfas fux cogi-

tationis formas , quarumaliquxexhibent id quod in ipfa, aliz rurfus

id quod cxtra ipfam cft ; & quamvis vcrum fit pcrccptioncm intcllc-

^his fempcr pracfupponcreaftioncm caufx, quacformam dat cogitatio-

ni quam pcrcipit, attamen quemadmodum non nifi raro contingit in

hac vita voluntatcm noftram cfle illam caufam , &: quia id non accidit nifi

in cogirationibus, ad quas nos ipfbs volunraric dercrminamus, in iif-

que quas de rebus pure fpirirualibus habemus , quas maxima cura abomnibus fpecicbuscorporcisfeparavimus , facile credercpoflumus pcr-

ccprioncm inTcIIc<f^us nunquam , aut ad minimum rarirfimc in hac vi-

ta prxfupponere a€tionem volunraris ; b contrario , qucmadmodumficri non potcft utaliquem voluntaiis adum formcmi*s, quoinrellc-

dum noftrum ad confidcrationcm alicujus idcx applicamus , quin ali-

quam cjus antea h«beamus cogniiioncm rudem ad minimum & confli-

fam , exiftimarc dcbcmus opcrarioncm volunraris, quaeira inrellc(5ium

figit in confidemionealicujusobje^^li, pra:fupponcrcprofcfto afiquamperceptionem praccedcntcm in intellcdu , qux mcnri occafioncm dcdit

fbrmandi cum volunraris adum. Terrio loconotabis, non magis ne-

ccffarium clfc , ut pcrceptio intcllcdus prxccdat femper aftionem vo-luntatiseum in moduin , utcum rci verirarc dicarur intellc(fhis dcfiifle

percipcre, anrcquam voluntas incepit agcre : nam quamvis mcns poffit

pcrcipcre per inte!lcd:um fine volunratis dctcrminationc ad ncgandumtutaHirmandam,attamcn , fi bene cxamincmus cjus naturam , confide-

rcrtiufquc homincm non minus laborarc, cum impcdit nc inpraccipi-

tium cadat fequ^ in proclivi margine rctinct , quam cum dcfccndit

autafccndit, facile concipiemus voluntatcm non minus agcre, quan-do delibcrat judiciumque fuum fufpendit, aut intclle«5bum obligatadtttcntioncm ejus quod pcrcipit , ut diftinguat id quod clanim cft

,

ab

1> E M E N T E H D M A N A.

sh co quod eftoblcurum , quam cum ebgii 8c fc detcrminatad affirma-

tioncm aut negationcm ejus quod inccllciftus concipit; coi»norcc-

mus mentem nunquam pcr intellcftum pcrcipcrc, nili ctiam adhibeat

potcntiam affirmandi ncgandi aut deliberandi , atquc itapcr volunta-

tcm agat.

Qu3mvisobjedaintelIe(fius& voluntatis aliquo modo arquelatcpa-

tcant, quia nihil cft quod non fit cognofcibile, atquc cujus occafio-

ne eam, quam habcmus poteftatem eligcndi cxercere non polTimus*,

nihilominus hx dux facultates confideratae in excrcitio fiiarum opcra*

lionum non fiant aqualiscxtcnfionis ; non tantum quia intelle«5ius noncgrcditur per fiias operaiiones extra mcntcm , quemadmodum facit

voluntas, quando mcmbra noftra prout ipfi placuerit movct ; vcrumetiam prxcipuc quia voluntas afTenfijm fiium dare poteft rcbus multopluribus , quam intelledus cognofcit eo quo eum dat temporc. Hocadeo cyidenscft, ut mirari fatis nequcam tales rcperiri poflc homincs,qui cam vcritatem negare audent; quis enim ille cft , qui nunquam fit

deceptus ? & qui per confirquens non agnofiiere debcat voluntatcmfuam dcdiflc aflcnfum multo pluribus rcbus , quam intclleftus cogno-vit ; idquc tanto magis , quia nihil proprie cognofcimus nifi quod clarc

percipimus : per folam enim evideniiam ccrti fumus de veritatc rcrum,Atque idco fi decipiamur , ex co eft , quod aflcnfum noftrum dcmus rc-

bus , quas non cognofcimus , qiloniam cas cvidcntcr non pcrcipi-

inus.

Intcr divcrfas perceptionum intellcfhis fpccics non tanta interce-

dcrt mihi vidctur differcntia, quam inter a^ioncs voluntatis. Nonne«nim major revcra difFerentia videtur cflc intcr amarc & odiflfe, affir-

mareaut negare, atque adeo etiam inter judicarc ^ fc voluntatc jun-gcrc aut lcparare , quam inter fentirc, imaginari & intclligcre ? verum-tamen ca divcrfitas ranra non cft , quam ea qutE intcr judicarc Bc per»

cipcrc rcperitur : judicare enim & fe voluntate jungcrc , fcmpcr cft age-

rc & eligerc , darc aut negare aflcnfum fuum ; vcrum pcrcipcrc ( ipfi>

ctiam Ariftotcle judice) eft pati , quapropter Si D. Dcfcartcs jurcme-rito a<flioncnvjudicandi non intellcftui, qui priTJcipium cftpaflivum,

vcrum voluntati, qudeprindpium cft omnium mcntis atfHonum, artri-

buit. Non quod pcrceptiointellcdhis non ctiam in judicio inveniatur,

verum qucmadmodum minorcs ibi parrcs facit quam a(5Ho voluntatis,

& ea eft qux formam dat judido, ratroni mulro magis convenit eamfundioncm volunrati,tanquam nobiIiori,quam altcri tribuerc. D.Hob-

L 5 bcs

8(j Tractat-u j

bes hic objicit in hunc modum ; non modo ftire diiquid verum ejfe , fed&cn*dere , vel ajfenfum prdbere altenafunt k volantate j nam qua vartuargumtntu pro-

bamur , vel ut mdibtlta narranttir , volentes nolentes eredtfnus, Hifce ita re-

fpondet D. Defcartcs , am htc dicitur nos rebus clare perjpedu volentes nolentes

affenttrit tdem eji ac fi diceretur nosbontmclare cognttum volentes nolentes appt^

tere : verbum enim nolentes m talibus non babet locum , quia implicat nos idem

felle&noUe. Deniquc D.Dcfcartcs primus noneft, quijudiciuminter

caquae ad voluntatcm pertinent pofiut; Simplicius enim infignis Pe-

ripateticus , & Epidetus vidcntur eflcejufdcm fcntcntiz , cum opinio-

ncmintcreacollocant, quae funtin noftrapoteftate, & quoE ^ volunra-

tcproccdunt: Ecce verbaSimplicii, quajhabenturpaginafcptimacora»

mcntarii fui in Epifletum ; Voluittas moveri non potejl a rebrn externit^

quamvis objeiium ejus ftt externum^ voluntas tamen ejtifque motut funt internit

quemadmodum tales aut talts opiniones habcre , txempligratu , divitias , mortem

refve alias ejfe bonas , malas aut indiffercntes,\ quamvis enini td quod altis iiti audi-

musjfacere pojftt , ut talem aut talem opinionemfequamur ; non tamen optnamur CT

judicamus ,pjlttacortm injlar tgnart earum rerum quas dtctmm ; fieettam quamvu

Qpinto provocari & excttaninnobispojftt , non tamenn^bis tnferi ^ immittipotejl^

^uia unus ejl tx mottbus mtntis noftra tnternis.

C A V V T XII.

Demente confideratn cum reUtiane /id durationem locttm,

POftquam cxplicatum cft in quo confiftat natura mcntis , %i. monftra-

tum camperpetuo cogitarc, & cfTc imraortalcm; poftquam ctiam

oftenfum cft in quo confiftat cffcntia duarum cjus prxcipuarumfacul-

tatum ad naturam cjus pcrtincntium , ab caquc infcparabilium , ordo

cxigerct ut porro proccdcrcm ad cxplicationcm omnium faculta-

tum infcriorum , qux ^ duabos iftis primis dependcnt : verum quia

maximaparscaruminmcntenonrcpcritur, nifi quamdiucum corpor*

cft unita, autad minimura non facilc cognofcitur , nifi ea unio ftt co-

gnita-, ( nam quomodo abfque eo cxplicari poflct , quid fit fcnfus, quid

imaginatio, quid mcmoria corporca , quidfacultasmovcgdi, loquendi,

& dcniquc quid paflioncs animxfmt) & quia illas etiam, quae minus

cumcorporccommercii habcnt, mclius cc^nofcuntur , fi cascum aliis

comparcs; antcquamad magis patticularcmdccJarationcravcniammo-

di , quo mcns cxcrcct omncs iftas fundioncs^ cxplicandus miJii efli

videtur modus , quo dus ifts fubftantispoflim intcr fc cflc unitz. Ecquo-

DB Mbnte Humana. • S7quoniam rpecfcs cft unionis eodcm cflc&tcm'porc &]oco, antequamcxpreirius dc ea agam , confiderandum mihi primum cflc duxi > quomo-doduratio & locus mcnti poflint convcnire.

Qiiantum adduraiioncmattinet, indubitatum eft cam convcnirc &menti & corpori codcm modo , quia cum ambo aequalitcr nihil fint pcr

fc ipfa , ac a Dei crcatione neceflario dcpendcant , non tantum primocxiAcntix fux momento , vcrum etiam omnibus quibus cflc perfevc-

rant momcntis, ipforumdurationihilaliud cflc potcft , quam continua

rcproduftio, qua mcdiantc tamdiu cxiftercperfeverant, quamdiucrca-

tori placet ea confcrvarej quod quidem corpus mentemquc capaccs

recLdit aeternitatis , quaeappellaturi partcpoft , ideft, durationis, quac

nunquam finirj dcbet; nonautcm cjusqux initiumnonhabuit , idquc

mco arbitratu fatis clarum cft iis , qui animadvcrtunt ideam iftiusaeter-

nitatis non pofle convenirecum ideacreaturae; nam cx una partc vide-

bunt creaturam«, qux nihil eft ex fc ipfa , adco efle impcrfc6tam , ut cjus

duratio ncccflario fucccfliva cfle dcbcat j quoniam codem tcmporecrcft-

iura poflidcre ncquit omnia attributa, modos &: accidentia, quorumnatura cjus pluribus momcntis fcparatis capax eft : Et de fa<Eio corpus eo-

dem tcmpore haud poflct cfle rotundum & quadratum, ncquc quicfcerc

ac moveri, nihilo magis etiam mens poflet eodcm tcmporc idcm affir-

marc5L' negarc, dare & fufpcndcrefuum judicium;& dcniqucnon poflet

pcrunumfolum aftum Cux cogitationis haberc pcrceptioncm omniumfcrum, quas capax cft cognofcere. Ex altera parte, fi confidcrcmus quid

f\t aeternitas , cognofccmus cam cflTe inftar centri , circa quod tcmpora,

Sc durationcs fucccdcntcs finc fine rotantur; & quemadmodum nul-

lumlocumin fuperficic circuli defignare potes , quin fcmpcr cjus par-

tes antcriorcs, & poftcriorcs inventurus fis : cum contra ccntrum fit

indivifibile &immobiIe; ficeiiam tcmpus concipi non potcft fincpar-

te antcriore & pofteriorc, ncqucxternitascum illis, quia ca cft pcrfe»'

tfiiofimpliciscflcDci; quam Bocthiusoptimcdefinit, cum dicitrf/fr»i-

y«ir«M nihil aliud effeniCi intertmnabilem vtu toiamfmiily & perfdtani pojfif"

ponem. In quadefinitionc notandum vOccm vita fumi pro cxiftcntia rei

omnibus pcrfccftionibus prxditx , quarum capax cft ; quarc & fccun-

dum hanc definitionem eflextcrnum cft poflidere intcgre , pcrfcde &ilmul omniaattributa & perfcdiones.quasrcs, quae aeternadicitur,poflj-

dcrc potcft. Vcrba autcm totafimul in hac dcfiniiione nihil aliud figni-

ficant quam codem tempore poflidercomncs eas pcrfcdiones, & non

fucceflivc unas poft alias , undc manifcftefcquiturcrcaturas corporcas,

88* Tractat us& rpiritiialcs xtemos efTc non potuilTc, quoniam poflfibilc non cft eas

eodem tempore poflidcre potuiflc omniaattributa,modos & qualitatcs

quarum funt capaces, crgo nec aetcrnac cfle pofl^unt ca fpccie xtcrni-

tatis.

Ad fccundam quaeftioncm tranfeo , dicoque , cura cfle in loco pro-

prietas fit corporis & fubftantix cxtcnfx , cam nullo modo pofle con-

venire fubftantiac cogitanti , quae cxtcnfioncm in fcipfa non habet, &cui eaattribui nequit nifi refpedu corporis cui cft unita : Ratio cjus cft

evidens , nam i\ loqui vclimus de loco intcrno, is nihil aliud eft , quamfpatium ipfum quod unumquodquc corpus occupat , & quod ab cju$

extenfione non diftinguitur nifi noftro cogitandi modo in eo , quod in

corpore cam confidcremus determinatam &c fingularem ; verum in fpa-

tio confidcremus eam cxtcnfioncm ingcnere & indctcrminate , prout

ea occupari potcftabomnibuscorporibus, qux fucccdunt illiquod cx

loco fuo migrat , qux dicimus occupare idcm fpatium , quando funt

ejufdem magnitudinis ac figuras ,funrquc in eodem loco. Et cum di-

cimusea occupare eundcm locum, hoc codcm modo intclligi dcbet^

quo dicimuseundemcflc fluvium, quihodicfluit ac qui flucbathcri,

auteundem efle ventum qui fpirat , auteundem efle igncrn qui ardct j in

omnibus hifGcloquendimodis vox idtm nihil notat nifi unitatcm gcne^

ris aut fpecici , non autem unitatcm numcri.

Ad locum extemum quod attinct , manifcftum cft cum nihil amplius

fignificare quam fpatium aut locum intcmum , nifiquod inhoccort-

fideremus prxtcrea figuram & magnitudincm corporis locati , in illo

autem prxcipue rcfpiciamusad fitum aut ordinem , qucm fcrvat corpiis

illudintcr alia. Ex co clare fequitur dici non poflcmentcm ex (e ipfa

pofle cflc aliquo in loco. Non potcft cflc in loco intcrno, nam cumnon fit cxtenfa, nullum ctiam fpatium poteft implcrc; & fi nullum im-

plct fpatium , quem fitum & quem ordinem ex fe ipfa potcft habcre irli-

tcr corpora ? Vcrumtamen quando mcntem confideramus tanquam

jundam corpori , diccre poflumus cam uno magis cfle in loco quam

alio refpedu iftius unionis; fierienim nequit utcorpus, cui cftjundj^

fpatium aliquod non occupet, ordincm aliqucm non habeat, ncque

fcrvet fitum aliquem inrcr alia corpora; quando autem dicimusmen-

tem in uno aliquo loco cfle , & non in alio , id nihil aliud fignificarc de-

bet, quam mentcm cam efle unitam cum certo aliquo corporc , &noncum alio , nam extra cum ftatum unionis , five corpora fint in rerum na-

tura, fivc non Cnt, concipi nequit fubftantiam aliquam , cujus tota cflcn-

diMentiHumana. 89da confiftit incogitando, ciTe poHc in loco , fivc dcfiniiive» fivecircum-

lcriptivc , cogiiationcmquc ejus polTefaccrc, ut fpatium aiiquod rcpleat,

aut litum aliquem habeat.

Novi equidem non defuturos , qui duo haec mihi objickrnt ; primumcft, quod eflc in loco non minus fitattributum entis crcati, quam elfc*

in aliquo temporc, quia quodinnullo lococft, omnino non c(h So-

cundum eft,quod mens (it finita, necpoflit cHe ubiquc;atquc idco quam»vis nuUi corpori junda forct, aut etiam(i nuUum corpusin rerum na-

turaeflet, nonminus neccfl*eforecammcntcmccrtaBalicui, & detcrmi*

%iiatx parti immcnfitatis Dci rcfpondcre, cujus refpcdu verum eflctdi-

ccre cam locum aliqucm occupare.

Utadprimamobjcdionem refpondcam, dico cam nuUa ratione ni-

li , nullumqucaliud fundamcntum habcre, quam pci-verfam eam con-

fuetudinem, quam contraximus, concipicndi omniaentiaadmodumcorporum , ipfifquc tribuendi fempcr aliquam cxtenfioncm quapro-

ptcr poftquam dcmonftravimus mcntcm ca carcrc, nullo jure tribui-

mus enti in gencre cam proprictatcm , quae non nifi rcbus cxtcnfis con-

vcnit. Doftus Claubergius in Cuolibro de co^nittone Dei & mfiri , admo-dum bene notat plebcm primo huic opinioni originem dcdifl*c, quodquicquid cft,locum aliqucm occupct; monftrat ctiam cruditiores eam hac

in rc non fuiflc fccutos ; Plato cnim in fuoTimxo non tribuit eam pro-

prietatcm nifi rebus quae gcncrantur,qux omnes funt corporcs; Sc Por-

phyrius , in parvo fuo libro , qucm compofuit de rcbus qux nos ducunt

ad cognitioncm naturanim fpiritualium , dicitmanifcfte , omnccorpuscflc in loco , nullam autem rem fpiritualcm in loco cflc ; Sanftus Augu-ftinus in Epiftola 57. vidctur etiam eflc iftius opinionis , cum dicit , ToQe

JpJiu fna corporibus , nufqium erunt , & qttid nufquAtn erunt , nec ertint, Vides

cum hic rcftringcrc hanc opinionemadfolum corpus, atquc corum c-

tiam fuftincrc fcntcntiam, qui non diftinguunt cxtcnfionem fpatii &corporis.

Sccunda objedtio majori confidcrationc digna cft , camque dividcrc

oportetjUt debilitctur, in duas partcs, quarum pnma dicit mentem,cumfinitafit, non pofle cfleubique jadcam autcm rcfpondctur, vcrum cfl*e

cam eflcfinitam pcr'fuam dTentiam fuamqucopcraiionem , non autem

pcr fuam quantitatem ; nam cura non fit extenfa, eo rcfpcdu propric

ncc-finita, nccinfinitaeft, nequc ubiquc, ncqucaliquoinloco detcr-

minato. Ea eft rcfponfio celcbcrrimi D. Hcreboord, infignis Peripa-

letici, qui ridct cam opinioncm Scaligeri patrb , qua dicic, ([UAnti. fum

M M-

90 Tra ctatvsmtclltgmtd > hitud qtiamititte prdiifainentali,fcd quantitaie tnttUigibiit , ut inteHe'

cius tn cu intilligat unani partem , qtt£ non ftt alu» £t non (ine rationc ri*

det, fi cnim verum cfTct idcam mcntis nobis reprxfentarc pluresparrcs

diilindas unas ab aliis , vcrum ctiam cflet dicere eam mentcm contine-

•ri fub pracdicamcnto aut categoria quantitatis, ncque tantum extenfa'

ibrct quantitate , quam appellat intcliigibili , verum etiam praedicamcn-

tali, idcnim fignum tum cflct partes cas (cparatim pofle cxiftcre, ad

iijinimum pcr Dei omnipotcntiam. Scaljger adjunpt etiamfaulo infc-

rius, fnntclligentia: habcantlimitcs, extra quos non amplius defignari

pollunt , occcire eft eas ctiam habercaliquam flguram » figura enim , tit

iIledicit,noncftcxtrcmitas corporis, qucmadmodum credidcrunt vc»

tcrcs , fcd difpofltio iftius cxtrcmitatis ; quicquid autcm tcrminariim

eft pcr aliquam figuram cft tcrminatum. In qtnltu verliii ( dicit dodilli-

mus Hercboord ) Scahger revera a fjnua aberrat ; conjnndn emm termtnos

cjfemta cnm termtnu quatnitatit , netiue veram pgura rattonem tenet, fed quod

jortmtproftmm tfl , fgura trthutt ; ntiemfalftjfimoprmcipto, nempe.qttod vwne u r-

vunatim fignra fit termin.ttum, Adjungit paulo inkrius : hoc ej^u eroumeiu

tum ftc redtgimits ad ahfurdunt. Omne ttrmtnatum figura termtnatv.r , effentta

finita (pracifa etiamfigura) ejl termmata ; ergo effentiafimta ( practfa itiam figit^

ra) ttrmtnatur figura*

Pcrgamusadfccundam partcmiftius objecf^ionis , quaefuftinet mcn-

tcm dcbcrc rcfponderc uni certx parti immenfitatis Dei, quod vcrilli-

mum eft , & non tantum mens , verum ctiam omnes creaturae , quaIcP>

cunnuc lint , funt inclufx&comprchenfac in ifta immenfitate. Civen-

dumautcm maximceftne ipfam tanquam extenfioncm infinitam con-

(ipftmiis, qux infinitam quantitatempartium realium , aut virtuaiium

jLontincai : Dcuscnim noncftcxtcnfus.&modusifte conliderandi iftam

immcnfiMtem Dei eiiam originemfuam habct ab cadcmprava confuc-

ludine nihil concipicndi nifi tanquam cxtcnfum. Immcnfitas Dci ni-

hil aliud cft nifi cjusomnipotentia, pcrquamprxfcnscftomnibuscrea-

turisin genere, quia eas producit ac confervat ; corporibus autcm prr-

fcnscftpcculiaritcr, quia cacxtcndit&continet, difponit, movct,aui

quiefcerc facit ; & mcmibus pcculiariter, quia aftiftit omnibus carum

cogitationibus , &concurrit ad omnes volunratis ^arum detcrminatio-

ncs. Deniquc quando dico cum cftc omnibus rebus praefentem per

fuam omnipotcntiam , nolo ncgare cum non ctiam pcr fuam cflcntiam

fuamquc fubftantiam iis eflc prsfentem , ea cnim omnia in Deo Yion

funt nifi unumidcmqucj vcrum id tantum fadt ad explicandum mo-dum

DEMbnTBHuMANA. 9£

dum praEfentijB ejus ; cjuo fenfu dcrenderc poniimus unamquamquccrcacurarum non occupare oifi unam partem immenlitatis ejus; quo-

niam nulla ed, qux implere poCTit fcccunditatem ejus omnipotentiz,

nonautem (i confidcremusejus immenfttatem ad modum, quoalTucti

fumus fpatia imaginaria conHdcrare.

C A P U T XIII.

De modo juo w^s (jr corpus in genere fojfunt u?urL

UNio, qux intermentemeft&rcorpus, adco eft mirabilis , ut nonputem in naturali rcrum feric quicquam cile quod majore di-

gnum Ht admirationc, & quod magnitudincm potentic & fapicntix

divini clarius demonftrct. Adeo ctiam difficilis conceptu videtur , ut

hxc foladifficultas omnescosin crrorem induxcrit , quicredunt animas

fuas eflc mortales & matcrialcs ; maximi ergo momcnti opus prxftitc-

rimus, fi efficiamusuteabcnc cognofcatur, non tantum quia cjus co-

gnitio eft pulchcrrima (fi in fc ipCi fpcfletur) &unicum cftmcdium,quo illiqui in errorcmcum incidcrunt, retrahi polTunt; vcrum etiam

quia fincea hominis natura benc comprehcndi non poteft, qui nihil

aliud cft nifi compofitum quoddam cx mentc & corporc : tum etiam

quia fine ea concipi nequit quid mens humana privatim & ab aliis mcn-tibus divcrfum habeat; deniquc quia nemo fine ca fcex infinitadiffi-

cultatum & objcdionum multitudinc, qux contra id quod hadcnusdiximus adferri poftuntjcxtricare potent.quibus mclius rcfponderc haudpolTuraus, quam per clacam diftindamque cxplicationem modi quomens & corpus fimul funt unita.

Ut id cum laude prajftem , in animum induxi hoc capite , & duo-bus fcqucntibus oftcndcre ; Primo

, qui caufae fint , quae hanc unioncmconccptu difficilem rcddunt , & quo modo in genere fubftantia extenfa,

& ca quae cogitat , foedusfimulinirepoffunt; Secundo,ex quibusindi-

ciis cognofci poflit mentcm humanam ita cum corporc fuo cfle uni-

tam , &: quis fit modus particularis cjus unionis, quodiflPeratabunio-

re ejiifdem mendscum obje<5lis intemis aut cxtcrnis, corporibufque \fuo divcrfis ; qux difl^crentia fit intcr hanc unioncm & cam quac intcr

gubernatorcm & navem , equitem& equum , daemonem & corpus quodi dzmone obfidctur, invenitur; Tertio dicam quae fint caufjB iilius

unionis , quando & quomodo illa inceperit , quamdiu fit duratura , quid

M z cam

f9 Tractatuscam pofTitrumpcre, & dcniqucqux fintpr«cipu« hujus fadcriscon-

ditiones; & quarto loco conabor oftendcre quam partcm cum maxi-

ma probabilitatc fufpicari polfimus principalcm elTc mcntis humanac

fcdcm; &dcniquc refpondcbodivcrlis in locis maximi pondcris objc-

dionibus, quz huc adferri pofTunt: praecipuc autcm conabor omnit

hzc clarc & dlQindc c.xpHcare.

Difficultas , quae plurimis occurrit in concipienda unione mcntis &corporis, nontamcx natura rci oritur, quam cx hominibus iplis, &modo, quocam fccundum Principia Philofophis Pcripateticae confidc-

rarc tcncntur: ab ipfis hominibus oritur ifta difficultas, proptcr pr«-

judicia infantiae, quxcum pcr longam habitudincm roborantur, tan-

tam ipfis difBcultatcm in concipienda ahqua rc, qux non fit extcnfa,

pcpcrcrunt, utid ipfis plane impolTibile videatur. Vcrum Philofophi»

Scholaftica cam difficultatcm non minus cognitu difficilcm reddit

quam praejudicia infantiz ; nam cum cx una parte doceat errcntiam

mcntisin co confiftcr^, quod non fit cxtcnfa, & cx altcra ftatuat na-

turam unionis duarum fubftaniiarum confiftcrc in locali praefcniia unius

cum altera, fimul aufcrt hocmodo omnia media concipiendi mentis

ac corporisunioncm; quomodocnim quiscomprclicndat mcntem , id

cft fccundum cos fubftantiam , cujus natura in co confiftit quod nohfit cxtcnfa , poffc ficri cxtcnfam ? nam nullo aliopa^oconcipcrcpoflu-

inus quomodo localitcr prasfcns cffe poffir fubftantiae alicui cxtcnfx,

nifi ipfam ctiam cxtcnfam concipiamus. Uthanc difficultatcm cvitcnr,

dicunt mcntcm non cfreextenfam rcahtcr , fcd virtualitcr, camquecx-

tcnfioncm virtualcm fufficcre ut fit cocxtenfa (dcrur huic voci vcnia)

& Jocalitcr prxfcns corpori , quod cxtcnfioncm habct rcalcm. Eos hic

. non accufibo quod non intclligant id quod volunt diccre, quamvii

haud dilTicuItcr crcdcrcpoffimusid ipfis fepiffimcaccidcrc , cumver-ba adducunt talia , quibus nuUa , quam cxplicarc valcnt , idca in ip(b-

rum nicnte refpondct ; fcd conccdamus ipfbs admodum clarccompre-

hcndcrc quid fit cxtcnfio virtualis , ctiam nccefTc cft id mihi concc-

dantnullumgcnus cxtcnfionis nos polfc concipcrc, quin codcm icm-

pore plures partcs concipiantur, quarum unacft cxtra aliam ; fimul ac

autcm unapars cxtraaliam pcrcipitur, cadcm opcra ccrnitur duascffe

partcs , qnarum una finc alia concipi potcft , & per confcqucns fc-

paratim cxiftcre; atquc ita eft realis cxtcnfio, funtque partcs rcalcs,

quas mcnti tribuunt , cum putant fe ci non nifi cxtcnfioncm partef^

que virtualcs coocedcre» Haud poffibile ergo cft unioncm mentis

ic

D F. M E W T E H V M A N A. ^5& corporis comprchcBdcrc fecundum Principia Philofophias Schola-

flicae.

Vcrum dicetquis, nonnc eaetiam cft fententia D. Dcfcartcs, nem-pe quod mcns non cft extenfa ? Fateor equidem ; verum non dicitcum

Schola id efle quod mentem faciat , 8c quod non lit n>ens , ni(i proptcrea

quod non habeat extcnlioncm ; contra dicit , propterea quod fit mcns,

id eft res cogitans, eam non eneextenfam. Nonautem adcodifficileeft

concipere rcm cogitantem cum alia reextenfa fcedus inire, cujus funt

amb£ capaces, etiamfi veliseasfibimutuoefrepraerenteslocalirer^dum".

modo id bono fcnfii intelligas > quam quidcm difhcile e(l conciperc

rcm aliquam > cujus enentia in eo confidit quod nuUam habeat extcn-

iionem, unitam dfe & coextcnfam corpori , atquc ita duas fubftantias

conjundas efle per id ipfum , in quo formalitcr opponuntur. Meoctiamjudicio tantumabcft, ut unio mentisac corporis exigattalcm prxfen-

tiamlocalem quaiem illivolunt, utetiam isunionis modus nonfit con-

ditio neccflariain unionc corporiscumcorporc; aliasenim, cum nulluni

corpus eodem in loco cum alioaliquo naturaJitcr cflc queat , nulla cor-

pora in rerum natura podcnt fimul uniri. Res profe*^^o admiratione di-

gna cft eos , qui tanta faciiitate (ut ipfi dicunt ) concipiunt formas ful>

flantiales, realefque qualitates, ut diftin<f^as^ fiio fubjeflo, &quifa-cillimum putant fc conciperc, quomodocum materiafintunitx , quam-vis nullamiistribuantextennoncm, aliascnimdareturpcnctratio,tanta

cum moleftia comprehendcre mcntem corpori pofTe uniri , quamvis

nullam omnino habcat extcnfioncm. Quapropter D. Dcfcartcs jure

meritodixit fcunionemanimx & corporis non alitcr concipcre, quamin fcholis gravitatis cum materia unio concipitur ; & propterea, quia

confuevimus applicarc notionem unionis animx & corporis ad cxplican-

dam unioncm matcrix&qualitatumrealium, nos rcddidifle cognirio-

ncm unionis mentis & cotporis multo ckfficiliorem , quia id enccit ut

coadi fucrimus aliam unionis fpcciemqusrcre , quam illam , qua rcvera.

uniuntur.

Alii praetercafunt, intcripro$etiamdifcipulos.D.Dcfcartc$, qui fibi

pcrfuadentfcedusillucfmentis& corporisficri ope alicujus modi, quemappcilanr unioncn», qui vinculi inftar & glutinis infcrvit duabus iftis

fiibftantiis conjungendis ; quibus regero, fi non concipiant eum modumefFcaliquid diftin(5lum a mcnte & corporc^ cos.nihil contrarium dicc-

rc ei , quodmoxftatucmus \quisenim non agnofcit corpus ac mentem

fc alio modo habere quando funt unita , quam quando non funt uni-

M 5. CBS

94 Tractatusta; atque iia hanc unioncmcflemodumaut rationcm enendi refpcifiu

uiriufquc? Vcrum id, meoquidemjudicio,non fufficit adomncsditfi-

culutes, qux inhacmatcria rcpcriuntur, tollendas. Si vcropcrhancunionem intclligant rcm aliquam , qux realitcr a mcntc & corporc fit

diftin(5la> cujusopeligantur&focianturcumfere admodum, quoali-qui Philofophi concipiunr materiam & formamuniri opc unioniscu-

jufdam, qu^ab utraqucdiffert» ignofcciit mjhilidicam hanc opinio-

ncmnonminus D. Dcfcartesquam vcritati rcpugnarc; quis enim cft^

qui vcl tantillum verfatus in fcriptis D. Dcfcartcs , nefcit cum iis omninoadverQri, qui id gcnus qualitatum introducunt; vcrum hcctid haudita foret , cos tamcn rogatos vclim , ut cxplicent num ea unio fit rcs cx-

lenfa, an vcro rcs non cxtcnfii ? quicquid cligant, ca ncquit cfTevincu-

lumvtgluten mentis & corporis, nili ipfis immcdiatc fit junftaiquopadoautcm, fi fit rcs noncxtenfa, potcft cfTcjunda corpori; & fi fic

rcs extcnfa, quomodo potcft cum mcntc jungi? cur hanc qualitatcm

cum corporc pofre unirimajorc facilitatcconcipiuntquam mcnrcm, li

ncutra fit cxtcnfa ? aut cur majorem invcniunt difficultatcm in com-prchcndenda immediataconjundionc mentiscum corporc, quam cumhac qualitatc , fi eanon minus cxtcnfa fit quam corpus i Fruftracrgo

ad haiic putatitiam recarriturunioncm , qux tantum abcft ut difficulta*

tcs tollat, ut novasinfupcr ctiamaddiKat.

Si ab his non minus quam ab aliis difficultatibus libcrarc nos dcfi-

dcramus, &dctcgcrcqualiseflcpoiritunio , quxinter mcntcm Sc cor-

pus interccdcrcpotcft i Primo rejiciamus idcam omnisgcncrispra?fcn-

tiarumlocalium , aut casadminimum concmur concipcrc finc ulla cx-

tcnfionc rcali aut virtuali ; mens cnim prioris non cft capax , &: poftcrior

non eft oifi fpeciofus tcrminus, fub quo occultatur confufa idca rei , quac

non intdligitur, quaequc nihil lucis abco mutuari potcft. Sccundo, fc-

dulo caveamus nc nobis pcrfuadcamuscam unioncm , quantumvis ardacdbpoffit , faccrc unam fubftantiam fimpliccm cx hifccduabus,aut mcn-tcmproptcrca ficri matcrialcm , & corpus fpiritualc; manctcnim utra-

qucpoft unioncm idcm, quodcratanteaf necminus funtduai fubftan-

tiae , quae rctincnt id omnc quo diftingucbantur inter fcfc antcunionem«

Tcrtio, nc cogitcmus cam unioncm ficri pcr id , in quo fibi invicem

opponuntur , & pcr quod abfolutc funt id quod funt ; multo magis ve-

• rifimilceft cam per illud fie^i in quo aliquam habcnt rclationcm, ali-

quam fimilitudincm , aut in quo dcpcndcnt 1 fc inviccm. Et ut apparcat

in quoiftaconformitasconfiftcrcpoffit, prccor ui confidcrcs nonplu-

ra

9

deMenteHumana. 95"

ra quam quatuor rcrum genera cffc poflc, quae fimul poflunt unlri

;

aut enim fubflantia una unitur cum alia aliqua ; aut fubf^antia aliqua ^unicur cum attributo fuo cfTcntiali ; aut haec unio invenitur intcr mo-dum &: fubftantiam , aut dcniquc inter duos modos. Putoctiamli res

paulopropius infpiciatur, tria hxc poftcriora unionis gencra illud no-

mcn non racrcri , quia omnis unio duas rcs inter fe diftinftss dicit , qua-*

Iis diftin(5lio inter liibftantiam , attributum ellentiaJc & modum, quae

non funt nifi una & cadem res , locum non habet , non magis quam in-

ter modos aut aitributa , qux fimul in codcm lin^plici fubjedo inve-

niuntur. >

Dcfenfbrcs qualitatum rcalium fe forfitan huic fcntcntiae opponent,

fed fruftra, quoniam intclfcdu haud podibilc ei\ , quomodo illae cum

fuo fubjcdo poflintuniri; am cnim cas concipicrauscum materiauni*

ras, tanquam rem quandam cxrcnfam cum alia rc cxtenfa ; aut tanquamrcm non cxtenfam cumalia extcnfa : Si primum dic3tur,id fit ad modumcorporum ; <i fccundum,is modus unionisproprius cftmcnti &: cor-

pori; qualitates autcm rcalcs cum fint ncutrius gencris, non pofTunt

uniri alterutro iftonim modorum; necetiam lUlus alius cft , qui ipfis

convcnirc pfjfTst , quaproptcr & concipi ncquit quomodo iftx qu.ilitat

tes cum materia poflunt dTc unitac ; unde, mco judicio, fundamcntumhabcmus fufticicnsad rejiciendas iftas qualitaies rcalcs , ctiamfi nullam

prsctcrca aliam rationem ad idfaciendura haberemus : fcd rcvcrtamur ad

noftrum propofitum.

Non nifi duum generum fubftantiarum idcam habemus, corporis

nimirumacmcntis, quaproptcr ncquc plurcs quam trcsdiverfos unio-

nis modosconcipere poterimus ; aut enim ea erit mtcr duo corpora , aut

inter duas mcntes, aui intcr corpus&: mcntcm ; &: puto nos hunc po-ftcriorem unionis modummeliusconccpturos cflc, ficum cumduobusprioribus comparemus,qu3m fi cum omnino folum confidercmus.Qiia*

• proprcr &: mihi videtur notandum eflc omnis gcncris unioncm dicere

ccrtam aliquam rclationcm, fimilitudincm &' depcndcntiam , cujus ra-

lioncconfideramus duo tanquam unum compofitum fieri ahquo mo«do. Nunc autcm rcs aliqua poteft rclationcm cum alia habcre , aut per

fua artributa eflcntialia ^ abfoluta, aut pcr attributa fua relativa; ma-nifeftumautem eft fimilitudinem , quac inrcrduas rcseft fecundum fua

attributa eflenrialia non eflc relationem, qua: cas uniat : nam quamvisomnia corpora in co fint fimilia . quod fint extcnla , figurata &' mobilta, •non tamcn omnia funt proptcrea unita. Oportct crgo unioncro , in

omni- .

^(5 Tractatusomnibus , qux uniuntur > quxrcrc in attributis relativis aut rcfpcftivis j

nulla autem aiia invenio per quae duo corpora , duae mentes , aut corpus

& mcns intcr fc polTmt habere relationcm , fimilitudincm & depcn-

dcntiam , quam primo & in gcncrc a<5ioncm & paflioncm , quae in o-

mnisgcnerisrcbus&: unionibuslocum habent> quiacx omnibus attribu-

tis rcfpeclivis nulla funt , nifi haec , quae cxtra fuum fubj^dum abcunt &aliud poflTunt afficcrc : Prartcrca invenio conjundioncm localem, pro

vinculo quod intcr corpora locum habct , qua: ea rcddit capacia agcn-

di & paticndi dependcnter i fe mutuo ; amorcm pro vinculo duarum

mcntium; & poftremo voluntatcm pro unione qux intcr mentemeft

&corpus, quatcnus haecvoluntas cxtra fuum fubjctflum proccdit pcr

fuas opcradones. Nequeputo quemquam alia poifc invcnire attributay

<)uamh^cquae duas fubfbntias {imul unirc pofTcnt. Quemadmodumautem duo corpora funt unita,quando tnm propinquafunt, utpoffint

agcre & pati dcpcndentcr i Ce rautuo , fivc agant & patiantur eodemtempore , codemquc modo , fivc altcrum patiatur quando agit altcrum*,

& qucmadmodum duae mentcs pcrrc^^fTimc inter fc funt unitae , quan-

do ira inviccmamant, ut ncutra vcllc poflit ncquc cogitarc qnidquam

nifi in gratiam altcrius; fic ctiam diccrc dcbcmus corpus mcntcmquc

unita cfre , quando aliqui motus illius fiunt dcpcndcntcr i cogitationi-

bus hujus , &: rcciprocequsdamcogitationes hujusdcpcndentcr^l mo-tibus illius , fivc caufa iftius dcpendcntix vcniat ab ipfa voluntatc men-

tis, qua: cft unita, fivcproccdatabaiia aliqua voluntatc, quae ipfa fu-

perior cft. Et quemadmodum corpora non nifi pcrhanc conjundio-

nem localcra , & depcndcntiam (bciari concipimus , mcntcfquc non

uniri, Bifircdproco amorc, quoinviccm profcquuntur; fic ctiamni-

hil aliud clarc& dif^indie concipcre polfumus » quod mcntcm cum cor-

porc unirc • cogitationefquc unius motui alterius conncdcre atque

abcodcpcndcntcs faccrc valcat, praercr ipfam cjus voluntatem , aut ali-

quam aliam ea fuperiorcm : & pbncqucmadmodum corpora, quac funt

unita , & quae agunt patiunturque dcpendcntcr a fe mutno , non dcfi-

nunt propriamfuam naturam rctincrc, cujus rationccapacia funtinde-

pendenter i fc mutuo agcndi paticndique , quando erunt feparata , fic

ctiam corpus & mcns , quae funt unita , non dcfinunt fcrvare cffentiam

fuam pcculiarcm, &capaciaeflc agendi paticndiquc indcpendenter ^fc

mutuo quamvis durantcifta unionc aliquae finr cogitationcs iftius mcn-tis , aliquique motus iflius corporis, quae ita 1 fc inviccm depcndent,

ut abfolutc fit ixnpollibileunumfineaiio & vicc vcrfa ficri poiie; itque

ta

dbMekteHomana. $jita ea unio tam Cit arSa , quam ipforum natura pofTit pcrmittere. De-nique quemadmodum unio duarum mentium durabit cum ipfarum'

amore , duorumquecorporum unio non ccflabit , niii quando defincnt

cflc conjun(5iaj (ic ctiam mentis ac corporis fccdus non rumpctur, nili

quando illequiea univit, idcfl, qui motus unius depcndciftes fecit i

cogitationibusaltcrius, voluntat^m mutabit, autcorpusnonampliuse-

rit capax produccndi motus , quibus mcntis cogitationesconncduntur.

Dicimus crgo gcncratim loquendo unioncm mcntis & corporis coniT-

flere in mutua & rcciproca dcpendcntia cogitationum ufiius ^ motibus

altcrius, &vice vcrfa, &in mutuocommercioa(5tionumpaflionumquc

fuarum ; (ive ipfj voluntas mentis , qux unita e^}, llt caulaejus dcpcndcn-

tix, (ive alius quifquam.

Non vidco nifiduo, qqx mihi objici poflunt; Primum cft , quodca dcpendcntia commcrciumque iftud mutuum ad^ionum & paflTonum,

quod inter mcntcm cftaccorpus, prxfupponat ea jam cflc unita, cumfieri non poflit ut mcns aliquam cogitationem occafionc fui c«rporis ha-

beat, fiomninojamnon fit in ifto corporc, ciquefitjunda. Rcipondco,non ncceflc cfle ut fit in corporc antcquam ibi agat ; quia mens in fe ipfa

confidcrau non cft , ut proprie loquamur , in aliquo loco , aut fi aliquo

cfle in locodiciqueat, idtantumcftproptcr fuaraopcrationcm; vcrumqucmadmodum cjus exiftcntia tcmporc non priccdit operationcm , nonncccflecft ut fit in corporc antcquam ibioperctur; contra qucmadmo-dum mens non alias habct opcrationcs, quam cogitationcsfuas, ncqucaliter in loco eflTe poteft , quam quod ibi operctur , diccre non poflumus

cxiftcntiam mentisincorporealiudquideflc quamcogitarc in ifto cor-

pore , id eft , aliquam cogitationcm haberc dcpendcntcr ab ipfo : nifi ita

loqui velimus , ut, quod dicimns, ipfi non intelligamus.

Sccundo mihi potcritobjici, eam unionem non forc naturalem , fcd

tantum moralcm, quoniam non crit nifi cfFedus voluntatis mentis U-bcrae: Cui refpondco primo , confequentiam cjus non valcre, nifi de-

fcndcre vclimus , quando globum libcrc impcllo , motum , qucm ci rri-

buo , omniaquc cfl^cda qu« indc fcquuntur , non elfe naturalia, quia egoyoluntario ac libere ea produxi. Verum volo cam unioncm tum tan-

tum cfle moralcm, quando mcns , quae corpori cft unita, ipfa fuas cogita-

tionesccrtiscorporis iftius motibus alligavit, & proinde, quando ipfi

confultum vidctur, cam unipnem rumpere aut mutarc poteft ; idcm au-

tcm dici non potcft, cum illud vinculum non eft in ipfius poteftate ,

neque ab ipfa dcpcndct unitam autnon unitamefle; c contrario quando

T R A C: * A T U S

ca unio fcquitur ex dccreto divino , quo Dcus definivit omncs fuas crca-

turas gubcrnarc eum ad modum quo casgubcrnari videmus, agnofci de-

bct pro re squc nacurali ac ulla alia , qux ci\ m rerum natura: quid

enimeftnatura (fi ea voxnon rum.iturpro pcculiari eflcntia uniufcu-

jufqucrei^ nifiifteordo, fccundumquem Dcusfuascreaturasrcgit ? ac

pcr confequcns quidquid fit viac virtutc ilhus ordmis , id fit natura-

liter.

Porroetiam niihiobjici poflet, fi in rcciproca ifta depcndcntia con-

fiftit unio'mcntis ac corporis, fimulac mcniis corporilque aflus con-

currerc ccflant , ncc fimul invcniuntur, qucmadmodum id in lethar-

giis »ecilafibus & profundis mcditationibusaccidere quis crcdere poflit,

diccndum fore mcntcm a corpore cflc fcparatam , & per confequcns ho-

njinem mori , quoticfcunque in cjufmodi alfedus incidit , &e. Rcfpon-

deomcob eandem ipfam rationcm non ponere cflcntiam unionis dua-

rum iftarum fubftantiarum in concurfu & aLhiali commcrcio fuaruni

opcrationufD , (quamvisca fit fcntcntia Dodilfimi Claubcrgii) vcrumin depcndcntia rcciprocaopcraiionum utriufque, quar nonccflat, licct

commercium aclualc ad aliquod tcmpus lit intcrruptum ; fi modo illc

cjui.qucmadmodum diximus,ea fimul conjunxit,voluntatcm non mutet,

nec corpus ineptum fit habendi eos motus , quibus mcntis cogitationcs

immcdiatc conncduntur. Verum idlongc clrrius apparcbit, cum cx-

plicavcro modum particularcm quo mcns humana fuo corpori eft uni-

ta. Antcquam tamen co progrcdiamur, noncrit inconfultum verbunv

unum atque tltcrum prxterea adjungcrc de hac unione in gCTTcrc, imotiiam quadam jam antc di<5ta iterum rcpetere & cxcuterc , ut , quando

locuturusfum dceoquod in hominc hrc cft pcculiarc, nihil fit opus

fupponcrc , quod non faris fupcrquc cft illuftratum. Omnis gcncris

unio ,qucmadmodum diximus , eft relatio quxdam, qux cx duobus

unum fit aliquomodo , quxquc nobis dat occafionem confidcrandi ca

tanquam unum idcmquci nuncautem,ut acfmodum bcncdixit D. Clau-

bergius , non funt nifi trcs gcncraJes fpccies rclationis Primam appellac

relationem affirmationis, qux ca eft , qux invcnitur in fimilitudinc»

quam duo habent inter fc; Sccundam, ncgationis, quaf reperitur in

difi^crcntia, quaminter fc poflunt habcrc ; Tcrtiam, originis, quxeftintcr cfTcdum & caufam» Ad (ecundam quod attinct , cum ca fit rclatio

oppofitionisaut diiFcrcntix, fundata in di\yfitate, qux intcr ca qu«funt oppofita intcrcedit ; evidcns cft cam non cfle capacem pluraunicn-

4i> ncqucinea fpccic rcJationis nos debcrc quxrcrc fundamcnta foedc-

ris

dbMenteHumana. 99risiniermentcmac corpus. Oportet crgoidfitinaltcrutrarcliqiiarum,

aut forte etiam inntraque. Prima, quac oriturcxlimilitudincduorum

intcr fct non fatis etiam capaxed ea admodum ardc uniendi, ad

fummum nihil ampliusfacit quamea ad unionem difponere , quandofolummodointer attributaeorum fimplicia , eiTentiaUa & abfoluta (imf-

litudoinvenitur. Sic quamvis corpus & mens (imiiia (incin eo, quod(int dux fubftantias creatae , qux poffunt effe fubjedum diverfarum pro.

prietatum , id non fufficit ad eas uniendas , nec facit ut dicamuscerram

mcntem aliquam jundam efTe certo alicui corpori. Oportet crgo eamlimilitudinem , quae mentem corpufque fociarc debet, inveniri inter

proprietates eorum refpedivas, ideft, in eorum operationibus , atque

in potentia agendi paticndique ; nam nulla: alisfunt, quarum opefub^

ftantiam unam cum alia aliqua ligari , in ea recipi , aut eam in fe recipc-

rc, diccrc poffimus. Nullus autem dubitat corpus mentemque hacin

rc fimilia eflc , amboque capacia elfe ^idiionis pallionifque : corpus e-*

nim patitur quando movetur, & agit quando aliud impcllit. Et jam

ante diximus pcrceptiones mentis effc ejus paiTiones , & dctcrminationes

voluntatisejus cfTc adioncs. In rclatione igitur aut concurfu adionumpalVionunaquc mentis &: corporis oportet nexum conftftcrc quem ha-

bent inter fc. Vcrumtamcn id nondum fatis cft : nam eo pafto defendi

polfct mcntem angclicam unitam cfleomnibus corporibus, cumquo-rum motibus forte contingerct ejus cogitattones codem llmul tempore

concurrerc; neceflc ergo praeterea eft , ad hunc nexum perficicndum,

ut adioncs mcntis ac corporis ^ (c mutuo dependeant , hoc cft , ut

adiones corporis faciant mentem pati, adionefquc mentis rurfus fa-

ciant corpus pati ; atquc ita non tantum prima fpecies relationis, quae

cft fimilitudinis, led etiam tcrtia, quaeeft caufs & cff^edi , fimul in-

vcniri dcbent ad formandam eam unioncm. Inter caufas autem ali-

qus funt univocac, quando nimirum efFe<5lus cauf* fimilis eft; ali-

quaj aequivocae , quandoefl^eifluscaufaBcftdiflimilis; nuncporromani-

feftum eft, mcntcm per modum cauf^ univocac in corpus non poflc

agcre , illud determinando ad cogitationem aliquam producendam , ne-

que ctiam corpus in mentem agcre pofle communicando ci motum ali-

qucm , quoniam neque mc\is moveri , nec corpus Cogitare poteft opor-

tet crgo ut fit per modum caufae aequivocae , quod mens per fuam cogi-

tationem corpus determinet ad fe mbvendum, & quod corpusdum mo-vetur ^nenti occafionem det aliquam cOgitationem producendi. Non ra-

men condudi dcbet corpus non cflc caufam cogitationum ,qux in men-

N 1 «c

loo Tractatvstccxcjus occafionc nafcuntiir, nequc ciiam mentcm non cfTc caufam

motuum qui in corporc inveniuntur poft ejus cogitationes, quia funt

caufz tantum xquivocx ; Dcus cnim non minus e(l crcator omniumrerum, & artificcs authorcs fuorum operum> licct omnes illi tantum

finccaufs arquivocx fuorum cfFcduum. Vcrum prolixiusdc hacrelo-

cuturi fumus quando agemus demodo quomens ac corpus hominis iti

feinvicem agunt. Nota folummodo, qucmadmodum neceflenon eft,

unum corpusahudcontingercintotafua fupcrficic, ut unita dicantur,

modo fc tantum aHquo in loco contingant *, fic ctiam fufficerc aliquas

cogitationcs mcntis hgatas cflccum quibufdam corporismotibus, ut ct

jundaatqucintcr fc unita dicantur -, nequectiam neccflecflrcomncs co-

gitationcs mentis , atqueomncsmotus corporis a fcmuruo depcndere;

verum qucmadmodum duo corpora tanto magis inter fc conncxa funt,

quanto pluribus locisfcinviccmcontingunt; fic ctiam ncxus mentis&

corporis tanto ar(^ior cft , quanto plurcs cogitationcs & motus fimu!

colhgantur. Quemadmodum autem nihil in natura corporis concipi-

mus, quod polfit mcntem obhgarc utab codepcndeat in quibufdam

fuis cogitationibus ; & cum nihil ctiam pcrcipiamus ncque in motu 8c

cogitatione in gencre > ncquc in motibus & cogitationibus particulari-

bu$,quod poflit talcm cogitationem cum tah motu ncccflario conne<5ic-

ic; cumctiam nonvideamus ahquam aham affinitatem aut fimiJitudi-

ncm intcr haec > quam adionis aut paflionis , quam ctiam fupra notavi-

mus, oporict caufam efficicntem iftiusdepcndentiaej qu* nihilominus

intcr talem cogitationcm , & talcmmotum invcnitur, m natura mentis

cjufque facultatum qujBrere. Ea autem intellcdus cflc ncquit, quo-

niam cft facultas paffiva, qux extra fuum fubjedum non cgrcditur;

ergoeadcbetefle voluntasmentis iftius > quatunitacft, aut aJtcriuscu-

jufdammcntis, quas non minorem poteftatem in ejus cogitationcs ha-

bct , qux ahquas earum alligat ccrtis quibufdam corporis motibus , mo-dumquc carum dctcrminat & durationem. Verum tcmpusjam cf^ut

ad particularcm magis cxplicationcmtranfcaisius.

C A-

BIMeNTEHuMAKA. lOF

C A P U T XIV.

J)e motlo , qm mens dr corfus hominis in Jpecie funt unita ,

dr quxnam fint qu£ nos in cognitionem unionis

ifjorum Mldmunt,

QUcmadmodum tres notioncs primiiivas habcmus, pcr quas co-

gnofccrepoflumus naturam fubftantiarum fimplicium & compofi-

tarum > nimirum notioncm extenfionis , pro corporibus , fub qua ctiam

notioncs figurje & motus comprchcnduntur ; noiioncm cogitationis

,

promentibus; & dcniquenotioncm unionisearum , pro utraque fimul

jun^a ; fic ctiam tres diverias facultates habcmus ad cas bene concipicn-

das, nempe imaginationem , intelle<5lum purum 6c fenfus -, nam ficut di-

cit D. Defirartes in Epift. trigefima primi volurainisad Principem Blifa-

bctham : Animd , 'tdtji , ra cogUMs ,fe ipfttn tantum conciptt pcr intelleifumpu-

rum : corpusy bocejli extenjio jfigura & motus, potejl etutm per intelleclum ft-

htm conctpi, fed muUo mehut per tntelleclum imagiMtione ddjutum : dtntque ea ,

qujt 4d diiimx & corporu conjun^tonem periment , non nifi obfcure per tntelleSum

folum , Aut etiam per tntelUctum imagtnMtione adjutum cognofcuntur fed per fen-

fus cUrtJftme j undefit , ut nui mmqudm philofophamur ,qutque fuis tantumfenfi"

hui utuntur, non duhitent , qutn anima corpus moveat , & cotpus in dnimam agat,

fid unumquey ammam fciltcet & corpus , ut unum& idem confiderant, hoceftj

torum conjuncltonem conctpiunt ; duarum enim rerujn con\un[ltonem concipcre, aliud

nonefty quam iUas ut unum qutdconttpere^

Opccrgo fenfiium noftrorum , tam intcrnorum quam cxtemorum,

& pcr motus noftri appetitus , imperiumquc , quod habcmus in noftra

inembra,clariflimccognorcimusnos non tantum compofitoscfrccxcor-

pore five fiibftantia extenfa > vcrumctiam exmcntefivcfiibftantiaco-

gitante, qu2 interfeardtilTimejuniSlaEfunt acunitae» Et quemadmo-dum omnia ea nihil aliud nobis oftcndunt , quam mutuum efre concur-

fum , commcrcium > ac dcpendentiam rcciprocam aliquorum motuumnoftri corporis cum quibufdam mcntis noftrz cogitationibus; ficetiam

Biulto mclius quoque cx eo difcimus , unionem utnufque in eo tantum

confifterc , quam per omnes rationes quas fupra adduximus, Scnfus c-

tiam fi)li funt, qui nos doccre poffunt id omnc , quod homini in hac

unionc proprium eft ac pcculiarc -, ii foli teftes funt , quos audivi , &quonim teftimonia acccpi> iique ipfi foli efTc debent judiccs ,

quos

N 5 con-*

Tractatusconfulcrc oportct, ut veritas cjus, quod didurus fum , cognofca-

tur.

Id quod unionem mcntis corporifque humaniadeo rcddit admirabi-

lcm , confiftit primo in eo , quod fit rcciproca : fccundo , in co qiiod fit

univcrfalis, & nihilominusquodammodo particuhris ; tcrtio, in eo quodfit immcdiata , & quod aliquo modo non fit immcdiata ; quarto , in coquod fitconftantillima , & nihilominus ahcujusgcncrismutationi fiib-

jcfta; quinto, quod fir valde arfta, fcd tamcn ardior cfTc potuerit;

fcxto, quodfitindcpendcns ^ noftra voluntate, & nihilominusahquain

parteab ca dcpcndeat; fcptimo, quodfit validifTima, & tamcn rumplpoflit ; &dcnique, in co quod fit adco convcniens , adco conformis , &adco Jatc extcnla , ac quis fibi imaginari poflet inter mentcm & cor-

pus, finc altcrutrius noxaacprxjudicio. Vcrum hxc omniarccolliga-

mus.

Dico ergo hancunidncm cfle rcciprocam ; non enim corpustantumdiverfas in mente cogitationcs excitarc potcft verum ctiam mcns diver-

forum in corporemotuum poteft cflc caufa. Eft univerfalis, quiamensfivcanima humanarevcra tori corpori jundla cft, & dici proprie honpoteft , cam cfle in una aliqua cjus parte, exclufis reliquis , quoniamcorpus unum cft , & quodammodo indivifibile ratione difpofitionis fuo-

rum organorum , quae eo modo ad fe inviccm rcferuntur , ut fi^quando

unum eorum cft ablatum,totum corpus rcddatur mutilum; & quoniammens ejus taliseft naturae, ut nullam fimilitudinem habeat cum mate-rioB dimenfionibus , unio , quae inter cam & corpus interccdit , pra^ci-

pue rcfpicit organorum ejus coagmcntationcm ; vcrum ea unio ctiam

cft particularis , quia omncs mentis cogitationcs non dcpcndcnt ^ mo-tibus corporis , nequeomnes motus corporis dcpendcnt a cogitationi-

bus mentis; & qucmadmodum corpus naturalcs fuas ac vitalcs habet

fun^liones, inquasmcns fivc anima nullara habct poteftatcm , nifiin-

dire<5lc: fic mcns fuas ctiam habct cogitationcs intellcftualcs, & qu«casfcquuntur voluntatis inclinationcs , quae non dcpcndcnt acorporcnifi ctiam indircfte. Unio ea cft immediata : quemadmodum cnira nonnifi propriimotus corporis noftriabanima fentiunturacpcrcipiuntur

;

fic ctiam anima cx fua parte non nifi propriis fuis voluntatibus utitur adincitandum & movendum corpus. Praetcrca ctiam eft immcdiata , quo-niam corporis motus momento tcmporis fcnfum fui ad animam fc-

nint , animaquc corpus movct fimul ac dc iis voluntatcm formavit.

^Quaproptcr unio animas ac corporis diffcrt ab ea unionc quam mcnsha-

bcrc

D B M E N T E H U M A N' A. rOJbcrcpotcft cum fuisobjcdis; fi cnim per voccm objcdorum intelliga5

idcas quas mcns percipit, ea propric- non cft unio, quoniam idea &mcns non funt duaj res;& G intclligas caufas cxcmplares iftarum idcarum,

unio, quam cae cum mcntc habere ^ioflunt , non potcft enc mutua , cumnoftra voluntas faepiflime in illas nullam habeat poreftatcm : fi autcmpcr voccm objeAorum intclligas corpora, quae nobiscircumftant, qu«in noftrum corpus agentia nobis occafioncm*dant divcrfas habendi co-

gitationes , manifcftum eft r^cxum , qui ea intcr & mentem noftram cft,

non efle immediatum , caque non njfi intervenicnte noftro corpore in

mentem noftram agerc : vcrum raox aliam adferemus praeterea ratio-

nem , quxeam diverfitatemclarius oftcndct : non tamen ea unio acqua-

litcr in omnibus corporis noftri partibus immcdiata cft : nam pofthac

ctiam oftcndcmus ahquam cfle debcre partcm cui mcns multo particu-

larius unita cft, quam ullialii. Quarto, hacc unio cft conftantiflima,

docctquc nos expericniia quotidiana , quod poftquam natura, aut cafus,

aut noftra voluntas aliquam ex noftris cogitationibus conjunxit cumquibufdam motibus noftri corporis, qui peculiaritcr dcftinati funtad

cxcitandas in anima cogitationcs , idcm ille motus nunquam redcat^

quin eadcm cogitatio fc dc novo mcnti cxhibeat. Qu^"^3^"^"<^um edamcadem cogitatio fe mcnti poftea exhibere nequit , quin eveftigio idcm

motus , cui ca cftjunda, in corporc rcproducatur , prxcipue quando na-

turaeosmotuscogitationefquc prima vicc intcrfeconjunxit. Obquararationem objeda cjufdem fpccicinobis danteafdemcogitationes, quia

idem gcnus motus in ncrvis noftris cxcitant candemque ob rationcm

eft , quod memoriae veftigia nos obligant ad candcm rcm denuo reco-

gitandam , quando fpiritibus animalibusoccafionem praebent fiib cndcmforma ex glandula cgrediendi ,

quam habebant, cum primum ea nobis

cxhibcretur; (fpcro enimmcinfra probaturum, hifccformis, diverfif-

que glandulap nwiibus , cogitationes animx peculiarius eflejunftas : at-

que ideo heic moneo , quemadmodum & antea fcci , me femper nomi-

nefpccicrum materialium formas eas appcllaturum , utidcacnomen fo-

lis cogitationum noftrarum formis refervetur;) proptcrca etiam cft quan-

do voluntas apphcat imagiriationem ad cogitandum dc aliqua re, quodidea, qux eam rcprxfeneat , mcnti offeratur fimul ac fpecics matcria-

lis, cuica eratprima vicc unita y fuper glandula rcducitur. Sic , quia

prima vicc, cum potioncm aliquam medicam fumpfimus, ingcns nos

ejus ccpit faftidium , cafquc tum cogitationef odii conjunximus cum

fyecic , quam mcdicina excitabat fuper glandula , poftca neque vidcre.

J04 Tr actatuspotioncm mcdicam fuftincmus, ncque aliqucm de ca loqucnfcm audi-

rcpofTumus, quin cadem avcrfioin menteoriatur , cujus ope,cum fpi-

ritus animales codem modo ex glandula egrcdi incipiant, quo , cum pri-

mo mcdicamentum fumcrcmus,, egrediebantur , eandem adhuc amari-

tudincm rcguftarc vidcmur. Ea vcro conftans unio fua ctiam aliqua in-

conftantia laborat, obfcrvamus enim voluntatcm noftram vim habcre

jungendi cogiutiones noftras aliis motibus , quam quibus primo jun6ts

fuerunt.

Quinto lococQ unio cft ardiftirna ; Primo , quoniam raro faris inter-

rumpitur pcr lcthargos, &ccftares, aut alias fimilesfenftium abaliena-

tiones , & quia , quando id acddit , ad breve admodum tempus durare

folct. Sccundo, quiamcntiscorporifquecommcrcium noninunidua-

bufvc tantum a(5^ionibus, verumin maximo earum numeroexercetur,

quarum pars haud minima quaro fxpilfime fimul invenitur. Tertio,

quiacogitationesanimsB, qu«prarcipuc funt motibus corporis unit«,

non tam funt perceptiones clarae & diftindi intelicdus, nequc, qU3B

eas confequuntiir , voluntatis inclinationes , qus fcedus illud minus fir-

mum rcddercnt, <quam quidem perceptioncs fenfuum confufae , ut fa-

jncs, fitis, dolor, titiUatio, motioncfque appetitus, quaefcedus illud

firmant, ardiantque multo mogis. Et dcniquc , quia haecunio non eft

voluntaria, quantum quidem maximam partem attinct: nullum cnim

dubium eft quin , fi mcns humana fblummodo unita cffet corpori per

fuam voluntatem , liberumque ei forer, quando confultum videretur,

fe corpori unire aut rurfus fe ab eo fepararc , ad eum fcre modum , quogubcrnatornavifuzjungitur j fi mcns noftra perciperct clare quicquid^

titillat aut laedit fuum corpus, codcm modo, quo gubernator novit

quid profit noceatve fuo navigio : ii non aliter fentircmus ariditatera

gutturis , quam vclorum fuorum ficcitatem nauta ; & fi morfum liquo-

risacidi, qui famcm cxcitat , itafcntircmus , ut ille videt caricm, qua

navigium ejus roditur, nuUum , inquam , dubium cft , quin ca mcns Cc

multomajorc jurcconfiderarepolfet^anquam rem , qux nihil commcr-cii habct cum corporis fui commodis, & ab co omnino diftinftam , quamnunc potcft, cum ci a primo crcationis fuar momcnto ardc uoita cft , ita

utfe ab co fcpararc non poffit , ncquc id vokierit, nec unquam forte

habucrit aliquam cogitationem , nifi ex occafionc fui corporis; nunc,

inquam , cumfcnfus famis, fitis, doloris, titillationis , aliarumquc 04mnium paftionuro cam ofcligant ad fpcAandum quicquid boni maHveaccidit corpori , cui eftjunda , tanquam fibt proprium. Id adeo vcrum

deMenteHumana. 105

eft, utquomagis Mensfe expedit iconfufis fenfuum cogitationibus

,

fcquc confiderat tanquam fubftantiam, qua: corpore carercpoieft, co

minorem inveniat caufam id amandi, afftimandique. Verum ea unio,

quanquam ardiflima , potuiffetar^ftiorfuifre , fi ,quemadmodum in te-

ncllis infantibus videmus, Dcus itaomnes mentiscogitationescorporis

motibus fiibjccilfet, utcarum nullam unquam haberct, qux ^ fenfibus

non proficifccretur, aut quxci nobilitatem fuae originis, fcquc 4 fuo

corpore diftin^flam clTe fignificare poffet. Id autcm ncc homini , nc-

quc ejus raenti cxpediebat , & nimium libertati ejus damnum in-

ferret.

Sexto , ca unio dcpcndct adco parum a noftra voluntatc , ut dici vix

poftit voluntatcm noftram vel minimum ad cam facere; &, fi diccn-

dum quod rcseft , ab ea non depcndet, neque quantum ad fubjcdum

cuimenseft unita, ncque quantumadmodum,ncqucquantumaddu-rationcm : ccrtumquc eft , mcntcm humanam nccfuumcorpuscligere,

nec niotum , nec tempus , ncque quxnam cx cogitationibus fuis alligatx

elfe dcbcnt corporialicui; non magis ctiamid dcfcrcrc potcft ,ncquc

mutarc, aut fe alii alicui alfociarc, aut aliquam inferrc mutationcm ifti

modo, quounum in aliudagcre confuevit, neque impedire quo minus

pcrcipiat objefia quae fortitcr fatisinfcnfuum oi^ana agunt, & quorumadio ad cjus fcdem dcfertur , nequc ca alio aliquo modo pcrcipcre ; vo-

luntas ctiam ejus non magis impcdire poteft, quo niinus moveatur i

cogitationibus qux in mcntc oriuntur cx occafionc corporum *, & quic-

quid hac in partc prxftare potcft , non eft nifi tantum non confentirc

Tanta tamcn fuitcrcatorisfapientia, ut mens noftra nullam de ca unio-

ne conquerendicaufam habeat, tumquiacorpori fuoingentcm numc-rum cognitionum, quasejusopeadipifcitur, debet , tum etiam quia fine ^

illo non forct capax earum voluptatum , quibus illius intcrvcntu affici-

tur ; & quamvis aliquando ea unio occafioncm det mcnti , ut dccipiatur,

non proptcrea tamcn fuum corpus odio habct , quoniam fempcr ci fat

luminisfupcrcft , quofc abcrrorepracfervarc poffit. Qiiod fiuniomcn-

tis & corporis hoc fcnfu voluntaria potcft appcllari, quoniam ca ipfi

grata eft, cjufquc feparationem valdc mctuit, multo adhuc potiori

jurc nomcn illud meretur, quod voluntas potcftatcm habcjt aliquas

fuarum cogitationum uniendi moribus corporis, quibus anrca non c-

rant unicx^aliofque rurfus ab iis quibufcum jundae crant fepararc , uc

alios in ipforum locum fubftituat ; primum animadvertitur tum , quan-

do loquimur,aut figna quxdam inftituimus, quibus cogitationcs no-

O ftras

«

lod Tractatusftras cxprimimus ; Secundum autcm , quando fupcramus aliqAas ex na.

turalibus iftis inclinationibus, qua?dcpendcntacoq)orc; idenimficri

ncquit, nifi quando firparamus motum aliqucm corporcum h, cogita-

tionc , cum qua fucrat antca conjundus , aliumque ci fubftitui-

raus.

Non aliiis dcniquc modus imaginationc concipi potcft magis idoncus

ad mcntcmcum corporc coUigandam, magifquc conveniens utriufque

natun, quamis, qucm intcrmcntem noftram noftrumquccorpuscflc

fcntimus, praEfcrtim quiminus utriquc praejudicet: ficnim mcns mi-

nus a corporc dcpcnderct , minorem ctiam caufam habcrct id aman-

di , fi autcm rUrfr.s ab co dependcret magis , aliquam fux libcrtatis par-

tcm amitrcrct , ncc altcrutrum corum reddcrct homincm pcrfeftio-

rcm.

Ut autcm hujus unionis modus clarius adhuc cognofcatur ncccfTe cft

dicampaulo magis particulatim qui motus corporis, quae pcrccptio-

ncs voluntatcfque mcntis fimul uniantur. Omncs motus, qui in no-

ftro corporc fiunt , non habcnt potcftatcm mcnti novam cogitationcm

dandi , ncquc cjus voluntati fubjiciuntur ; Expcricntia cnim d*cct , nos

non ahos pcrcipcrenifi cos, qui nerviscommunicati ufqucad ccrcbnim

dcfcruniuri & ahquos tantum fpiritus animales cffc , quipcr partcs aut

tubulosncrvorumferuntur, quicjus voluntatifubjiciuntur. Qucmad-

modum autcm ncrvi non tantum fpiritus animalcs in mufculos infun-

dunt , vcrum ctiam in plures alias partcs , ut hoc per anatomiam conftat,

& valde difficilc cft concipcrc cos fpiritus , qui funt corpora, potui(fe

in aliquam partcm dcrccndcre, nifi fafti fint mcatus fimiles, aut non

admodum diverfi ab illis , quos in notis ad Traftatum de Hominc dixi-

musin m.ufcuhs rcpcriri , atque ibi aliqucm fcnfibilem aut infcnfibilcm

cxcitaverintmotum j fic etiam noftra voluntas non tantum potcftatcm

habct inmufculos, vcrumctiaminomncs partcs, inquibus aliquincr-

vonim tubuli definunt ; ca tamcn cum diftercntia ,quod vim habeat mo-

vendi mcmbra ivoftra dircdc, quatenus ca vult movcrc; vcrum indi-

rcdc tantum cxcitandi aliqucm motum in aliis partibus. Expcricntia c-

nim dcmonftrat voluntatcmnoftram vimnon habcrcapericndi autclau-

dcndi orificiacordis, fimplicitcrca volcndo aperire aut claudcrc, ve-

rum excitando in fc ipfa paflioncs ,quibus id gcnus motuum conjungi-

lur; qucmadraodnmctiam vim nonhabctcxcitandi aliquampalTionem,

volcndo cam , vcrum applicando imaginationcm ad cogitandum deob-

jc^is y quae cam commoiioncm cxciure polTunt : tum ei>im idea mcn-

DE Mente Humana. 107tisrempercomitata eft fpecie corporca, qujE determinat fpiritus ad eun-

dum in ea loca , pcr quorum aperturam illi motus , qui talem paflioncm

excitant, producuntur, quemadmodum traflatus fupra didusoftendit,

Totum hocpropterea eft, quia nihil in mentem agere poteft, ne ipfa

quidem ejus voluntas , 11vc ad dandam ipli novam cogitationem , ii ve ad

cam commovcndam , nili intcrvenicntc intcllc<^u, applicando eum ad

ideas, quae facere polTunt , ut rcm aliquam pcrcipiat, atqueitadeinceps

commovcatur, planc acfi intcllcdusforet fola ac unicaporta, quain-

greirusdeturinmentem> quemadmodum nihil ab ea egrcdi potcft , nifi

mediantc voluntate.

Vcrum ultcrius progrcdiamur. Millc divcrfa experimcnta , morbi-

que nos doccnt , quod , quando motus membrorum noftrorum ad ce-

rcbrum ufquenon dcferuntur, nos cospcrcipcre non poirumus, nul-

lumque cx mcmbris noftris movcrc polTcmus , quando fpiritus animalcs

^ ccrcbro dcfcendere nequeunt ; adco ut , fi gencralitcr loqui vclimus

,

afleri poflitaliquarum partium cercbri intcrnarum motus cflTe qui immc-diatcjunguntur mentis cogitationibus,

Nunc vidcamus qux fint iftsE cogitationes , qux iis rcfpondent. Eft

duum gcncrum cffe reperio , & rcfponderc duabus iftis potentiis, quas

in anima rcpcriri notavimus. Et primo quidcm quantum ad intcUedus

perccptioncs , propric loqucndo, nonfunt nifi confufx iftae cogitatio-

ncs fenfuum, imaginationis , & memoriae, fenfufque illi oblcuri, qui

rcpcriunturin famc, fiti , aliifquc appetitibus naturalibus, 8i in paifioni-

bus, quaj motui alicui corporis alligantur: non autcm notiones iftas

claraE & diftinftx , qux mcnti fcrviunt loco fundamcnti ad judicandum

de vcritate. Cogitationes vero illx funt confufe , & rcfpcdlu rcrumquas reprxfcntant , & rcfpc(5lu modi rcpraefcntandi ; nam quamvis (b-

lummodo conjundae fint formis, fub quibus fpiritus i glandula cgrc-

diuntur, nos tamcn ncc percipcrc faciunt casformas, ncque objccfla

,

quae carum caufs funt tanquam in ccrebro ipfo cxiftentia ; verum re-

prajfcntant nobisadioncm objcdti , aut tanquam in objcfto ipfo ,& cxtra

noftrum corpus, aut ad minimum in cxtrcmitatc alicujus cx noftris

membris. Undc fadum ^ft ut fcnticndi facultatem attribuerimus cor-

poris noftri partibus , aut animam faltcm cam cxcrccrc in organis cxtcr-

nis crcdidcrimus , quoniam fcnfuum cogitationes nobis rcprx'fcntanc

aftioncm objcdorum tanquam in membris noftris extcrnis , &: nontanquam in ccrcbro , quod non tantum accidit in pcrccptionibus fcn-

fuum,vcrumctiamin opcrationibus imaginationis, &mcmoriae, quas

O 1 no-

ip8 Tractatusnobis objefta tanquam fenGbus noftris prxfentia cxhibcnr, quamvis tura

tcmporis non nifi m ccrebroquicquam peragatur.

Altcra confufionis fpecies, qus in fenfiium cognitione reperitur,

refpe^flu rerum quas rcprifcntant , paulo prolixiorem requirit trafla-

tum ; quaproptcr diffcram id , quod hic diccndum foret , ad caput , ubi

particuiatim dc fenfibus mihi loquendum crit. Interca immutabilitatcm

&fapicntiam Deiadmircmur; immutabilitatcm ejus in co, quod cum(cmpcr codem modoagat, continuet fimul unirecogitationes & motus,

qui fcmcl uniti fucrunt , quo fit ut unac fine aliis non amplius cxhibean-

tur; fapientiam cjus in co , quodcumjungcre polTitunicuique fpecici

matcriali, id cft unicuiquc formae , quam curfus fpirituum animalium

rccipit, dumcx glandula cgrediuntur, talcm cogitationcm , quae ipfi

placuiffet, volucriteam > quae nobis reprxfentat caufam maxime ordi-

nariam, per quamforma ifta fufcipitur; nam cum plurimx fint caufae,

quae faccrc polTunt , ut fpiritus animales codcm modo exglanduia (gre-

diantur, & fubeadem forma, qucmadmodum id videri poteft in Trada-tudcHominc, attamen frcqucntius multocontingit, ut permotum>qucm objeda cxterna nervorum fibrisimprimunt, cam formamfufci-

piant, quam per aliam aliquam caufam; & quamvis idem motus ali-

quando non minus communicari poflit nervorum fibris , quando eos in

rncdia fui partc tangimus , quam quando corum extrcmitatcs tangun-

tur, nihilominus quoniam certus aliquis motus pcr imprcffioncm,

quam obje(^^um facitin cxtremitatem alicujus nervi , multofjepius ex-

citatur, quamaliter; convenicntius erat, & cum minori errandi peri-

culo conjundum , fi cogitatio illa , qusc junci dcbcbat ifti motui , forct

eaquxnobis reprasfcntat id quod magis ordinarium eft, nempcobjc-

ftumfcnfibusnoftrisprapfcns , quam quidvisaliud; & quamvis hicmo-dus unionis non omnimodo fit crroris expers , bonitatem tamen Dei lau-

dandi caufam habemus , quod el^erit omnium convcnientilTunam , no-

bifquc dederit mcdia corrigcndiejus defe(ftum.

Altcram fpeciem cogiutionum mcntisconftituuntinclinationes, &dctcrminationes voluntatis , intcr quas iftaf, quae cx clara & diftinda

cogniiioneproficifcuntur, non fiintquae prsecipuum cum corporcconv-

mercium , vimquc maximam id commovcndi habent ; vcrum illae , qu«origincm fuam cognitionibus fenfuum confufis dcbcnfcs , corporis mo-tibusfunt unitx; l ogitationcs cnim iftx confufae menti bonum malura-

vecorporis cxhibentcs tanquam ad ipfam pcrtincntis, cam agunt & in-

ciUDt ad ailcntienduffl confufe 5c veluti cum perturbatioae qmnibusadio-

DE Mente Humana. 109

afiionibus ad quas motus Ipirituum animalium , a(flio objcdorum , alix-

que circumftantix eodem temporc difponunt corpus cui cft unita

;

mcns cnim ejuseft naturae, ut nullam fcu claram fcu confufam pcrce-

ptiorvcm habere qucat, quin ab ea commovcatur aliquomodo, & fx-

pius maxime confufae pcrcepriones cam plus agitant , quam clario-

rcs.

Priterca non omnis gcneris motus indifferentcr junftus eft omnis

generis inclinationi voluntaiis ; nam , cxempli gratia , motus fpirituum

aniraalium , qui fub aliqua forma capax elTct faciendi ut talem rem ima-

gincmur , aut ut talis paflio excitetur in nobis , aut etiam ut talc mem-brum moveatur , non eft jundus cum voluntate movendi glandulam

talimodo, impcUcndi fpiritusanimal«stalimodo, nequc eos mittendi

per tales nervorum tubulos in talcs mufculos , &c. Vcrum is motus

jundus cft immediate cum voluntatc cogitandi dc tali aliqua rc, aut cumca cogitatione quae cxcitarc potcft talcm paflioncm , aut cum propoHto

movendi tale membrum ; & quamvis ex ea voluntatc cogitandi dc tali

tliquarenihil aliud praecife fequatur, quam quod glandula in varias

partcs fc convertat , doncc ofFendat aliquos poros , pcr quorum aper-

turam fpecies corporea, cui ideatalisrcicft annexa, rcproduci poilit;

& quamvis cx voluntate movendi tale membrum nihil etiam aliud prz-

cifefequatur, nifi quod fpiritus animales peculiari eo modo egrcdi fa-

dat, qui rcquiritur ad coi in mufculos inferendos , qui illud moverc

poffunt, quemadmodum idParalyfcs clare oftendunt; attaraen licet

liabcremus eam voluniatem qua glandulam huc & illuc movcrcpofli-

mus, aut fpiritus animalcs impcllcre co modo, qui neceflarius cft ad

membrum aliquod movcndum , expcricntia oftcndit id plane inuti-

le fore.

Atquc ita videmus quis fit peculiaris modus unionis , qujc menti cumcorpore interccdit , & naturae humanae propria cft. Omnes autcm ali«

unionum fpccics, quas mente conciperc polfumus ,utgubcmatoriscum

fua navi , equitis cum fuo equo , noftriquc ipfius cum aliis corporibus

^ noftro diverfis; aliaequc fimiles valdc differunt ab hac ipfa; Primo

enim gubcrnator plerumquc voluntari^ cum fua navi unitur ; Secundo,

clare cognofcit bonum aut malum quod ci accidit; Tertio laetitia &triftitia, quam inde pcrcipit, plane diverfaeft ^ fenfu famis, fitis, do-

loris & titillationis , quibus mens humana obnoxia eft ex occafione fui

corporis ; & dcniquc non in eo confiftit vis ac poteftas , quam habct na-

vigium fuum promovendi ,autcjusfitum mutandi, quodfimplicitcr

O 5 vclit

. . tio Tractatusvclit divcrfas cjus partcs moverc; vcrum in diftinfla cognitionc

, quamhabctinflriimcntorum » quibus uti dcbct , 8c quorum ope id pracftatj

cum contra mcns humana cx fua natura nullam habcat cogmtioncm mc-dionim ad movcndum fuum corpus nccclTariorum ; &hcctetiamcamhabcret ,

ipfi foret inutilis : cum fola voluntasillud movendi, quam ha-

bct , ad id cfficiendiim fufficiat.

Hinc vidcri potcft Mcchanicam , & Anatomiam, quarum fcicntia uti-

hffima eft ad cognofccndum , quomodo corpus potentiam habcat fc

ipfum movcndi , clTe valde inutilcs ad concipicndum quomodocogi- '

tatio hominisvim habcat idprxftandi; atque proinde nontantum in-

utilc cffc > vcrum etiam ridiculum velle explicarc pcr cogitationem mo-tummombroruminbcftiis; fienim earumanima non majori cognitio-

nc don.ita cft quam noftra , ea , qua ipfis tribuitur cognitio, acque parumprodcflc poteft ad id praeftandum quod quaeritur, quam gubcrnatori cb-

gnitio maris, vcntorum, & portuum, fi praeterea non cognofceret inftru-

nocnta fux navis, artcmque ignoraret iis utendi.

Verum ad unionem noftram revcrtamur. Verofimilc cft cam inci-

pere fimul ac corpus occafioncm mcnti darc potcft habcndi aliquam

cogitationcm , & mens rurfus aliquem in corporc motum cxcitarc;

camque dcfincre fimul ac corpus commcrcium illud amplius continuarc

nequit. Namquemadmodum ca unio confiftit in dcpendentiamutua,

quac inter utramque eft refpedu aliquarum fuarum a(5Honum paflio-

numquc , ea citius aut tardius incipere aut definere ncquit. Ut clarius

loquamur , duratio iftius unionis incipit eo ipfo momento ,quo cor , ce-

rebmm , nervi& mufculifatisfuntdefignataad faciendum, utaAioob-

jcftorum dcfcrriufquead fedcmanimae, fpiritufqueanimalcsin mufcu-

losinfluerepoffint, definit autcm tum quando parsaliqua corporis ita

dcficit, ut cor amplius nequeat fpiritus ad ccrebrum mittcrc, ncquc

cercbrum rurfus fuos mittere in nervos, mufculofquc ad quofdam mo-vendos, &aIios in ftatii retincndos. Ex hifcc apparet mentem nun-

quam corpori anfam darc adfocdus illud frangendum, fed pencs cor-

pus fempcr culpam eflc ; & fi ejus caufa quaeratur , dico mcntem, cum fit

incorruptibilis, non pofle, non exfua parte officio fuo dceflc nifi dcfedu

voluntatis fux; verum quemadmodum hxc unio non abea dependcr,

defc(5lus etiam illencquit foedus hocrumperc, atque ideo caufa iftiuj

diffidii non nifi a parte corporis proficifci potcft : nam ^ parte Dci pro-

ficifci ncquit , quia is cft injmutabili^.

Ca-

DE Mente Humana. 111

C A P U T XV.

De cauj/s dr articulis hujm unionU : (jr dc

Jede ejus princifali.

UT dc caufis gencralibus, & particularibus hujus ra-dcris, & demodo, quo illud in unoquoquc hominc obtinct, loquamur,

quemadmodum hoc dcpcndet abarticulis unionis mentis& corporis,

illi mihi in antcccnum cxplicandi vcniunt. Rationi profcdo conftn-

tancum crat, ut duac hac fubftantiae adeo contrarix convcnirent, utfic dicam , in quibufdam conditionibus , antequam foedcrc junge-rcntur, & iit Deus, qui ccrtas leges in gubernatione mundi majo-ris fibi praefcriplit , aliquas ctiam peculiares conftitutiones facerct

pro adminiftratione minoris , qucm tanquam compcndium majoris

fccit.

Primus hujus fcedcris articulus cft, unumqucmqne motum fpiri-

tuum animalium, aut, ut mcliusdicam, unamquamque particularem

formamcurfuseorum, quando egrcdicntur & glandula alio modo, acconfucvcrunt , comitatam fore certa aliqua idea , pcr quam mcns ccrtamaliquam cogitationcm habebit.

Secundus , unamquamque iftarum formarum naturalitcr non nifi unifoliidcae,autunifoIi cogitationiunitam forc, quae eam femper conji-

tabitur.

Tcrtius, cam cogitationem conformcm forc conditioni, aut ftatui

corporis , hoc eft , laetam aut triftem , confufam aut diftinftam pro dif-

poutione, in quaprima vicecorpus rcpcricbatur , aut in qua plerum-que repcritur, quando forma, cui ea cogitatio eft alligata, fupcr glandula

excitatur.

Quartus , animam non habituram poteftatem feparandi cam cogica-

tioncmJiformamotusfpirituum,cuiil]anaturalitcrcftjunda; dtcona-

turalitcr junfta , ut diftinguam unioncm cogitationum , quas habitudo

aut voluntasanimae in quibufdam hominibus junxit ccrtis motibuspar-

ticularibus , quam anima rumperc potcft , ab unionc cogitationum, quasnatura univit ccrtis motibus in omnibus hominibus , quam anima tollerc

nequir.

Quintus, cogitaiionesmcntis, quajcorpusproobjcfto habcnt, reci-

proce comitatas fore forma , ^ modo curfus fpirituum animalium in

cgrcffu

111 TractatuscgrdTu €x glandula , qui maxime conveniens eft ad exfcqucndum ejus

propoGcum.

Sextus , motum qui femcl comitatus efi: cogitationem aliquam , (em-per ejus comitcm forc , adeo ut illa fc mutuo non fint delcrtura amplius,

li anima ipfa in eo non mutet habitudinem.

Ultimus articulus eft , illud foedus tamdiu duraturum, quamdiu cor

fpiritus fuosad glandulam mittcrc , &: haec co$ rurfuspcr nervos in mu-fculos remittcre potcrit,

Omneshi articuli ita per expcrientiam funt probati, ut ncccflc nonfit eos hic amphus demonftrare. Id quod ftatim de fcde animaj dice-

mus, probabit primum. Sccundus, & tertius probabuntur per fiiim

hydropicorum , & pcr excmplum iftius fihae , qux non celTabat (enti-

re maximos dolores in polhce , qucm ei ahquot diesantcchirurgiara-

putaverant: nam obquam rationcm hydropicus, qui potu non eget

fitirct*, nifi gutturis ficcitas nervos , quieo pertingunt, agitaret eodemmodoac movcntur, quandopotu egcmus, idque excitaret (cnfumfi-

tis, & dcfidcrigm bibcndi, quiacadcm cogitatio fcmper unita eftei-

demmotui; &:quamvisproeotcmporcfitisnoxiafithydropico, eata-

mcn maximc convcnicns eft cogitatio, quaejungi poffit ifti motui, multo

enim faepiusexcitatur, quandoprodcft bibcre, quam quandonocct.

Ad probandum quartum nihil aliud diccndnm cft , quam per cogi-

tationes , qux naturahtcr uniunturcertis curfus fpirituum formis , quas

voluntas animx feparare ncquit , mc intelhgerc folummodo eas (cnfio-

nes confufas , quae pcr a(5^ioncm objedorum in organa fcnfuum noftro-

rum producuntur , quas manifcftum cft animam nec tollcrc poiTc , ne-

quemutarc; verumpoteftatcm habet cxiisfaciendi figna fuarum cogi-

tationum iis infupcraUigando idcam ahquam, quae ad cas naturahter

non pcrtinet. Etquando D.Dcfcarfcs alicubi dixit nos polfc fcpararc

ccrtas cogitationcs a motu ilio, cui naturaliter eflent unitae, non de liifce,

verum de ahis loqui voluit.

Articulus quintus ctiam fatis cbrus eft , quoniam in co folo confiftit

facultas, quamhabcmusimaginandi, rcminifccndi , &: movendi mcm-bra noftra. Caetcrum in hoc articulo mc rcftrinxi ad folas cogitationes,

quae corpus habent pro objedo , quoniam ideae rerum fpiritualium in

mcntc ncqucuntcxcitari pcr fcnfus imaginationcm , 8c memoriam , nifi

in quantum ca ipfi voluntario illas alligavit ccrtis nominibus , aut ahis fi-

gnis corporcisf quibus mcdiantibus inter fpecies imaginationis , & me-moria: poflunt locari.

Pro«

dbMemtiHumana.' jj^ProbatJo articuli iftius, qui confiftit in mutuo illo ncxu earundem

cogitationum cum iisdem motibus, dcducitur cx immutabilitatc Dei,

qui vim dedit unicuiquc rei fe ipfam confervandi in ftatu ,inquoeft

,

donec ab alia aliqua inde deturbetur. Hac de re prolixius locuturi fumus

,

cumtraftabimusdeaverfionibus, & incJinationibus naturalibus ,quat

non nifi corpus pro caufa habent.

Ultimus deniquc articulus fatisprobatuscft perca> quacfupradixi-

mus.

Caufae fcederis , quod intcr Mentem humanam ,humanumque cor-

pus eft , funt vel generalcs , vcl particularcs. Caufi generalis iftius unio-

nisaliaeflc ncquit, quam Voluntasdivina : licetenimconcedamusCor-

pu» humanum nihil in fc ipfocontinere, quod unioni refiftat , atquc

ita naturalirer uniri poffe cuivis alii rei , nihil tamen etiam agnofcimus in

ipfo, quodpoflitcffecaufa unionisquaeipfi cum Anima fu.i intcrccdit.

Oportctigituream quxrcre intcr fubftantias fpiritualcs: Mens autcm

humananonnififuam habet Voluntatcm, perquam poftitextrafeipfam

egredi , fequc alicui alii reijungere , eaque Voluntas caufa efficiens qui-

dcm cffc potcft omnium corum qux animadvcrtimus in co foedcrc imme-diate dcpcndcreabea, infinitorum autcm aliorum , quac ab ca non de-

pendcnt , caufa clTe nequit ; oportct crgo ut unio dcpcndcat i voluntatc

alterius alicujus Mentis. Novi equidem haud impolTibile cfTe Deum ad-

hibuifTcvoIuntatcm Mentis cujufdam Angclicae ad eam unionem cfB-

cicndam ; verum quoniam cxunapartcnullamrationcm habemus quae

nobis perfuadcit iditafe habcrc , &: exaltera rurfus fcimus voluntatem

angelicam omninofolamad idnon fufficerc, fi Divinanon concurratac

interveniat, non aliam poterimus , fine crrandi periculocaufam gcne-

ralem iftius aftignareunionis , utinomnibus hominibus ypcriturin u-

niverfum indcpendcnter ab eorum voluntatc , nifi Dci ipfius voluntatem.

Nec magis indignum Philolbphoeftagnofcere Dcum pro authore iftius

unionisquam proaudorecrcationis Anima? , ejufque infufionisin cor-

pus nam Infufio , & Crcatio non funt rcvcra nifi unum &: idem : Deusergocft cau{atotalis& proximaunioniscogitationum, quacin omnibus

hominibusreperiuntur iifdcm Motibusunitaj.

Vcrum quantum ad particularcs iftius unionis condirioncs artinet,

ctfi ita loqui liceat, individualcs > unoquoque hominc, illae duas ha-

bent caufas particulares , una cft corporca , altera fpiritualis; Prima dc-

fumitur cxomnibus conditionibus fingularibus, qux incorpore unius

cujufquehominis rcpcriuntur, fiverationcfui tempcramcnti , confor-

P ma- r

114 Tractatusniationis partium fuarum , motus humorum , fanguinis , & fpirituum

;

fivcrationc mutationis, quam Patcr,Matcr,aliaquccorpora cxtrancaei in-

ferrcpoflunt. Ea caufa vim habet determinandi Dcum ad talcm cogitatio-

ncm cum tali motu in tali homincjungcndam, fccundum tcrtium articu-

lum, quoflatuiturcogitationem quaj cuique motui jungctur , confcnta-

ncam foreftatui aut conditioni corporis, fccundumcamfuidifpofitio-

ncm in qua prima vicc reperiebatur, &: in qua faepiflime rcpcritur,

quando fpiritus animales co modo cx glandula egrediuntur. Haec una eft

inter origincs di verfitatis morum, incHnationumque humanarum, maxi-

mipondcris. Ad cam ritccxplicandam ncceircforetintegros libros fcri-

bcre. Qi^inpropter, cum fcopus hujus Traftatus non fitnifidcMcnte

Humana m gcnerctantum , & non dc difforcntia meniium in fpccie lo-

qni, nihilampliusaddam ; id forteprolixiusahquandodedufturus.

Altcra ciufa particularis , ^ fpiritualis iftius unionis eft voluntas men-

tis humanjE, cuincgarcnon poflumus poteftatem unicndi ccrtas aliquas

cogiutioncsccrtisglanduJaefpirituumquemotibus, quibusjundae non

cnnt, antcquam illaseaipfa univerat : in hoc enim folo confiftit facultas,

quam habemus , fignificandi noftras cogitationes. Vcrum quidem cft in

principio illud vinculum effe admodum infirmum , quoniam natura or-

dinm iojunxit aliam idcam motui , quo voiuntas uti dccrcvit , quae in

initio mcntcm impeditcogitarcde fccunda idea, quam voluntasci vult

adjungerc ; deinccps autem paulatim pcrfcverando ita difponitur pcr for-

tcm habitum , ut nihil fere amplius percipiatur , quam fignificatio vcr-

borum , neglcdis fyllabarum lonis aut figuris litcrarum.

Nihil ultrajam fupcrcft ad abfolvcndam omnimodam explicationcm

modi hujusunionis, quam ut oftcndam qux fcdcs principalisfit mentis

humana:, influafuas funclioncsimmediatecxercet : Et quamvisjam fa-

tis fuperquc de co ha(ftcnus in annotationibus mcis , & in iis , quai huc-

ufquc propofui , fim locutus, adoftcndendum quidde hacrejudicem,

tamen haud praetcr rcm fore puto , fi hic aliquid etiam dcca dicam, ut

tanto magislc<5lorum animi convincantur, fimulque refpondeam dua-

bus tribufvc objcdionibus , quac non funt minoris momenti, quamille » quibus in annotationibus mcis fatiftacerc conatus fum.

Ut ergo fiiatur quis fit controvcrfix ftatus , monitum volo , me per

fedcmanima^pnncipalemintelligcrecam corporis humani partem, cu-

jus Motui cogitationcs ita alligantur , ut impoftibile fit unum finc altero

rcpcriri poflTe; idcftintclligo cam partcm, qus movcrincquit modoaliquo non ordinario (motus cnim ordinarii nullam mcnti prxbcnt cogi-

tatio-

DE Mente Humana. 115

tationem , quibufcunqucdenium in partibus recipiantur) anima nifiindc

percipiat , ita ut neque anima voluntatem aliquam habere pofTit movcndi

quoddam cx fuis mcmbris , nifi ctiam illa pars moveatur. Manifeftum

eft unam aut plures corporis humani partcsdredeberc , quibus mens eum

ad modum fit unita , quoniam unioejuscumcorporenonconfiftitnifiin

iftoconcurfu, mutuaque dependcntia cogitationis unius &: motus altc>

rius.

Secundo obfcrvo , cvidens effc animam hoc modo toti corpori non eflc

junftam : Dubitare enim non poftumus , nos nihil pcrcipcrc , fivc intra,

livcextracorpus, nifi quod vim h.ibet fibras ncrvorum noftrorum agi-

tandi ac commovendi j & quamvis fupra dixerimus mentem aut animam

unitam efle toti corpori immediatc , id intcUigendum tantum eft cum rc-

fpcftu ad unioncmquam habetcum noftro corporc ,comparatecum ca

,

quam ahquando corporis intcrventu habct cum aliis, & non cum rcfpe»

du ad omnes noftri corporis partes intcr (e , qux hcct omnes cum anima

uniantur , non tamcn funt aequalitcr , ac pari modo cum ea unitac.

Tertiodicoparalyfes, apoplexias, meditationesprofundas , millc

alios cafus manifcfteoftendere non fatiscflc ad produccndam aliquam co-

gitationcm aut fcnfioncm in anima , fi partcs noftri corporis moveantur

,

imo ctfi noftri ncrvi ipfi agitcntur , nifi imprclTio ilb ufquc ad ccrebrum

deferatur i qucmadmodum anima ctiam nullum motum in mcmbris pro-

ducere valct , nifi fpiritusanimalesex cerebro defcendere faciar. Atquc

itaevidcns evaditfcdcm animae principalem, camquc partem, cui ar-

dius eft unita , cxtra ccrebrum elfe non pofle ; Oporterc autcm eam cflTe

aut totum Cercbrum , autfaltemaliquascjuspartes. Tdquod, meo ju-

dicio, aneminecorum impugnari potcft , qui animam humanam non

nifi proprincipioomnium fuarum cogitationum fumunt, eiquenona-

lias tribuunt opcrationcs, quam cas , quas Mcdici AhimjUi appelhnt.

Quartodico, totum Cerebrumid cflcnonpofle. Nulluscnimdubitat

totum Ccrebrum , aut faltcm bonam cjus partem non eflc organum Me-

mori.v, id cft locumubi vcftigia motuum objedorum extcrnorum nut

intcrnorum recipiuntur : Exiftente autem cercbro molli , ut rcvcra cft

,

ea veftigia vixfinc ullo motu efle poflcnt , undc anima pcrcipcrc dcbcrct,

& pcr confcqucns continuotibi prxfentia habere objeda ,arqiicaftu co-

gitarcdeomnTbusiis, quorumhabet memoriam, fi vcrum foret cam im-

mediatc ac ftriwtcjunftam eflc toti ccrebro : Nccefle eft ergo animam ali-

quibus tantum ccrcbri partibus ita cflc unitam.

Non nifi duo vidco , qu£ nobis dctcgcrc poflunt ,quae fitca pnrs.

ii6 Tractatusprimum ^ Corpore defumitur , altcrum i mente prsterea etiam ncceflc

c(l utamboeain eadcm partc ilbi mutuooccurrant, aut alias ccrte ca (e-

dcs anims principalis cfTc ncquirct.

Idquod ex parte corporis dcfumitur , confiftit in eo , quodneccflTe

fity quamcumqucdcmum ad partcm motus, qucm obje^lum per fuama<5tioncm nervoimprimit , dcferatur, utis tandcm pcrveniatad locum,

undc fpiritus animales conftringcrc potcft ad defcendcndum in mufculos,

qui mcmbra movere dcbent , cum ad modum , ac confueverunt moveripoft talem adioncm , quando ca movemus abfque ullo movendi propo-

fno. Idautemmeojudiciocontradici ncquit, quare enim alias ad talcs

aftioncstalcs motus fcquercntur ? Oportet ergo motum iftum dcfcrri

pcrnervosusqueadfontcmfpirituum > atqueejusopeclaudialiquospo-

ros , aliosquc rurfus aperiri , aut ctiam ipfos fpiritus aliquo pado impcl-

li, unde obligantur verfus certosaliquos mufculos potius defccndere,

quani vcrfus alios. Non magis ctiam dubitari potcft, quinfcdesanimae

fit in partc proxima ifti origini , ut poflit ctiam mcmbra noftra movcre

,

quandovelit, & cogitationcm habcre , quaeunitaeft iftimotui, quemnervi ad cum locum dcfcrunt. Altera conditio , quaj ex parte mcntisproficifcitur

, cft, quod neceffariumliteam partem elfe fimplicem, 8c

unicam; cumcnim omniafenfuumorganafintduplicia , ratio reddi ntf-

quit, curanimaduoobjci^tanonpercipiatlocounius, quando contin-

git obje^flum aliquod eodcm tempore impreflioncm facerein duo cjus-

dcmfenfusorgana, nifiduasifta: imprelTionesdeferanturusque ad cer-

tam aliquam partem fimplicem , &unicam, qux eas fimul unit. Praetcr-

ea necelTe eft eam elfc mobilcm , utanimacamimmediate movens etiain

fpiritus animalesimpcllcrcpoiritverfus certos aliquos mufculos potius,

quam verfus alios. Concludamus ergo fcdem animai principalem effc de-

berep.irtemaliquamfimplicemunicam, &mobilcm, &deniquc, quan-tum fieri poteft , proximam fonti fpirituumanimalium. Primoautcm co-

Demur dctcgcrc eum fontcm, id cft, cum locura, ubi fpiritus animaJes ge-

nerantur, $c poftca quiremus , qux^am ea pars fit ex omnibus illis , quae

eum locumcircumdant, & cui conditiones , quasjam allegavimus , con-venirc poffint.

Antiqui medici crcdiderunt omnes unanimiter ventriculos cerebri e(Te

locumillum, ubifpiritus animalesgencrantur, recentiores id ncgant

,

quia aliquando in iis vcntriculis qua:dam ferofitas invcnitur. Huic nos ob-jedionirefpondimusin noftris notis, quarehiceapi tranfilicmus. Eosuntum rogatos volo, ut confidcrent primo nullas vcnas, aut artcrias

fpargi

DB Mente Humana. 117

(pargiperfubftamiam cerebri>ubi volunteamgcncraiionemfierijfccundo

ex omnibus ramisarteriarumcarotidum,ali3rumquc nullumcfre,quacnon

alicui particerebrianncdatur exceptisiis, qui componuntplexum cho-

roidcm, qui poftquam comprehenditparvam iftam glandulam appella-

tam (tfW4r;//wlibere vcntriculis cerebri innatat, & nuUi parti fc jungit,

atque ideo fi aliqua in tolo cerebro fit artcria, cui attribui poflit alius ufus,

quam nutriendi , aut, utmelius dicam, fialiquafit, dcqua fijfpicari

poflimus non eflc dcftinatam ad eum ufum , illac debcnt eflc artcrijE plc-

xuschoroidis, quoniam haud polTibile cft eas partem aliquam nutrirc,'

cum ab omnibus ferc fint feparatx : Si autem eo ufu carcnt, quis ahus ipfis

dari poflit cum majori probabilitate , quam cfFundere flammam iftam

fubiiliirimam , quam ^iritut amntales appellamus , & quae alia artcria

magiscapaxeritiftiusfundionis, quam illaeipfa: ? Dodiflimus, & ex-

pertiflimus Anatomicus WiJlisin Anatomia fua ccrebri huic veritati vide-

tur confentire , quando dicit ufum harum artcriarum noneflc, ut nu-

triant aliquam partem , vcrum ut ferviant reliqua: cerebri fubftantiae fo-

culi inftar; nam (ecundumcjusprincipia non cflcnt aptae ad id cfficien-

dum , nifi ctiam omncm cavitatem fpiritibus implercnt. Non tamcn c-

tiam negare volo fpiritus animales intcrea , dum tranfeunt per poros vcn-

triculorum , non acdpere ulteriorem aliquam puritatem , & perfe^^io-

nem , dum fecernuntur a partibus aliis craflioribus , quae cum ipfis ex

poris arteriarum cgrcdiuntur , neque ctiam inter partcs fibrofas , quas ar-

icrke , quac in externa fuperficie cercbri funt , cfFundunt ad nutritionem

ejusfubftantiaeeflefubtilioresaliquas, quaefe mifcentes cum fpiriiibus,

qui ex ventriculis veniunt , &cum ipfisflucntesfccundum dudum fi-

brarum in nervos , & mufculos , formamfpiritusanimalisaccipiunti vc-

rum ftatuo principalem ,&pra2cipuaconfidcrationcdignam , &primam

origincm eflc circa parvamiftam glandulam conarion appellatam, quia

circum illam maxima pars arteriarum plexus choroidis fpargitur , atque in

illa fanguinis parsmaximefubtiJis, qucm cfl^undunt iftae arteriae , incipit

in tranfitu pcr ejusporosaccipere formam fpiritusanimalis.

Qui contrariaE funt opinionis » rcfpondent ad id primo nullos in ccrc-

bro ventriculos eflc ; fecundoeam cavitatem , cui id nomen tribuitur,

fa6lam non efle aliquo naturae confilio , fed cafu tantum , & quod partcs

cerebri jungi non poflent, nifi inter easeacavitasrehnquerctur. Cui re-

fpondco , parum rcferrc , fi ca cavitas appelletur unus , aut plurcs ventri-

culi, autetiam fiomninoid nomcn illi ncgetur , dummodo conftet in

mcdio cercbri cavitatem ahquam eflc , quod l nemine negari potefts &P 5 cuini_

iiS Tractatuscum dicunt naturam non habuiCrc intentioncm cam faciendi , cos rogarc

vcllcm ,quid co diftum velint. Si cnim intcUigunt naturam particularcm

corporis humani , in quantum a mcnte fcparata cft, ea eft cxca , & cxcon-

filiononagit, fi autcmloquuntur denaturaunivcrfali, ideft, dcDco,ridicuhimcft diccrecum quidquam fine confiHo agere: Quod autcm

dicunt cam cavitatcm cafii formatam eflc , atque ideo quod divcrfae ccre-

bri partcs fulciri , & compHcari una fuper aHam non poffcnt , nifi fpa-

tium intcr illas rcHnqueretur , verum elTc non potcft , nifi fupponant ab

ipfo primae formationis tempore eas partcs non minus fuiffc folidas, quamprovedtajam ajtate obfcrvantur; tantum autem abcft , ut id ita fe habeat

,

ut contra tum tcmporis illx plane fuerint moHcs , 8c tanquam fluidae ;

quidautcmcflepotuit , quodtum impcdivit vacuumiUud fpatium im-

plcri, ficotcmporc nullura corpusfuerit fatis vaHdum ad aHa corponindcpcllcnda ? quodautem potuit cfl*eilludcorpus, nifi fpiritus, qui

cx cordc ad ccrcbrum pcr artcriasplcxus choroidis,aut alias adfccndcrcnt ?

non cnim videtur potuifle efle excrcmcnta ccrebri , quod nondum adhuc

crat formatum ; fi autem verum eft id cfFciflum tribui deberc viribus fpi-

rituum , nonne eriam verofimilc videtur eos ctiamnum cam cavitatem

implere, aliaque omnia corpora, quantum poflunt, oxpellere, atque

idco cam eflTc debcrc locum primum , & principalem originis eorum ?

Nunc vidcamus , an prope iftum fontem invenirc polTimus partcm ali-

quamfimplicem unicam, &mobiIcm, quae dupliccm impreirionem ,

quam objcfta eodcm temporefaciunt,qu3Bduo organa uniusfenfusfimul

fcriunt, unirc poflit. Non puto aliam polfe rcperiri,nifi parvam iftam glan-

dulam appcllatam conmon-y omnes enim cercbri partes funt duplices,

aut non propc eum fontem fitx ; ea ergo fola pars eft , quam cum maxi-

ma rationc pro fedc animac principali fumerc poflumus, non tantum quodfit fimplex , & unica , cum contra omnia fcnfuum organa fint duplicia

,

verum etiam quod fit mobilis , & undique circumdata ab arteriis plexus

choroidis; unde in medio fontis & originis fpirituum fita cft , aut, ut

mclius dicam , ca ipfa cft ipfiflTima illa origo, quoniam in illa fanguinis ar-

terialisparsmaximepura, formam fpiritus animalis afllimit , dumfcabaHis partibus craflioribus liberat.

Unum tantum fupcreft , ut oftendatur glandulam eam eflc fcdem ani-

mac principalem : nimirum fi monftretur quomodo ea adionem objcdi

uniat , & quo paAo fibrac omnium nervorum in cam agerc poflTmt ; id au-

tem adco prolixe jam dudiim in Traftatu de Homine cxplicatum eft , ut

hoc loco nihil iis adderc fit nccefle , & illi , qui dcfidcrabunt ampliorcni

ejus

DE MenTE HuMANA. iipcjus explicationem ) cum Tra6latum legerc poflunt , ut in hifce inftruan-

tur. Nontamcnmcretincrcpofru,m , quin refpondcam gravibusquibuf-

dam objedionibus , quae mihi poftca funt oblatae. Dicitur parvam camglandulam haberenonpoflc cum ufum , quem ipfi adfcribimus

, primo,quia non cft unica ; fccundo , quia non eft in vcntriculis fita • tcrtio, quiamovcrincquit; &:dcnij|ue, quianoncftin originefpirituumanimalium

pofita. Refpondeoprimo, quamvisaliquandoaliaBglandula?, &inplc-

xuchoroidc, & alibi in cercbro rcpcriantur, non propterea definit cflc

unica, cumnullaaliafitprxteripfam, quae iftiparticerebriannc(5litur,

quam appellamus truncum medulUrem , cx quo fecundum judicium do-<3:ifl[imorum Anatomicorum omnes nervi univerfim cgrcdiuntur ; prae-

tcrquamquodaliseglandulaf, quaeinveniunturaliquandoin iftoplcxu ,

fumi potius debeant pro morbis , aut (altem pro partibus cxcremcntofis

,

Cqucmadmodum forctfcxtus aliquis digitus) quia non fcmpcr ibi rcpe-

riuntur, quamcum noftraglandula comparari , quaeparscft permancns,

& fcmper cundem locum occupat non tantum in homine» verum etiam in

omnibus animalibus perfcdis.

Secundo, dicocos, qui n^anteam in vcntriculiseflre fitam , propriofuo crrorc delc(f^ari : ca cnim ncquc cft in fupcrficie ccrebri extcrna , nc-qucintusinipfafubftantia, ergo necelTc cft eam comprchendi fub fupcr-

ficic interna , id cft , in ipfis vcntriculis : caufa autcm iftius erroris ex coproficifcitur , quod di vcrfa ventriculorum iftorum cubicula , fi ita loqui

liccat , non fintomnia fita in codcm plano , fcd unumquodquc^contraproprium fuum planum habcat , quamvisaliquam habeant intcr fecom-municationcm. Sccundo ,

quod ca glandula fita fitpcnitusad cxtrcmira-

tcm tcrtii vcntriculi fupra quartum , undc accidit , poftquam h ccrebro

ablataeft omnis ifta mcmbrana, quxduru mattr nominatur, fi ejuscxrrc-

mirates, quaecercbelloimcumbunt, tollantur, eaequc paruminalrumattollantur, utfinc fciflTionc cufpis parvae glandulae noftras detcgatur,

qua2 tum apparct cxtra omncs ventriculos fita cfTc, pracfcrtim, quia

tertius, qui poft camcft, non amplius apparet, &quartus, qui de-fcenditin cercbcllum, in eofitu viderinequit. Vcrumquo padoncgaripotcft cam glandulam pertincrcad vcntriculos , cum omncs Anatomiciconfcntiant cam nafci \ duobus ligamcntis ncrvofis fupcrficici trunci me-dullaris , qui partcm facit fupcrficiei tcrtii ventriculi.

Tertio rcfpondeo ad id , quodobjiciunt camglandulam moveri nonpolfc , fi nobis pcrfuadcre poflTcnt omnes partcs cercbri in animali vivcntc

acque cffc comprclTas , ac funt in capitc vituli mortui , objcdioncm

,

quam

iio Tractatusquamnobisfaciunt, rccipipolTc, & ipfis fortcctiam manus daremus,

vcrum crcdibile non cft id durantc vita animalis fc ita habcrc , fpiritufque

animalcs non fatis virium habcrc ad clcvandas , rcmovcndafquc partcs

,

quajfunr circum glandulam iftam, vidcmus cnim vel poft mortcm i-

pfam, fitubuUapophyfionmamillariuminflentur, ipfam etiam ccrcbri

totam maffam intumcfccre, ut D'. Willis id admodum bcnc obfcrvavit.

Dcniquc rcfpondco ncgari non dcbcrcglandulam eam fitam effc in o-

rigine fpirituum animalium proptercaquod vcnaaliquafortalTisobferve-

turinter artcriasplcxuschoroidis; contra cnim mixtura duorum divcr-

forum iftorum vaforum fignum cft pccuharcm ibi aliquam fieri elabora-

tioncm, oftcnditque eo loci fcparationcm ahquam ficri cralTiorum (an-

guinis particularum^ fubtilioribus.

. Nihil crgo cft quod impedit , quo minus parva noftra glandula poiFit

cfTcfcdcs animacprincipalis; tantumcft, utccrtus fim in toto ccrcbro

nonaliam aliquam rcperiri poffe partem , qux omncs conditiones adid

ncccflarias habeat. Lcdorcm tamcn hic moncre cogor rcliqua omnia quxhadcnus propofita funt circa Imioncm mcntis, & corporis, &fcEdus,

quodintcrcogitationcsunius, &:motus altcrius intcrcedit, nondepcn-

dcrc^ vcriiatc hujusopinionis; &' quamvis cafalfa forct, cxtcra, qusde iis dida funt , non definercnt cfTe vcra : quapropter fi quis diflBculta-

tcm aliquam inveniat in rccipicnda ca opinionc tanquam ccrta veritate,

permittat faltem me ca uti tanquam hypothefi maximc probabili, &• intcr

casomncsintelledufacillima, quajhadenus adcxplicandas omnes fun-

ftioncsanimalcsadferuntur ; &, fi interca altcrius fit opinionis, camrctincat , quando confultum ipfi videbitur, fimodo tribuat moiuic»

juspartis» quam profedcanimjcprincipali fumit , id omnc,quoddicamad glandulam pcrtinerc. Verumccrtusfcrmcfum cum cvidentcr agni-

turum non aliam cffc opinioncm , qux omnia darius noftra cxplicct , &in qua non majores diffictdtates rcperiantur.

C A p u T X VI.

.^omodo Mens& Corfus agattt infe invicem , ^ quomodo

unum corpm moveat alterum.

SI diccrcm non magis conccptti difficilc efiTe^quomodo mens humana,

quas non eft cxtcnfa, poflit movcrc corpus , & quomodo corpus

,

quodnoncftrcs fpiritualis, agerc poGTitin mcntem, quam quomodocorpus

BlMlNTlflUMANA. 121

cofpuSf quod non eft res fpiritualis , agerc poffit in mcntem, quam quo-

modo corpus aliquod vim habeat fc movcndi ,motumquc fuum com-

municandi altcri corpori , non puto me fidem invcnturum apud animos

multorum hominum : cum tamen nihil verius dici poffit , ut hoc capitc

conabor oftendcre. Verum forte quis dicct , nonnc res clara , & cvidcns

eft , gravia deorfum moveri , levia furfum , & corpora 11 bi invicem mo-tus fuos communicare ? concedo cquidem , vcrum maxima differentii

cft intcr evidcntiam effe<5li , & caufae. EfFcdus hic admodum claruscft,

quidenimfenfus noftri manifeftius nobisoftendunt , quam diverfoscor-

porummotus? Verumoftenduntne caufam , qua gravia deorfum , 8c

leviafurfumferuntur, & quo padocorpus unum vim habcat movendi

aliud ? Doccntnc nosfenfus noftri ,quomodomotusexunocorporein

aliudtranfeat? Curnonnifi pars ahqua tranfeat, &quare corpus non

poffit communicare motum fuum codem modo , ac magiftcr fcientiam

fuam communicat ut nihil amittat ejus , quod dat ? Non ergo adeo evi-

d^ns eft , & intellcftu facilis caufa motuscorporum atquc ob cam ratio-

nem in principiodixi , non nwgisdifficile efrejconciperc quopadomcngmoveat corpus , quamintelligere, quomodo unum corpus moveat a-

liud. Nam profcftononminusinhocquam in illo rccurrcndum cft ad

candem caufam univerfalem : & qucmadmodum reshxc maximi pondc-

riseft, neceflTceft, uthicdeea agamus, &noxium illud praejudicium

multonim mentibus cximatur credentiuna , Ci anim^ ipforum non elfcnt

corporex , cas etiam non habituras vim movendi corpora \ id enim , di-

cunt, {ine conta^ufieri nequitfecundum illud Poetx

:

Tangere , nec tungt , mfi corpiu nulla potejl res.

AcfimotuscommunicarinonpofTctninope conta<5his, aut aequc foret

ftcilc concipere, quomodo corpus unum movcat aliud, ac viderc,

quo pa<fto illud tangat.

Nihilfrequcntius quidaminorehabent, imo& tales etiam ,. qui ad-

mittuntfubftantiasimmaterialcs, quamnosnihil aliud , nifiquodcor-

poreum cft concipcre , aut faltem non nifi fub forma & imagine corporea,

cum tamen fateri debeant fe aut nihil ferme cognofccrc dc rebus naturali-

bus , & nefcire quid dicant , cum cas per principia fcholaftica explicant

»

tutad minimum fe eas fibi repraefentaread modum^ & fub forma idese pla-

ne fpiritualis. Diceres eos in eo fe dclc<ftare, quod rcrum ordinem pervcr-

tant, & quemadmodum pertinacitcr fuam imaginationcm adhibere volunt

ad concipicndas res fpirituales,fic eriam non nifi intelled^u fuo uti vellc in

comprehcndendomodo,quo corporaunaagant in alia.Notare tamen de-

Q buiffcnt

,

121 TRAdTAT USbuiflcnt, quodquemadmodum nosnihil, ut propric loquamur , co-

gnofcimus, nili cujus ideas claras , &: diftindhs habcmus , ficettamni-

hil comprehendimus , quantum ad corpus attinct ,• nihilquc dc eo fcirc

polTimus , nifi quod fub imaginationem cadcrc potcft , & cujusea facul-

tas nobis miniftrarc potcft ideamclaram , & manifcftam. Undcfcquitur

cos omncs , qui pro principiis proximis corporum mutationumque

,

quaecorporibusaccidunt , caulasadferunt, quas imaginatioeorumcon-

cipcre ncquit, cxcuselfe, qui alios duccrc volunt: nam licctvclper

revclationcm fcircmuscas caufas e(fc vcra principia naturaf, carum obfcu-

ritas tamcn eas reddcrct omnino inutiles. Non puto autem qucnquam

negarc poffc inter omncs ideas imaginationis non nifi ideas cxtcnfionis,

magnitudinis , figur« , motus , & quictis , fitus , $c ncxus partium cffc,

quas evidcntcr concipimus-, nam quantum ad idcas caloris, doloris,

luminis, aliorumquc (imilium attinct , illx funt adco obfcurx, atque

adeoconfufae ,ut pcr folam fcnfuum 6c imaginationis cognitionem earum

rcrum natura dctcgi non polfct. Concludamus crgo nos nihil in natura

corporea cognofccrc pfstcr ea , ad quaz primx illx idcx pertincnt, atque

idco quicquid prxterca in corporibus praetcr cas proprietates fupponi-

mus, ut, Excmph gratia , eam qualitatcm» quam fcholae appellant,

gravitatcm , aut cam ,quam appcllant , quahtatem impre(fam

, qu«vim habctmovcndicorpora, nosomnino id non concipcrc, quiaima-

ginari non poflumus > quidfit, &, ubi dc corpori!)us fermo cft , no$

nihil comprehcndimus , nifi quod imaginatio noftra concipere potcft.

Scriptura facra nos docct AngcKim ahqucm Prophctam cx una regio-

nc inaHam portaflc. Vidcmusctiam quotidic corpora gravia dcorfurti

tcndcre ' camque quahtatcm , quam reticula pils imprimit (ut more Pe-

ripatctico loquar) procul admodum , cam defcrrc. Vellcm cquidcm ut

quifquam eorum > qui qualitates realcs in rcrum naturam introducunt

,

explicarct mihi modum , quo unaquaequc ilbrum trium caufarum , An-

gchis nimirum ,gravitas , & quahtas ca imprclfa in illud corpus cgcrit

,

quod movit : nam cum omnes trcs valdc diverfx fucrint , una fpiritua-

lis, &ahsduxcorporcae ; quarum una eft naturaHs, & altera cxtra-

nea, oportetcas divcrfisadmodum agendi modis efle prxditas: Etilli

quipoftcriorcsinauxiHum vocant, cxpHcarc dcbcnt , quomodo agant,

idquc tali modo qucm imaginatione quis concipere potcft , aut profcfto

fatcri coguntur fc pra^tcr xquum eas introduxiflc ad rcddcndam rationcm

raotuscorporum, quoniam nihil faciunt ad cxplicarudum, quomcxio

moveantur. Scdnimiumcos urgco; contentus.ero, ii tantum dicere

aiihi

D E M E N T E H U M A N A. IIJ

mihi poiTunt ; quidfint iWx qualitates, & quarc tantam difficultatera

inveniant in concipicndo modo , quo fubftantia aliqua non extcnfa uniri

poflit, & agere in corpus , cum in concipiendo modo , quo illx quali-

tates, quae funtentia non extenfa, junguntur corporibus, & vimha-bent ea movendi , nullam reperiant.

Scd ut clarius adhuc id vidcatur & detegatur , fi ficri poffit , caufa o»

mniummotuum, quos in c<vporibus obfervamus , diftinguere debc-

mus motum ^ Iba determinatione , & caufam motus a caufa eum deter-

minanto, quia una faepius ab aliadifFert, quemadmodum motus ivi

movcnte diverfus cft ; motus enim in corporc moto confideratus nihil a-

liud cft nifi tranJUtto Hnius corporU tx vnimu eorum qud tUud immedtate conitn"

g»nt y (jrqud tanqiumquiefcemtdjpeclAntur, tn vicinium 4liorum \ hoc pa(5lo

niotusnoneft nifi modus aliquis , qui non diftinguituricorpore, adquod pertinet & qui non magis tranfire potcft ex uno fubjcdo in aliud ,

quam reliquimodi materiaB, ncque ctiam convenirc alicui fubftantiae

fpirituali. Visautem movendi , ideft, vis qux tranftcrt corpusexunaviciniainaliam , & quas fucccffive illud applicat diverfis partibus corpo-

rum , quae relinquit , quaectiamaliquandomotus vocatur, nontantumdiftinguitur ab ca applicationc , vcrum ctiam a corpore , quod illa appli-

cat&movet, quemadmodum Ariftotclcs ipfe idagnovit fcptimoPhy-

ficorum. Siitaqucvis, quaemovct, diftinguitur a rc, quac movctur,

etfi nihil movcripotcft nificorpus, manifcftc fcquitur nullum corpus

vim fc ipfum cx fc ipfo movendi habcrc poflc : Si enim id eflet ca vis nondiftingucretur ^ corpore, quoniam omne aitributum , aut propricras

non diftinguitur^ rc , ad quam pcrtinet. Quod ficorpus aliquod nonpoteft fe ipfum movcrc , mcojudicio cvidcns cft , id etiam aliud moverenonpofle; atqueitaoportctomnecorpus, quod in motucft, ifnpelli

perrcmaliquamomninodiftindamabipfo, quinon fitcorpus.

Fortaflc dicetur mc abfque ulla rationc fupponcre vim movcndi diver-

fam eflcdcbcre^ re, quae movctur: fcd non difficultcr idoftcndam,

quoniam ficavis, qua; tranftert, atque ita applicat corpora una aliis,

ipfis hoc pado convenire poflet > ut rcs mota cflct ipfum motus fui prin-

cipium , & ea vis non nifi unum & idcm cum co eflct , notio iftius virtu-

tis dcberet in fuoconceptu includcre idcam cxtcnfionis, qucmadmo-dum reliqui corporis modi , quod tamen haud ita eft , atquc idco crcde-

rcdcbemusvimeammovendinonminus realitcr diftindam cflea matc-

ria, quam ipfam cogitationcm , caraqucfimiHtcrciiampcrtincft ad fub-

ftantiamaliquam incorporcam.

0^2 Sed

114 TractatusScd ponamas , fi placct > eam vim eflc modum corporis > non poterit

crgo diilingui ab ipfo , neque per confequens tranlire cx uno corpore in

aliud : quod fi eam concipiaseum ad modum , quo in lcholis qualitatcs

rcalesconcipiuntur , credarquceam nondefinerccire accidcns corporis,

quamvis abeo fit diftind^a, aut concipcrc dcl>cscara dividi , quando

unumcorpusmovctaliud, ciquc partcm fi.ii motustradit , atqueitaeam

ctiam cfTc corpus co ipfo tcmporc , quo eam fupponis diftinclam clfc a na-

tura corporca. Nam quicquid eft divifibilc , & partcs habct , quac

poiTunt uns finc aliis cxiftere , ei\ corpus : aut diccrc dcbcs cam non di-

vidi, fcdcorpus, inquocft, produccrcfimilcmahquamincocorporc

quod tangit, dum id impcllit ; atquc ita corpori das poicntiam crcandi

;

fi enim vis movcndi diftinda cft ^ corporc , revcra crit fijbftantia, quam-vis ipfi nomenaccidentis tribuas, cujuscntitas, (fi ca voccuti hcct) ciim

non fitabftra(ftaabaha ahqua per divifionem, produci non potcft nifi

pcr creationem. Praetcrea quocvaditprima vis movcndi , quandojamnuUus motusnjpcrcftin corporc, quod movebatur ? Diccfne cam eflc.

annihilatam.

Ut id intcl!c»flu facilius adhuc rcdd.uur , fupponamus Deum omninoceirarefaccrcmotum , quiinomnibuspartibusuniverfi cft, atquc hocpa^lo totam naturam in chaos rcducerc , ut nil amplius fit nifi mafta ali-

qua informis , Sc finc uila diftin(5tionci id quod finc ulla ditficultate con-

ccdcrc potcs , praefcrtim « fi confidcrcs totam naturam corporcam nonelfe nifi congcricm diverforum corporum , divcrfimodo agitatorum

,

figuratorum, &diviforum, tequc non ahamdiffcrcntiam intcrcacor-

pora diftindc polTc concipcrc nili cam, quae proccdit d magnitudine,

motu, quictc, litu, Sc ncxu iftorum corporum partiumque , qux ca coro-

ponuntcorpora , intcrfc: Qiiamviscnim diccre vchs ca ctiam difFcrre,

quodquaedam fint flava, quaedam rubra , nificxplices, iifquo conli-

liatdifFcrcntia flavi , rubri , nihil ultra proficis, ac fi nihil diccrcs : fi

autem dcfendcre velis , ca pcr fuam formam diffcrrc, nihil ampliuset-

iamdicis, nifidcclarcs, quae fit uniuscujufquc fpeciei corporis forma

particuiaris, &quidcmco modo, utidquoddicas, imaginationecon-

cipi polTit, quod ccrtus fum cos , qui formas defcndunr, nunquamprxftituros. Siautcm nonaliasdilFercntiasintcr corpora imaginari pof-

fumus, nificas, quasdixi, meojudicio manifcftum cft , fi motus cx

natura fiiblatusclTct, nos intcrcorporanullam diftindioncm concipcrc

polTe, l^ia is folus cft , quioranescasdiffcrentiasproducit.

Supponcntcs igitur Dcum omncm motum abftuUflc , confidcrcmus

nunc

deMenteHumaMa. Il^

nanc naturamin hocchaoindcfinitecxtenfo, & vidcamiis aninteromnes

iftius malfae informis partes aliqua fit , quac cx fe ipfa moveri , aut vicinam

fuam movcrc poflit.Id elfenon pofl*c facilc judicatur ex eo,quod cxtenfio,

in qua confiftir natura corporis in gcnerc , & quac fola ipfi in hoc ftatu

fupereft, nonfit a*fliva, & quamvis adiva foret, quaenam pars erit,

quae fe prima movebit , & vcrfus quam partcm itura eft ? procul dubio

nuHacumrationeid magisdcunaqiiamdcaliaeft credendum , atqueita

nullaerit, quae fcmovcbit. Verum forie ingenshaec mafla fe omninototam moveret ? idaeque eft impoflibile : nam quo tcndcret ea , quxindefinite eft extenfa? & praetereaeft rcs crcata, ideft, cns aliquod,

quodex feipfonihil cft, &quod non fubfiftit, nifi.quando, &quo-modo, &quamdiuci, qui illud crcavit, placet: fupponamus igitur,

Excmpligratia , primo momcnto fusc creaiionis id produdum fuiflc in

ftatuquietis; fiidiraeft, quemadmodumDcuseft immutabilis, agit-

queeomodo, quem nunquammutat, quopadlocrcdibileeft cam maf-

faminformcm, qux nequidempotentiam habct» utex feipfa vel unummomentum in eflcperfcveret, poflefecundo momcnto fctotam movcrcpropriisfuisviribusautaliquamfuarumpartiumobligarc ad locum miH.

tandum- Vcrum non tantum cx fe tpfa fitum mutarc non poteft ; fcd prx-tcrea ciiam ftatuo nullam efle creaturam fpiritualcm , aut corporcam quxfacerc poflit , ut ipfa , aut aliqua cjus pars fitum mutet fcaindo creationis

fuaemomento, ni fi idipfecrcatorfaciat; namquemadmodumillc pro-

duxiteam partcm matcriae in loco A , excmplicaufa nontantumoporrct

cum continuare ejusprodudionem , fi quidcm velit eam in clTe pcrfcvc-

rare; vcrum etiam qucmadmodum eam crearc non potcft ubiquc, ne-

que cxtra omnem locum , oportct ut ipfc iftam ponat in loco B , fi eamvclir ibi cflc ; nam fi eam oranino alibi poneret , nulla vis cflc poteft, quas

cam indc poflet cxpeUerc.

Prxtcrea cogitcmus , fi Dcus darct ifti corpori , A , in particulari

fumptoomncm vim motus, qucm nunc adhibet ad movendam totam

naturam , ca non fufficerct tamen ad id loconTovendum, tumquianoapoflet fuperarc rcllftcntiam reliqux matcrix , quam fupponimus eflc in

llatu qnieiis , tum quia ad cfficicndum , ut corpus A. pollit locum fuumrclinquerc , & alium occupare , neceflc forct ut codcm momcnto , quocorpus A inciperet movcri , illud aliud etiam incipcrct locum mutarc,

cum impoflTibilcfit primum in locum fecundi pofle intrare , nifi co ipfo

tempore, quoidimpellit, fecundum rclinquat fuum locum, &: in lo-

cumtcrtii ingiediatur , & tcrtium. in locum quani, atquc ita porro,^

CL5 Qiio*

12(» TractatusQuo pa»5to autem id ficri poteft , ubi omnia funt in quicte;.atqueicleo

quamcunquc vim Dcus corpori A , darct ad fe movendum , ea foret in-

utilis. Quapropter» quandoDcusdccrcvitdivcrfimodc matcriam mo-vcrc, applicarc dcbuit vim , quauti voluit, pluribus cjus partibus fi-

mul, utunae aliis codcm momento locum fuum cederc poffcnt, finc

quonuUusmotusproducipotuiflct, atqueetiamfacere, vt ca vis fuccef-

fivc tranfirct ab uno corporc ad aliud , id eft , fucccflTive fe applicaret

diverfis materisipartibus, ut legibus, quas ipfe fibi prxfcriplit, fatisficret.

Condudamusergo exhisceomrtibusprimo, impolTibilecflc, utcor-

pus aliquod potentiam habeat fc ipfum ex fc ipfo movcndi , aut ahud im-

pellendi. Namfiv^ fupponas naturam in chao , de quoftatim locuti fu-

mus, five eam fupponas talem, qualis eft> corpus nunquam movcre

poteft aliud , nifi ipium prius fit motum , & nifi vim habeat movcndi in-

tegrum circulum corporum , quiaduocorpora naturaliter fc ipfa pene-

trarc nequcunt;primum autem moveri nequit ,antequam aliamoventur

ob rationem , quam dixi , neque adco etiam potcftatcm habcrc poteft

movendiintegrumcirculum corporum, namquam magnum etiam fta-

tuatur, nunquamcirculum , quemmoverc debct , magnitudine aequa-

bit. Siautcm quis dicatid ita fore , fi omncspartes iftius circuli eflcntin

quietc , refpondco , fi jam funt in motu , non efle id corpus, quod eas mo-vet, fcd quod detcrminat tantum carum motum. Hinc ergo fidcs nullum

corpus potcntiam habcre fe movendi > vim autem , qua: id movet , ada-

Iram aliquam fubftantiam pertinerc dcbere.

Concludamusfccundo Dcum eflcprimamuniverfalem&: totalcm mo-tus caufam , & quemadmodum nccelfe fuit , ut verbo fuo omnipotcntv

uteretur ad totam naturam ex niliilo protrahcndam , fic etiam opc iftius

vcrbi eandem naturam ox chao cduxifle , producendo in ca motum ; &quemadmodum rcverterctur in fuum nihilum , fi ccflartt unoquoquc

momento , quo eam confervat , eam inde retrahere fic ctiam in primam

fuam confufioncm labcretur, nifi motum , quem produxit, conferva-

rct; & deniquc quemadmodum euminconftantiaealiquopadoaccufarc

videremur , fi crcderemus eum non confervare eandem quantitatem

materix, quam primomomentocreavit , non minoretiamforettemeri-

tas , fi quis crederet cum augcre , aut diminuere quantitatcm moius

,

quemproduxit , ideft, ejusvirtutis, qua ab initiodiverfasmatcriae par-

tcs agitavit. Quamvis autem ea vis nihij aliudfit nifi Dcus , quoniam

,

quicquidinDcoeft.cft ipfc Deus,fi& ab ea partefpecletur,ea fit indivifi-

bilis , nequccrcfccre, ncquediminuipoflit, refpeCtu tamcn modi, di-

vcr-

DE Mf. NTE HUMANA. 117

vcrforiimquc fubje(5lorum, ad qua cam applicat, v idetu r ca dividi

,

&quamvisnunquamaugcatur, & diminuaturin tota natura , ca tamen

augctur , & minuitur rclpcftu divcrforum corporum , in qux cam cxer**

cct.

Et quamvis hocpado Dcusfit caufa uni»vcrfalis omnium motuum,qui fiunt in mundo , non propterca tamen non agnofcocorpora , & mcn-tcspro caulis particularibus corundem ipforum motuum , non quod rc-

vcraproducantaliquamqualitatem imprcffam , qucmadmodum fcholas

cxplicant, vcrum quoddeterminent, &obligentcaufam primamadap-

plicandam vim fuam , & virtutemmotricemadcorpora, in quaeeam finc

iisnon cKcrcuifrctfecundum modum, fecundum qucm gubcrnarc dc-

crcvitcorpora & fpiritus, id cft, quantumad corpora attinct, fccun-

dum lcgcs motus, quas D. Defcartcs cgrcgic cxplicavit in fccundo Prin-

cipiorum libro : &: quantnm ad fpiritus , fccundnm cam potcntiac latitu-

dincm , quam voluntatibus corum conccdcrc placuit: &: in hoc folo

confiftit virtus, qUamcorporaj & mcntcs habcnt ad movcndum: At-

qucideo aequcdilTicilceftcomprehenderc , quomodo mcns poflit agcre

in corpus , illudquc moverc , ac concipcrc , quomodo unum corpus a-

liudimpellat.

Nunc acccdamusad id quod hic particularc clTe poteft in corporc&mentc humana : vcrum non mihi practcr rationcm forc vidctur , fi in an*

tcceffum oftendam , quicquid hic dico , cum mcntc D. Defcartcs convc-

nirc^ quoniamaliquoscxcjusdifcipulisnovi , qui fcipfoscrafledccepc-

rantin co modp, quoconcipiuntid, quoddicitdc vi matcriam movcn-lc, quia fcripfit Dcum confcrvarcin univcrfb candcm quantitatem mo-tus, quamabinitioincreationcci infudit: illienim fibi imaginati funt

eam vim tanquamaccidcns, aut qualitatcm aliquam rcalem ad modumfcholarum, quam concipiunt omnino diftinftam , ari Dco, qui mo-vet, & a corporc, quod movctur , quod manifcfto falfum eft. namqucmadmodum diximus , id forct fubftantia aliqua , cui nomcn accidcn-

tisdarcnt, imo fubftantia aliqua corporca, quae dividi poflct, &rquxporcntiam habcret fc ipfam movcndi movcndo alias; quod ftatucrc nonpoflunt, ncquc agnofccrc cam vim cfle diftinftam a caufa motricc, nili

cxtra principiaD. Defcartcs cvagari vclint, cujushaec mcns cft , Dcumnimirum confcrvarccandem quantitatcm motus in tota natura, quia fem-

pcr cadcm vi utitur finc ullo augmcnto, aut diminutione, camqucvini

tranfire ab uno corporc ad aliud , quia Deus fucceflivc eam applicat divcr*'

fis materix partibus. Vide , quo pado is ipfc aniculo trigeiimo fcxto fc«

cundx

ii8 Tractatuscundaepartis principiorum loquatur. Mottu naturjfic amnudverft , tonliicm

rdrcopertetejmuufimy eamjtteduplicem: PnmofcHtcet untvirfdlem y & pttma-

rtam, qttdejl caufa generalu omntttm motttumj quifunt in mitndo» ac deniqut

partuuUrent , a qtia fit , utfingula materiapartes motus , qiiosprius non habueruntf

acqutrant. ht generalem quod attinet (nota, quxfo, hxc verba) manifefium

vtibi videtur illamnonaliam ejfgy quam Deum tpfum, qui tnateriam finwl cum

motUy quieteinprinctpiocrejvity jamqtteper folumfuum concurfum ordtnarium

tantundcm motiis , & quietit in ea tota , qiiantum tum pofutt , confervat. Et ne

fenfus horum vcrborum dubius fit, ccce, quemadmodum fe ipfc intcr-

prctatur in Epiftola fcptuagefima fccunda primi voluminisad D.Morum.

TranJUtio ilU ,qttam motujn voco , non efi mtnoris etiiitatis , qudmfu figura ,

nempecftmodusincorpore; vi* autem movens potefi effe vel ipfiui Dei confervantit

tantundem tranflationis in materta ,quantum aprtmocreationu momento inea pofuii

(nempccontinuandoeamaequahvimovere) veletUmfubfiantia creata , ut

mentis nofira , vel cujuslibet alterius rei, cm dederit vtm corpus movendi (non qui-

dcm producendo novum motum in univerfo , verum dcterminando tan-

tum primam caufam ad excrcendam fuam vim in tale , aut tale fubjcdum)

<^ quieiem ilU vts in fuhftantia creata efi ejus modus , non autem tn Deo.

Recle advertis motum , quatenusefi modus corporis non pojfe tranfire ab uno fuhjt^

do in aliud ; fed neque etiam bocfcripft ; quin uno pttto motum quatenus efitalu mo-

dut afftdue tnutari. Abtts efi entm modus in primo punilo corporis A , quod a prtmo

pun^ocorporis b ,feparettir , cr altus ,

quod feparetur a fecundo pundo , & aliut ,

quoda tertto , &c. ? Cum autem dtxt tantundem motut in ntaterta femper maneri^

hoc intellexi de vi ejus partes tm^cUcnte , qiu vit nunc ad unas partes materia , nunc

ddaltatfeappUcat ^ &cA Non crcdo haec loca dubium ah^ljuod rch(flun

quinid, quod dixi de caufa motus cjusque natura, cum mentcD. De-

fcartcs confcntiat : Quapropter ultcrius prc^rcdiendum eft , vidcndum-

quc quo modo corpus , ac mens humana vim habcant agendi unum in

aliud.

Omnes proprictates , qux conveniunt anims humanae , ad eam pcrti-

nent, autquatcnus eftres cogitans , aut quatcnus cft uniia corpori ad

eummodum, quem fupradefcripfimus : &:qucmadmodumnonahaufi

fuimusquamcogitaiionis notione ad detcgcndum id omne, quod ipfi

tanquam menti convcnit , ficctiam conari debcmus ex noiionc unionis

ilhuseducercomnesproprictatcs, quajadcam pcrtincnt, quatenus cor-

pori cftjunda, quod organa habct convenicntia iis fun(ftionibus, ad

quas eft deftinatum : atquc hoc pafto videbimus vim , quam mcns habct

corpus movcndi , & quam corpus habct cxcitandi in mente diverfas cogi-

tatio-

deMenteHumana. llf>

tationcs , elTe neccflaria iftius iinionis confeftaria. Poftquam enim mon*ftravimus eam unionem confifterc in commercio ifto eaquc dcpcndcntia

reciprocamotuum corporis, mcntifquecogitationum, facilc viderc cft

cum , qui corpus& mentem unirc voluit, fimul dcbuiirc ftatucrc & mcn-ti dare cogitationcs , quas obfcrvamusin ipfa cx occafionc motuum fui

corporis clfe , &: detcrminarc motus corporis cjus adcummodum, qui

requiriturad eos mcntfs voluntati fubjicicndos.

Non tamcn dicere dcbes Deum cfle , qui id omne agit, &corpus,mentcmquercvcra in fc invicem non agerc fi cnim corpustalcm motumnon habuiflet , mcns mmquam talem cogitationcm habcre potuiflct , &fi mcns non liabuiflt?ttalem cogitationem , forte ctiam corpus nunquamtalem motum habuiflct.

Prasterca fcicndum cft , quemadmodum omncs partcs noftri corporis

nullam poteftatem habentngendi in mcntem , nifi intervcntu glandulae,

ficanimam nullam poteftatem habere movendi membra corporis, nifi

ejus interventu , dctcrminando motum glandulae, &curfumfpirituumanimalium verfuseam partcm ventriculorum ccrcbri , per quam tranfirc

debcnt ad defccndcndum in partcm , quam vult movcre ; fitis cnim me-minifti eam glandulam eflc fcdem animac principalem , &' tcrminum , u-

bimutuacorumcommunicaiioincipit, &terminatur. Nonneceflecft,

ut hiccxplicem , quomodo omncspartcs noftri corporispoflintagercin

cam glandulam , nequequopadoidomnc , quodaliquammutationcm

cjus litui , aut raotui infcrre poteft , vim porro habeat movcndi membranoftra, divcrfafqueexcitandi paflTiones, id enim adco prolixeexplicatum

fuitin TradatudcHominc, utnullusdnbitem , quin illi , qui cum li-

brum viderunt, amplioricxplicationcopusnon habeant.

Pcrgo itaqucultcrius , tequc rogatum volo , ut tertio notes corpus di-

refte agere in intcllcdum , & indiredl^etantumin voluntatcm , non enim

nifi opc perccptionum &: idearum quas ifti motus in mcntecxcitant , vim

habctinclinandi& incitandi voluntatem ad confentiendum,& volendum

id> ad quod motus ille,qui eam mcnti cogitationcm dcdit, codcm tcmpo-

re corpus difpofuit ; qucmadmodum enimjam fspius diximus, mcns ejus

cftnaturx, utnullamcogitationemhabcrepoflrit, quicodcmtempore,quointellc(5luscam percipit , non etiam voluntatcm moveai, camqueincitct ad quaerendum bonum , aut fugicndum malum , quod ipfioftcn-

dit pro rationc claritatis , & evidcntiae , qua menti id reprjEfeniat. Qua-

propter etiam mirari non debemus , quod cogitationes confufoj , qua» in

anima oriuntur ,per a(5iionem objcdorum extcrnorum , qux ipfi con-

R fufe

j^O Tractatusfufe tantum oftcndunt bonum , & malum corporis tanquam ipfi pro-

prium, quatcnus cumeo unita eft, non nifi confufe etiam impcllant

camad fecum omnibus motibus nccefTanis adidbonum obtincndum,

aut malum evitandum , conformandam.

Quartum, quodhicnotandumvenit, cft, animam potentiam non

habereaugendi , autminuendi motumfpirituum, quiiglandula cgrc-

diuntur, fcd tantum eos determinandi , ideft, flcdendi verfuspartem,

adquamneceirecfteostendcreadvoluntatcm cjuscxequendam. Id ap-

paretexeo, quodjamdiximus, nempeDeum confervareeandemquan-

titatem motus ,quam in natura pofuit fine augmcnto, aut diminutione

;

&ctiamexeo, quod, fi voluntas vim haberctaugendi, aut minuendi

motum fpirituum animalium profuolubitu , nunquam obnoxii elTcmus,

quemadmodum fumus infinitiscafibus, quibusnunc fubjicimur: namcxempli caufa ,

vigilare > & dormirc polfemus , ubi lubitum foret, nos-

que hoc pafto liberare infinitis , molcftifque morbis.

Quinto , nota ccrtos enb motus corporis , qui ab anima direifle dcpen-

dcnt , & quorum ca abfolute domina eft , quando corpus rite eft difpofi-

tum, qualesfuntmotus, quos voluntarios appellamus, expericntia e-

nim nosdocet fatiselle , quod pcdcm velimus movere , ad cum moven-

dum , quando vix non funt obftruftae. Verum alii infuper funt , qui non

direde ab ea dcpendent , qualcs funt formae ifti curfus fpirituum , quibus

idca; noftrx alligantur > ut& illi , qui in nobis pafTiones excitarc poflTunt

:

experientia enim oftendit volendo ut fpiritus egrediantur tali modo , vo-

luntatem noftram diredc non habcrc vim eos emittendi, verum indirc(5te,

applicandomcntcmadcogitandum de ideis , quibus tales forma:curfus

fpirituumalligantur. Quinimo & ea voluntas non fufficit adeas cogita-

tionesinmentecxcitandas , nininmemoria quaedam vcftigia fupcrfint,

adquaE animaglandulam convertendo, fpiritusanimalcs oblig.ire potcft

ad eamcurfns formam fumendam y quae rcquiritur ad talem cogitatio-

nem excitandam. Etcum jam fupra dixi fatis efTe habcrc voluntatcm

movendi pedem, adeum movendum, idintelliginondcbet, acfifuffi-

ceret mentem formare adum iftius voluntatis modo aliquo , qui intclle-

^tualis |>o{rit appellari, verum oportet voluntatem per eum a(ftum tcndere

adaflioncm, &, uificdicam, cxtrafeipramcgredi tanquamadimpcrata

fua cxequendum quamvis intcrim pcrcum cgrefrum illanihil aliudfa-

ciat , quam fe ada<^ioncm detcrminare.

Ultimum denique , quod notari dcbct , cft , animam non effe domi-

nam fuas attentionis , fuarumque cogitationum > nifi quando motus

glandulx

Dt Mente Humaka. 131

glanduls voluntati fubjicitur) quod non femper accidit, qucmadmo-dumidprolixius, ubi dcimaginatione crit loquendum , cxplicabo.

C A P U T XVII.

Ve Natura ) & Diverfitatefenfdtiommanimd

.

POftquam hadenus dc natura mentis in gcnere , & in fpccic de mo-

do, quomcnshumanacumcorporecdunita, locutifumus, tahsc-

jus definitio dari pofTc videtur , quae ejus ciTentiam cxaftc explicet dicen-

do identem humanam ejfe fubjlanttam cogttantem, qui. untta corpon humano ad mO'

dum naturafuAConvemmtemy

potejl agere &feNttre cumcorpore ^ &ejfe forma,

ftve anima homtnu td ejl, princtptumomntum ailionum y &paffionum, quteum

dtflmguunt ab omm eo , quod non eft hwio. Appellamus mentem fubflantiam CO'

gitantem^ quia, ut in initio hujusTra(5latusdiximus, nos pcr vocem Mcn-tis inteUigimus principium cogitationis , fubjcftumque , in quo omnes

cogitationes pecuHaritcr recipiuntur : dicimusquc cam cumcorpore humano

untrt polfe; quid cnim cx una parte impedit , quo minus aUquam cogita-

tioncm habcrc poflit eodem temporc , quo corpus talem habct motum ?

&exaltera rurfus, quidimpcdire poteft, quominus corpus moveatur

eodem tempore , quo mens certam habet cogitationem ,eaquc fiant o-

inniacum dcpendentiauniusabalio, eodcmquemodo, quemdefcripfi-

mus, &quinatura£ humanae peculiaris eft ? Eam mentem appellamus

formam homtnis , quia per cogitationem (cujusea eft principium t & fiib-

jc£bum) homoabomnibusaliisanimalibusdiftinguitur, qux cogitationc

carent: &qui3 opcunionis, quxmcnticumcorporeintercedit , modi-

que, quoeaunioeftfa(^a , homodiftinguiturabomnibusgeneris fub-

ftantiisnon tantumiis, quae funtpure corporex , aut pure fpirituales,

vcrum ctiam ab iis , in quibus corpus , &: mens alio , quam hoc modojunda invcniri poflent.

Objicictur mihi hic fine dubio formam hominis non tantum efle dcbc-

re principium fuac cogitaiionis > vcrum etiam omnium fundionum vita-

lium, & naturalium , id cft, omnium fundionum, perquas rcliqua a-

nimaliadifFcrunt ^ plantis, &plant;EJl corporibus inanimatis. Refpon-

deo id non efle neccfle , quia Ariftotelcs ipfc , omncfquc ejus fciftatores

definiuntformamunius cujufqucrei, li 71 f?»«« , idcft, qucmadmo-dum hoc ipfi interpretantur , forma efl id , quodfactt , ut materufit hoc tale :

Exempli gratia , forma auri eft id ,quod facit aurum eflc aurum : id au-

R i tem

i^z Tractatusicni, quod facit aurum cflc aurum , noneftid, quod limpliciterfacic

cflcmetallum, quiaid eflepotcft , quamvis non Ht aurum , l erumeftid, quodaurum differre facitilrcliquis omnibus mctallis , principium

nimirum omnium proprictatum , quxauro, quatcnuscft aurum , funt

pcculiares : Sic etiam forma beftiarum , plantarumque non efle debet

principium earum fun(^lionum , quas ambae inter fc cognatas , aut fimi-

ieshabcnt, fed tantum fons , &origoomnium divcditatum, quiinter

cas obfervantur. Atqueita, ctiam fecundum dodrinam Ariftotelis, ut

mens hominis fit ejus forma , atque anima, non nec6flecft, utfitprin-

cipium vcgctaiionis, nutritionis, &gcncrationis , ncquc ctiam eorum,qux in fundionibus animalibus pure pcrtincnt ad corpus , fufficit , fi mo-do fit caufa proxima ejus , in quo homo diffcrt ab omnibus animalibus

,

&abomnico, quod nonefthorao. Sicetiam expericntiadcmonftrato»

mnes funftiones vegetativas non nifi per accidcns a cogitationc dcpcndcre,

in qua tamen eflentia mcniisconfiftit : Neque ctiam cumrationeci tribui

poteft aliqua earum adionum ,quae in nobis fiunt & ^ nobis non perci-

piuntur , & quae in fua notione nullam cogitationem includunt ; omoesautem fundionum fpccics, qux inhomine reperiunturexccptisperce-

ptionibifs intellcdus, & determinationibus voluntatis, adeo exaftc in

Tradatu de Hominc funt explicatae finc ullo cogitationis adminiculo , ufncceflenon fit ulterius hicaliquid adjungcrc, quo fcntcntia mea ftabilia-

tur ; fufficit itaque mentem humanam cfle principium , Sc caufam carum

operationum, quae infe cogitationcm includunt, ut fitformahominis^

quapropter pergamus , confidcrcmufqucnunc qua: fint mcntis funftio-

nes, quatcnuscumcorporeeft unita.

Illaeautemreducipofluntad duocapita, aliaefunt cjus pcrceptiones

,

aliaj motiones voluntatis : Primoautcmmihi loqucndum vidctur deo-

mnibus divcrfis modis , quibus mcns , quamdiu cft in corporc , in per-

cipienda aliqua re utitur, anrcquam ad fundioncs voluntatis cjuscx-

plicandas tranfeam , quiancccflceft mcntcm pcrcipere , priusquam fedc-

tcrminat.

Si diverfitatem noftrarum perccptionum cxamincmus fecundum di-

vcrfitatcm caufarum , quae mcntem obligantad rcm aliquam pcrcipicn-

dam, duas eanim fpecics cfle dcprehcndcmus ; ali» enim dependcnc

praecipuc a voluntatcutquando mcns percipitproprias fuas aftioncs,im-

poflibilccnim eftvellcrcmaliquam,fi non percipiamus nos habereeam vo-

luntatcm , quaravis vcl unum momcntum poft non amplius rccordcmur

nos voluifle; & quando aliquando dicimus nosncfcirequid velimu5,id ni-

hii

D B M B N T E H U M A N A. IJJ

hil aliud fignificat , quam mentein elTeancipitcm , & adliuc ncfcire , quid

Vcllcdebear. Adprimam hanc rpccicmetiam refcrcnda eft pcrceptio rc-

rum pureintelligibiliumnon tantum, quandomens fc ipfam detcrmi-

nat exfeipra adcogitandumdeiis , verumctiam, quandoobligatur ad

idperverba, quaepronuntiariintelligit, quianullum carum eft, quodipd pofTer dare cogitarionem , nifi voluntas cam iis vcrbisalligaflct , auc

nifi raltem conicnfiflct ad fignificationemf quam ipfis dcdimus. Ad can-

dcm ctiam claflem rcfi:r pcrccptioncm rcrum fenfibilium i 8c icriaginabi-

lium , quando mens , non incitata pcr pra:fentism objeftorum , aut ve-

ftigiamcmorix cx fe ipfa ferturadcontemplandamremaliquam, quinoneft, utchimxram> autpalatiummagiainfcdum, autetiam quandorccordatur objedi alicujus , quod in mcnwriam ci non veniret , nifi ca i-

pfa id quxrcrct. Sccunda fpccics perceptionum noftrarum cft carum

,

quae cxcirantur prxcipuc pcr corpus fincconfenfu voluntatis , & faepcc-

tiam ca rcpugnantc , qucmadmodum primo funt omncs pcrccptioncs fcn-

fuum, & fecundoomnia noftradeliria , noftrafomnia, &ingenerco-jnnes noftrae imaginationes , quas voluntaric non cxcitamus.

Utomncshafcefpeciespcrceptionum ordine cxpliccmus, primora-tioni confentancum erit dicere , qux fic natura fcnfuum noftrorum > quia

eos unufquifque noftrum facillime in (e ipfb expcritur.

Verbum fcnfus fumi poteft tribus modis, aut pro fimplici motu,qucm objc(5lum imprimit ncrvis ^ aut pro pcrccptionc

, quae alligara cft

ifti morui, quandoimprcfliocadeferturusqueadfcdcmanimaE; autpro

judicio , quod cam pcrceptioncm fcquitur. Trcs ifti fcnfuum gradus

tam prope feinviccm fcquuntur, utmaximapars hominumeosnon di-

ftinguat, funttamcn maximcdivcrfi : Bcftias enim non nifiprimi gra-

dus capaccs funt , &nihil in ipfisvidcmus, quod nobis pcrfuadere poflTit

easfentirc , fi vcrbum illud pro alia re fumatur , quam pro impreflione

obje<5ti cxtcrpi in or£;anum fenfuum-, etiam ccrti fumus cam impreflionem

defcrri per fibras ncrvorum ufqucadglandulam ; quiacaimprcfliocft

,

qua glandulaafficitur , quaecaufacft omniummotuum, quosobjcdain

(ingulis Kcftiiscxcitantfccundum fuamfpcciem , & difpofitioncm , quae

proeorcmporeincorporcbeftis rcpcritur. Primus, & fccundusgradus

nunquam in hominc funt fcparati : quando ea imprcflTio ufquc ad glandu-

lam defcrtur ; fccundusautcm , & tcrtius nonfemper fimul inveniuntur,

praEfertim in fapienrioribus , qui, cumobfcrvavcrinr fcnfus faepius cos

fallcrc , non ram cito folcnr dc omnibus rcbus ; quas fcnfus cos percipcre

ftciunr, judiciumfuumferrc. Primusgraduseftrcspurccorporca , qua-

R 5 ?

ij4 Tractatusproptcr nihildeeo dicam neque etiam dc modo, quo obje*5b externa

nervos movcnt. Id cnim non eft hujus loci , & fuppono ledorem jam du-

dum vidilTcTradatum dc Hominc , in quo ca omnia prohxc funt defcri-

ptai aut fi quiddc iisdidurus fum , id erit folummodo in quantum ne-

ccfle cflcj udicabo ad mehus intclligcndum ea qux fum probaturus. Nonroagis etiam dc teaio gradu loquar , id eft , de judicio , quod pcrceptio-

ncm fcnfuum fcquitur, veruHi me taotum dctincbo in explicatione fe-

cundigradus, quieft eaperccptio, quae fempcr agitationcm fibrarum

ncrvorum comiutur, quandoufqueadglandulam defcrtur.

Notabis ergo primo fcntirc in hac fignificatione nihil aHud efle , quamhabcre perccptioncm confufam , quae alligata cft unicuiquc agitationi

,

qua fibrac ncrvorum concutiuntur quaecunquc demum poflit efle caufa

,

quaeeosagitat; atquc ita modum percipicndi in mente, qui omnibus

fcnfibusin gcncrcpropriuscft , confiftcrcinca confufionc, quairinveni-

tur in pcrccptionc , i in co, quod ca cxcitari debeat per adlioncm ali-

quam objedi extcrni ; nam quamvisin fomniis, & dchriismultaercsfcn-

tiri crcdantur , & ca haud ahter nobis appareant , quam fi eas fentircmus,

quando tamcn nullum objcdum extcrnum fcnfus noftros tangit , non id

fcntircfolemusappcllarc, vcrumidproludificationc imaginationisacci-

pitur.

Ut autcm benc concipiatur , qualis fit ea confufio , quae in perceptio *

nc fcnfus invenitur, notandum cft dici poile cognitionem fenfuum pro

diverfo confidcrandi modo efle fimul admodum claram , & fimul admo-

dum confufam : nonnccnim ex una parte fenfus clarc monftrant rcm ali-

quamincorpusnoftrumagere? Etilludcertoahquo modoab omnibus

aJiis diverfo affici ? Nonnc etiam nos docent , an rcs , quae corpus no-

ftrum tangit , noxia fit , an utilis , idque tanta cum ccrtituciine , ut admo-

dum raro contingat nos in eo falli ?

Exalteraparteautem, firesaliterconfidcretur, conftatcognitioncm

fcnfuum efle valdc confufam , eofquc qui non alios , quam eos habcnt du-

cesinfua philofophia obnoxios eflecrroribus, & magnos paralogifmos

committerc. Eaconfufioin quadruplici cft diff^crentia. Primaoriturcx

modo , quo fcnfus nobis rcprxfcntant qualitatcs , quas ipforum opc per-

cipimus, &quasnostanquaminmcmbrisnoftrispcrcipcrcfadunt, aut

etiamin objc(5tis, qnaenos tangunt , quamviscogitatio , pcr quam anima

casfcntit, tantumalligata fitformae curfus fpirituum , ubi aglanduia e-

grediuntur, quaBCXcitaiurpcraftioncmobjcAi eorum.

Sccundaconfiftit in eo , quod nobis non rcpraefcntenc ipfam adioncmobje.

DE Mente Humana. i^j

objefti , aut talem , qualis in fe ipfa eft , aut talem, qualis ea comrauni-

caturorganofenfus, auttalem denique, qualis ad glandulam defcrtur

,

fcd eorum loco in nobis excitcnt idcas , aut fenfus caloris , luminis , alia-

rumque qualitatum fenfibilium , quae nullum cum iis omnibus commer-

cium habent , & quaeadeo parum fimilesfunt motui , & figurae objcdo-

rum, quaeeascxcitant, ac caelumterraefimileeft; & tamen imaginari

haud poffumusobjeftapofre aliteragerein nervos, quam in eosimpri-

inendo diverfos motus aut eam divcrfitatcm motiium aliunde polfe vc-

nire , quam ab ea difFerentia , qux in motu , quietc , figura , & magni-

tudine partium corum invenitur •, aut quicquam aliud deferri pofle ufquc

ad plandulam , aut in memoria rcfervari , quam impetum exceptum , aut

veftigia motuum , quos objefta communicarunt.

Tertium in quoca obfcuritas perceptionum fenfuumconfiftir, cft,

quod inter idcas , quae corum occafione nobis obvcniunt , iWx ipfac , quac

maxime funt clarae , ut funt magnitudinis, figuras, motus, aliarum-

queomnium fimiliummatcriaeproprietatum , &quas fi fimplicitcr infc

ipfis fpedcntur, funt evidentiflima;, nunquamfcrcnobis repraefenten-

tur prtEcife eo modo ,quo in obje<flo rcperiuntur , idque adco verum cft,

ut nihil quicquam cum unquam vidifTc oporteret > qui dc ea re dubitare

poflct.

Quartum &: ultimum , cujus refpeftu dicimuspraefertim pcrceptioncs

fenfuumeflcconfufas, confiftitin ideis, quashabemusexoccafioncpar-

ticularium objedorum fenfuum ,ideft, luminis , & colorum pro vi-

fu , fonorum pro auditu , odorum pro odoratu , faporum proguftu ,

caloris, frigoris, ficcitatis, humidiratis, doloris, titillationis pro ta-

<5hi , & deniquequas habemusexoccafioneomnium fenfationum , quaj

famem, fitim, &paflioncscomitantur, quaequeadeofuntobfcuraEr , &confufae , ut nemo dicere poflit , quidinobjedofit, quod unaquaeque

earum repraEfcntatpeculiariter, &in quo unum differatab alio. Equi-

dem novi Ariftotelem , & D. Defcartes conatus fuiflc explicare naturam

qualitatum objefti , quae in nobis eos fenfus , easque ideas confufas exci-

tant , Ariftotelemquc dixifle, exempli caufa , calorem efl*c qualitatem

homogenca congregantem , & hererogenea fegregantem ; & D. Dcf-

cartes dixiflc corpora , quae vim habent agitandi parvas fibrillas ncrvorum

taftui deftinatorum , itautmotum, qui ipfiseft naturalis , autordina-

rius, augeantnobiscaIida& quaecontrarium faciunt, frigida vidcri dc-

bere: vcrum omiflb examine uter eorum rationcm mcliusrcddidcrit

,

non putoaliqucm fedatorum altcrutriusfacileconccflurum, fenfuum ,

quem

ij^ Tractatusqucm corpora calida , aut frigida in ipfis cxcitant , & idcam , quam de

iis habct ,quicquam iis fimilc fibi rcpraefcntarc. Et quod hic dico de fri-

gore , & calore , fimihtcr ctiam applicari poteft aliis ideis , quas reliqui

fcnfus in nobiscxcitant.

AmpUus quid dico , ncmo ccrtus cft ahum codcm modo fcntire calo-

rcmi aliafqucqualitates, ac ipfc fcntit , ncquceandcm ideam ipfipcr

fcnfusobvcnirc ,nifiidcoquodquemadmodum homines omncsintcr fe

fimiics funt , nos facilc nobis ipfis pcrfiiadcamus omncs co» , qui cjusdcm

naturae funt , rcs codcm modo fentirc. Non autcm codcm modo fc rcs

habct cum aliisqualitatibus, quasad materiam pcrtincrcclarcconcipi-

mus; maximccnimccrtusfum , cosomncs, quiintclliguntfignificatio-

ncm horum vcrborum , rotundi , & quadrati , candcm idcam habcre fi-

guri rotunda: , & figurae quadratae ac ego habco : ratio hujus dilfcrcn-

tiae cx co oritur, quod omncs admodum bcnc diccrc polTimus, quid fit id

quod nobis rcpraErcntatideam rotundi , & quadrati ; vcrum eodcm mo^

do cxplicarc non poflcmus id , quod idcam caloris , aut cujufcunque al-

tcrius qualitatis fcnfibilis nos percipcre facit.

Duae hic mihi proponi poffunt quaeftiones, adquas ncccffumeftme

rcfpondere, ut hxc mehusintclHgantur : primorogari potcft , cur opor-

tuerit idcasfcnfuum elfc confufas : & fccundo , utrum impoffibilc fit prx-

tcr motum , & figuram , aHafquc proprictatcs materiae in objc<ftis , cfTc

qualitates fimiles idcis , quas habcmus caloris , Sc frigoris , aliarumquc

quaHtatum fcnfibilium , cum idcae, quas dc utrifquc habcmus interfc

valde fintdivcrfae.

Rcfpondeoad primam quiftioncm impoflibile elfc rcfpcftu habitoad

naturam noftri corporis , modumque, quoillud cummcntcnoftracft

unitum » perceptionesfcnfiium non elfc confufas : primo cnim , quan-

tumadcorpusattinct, quamtumvis fubtilcs, & tcncUi cjus ncrvorum

fibrae clfc potuerint , non tamcn adeo fubtiles e(fc potuerunt , quin

fubtiliora ipfis corpora in rcrum natura rcpcriantur; quorum unum-

quodque per confcqucns pcr fcfolum non fuit capax cas movcndi,& con-

fequenter perccptioncm pcculiariier excitandi occafioncmquc mcntidaxi-

di ad cognofccndum indc fuum motum , magnitudinem , ac figuram j

fed multa talia corpufcula fubtilia fimuljundla fatis virium habcrc potuc-

runt adaliquam ex fibris nervorum nollrorum agitandam , id quod fa-

tiscft, utanimacoccafiodcturadmodumcvidentcrpcrcipicndi, cffcali-

quid, quod fuum corpus fcrit , non autcmfufficir, ut omninomodumiftius adionis pollit detcgerc quia fingulorum corum corpufculorum

adio

,

biMentbHumana. 157aftiocumca feparatim fpedatur , nullum producit cfFcflum, quifcn-

fupcrcipipoteft : atqucitacorpuscontribuit ad confufioncm pcrccptio-

nis fcnfuum , quia non omnium corporum , qux id tangunt , adioncm

defcrre potcft ad mcntcm.

Sccunda iftius confufionis cau(a fumituri modo, quo corpus, &mens fimul uniuntur fccundum fcptcm unioniscorum articulos, quoi

Aipra rctulimus , quorum principalis cft , quod eadem^cogitatio fempcr

junda effe debcatcidcm motui , pcr quamcunque dcmum caufam motus

iftc producatur ; undc manifcfte fequitur , fi idca , quxjunfta cft motui

glandulsE , nunquam aliud quid mcnti reprsfentaret , quam cundcm iU

lum motum , id rcdditurum cam unionem minus ar^am , animaEquc oc-

cafioncm daturum reliquas fui corpons partcs afpernandi ; & fccundo fi

cjuscogitatio ipfi rcprxfcntarct clarc, &:cvidcntcr, quicquid corpori

fuoaccidit, animactiam admodum ccrto intclligcret id ipfi ncc bcne,

nec male faccrc poffe, (ibiquc anfam facile pra:berct credendi pa-

ram fua intcrefre, quemadmodum divcsadmodum nauclcrusfeipfum

multum non affligcret injadura unius navigii , fi confiderarct , licct ani-

mum^jadhiraiftafacicnda rcmotinimumhabuifrct, fcpcrcam icaptivi-

tatc Hberatum iri : codem modo fc rcs habcret cum anima nifi cogitatio-

ncsiftaefenfuum confufae , quxipfibonum, &: malumcorporis rcprae-

fcntant tanquam proprium fuum bonum , propriumquc malum , ipft

occafionem praeberentfctanquam unum totum-, candemque rcm cumcorpore conftituentem fpc(5landi. Practcrea cum cadem cogitatio fcmpcr

eidcm motui jun(5la cft qualifcunqucejus fir ciufa , id quod excmplo filix

illiusinobisallato oftcnditur, animafeipfam dccipcrc dcbct, quarfdo

caufa, qu« motum cum renovat , &rcitcrat, non cft eadem cum illa

,

c[ux eum prima vice exciravit.

Ad fccundam quaeftioncm acccdamus, per quam rogatur , utrum

prxtcr motum , quietcm , fitum , magnitudinem , & figuram non pof-

fint effe alix qualitatcs in objedis fimilcs ideis confufis , quas habemus ca*

loris, luminis, aliammquc qualitatumfcnfibilium. Rcfpondcoprimo,

ncgando; ficnimfimilisaIiquaqua!itasc(fcpo(fitidcx, quamhabcmuscaloris, cxempli caufa , ea idca etiam fimilis clTct ifti qualitati, & pcr

confcquens non effet confufa , quoniam quicquidcxiftit, diftinftecft

idy quodcft, acproindeidca , quae id ita reprxfcnDrct, utcft, non

poffetcflcconfura-, atqucideo nullatalis qualitas in objediscfTepoteft fi-

xnilisidciiconfufis, quas deiishabcmus. Sccundo, fi in corporc ; quod

tango , fimilis aliqua quahtas forct ideae caloris, quam mihipi xbcr,

S quando

Ijl T R A C T A T U S

quando id fcntio calidum , etiam fimilis aliqua foret idcx frigoris, quan-

doaltcrialicui frigidum apparet , atquc itadicendum foret idem corpus

calidum , & frigidum abfolutc loquendo in fe ipfo elTe, quoniam fenfio-

ncs ,quas cxcitaret ,

iditarcprarfcntarcnt, &uttalccxhiberent, quod

cftridiculum. Pritercactiam nonne «qualijure crcdere poffcm ingla-

dio, quimc vulnerat, aliquid fimilcefledolori , qucm in meproducir

,

& in pluma aliquiU fimile titillationi , quam in me excitat , quando Icvi-

terfupcrlabra meamovetur, autin ftomacho, &:faucibuslimilealiquid

elfefenfuifamis, & fitis ac illi credunt, quiputant inignefimilequid

effe fenfui caloris ,quem ejusoccafionein nobis nabemus? verumjam fatis

de his locuti fumus. Tempus eft, ut ad alia porro tranfeamus.

Locus hic foret dicendi de numcro fenfuum , eorumquc difFcrentia o-

ftcndendique,quomodo inter fcnfuum pcrceptioncs alias referimus ad ob-

jcda extema ,quai fcnfus noftrosferiunt , alias ad noftrum corpus , aut

ad aliquas ejus partcs& alias denique ad animam noftram ; & has ipfi effe

adco propinquas & internas , ut decipi facile polfimus circa eas , quas ad

objcda extra nos rcferimus , imo etiam circa cas , quas referimus ad par-

tcsaliquasnoftricorporis, non autcm dccipi polfimus circa eas , quas

refcrimusadanimamnoftram ,quiacamtampropetangunt, ut impoffi-

bile fit eam ab iis affici , fi non fint reveratalcs , quales eas fentit : vcrum

quia nihil aliud hic mihi faciendum foret, quam ea rcpetere, quae D. Def-

cartcs ipfe docuit fub finem principiorum fuorum Philofophiae , &in

Traftatu ,qucm de Paffionibus fcripfit , & quia ne quidem adeo feliciter

ea tradare poffem ac ipfe fecit , ledorcm oratum volo , ne molcfte ferar

l difcipulo ad magiftrum mitti.

C A P U T XVIII.

J)e Irnagmatione.

IMaginatio aliquando fumitur pro potcntia , quam habemus imagi-

nandi, & aliquando pro aftu , & fun(flionc iftiuspotcntis , quofen-

fu mihi vidcntur eo nomine poffe appellari omnes cogitationes mcntis

,

qux ipfi reprarfentant objedum tanquam oculis aliifve fcnfibus praefcns,

& qux non funt excitataj in ipfa pcr praefcntiam objedorum, nequeetiam

depcndcnt a prarfcntia, autadionc objcdorum externorum. Ut id ex-

adeexplicetur, oftendendum mihi primo eft , qu3E fit difFerenria inter

pcrceptioncs noftrx imaginationis , & alias perceptiones mcntis ; fccun-

DH Mbnte Humana. I^<)

do, quidlit, &inquoconriftatracultas , quam habcmus imaginandi,

& quourque fc extendat ; &c denique quae fit caufa , & origo errorum i-

maginationisinfomniantibus, phreneticis aliifque infanicntibus.

Omncs mentis pcrccptiones reduci pofluntadtres fj^cics generales,

nirairum ad pcrccptioncs renfuum , imacinationis , & intellcdus puri

,

qux inter fc diflferunt non tantum in modo , quo idcgc , quae unicuiquc

carum infcrviunt, cxcitantur in mcnte, vcrumetiamin modo, quomens eas pcrcipit ; intelleftus purus etiam diffcrt k fenfibus &: imaginatio-

neineo, quodconcipcrepote(lobje(5ia, quaj nequc fub fcnfum, ne-

quc fub imaginationcm cadere poffunt. Intellcdus , & imaginatio ad-

modum diffcrunt quoad modum percipiendi , verum in tantum non dif-

fcrunt , (in hac faltcm vita) quoaa modum , quo unaqusque carum fa-

cultatum idcas acquifivit, quac ipfi funt propriae : contra imaginatio,

& fenfus difFcrunt multum in modo, quo idex uniuscujufquc corum ex-

citantur,non autem in modo pcrcipicndi.Quod clare apparebit,fi in mc-moriam revocetur quod in Tradatu de Hominc lcgitur, nimirum eas

particularcs formas curfus fpirituum animalium cafquc agitationes glan-

dulx, quasD. Defcartcs appellat nomine idearum , proptcrca quod co-

gitationes animx immcdiatc iis alligantur , & quas cgo malui nomi-nc Jpecierum corporearum appellare, ut idcae nomen folis cogitationum

noftrarum formis refcrvctur ; cas , inquam , formas , aut eas fpecics

cxcitari poffe per quatuor caufasdiverfas , fcilicet per adioncm fcnfuum,

per veftigia mcmoriac , pcr adionem fpirituum animalium , qui cx cor-

de ad cercbrum adfcendunt , & pcr vim ahimac.

Quantum ad adioncm fenfuum attinct quae fpccics cas cxcitat , crcdo

tc adnuc mcminifle ejus,quod diximus,fc. quando objc«5lum aliquod fcn -

fus noftros ferit id codcm tcmpore plurcs fibras fcrire ncrvi, qui in orga-

numidiusfcnfusdcfinit , eafquetrahcndo, quam minimum agitando

apcrire, &dilatarcporosfupcrficici intcrioris vcntriculorum cerebri, ubi

fibrx i{\x terminantur, (quamviscnim rccentiorcs Anatomiciobfervent

omncs nervorum chordas non aliundc quam ex caparte ccrcbri vcnirc,

quam truncuni medulUnm appclKint, id tamcn haud infirrt fibras, cx

quibusillae componuntur, origincm fuam non traherc nifi ^ fupcrficie

carum partium , quae pcculiaritcr pcrrincnt ad eum truncum, eafquc

non tcrminari in vcntriculis ; quoniam vidcmus cas omncs c(Ie continuas

quo mediantc fpiritus animalcs , qui in ifta cavitatc funt, paulo cclerius

cgrcdiuntur pcrcosporos, qui funt apcrti, aut faltera alio modo , quamficercnt antea, &rlbneffluunt pcrporos vicinos; & qucmadmodum

S X (piri-

140 T ractatu s

fpiritus, qui propiores funt, primi cSluunt, iUi, qui poft cos funt,

codem modo fequuntur, atque ita porro nfqueadcos, quosgiandula

cfFundit^ercasfuasaperturas, quacoppoliix funtporis, quosadioob-

jcdi in fupcrfidfc interna ccrcbri apcruit; atquc ita fpiritus animalcs flucn-

do cx glandula novo aliquo modo, eam inclinare faciunt verfus partem

illam, atquccainclinatio, eaqueforma, quam tum tcmporisfpirituum

curfus affumit , nomine Ipccici i nobis appellatur non proptcr fimilitu-

dincm, quam aliquando habct cum objcdo, quod camexcitat, vc-

rum propter idcjm, & cogttationcm animx, quae ci alligatur, &qua^plcrumqueobjedum rcpia:fcntat, quodejuseftcaufa.

Quantum ad veftigia mcmorix fi cjusctiam prxtcrca mcmineris,quo<l

diAum eft in eodem Tradatu, vidcbis ca in alio non confiftcrc , quam in

facilitatcquim pori, quijamanteaaperti fuerunt pera^ftioncmobjctfto-

rum, autaliam quamcunquccaufam , habcntadfedcnu6 rurfusapericn-

dos, aut, ut mclius dicam, funt vcftigia, qua: curfus fpirituum animalium

rcliquit intcr fibras cercbri, perquas prima vicc tranfivcrunt, quae vim ha-

bent attrahcndi , &: dcterminandifpiritus , ut fecunda vice per eofdcm

porosegrcdiantur, codcm modo ,quo prima vice cgrclTi funt, id quod

fufBcit ad eandem fpecicm fupcr glandula de novo reproduccndam.

Aftio fpirituum animalium, qui cx cordeadccrcbrum adfcendunt,

quam protcrtia caufi iftarum fpecieVum alTignavimus , depcndct idi-

vcrfitatc , qu3E in magnitudine , figura •, &: motu partium « ex quibus

funt compofiti , rcperitur, quemadmodum ctiam ^ modo, quo cor

cos mirtit , quod cos fxpius obl igat ad cgrediendum ex glandula ccrto a-

liquo modo peculiari, & ad talem curfum' inftitucndum , fecundura

quem certos porius apcriunt poros , quam alios , & fluunt verfus ccnos

potius tubulos ncrvorum ,quam vcrfus alios i atque hoc pa<5lo ad cogi-

tationcm in anima excitandam , quae ifti formx fui curfus eft junfta.

Quarta caufa eft vis animx , dequa in pra^rfentiarum nihil dicam, quia

intcrius de ea prolixe fatis tradabitur.Hic tantum obfervari vclim quando

nulla fpccies fuper glandula ducitur, fpiritufque non funt determinati

adegrcdiendumabuno laterepotius, quam ab alio, corpus tum tcm-

poris nullas fui partcs in motu habcre , (inteliigo eas , quac mufculorum

opc moventur , & quarum motus non eft ordinarius , Sc rcgularis , qua-

Jiscft carum partium motus , quac refpirationi infcrviunt ,) mcntcmque

ctiam tum tcmporis nihii cogitare , nihil fentirc , nihil imaginari , nullius

rci corporcaE meminifTc : vcrum fimul accurfus fpirituura animaliuma-

!iam quam ordinariam , formam induit , cogiutio , quaeifti formxjun-

gitur,.

deMenteHumana. 141

gitur , ftatim in mcntc nafcitur , eaquc fc ipfam ab attentionc rctincrc nc-

quit , quamdiu fpiritus eandcm ck glandula cgrcdicndi rormam fcr-

vant.

Etiam notandum , interomncsmodos , quibus iftae formae , autfpc-

cicscxcirari poflunt, cosiantum, quiaprifcntia,& adioncobjcdorum

dependcnt, ad (enfus pertincrc : omncs rcliquos , fivc voluntas, fivc

mcmoria , fivc adio fpirituum animalium cas fpccics producat , dfe i'-

maginationi proprios. •

Antequamnurcmulterius progrcdiamor , & confidcrcmns difFcrcn-

tiam , quae intcr fcnfus , & imagmationcm rcperitur in modo, quou-traquc iftarum faculratum obje<fta fua percipir, non prstcr rcm erit,

fi hic cxamincmus , & comparemus cas fpecics corporeas intcr fe , quo-niam animadvcrtimus idcas rcrum fcnfjbiliura , & imaginabilium , quas

nobisprarbcnt , prorationcnaturaeearum limilitcrfccundumlcgcsunio-

nisanimx, &corporis, cffcconfufas, autdiftindas.

Obfcrvandum ergoprimo fpccies, qux pcradioncm cxcitantur, quamobje(5la cxtcrnafibris ncrvorum imprimuntjordiuario clfc dcbcrc omniuni'

diftin(fhllimas , pnfertim cum nrhil deficit, neque cx partc objedi»/

ncqucmedii, ncqueor«'ani fenfus, cumque imagmationc nullibi occu-^

•pata, nihil impcditqno minusfpccicsfcnfus, quam cxadilTime ficri po-

tcft, fit formata. Pofl hafce fpecics illx, quas vokmtas excitat fupcr

glandula, quando mens fc ipfam applicat ad cogitandum dc rc afiqua cor-

porea, & particulari, funt maxime clarae, & diftinftx, fi modo cx

partc fenfuum , mcmoria; » & fpirituum animaHum nihil impcdit men-

temquominusadideam , qua: ipfi tum prifcns cft, attcndat, ctfiad

tempus aliquod in ea voluntate pcrfcverat. Poft has rurfus ; fpccies, quas

veftigiamemoriaereproducunt , funt maximediftindi , fivepori, qni

ca vcftigia confervant , fe ipfos cx fc ipfisaperiant, quemadmodum li-

beraliquis coloco, quo faepius cft apertus, Cc ipfum apcrit, fiveper

magnam facilitatcm , quam habent fc apcricndi » fpiritus animales dcter-

mincnturad rcdcundumpcreofdcmporospotius, quampcrvicinos; ni

hil autcm rcfcrt , fivc id intcr dormicndum , fivc intcr vigilandum acci-

dat. Atque itaapparet fpecicsomniummaximcconfufaseascffe, quaeab

a<^ionc , &: fonuito curfu fpirituum animalium dependent ; illae cnim fpc-

cies procul dubio tanto magis cffe debcnt diftint^ae , cogitationcfquc

mentis, quac abiisdcpcndcnt , tanto puriorcs , clariorcs , & cvidentio-

rcs quanto caufa, quae cas fupcr glandula ducit , ordinatius , Sc conftan-

tiusagit, fi nulla aliundc caufa (it , quae jam glandulam mov«t, atque

S 3 cam.

1^1 Tractatuscam impedit motus fuos fequi. Certum autem efl: inter quatuor caufas,

quasdiximus, cxcicarc poffc eas fpccies, curfum fpirituum animalium

cflcomniummaxime inordinatum , minimeuniformem, &:maximein-

conftantcm, quoniamdepcndetaLplurimiscauns, qux fingulis moraen-

lis mutantur. Vcrum id non cft , quod aliquando modus ifte curfus non

fit nimium conftans in eodem itincre profcqucndo, & in confervanda ca-

dem fpecie fupcr glandula , id autem quando homo fanus cft , raro ad-

modum contingic , & quando hoc ad aliquod tcmpus perfcvcrat , incidit

in fpccicmaliquaminfania?.

Certiflimc mihi pcrfuadco aliquos hic objcduros , quoniam crcdimus

cas fpccics corporeas plcrumquc non cirefimilcs objcctis, qux cascxci-

tant ,nequcidcis, quascxipfarum occafionehabcmus, ncqucfimili-

tudincra, quamaliquaecarumhabcntcumlineamcntisobjcdorum, no-

bisdarc cogitationem corum, praetcr rcm, &:ilnc rationc alias dillin-

diorcs aliis , alias rurfus aliis confufiores ftatui. Sed facilc cft rcfpondere

oos cas fpccicsdiftindas,aut confufas non appellarc pcr rclationem ad raa.

jorcm, autminorcmfimilitudinem, quam forte cum objcdo , quodeas

cxcitat , habcnt ,vcrumrcfpcdu diftindionis, aut confufionis, quae

in idcis ,quas in mente producunt, invenitur ; 8c quamvis id ita non fo-

rct , nihilominus dici poflet , inter cas fpccies , illas cflc magis diftindas,.

' quasmagisacccduntadformamcurfus fpirituum, cui natura cogitatio-

nem claram , & cvidcntem certi cujufdam objcdi junxit , alias rurfus

tantoefleconfufiorcs, quantomagis ab ca forma reccdunt : cxpcrientia

cnim quotidiana oftcndit fub ccrtis quibufdam cafibus , ac circuraftantiis

melius nos eadcm objeda pcrcipcrc , quam fub aliis j quod ita non forct,

nififpecics, quasexcitant, aliquando cflcntminusmagifvediftindaq.

Hic fortc etiara accufabor quod dcftruam id , quod praecedenti capite

ftabilivi, pcrccptiones fcilicet fcnfuum cflc valde confufas ; cui facile cft re-

fponderc. quod, quando fupra dixi pcrccptioncs fcnfuum cflc confufas, id

tantum intclligendum fit, fi comparcmus cum aliis perccptionibus clario-

ribus; cxcmpli gratia,comparando idcam albcdinis cum idca extcnfionis,&

figurx •<, vcrura quando hic dico fpecics fcnfuum cflc omnium diftindifli-

mas,idintclligendumeft, ficaefpccics, idcft.formxcurfus fpirituum,

quando pcr objeda fenfuum cxcitatx funt , confcrantur cum iifdcm for-

mis,quando dc novo peradioncm mcmoriae,aut fpirituum, aut ctiam ani-

maereproducuntur.Ncc vidcoaliquam hic cflc contradidioncm, cura di-

co fpccicm,auc pcrceptioncm albcdinis,quam vidco,cfle magis diftindam,

(quam idcam, aut pcrccptionem cjufdcm albcdinis,quando cam folummo-

D E M E N T E H U M A N A. i^j

do imaginor, & nonvideo, quamvis nihilominus perccptioalbcdinis

magisconfufafIt,&: minusdiftincfla , quam perceptiofigurx.

Etiam iftaefpecies intcrfe comparari pofluntrationeefticacii qua fupcr

glandula dclineantur ; nam fecundum proportioncm iftius virtutis in ani-

mamagunt; &nullumdubiumeft, quinilla:, quzpercurfum majoris

copisB fpirituum unavice fimul cgrcdicntium formantur, debeant efTc

omnium validifljmx, & glandulam poftfcmagistrahant,fi squediu, ac

reliqua^durcnt; &fi intereadum fpecicsaliqua agittam fortiteringlan-

dulam , eodcm temporc objeftum aliquod fenfibus noftris forte offerre-

tur, idfuam tum fpecicm cxcitare nequiret, ncque mentcm noftram

impedirc in ejus attcntionc , nifi fortius folito ageret.

Notandumctiam validiffimasfpecics non fcmper efle diftindiflfimas

;

&quemadmodum vidcmus fpecicm , quae ad oculos noftros a fpcculo

plano rcfle(5litur , aliquandonontamfortitereosferire aceam, quamifpcculo concavo rccipitur , quamvis nihilominus haecpofterior non adeo«tdiftinfta, quamprima, ficctiamnon cft, quod mirerisfpecies fen-

fuum maximediftindtasnon fcmper tamcn cflc validiflimas. Obfcrvan-dum cnim cft cas plcrumquc diftindiflimas cfle , quaj inter vigilandumexcitari folcnt , interim tamcn , dum vigilamus, fpiritus, qui confcr-

timcxomnibusforaminibusglandulxcxcunt, &omniaintervall3, c\ux

funt intcr fibras ccrebri largitcr rcplent, eodem tempore pluribus ufibus

infervicntes nequeunt tanta copia flucrc ad componendumaliquamfpe-cicm , nec fingula objeda , qux fcnfus noftros feriunt , in tantum aperire

poflunt porosin fuperficie intcriore vcnfriculorum ccrcbri, neque fi-

bras ejustantum unasab aliisdiducere,quam intcr dormicndum.Tunc c-

nim paucaadmodum , aut etiam nulla objcfta cxternaaguntinncrvos,

fpiritufquc animalcs minus abundantes , ncquc adeo rcplenrcs fibras cere-

bri facilc fimuleas magis diduci, atquc ^ fe invicem divclli; atqueita

quamvis vcftigia. &duftus, quosfpiritusin fibrisrelinquunt, dumeasiranfeunt , non fint nifi pi(flura , aut imago , aut fi mavis umbra fpeciei,

qu2 prima vicc fupcr glandula fuit dclincata ; durantc tamcn fomno , fi

curfus fpirituum fortedcfcrtur vcrfusquxdamex iis vcftigiis, eamultomagis rurfus poteft apcrire , quam pcr adioncm fenfuum apcrta fuerunt,

quia fibrac vicinae non adeo comprimuntur idquc poteft aliquando ex-

citarefuperglandulafpeciemfortiorcm , ^&facerc, utfpiritus verfusfo-

ramen, quod cft in vcntriculis copiofius cant*, quam prima vicefcce-

runt, quamvistantumfpirituuminccrebrononrcpcriatur, quamtum

qoando objedum fenfibus erat prsfens; cujusratiocft , quod omncs

fpiritus

,

144 Tractatusfniritus, autfaltcm maximaeorum pars, quitumin glandula repcriun-

fur , per nuUam aliam a(5lionem avocati vcrfus illum locum poflint procc-

dcfc.

^ rtamcn , quamdiu corpns fanum eft , fola mcmorix vcftigia non

f 'imnt , ncquc intcr dormiendum neque inter vigilandum reproduccrc

fpccicm aliquam , quae copiofiorc fpirituum quantitatc abundet , imo nc

quidcm qux tantam copiam habcat , quam ea , quam apHo objcdi pro-

duxif, quoniam impoiribilceft poros, quiinter fibras , aut ea vcftigia

fupcrfimt, cxfeipfis magisaperiripoirc, quamprimavice peradionemobjcdorum fuerunt aperti , quando curfus fpirituum nihil ad id tri-

'buit , ncquc ex fe ipfo codem tcmpore dctcrminatur ad egrcdicndum per

foramina glandulae , qux o"pponuntur vcntriculorum poris, quirurfus

aperiuntur. Prxterquam quod intcr dormicndum , quemadmodum fpi-

ritus minori quantitatc in ccrebrum adfcendunt , fpecies , quas fola me-moriae veftigia reproducunt , adco ncqueant cffe plenae fpirituum, quamtcmporeaftionisobjcdorum in fcnfus fucrunt. Imoctiam, dumvigila-

mus, &fanifumus, ncque aftio fpirituumanimalium , ncqucanimsc,

lut memoriaj vis polTunt rcducerc fpccies, quar^fpiritibus magis abun-

dent , quamillae, quae i fcnfibusvcniunt; quoniam tumfcreimpoffi-

l^ilccft multanon intcrvcnire, quae curfum fpirituum.e glandula cgrc-

dientium partiuntur, acdividunt. Quapropterdixi in meisnotis, ideas

(nondumenim carum nomcn mutaveram in nomen fpccierum) quae pcr

fbbm vim vcftigiorum mcmoriae, qux rurfus aperiunturi &' curfum fpiri-

tuumatrrahunt ,formantur , effe debercmagis vivas, & magiscxpreflas

in dormicntium infomniis, quam in dcliriis vigilantium: vcrumYieutrasa-

dcovivas, & exprcffas efle pofle , quam funt ideae , aut fpccics vigilan-

tium,quxca vcftigia produxcrunt. Etidfcmpcrvcrumcft, qucmadmo-dumdixi, tempore vigiliac , ubi fanifumus, imoetiam intcrdormicn-

durn ,quando in corporc nihil occurrit , quod curfum fpirituum dctcr-

minet ad copiolc flucndum vcrfus eam partcm,in qua vcftigia ifta fita funt.

Vcrum licct hoc pafto fccundx ifts fpecies vigiliar , &fomni minus

fintfortcs, quamprima fpccies fcnfuum; propter aliam tamen raiio-

nem polTuntmuIto fortius agerc in glandulam , quam priores-, nam fi

intcr vigilandum objcftum aliquod ncrvos paulo violcntius feriat,id haud

diudurat, ncqucfuamaftioncgilongotcmporecontinuarcpotcft , quia

machina corporis in omnibus animalibus eo modo fa(5ba cft , ut fua fpon-

tc fc ipfa ab co objcdo avcrtant. Verum quando caufae iftarum fpecicrum

funtintcmx, nonitanos poflumusabiisavcricrc» imo aliquandoadco

pcrti-

D E M E N T E H U M A N A. 14$

pcitinaccs quidam inveniuntur, utferc (emperdurcnt, actumcviden?

eft eas fortius ingbndulam agcre debere, quamvis fortalTis minus in-

(lru(5ia: lint fpiritibus , quam alias , qu£ magis abundant iis , fcd qui (6*

lummcjdo tranfcunt,

Ut bene intcUigatur quod dixi de harum fpecicrum robcre ; & debi-

litate , non oportct omncs fpccics fenfuum comparare clim omnibus fpc-

cicbusimaginationis; hoc enim paAo fatcor , liveinter dormicndum,fivcintcrvigilandumaliquasimaginationis, autetiam mcmoriae fpecies

inveniri pofle , qus fortiorcs erunt , quam aliquae carum quas adio ob-

jedorum excitat; verum oportct compararc fpecics, qus pcr pra:fen-

tiam objeftorum producuntur , cxempli gratia, fpecicm , quam impri-

mit ignis per fuam adionem , cum cadem (pecie , quando nos cjus recor-

damur , aut voluntario cogitationcm noflram ad eam applicamus.

Nuncad explicationem difFercntiae, acccdamus> quae rnter fcnfum

,

& imaginationcm rcperitur fecundum modum pcrcipicndi ipfis proprium

quae in eo tantumconfiftit, quod {peci« ienfuum nobis objcfta tanquam

adlu prasfentia exhibeant , &: fpccics imaginationis earum lantum imagi-

ncm conciperc faciant tanquam oculis mcntis nodrx praefentem ; cjuando

cnim imaginamur rem aliquam , mens fe convertit , ut it^dicam > ad

corpus , ad ibi imaginem , aut piduram rci , quam concipit tanquam

fuae cogitationi intcme praBfentem , contemplandam, eaque imagine u-

titur ad proprietates objcdi mclius comprchendendum cum autcm fen-

timus, percipimus objedum rcvcra praefens eflc antc nos, idque eflc

caufam fenfus iftius, quemhabemus. £a autcm diffcrcntia non eft ma-

gna , & faepius non nifi ab attentionc mentis dcpcndct , & ^ roborc , aut

pcrtinacia cauix , quas cam fpecicm producit ; adco ut fxpius cadcm fpc-

cics> qua:, cum dormiremus , autnon bcneattenticircmus, nobisoc-

cafionem praebuit crcdcndi nosobjcdumaliquodfentirc, nosidalio tem-

pore imaginari tantumfaciat.

Multo major differentia cft intcr imaginationem & intellct^um,

quam intcr imaginaiionem & fcnfum ; imaginatio cnim non tantum

difFenabintcUcdu in modo pcrcipicndi fuum objedum, dc in modo,quoidcae, quaepropriac funt unicuiquc iftarum facultatum, in mente

cxcitantur: verum eiiam in co, quod objedum intellc(5lus multo nobilius

«ft, & latiuspatcat , quam objedum imaginationis. Primo cnim nihil

imaginari poffumus , nifi corporeum , particularc , &: determinatum,

&cujus nobis rcpraBfentare magnitudincm , & figuram pofTumus ; in-

telledusautem non tantum omnia ea concipere poteft , vcrum etiam mul-

T u

1^6 Tractatusla alia , quorum nulb fpccics in organo imaginationis dclincatur; quem-

admodum» excmpli caufa , quandonos applicamus ad cogitandumdc

fubftantiisrpiritualibus, &' varicconlidcramuscjuscogitationcs, potcn-

tias , & proprictatcs » qiiorum nulla fub imaginationcm cadcre podunt

;

quia iproruni idca non includit notioncm cxtcnfionis •, & tamcn quoniam

deiis (crmocinamur, nosquc intclligimus id, quoddicimus, negarc

haud poflumusnoscaconcipcrejcorumque idcamhabcrc. Scciindopcr

intellcdum pcrcipimus plurimas corporum proprictatcs , exempli gratia,

eas , pcr quns capacia funi rccipiendi infinitam quandam varictatem m fuo

motu ,magnitudine, autfigura, quam imaginarinonpoffumus, quia

nobis imaginatio nihil rcpraefcntat , nifi fub aHqua imaginc , & figura

particulari, & dctcrminata, ^omncseasnon potcft pcrcurrcre. Prae-

tcrcapcrintcllcdumnoftrumcomprchcndimusfilem pluribusvicibus to-

tatcrra majorcm efle, cujustamcnimaginatio noftra imagincm formarc

ncquit, qux nobiseumfub iftamjgnitudincrepraBfcntct. Eodcmmodofe res habct cum fubtilitatcquorundam corporum , nam, cxempli caufa

,

nihil imaginari poirumusqu«>d fit minusparvoifto animalculo Acan vo-

cato, & tamcn concipimusin rcrum natura corpora millics minoracfTe.

Haecomniademonftrantin corporibus ipfis infinita clTc, quaeintclligi-

musquidem fcdimaginari non poffumus. Imo ipfc D.GafTcndus, qui

fc tam acriter oppofuit diftindioni , quam D. Dcfcartcs intcr intellcclum

& imaginationcrn pofuit , pcr rationes noftris fimilcsagnovit hanc vcrita-

tem pagina ccntefima quadragefima, & paginaquadringcntefima fcxa-

gcfimatertiafecundi voluminis fuorumopcrum ; camque ramncrvofc,

& dcxftc probat , utiis, quaeibi dixit, ftarcvclim; undc ejus fcdatori-

buscogitandumeft eum quicquid contrain inftantiis, quasin luccm c-

didit , propofuit, nondixiflc, quod dc ca veritatc dubitarct, vele-

tiam dcbonitate, aut vi rationum D. Dcfcartcs, quoniamiisdem , aut

fimilibus ipfc utitur , fcd cx conccpto aliquo odio.

Quantum ad modum attinet , quo intc!lcd:us obje<fla fua pcrcipit , is

ctiam valdc divcrfus cft a modo imaginandi , & fcnticndi ; hi cnim , fci-

licet fcnfus, nobis non tantum rcprsfcntant imprclTioncs objcclorum

extcrnorum , verum etiam ca objcfta ipfa tanquam rcvcra cxtra fenfus

noftros exiftcntia , faciuntque, ut ipfis attribuamus omnesquahtates»

quas conim ope percipimus , quia expcrimur nos non habere potenciam

cxcirandi fcnfuseorum.

Non ita fereshabct cum modo pcrcipiendi in imaginationc; namquia fcntimus cjus fpccies non cfTe tam fortcs , ncque plcrumque tam di»

ftin(flas.

»1 Mente Humana. 14-7

{lin<5las, quam fpccies fcnruum, & quia potcntiam habcmus cxtra praBfcn-

tiam objedi, non neceflejudicamus illud objcdum eflc in rcrum natura

,

ut id imagincmur , quemadmodumnecefleeft illudexifterc^ &qiiidcm

pracfcns fcnfibus noftris, ut fcntiri poflTit. Vcrum tamen, quando imagina-

mur, confideramusremper pidiuram objcdi tanquampraefcntcmoculis

noftris, utmeliusnaturaejus cognofcatur. Ita ut, quando fcntimus

,

mens vidcatur fe convcrtcre ad objcdum , ut id confidcret i & quando

imaginamur , convcrtit fcad corpus , ut ibi pid:uram , &. imagincm ob-

jedi contcmplctur. Verum in adibusintclledusmens aliquo modd intra

fc ipfam rccipitur, aut fi ad rcm aliquam fc applicat , id tantum cft , ut

confidcrct notionem objedi, quam in fe ipfa habct. Exempli caufa,

quando videmus triangulum , non tantum ejus figuram contcmplamur,

verum etiam id confidcramus tanquam rcvera pracfcns oculis noftris,

& quando nos id imaginamur , non fimplicitcr concipimus id efle figuram

tribus angulis praeditam , verum etiam trcs cjusangulostrialatera, &fpatium quod includunt, in animo figuramus , caque figura utimur , ut

concipiamus majus latus majori angulo fubtendi j verum quando pcrcipi-

musaliquam voluntatisnoftraeopcrationcm , autad naturam mcntis no-

ftrae attendimus , concipimus fimpliciter voluntatcm noftram fe deter-

minare , aut animam noftram eflc rem , quae potcntiam habct pcrcipien-

di, &voIcndi; noftraquemenstumnihilfiguratiformat,vcrumfcfim-

pliciter convertitad notionem, quam in fchabct, & non verfus obje-

ftum ipfum, ant vcrfus ejus pifturam. Verum quidem eft in exemplo

trianguli difFcrcntiam adus intclledus > &c imaginationes haud ita clarc

paterc, quiafacilitas, quam hnbemusimaginanditriangulum , fecit, ut

adio intclledus nunquam fere fit fine adionc imaginationis ; non tamen

propterca dubitandum cft rcm ita fc habcre , ac dixi ; fi enim per gradus

adfccndamus l triangulo adquadratum , & ^ quadrato ad pcntagonum,

& deniquead figuram ccntum, aut millcangulorum , clareagnofcemus,

quamvis ajquc bcne inteHigamus , quid fint iftae figurae, quanto magis ta-

mcn numcrus laterum , & angulorum crcfcit , tanto etiam diflicilius nos

figuras pofleimaginari; &quamvis, ubifcrmocft dcchiliogono, autfi-

guramilIeanguIorum,nobiseotcmporeimagincmur figuram pluriuman-

gulorum , &pluriumlaterum , quia aflucti fumusubiqucimaginatione

noftra uti, fatis tamcn agnofcimus id, quod tum in animo figuramus , non

cflc rcpraBfcntamen chiliogoni , quia id non differt ab eo , quod imigina-

mur, cum dc myriogono, aut figura decem mille angulorum cogita-

mus , rtihilciue facit ad concipicndas proprictates fingularum diftindc.

T 1 Hinc

148 TractatusHinccvidentcr app3rct& cognofcitur modits, q\io intcllciflus ngit,

oftenditurquedifFcrcnria , quae intcr modum agcndi cjus» & inrcr mo-

dum imigirtandi eft; vcrum diffcrcntia, quaj rcpcritur in modo, quo

pcrccptioncs utriufquc iftarum facultatum cxciiantur in mcnte, non cft

dignaqua:multumconfidcrctur; illaenimconfiftittantum ineo, quod

unio, quae eft intcr ideas rcnim pure rcnfibiliura, & imaginabilium, & eas

fpccics , quas resiftx fiiperglandulamducunt, ^noftra voluntatcnon de-

pendeat , verum immediate ^ natura oriatur. Contra vinculum, quod in-

terfpecies, qua: fiipcrglandulaexcirantur, & cogitationcs , autidcasrc-

rum , quae propriae ad intcllcdum pcriinent , reperitur , cfFedum cft no-

ftrae valuntatis , quac eas certis quibufdam vcrbis, aut aliis fignis corporeis

alligavit , aut faltem confcnfit cum voluntate corum , qui easantea iis alli-

garunt> & omninooriginem fiiam i natura non habct, hocautcm cxccpto

omneseaEdcm caufa?» quae nosobligarcpolfunt ad cogitandumde corpo-

ribus, pofluntetiam innobiscxcitarecogitationcmrcrum intclligibilium;

qucmadmodum enim idcam equi habcmus praEfcntcm mcnti noftrae co

ipfomomcnto, quofpccics, cui caidcacftjundU , in imaginationcexcita-

tur, qua:cunqucdcmum fitcaufa, quae eam excitat, fivc fint fcnfiis

,

fivcmemoria, fivc fpiritus animales, five ctiam vis animae; fic ctiam,

poftquamnoftra voFuntasunivitidcam rcialicujus fpiritualis cum fpccic

corporca , cxempli gratia , idcam Entis perfcdimnii cum fpecic cor-

porea hujus vocis Deus , cjus fpccics ncccflario eam idcam cxcitat ; &omncscaufae, qu«eam fpccicmrcproduccrcpoflunt, habcnt ctiam vim

excitandi ideam, quam ei junximus, quando fcmcl ci afluevimus. In

hifireautemprxcircrebusinvcniturfacultas, quam habcmus imaginan-

di, ideft, illsipficrcscti.im vimhabcntfacicndi, ut concipiamusima-

gincs obje(fk)rum, fpcciefiquccoFum rcproducantur. Et quoniam mtcr

hafire caufas non nifi ea vis cft, quam mcns habct in glandulae , fpirituum-

qucanimaliummotum, quae fitrpiritualis,&reliqus:duae , firilicct vcfti-

gia mcmoriae, & adio fpirituum animalium fimt corporeae, &: ipfijm

ctiam tmaginationis organumcorpuscft ,facilcjudicarepotcris faculu-

tem^ quamhabcmusimaginandi cflc facultatcm mixtam , qus dccor-

porc participat, & dc mcntc magis tamendeuno, quam de alio; atquc

itan»irumnon vidcbiturcam in omnibus hominibus noncflc aequalcm,

quamvis fbrtafle omnes menies fuanatura aequalesfint, & voluntas ia

omnibus xqualis , nequeetiamid magistc movcat nos atque prompte,

& aeque diftindc femper non poflc imaginari , ac optamus , propter con-

fufioncra, qux fxpiusinaJiqua iftarum caufarum accidit , i qflibus e^

facultas

DE Menti Humana. 149facultasdcpendet. Etiam notabis non nifi eam hujus facultatis partcm

,

qikT purecfl: corporea , in bcftiis rcpcriri ; eamquc , qux fpiritualisert

,

non forc poft mortem in mcnte humana , quando ^ fuo corpore fepa-

r.ita crit, quia facultas ca imaginandi manifeftc fequitur exunionc > qua»

mcnti cum corpcrcinterccdit.

Verumant<;quamexplicem , quoufque cavis, quam menshabet in

imaginationem , fe extcndat , rationi confentaneum eft prius loqui dc

cavi, quam corpus habcrin illam.

Notabis itaquc fccundoomnia noftra fomnia, omniaque deliriaho-

minis vigilantis, qui cogitationem fuam ncgligenter vagari finit ; uno

verbo, omnes imaginationes, quac non dcpendent ^ voluntatc, quoe men-

tcmapplicatadcogitandum dcrcaliquaprofuolubitu , tantum advefti-

gia mcmorii , aut adioncm fpirituum animalium , aut aliquando ad

ambo fimul rcferri.

Nihildicamdemodo, quovcftigia iftaproducuntur, quia idclarum

cft; veriimtertio vosanimadvcrterc velimduasiftas caufasnon tantum

potcntiamhabcrcreduccndicas fpccies, verum ctiam novas componcn-di, qu3j non a fenfibus profcdie fiint co modo, quo fupcr glandula

funt , id quod faciunt minuendo ,augcndo , aut componendo fpccies

,

quxprimum perfcnfus vcnerunt; manifeftum cnimeft fccundum arti-

culos fardcris , quos pofuimus, mentem habcre dcberc eandem cogita-

tioncm, quando cadcm fpccics codem modo cxa^le fuper glandula redu-

citur, quarccum aliqufpori vcntriculorum cercbri, in quibus vcftigia

infculpta fucrunt , qux obje(f^um aliquod impreirit, rurfiiscx feipfis

magis , autminus, quam prima viceapcriuntur, atqucita primam fpe*

ciem rcnovant, quae formatafueratpaulo mirwr, autmajor,idea, quam-ca fpccics in mcntccxcitabit , ci rcpraefentabit rem , paulo majorem , auf

miriorcm fecundum proportionem iftius fpcciei; & candem ob ratio-

ncm , quandoduaEfpcciesformabuntiir, quaeadcofibi mutuofuntpro-

pinqu^, ut intcr fijpermifceantur , cogitatio mcntis, quae toti iftifpe-

ciei jungetur, rcprxfcntabit duas casres tanquam unam ,^entcmquefacict imaginari hippocentauros , aut alias chimajras.

Verum mcritohicmcquis rogarc pofTct^an in morbis, autaliisqui*

bufcunquc aqitationibus violcniis, fpiritus animalcs non poffent ali-

quando cgrccii modo quodam plane diverfo ab co , qui per aftionem

objcftorum in fcnfus fuit produftus, atqucita nobisdare cogitationcm

rci diverfsE ab co» quod unquam vidimus , aut fcnfibus pcrccpimus.

Rcfpondco hic audaAcr id omnino non elfe impoiribilcjncquc fccundum

T 5 noftram

Tractatusnollram philofophiam , ncquc etiam fccundum quamcunquc dcmum

corum opinionem ,qui crcdunt animamefle fpiritualem , putantque

objeaa extcrna nihil aliud adcerebrum poHc mittere nilicontinuatio-

nem motuum ,quos in organa fcnfuum cxcitant. Vcruntamen crcdo id

nunquam fadum fuiffc, & forta(ris ctiam nunquam futurum; cujus

hxc cft ratio.

Quemadmodum obje^a cxtema in poris ventriculorum cerebri,

quos aperucrunt, Sc per quos fpiritus animalescopiofius folito cgrcfli

fucrunt, majoremfacilitatcmreliqucrunt rurfus fe apcriendi , quam in

iis per quosnondum adhuc tranfivcrunt; fic ctiam foramina glandulx,

pcrquaefpiritusiftifluxerunt, majorem acquifivcrunt difpolitioncm fc

rurfus apcriendi , quam ca , in quibus nihil unquam talc contigit. Nunc

autem fieri ncquit, quin maximus numcrusfit foraminum in glandula ,

quae facilitatcm iftam retinuerunt ,qua fatis apte curfus fpirituum anima-

liumallici, &detcrminariDotcft, & inporos dcferri, qui ipforum dc-

terminationi minimum obftabunt ; quamvis fortaffe nunquam eo miflTi

fuilTent , nifi omnia glandulae foramina una magis , quam alia apcna

fuifTent.

Etiam refponderi polTet , & non fine ratione naturam cogitationcs

mentisnon junxilTcomnibus formis, quas curfus fpirituum animalium

exfeipfoairumerepoflet , verumiistantum quajperfcnfusexcitataefunt,

aut aliquam cum iis fimilitudinem , & proportionem habent ; atque ita ,

quamvis forte non fit impoflibile motum fpirituum , ex cordc adfcen-

dentium facere pofle, ut formam plancdiverfam aflumantab omnibus

iis , quae a fenfibus originem fuam habent ; nihilominus quando ad glan-

dulam perveniunt , undique inveniunt foramina , qua: per aftioncm fen-

fuum aperta fuerunt, verfus qua: multo facilius ipfis eft ire parum dc-

fleftcndo, quam alia de novo aperire ,nunquam accidit» ut formam

induantomnino divcrlam abiis ,quae perfenfus excitatae funt. Etlicct

ctiam talem aliquam aflumcrent , diccre poflumus proptcrea nosnonha-

bituros cogitationem , qux nobis rem aliquam repraefcntarct , quam

Bunquamantcafcnfu perccpimus, quianatura iftiformx cogitationcm

nullamjunxit.

Ob hasrationes vcrura eftdiccrc, non quod ntbilfitin intdleiiu, quod

priut nonfueru imfenfu , fed quod nulla fpccics fuper organo imaginationis

cxaretur , quaB origincm fuam non habeat a q uibufdam carum , quae per

a«aionem fenfuum excitatae fucrunt, fcd nota , quaefo, me non nifi de

fpccicbus corporeis , non vero de idcis mei^tis loqui.

Quarto

DE Mente Humana. ijiQuarto loco norandum e(l , inacqualitatem , qua? in virtute imagina-

tivahominuminvcnitur , proficifci ex difpofitionc rainus magifvc apta

organi imaginationis ; & qnatuor repcrio qualitatcs , quac ad imaginatio-

nis bonitatcm, ^ pcr confequens ad pcrfcdioncm mentis faciunt, ni-

mirum promptitudo , diftindio, robur , & curiofitas : nam illi profcfto,

qui id quod diccndum, aut faciendum eft, imaginanrur, promptifli-

me, diftin(fH(rimc , ac fortilTime, & qui praetcrca criam minimas cir-

cumftantios confidcrant , quod miojitatem miagmattonU appelJo , crc-

dcndi funthabcrementcm optimam : putoctiam promptitudinem , &curiofitatcm, fimulintcr fcbcnc convenire, nam, utmens fitcuriofa,

oportctorganumimaginationis tamfacile movcri poffc» utrcs minimaia poflitagitarc : & cxpcricntia docct cos , qui ita difpofiti funt , ctiam

habcrc cogitationcm promptiflTimam. Duae iftcc qualitatcs ab ah*is dua-bus dcpcndcnt , fcihcet ^glandula^promptitudinc ad motum , & \ po-rorum ccrcbri vcntriculorum facihtatc ad apcriendum , & duae hae dc-

pcndentatribus ahis. Primacft, parvitasglandulae pro natura animahs;cvidcns cnim eft parvum corpus facihus movcri , quam magnum ; qut-re & vidcmus homincm > qui rchquas ccrcbri partcs majorcs habct, quamaliaanimalia ad proportioncm reliqui fui corporis hanc partcm ccrebri

habcrc minorcm ; idque partim in caufaeflc, quod corpus humanummulto pluribus modis movcri poflit, quam corpora beftiarum , minimedubitarc dcbcmus, intcr quas fimia, quaemagis acccdit ad corpushu-manum, etiamcft maximcagilis; &procul dubiohaec parvitas glandu-

Isnon parum tribuit agilitatiifti vcterum pantomimorum, quae ipfos

adco rcddebat admirabilcs.

Sccunda caufa, qux facitad facilitatcm, & promptitudincm motusglandulas , eft abundantia fpirituum animalium

, quando nihil violen-

lum , aut nimisinasquale tum in modo curfus corum , tum in magnitu-

dinc partium repcritur,qucmadmodum cnim luforia pila quae acrcrc-

plcri folct , cum diftcnta cft , facilius movctur , fic ctiam glandula muJ-tofaciliusfcrturinomncspartcs, & multo minori viopus habet, utagi-

tetur, quandoca fpirituum quantitatc turgct , quam naturalitercontinc-

rcpoteft, quamcum cadcftituitur ; cum cnimminor fpirituum copia

eft, motuscjusdcbct eflc admodum Icntus nihilquc aliud, ut itadi-

cam, facit, quam rcpcrc, & fccundum longitudincm parietum vcniri-

culorum dccumberc.

Tcrtiacft, cafacilitas, &: promptitudo , qua pori vcntriculorum cc-

rebri apcriuntur , aqua curiofitas imaginationis , de qua loquor, prx*

fertiin

iji Tractatusfertim oritur. Facilitas autem ca major invcnitur iniis, inquibusfibrx

ncrvorum mcdiocrem habcnt ficcitatem , & adcon.mt delicataB , &:fiib-

tilcs, acnatura hominis fi:rre poteft; & prztcrea ca fiicilitasacquiritur

pcr habitudincm » quandoiftiporiffpiusapcriuntur, &organafijnnium

valdc cxcrccntur ; fic ctiam videmus multofacilius, & multo promptius

nos ca concipcrc , quae antca vidimus , & tradavimus , quam aiia , ar-

tificcfi:iuc multo mclius, & fiicilius percipcrc omnes particularitatcs in

rcbus , quae ad artcm fiiam fpcdant , quam alios homines ,qui fiartc

majori ingcniopraiditi fiini, quam illi.

Robur imaginationis non nifi a duabus conditionibus dcpcndct , qua-

rumprimacft vchemcntia, & duratio adionis , qux fpccicm producit,

qux pro co tcmpore fiipcr glandula cft , five ca adio proccdat ^ CcnCir

bus, fivcd fpiritibus: lccunda cft abundantia, & aequahtas curfiis , &particularum fpirituum ,

qui componunt cam fpecicm •, ca vis praecipuc

apparct in magnis , &cxtraordinariis motibus, &inilHs noftrisadioni-

bus, quae afiartianimipropofito, & attcntione proficifcuntur , qualcs

vidcmus locum haberc in fijnambulis.

Diftindiocftoptima, & potilTima omnium qualitatum imagina<io-

nis ; nihilquc cft , quod tantum fiicit ad ratiocinationem , & cloqucn-

tiam : quamviscnim prompti cffcmusin concipicndo, nunquam tamcn

ncque renfa animi bcne cxprimcrc ncque bcnc ratiocinari poflemus , nifi

ca, de quibus rcrmoncm habcrc volumus, diftinde concipiamus. Ea

qualitas facit Oratorcs , quando fimul cum promptitudine rcpcritur , 8c

Eruditos, ubiroborc comitatacft , dcniquefacit egrcgios Pidorcs , Ar-

chiic(5los, &: machinaruminvcntores, quando cum promptitudinc me-

diocri robur, & curiofitas fimul junguntur. Haec qualitasadcoexcel-

lens , & optabihs exigit ccrtam aliquam mcdiocritdtem omnium circum-

ftantiarum, quae alias quaUtates rcddunt pcrfcdiores, vcrum infupcr

rcquirithabitudincm, & attcntioncm ^ certum cnimcft nosfccundavi-

cc eafiicm res diftindius concipcrc , quam prima , & cum attcnti fumus,

quam cura ncgligcnter cogitationem noftram vagari finimus. Reliqu«

qualitates, fcilicct promptitudo , robur, & curiofitas non lam bcnc

cumjudicio convcniunt; faepilfimc cnim impcdiunt, quo minns anima

fuaeattcntionis fit domioa , atquc hoc pado fpeciebus non nifi fupcr

glandulam tranfcuntibus , cogitationcs animae , quae fpecicseas imitan-

tur, faciunt, utin mcntcplurima, & praecipitata judicia fiant,inqui-

buseamfaepilfimcfalli mirumnon cft. Non etiam id cvitare poffet , nifi

cohibcndo , & avcrtcndo motum glandulae , quod fempcr non cft in

DlMlNTfiHuMANA; IJJpfluspoteftate, quoniamautem potentiam illam , quam habcmuspcra-

piendi ideas rcnim corporcarum , quas divcrfi moius fpirituum in anima

excitant , non tara fumo pro facultate imaginandi , quam eam quidera

poteftatcm , eamque vim , quam mcns habet in motum glandulae , & in

ibrmascurfus fpirituum , pcr quam excitarc, aut deftrucrc poteftidcas

rerura imaginabilium , cxcitando , aut dcftrucndo fuper glandula fpccies

corporeas , quibus iftae ideae alligantur, cxplicandum mihi nunc cflc vi-

deturinquoeafacultasconfiftai, & quoufqucfe extcndat, atque hoc

pdo dctegcmus origincm omnium falfarum imaginationum , quibus

dormientcs, autdclirantcsobnoxii funt.

Vis ea , atque ca potcftas animai, quae proftfto riobiliflima eft omnlumearum ftcultatum , quae corpus noftrum rcfpiciunt , non confiftit in in-

divifibili, nequeaBqualiseft inomnibushominibus , ncqucetiaminuno

eodcmque hominc, fi diverfo temporc, & in divcrfis circumftantiis

fpe(3ctur. Id clarcoftenderc haud poffum , nifi repetam aliquid eorum ,

quaBfupradixidepotcftatcmcntis, fivcanimae humanae incorpus; ve-

rum materia hsc tam pulchra eft i ut fperare audcam repetitionem caminolcftam non fore.

Omnes motus noftri corporis, imo plures ctiam alii mihi vidcntur

non minus d noftra voluntatc potuiiTe dcpcndcre , quam illi , quos nuncvidemusvoluntaticirc fubjcd^os : non vidco cnimcam majorcm analo*

giam cum his, quamcumaliishabcrc; & ut propric loquamur , intcr

a^snoftrs voluntatis , & motus noftri corporis nullaalia cft , nifi quamDeus intcrpofuit ad cum modum , qucm fupra dcfirripfimus. Quapro-

ptcr cum nobis non revcravcrit, qualcs fint ifti motus, quos voluntati no-

ftraefubjici voluit, non nififola cxpcrientia nos docere potcft, eosqui

ab ea depcndent, & modum iftius depcndentiae , pcr cam ctiam didicimus

nosnonpcrcipcrcaiflioncsobjeftorumcxternorum , neque motum par-

tium noftri corporis , nifi quandoaliquaimprcflio fitin ncrvos noftros,

caqueimpreflioufqucad ccrtam cerebri partem dcferatur, quam glan-

dulam pinealcm eflc dcbcrc monftravimus, in qua recipi nequit, quin

animacam pcrcipiat, &r quinattendat ad idcam, qux junftaeftfpcciei

corporcz, qusBtum fupcrglandula eft, quamdiu ibi manet, quzcun-quectiameflepoflitcaufa, quxcamproduxit. Sccundo^ ca ctiamcxpe-

ricntia monftratpotcftatcm animae in corpus fc non ultra ccrebrum extcn-

dcre, ideft, utjamdixi, ultraglandulam , &fpiritus animales^ quicx

eacgrcdiuntur: cacnimfcdesejujcft principalis, iftiparti magisimmc-

diate unita cft, &pcream voiunutes , &juflu$ cjus pcr totumcorpus

V dcft.

154 T R A C T A T U S

* deferuntur. prsrercactiam nos docetcam poteftatcm , qiiam animahj-

betin fpiritusanimalcs , noneflcabrolutam ,quoniam tanta non eft , ut

«orum motumaugcre , aut minucrc polTit. fienim tantum valcrct, vigi-

lia, &fomnus inoftra voluntate depcndcrent: non ctiam co ufquefe

cxtendit , ut fpiritus polTit extraglandulam impellcrc adcum modum

,

quirequiriturad reducendam fpcciem corporcara rci, dc quacogitarc

volumusi fienimiditaforct, nunquam fentircmus aliquam molcftiam

inimaginando omnieoquod volumus, neque ctiam in reminifccndo

;

vcrumeafacultasanimJBConfillittantum in poteftatc, quam habetdiri-

gendi, & dcterminandi motumglandulac , atquecjus opccurfum fpi-

rituum animalium ,quantum duo vincula, quae cam trunco mcdullari

alligant , ci permiitcrepolTunt, id quod in caufa cll , utfpiritusanimalcs

incidcntcs in veftigia mcmoriae , aut poros , per quorum aperturam fpe-

cicsrci > dequa cogitare volumus, prima vice fuit cxarata, cos rurfus

aperiant , atquc ita primam fuam formam inducntes animae cogitationcm

fuppcditcntquamhabcrcvolebat, cuiinfiftercpoteft, quamdiu fuz at-

tentionis domina eft.

Sciendum auicm cft eam noncftc fuae attentionis dominam, nequc

ipfi licerc ciTe attcntae , & fc applicare ad cogitationem , quam vult , nifi

quo tcmpore motus glandulx ipfi fubjicitur cvidens enim eft illam zbC-

que eo non poffe avertere glandulam a loco , undc fpecics , quae funt fa-

per ca , veniunt , aut animam non polTe tum tcmporis fc cohiberc ab ca-

rumattentionc , aut mutarecjus difpofitionem , aut eam flcdereverfus

loca, quxfacerepoflunt, ut aliascogitationes habcat.

Sciendum prstercaetiameft, animam ineo ftatu, inquo cogitatio-

nes ejus non funt liberae ,parum efle capaccm ratiocinationis , rcfledio-

nis mcntalis , aut operationis alicujus intclleftus puri ; quoniam ad dif-

currcndum , & ratiocinandum , & ad producendos adus intcllcdus

puri ncccire eft eam ipfam gubcrnarc fuas cogitationes , cohibere , extcn-

derc, cafque applicare ad tale objc^lum, quod ipfi lubitum fuit; id

quod pr«ftare non poteft , quamdiu poteftaicm non habet avcrtendi

glandulam \ locis , unde iftae fpecics ipfi obvcniunt , aut attentionem

fuam ad casimpediendi , fecundum lcges unioniscum corporc : Atquc

ideomanifeftumeftomncscaufas, quje glandulam poteftati animae fub-

ducunt , etiam minuere facultaiem intelligendi , & , ratiocinandi in no-

bis, (faltcm quoad cxercitium) inquantum eam potcftati animxfub-

trahunt.

Caufs iftx funt , autobjeda cxterna, aut glandulaipfa, autfpiritiis

anima-

MlNTE HUMANA. I55

inimales : cxpcrimur cnim , quando objedum aliquod fortiter agit in

fenfus noftros , autnovoaliquomodo, autin loca, quoe ordinarionon

percutiuntur , atque hocmodo aperiunt aliquos poros ventriculorum

ccrebri plusfolito nosimpedirenon poffe, quo minus glandula feinclinet

verfusca, camqueimprcirionem percipiamus, nifi corpus avertamusab

obje<5lo, quodnoslsdit, &fi violentcragit , impoflibilc fcrecft , aut

cogitarc, aut ratiocinari nifi de mediis ,quibusab eofeparari podimus.

Fortis tamcn anima paulatim delcrc , aut faltem obfcunrc poteft imprcf»

fioncm fcnfuum , fe ipfam applicando ad cogitationes aliarum rerum , at-

que ita aliquantum deflcftcndo glandulam ^ loco , undc fcnfuum fpccics

ip(i obvenit; id autcm nifi raro accidit, &: pcr longam , acfatismo-

leftam animi contcntioncm.

Reliquae caufcc , fcilicct vitium glandnlac , & fpirituum animalium

multomagisfundtionibusmcntis intcllcftualibus , &.'ifti anima; virtuti

,

dcqualoquimur , noccnt, quam objefta per violentiam fuarum adlio-

num. Et, uthocbcne intelligatur , fciendum cft animam non habcre

integram in imaginationcm poteftatcm , nifi quando fpiritus animalcs

fatis fortes funt , utimpcdiant, ne glandula fubfidat, &repatfecun-

dum longitudinem parictum vcntriculorum , 8c ut cam implcant, &fublevcnt , cum in modum , uttanquam in aequilibrio indiffcrenter un-

dique movcri poflit j &: quantum ab hoc ftatu rcccdit, fivc per defciftum,

fivcpcrabundantiam fpirituum , tantum ctiam ejus poicftas minuitur;

cxperimur cnim nosnonpofTccohibcrcnoftram im^ginationem , ncque

impcdirc, ne fc objcfto alicui applicct, ubi curfus fpirituum rapidus

magis, aut inxqualis, quam fanitas hominis pcrmittit, invitam eamabducit ; cujus ratio cft , quod violentia fpirituum fccum rspiat aliquan-

do glandulam verfus ccrtam partcm , atquc ita imaginationcm certx cuudam idcae applicct; aut ctiam in^cqualitas curfuscorum junfta cum co-

rum violcntia facit, ut omnis gcncris formas induat, ac tumredditur

imaginatio vaga. Eodcm modofercs habct , quando contra glandula

nonGfiscftagitata^ autfaltemnonfatisncqualiter agitatur , ut adacqui-

librium iliud quam proximc accedat, Cvc quod (it nimishumida, ,8c

gravis, fivcquodnonfatis fpiritibusturgcaf, nam tum anima vim nonhabetglandulamabcbloco dimovendi, quoejus pondus cam propcn-

dcrcfacit; viscnim cjus non fccxtenditadacgcndum , autminucndum,

fed tantum ad dirigcndum eum motum , quem Ipiritus ipfi dant.

NuIIum cxcmplum , quod rem hanc mclius dccl.iret , dare pofTum

,

quam pilx iftius luforiar, cujus fuperius jammcmini. Quando inflata'

V i cft.

155 Tractatvseft, faclllime quaquavcrfum impellitur; verum ubi rurTus noneftm-

flata, cadem visopuscft, ut adfpatium quatuor palTuum projiciatur,

qusantca rcquirebatur , ut ad alticudinem haftx fupracaput noftrum

impellatur. Eodem modo fe rc$ habet cum glandula rcfpcdu animae

;

quando glandula cft in sequilibrio , ut nulla fit difpofitio in reliq^ao cerc-

bro , neque ctiam in fpiritibus , qus cos cogat cum rapiditate ^ & pcr-

tinaciaflucrcvcrfusccrtos poros, primo meniis imperio ca ftatim tumparet ; vcrum quando curfus fpirituum eam extra illud xquilibrium po-

nit, atquc rapidior , aut inarqualiorcft, quamnoftra naturarequirit,

voluntas, quae motum corum minucre ncquit, nec impedirc, ne in

glandulam intrent co modo, quo ipforum agitatio cosadeam defert,

camdeflederc ncquit, autfacerc, ut formameam mutet, quamcitri-

buunt. Sic ctiam , quando fpiritus non fufiiciunt ad cam fublevandam »

eara non magis rctrahcrc potcft , ab ca parte , in quam pondus ipfius campropenderc facit : potcftas cnim cjus , qucmadmodum dixi , non confi-

ftitinca movenda, verum tantumin dirigendoejus motu. Atque ita.

patct aniraam noftram in eo ftatu fe non poflc expedire i fpecie , quae fu-

pcrglandula ducitur, nec fuam attentioncm ab ca avertere , fivecxci-

tandoaliamfpeciem, five volendo adliibcrefuam attcntionem folis in-

telle<5luspuriidcis. Vcrumubi aliquando mcnsnoftra iofclici illoftatu

eft , in quo glandula plene , ac perfcde voluntati fubjicitur , tum abfo-

luta fuarum cogitationum domina eft , cafque adhibet pro fuo lubitu ,

Cve ad opcrationes intclledus , fivc ad operationcs imaginationis.

Nihilampliusdicendum habeodemodo, quoanima iftapoteftateuti-

tur , cum fatis ftipcrios inculcatum fit mentcm dircdc, yolendo efficcre,

ut fpiritus ex gbndula ccno aliquo modo cgrcdiantur , non habcrc po-

tcftatcm efficiendi ut egrediantur , verum indirc«ftc, applicando fc ipfam

ad cogitandum de hac, aut illa rc, aut volendo movcre hoc , aut illud

membrum ; ex quo fequitur , quando corpus bcnc difpofitum cft, nul-

lumque intervenit impcdimcntum , glandulamquaquaverfumfc vertc-

re , donec veftigiis raeraoria: occurrit , per quorum apcrturam fpcciei

rci , de qua cogitarc volumus ftatim fupcr ca dclincatur.

Unicum tantum notandum cft , cujus hicrationcm rcddere non.erit

Miconfultum , fcilicct , quam ob caufam , ubi nullum vitium cft neque

inviis, ncque in fpiritibus , ncquc in organis, nos coipfo momentamembra noftra movearaus , quocjusformamusvoluntatem , nonautem

«ademfacilitate , & promptitudine imaginari poffinius , aut meminifrc

^us, quodvolumus^ ratiocjusmihiefrc videtur» quod motus mufcu-lorum

' * B 1 M B N T B H U M A N A. X57

lorum noftronim depcndcat a modocurfus fpirituum cxgUndula cgrc-

dicntium, quimodus imracdiaccjunduseft cumadu voluntatis, qua

mens fc determinat ad movcndum hoc , aut illud mcmbrum ; & qucm-

admodum aftus ille plane depcndct 1 mcntc , nihil impedirc potcft , quo

minuseumformctadum, quando idipfi placct etiamquando corpus

eft a?grum : vcrum ut idcam habeat rei , quam vult imaginari , aut cujus

vult mcminiflc, id fimpliciter ab ipfa non dcpcndct; ncccflceft, uc

fpccies, cuieaidcaeftuHita, fuper glandula dclincctur, idquodfcm-

pcrficri ncquit codcm tcmporc, quo cjus defidcrium cxcitatur, five

quodcurfusfpirituumcumeanon bene confcntiat, five quodglandula

propcndcat vcrfuspartemoppoCtamei, inquapori funt, per quorum

apcrturam ca fpcciescxcitari potcft , aut deniquc quod ca vcftigia fint ni-

mis lcvia , aut fc non fatis prompte , ac facilcaperiant.

Nihil ctiam dicam de diverfitatc operaiionum imaginationls , qhx all-

quando candcm fpccicm rcducit , qux ipfi pcr fcnfus obvcnit , &: fxpius

ctiam novaminde fornwt» componcndo, augendo, autminucndopri-

mas , quas recepit. Ncquc ctiam adjungam , c\ux caufsc fint , naturalcs ^

aut moralcs, quae cam vim animx dcbilitarc poflint, nequc ctiam quo-

modoMcdicina , & Philofophia cam poflint roborarc: finiam autcra

hoc caput, ubi paucis vcrbis dixcro , quae fit caufa crrorum noftrorum

in fomniis , & dcliriorum in mclanchoHcis , rcs cnim mira eft , & fimuT

etiam deploranda fubftantiam adco divinara , qucmadmodum anima hu«

mana cft , fc in cjufmodi occafionibus non polfc ab crroribus immunenv

confcrvare. Caetcrum loqui hic nolo de crroribus , quos in ratiocinatio-

nibus noftris committimns , neque ctiam de dcccptionibus fcnfuum no-

ftrorura, quae dcpcndent ab corum organis, autaliqua conditionc ob-

jcdi , aut racdii , pcr quod objc^tum in fenfus agit , vcrum tantum dc

crroribusfomniorum noftrorum , & dcdeliriis phrcncticorum , &c mc«kncholicorum. Eos dividoin quatuor fpccics: quorum prima cftco*

rum, quiaccidunt, quando faccrc , autfentire nos aliquid putamus»

quod nec facimus , nec fcntiraus. Sccunda cft , quando putamus nos

aliquid fccifle, autdixifle, quodncqucfeciitius, ncqucdiximus. Ter-

tiacomprchenditorancs ferraoncs, & aflioncs cxtravagantcs phrcncti-

Corumftultorum. Quartaeft, cum quisfcipfum imaginatur cflc aliud

quid , quam eft , qualis fuit error iftiusftulti , qui fcgallumgallinaceum

cfleimaginabatur.

Caufa gcncralis omnium iftorum errorum ex co originem fuam ha-*

btt, quodomDCsidcge, qusjunds funt fpccicbus glandulx C^xccpti»-

y J iaci*

Tra ctatusidcis paflioniim , quac hicaliquid peculiare obtinent) menti loctimnon

dent advcrrcndi fc nihil nifi imaginem objeftorum perciperc , quae ufque

cercbrum , & glandulam nihil aliud mittunt, quam cfFeda , motiium

quorundam ; ^ contra id ei iftx ipfi rcpraefcntant objcdatanquam cxtra

nosexiftentia , 8i renlibus noftris prxfentia , ad quae, aut faltem ad mem-branoftraextemaomnesrefertqualitatcs, qux pcrideas , quastumha-

biet , ipfi reprsfcntantur ciim tamcn inter omncs fpecics , qua? excita-

ri pofTunt i di<ftisquatuordiverfis caufis , nullx fint , nifi qu« ab aftio-

ne objcftorum cxterhorum in fenfiis nortros oriuntur , ubi id verum cfTe

poflir. Quarc& mcns humana fcmpcr fallctur , quamdiu diftinguere nc-

qiiit, anfpccics, quarideam, quam habct , excitat, ipfi obvcncritpcr

fcnfus potius , quam peraftionem mcmoriae, aut fpirituum animalium ,

aut pcr prop.ri.im fuam voluntatem.

Vcrum quidem cft , quahdo mens ipfa cft , quae fpeciem eam produ-

Cilf ,applicando fc ad cogitandum derc, ad quam ca fpccies pertinet,

eam nunquam poflc credcrc fpccicm illam venire ab obje<5^is, quoniamipfi agerc neqnit , nifi percipiat adioncm , per quam fe applicat ; vcrumfieafpecics cxcitata cft per memoriam , aut per fpiritus, dctegerc nonpoflet eam non vcnire ab objc(5Hs , nifi quandoea notabilitcr magis debi-

fis, & confufaeft, quamillacfolcntcflc, quaeabobjeftisproccdunt.

Mco autem judicio in tribus hifce circumftanriis mcns non videtur

poflc agnofcere cam confufionem , aut debilitatcm ; Primo quando aftio

fpirituum , & memoriac concurrunt fimul ad produccndam fpccicm

aequc vividam , ac funt fpcctcsfcnfuum : fecundo cumnulla abobjefiis

cxtcrnis vcnit , cum qua ca comparari poflit : &c dcnique quando mensdomina noncftmotus glandula?, &.'per confequcns non ctiam dominafuae attentionis : nam ad comparandas hafcc idcas inter fe nccefl*e eft mcn-tcm produccrcadum intclledus , &' mentali refleftionc uti , quia quan-

dounx fpccicsfunt fuperglandula, aliac illicnon funf, idquodmcnsfaccrenon.poflct, ubi morusglandulxvoluntaticjusron fubjicitur, at-

queira ncceflccftmcntemdccipi.

Objicimihrhicncquit nosintcr fomniandum aliquando ratiocinari,

atquc ita mcntcm nim criam capaccm cflc reflc<5tionis mcntalis: facilc

cnim refpondemus , ratiocinationes , quxtumfiunt, noncflenifimo-

mentaneas , 8c quando diutius durant , nos a fomno excitari ; aut ctiam

nos rcvcra poflc ratiocinari dc rc aliqua corporca , ctiamfi tamcn capaccs

non fimusproducendi aliqucmaftum intcUcftus; aut dcniquc, fi ali-

quandoin fomniisnoftris dcrcaliqua fpirituali cogitcmus, id cflc non

DE Mente.Huma N A. ff^pofle cum rcfledione ad vividitatem , aut debilitarcm fptcierum imagi-nationis, quoniamnihil tumobvcnirc potcft,qiiodnosad idpoilitoblwgare, quin nos excitarct. Et fi adjungitur nos aliquando dubitarc , andormiamus, refpondeo id non diu durarc, & fi Icvcmaliqucm adumrcflexum adhibemus eumtalem non eflc, qui nos ab errorc immuncspra:lbrc poteft. Id amplius adhuc patcbit, cum canfas divcrfarura fpe-

cierum horum errorum paniculaiim explicabiraus.

Prima fpecies efl: , cum nos puramus facere, aut (cntire aliquid, qiram-

visreveranihil ncqucfaciamus, nequcfentiamus. Caufa cjuscft; quodfpccies, qu3etumfuperglandu]aopevcftigiorummcmoris,autper cur-fum fpirituum dcUneantur, non minus vivae fmt , ac fortcs , quam illap,

quae procedunt a fenf ibus , atque ita anima divinare neqxjit eas inde nonvenire; quemadmodumaccidit in dcliriisj in fcbribul, in quibufdomfomniis, &c univcrfim in omnibus occafionibus , ubi fpirit«$ animal^multofortius, magifqueagitati , quam fanitaspoflulat, concurruntcumvcftigiismcmoriae ad produdioncm aliquarum fpecierum. Caufa ifto-

rumerrorum praetereaexeooritur, quod objcda tum nullam impref-fioricm in glandulam facianc , cum qua anima pofllt comparare fpccics

,

quas memoria , aut fpiritus ibi producunt ; caquc caufa eil ordinaria cr-Torum noftrorum infomniis J quando cnirn animaipfa non cxcitat easfpccies, nullum aliudpracter hoc habet mediumagnofccndicas, quaepertinent ad fenfum , eafque diftingucndi ab aliis. Hifce adde, inter

dormiendumanimamor^inario noneflcdominammotusglandul^, quae

tum non fatispltnaeft fpiritibus,'utin eaaequilibrio fit, quod anima,<^uae a<Ska reflexivo uti vult ,

rcquirit ; prxtcrquam quod, quando do-minaejusforet, fuoque donfiinio pofletuti inaliis objcftis , non tamcnin hac occafioneca uferctur, in qua nihil pcrcipit, quod fufpicionemmovere poflit eamfalli.

' Secunda fpeciescfrorls^cft i qu^madmodum diximus, quando pura-

•musaliquidnosfeciflc , antdixlfle, quod rtcquc fecimns, neque dixi-

mus : quod contingit , quando s cum dccrcvimiis , aat faltem ferio pro-pofuimusfacerealiquidnihilominusaccidit, ut proptercafum aliqucm*inopinatum , autcxfubito, levi animi impctu id cxecuri non fimusjtunc cnim voluntas, quae tendit , & jam difpofita cft ad aftionem ali-

qudm , excitaredebilitincurfufpirituum propenfioncm, 8c inclinatio-

nem , qua?eos difpofuitadexcquendum id, quod voluntas facercpro-ponebat*, ^'qu.imvisca inclinatio fii kviflkna, ubi adipfam cxccurio-

ncm ventum non cft , ea taraen aliquam imprcflrionem in fibras cercbrifa-

cerc

Tractatuscere pcytuic, qas capax eft eandem formam fuper glandiilam reducciv^

di , quando fortc cogitamus , aut loquimur de re iHa , quam facere de-

crevcramus; id quod anfam dare dcbet iis , qui non fatis ad id, quodfaciunt , attendunt, nequc fatisadvertunt ad fuas adiones , credendi fe id

jam feciffc.

Qiuntum ad tertiam fpeciem erroris attinct , fcilicet , vcrba , 6c

aftionesphrcneticorumcxtravagantes, illas tantum mihi videntur tales

apparerc , propterca quod ignoramus id , quod co tcmpore in ccrebro

ipforum accidit , nobifquc perfuademus , cos agere,& loqui dcbcre con-

zormiteriis, qus ipHsdicimus: quodiplisimpollibilecd , aut quianos

non intclligunt, cumimaginationem abalia fpccic nimis occupatam ha-

beanC , quam utnoftrdrum vcrborum fpecicsrecipcre pofliint; aut, quia »

finosintelligunt, pcrturbatio, quae inipforumfpiritibusanimalibuscft,

non finit imprelfionem vcrborum noftrorum diutius quam uno mo-mentofupcrglandula mancrCf prima autem fpecie , qus eam occupa-

bat, redeunte fimul acloqui ccffamus , refpondcre ncqueunc convc-

nienteradilla, quxdiif^funt, quia canonamplius percipiunt; vcrumtantum convcnicntcr ifti ide« , qua^ tum menti corum pnfcns cft. Crc-

dohujusgcncrishomincsnon clfe phrcneticos , nifi quiamotusglandulac

ipforum animx non fubjicitur , fivcproptcr violentiam, & inxqualita-

temcurfusfpirituum, quifincmodo, ac mcnfura eam exagitant , &in-Anitas fpccics fupcr ea excitant , qua: non nifi ad momentum durant; five

ctiam quia curfus ille pcrtinaciter cam applicat quibufdam veftigiis

xncmoria^, &fempcrcanaem fpecicm excitat, aqua anima fe cxpcclirc

nequit. In utroque cafu diccrc poniimus miferam cam animam judicare

iccundumid, quod idc», quaBiftisfpecicbusjundlifunt ipfircprxfcn-

tant, eamqucagerefccundumid, quodjudicat, ncqueeam feipfam hac

in re po(fe cohibcrc *, hon cnim abftincrc potcft i judicando, & agcndo

conformitcrei, quodipfi vidccur, quanao nuUam dubitandi rationem

videt; nuUamquein eoftatuhabcre potcft rationcm, cum non fit tumtcmporis magiftra fuarum cogitationum , verum ad fpecics corporeas at-

tendcre cogatur,

Quartus, &maximus imaginatloniscrroreft , quandonos ipfosima-

glnamurcffcaliudquid, quamfumus: in hac fpccic non nifi quafi ex-

celfus quidam eft teniifpecici , fi enim pcr aliquam pcrtinacem difpofi-

tioncm fpirituum , & memorix glandula fortc vcrtatur adcara partem

cerebri , ubi pori invcniuntur , per quorum aperturam forte Ipeciesgal-

ligailinacei, cxempli gratia, rcducipoteft» quinetiameoipiomomen-

» E M E N T B H U M A N A. jgttoformatur, animafeipfamtandem, confiderabittanquamunitamnonfpccicigalli (fpcciesenimfcipfasnon rcpraefcntant, ) fcd ipfigallogallii

nacco , & tanquam unum totum cum ipfo conftitucntcm , codcm pla-

nc modo, quo unita eft cum fuo corporc , & cum ipfo non nili unumtdtumconftituit: acproindc voluntas, quantum poteft, fcrturadimi-tandum cantum , reliquafque omncs galli gallinacci a^aioncs. Quod ve*-

rohac inremaximaadmirationedignum occurrit, eft, quod miferiifti

aliquandoadmodumbencfapiantinaliisrebus, pra;tcrquam in iis, quKad objedum amentiae corum pcrtinent ; quando autcm id accidit , &jufto modo ratiocinaniur , dicere po^Tumus curfum fpirituum

, qui antea

fecum trahebatglandulam , tum temporisin cercbro ceflaflei & quando

nihil ipfis dicitur, quod dcnuo poflit eum cxcitare , ipfos cfCc debcre ad*

modum fapientcs, doncc ipforum paroxyfinus, & acceflio, qucmad-modum in fcbribusiierifblct , rcdeat.

C A P U T XIX.

J)e Mcrnoria , cjr RcmintjcentU.

Y\ Efcartes , admodum fcliciter cxplicuit pleraquc corum, qux- pcrtinent ad commcrcium quodmenticum corpore intcrccdit

,

quandointradatudehommccomparavitcorpus cum machina hydrau-lica, in qua aqua diverfimode plures diverfas ftatuas movet pro divcrfadifpofitione tubulorum

, qui cam fcrunt , dixitque mcntcm noftram fi-

milem eflc fontis prajfedo , qui continuo occupatus eft in loco , ubi aquxcongregantur , obfcrvando divcrfiis vias, qua tcndunt, dut mutando,impcdiendo, aut excitando corum motus. Cui addcre pofluraus, utcomparatiopcrfcaiorrcddatur, propeeammachinameflemolam, quaemittit, &avertit3qi>am, pcr quam omniaejus organa conftituuntur inadionc

, eamque nunc minorem aquae quantitatem , nunc majorcm ipft

fyppcditarejatque in mcdioiftius loci,adquem praecipucaqua: mittuntur,parvam cymbulam eflc ita coUocatam , ut pro ratione impulfus aquac» jr

qux cx mola mittitur, aut pro ratione fitus , qucm pnEfec^iusfontisetdat (quem ftatuo in ifta cyriibulajaccre, atqueitaeiaflixum efle, ut fu-pramarginescaputexcrcrenequeat) aquas impcUatin ccrtos aliquostu-bulos cx iis

, quorum orificia drca iftum locum terminantur , atquc ea ra-.iione faciat, ut moveantur eae ftatuae, quas aquae iftac ingrcdiuntur.Pneterca poncndum eft tubulos eos non cx ligno , plumbo, aut terrafa<Slo$eire, fcdcxcorio, quodextcndi poteft fecundum proportioncm

X aqux

i6i Tracta tusaquscos intrantis; & facilc cognofcemus illum fontis pnfcdum in cym-bula ifta , ut diftum cft , jaccntcm , quae nunc in hanc, nunc in illam par-

tcmlibratur, fccundum motura, quem aqua exmola vcnicns ipfidat,

aut qucm alTumit proptcr tubulos , qui aperiuntur , dcbcrc ha:c quatupr

confidcratu digna pcrcipcrc. Primum eft aftio corum qui intrando in cos

fpcais , ubi tubuli iftius machinx tcrrainantur , ipfimct haud id cogitan-

tcsexcitantaliqiiandocos motus , quiin ipforumprxfcntia fiunt; & hoc

rcfpondct adioni objcdorum cxternorum , qux per folam fuamprxfcn-

tiam aguntin organa fcnfuum. Sccundum quod pcrccpturiis cftfuntdi-

vcrfi impulfus, quosprxfeftusipfcdabitifticymbulae, idquecompara-

ri poteft cum virtute , quam habcmus imaginandi. Tcrtium cft motus ,

qucmaqua, quaeper molam fuppcditaiur, ipfi dabit, cui confcntitid,

quod dc adionc fpirituum ex cordc ad ccrebrum adfcendcntium , dixi-

mus. Etdcniqucultimum , quodpcrcipict, crit facilitas , quam tubu-

li , quijam fcmel aperti fucrunt , retincbunt ad fc itcrum apericndum

;

quamvis cnim adio corum , qui in fpccubus iftis funt , ccflct , non tamcnadcobcncrurfusclaudipotcrunt, acilli funtclaufi , quinunquam apcrti

fucrunt, ficiliufqucrurfusapericntur, quam finunquamapertifuifTcnt:

quod omnino fimilc cft vcftigiis ,qux in mcmoria fuperfunt.

Quin ctiam notandum cft ha?c omnia non minus cvcntura ; hanc cym-

bulam cofdcm fcmper raotus , &:incIinationcsnonminushabituram; re-

liqu3fqucomncsa(5tioncsiftiusmachinaeficrinon cdTaruras, licctnullus

adclfct praEfcdus , qui omndsmutationcsifti cfymbulae accidentcs pcrci-

pcrc poffct.

Nunc, fiplacct, applicenturdiverfi modi, quibusprJBfeftusillcper-

cipit id^quodcymbulaciftiaccidit, divcrfis animac pcrccptionibus, &dcprchcndctur codcm fcrme modo animam fentirc, ac imaginar i,& mc-

minilfc ; & ut ultimam hanc opcrationem expliccm , quemadmodumduasaliascxplicui, diccndum mihi eft, in quoconfiftat mcmoria cor-

porca , quid fit rcminifccntia , & dcniquc loqucndum ctiam cft dc mc-

inoriaaliqufl plancfpirituali , quae rcfpedu mcntis idcm fcrmc cft , accft

mcmoriacorporea rcfpcdu corporis.

Permcmoriam corpoream nihilaliud hic intclligo quam ccrtam faci-

litatcm ferurfusapcricndi , quae rcmanet in poris vcntriculorum ccrcbri,

quijam antcaper fpiritus aperti fucrunt , & in fibris , per quas tranfivc-

runt, qU3ccunquedemumcaufafit,quaEcamaperturamfccit : quoniam

ope iftius facilitads , poris illis fc aliquando rurfus cx fc ipfis codcm modoacprima vicc apcricntibus, ncquc tantumrefiftentibusfpiiritibus, verfus

cof

•9

dbMenteHumana.cos fluentlbus, ac alii refiftunt , facile contingcre poteft , ut eadcm fpecics

fuper glandulareducatur,atquc itainmente eadem rurfus idca oriatur.

Quamvis autem hoc pado mcmoria non fit res valdc adiva , & facili-

tasifta, eaque veftigia , quae fpiritusin fibris, per quas tranfiverunt,

relinquunt , non videantur multum pra:ftare poITc ; fciendum tamen cft

ideffecaufam principalem omnium eorum cfFcduum mirabilium , quosin bcftiisobjervamus, &quimaximam hominura partem obligant, adaliquam ipfis cogitationem tribuendam , imo ctiam caufam effc maximxpartisadlionum , quas, nos fineintentionealiqua cdimus. Quaproptcr,quamvis prolixe fatis in meis Notis de hac rcjam locutus fim, non tamcnpraeter rcm fore credo , fi naturam iftorum veftigiorum hic etiam cx-plicem.

Cogitandum ergo , qualifcunque demum e((e potuerit figura , quamobjcdum A BC imprcllit fibrisnervi optici, quasin fuperficie retinri.j.^.movir, aliam omninofimilcmdclineari deberein fupcrficieinter-

na ventriculorum ccrebri , z.^.6,uhi fibraEcjustcrminantur; cxquofc-quitur fpiritus animales, qui funtinglandula, H, cgrcdicitius deberc

per foramina, quae ipfis refpondcnt, quam antea facicbant, imo fubcadcm forma , aut figura apcrturae i.^,6, egrcdi debere ; atque ita ipfo-

rum curftisaliam adhuc fimilcm fupcr glandula ducit , quaeefteaforma,cui cogitationes animas , quae dcpcndcnt i corpore , immediate alligan-

tur. Deinde fpiritus, qui perapeituram i.4.(J.egrediuntur , vim ha-bent laxandi parumpcr intcrvalla fibrarum , inter quas fluunt, fleden-diquc , & difponendi divcrfimode parvos ram ulos , quos dixiraus , in

X i No-

i^j^ TractatusNotis, exillisfibriscmitti, prodivcrfitateruorum motuiim

, &formc,aut figurae apcrturx , pcr quam fijnt cgrcfli j ita ut ctiam fibris

, q\ix in

ccrcbri fiibftantia fiint , imprimant figuras fimilcs , aut proportionatas im-prcflionibusobjcdorum ; non pcrfedctamcn primoidu , verum paula-

timmelius, & mcliuspro violcntia curfuscorum, &:fi cundcm flucndi

modum faEpiusreitcrcnt, aut adio corum longius durct, & dcniqucfi

fibrjB iftac magis , aut minus facile fledantur; quodctiamin caufaeft,

utiftae figursE mogis, autminus diuibi confcrvcntur, viaeque iftx ali-

quantummaneant apcrtaE, aut, fi rurfus claudantur, rctincant tamcn

majorem facilitatcm feapcricndi, quam vicinae, quae nunquam adhuc

apertac fuerunt. Eodem modo ac fi , cum plurimae acus per tranfverfum

lintcum A, adigerentur, foramina, quac facercnt, poft carum cgref-

fum aliquantumapertamanercnt , aut firurfus claudcrcntur, relinquc-

rent faltem in locis ,per quae tranfiviflcnt j magnam facilitatcm fc rurfus

pcr fimilem atfUoncm aperiendi.

iiiniinniiiiiiiininiiiiHiini/iiiiiiiiinimiiiiniiiiiiiiiniiniiiiiiiiiniiiniuiii

Et notandum , fi quacdam tantum foramina , ut a, & b , rurfus aperiren-

tUr , id fufficcre ui alia , quemadmodum c , & d codem etiam tempore

curfus

DE Mente Humana.rurfus apcrircntur , prifcriim fi omnia iftaforamina fappius fuiflbntfimul

apcrta, & unafincaliisapcririnon confuevifTent. Idcmadhuc multofa-cilius contingit in porisfuperficici intcrnae vcntriculorum ccrcbri , c]uamin linteo; quando enim fpiritusdenuoaperiuntaliquoscxiisporis,illi

fpirirus, quiiis circumjiciuntur, eametiam viamaliquo modofcquun-tur, (quemadmodum aercm fluviorum curfum fcqui vidcmus,) atquehocpado rurfusaperiunt poros, qui propeillos funt, ob eam, qua«iibi repcriunt, facilitatem.

Non tantum confidcrare oportct ea veftigia in fupcrficie vcntri-

culorum , & in ipfa cerebri fubftantia , verum ctiam in omnibus lo-

cis , 8c viis , pcr quas fpiritus tranfivcrunt ; omncs cnim partes , in

quibus aliquod vcftigium modi fui curfus , quod vim habet redu-ccndi eandcm fpccicm , nobifque rcddcndi candem cogitaiionem

,

rcliquerunt , fumi dcbcnt non minus pro organo memoriae , quamipfum ccrcbrum ; excipi tamcn debet parva glandula in melioribusfaltem ingeniis propter fuam cxilitatem , & fluiditatcm fuarum par-tium.

Non hicncccfTceft diccrc tcmpcramentum organi memoriaB nondc-bereclfe, ncqucnimis ficcum , nequc nimis humidum, ficcum noncftnimisdurum , aut etiam nimismollc , non niminm rcfiflat imprcflioni-

bus ,quas recipere dcbet , aut non finat cas dclcri poftquam eas recepit.

Nequcetiam dicam curfum fpirituum formarc ca vcftigia, aftioncmque

objC(^orum , autetiam animae nihil aliud facercquam cos dcterminaread

partcm , verfus quam iiseundum cft. Vcrum, obfecro utadvcrtatur pri-

mo, poftquam vcftigia memorix primam fpccicm fupcrglandulam ita

rcduxcrunt , fpiritus codem modo pcr cofdcm poros redeuntci fluerc in

eofdcm mufculos , atqueitacorpusnoftrum difponcreadeafdem itcruma<5tiones edendum, quas edidit occafionc objedi,*quod prima vicceas

cxcitavit; idquenunquam. non accidere in beftiis , imo in homine,quando vis animi cjus id non impedit. Secundo etiam notandum, quan-do duo objcfia fimul fpccicsfuasexararunt , & duoifti curfus fpirituum

,

qui cas compofuerunt , alicubi in ipfa cerebri fubftantia funt jundi

,

quemadmodum in Notisdixi , frpiflime fufficcre, fi alterutrafuperglan-

dulam reducatur , (licct ctiam ca fit illa , quae eft imbecillior,& qujc nontft capax abfque ea conjunftionc facicndi efFc(5him aliquod confideratu

dignum, imo ctiamautqux cfFcdum contrarium producerc dcbcrct)

utomncsc2Ederaa(5tiones, qusante l duabusfimul oricbantur, poftea

reproducantur.

X 5 Sic

'TractatusSic plcrumque contingit , ut cum prima vicc nos mordacicani ofFeri-

mus , is ad nos mordendum acccdat , vcrum fi fumpio baculo ipfum pcr-

cutimus, &aurugerccogimus, quamvispoftcaetiam finebaculo adcumacccdamus , fugae fc committcre non ceflat ; nam ope iftarum plagarum,

quasacccpit ,junximuscurfumfpirituum , quem prsefcntia noflraexci-

tabat, cumcocurfu, qucmidusbaculiproduxerunt; &viisillis, quas

duo ifli curfus rumpfcrunt , alicubi in ccrebri fubftantia fibi mutuooccur-

rcntibus, & inunam firaul confufis, nihil ferejam refert , utraejrum

poftea rurfusaperiatur in vcntriculiscercbri ad fpiritus in eofdem mufcu-

losdcduccndos, cafdemqucadiones, quaeantcaduobusciyfibusprofi-

cifccbantur, excitandas. Et ccrtus fum, fi id bcne comprchcndatur,

nullam difficultatem fupercffe in explicandis plerisquc adionibus in

beftlis, quarum maximc mirabiles oriuniur ab hifce vcftigiis , quzin

ipfarum cerebroremanferunt : non etiam moleftum erit comprchcndere

»

quomodo beftiae fint difciplinae capaces , & quarc tam firmiter rctincant

vias, perquastranfivcrunt; abfquequod necelTc fit propterca aliquam

iiscognitioncm tribucre. Vcrum moncndum eft ordincm aliquemhic

fervari dcbcre » &: incipiendumclfcabadionibusfimplicioribus, iifquc,

quae facillimecognofcuntur , accxplicantur.

Quando fpecies aliqua fuper glandulam rcvcrtitOr, id Icmper cfFeftum

cft memorias , quando reditus illc non planc dcpendct ab objedo ; non

tamcn fcmper cft cfFcdum reminifccntiae ; nam ad rcminifccndum non

fufficit fimplicitcr pcrcipcrc fpecicm , quae , iterum producitur , Ci

praetcrca itcrata illa produftio non cognofcatur, & non cognofcatur, non

cffeprimavicc ; quod cam cogitationcm habucrimus. Atque ita rcmi-

nifcentia , aut potcntia , quam habemus reminifccndi confiftit in facul-

tatc, quamhabemusrevocandiprimasfpecics fuperglandulam, pcrci-

picndique nonelTc primasvices, quod nobis cam cngitaiionem, quae

tum menti noftrac pracfcns eft , dedcrint. Qiiaproptcr quando ea facul-

tatenon nili adrcvocandasfpccicsrcrum purcintcllcdualium utimur, ca

non videturdifferrcabintclJedu, inmodoeaspercipicndi , nifi tantum

quod practcr pcrccptionem idca: ca nobis etiam dct idcam fui rcditus. Et

quandocam applicarausadresmatcriales , & imaginabiles, ca non dif-

fert l facultate imaginandi , nifi in eo , quod cum opcratione imaginatio-

nis , pcr quam percipimus objedum , cujus reminifcimur, jungataftum

intelledlus, quifacit, ut percipiamusnosjam antea cam rcm imagina-

tos fuiffc : ut cnim rcminifcamur cujufcumquc demum rei , obfcrvan-

dumeft, nos eam anteajam pcrcepifle ; qucKi haud pofTibile forct , nift

deMentiHumana. 1^7prima vice, qua objcdum renfibus noftris ofFertur , notaviflcmus id

novumefTc, norqucidantea, ncque cognoviflc , ncque pcrcepiflc. Id

autcm mihi vidctur vires imaginationis fuperare , quoe quidcm pcrcipcrc

potcft rcm novam , non tamcn cam utnovam obfcrvare , quoniam idea

,

& notionovitatis, nihilinfc maicrialc, aut extenfum continet, atque

idco locum intcr res imaginabilcs habcrcncquit , non magis , quam no-

tioncs ordinis , numcri , durationis , & in gcncrc oninium attributorum,

qua: omnibus Rcbus conveniunt. Quapropter quando aliquis obfcrvat

fc jam antea habuifle , aut nunquam habuiflc cogitationcm aliquam ,

quamin mcntehabct , & cum animadvcrtit aliquem ordincm intcrfuas

idcas , diccre poflumuseum hac in rc aftum mentis rcflcxum adhibcre

,

& conccptu omninopuro finc ulla imaginationis mixtura uti. Quandotamcn non adco rcfpicimus modnm pcrcipicndi

,qui rcminifccntiae pccu-

liariscfl, quamvim, qua potentia ea praedita cft , rcvocandi fpccicsre-

rum corporcarum fupcr glandulam , non diftinguitur hac in parte ab

imaginationc, ncqucaliomodoagit, cumcnimmcnsrcminifci vultali-

cujus rei , cujus vcftigium aliquod in organo mcmoria: rcmanfit , ea vo-

luntasfacit, ut glandula fe fucceflive addivcrfas partes vcrtat, doncc

fpiritus, qui cx cn cgrcdiuntur , fortcoflxindant poros, qui vcftigia ea

retinucrunt, eosquc apcriant, &formam induant, cui idca rei, cujus

rcminifci volumus , junda cft » eodcm plane modo, quo id acciderefb-

let, ubircm aliquam imaginari volumus; & ratioob quam plcrunque

idca, quam quxrimus , prima fc ofFcrt , cft, quod voluntas cam invc-

niendiN^ulgojunibacftcummotuglandulae, quiad id rcquiritur; idque

rarofallit, dummodo voluntas firma fit, & mcns attcnta ad id , quod fa-

cit , quando veftigia mcmoriae unita , & bcne imprcfla funt.

Non diflficile eft cx hifce porro cxplicarc , quomodo quatuor iftae fpc-

cicsreminifcentiaEfiant,dequibusD.Chanctin fuoTraftatu dcFun(5lio-

nibus Mcntis loquitur ; prima carum cft , quando reminifcimur nos ho-

mincm vidifle , cum fccunda vicc videndo •,id cx co proccdit , quod cae-

dcm vi antcafucrintapertae, &faciIiuspoftca rurfusapcrianturj atque

ea facilitas cft , quac animx occafioncm dat rcflcftcndi ad fuas cogitatio-

ncs , obfcrvandiquefc cum homincm anteaadhuc vidiflTc.

Sccundacft, inquit, cumrcminifcimur ejus, fi modoaliquid, quod

ad cum pcrtinet , videamus , & quod fxpius cum ipfo obfervavimus ,

qucmadmodum, cxcmpli gratia , ejus veftimcnta. Hoc cxplicari debcc

per id , quod fupra diximus dc poris ventriculorum , qui fibi inviccm

vicini funt, & aperiri non folcntuni fine aliis; fuflBcit fcilicct aliquoi

tantum

i58 Tractatvstantum aperlre , ut codem temporc ctiam reliqui aperiantur : ex eo enim

pcrcipi potcft , cum pori, in quibus quxdam vcftigia faciei iftius ho-

minisrcmanfcrunt, proximi fintiis, in quibusctiam vcftigia aliquafu-

pcrfunt reliquorum , qux ad cam perfonam pcrtincnt , fufficcre primos

aperiri , ut alii etiam obligentur ad fc laxandos , atquc ita ad rcduccndam

conjundim fpecicm intcgramiftius hominis , atque ad cfficicndum ejus

opcutilliusrcminifcaraur. Hxc caaifliocft rcminifccntiae, quam Fra-

caftoriusappcUat fubnotioncm.

Tcrtiacft, quandonon poffumusreminifci iftius hominis, ubi volu-

mus, veruntamcn , poftquam non amplius dc co cogitamus, cjus idei

nobis cxhibctur ; quod pluribus modis fieri poteft , aut quia glandula

non fertur in eam partcm , ubi veftigia iftius hominis funt ; aut quia

veftigia ifta non funt fatis cxprclTa , & pori , quibus imprcIFa funt , nonfatis apcriuntur \ unde accidit ut anima cos-reperire ncfcicns moleftia

afficiatur in quaercndo ; quod pratfertim contingit in turbidis iftis , 8c

inquietis hominibus ; atque ita illa voluntatem mutans , glandulam aver-

tit, antequam cos invencrit , autfpirituscosapcruerint; poft qusc ficri

poteft, utporisillisfponte feapcricntibus, aut fpiritibus eo fortuito de-

btis, fpecics, quam quxrebamusfupcrglandulareducatur , quandodeea non amplius cogitamus. Ratio autcm quae facit , ut anima non fcmper

reminifcipoffitobjcdiejus, quodquxrit, cft, autquiaveftigiamcmo-

rix fere dcleta funt, aut confiifa, & mixtacum multis aliis*, aut quia

propc poros, quosquxrit, aliifuntiismultomagisapcrti, qui curfura

(pirituum ad fc trahunt aut dcnique quia fallitur in iis quxrendis , pro-

ptereaquodfpccicmaliquaminvcnit, qux fimilitudinc accedit adcam ,

cujus vult rcminifci , atquc ita , fc ipfam in quxrcndo circa eam occu-

pando , rationcm eam inveniendi pcrdit : quemadmodum , cxcropli

caufa , fi anima quxrcrctnomcn Dorothei , & nomen Thcodori inveni-

ret, &:deindc Arthcmidori, & Cleodori, fpes, quam habct invcnien-

di illud , quod quxrit , glandulam fifterc faciet verfus cam partcm , at-

quc ita feipfam decipict , nifi illic repcriatur.

Quarta fpccies reminifccntix eft , quando raens agnofcens imagina-

tioncmnimis cclcriterpergcrc, eam obligat addcnuo incipiendum, &ad magisexaminandum veftigia, qux quxrit, & ad non fempcr crran-

dum ,qucmadmodum facit. Ad hanc etiam fpecicm rcfcrri potcft id

,

quod contingit , cum intellcftus , quandorcrum tantum generalium re-

minifciiur, cxcmpli gratia , raulicrcmaliquamcandida vcfte fuilTcindu-

tam , ijnaginationcm obligat ad pcrcurrcndum onane*^ (jijas habct , al-

bcdinif

DE MSNTE HUMANA. 16^bcdinisideas, Tit reminifcatur, qualisea fuerit, quam quaerit; cafpc-

cies rcminifcentlae pure fpiritualis cH , & non nili ^ potcftatc , qiummcnsincorpushabct, depcndct.

Excmpla, qu^jamadduxi, mco judicio fufficiuntad cxplicandao-

mnia D. Chanct problemata , ut neccire non fit hic amplius aliquid addc-

re; verum non videorhic dcbcrc filcntio prztcrirc objcdionem , quamcapitc fcxto indccifam Tcliqui, ubi probarc conatus fum mentem fcmpcrcogitarc , quamdiu cxiftit , quoniam hoccapitc mc cam foluturum cifc

promifi.

Quaeritur crgo , quare non reminifcamurearum cogttationum , quas

in utcro matris noftrne habuimus , fi vcrum fit mcntcm nc pcr momcn-tum quidcm finccogitationccflrc. Xd id rcfpondco primo, hancconfe-

qucntiam non valerc, non reminifcimur cogitationum , quas in utcro

niatris noftrae habuimus, crgo nullam cogitationcm habuimus; quis

cnim , fi ex improvifo rogctur , rcfcrrc poflct omncs cogitationcs , nondicocas, quasante trigintaannoshabuit, vcrum cas, quxvelantc ho-

ram ipfi obvcnerunt ? & tamen non dubitamus nos plurimas co tcmporecogitationcs habuilTc , quamviscarum mcmoriamnonfcrvavcrimus. Ra-tio cft , quia reminifci non nifi carum rerum poffumus , quarum fpecici

vcftigia quaedam in ccrcbro rcliquerunt , obfcrvamus autcm tcmporc in-

fantix, imo ctiamin fencdutcplurimascflrc fpccies adco dcbilcs, qux-qucadco fubitotranfcunt, utnullarclinquant veftigip , autfiqujBdamrclinquant , cactiam admodum cito delcantur,

Sccundo rcfpondco, omnia vcfligia , qux rclinquuntur , non ene

iptaad produccndum inanima adum rcminifccntiae , quaenon fempcr

reditumfpccicrumcomitatur: aliudcnimcft pcrcipcrc aliquid fecunda

vicc , & aliud , animadvcrtcrc id pro fccunda vicc nos pcrcipcrc. Sic

quamvisidcae vigilis faepius rcdeartt in fomniis, admodum tamcn im-propricforctdicercnoscarumrcminifcij fi cnim adu rcflcxo illud ob-fcrrarc poflcmus , non dormircmus. Sic ctiam aliquando contingit no-bis, ut vcrfusquidamin mcntcm incidant, quamvis non rcminifcamur

nos cos unquam legifTe ; quod fi tamcn non cflct , & fi nunquam objcd^a

fomniorum noftrorum vidiffcmus , caquc nuUa ctiam fui vcftigia rcli-

qui(Tcnt , fpccics corum nunquam fecundaviccrcducipoflcnt.

Id cvidcntcr dcmonftrat omnia vcftigiorum gencra non cfTeaptaad

cxcitandum a<5lum reminifccntix , ipfamqucreminifccntiam non fcmpcrrcprodudionem fpecicrum comitari : Mihi vidcntur non cflc nifi vcfti-

gia, quxprovcniunta fpecicfatisvivida, fatifquc diftinda, & cfficaci

Y ail

jyO TRACTATUSad obligandam animam , ut ad eam attendat, & notct primam vicem

clTe, qua ca fpecies exhibetur , quae occafionem mcnti darepoflfunt, ad

producendum aclum reminifcentii, quando eam fpcciem forteredu-

ccnt; quinetiam, ututvivida, & diftinda llt ea fpccics , veftigia,quaE

relinquit, producere non poffunt iftum cffedum , fi, quando primo

menti cxhibetur, aut fecundo redit, anima non poffit agereper intel-

ledumpurum, fiveidcontingatpropterca quod attentio ejus propter

caufam aliquam fortiorem flt occupata , five quod non fit domina motus

glandulx , (ut in prxcedcnti capite explicui) qucmadmodum id in

fomnoplerunquc, imoetiam aliquandointer vigilandum contingit, &femper accidit , quamdiu in utero matris noftrae fuimus.

Quaproptcr quando D. Dcfcartes fcripfit cogitationcs infantiam in

utcro materno , autetiammox poftcorum nativitatem nullain ccrcbro

veftigia rclinquerc , idintelliginon dcbct acfi diccrc voluiftct, fpecies,

qux tum formantur ,nuUavcftigiaimprimere , imocontra imprimunt,

& relinquunt in ccrebro firmiflima , quae in reliquo vitae curfu cfFeda

producunt infignia , verumtantummodo locutuseft, (qucmadmodumfeipfum cxplicatpagina vigefima nona fccundi voluminis cpiftolarum)

devcftigiis, qux ncceffariafuntad rcminifcendum , idcft, deiis, quxmcns per conceptum purum, cum primum imprimerentur, pcrcepit

cifc Bova : codcm modo , quo in loco arcnofo dicimus nulla extare vefti-

gia humana , cum nullam pcdis humani figuram in eo animadvcrcimus.

Rationes, obquasanimanon eftdomina fux attentionis antenativi-

tatem , Sc etiam aliquamdiu poft , nefcitquc agnofcere vcftigia , quac

tum in cercbroducuntur, cfTcnova , adhas trcs reduci polfunt: prima

eft , quia fpiritus animales aequaliferc facilitate quaquaverfum fluunt;

quaproptcr anima non habet , unde obfcrvarc polht objc(5tum aliqUod

elfe novum. Secunda eft , quia textura fibrarum cerebri in infante mul-

to eft rarior , minufque dcnfa , quam in homine adulto , & tamen inter-

vallum , quodinter caseft , minus eft libcrum , & magis impeditum

»

quiafpiritustcmpusnon habuerunt partcs carum premendi, parvos ca-

rum villosdeprimendi, &dr(rtpandiomnespartesnimis humidas^ quxadipfarumcompofitionem non pcrtinent.

Ita ut infans non nifi fcnfationcs admodum confufas haberc poffit

;

'quae tamen (& haec tcrtiaeftratio) proptcr tcneritudinem , & mobilita-

tcm fibrarum , qus cas excitant , cum infigni vi agere non ceffant, quodiropedit , quo minus cogitationem fuam ab iis averterc , & conceptus pu-

roshabcrc poffit. Nam, utD. Dcfcartcs re<5lcdicit, anima nullomo-do>

bEMfiNTEHuMANA.do, dum unita cft corpori , fe ab impredionibus , quas fenfusin glan-

dulam faciunt , liberare poteft % quando nimia vi ab eorum objccftis

»

five extcrnis , five intcrnis afficitur , qucmadmodum plcrunquc con-

tingit , quando cerebro nimis humido , aut nimis molli , .ut in infanti-

bus, jundaeft; autccrebro, cujustemperamentumalias malcaffedumcft , ut in Lcthargicis , Apoplcdicis , & Phrencticis aut tali etiam cumccrebro, qualc in nobis folct cflc, cum profundo fomno fcpultijace-

mus ; Etcnim quoticfcunquc fomniamus dc aliqua re, cujus nos poftea

reminifcimur, nihilaliudfacimus, quam dormitarc. Haecomnia con-

tinguntconvcnicntcrlcgibusunionismentis, &corporis, quae volunc

fpecies glandulae non comitatas effe omnis gcneris ideis , aut cogitationi-

bus, fcd iis tantum, quae ipfis fimiles funt, id eft iis, quae confufae

funt, quando fpecies funt confufa?, & quae funt clarae, quandoilla

ctiam diftindoj funt.

Mirum crgo non cft j quod non reminifcamur omnium cogitatio-

num , quas in utcro matris habuimus , quoniam rjon nifi fenfationcs ad-

modum confufae tum erant , a quarum attcntione mens fe ipfam avertcrc

nonpoterat, ut inielledus cxercitio locus darctur, ctiamfi talia vcfti-

gia iraprefla elfent , quae pro reminifcentia necelTaria effediximus.

Prxter duas hafce facultates, nimirum memoriam corporalcm, quae

confervat veftigia fpccicrum , quae glandulae , & fpiritibus imprelTx

fuerunt, & rcminifccntiam , qux pcrcipit carum reditum, admodumprobabilecft, mcntcmadhuc habcre mcmoriamfpiritualcm, non qui-

dcmadveftigia idcarum , quas fcmcl pcrcepit , confervandum , fcdad

fuppcditandum ipfi occafioncm , faltem ubi l corporc erit feparata ,

agnofcendi, utrumcogitatio , inqua, fivevoluntario, fivealiomodo

occupabitur , fit objeftum novum , an vero antea aliquam ejus habuerit

cognitioncm. Et valdc vero fimile eft, quemadmodum pori cercbri

,

cum fcmel fuerunt aperti , majorem rurfus habent facilitatcm fccunda

viccfenpericndi , ficctiam mcnti , quando femel ideam pcrccpit , cflc

majorcm facilitatem eandem idcam alio tcmpore concipicndi : caquc fa-

cilitas menti occafionem dare potcft animadvcrtcndi fe antca idcam

,

quae dcnuo ipfi exhibetur , perccpifTc •, vcrum nc tibi imagincris eam fa-

cilitatcm continerc , aut confervarealiquam fimilitudincm cum ifta idca,

& cum co , quod rcpraBfcntat ; qucmadmodum in vcftigiis Memorix

,

& fpeciebus glandulae locum habet.

Quantum ad me aitinct , ea fpecies memorii fpiritualis adco natura-

litcr mihi fequi videtur cx cflentia rei cogitantis , ut nullo modo dubita-

Y 1 rcm

i

ijz Tractatusrcmcam inmcntcnoftrarcpcriri, nifi rmccafatis fuperquc ratio rcd<l

polTct facilitatis , quam fcniimus in concipicndis fccunda vice rebus cor-

poreis , aut fpiritualibus , quasjam antca pcrccpimus id cnim profici-

fci potcft a facilitatc , quae rcmanet in ccrebro & in glandula, recipiendi

cafdem fpccics, aut voluntatisimpcrioobcdiendi > poftquam fcmel ejus

habitudinem contraximus : quamvis enim idcs , & notiones rcrum fpi-

ritualium naturalitcr non jungantur cum fpecic aliqua corporea j mo-leftiatamen, quam fentimus in fufpendenda noftra imaginatione , &Voluntas, quam habcmuscommunicandi noftras cogitationes nosobli.

gant ad oas fimul jungendas •, & quando hoc alfucvimus faccrc, neccflfario

quacdam vcftigiircmancnt, quxfaciunt, utmijorcmfacilitatcm , quam

antca habcamus fufpcndcndi noftram imaginationcm , &: nos in mcdita-

tionc rcrum fpiritualium occupandi. Atque ita haec fpccics mcmoriae

forte non cft magni admodum ufus in hac vita , vcruntamen id impedirc

nondebct, quominuseam crcdamus fcqui noftram naturamab eaque

dependcrc. Et meo judicio ridiculum foret crcdcre, quando mcns^

corpore erit feparata , & mcmoria corporca ampHus uti non poterir, nul-

lumipfimcdiumrcftarc, quorcminifci polfct cogitaiionum , quas du-

rante hac vita habuit , aut eiiam carum , quas in futura habebit.

Imo vero ultcrius pcrgo , Sc audadcrpronuncionosin hobis haberc

memoriam intelledualcm ; nam ,qucmadmodum nihil cft , quod mc-

liusprobarcpolfitmentcmnoftramcapaccm cifc, aut non capaccm ali-

cujusfacultatis , quam cxpcricntia ipfa , &:ufus, quem dc ea habemus,

puto nos expcrientix fatis ad nos ipfos convincendos , & pcrfuadcndos ha-

bcrc. Quoniam cnim vcrum cft , mcntcm noftram concipere pofTc infi-

nitasrcsi qux fub imaginaiioncm noncadunt, vcrum ctiam cftcam rc-

minifcipoflcconccptuumfuorumijneope imaginationis; & licet idita

nonforct, ratiocinari non polfcmus, qucmadmodum facimus , de rc-

bus fpiritualibus , aut incorporeis , quoniam cum omnis ratiocinatio

compofitafitexncxupluriumconccptuum, vinculum, quodinterccs

cft, intclligcre non polfcmus, nifi cum fccundos formamus. primo-

rqm rcminifccrcmur : interim nuUaprimorum vcftigia rcmancnt in cerc-

bro , quoniam puri funt conccptus , & non imaginationcs. Conftat er-

go nos m nobis habere mcmoriam intcllcj^lualcm , quoniam mens noftra

rcminifci potcft quarundam cogitationum fuarum , ctiamfi nulla carum

vcftigia in ccrchro rcmaneant. Vcrum quia maxima pars hominum con-

tenta non cft fcirc pcr cxpcricntiam fc habcrc cam facultatcm , verum

prxtcrea fcirc volunt, quomodo illaagat, & quibus vcftigiis utatur

,

D I M E N T 1 H U M A N A. 175hinccfl, quod dubitent , an talem in fe habcant facultatcm , cjuiancc

cjus veftigia fjbi figurarc , feu imaginari y neque modum , quo agit , re-

prxrcntare fibi polfunt; non autcm animadvcrtunt idcm cflc, fiquis

imnginari velit id, quod fub imaginationem non cadit, acfi fonosvi-

dcrc aut colorcs audirc vclit.

C A P V T XX.

"DeJntelUcfut Ratiocinatione-» Sermone.

Non mihi animuseft omnes hicquaeftioncs exph*care, quac circa tres

hafccfacultatcsproponi poflent, vcrumtantumdicere, qusfitipfarum

natura , quatcnus id ad cogrritionem mcntis humanae requiritur : ccrtus

enim fum nullas cflcadcodifTiciles , quae non facilcfolvi pofl^unt pcrca,

qux ha(5lenus dida funt ; pra:tcrquam quodjam faiis locuti fimus de m-telfc<5lu, ut nofcatur quid fit, & conftct cum difi^erre ab imaginaiio-

ne, tanquamunusmoduspcrcipiendiinmcntediff^crtab alio. Nonta-fnennegarcpoflumuseum modum percipiendi , quiintellciftui proprius

cft, multopecuIiariusfldBAturam mentis pertinere, quam imaginatio-

ncm ; hzc cnim depcndet \ corpore , ille autem ab co cft indcpcndcns

;

prstcrca five fumas intclledum pro cafacultate gcncrali, quam mens'

nabct, pcrcipiendi, quicquiddemum , &quocunquc modo fit, fivc

fumaspro ca facultate peculiari , quam habet intelligendi , & concipicn-

di divcrfomodoab imaginationc , eum infcparabiliter cum mentcuni-tum cfle videbis.

Veraautcm, &:eflcntiali8 difl^crentia , quae inter imaginationem , &intelledum eft, in eo confiftit, quemadmodum jam diximus, quodmens in imaginando fc ad corpus convertat , ut confidcrct mutaiiones,

quac eiaccidunt , autquasei infcrt; & quod in intelligendo, autcon-

cipiendo fimplicitcr fcdctincatin contemplatione notionum , quasinfe

ipfa repcrit ; quaproptcr nulla organa ad inteiligcndum requiruntur , &intcllcftus non minus cft fticultas \ corpore indepcndens , quam ipfa vo-

lunras; & qucmadmodum nullo ex mcmbris noftris opus habcmusad

fimplicitcr volendum ,. quamvis lis in voluntatibus noftris excquendis

wtamnr, ficctiam nullisutimur in concipicndis, intelligcndis rcbus

,

quae adimaginationcm non pcrtincnt , nifiid fortc fiat in fufpcndendis

ejus fundionibus , inavcrtendaglsndulaab omnibus locis, undc ipfi

ipcciesaliquacorporcapoflit obvcnirc; aut faltcm in non pcrnaiuendo

Y 3 qucxL

ij^ Tractatusquodalis aliquae fuper glandula formcntur, quam fpccics nominum

,

quibus cogitationcm rcrum fpiritualium , in quibus occupati fumus ,

alligavimust

Objedum intclleftus , qucmadmodumdiximus, multo latiusfccx-

tcndit , quam objedum imaginationis , non enim tantum comprehen-

dit, quicquid de natura fpirituum concipimus , & quicquid fcimus de

natura corporis in generc; vcrum etiam plurimas divcrfas proprictatcs

corporum particularium , qua: cum fenfibus impcrceptibiles lint > etiara

cxtra poteftatcm imaginationis funt, 8c non nifipcr intclle<5lum cora-

prehcndipofTunt.

Intclle^^us prxtcrca ctiam hanc habct prxrogativam fupra imagina-

tionem, quod nec laedi , nec depravari polTit in fuis operationibus;

quodex conon procedit, quodejuspcrceptioncsutproprie loquamur,

non fint nifi palTioncs , neque etiam cx co , quod extra eum non egre-

diantur, nullumquccum corporecommercium habeant, quemadmo-

dum rcliquifacultates; vcrumcxco, quod hae omnino ccflent , fimul

ac corpus notabili aliquo morbo laboret , & ex eo ctiam , quod omnes

noftrx intellcAioncs (hac vocc uti liceat) vcrx cflc dici poffint , quoniam

certum eft nos proprie nihil intelligcre , nifi quod clarc, & diftinde

pcr intellcdum purum concipimus, & pcrcipimus, quod , quemad-

modum infradcmonftrabimus , falfum eflc ncquit.

Non rcpetam hic , quicquiddcnaturaidearum , autnotionum,qu«

huicfacultati fcrviunt, dixi; vcrum tantum notari vclim , intcr notio-

ncs, qux nobis cntia rcprxfcntant, nos non nifi trcs principalcs, &primitivashabcrc, quas /wwmj appellare poflumus ; non quodcredamus

aliquas carum in mente cflc , quando ca de illis non cogitat ; vcrum quit

nafcimurcumfacultatccasproduccndi , quando volumus , dummodoprijudicia infantix lumcn naturale mentis noftrs non extinguant.

Prima harum notionum eft notio fubftantix cogitantis ; fecunda cft

fubftantix cxtcnfx , & tcrtia eft unionis iftarum duarum fubftantiarum

,

idcft, unionisanimx, &corporis j &quamvis, cum intcllcdus no-

fter finitus fit , iftx notioncs fortc non reprxfentcnt ipfi omnes proprie-

tatcs, quas Dcusin objcdo, ad quod pcrtmcnt, pofuit ; non tamcn

illxincaufa cflcpoflunt, ut aliquam concipiat, qux objefto fuo non

conveniat , aut qux contraria poflit cflc aliis, quas illudobjcftum fortc

habet , & quas iftx notiones nobis non detcgunt •, fi enim id cflet , non

forent notioncs, aut idex , & licet clariflimx, & diftindiflimx, non

tamen eflentverx; quod cft impoflibile. Verum fxpiflime fallimur,

quando

DE MenTB HuMANA. jy^quandoiflis notionibus maleutimur , attribuendoeas rebus, quibus con-

venire ncqueunt; quemadmodum illi faciunt, qui crcdunt Deum efle

corporeum , mcntcseflcextenfas , & corpora cogitationis cflc capacia;

nihilque vcrius cft co , quod D. Defcartes obfcrvavit , fcilicct maximamhominumpartemqualitatibus realibus tribuere ideam, quam dementcfua , &:demodo, quoagitin corpus , habent.

Quapropter, utcaveamus, neerremus, confidcrare oportet unam-quamque iftarum notionum in particulari , & examinare, quid nobis

clari repraBfentent , &attcnderead omneid, quod contincnt, ut vcri-

tatcs particularcs , qux originem fuam exnotionibus iftis primitivisha-

bent, notari & dctegi poffint, quod ratioctnari appellatur: ratiocinari

cnim nihilaliud eft , quam detegere veritatemaliquam occultam opeal-

tcrius vcritatis cognitar. Revera eodcm modo fereshabctcum vcritati-

bus , ac cum Entibus omncs cx dcpcndcnt unx ab aliis,omncfquejunftaB

funt intcr fe , aut ut cfFeftus funtjuncti cum fuis caufis , aut ut caufae cumfuis cffcdis , aut ut proprictates cum fua eflentia;ita unx aliasdctegunt, &quicasoptime difccrncrc novit , is ctiam judicat» ratiocinatur, & dif-

curritoptimc.

Hxc potentia eft nobilinima appendix facultatis percipicndi in mcntccrcata, fequiturquefacultatem cogitandi ; luraen enim naturalc cjus,

cumlimitatumfit , omniamcnsunofoloaftu percipere nequit; verumcum vcritates omncs intcr fcfe fint concatenatae , nunquam aliquas earum

detcgit, quinipfi tanquam fcala fcrviant, quaad cognitioncm aliarum

adfcendat. Hoc folum medium cft, quod habemus , quo lumcn no-

ftrum naturalcpcrficere, &cognitionem noftram augere, atque ita nos

ipfos, quantumnaturae noftrx virespermitcunc, perfediOimosreddere

poflumus.

Vcrum quemadmodum vita noftra breviflima cft , & non nifi admo-

dum pauca funt , adquae unufquifquc noftrum animum advcrtcrc po-

Tcft, itanoftrafcicntianon multum promoveretur » nequc magnospro-

grefliis faccremus > nifi potcftatcm habcremus communicandi noftras co-

gitationes, quod nos loqui appcllamus; loquienim nontantum eftpro-

nuntiare vcrba cum intentionc aliquid fignificandi , quamvis non nifi pro

hocfoloufuscqjnmunisfermonem fumat , nos autem hic omnia figna,

quibus aliis cogitationem noftram fignificare pofl^umus,/frwtfwfw/ ap-

pellamus. Poteftas autem , quam mens habet fe ipfam fignificandi

,

quamdiu cum corpore unita cft , manifeftum cft cflx;dum potcntiap,

quamhabetalligandicogitationes fuas ceriis quibufdam corporis moti-

bus>

iy6 Tractatusbus , quibus naturaliter non funtjundae , atquc hoc pado cos motus pro

fignisfuarum cogitationum inftituendi. Et non vidcntur miliiea (igna

-fatisaptacflepolTcad fcnfus animi noftri apcriendos, aut ad intelligen-

dum aliorum fcnfus, nifi talis naturx fmt, ac eo modofiant, ut raro

accidatnoseainftitucrc, nifi de iis cogitemus. Quaproptcr ligna ifta,

qujBComitantur, & deteguntordinaneaniminoftri palfioncs , omnef-

quemotusnaturalcsmembrorum noftrorum non funt figna infallibilia

nollrarum cogitationum , quoniam fa?pius in nobis fiunt, licct dc iis

non cogitcmus. Sic ctiam videmus in hominc , & in cjufdcm gcncrisani-

malibus figna pafllonum , motufquc naturalcs mcmbrorum nihilautad-

modumparumprodivcrfisclimatibusmutari; quamvistanta fit diverfi-

tas fermonis non tantum inter Europaeos , & Afiaticos, vcrum ctiamin-

terejufdem regni incolas. Vidcmus ctiamomnes mutos cadcm figna non

cligcre, quibusfcfignificcnt, quamvischaradcrcs, &: palfionummotus

naturalcs fimilcs habcant : vcrum, utfoniifti, ifti charadcrcs , acmo-

tusifti fint figna noftrarum cogitaiionum , oportct nos eos voluntario

dctcrminare ad id , quod ipfos fignificarc cupimus , aut faltcm confcntirc

in co ,quod alii de iis detcrminarunt.

Exhifcc omnibus cvidentcr fcquituromncs linguas exinftitutoeflc,

& infigncm difFcrcniiam cflc intcr homincs, & rcliqua animalia, quo-

niam nulli homincs adco hcbctcs, &: flupidi funt, non cxceptis ctiam

ftuJtis, &vcfanis, quininvcnirc poflintfignaaliqua, quibus cogitatio-

nes fuasfignificent, cum fapientiflimcomnium bcfliarum nihiltalc quid

faccre norint, atquc ita nullam ctiam rationem habcmus crcdendi ea$

vel minima cogitatione praeditas cflc j & fi vidcamus aliquas faiis fidcli»

tcr vcrbis noftris , aut aliis fignis, quibus nosapud ipfas utimur, imo

ctiam , ut vidctur , fonis , & acccntibus animalium fui fimilium obc-

dirc , primo diccre poflumus corpore earum ita cflc difpofita , ut

,

quando fonus , & acccntus alicujus cx fui fimilibus carum aures fc-

rit , id Spiritus animalcs dcducat in mufculos , quibus cae quas vidc-

mus , a«flioncs producuntur ; quoniam plcrunaquc non nifi anima-

lia ejufdcm fpccici funt, qux eum accentum fcquuntur , &alia, quac

in codem loco funt , proptcrca fe non movcnt , quamvis ufu faltcra

difccrc potuiflcnt, quid fignificarct, fi aliqua cognitipnc prxdita fo-

rcnt. Sccundo dici potcft , quamvisbcftiz aliquandoobcdiantfignis,

qux ipfis fccimus, nos proptcrca ipfis cogitationcm tribucre non dc-

bcrc , quia , fi ipfis alia quidam figna faccremus in re multo etiam fa-

ciliori, vcrura qux non ita fccundum ipfarum naturamcft, omninonon

DF. Menth Humana. 177non obcdirent; cxcmpli caufa, fi jubcamus, ut canispcrdicemquat-

fitum c,u in loco, pcr quem Jongo temporc non tranfivimus, quem-adraodum aliqiiando cuin jubemus quaercrc chirothccam in loco, in

quemcamprojicimus, qusfirum ibit chiroihccam , & non perdicem

;

unde apparct cum, id quod jubctur, non propterca ftcere, quia in-

tclligit id, qubd dicitur» verum quia tora corporis ipfius machina ita

difpofita cft pcr cum , qucm in ipfo doccndb adhibuimus , laborcm

,

ut fimulac tale ipfi fic fignum, Ipiritus animales ftatim dcferantur in

mufculos, qu! cum hoc, aut illud excqui faciunt ; atquc ita mirura

non eft, cum chirothcca projicitur, canem ad chifothccam currere,

camque ore apprchcndcrc, fi poftca afTuevit , Domino refi^rrc.

Quod fi cancm vcnaticum doccre vcllcm artcm fi:ad impcrata projicien-

di in aquam, aut canem aliqucm villofiim artem vcnandi, nunquamfortafiis ad optatum finem ptrvcnircm ; cum contra nullus fit adco fta-

pidus Amcric.inus, qui , fi infans in Galliam dcferatur, non «quebene linguam Gallicam addifcat, quamGalliipfi, &, fiadultusfit,

primo etiam die ca non pctat, quae neccffc habct curnon & idcmin

bcftiis accidcret , fi aliqua cogitationc prsditac forcnt ? cunj & cere-

brum, & linguam , & alias partcs fcrmoni (ervicntes i noftris parumdivcrfashabcant, imo & plurimae fint, quae omnis gcneris linguasad-

fnodumfacilcpronunticnt: qilaproptcr ctiam ipfarum boatus, voccs,

& acccntus pro divcrfitate climatum mutari etiam dcbercnt , fi ipfarum

ut noftri fermoncs clTcnt. Rationi ergo magis convcnicns cft , utcrc-

damusomnia, quae eas faccre vidcmus, imo & maxima admirationc

digna eflTc tantum cflFcda paffionum fuarum , & motuum , quibus cas

affiduitatc, &cura, quas iniisinftruendis adKibemus, afracfacimus

,

&alligamus.

C A P u T XXL

De Motibus Voluntiitis.

UNio mentis cum corporc non roinorcm mutationcm adlcrt fe-

cundo noftrarum cogitationum ramo, id eft, motibus noftr»

voluntatis, quam in primofcilicct , pcrcepiionibus intelledus obferva-

vimus; &qaemadmodum vidimus, prttcrmodum pcrcrpiendi intel-

lcduspuri, qui menti clfcntialis, & ab ca infcparabilis cft , unionem

ejus cumcorporcincaufafuifre, ut plures aliosprztcrea haberet cx-

Z pcriemii

178 Tractatuspericniia cdam oftcndit practcr motus voluntatis, qui cx clara, & di-

ftinfka cognitionc nafcuntur , & qui foli propric ad mcntem pcrtincnt

,

hanccandcmunioncm eamctiamobnoxiam rcddcrc pluribus aliiscom-

motionibus , quae cx cognitionibus fcnfuum confufis confcquuntur.

Quaproptcr poftquam fatisprolixelocuti fumus dc divcrfis pcrcipicndi

modis, quifuamoriginemabhacunionehabent, nuncexplicarc opor-

tet,in quo confiftat natura motionum voluntatis, qus cx occafione

corporum cxcitantur. Vcrum , quoniam D. Defcartcs dc hac re valde

,

prolixe. in Tra<5latibus fuis dc PalTionibus, & dc Hominc locutus cft,

nonnifipaucaquaedam hicaddam.

Suppono omnla cffc memorix infixa , quaediclafuntdeLibcrtatc, 8c

de Voluntatc t nofque hanc facuhatcm pro principio omnium noftra-

rum dctcrminationum , & judiciorum , & in gcncrcomnis cjus , quod

in opcrationibus mentis a*flivumeft, fumerc; lit nihil intcUcdui refer- -

vcmus, nififimphcem objcd:i perccptionem. McminifTe etiam oportct

nos dixilfc eam facultatcm taHs clfc naturaE , ut nulia fitnoftrarum pcr-

ccptionum * qux eamaliquo pafto non movcat , incitctque ad agcndumconformitcr iis , qux reprxfcntantur , id eft , qus cam non ferat ad af-

firmandum , aut ncgandum , fi mens obje(^am in fc ipfo confiderct

,

aut etiam ad amplcdcndum , aut fugicndum , fi id rcfpiciat cum rela-

tionc, quam fccum haberc poteft. Hinccft, quod voluntasobnoxia fit

duobus diverfis motuum generibus, quorumuni non nifi amente dc-

pcndcnt, & aliia difpofitionc, quae in corporc invcnitur, cxcitantur.

Ambo in co convcniunt, quod non nifidivcrfi volcndi modi fint, &omncs pcr aliquas mcntis perccptiones cxcitcntur , five eas , ad quas ani-

ma voluntario fe applicat , livc cas , qus origincm fuani a fcnfibus

habent.

Primum gcnusiftorum motuum in aicntcinveniri pofTct , licct ctiam

cum corpore non foret unita , quoniam nihil aliud funt quam motus

,

qui naturaiitcr fcquunturclaras , & diftinftas pcrceptiones , quashabct

dc bono & malo , quod objedlum rcprxfcntatum ipfi poQit adfcrrc.

Sic , cxcmpli gratia , fi mcns noftra cum corporc non clfet unira , & ta-

mcn perciperet multa valde cgrcgia in rerum natura cognofci poflc, cjus

voluntasfcrri nondcfincrctad cam cognitionem amandam, idcft,ad

cam confidcrandam tanquam bonum , quod ad fc pcrtinct (quoniam

adcjus naturam pcrtinctcognofccre » ) & ad fe cum ea unicndam , re-

fpiciendo fc ipfam tanquam unum totum cum cacognitionc, cujusu-

nam partem mcns ipfa , & altcram ca pcrfcdio facit. £t fi fimul animad-

vertcrct

D B M E N T B H U M A N A. jy^vcrterct fe eam cognitionem habcre , cimquc volunrate non tantum,

verum ctiam in rci veritate , & adu polfidcre , motus ille voluntatis, qui

comitarctur cam cognitioncm , quam habcret , deeo, quod hoc bonumhabcrct, efTct Ixtitia: vcrumfi feea privaramagnofcerct, motus, qui

tum fcqueretur, cflet triftitia; & fi confideraret porro acquifitioncm

cjus ipfi bonam forc , defiderium ejus haberet ; & fi fe ipftjm in pcriculo

eam pcrdendi verfari crcderet, metu afficerctur; denique fi ad cam ac-

quircndamfcfatisfortemfentirct, voluntasfpem ejus concipcret; qucm-

admodum ctiam ncqueodio, nequeira, nequcindignationc carcret, fi

perciperct rcm aliquam capacem elTc rctardandiejus pofTcirioncm, aut

faciendi , ut cam perdcret. Atquc ita in hoc ftiatu feparationis mens pof-

fct habcre omncs cofdcm motus voluntatis, qui palTioncs comitantur,

licct proptcrca dici non poffet ullam paflionem habcrc; quoniam in

omnibus iftis motibus voluntaris nihil eft , quod ipfi obfcuriim fb-

rct, & cujus, dummodoadcogitationesfuasattendcrct,pcrfedi(Iimam

non habcret cognitionem.

Verum quamdiu mcns noftracum corpore unita cfl , motus noftrae

voluntatis ctiam junfli cfle invcniuntur aim certis motibus fpirituum

animalium , quieam incitant, & difponunt ad illasaliascogitationescla-

rashabendas» in quibusnaturamotionum voluntatis rationabilium con-

fiflit. quaefenfu iftoconfufo ,qui in palTionibus rcperitur, obfcurantur,

&cum ipfo ferc confunduntur. Nam, quenrmdmodum in fiti praeter

defidcrium bibendi ctiam certum aliqucm ficcitatis gutturisfcnfum ha*

bcmus , qui cftcogitatio confufa , qux defidcrium bibendi cxcitat , non

autcm cft ipfum illud defidcrium; fic etiam in paflionc amoris prartcr

motum illum voluntatis, quo anima fccum fuo objedo unit , etiam

ncfcio quiscalor circa cor & magnaabundantia fanguinisin pulmonibus

fenritur ; & quamvis fcnfus ifte aniraam inclinet ad fe voluntatejungcn-

dam cum objc(5lo, quod tum cogitationi cjuspraKfenseft , nondefinit

tamcn differrc l cogitationcpcr quam anima fe cum obje<f^o unit. Qucm-admodum aut^:m aliquando contingit t^uttur eflc ficcum , ctiamfi dcfidc-

rium bibendi non habcamus , & rurfus aliquando dcfiderium bibcndi

habcmus fine iftofenfu ficcitatis; fic etiam aliquandofenfumiftum, qui

amorem comitatur habcmus , licet voluntas non fcratur ad aliquid aman-

dum, quiatum nihil menti tioftra: cxhibetur , quod amorcdignumju-

dicamus; & contra aliqujindo fieri poteft , txt objedum cognofcamus,

quodamari mcrctur, ctiamfi, affc^bu, aut paflionc amoris non tanga-

mur, quiacorpuscotcmporcadid noncft difpofitum. Vcrum plcrun-

Z z quc

i8o Tractatusqucduaeiflx cogitacioncsfimul invcniuntur, nonminus quam ficcitas

gutturis cum dcfidcrio bibcndi , proptcr ard:am anims , ik corporis

unioncm, quafit, ut, cumjudicamusobjedumaliquodcflcamabile,

conrinuofpiritusanimalcs , &cor difponanturad motum , qui pafiio-

ncm amoris excitat ; Sc quando corpus ad eam paflfionem difpofitum eft,

mcns flatim ctiam imaginetur fibi qualitatcs amari dignas in objcdo

aliquo, in quo finc eadifpofitione fi^rtafiisnon nifi viria, & defi:(flu$

vidcrct. Idquodhic dcamorc dico , fimiliter ad rcliquas paflTioncsap-

plicari dcbet.

Patct igitur difFcrcnria , quae inter duo ifta genera motuum voluntaris

eft ,quorum uni fiint intelledualcs , dc rationalcs , alii autcm fenfija-

lcs, autpaflioncs, ineo, quoprimiproducanturpercognitioncmcla-

ram, &rdiftin<fhm, quammcnsderchabct, quam tanquam fiiumbo-

numrcfpicit, & contra alii excitantur pcr firnfiis eos confijfos, quos

mocus fpiritiium , & nervorum , qui pafliones comitatur , in anima ex-

citat. Quapropter D. Dcfcartes fiimma aim rarione animi paflioncs de-

finivit, encpercfptionesi aut fenfus^ nHt comnmtorus ammty qua adedmfpe-

Mtim referuntur , qtuque prodiuuntur , confe\ vantur , & corroborantur per dli'

qaem motum fpirituumi fiint pcrceptiones , quoniam id nomcn omnibus

animx noftrx cogitarionibus damus , quae nobis rem aliquam dctcgunt •,

fiintfenfiis, quiafiintcognitiones> quas ardlum illud vinculum , quodinter corpus, &: mentem eft, reddit confiifas , & obfcuras, & quia

Bon aliter quam reliqui fenfusinanima cxcitantur , aut abea cognofcun-

iirr. Dcnique funt comnaotiones animjc , propria cnim noftra expcrien-.

tia docct nos nullas haberc cogitationes , quz eam tantum , quantumpafliones iftae , agitcnt , & quatiant. Adjungit in hac definitionc eas fpe-

ciarim ad animam refcrri adillas diftingucndum abaliis fcnfationibus,

quas aut ad objcda cxtcrna , aut ad noftrum corpus refcrimus. Doniquc

concludit ea$ produci , confcrvari, corroborari per qucndam motumfpirituum peculiarcm > tum ut ultimam earum , & proximam catifam

explicct, tum etiam, utcas magisadhuc diftinguat ab aliis fcnfationi-

bus , quae ita non confcrvantur , & corroborantur pcr motum pcculia-

rcm fpirituum , imoctiam adcasdiftinguendas ^ motibus voluntatis ra-

tionalibus , quaeetiam nominari quidem pofliint commotioncs animae,

quaead illam refcruntur , fcd quz ab ipfamet producuntur.

Vcrum ut , quantum poflumus , bcne comprehcndamus , quomo-do pafliones illae gcnercntur 9 & quac fit potcftas voluntatis in illas , con-

(Idcrindum primocft^ fecundum Icges unionis , dc quibus antc locuti

fumus ,

I

» Mentb Humana. i8i

fumus, motusanimac, quicumfcnlationibuspanionum funtconjundi,

cos cfTc , qui aptinTimi , convenientiflimi funt ad impcllcndum animamut confcntiat, rcbus, ad quas corpus cft difpoGtum ; ita ut cxcmpli

gratia , quando corpus noftrum ad amorcm aliquo modo difpofitum

eft , mcns ftatim fc abripi patiatur ad cogitationes, quibus ad cam paf*

lionemincitaripotcft j &: cxaltera rurfus partc , quando anima triftitia

eftoccupata, corpustalemdirpofitionemanrumit, qusadeam confer-

vandam facit. Confidcrandum cft fi:cundo fccundum cafdem Jcgcs

,

primascogitationes , quar certosmotus comitari folcnt , fcmpcrcosrc-

qui perfcvcrarc; fic ctiam motus, qui ccrtascogitationes fecuti fimt,

cumprimavice in mcntcm vcncrunt, eas ctiamfcrc fcmper comitari

,

quamvis ifli motus , & iftx cogitntiones ab aliis caufis oriantur, quamillis qux cas prima vicc produxcrunt.

Expcricntiaid clarimmcdcmonftrat, nam , utabcxcmplofitis, quojamufifumus, incipiamus, cx quo prima vice, qua fitim habuimus,

aut ficcitatem gutturis pcrcepimus, defiderium porro bibcndi habui-

mus , cum potus nobis tum ciTct utilis ; quando cadem ficcitas gutturis

centinget, fivepotusnobisfitutilis, fivcnon, dcfidcrium bibcndi nonccffabitfequimotumnervorum guituris , qui fenfum fitis nobis dabir.

Etcontra, quamvispotusnobisforct utilis proptcr calorcmpcr totumcorpus dominantcm , idque cxficcantem , nullum tamcn cjus habcre-

mus dcfiderium , Ci aliquid impcdirct , quo minus calor ille , eaque fic-

citasgutturicommunicarctur , atque itafenfum fitisinnobis non exci-

taret , quamvisaliundefatispcrcipcremus bibercnobis effcncceirarium.

Prxtere^ ctiam experimur , quando femcl cogitationcm aliquam men-tiscum motualiquocorporis conjunximus, raro unum finc alio podeainvcniri folere; videmus cnim, quando, intcr acgrotandum , ad ci-

bum aliqucm naufeavimus, nos poftca nihil, quod ad faporem iftius

cibi acccdit , nifi cum eadcm naufca comedcrc polTc ; imo ctiam cogitarc

non polfumusdeea, quam habuimus , naufca, utnonidcm fapor nobis

in os redcat.

Dcniqueunufquifquc roHrum obfcrvarc potiiit, quando fcmel ali-

quam ideam ccrts alicui voci alligavimus, ut, cxcmpli gratia» idcam,

quam habemus mcntis infinitae , huic nomini Deus , nos poftca cjus pro-

nunci^tioncmaudirc non poffc, quin idca , quamci junximus in mcn-tem redcat : fic criam , quando ca idea menti rcpraefcntatur , codcmtempore reminifcimur nominis , quod ci alligavimus.

Si autcm , poftquam adolevimus » vim habcamus alligandi cogitatio-

Z 5 ' Dct

1

i8i Tractatusncsnoflrascertismotibus, facicndiquc hoc pafto, ut cafeinviccm fc*

quantur, itautnunquamferca fc iViviccm fcparcntur , non puto dubi-

tari pofTc , quin priraae cogitationes , quas habuimus , antc noftram na-

tivitatcm , & paulopoft cam , multo magis unitx clTc debcant motibus

;

qui casexcitarunt , cx quorum occafioncnos casprima vice habuimus;

& primi motus ,qui tumfccuti , & comitati funt noftras cogitationes

,

ctiam dcbeant multo magis cum iis unitielTc -, tum cnim cercbrum no-

ftrum, liitaloqui liccat, planc rccenscrat, & mens noftra nullasineo

invcnicbatdirpofiticncs, quae impcdire potcrant fpiritus animalcseam

formamaflTumcrc, quaprcquircbatur adobcdicndum cjus voluntatibus;

aut falrem tot non invcnicbantur > quam cum , cerebro cxiftentc majo-

re, &:ficciorc, fcre rcplctum vcftigiisfadum cft, quacobjedta externa

reliqucrunt. Praetcrquam quod , cum ccrcbrum tum valdc molle fue-

rit, viae, quasfpiritusanimalcs paulo poftcjus formationemin cofccc-

runt, fine dubio multo apcrtiores , profundiorcs , & libcriores lint,

quamillx, quac longo tcmporc poft fadta? funt, poftquam id jamfir-

mius, & minus humidum fuit. Siceiiam obfervamusnon femper fuffi-

cerc, poftquam jam ad provedi<jrcm xtatcm pervcnimus , talem mo-tum femcl , aut bis fcqui talem cogitationcm , ut nunquam poftca cam

defcrati vcrum rcquiri, ut pcr longam habitudinem, &: pcrfcveran-

tiam in codem propofito fpiritusimpcllantur fxpius verfus candcm cer«-

bri partem ad viam fibi facilem facicndam atquc cfficicndum , ut volun-

tatis imperio obcdiant.

Poftquam hacc omnia bcne confidcravimus , cogitandum ctiam cft

nosin utcro matris noftrx non fuiife Philofophos, vcrum omnes cogi-

tationcs, quashabuimus, fuifrcfenfationcs admodum confufas , qua?>

haudalitcracpartioncs, quastumctiam cxpcrti fumus, nonhabucrunt

aliaobjc<Sa, quamrcs, qux corpori noftro , aut bene, autmalcfacc-

rcnt ,^ & (^vx proptcrea animam noftram difponcrcnt ad fc unicndum

cum iis , aut fc ab iis feparandum proptcr fuam cum corporc unioncm, &pcr confcqucns ad movcndum mcmbra , qux mclinationi voluntatis

ejus fatisfaccrc poflent. Qbod in cauG fuit. ut idcm motus fpirituum ani-

nialium , qui animam admonuit prxfentix objcdli grati, autingrati,

immcdiatcpoft fctraxerit illum , quicxcqucrcturilludanimxintentum,

ad quod cam partio ipfiusihdinabat; atquc hxc ita funt unita inter fefe

,

ut, quandoctiamnum rcsaliquagrata , aut ingrata exhibetur, quam-visomninodivcrfx fit naturx ^ primoifto obje<fto ,

primusmotus fpi-

rituum qui fpccicm iftiusdelcflationis, aut avcrfionis componiti nof-

quc

D E M E N T E H U M A N A. ^Sj

quecampcrcipercfacit, continuopoft fctrahat fccundum, pcr qucmfpiritus animalcs cam fpcdcm formantcs dcfcruntur in pjrtcs , quibus

aliasufi fumusad noscum primoobjcdo grato unicndos, aut nosapri-

manoftriavcrfioniscaufafcparandos. Unflevidemus non pcrvolunta-

tcm habcndi talcs aut talcs paflioncs, fcd pcr cxcitationcm primi iftius

motus, &pcrrcprsfentationcmrcialicujusgratae , aut ingrata; nos ha-

bere potcftatem cxcitandi fecundum motum , in quo confiftit paflio

,

quam habcrc volumus i quoniam raotus fpirituum , quos fimplcx vo-

luntas habcndi palTioncm egrcdi facit ex glandula , non cft cui pcrccptio

reigratacautingratseftalligata, quitamcnfolus vim habct excitandi il-

lam paflionem , quia h folus cft , cui natura cam in utcro matris noftrx

junxit.

Quamvis animus nonfit traftindi hic de paflTionibus in fpecic , cun\

D. Defcartcsid abunde fcccrit , ut tamcn natura mcntis mclius cogno-

fcatur, noncrit inconfultum hic notarc, quomodo principalcs noftrac

paflioncs in nobis ani;e nativitatcm excitari potuerint ; unoc etiam da-

rumcvadct, qux fitcarum natura ingenere, & quomodo fpiritus in

unaquaquc palTionc movcantur. Nefcio , an lajtitia prima fuerit noftra-

rum palTionum , quemadmodum D. Defcartes in cpiftola quadam ad

D. Cnanct fcripfit : mihi cnim videtur quod mens humana cum fuo cor-

porcunitacn*cpotucrit,fimuIacintercor, cercbrum, & mufculoscom-

municaiio potuit cflc fuflicicns ad commcrcium intcr cogitationcs unius

,

& motus altcrius cxcrccndum ; atquectiam crcdo unioncm illam folvi, fi-

mulacca communicntioccflat , & ampliuscontinuarincquit, fivc par-

tes reliquaE fani fint, fivc xgrx; cxiftimo propterca id, qucmadmo-

dum D. Dcfcartcs dixit ,pkrunquecontingcrc. Qukquidfit, corpus

.faltcnvfatisbcncdifpofitumeflcdcbuit, adcam communicationcm non

impedicndam ; & facile crcdcrcm cum nihil aliud diccrc voluiflc, quam

quod bona ca difpofitio prima fine dubio caufa fucrit laetitia^ , quam ani-

ma inillo ftatu habcrc potuit; quarc &: motus fpirituum , qui cam co-

gitationcm fccutus cft , cos dctulit vcrfus ramos nervorum fcxti paris ad

cor tendcntium > utcjusorificiadilatandoillacommunicatio ctiamfaci-

lior cvadcrct. Sic ctiam obfcrvamus, ubi corpus bcnc difpofitumeft,

nosIjEtitiaaffici, &:quandocampaflioncmfcntimus, (quamvis fortccx

aliaaliqua caufa) cor fc magis dilatarc; & quoniam fe dilatando multo

plurcsfpiritusadcerebrummittit, copiofius etiamilli cfFundi dcbcntin

omnes ncrvos ,praccipue autem in eos , qui ad mufculos tjndunt , quia

omniumfunt ampliflTimi, cofquc agitando faciunt, ut fanguis, qui in

vcnis

1S4 Tractatusvcnis cftpotiusfluat vcrfiis cor, qutm quicft in vifccribus, quoniam

corum nervi non funtadeoampli , ncquc etiam tantum fpirituum rcci-

piunt, ncquc adcofacilc ipfs cft inflarc, ^'agitarc vifccra, quam mu-fculos ; id quod ctiam ad dilatationem cordis augcndam fac ir.

Amorillotcmporcftaiimfccutuscft Istitiam, quoniam cumbonafui

corporis difjrofltio primum animaj objcdum fucrit , ca nc minimumquidcmtcmpusfubfiftcrepotuit, quin circa cor fucritalimcntum aptum

ad calorem cjusnaturalem fuftcntandum , jafturamquc partium noftri

corp Tis, quxpcrpctuodiflipantur, rcparandam; quaproptcr poftpri-

mum iftumcomplaccntiaeaftum ,qucmfcntitincorporis fuibono,quae

animacla;titiamconftituit, illafc voluntatcjunxitifti alimcnto, idcft,id

amavit, atquc codcmtemporc fpiritus animalcs fluxcruntcxcerebroin

ncrvos , & in partcs ,quarum agitationc cflici poteft, ut alimentum illud

promptius adcorveniat. Qucmadmodum autcm illudalimcntum non

cftfanguis, quiaillc, cumjam (spius pcr cortranliverit , nonadcoido-

ncuscft adnutricndum ejus calorcm , verum fuKus novus, qui cxin-

teftinis vcnit , fic ctiam fentimus in amorc fpirituWcrfus illas partcs flue-

rc, undc majorcm in pulmonibus , & cordc calorcm fcntimus, quamantca , quia partcs iftius fucci partibus fanguinis crafliores funt.

Porro ctiam rogo , ut notetur fcrmentationcm cjus fucci , quae in cor-

dcfit, faccrc, utparvincrvi, quico tendunt, agitcntur, &intranfitu

ctiam illi , qui circa pulmoncs funt , paulo fortius folito concutiantur

,

modotamcngrato, quiamotusiftccftxqualis» &uniformis; idquod

tnimac occafionem dat in cadcm paHionc pcrfevcrandi , in qua ctiam per

accclfum fpirituum , qui cxnovo iftofucco gencrantur, confirmatur;

qui, cumglandulammagis difpofitam inveniantad cgrcftum ipfis dan-

dum vcrfusnervos fextac conjugationis , quigratam illam imprcflioncm,

de qualoquimur, fcccrunt , quam aliorfum ,eopromptifrimc fluunt,

& hoc pafto continuant , imo& corroborant , &: pcrfcdiorcm reddunt

fpccicm, quamfupcrghndula invcniunt, atqueitaanimamobligantad

ic in amorc fuo occupandam.

Idem acciditin reliquispaflionibus pro unius cujufquc natura , quia

bumorcs, qui ad cor acccdunt, inrcrimdum paflioncs durant, fibras

nervorumconcutiunt, finpuli fecundum fuam naturam, & diwrfura

fcrmcntationis fux modum , & formant, aut confcrvant hoc pado

eandcmfpcciem fupcrglandula , pcrcujus-poros fpiritusanimalcs, qui

exhifcchun^ribusproduAifunt, faciliuscgrcdiuntur, quampcrahos*,

quia fpiritus , ifti a'iquid rctinent a natura , & modo quo humorcs mo-ventur

»

D E M B N T E H U M A N A. ijj

vcntiir, cx quibiis primo generati fuerunt, & qui eam rpccicmfupcr

glandula formarunt concutiendo parvos nervos ad cor , & rcliqua vifcera

tendcntcs, certo modo, qui unicuique paflioni , Sc humori proprius

cft ; id quod facit animam in prima fua cogitationc perfevcrarc.

Prima noftra triftitia, ut videtur, hincoria cft, quod corpus no-

ftrum alimento deftitueretur , atque anima id tum pcrceperit t quia ori-

ficiacordiscondridafucrant, &alimcntidefcdus ille tccit, ut fpintus

vcrfus licnem delatifint, quia istanquamultimum finguiniseftreccpta-

culum, quodcordi, ubialiundenon fatisvenit, eum fubminiftraf, at-

que is etiamnum motuseft , qui triftitiam comitatur , quam provcdio-

rcxtatefentimus , quamviseadem non fitampliusejuscaufa.

Vcrum quando fuccus aliquis pcregrinus ad cor acccftiC , qui idoncus

non crat fuftcntandocjuscalori , autctiamquicum potcrat exiingucrc,

ubi anima id pcrccpit , voluntate fc ab cb fcparavit , id cft, cum odio pro-

fccutaeft ;atqucco tcmporc fpiritus quidam cx ccrcbro verfus liencm ,

& vcrfusparvashepatisvenas fluxerunt , ad fangaincm , iniiscontcntum

vcrfuscoralliciendum , utlocum fucci ifliusperegrinioccuparet, alii

ivcrunt verfus partcs , qux ingrelTum ejus impcdire poterant ; aut etiam

quac ftomachum ad vomitum iflius concitarcnt. Atqueilli funt motusfanguinis, &fpirituum,quosetiamnum in paflioncodiiobfervamus.Ni-

hil amplius hic dicam dcrcMquis paflionibus, ncque etiam de mediis,

quibus D. Defcartes ufus eft ad motum humorum in fingulis paflioni-

busdetcgcndum , quando eas folas , & finc mixturaaliarum fpcvflamus,

quiaidcorpus magis, quam mentcm rcfpicit, cujus rationecum omnescogitationcsconfufae, quae fcquuntur, autcomitanturpafliones, codcmmodoexcitcntur, fufficit unam explicuiflead rcliquarum omnium or-

tumcognofvrendum. VcrumnondilTimuIabo fic repctcrc id , quodjamdixi, fcilicct cofdem motus fpirituum , & humorum originem fuamipalTtonibusinfintiEnoftr«habentcseiiamnumeasfcqui, poftquamado-levimus, quamvisabaliiscaufiscxcitcntur , cum quibus motusifti can-

dem nonhjbent analogiam , quam cum primishabucrunt. Arqucitadc

iis loquitur D. Dcfcartcs fcribensad D.Chanct dc quatuor paflionibus,

quas j im dcfcripfi. £«, inquit, <jM4f«or pjjfiom, quoi m nobu pnniasfuife

txilii>iio , &folai ,quMante nojiram nattvKdiem babui,nus^ t.ifqtie mhil aliud

tuncfiiijfeputo niftfenfaiiones , aut ccgiiationei admodttm confufas ; qma animu adt§

trat mattri£ aUigaia , tit Nondunipo(fet , Hifi diver/ts ab ea imprejfionihts redpieH'

dis vacare ; & quamvis pojl ahquot annos , aliu U titiis, aliifyie amortbus nfjict de-

mtm ieperit quam lis ,qutkrecia tantitni difpofiiione , convcntmt (orporit ali»

A a ment9

iS5 Tractatuswiitio pgndent , mhilommus id , quoi in ejus Idtinii , & amonbtu intcUe^uaU

[mtf bAijuit femper comites fcnfustHos , quos pjjfmes iUdtn ipfa primum excttave-

rdtn y im9& motus , ftvefunilioms nuturAUs , qtu tum tn corpm etAnt : tt£ qnta

dmordnte ndtivit^tem non oriebatur wficx convenicnti Mimento , quod tn jccur ,

cor,pulmonem inagnd (opu afflucm,m.tjcrem foiito culo) em in iUtsexcitubatybinc ejl^

Huod calor ijle amremfemper (omtutary quamvu a diverfis longe caufts proficifcatur.

Ex hifcc omnibus meojudicio triaconcludere debcmus, primum paC

iioncs nunc in nobis cxcirari poflc non tantum pcr motiones mcntis ratio-

nales, qux clare cognofcit id , quodamandum, autodio profequcn-

dum cft , verum ctiam per priraas cas corporis difpofitiones, qux in

nobis confufas illas fcnfationcs boni, aut mali, quod corpori accidi|,

cxcitant. Secundum, cfFcdum formalc, & principalc paflionum cfle

animam incitare ad volcndum ca , ad qux codem tcmpore corpus prspa-

rant, &difponunt; ut, cxcmpligratia , mctus, qui fpiritus animalcs

impellit in ncrvos, qui lendunt admufculos fugae fcrvientes , codemtempore incitat animam ad voluntatcm fugicndi. Ratiocjuscft, quod fpi-

ritus, quicxcordeadccrebrum adfccndunt, dcnuo rcducant fpeciem

paflionis ,quam fupcr glandula invcniunt , quamdiu corum commotio

duratjatquc ita corroborant, fuftcntant , 6c confirmant animam in

prima fua cogiutionc > obligando cam ad attentam cjus confideratio-

nem. Tertiura, quodconcluderedcbcmus , eft , omnc voluntatis im-

pcrium confiftcrcinapplicationc mentis, & infirmo propofito confi-

dcrandiea, qusinanimapaflioncm, quam habcrc volumus , cxcitare

poflunt , aut cam dcftrucre , quam profligare volumus. Quemadmo-dum cnimScjevola nuUaalia rcimpcdiri potcrat, neigncm, quamanuscjus urebatur , fcntirct , quam mcntcm ab eo fcnfu avertcndo , fic etiam

nullum aliud rcmedium habemus ad iram noftram aut reliquasnoftras

paflloncs fedandum , quam avertcndo glandulam ^ loco , undc fpccies

illi obvenit , quae cam cxcitut , quod facimus cum mcntcm ad aliarum re-

rum cogitationcm applicamus.

C A P U T XXII.

'DeOrigtM Inclinattomm , ^erjtonum nattiralium ,

qtid non nifi corptiSpro cattja habcnt.

HOc caput immcdiate prxccdenti fubjungo, quia id gcnus inclina-

tionum &: avcrfionum verae funt paflioncs, &: candcm habent ori-

ginem > nequcalitercxcitanturi autabanima pcrcipiuntur.

Xncli-

dbMenteHumana. 187Inclinationcs , autavcrfiones naturalcs , qux non nifi corpus pro cau-

Ahabcntcasvoco, inquibus fufficicntcm rationcm rcddcrc nonpofTu-

mus, quare aliquidautamemus , autodio habcamus.

Oriunturautem mcojudiciononnifiabimprefTionibus 1 quatin orga-

tiomcmoriae fupcrfunt, fiveillae fad^xfint interca dum adhucin utcro

matris noftraefuimus, fivepoftquamin luccm cditifumus. Idfolumno-tandum cft, imprefTiones illas cITe debcre fortes, & fadas fuilfeeo tcmpo-

re, quoanimanondum utebaturrcminifccntia, aut(altcm quo nonper-

cepit, autattcnditad primam fuarum avcrfionum, &inclinationum cau-

fam: tumenimfiid, quod in fcnfus noftros egit, nobis valde noxiumfuit, fpccies, quae ab eo fupcr glandula dudacft, eumin modum poft

fe traxit fpirituum motum ; qui odium excitat, ut, cum poftmodumeadcmfpcciespcrquamcunqucdemum caufam rcducitur, quamvisnonreminifcamurnosidaliaspcrccpiflc, idcm motus fpirituum, qui primo

«amfuitfecutus, camitcrum quoquc comitctur, (ac proinde faciat, ut

eandcm paflionem odii fenriamus) quia fpirirus, qui fccundam fpcciem

formant, invcniunteum curfum, unde palTio illa excitatur, omnibus

aliisadfcqucndumfaciliorcm. Quod incaufacft , uteum aliquandoin-

vitisnobis, & non obftante labore , qucm adhibemus ad eos pervolun-

tatem contrariam dcflcdcndos, rurfus aflumant. Non quod fucceflu tcra-

porisad fcopum noftrum pervenircnon poflimus, attcnta mcatcconfi-

derandoobjeftum illud non cflcnoxium , & firmoanimi propofito nos

noftroe avcrfioni opponcndo; vcrum adid impetu, & nixu in contra-

rium opus eft , cujus moleftiam maxima pars hominum fubire dctred^at

;

quarc & mirum non cft , fi cjufmodi averfiones naturales totum vitae fpa-

tiumdurcnt. Vcrummultofuneftiuscft » quod permittamus pravas ca$

inclinationcs, ad quashumores noftri nos difponunt, nobiscum con-

fenefccre, & plcrumquenosad rogumufquccomitari ; quodnonnifiex

noftra ignavia , & negligcntia , acinfeliciifta delc6lationc , quam infii-

tisfaciendo carnis noftracappctitu capimus» originem habct; cumcon-traanimam noftrampcrficcrc, eiqucdominium inomncs corporismo-

tus , qui ab ca dcpcndcrc poflunt , aflerere , atque ita carncm noftram in-

vitametiamlegi fpiritusfubjicerc fumma nobis , ac unica voluptas efle

dcberct.

Vcrum quoniam fortaflis aliquam obfcuritatcm in co quis invcnire

poflct, quoddixi fpccicm objcdi noxii, qux fuperglanduladufla eft,

& motum fpirituum , quicam fccutus fuit j nunquam fcre i fc invicem

feparari, oportctut hicmc cxplicem; forte enim quis putaret, me vo-

A a 9 cem

iSS Tractatuscem fpecicinon fumpnflc, nifi procaformaparticulari motus fpirituum

animalium, ad quam aftio objcdorum cxtcrnorum eosdctcrminavit

:

atqucca rationc , cum fpcciescorporea , & motusfpirituum, qui cxglan-

dula fluunt, non nifi unum &: idcm fmt , ca fcmpcr ctiam fimul dfc

conjunfta.

Ad id refpondco , primonotandumcfrcfpccicmillam non fimplicitcr

confifterc in forma cxtcrna, quam curfus fpirituum anfumit ad ingre-

diendum in poros, quos objcdum aperuit ; vcrum ctiam in cclcritatc > &:

impctu curfus fpirituum, in fitu , qucm fpccicsca fupcrglandula habct,

& in omnibus muiationibus, &' variationibus , quaj in toto fpiriruum

curfu inveniri poffuor ; quae omnia non tantum depcndcnt i diverfo mo-doadionisobjctS^i , vcrumctiam^ conditutione ,

inqua glanduU, fpi-

ritus, &rcerebrumproeotemporcinveniuntur ', adeo ut , quamvis dici

polTitobjcftumaliquod, quod fcmpcr codem modo agit, candem for-

nialitcr fpcciem cxcitarc, quia ea, quam txcitat fpccics, nobis fcmpcr

cjufdcm rci cogitationem dai , non tamcn femper matcrialitcr cadem m

,

fi aliqua reliquarum condirionum, qux ad cam produccndam aliquid

conferunt, muiatafit; &.'diccndum non cft eam fcmpcrpraccifcjundam

clTc cumeodcmmotu fpirituum , & cundcm cfFcdum fcmpcr produce-

re dcberc.

Sccun^o notandum cft , licet nihil accidcrct , ncc cx parte obje(5U , nec

cx partc ncrvorum , ncquc etiam cxparteglandul», quod impcdirc pof-

fctjquo minus cadcm cxaflc fpccics junfii cfTet cidcm motui fpirituum, fi

ea confidcrctur, tantum l glandula ufque ad apcrturam , quam obje<5lum

in ventriculis ccrcbri fccir, Ci tamcn fpcdctur ab ifta apertura ufque ad par-

tcs inquasfpiritusdcferuntur , tammultaaccidcre poffunt fivcexpartc

fpirituum, fivcex partc ccrcbri, aliorumquc locorum,pcrquos tranfcunt,

undc prima eorum forma defccnfus in ncrvos mutari potcft , ut dicere ne-

qucamus candcm fcmpcr fpecicm codcm motu comitatam cfre.

Ex hifcc omnibus igitur condudamus fpcciem aliquam , quam can-

dem appcllamus , quia nobis candem cogitationcm fuggcrit , non fcmper

clfc jundim motui fpirituum , quo vcrfus cafdcm partcs dcferuntur, livc

proptcrobjcdidivcrfum modum agendi , fivc propter difpofitionem

,

quoe eo temporc in fpiritibus , in glandula, Sc in rcliqua ccrcbri partc in-

vcnitunquemadmocJum in mcis notis ad D.DcfcartesTraclatum dc Ho^ininc prolixe cxplicui.

Pitct crgo candcm fpccicm aliquando (cqui poffc motum , qui

odium, & aliquando cuiQ , qui aliampaOTioDcmcxciut.

Ut

DE Mente Humana. i8p

Ut autcm ad propofitum noftrum redeamus, qualifcunque motus

fpccicm comitari poflit , mcojudicio cvidcns eft , quando fpiritus , qui

camcomponunt , femcl fibi viam delincarunt , &aperuerunt inter fila-

racnta, cxquibuscercbrifubftantiacompofitacft, non aeque magnamvimrequiri, quafccunda viceobligentur adviam iftam ingrcdiendam,

ac primaquidemviceopus erat; Sc quando fuper glandula fpccics fimi-

lis, aut faltcm aliquomodo primam refcrcns formabitur , folam facili-

tatem, quamperprimamfuam viamcundiinvcniunt, fufFcdnram , ut

cam dcnuo ingrediantur. In qua facilitate confiftunt omnes noftrx habi-*

tudinescorporeas, omniumqueinclinationumnoftrarum vis> quitan-

tofortiores funt, quantoprimailla viamagistrita cft , &aperta. Undcapparctfolum remcdium ,

quomcnseascorrigerepo^Tit, c{fe,fidealia

aliqua re cogitet , quam communitcr alii motus fcquuntur , &: fi codcmtemporcconfiliumcapiatfiftendi primos motus per volumatcm oppofi-

tam : hoccnim pacfto novafpccics fupcrglandula cxcitatur, quac fpiri-

tusahorfumdcfcrt, & avertitdvia , quam ingrcdi folcbant; unde fit,

uteampromptitudinem infenfibiliteramiitant , quiaalibi faciliorcsapc-

riuntur viae; verum mox primam fuam viam rurfus fequerentur, nifi

Jongo temporc in propofitoobflandi pcrfeveraremus.

Do^f^us & fubtilisEquesDigby in tradatu , quem de pulvcrefym-

pathctico compofuit , cxemplum ejufmodi averfionum adfert notatu

dignum inJacobo Britannia: Rcge , qui talcm habcbat avcrfioncm a gla-

diis ftn6is , ut non fine cxti cmo horrore eorum adfpc^um fcrrei. Eam-

queaverfionem dicitoriginem habuiffe, quod Rcgina Matercjus, cumipfum in utero ferrct , valde fuerit pertcrrita cx caede Aulici cujufdam ,

quicoram ipfa, atquc in ipfius cubiculo fuit trucidatus. Si vcrum fit

hanc fuifle caufam veram horroris in Rcgc , difhcile fatis cft explicarc

,

quomodo fpccics rei noxix fuper glandula infantis duci poiuerit, qui eam

non nifi pcr oculos , autaurcs matrisfuae , dum in cjus utcro crat , pcr-

cipercpotuit. Tacilius ratio rcddi pofletdc cjufmodirc, fi infans odorc

aliquo , aut fapore laefus fuiflct ; odor enim per ipfos matris poros penc-

trarc poteft , & quantum ad alimcntum malo fapore praeditura , quem-

admodum id tranfit a raatrc ad infantcm, fic aliquaparsejusinveniri

potcft in fanguine, quoinfansnutritur. racillimcciiam concipitur non

fcmpcr necefleeflc, ut mater pravumcumodorem , autfaporem pcrci-

piat ,quiacum infantisccrebrummagistenellum fit, quam matris, illud,

ca nihil pcrcipientclaBdipoteft.

Diflicultas tamcn, qu« in cxemplo D.Digby allato invcnitur tolli

Aa jpoteft,

ipo Tractatuspotcft, & quo modo id fiat videri, fi conlidercmus non adeo quidem

cfTc qualitarem objefti , quod co tcmporc oculis , aut auribus matris cx-

hibetur, quodlsditinfantcm , quam inopinatum illumcafum , quiac-

cidii : qui infigncm valdc mutationcm fpiritibus animalibus matris in-

fcrt, unde infans > qucm utcro gcrit , Ixdi potcft proptcr magnum

cum , ac mutuum confenfum ,qui illi cum Matrc tunc intercedit.

Ut hoc intclligatur, notetur quifo, cum prxcipuus cffeftus iftius

.fubiti, acinopinati cafusfit, glandulam rctincrc verfus illum locum

,

undcfpecies, quaecam excitat, venit (qucmadmodum optimenotavit

D.Dcfcartcs> ubi de Admiraiionc loquitur)atqueita verfuscam partem

fpiritus dirigcrc , ut ab omnibus aliis avenantur , hanc fpeciem non

tantum fupcr glandula matris , verum ciiam fupcr glandula infantis for-

mari, (qucmadmodumid fatis prolixe in notis mciscxplicui pag. 5^5 ,

& fcqucntibus) Sc quidcm fortius fupcr glandula infantis , quam matris

,

quia tcncrior eft, & facilius incommodo aliquo affici poteft; quapropter,

cum poft nativitateminfantis cadcm fpccics fuper glandula fortcreduci-

tor, cidcmcfFcdusproducuntur , ^ aliquacx iftisaverfionibus excita-

tur , quarum raiioncm redderc non poffumus , aliaque confcquuntur

,

qux in Notis mcis cxplicui. Notandum hicctiam fedulo eft ,cjufinodi im-

prcnfioncs aliquando adeo fortcs cffc , ut fcmper necclfe non fit objcdum,

quod in nbbis paffioncm aliquam excitarc folct , fcnfibus noftris pracfcns

cffc , ut ca paflio cxcitctur , imo fufficit facpc ut id tantum imaginemur

;

qucmadmodumid acciditamicocuidam meo, quitalcm abaliio habc-

bat avcrfioncm , ut idnon finc vomitucomcdcrcpoffet; cumcnimali-

quandojufculum comcdiffct , cui propter ipfum nullum allium additum

crat , quo ctiam valde delcLtabatur , & unus con vivarum pcrjocum ipfi

poftcadiccret , alliumcondimcnto ifti additura fuiffc, revomuit, quic-

quid comcderat.

Alii contra funt , qui facile ab averfionc qua laborant libcrari poffunt

cumquidodioprofcquuntur non proptcr aliam rationcm , quam quia

falfo pcrfuafi funt id cife pravum , aut quia id ex aliorum relatu tantum

crcdunt, autquiaid viderunt male apparari, aut quia proptcr malam

linguac difpofitionem ipfis non benc fapicbat , cum dc co comcdcrunt

,

fiipfos dccipiamus, atquecflRciamusut infcii dcco comcdant^ verum

id aliquando non fufSceret ad eos fanandos , fi cercbrum habercnt valdc

tcncrum , & imprcffio ca , quocunquc dcmum modo produda fuerit

,

fitinvctcrata.

Porro ctiam non credo ncccffc cffc , ut cjufmodi imprcffioncs , cx qui-

bus

DE Mente Humana. ipx

bus omncs nofli ae avcrliones , & inclinationes nafcuntur , ante noftram

nativiratcin Ci6tx (int perobjeda , quse lajfcrunt, aut titillarunt ccrcbrum

nollrum ;qucmadmodum cnim fxpiusconiingit nos animadvcrterc &

notarc caufas aliquarum noftrarum averfionum , ut quando nobis in mc-moriam revocamus nos ralem , aut talem cibum cepiflc odio habere, quia

ccrtoaliquotcmpore cum mali faporis , autnosabeoIaEfosfuiiTeexperti

fumus; lic ctiam fxpius contingit avcrfioncm remanerc , quamvis memo-riamcaufac pariicularisproptcrquamodium illud concepimus , amitta-

mus; actum crcdcndum cft nihil fortitcr incercbruracgiffc, nifi fpc-

cicm odiiin feipfa, & nos obfervato tantumin gcnerc objcAo, quododio habemus , non attendifle ad caufam odii noftri particularcm , iivc

idfaiftumfit, quodnimis adhuc juvencsefrcmus , fivein rc alia aliqua

eotcmporcanimumoccupatum habuerimus. Imofnfficit aliquando, (i

vcl loqui audiamus dc caula noftrae averfionis , ut ca excitctur , qucm-tdmodum illis contingit, qui fcrrc nonpoffunt, ut de mcdicamcntis

fcrmo habcatur , quin ftatim corum amaritudincm in orc , & averfio-

ncm in cordc fcntiant; quod propterca cft, quia objct^lumhorroris,

qucm icntiunt , tamaitcipforum memoriae inha^rct , ut, cum fpiritus

animalcs tcnderc coguntur vcrfus locum iftius impreffionis, invcniant

ibi vias, ad apcricndumadco faciles » utctiamh medicamcntum in ipfo

orchabcrcnt, apertioreseircnonpofrcnt; atqueitacum fpecics ejus opc

memorix adco vi vidc fccunda vicc rcducatur , quam prima per adionem

objcfli fuit produdla, id mcntem difponit ad crcdcndum mcdicamen-

tum illud effc praefcns , atquc ita ejus averfioncm concipiendam.

Proetcrea ctiam fcmpcr non cft ncceflarium , id quod fenfibus noftris

praBfenscft, omninofimilceneprimo objeiflonoftrjEaverfionis, autin-

clinationis; fufficit fcpius, fi vcl lcvitcr tantum id rcfcrat, quamvis

ctiam non pcrcipiamus nospropterca ad id amandum , aut odio habcn-

dumfcrri: cum cnim plurcs pori, quicidem fpcciei produccndae fcr-

viunt, faBpiusfimulapcrri fuerunt, & nonconfucverunt cflTc apcrti fc-

paratim , non facilc poftca uni finc aliisapcriuntur ; & quamvis aliquan-

do contingat fpiritus non nifi vcrfus ccrtos quofdam poros pcculiaritcr

impelli t rcliqui tamen non cclTabunt apcriri ; quoniam fpiritus , qui

circumillos funt, fcqucntcs motum primorum , qucmaamodum aer

curfumfluvirfcquitur , invcniunt facilitatem tantamad influendum in

reh'quos poros vicinos , ut nunquam definant co tcndere, atque ita fu-

prcmam manum imponcrcformationi primx fpecici, & hoc padopri-

mam noftram paftioncm deoovocxcjrarc.

Amplius

ipi TractatusAmpHusdicam , licetnonmfialiquicircntporicxillis, quiprimam

fpccicm formarunt , qui aperircntur , & rcliqiii clauli mancicnt, la-

mcn fi abobjcdo, quodeam formavit, validafucritfada imprclTio five

fimul fcmel , fivc pluribus rcpetiiis vicibus , fpiritus , qui faepius pcr

cos poros tranfivcrunt , ac porro in ncrvos fcxts conjugationis co modoinfluxcrunt, qui rcquiritur adcxcitandumamorem , autodium, vias

illas reddidiflc adeo facilcs , ut fufficiat , fi aliquos tantum cx iis poris in-

grcdiantur autincofdcm ncrvos eodcm prorfus modo , ac prima vice

dcfcendant.

Quod aurcm nobis non rcvoccmus in memoriam convenicntiam & fi-

militudincm eam , quam objcda illa , quar amamus , aut averfamur, cumiishabcnt, quaeprimumamavimus, autodimus, cxcoorigincmfuamlubct, quodprimacpalTioncs, exquibusfccundaiftacoriuntur, maxi-

mcconfufx fuerint, utpote infantis noflrae omnium primae, autfal-

tcmtales, quasnullomodocumattcntionc confidcravimus; fuerintque

cxcarumnumcro, quarumobje<flumamavimus, autodimus, abfque

rationumcxaminc&ranimadverfionccjus, quod in iis amorc , autodio

dignum foreti quare & fecunda^ cjufdcm obfcuritatis , & confufionis

pariicipcsfunt, acprimx, &cum Poetafxpiirimcdiccrecogimur,

Non amo te Libidt , nec pojfum dtcere qudre y

IIoc tantum pojfum duere^ non amo te,

Vidcri ctiam potcft id quod D.Dcfcartes dicit Epift.j^J. Primi Voluminis

ad D. Chanct. Cdufa , qua nos tmitat ad hominem unum magit^ quam alium^ etiam

incognitkmeritu , amaniliitM^conJipt in cerebri nojlripartiumdifpofit:om , Jtve hac

dtfpofitio ab ob\eciu per fenfufifiveab alia aliqtid caufa indiiciafuerit , Objecla emm ,

quafenfui nojiros ajjiiiunt , movent quafdam urebrt nojlrt partes nervorum ope , frr-

tafquem eo pltCMfaciunt^qud ,quando ab agendo cejfat obfeclum, evanefcunt ; fedpars

td , in qua receptafuerdnt , mdnet pojlmodum dtfpoftta , ad plicas eodem pacto dtnuo

recipiendas ab^alto quovu objedo^quodfit prioriquddtntenusjicet non per omntayftmi"

U, Ex.gr.cumejfempuer, amabam aqualem mihtpuelUm, cut erdnt Itmuli ocult

;

itocque pa^to imprejfio yqua per vifum in cerebro meo recipubatur y ita ad\ungcbatur

imprefftjniy qua tn eo etiamfiebat ad commovendam tn me amorispajfnjtumy ut etiam

dmpoji , quoties in dltquas incidercm , quibui eJfeMfimiles oi ult , mt: ad lUas pra altis

amandas procliviorem deprehenderem,ob hocfcilicet unum^quod hoc vttt tm praft fer-

rentj neque tamenftebam hanc mtht amandt caufam efe j e contrario ex quo hoc mc-

cum reputans agnovi ejfe vitium , eo amplius iommotut non fui. Part ratiocimo cum

^unnptam amamus latentecaufa , credtre ejl td tndeferi , quod tpfi mfit aliquidfimtk

iss, qud in objedo nuopiam antea amdtofuerum ,quamvis qutdfit lUudnefciamm.

Hinc

T* E M E N f E H U M A N A.

Hinc racojudicioapparct, qu3B caufa vcritati maximc confona ejuf-

modi avcrlionum , Sl inclinationum naturalium adfcrri poflif, ncc illt

nobispraBfcrcndieflc vidcntur, qui ad Sympathiam , & antipathiam rc-

currcrcmalunt, qui profcdo tcrmini funtobfcuri nihil fignificantcs, &ad idtantum utilcs, ut ignorantiam noftramfub fpccic verbornm quo-rundam fcfquipcdalium obtcgcre poflimus , quemadmodum in Philofo-

phia pcripatctica plcrumquecontirigif. -,

Quacri hic poffct , an occulta illa inclinatio, quam in nobis aliquando

animadvertimus > utunipotiusaleatori, quam alteri faveamus, quam-visambonobisaequcincogniti fint

, femperoriaturexvcftigiisinclinatio-

numnoftrarum , &: fimilitudinis , quam cum primis objedis noftrarumpaflionum habent? rcfpondeo id faepius, non tamcn fcmper origincmfuam ex co habcre , ut quando ea inclinatio non diutius quam eorum lu-

dusdurac, tumenim ratio Icvis iftiuspropenfionis, quam fcntimus, cxcoproficifci potcft , quod voluntasnoftra , cum indctcrminata cflc no-lit , & occafionem invenit fe parti alicuijungcndi , quamvis nsens nullamrationem videat cvidentem , qua potiusinhanc, quam illam partem fe-

ratur , fc tum afponari patiatur verfus objcdtum , quod pro pracfcnti ejus

difpofitioneccrebrum fuavius fcrit.

Cactcrum, quamvisnonaliummihifcopumfixerim, quam de caufis

occultarumnoftraruminclinationum loqui , quaein corporc noftro in-

veniuntur; in tranfitutamen hicdicam aliquas efle, qux a cognitione

mentis dcpcndcnt , ut funt excellcntcs dotes, quasiniis, quos ama-mus , cogiiofcimus, praecipue fi confidcremus cas nobis ipforum ope, autalio aliquomodo, quo tamen ipfi propterca poflcflioncm carum nonamittunt, communicari poflc; quemadmodum enim eos acftimamus

,

quia doies cas polfidcnt, fi porro vidcmuscos in earum acquifitioneno-bisauxilioefl^epoflc

,nosipfos infenfibilitcriishominibusvoluntatcjun-

gimus > & nos ad cos amandos incitari fentimus.

Diflx;rentia duplicis iftius gencris indinationum valde infignis eft

:

imius cnim caufa obfcura cft , & haud facile dctegitur , illius fcilicet cu-juscaufa cft in corporc: verum quantum ad aliam, cujus caufa cft in

mcnte , ca clara , & cognitu facilis eft , quoniam nobis dctegic rem, qujcpaflioncm noftram cxcitat : vix etiam cfTc poteft , quin fit reciproca

,

quando is in quem propendcmus , exiftimationcm , 8c amorem, quo er-

ga eum atedi fumus, & dcfidcrium , quoin co imitando ftagramus,novic

Bb C A P U T

TractatujC A P U T XXIII.

Ve Parte Superiore , InferioreAr^imdftve Mentis Humitnd,

Mlrum fanc cft eandem unioncmi quae ftcit, ut mens & corpus

non nifi unum quid cfTc videantur , dividcre , & fcparare , ut iu

dicam , mcntcm humanam in duas partes, faccreque, ut , quamvis ex fua

natura nuUas partcs habeat , & fit indivifibilis, quia, cum res tantum

fit cogitans, nec extcnGonis , nec divifionis capax eft , nihilominusi

quiajunda cft corpori , &duumgcncrum cogitationcs in ea invcniun-

tur , du3B etiam in ea divcrfs parics imaginationc concipiantur , quaruni

una fupcrior , altcra tnferior nominatur. Et quemadmodum in noftro

corporcplurcsdiverfifuntmotus, quorum ahqui non percipiuntur ab

anima; & inquos noftravoluntasnullum habetimpcrium » utfuntmo-

tuscordis, chyli, &fanguinis, plurcfqucalii; & rurfusalii, quosani-

mapercipit, & quos cxcitarc poicft, ut funt motus membrorumno-ftrorum : fic etiamin mentc noftra divcrfx cogitationum fpecksfunt,

quarum aliqux non dircftc dependcnt ab anima noftra , fed ab unione

,

quae ipfi cum corpore intercedit , ut funt omnes fenfuum , & paflionum

perccptiones i & alix rurfus , quae ab anima depcndcnt , utfuntomnespcrceptioncs noftrarum voluntatum quando nos ipfos voluntarieappli-

camus adcogitandum de aliqua re , praecipue fica rcs fupra fenfus, &imaginationcm fit.

Primae autcm iftx cogitationcs una cum judiciis , & motibus volunta-

tis noftrs eas comitantibus tribuuntur parti Animz inferiori ; alias perti-

ncntadfublimiorcm illampartcm, quam fempcr tanquam dominamal-

terius fpc(5babimus , &cui altcra ifta tanto magis fubjici dcbct, quanto

perceptioncsejusomncs (& omnia judida, ac appctitus, qui cas c«nfe-

quuntur) funt obfcuriores , & magis confulae , utpote quae ^ mixturi

mcntis, &corporisdcpendent; cumcontra partisfuperioris omncsper-

ccptioncs, omncfquc detcrminationcs voluntatis , quae ab iis depcndcnt

fint clars , & cvidentcs , utpote quae non nifi l Mente ipfa s & notioni-

bus ejus naturalibus proficifcuntur.

Duae tamen iftx partes non funt nifiipfa anima, aut mcn^ ipfa, quae

utrafquccas cogitationes recipit , & per candem facultatem pcrcipii; unas

obfcure , & depcndentcr ^ motibus fui corporis, alias autcm clarius , quia

abipfaproceiu it. Nonctiamoifi eadcm voluntas eft, qus appcUatur

appetitus

DE MeNTE HuMANA. I9Jappctittis fenfitivus , quandocxcitaturperjudicia , quae formantur con-

fequentcr ad pcrccptioncs fcnfuum ; & quae appetitus rationaTis nomina-tur , cummensjudiciaformatdcpropriis fuis idcis indcpcndcntcr a co-

gitationibtis fcnfuum confufis , quae incJinationum cjus funt caufae.

DifEcilius autcm non eft comprchcndcre, quomodocadem voluntas

codem fcrc tcmpore cxcitari poQit ad dcfidcrandum duas res oppofitas fc-

cundum duo divcrfajudicia fupcr duabus diverfis pcrccptionibus funda-

ta; quam concipcre quomodo idcm corpus, quod dcorfum tcndit,

quia cftgrave, eodcm ctiam tempore polTit furfum tendcre, quia co

impellitur. Verum quemadmodum fierihaud poteft , ut corpus codcmtcmporc ad duas diver(as partes cat , fic ctiam voluntas non magis codemmomcnto duas rcs oppofitas vclle poteft.

Id, quodoccafionem dcdit, utdux iftac diverfx voluntatispropcn-

fioncsproduobusdivcrfis appctitibus fumantur, cft, quod farpillime

unusaltcriopponatur, quia propofitum, quodmcnsfupcraedificatpro-

priis fuis perceptionibus, non fempcr confentit cum cogitationibus, quxmenti corporis difpofitione fuggcruntur, pcr quamfipcobligatur adaliquid volcndum , dum ratio ejus eam aliud optarefacit.

Quoniam autcm omncs noftrse pcrccptioncs tam illae , quae dcpcn-dent^ voluntate, quam quae abeanon depcndcnt , contincnt aliquid

clari , quod animam incitat ad amandum , aut odio habcndum objc<flum

ipfipraefens, proutilludbonum, aut malumjudicat; fi contingat, ut,

poft pcrccptioncm fenfuum noftrorum , &rjudiciumabanimaper3(^um,

quae non celfant eam incitaread acquircndum , autfugicndum objcdium,quod prae oculis habct , in memoriam rcvoccmus nos antchac formaffc

,

fivc fi ctiam tunc formemus judicium contrarium aliis pcrccptionibus

fundatum, animaconaturglandulamavcrtereabillo objcfto, quodvo-luntatcmfuam movct , applicandofc ipfam ad divcrfa objcfta fucceflive

confidcranda. Vcrum quando imprcQio , quam primum objcdum fccit,

adco fortis eft , utglandula primam fuam formam rurfus affumat, fi-

mulacmcns fufpcndit fuam applicationem » aut rcs, quam confidcrat,

fatis virium non habct ad cam rctinendam ; aut fi forte contingat , ut cur-

fusfpirituum animalium cxartcriis vicinis egredientium glandulam rC-

tlucat, & cflBciat, ut adprimam fuam difpofitioncm rcvertatur; tunc

anima (c fuccelTive impelli fcntit ad dcfiderandum nunc unam rem , nuncaliam pro di verfis motibus , quos fua voluntas, aut adio objcdorum, aut

difpofitio fui corporis glandulae tribuunt. Atque in eo confiftunt con-

fli^us , quos vulgo imaginari folcmus intcr partem fupcriorcm > &infe-

Bb a riorem

jp6 TracTatusriorcm animx; non quod anima poflfit vcllc codcm tcmporc duocon-

traria, aupglandulaeodcm momcnio verfusduas pirtcsoppofitas incli-

nari; vcrum impctus , quofpiritus glandulamab uni parte impellunt,

&quoabalterapartcanimacjm fua voluntace rcpcllit, facit, ut anima

codcm fcrme tcmporc fc impclli fcntiat ad candera rcm appctendam , &fugiendam.

Caufaiftorum confliduum oritur cx unionc mcntis, &: corporis, &cxejus unionis conditionibus . fccundum quas corpus mcntemobligat

ad attcntionem objcdi , quod fortitcr agit in ipfum , tunc etiam cumfe

ab eoaverterc , &: dercaliacogitarcmallct. Vcrura, quamvis animanul-

lam fcrc habcat cogitationcm pcr objetflum fcnfuum cxcitatam , quse eam

•non movcat , ciquenon det aliquam propcnfionem, & inclinationem j ca

tamcn indinatio, &propcnfiononcflctalicujusmomenti, fiadlubitum

animafuamattentionemabobjcdoilloavcrtcre poflet; aut fi poftquam

avertiffet, atqueitaftatum glandulx mutaflct, nihil, neque intra, ne-

quc extracorpusinvcniretur > quodglandulam in priorcm ftatumpof-

fctrcducerc, ac facercut eam difpofitioncrQ, quam rcliqait, rcfumat.

Duarum iftarum partium oppofitio prxcipuc notatur in noftris paflio-

nibus. Etquantumad pcrccptioncs fenfuum , quas ad objeda cxtcrna

referimus, earum fatis domini fumus; quamvis enim cas, ubi objcfta

abfunt, excitare non poflumus, ut ncc, pracfentibus ipfis > impedirc

ne cxcitcntur iadminimumtamenfcrcfcmpcr pofTumus fcnfus noftros

apcrire, autclaudcrc, &adobjc^laexternaacccdcrc, autabiisrccffdcrc.

Atquc ita raro contingit, ut non ex partc etiam caufa fimus adionum

objcftorum , & pcrccptionum noflrorum fcnfuum, aut fi accidat illa ficri

finc noftro confenfu , plcrumquc id emendare poffumus , & impedire

necasperpetiaraur. Non eodcm modo fe rcs habctcum perceptionibus

,

quasad corpiis noflrum rcfcrimus, ncque cum iis, qu32 dependenti

veftigiismcmoria;,quarum nunquamfcredominifumus : nonenimpof-

fumuscorpusnoftrumrclinquere, autveftigia mcmoriae dclcrc, quan-

dovolumus.' Hic oppofitio multo major cft in palTionibus , quam in omnibus re-

liquispcrccprionibus, & commotionibus Animx , obduasrationes; pri-

"ma eft , quia nuUae funt cogitationes , quas animam adco valide inclinen»

ad confcnticndumalicui , qualecunquc idfit, quam paflioncs, ad con-

fenticndum motibus ,adquoscorpusdifponunt, & praeparant: fccun-

da, quia, cum paflfioncs fuftcntentur, &corroborenturper difpofitio-

ncm , quae in corde , in fanguine , & in fpiritibus invcnitur , fi ca difbc^-

D E M E N T B H U M A N A. 197/iriopaulo foitiorcft , licct anima vim habcret, quando velJct , mu-tandi mociim fpirituum , & inclinationcm glandis , attamcn , faltem

cum non diu perfcvcratin ca voluntatc, (quod difficillimum cft , quia

corpus camobligatadattcntioncmalteriusalicujus rei) fpiritus reccntcr

ex corde vcnicntes , & glandulam pcrpetuo vcrfus eandem partcm rcdu-

centcs rcnovant in ea fingulip momentis eandem paflioncra > faciuntquc

utilla plerumqucdominetur.

Qjiicquid AnimainboccafuprsEftarepotcft , cft, non confcntirec-

juscfFcclis, &fiftcre, quantum poteft , motus corporis , qui eam co-

mitantur; aniraaeautcm, quaefacillimefuaspalTiones vincunt, &mo-tusillos fiftunt, funtfinedubiofortiirims ; visautem ea non acquiri-

tur fimpliciter volcndofpiritus movercvcrfus aliam partcm , aceam ver-

fus quam dpaffioncimpclluntur; (id cnim fcimus inutilc fore) vcrumannitendoquantum ficri potcft , utimaginatio avcrtatur^confidcratio-

neobjculifuae paffionis, &. vcrtatur ad id fpedandum , perquoddcftrui

poteft, confiderando quid noftro rcfpe^u in illo objedo rcvcra bo-

num , aut malum fit ; nihil enim xqut efticax eft ad voluntatem firmam

confervandam , quam cognitioveritatis : quareid prscipue conari dc-

bcmusurvcram rerum cognitioncm acquiramus, quando ab omnibuscommotionibus liberifumus utjudicia , qusctunc perceptionlbus evi-

dcntibus fupcraedificamus , nos contra confufas pafFionum perturbationcs

qiuiiircpolfinr.

C A P U T XXIV.

DeVoluptatey drDolore*

INter omnescogitationcs , & fenfuum pcrccptioncs , quaj In mcntc cx

occafionecorporisoriuntur, nullx funtquae majorem ipfi molcftiam

creant , & quac faepius partcm fupcriorcm inferiori cederefaciunt, quamcogitationcs fcnfusquc voIuptatis& doloris: .quare fi imperium mentis

incorpus confcrvarevclimus , utriufqucnatura nobisaxa^cconfideran-

dacft, utfciamuS) quousqucmcnti fibiindulgcre liceat in iis ad qux^b illis incitatur.

Voluptas , &dolor, ut&plcracquc aliae cogitationcs animz duuragencrum funt , alix fenfualcs , qux depcndent i corporc

,idquc pro

principali fuo objcdo habcnt; & aliae intellcduales. Voluptatcra , &dolorcm inccllcdualcm appello cam animas commotionem triilcm , aut

Bb j jucun-

198 Tractatusjucundam, quxnafciturexcognirionccUra, & diftinfta boni aut mali,

quod fcntimus , five id fit corporcum , five fpirituale. Ratio hujus

diftindionismanifeftepatebit, fi confideremus voluptatem , autdolo-

rem fenfualcm elTe pofle line intelleduali ; non tantum enim dolorc affi-

cimur, quando aliquo membro truncamur ; verum etiam triftiriam fcn-

timus, ubinosorganoaliquoadvitam necefrario privatos vidcmus; &quamvis faepius dolor ceffet poft adionem fcrri , quo nobis mcmbrumaufertur , triftitia tamen durare non dcfinit •, undc apparet eorum diver-

fltas» Quemadmodum ctiam aliquando dolor finc triftiria imo & cum lae-

•itia conjun<fla cffc poteft , quandojafturam iftius mcmbri tanquam ccr-

tum medium majus bonum acquircndi confideramus. Eodem fefe modoreshabetcumvoluptatcfcnfuali ,

quxaliquando cflc fine laetitia, imo&cumtriftitiaconjungi potcft; cxcmpli gratia, qui honeftae mulicri

pcrvimftupruminfcrrct, in ea excitare poflet ritillationem, qux vo-

luptatem corporcam producit , attamen mulicr ifta nihilominus triftiua

& dolore opprefla foret , quoniam vim fibi illatam tanquam maximummalum confidcrat. Hinccvidcntcrvideripoteft divcrfitas duarum fpc-

cicrum voluptatis , &doloris, quas propofui.

Conveniunttamenintcrfeinco, quod omnis voltiptas fivc fcnfualis

,

fiveintclle(flualis , Jit commotio ammd jtuunda , in qtia confijht pojfejfio bonit

quod ineaexcitaturper id omne , quodeam obltgat ad fe couftdcrendam tanqiiam

bonum aliquodfibi proprium pojfidentem : quemadmodum ctiam dolor in genc»

rc eft languor aliqtiti ingratiu in quo conftftit incommoditas , qua anima afficitur ob

malumy atitdefeclum ,cujus caufa eft y qtiicqtitdeamohligarepoteftadfefpe^an'

dam tanquam pnvatam aliquo bono fibiproprto. Dux iftaz definitioncs non

diffcrunt ^ dcfinitionibus laeririae, & triftiriae, quas D. Dcfcartcs de-

dit, nifi quod larius cxtcndantur ; quid hic confidcramus volupta-

tcm, & dolorem in gcncrc , quofcnfulstitia, &triftitia, ipfis nonop-

ponuntur.

Ut utriufquc natura mclius cognofcatur , dividi debcnt in trcs gradus

;

primusfcrc nihilaliudcft nifi fettfatio molcfta , autjucunda; fccundus cft

paJfioUtitta-y &triftttia; &ctcruus cd commotio anima plane fpiritualis , qus

fapius nuUum cum corpore commerctum habet. Dixi primum gradum nihil fere

aIiudcflc,nififcnfationcmmoleftam,autjucundami rcveraenim primus

voluptatis gradus non eft nifi tirillatio quzdam , aut fi^nfatio jucunda

,

quaeconfiftitin eo, quodobic(5tafcnfuum exdtcnt aliqucm motum in

ncrvis , qui ipfis noccrc poflit , nifi fatis roboris habcrent ad rcfiftcndum

autnificorpusbcncdifpofitumcfleti undc imprcflio in ccrcbro effici-

tur.

DE Mbnte Humana. i<;9

tur, qusanaturainAitutaeftadteflandumeam animxillam vim, cor*

poris bonam difpofitionem. £t primus doloris gradus quid aliud , quae*

fo, cft, quara fenfatiomolefta, qua? fcmperoriturex adioneadeo vio-

Icnta, ut nervos ofFendat , cofque aliquando rumpere poftit; undcctiam in cercbro impreflio cfBcitur , qux k natura inftituta eft , ad figni-

ficandumanimaBdamnura, quo corpus per cam a(5lionem afficitur, &debilitatem ejus in refiftendo. Et quia imprelTiones iftae , qux in ccre*

brofiunt, menti reprasfentant id , quod in corpore accidit , tanquambonum , aut malum fibi proprium , in quantum cum corporc eft unita

,

id ctiam plerumquein ea palTionem Ixtitiae, aut triftitiae excitat. Ap-pellari primurailliim voluptatis gradum fenfaponem , quia id nomenomnibuscogitationibus confufis , qux in menteex occafione corporis

nafcuntur, proprium cft. Ad huncgradum etiam rcfero dele£lationem,

quam capimus in aggrediendis rcbus difficilibus ; nunquam enim id ten-

taremus, nifi credcremus nos fatis fortes ad fuperandas difficultatcs,

quasnobisproponimus; caque difficultas eft, qus facit, ut iis rebus

dtledcmurj quia ca corporis noftri dexteritatem , & animi magoitudi;»

nem tcftatur. Eandem etiam ob rationem fencs deledantur narrare peri-

cula , qua^fuperarunt, &mala, quaepcrpcffifunf, quiaillud tcftatur,

cos fatisforteseffedcbuifrcad fubfiftendum in omnibus difficultatibns,

qu3B ipfisoblataefuerunt. Propterea etiam deleftamur videndis atflioni-

bustragicis, quaeintheatris repraBfentantur, aut legendis cafibus qui-

busdaminfolentibus; quiapaffionesilLT , quasin nobisfuccclTivc exci-

tant , animam» ut fic dicam, titillant, eamquc exhilarant, cum o-

ftcnduntipfieamfatisfortcm ci^c ad refiftendum omnibus earum com-xnotionibus.

Secundusgradusvoluptatis eft paffio laetitix , quae dcfinitur , quodfitjucunda commotto anhnd, inquaconjijiitpofpjfto bom , quod imprejfiones cerc'

hrt ei reprdfentant ut fuum; 8c contra paffio doloriseft Unguor aliquu ingra^

tiUy in quo conjiftit tncommoditas y qua obvemt animo ex malo , aut defeifu,

quem tmprejfionescerebrt tpji reprafentant ut fitum. Duae \\\x paffiones ad camvoluptatis fpeciem quoquepertinent, quam appellavimus corpoream

;

quoniam comitatz funt cogitationibus iftis confufis , quae originem fuam

ab unionc corporis, & mentis trahunt. Ambx oriuntur ex opinione

pofTcffionisalicujusboni , aut adhaefionisalicujus mali. Etquamvis ple-

nimquccaufafatisraanifcftafit, ut quando aliquid raanifcftc prodeft,

aut nocet corpori noftro , autquando Ixtitia, auttriftitia intclle^alis

in nobis eafdem paffiones excitant*, fzpe tamen evenit, ut laetos, vel

tnftes*

zoo T R A r T A T ir

triftcsnosfOTtimus, etfi caufam dicerc ncqueamus , ut quando corpus

noftrum benc, aut malc difpofitum cft nobis id non advertcntibus

;

quodtumcontingit, quando illud bonum , vclmalum notas fuas im-

primit ccrebro absque opera Animx ; cum cnim totum corpus fpiritibus

fatis turcct , ac proptcrca quantum ficri potcft, aptum cft ad excrccndum

omnesfuasfundioncs, autquandodifpofitiocerebritalis eft, ut fpiri-

tus animales facilius influant in nervos , qui cordis dilatationi mfcrvmnt,

quam in alios , (quod paifioncra lactitix cxcitat) aut dcnique quando i-

pfumcslumfolitofcreniusagitat, &:titillat nervosnoftros , dicerepof-

fumusnosefTehilares, quamvis caufam ignorcrhus. Contra etiam co-

dcm modo nos triftcs fcn;imus cum corpus non benc habct ,quam vis nc-

fciamus id malc fc habcre.^ j , . •

Tertiusgradus voluptatis, autdoloris cft, qui pcrtmet ad Ixtitiam

auttriftitiamintelleaualem, qui ^ fccundo non differt nifi inco, quod

commotioanimae, in qua is confiftit , non cxcitetur nifi pcr adionem

intelleauspuri, qugeipfi rcpra:fentataliquodbonum , autmalum tan-

quam^ibiproprium. Taliscft fatisfadio, quamfcntimus exbonaaliqua

aftione, autmoleftia ,quam patimurexco ,

quod officionoftrodcfuc-

rimus. Verum, quamvisfspebona aut mala, qux laetitiam , aut tri-

ftitiam intcllcdualcm producunt , ad corpus non pcrtineant ,admodum

tamcn raro contingit, Istitiam inicllcclualcm non cffe comitatam ea,qux

cftpalTio; quiapropteraraamunioncm, qui interanimam , 8c corpus

cft , adeoairucri fumus urinoftra imaginatione, ut fimulac intcllcaus

percipit nos aliquod bonum poflidcre ,quamvis illud adeo diverfum

poftit elfcabomnirccorporca, utnullomodopofritimagmationccom-

prehendi, imaginaiiotamcn nondefinit agcrein ccrebrum, unde mo-

tusfpirituum, quipalTioncmliritiarcxcitat, fcquitur.

Siautcmfcire vclimusquistrium horum graduum voluptatis animam

jucundius afficiat, nullum dubiumeft, eum , qui ad Istitiam intcUe-

aualempcrtinetgradum, rcliquisduobus praeftarci primo quia omnia

bona corporis nunquam adco polTunt nobis clfe propna , quam ca,qux

intcllcau cognofcimus ad mcntcm pcrtincrc, quia illa tantum funt

,

qusinobisaufcrri non poffunf, fccundo, quia in poirelTione horum

bonorum non fpcaamus fenfus noftros, fcd nos ipfos, m quantum nos

confidcramusfecundum partem noftram mcliorcm ; & quia nos eorum

authoresfumus ;&dcniqucquia fierincquit, utpcrccptioncs fenfuum

,

& imacinaiioncs , quac obfcurx funt , & confufx , in nobisscque fortcm

pcrfualioncm poffidcftdiaUquod bonum producantac proindetantamm

I)B'MeNT1H17MAVA. 20Inobis excitcnt laetitiam, quam perceptioncs intellcdus

, qux nobis clare,

&diftinde demonftrant magnitudinem boni, quod ponTidemiis , co-demquetemporenospoflifllonisccrtosrcddunt. Ncque etiam dubito,quin illi , qui tres cas voluptatis fpecics guftarunt , iint judicaturi inter-

nam fatiflTadionem , quam cx rcaliqua bcnc gcfta fentimus, omniumnoftrarum Ixtitiarum cfle fuaviflimam ; pcenitcntiamquc, & doloremanimiob adioncm pravam efle omnium dolorum noftrorum acerbiili-

mum.Non tamcn cenrerem propterea omncs alias voluptates eflc rcjicicndas

,

neque ctiam nimis avide efle appctendas , vcrum puto nos omnibus gau-derepoflc, quando confcientiam non Ixdunt , neque rationi adverfan-tur , quando etiam fanitatem non dcftruunt , & ^ fundionibus fpiritua-

libus nos non avcrtunt ; ratio cft , quia in liac vita homo fc non tanquampurammentem, fcd tanquam fubftaniiam cx mcntc, &corporc com-pofitaraconfidcrarcdcbct, aquomcns in maxima fuarum fundionumparte dcpendet ; quare& cxiftimo id omnc ipfi poflfe conccdi , quo bo-naejusdifpofitioex arquo confervari pofllt, qucmadmodum& ncgareipfi oportct , quicquid eam potcft corrumpere.

C A P U T XXV.

DeStatu Anmg, poJlMortem.

HAdenus explicare conatus fum naturam mentis humanae,primo ira

fe ipfa,in quantum eft res cogitans,dcindc fecundum relationcm adcorpus, inquantumeieftunita; conatusctiam fum explicare, inquoeaunio confiftat& quam variai fint mentis cogitationes

, quae inde fuam ori-

ginemhabent; & quamvisomniaillafatisfuccindctra^fhvcrim, nonpu-

to tamen ullas de hac matcria inftitui poflc q^aeftioncs, quae non facillime

folvi polTunt cxiisquae hadcnu?demonftratafunt; quaequcadeo eviden-tia funt , atqueita clare fcquuntur cx primis vcritadbus, quas D. Defcar-tes demonftravit, utetiamficunda ca in ipfius fcriptis oftendcre ncqui-rcm , dubitari tamcn non poflct quin ex principiis cjus dcduda finr.

Quarcnihilaliudmihiagcndumfupereft, quamutoftendam, quidfolonaturali lumine fine auxilio fidei(quicquid enim in hocTradatu dixi,nondcpendetabiisquaeillanobisrevelavit)dcftatu animae poft hanc vitamdctegcrepoflimus, & quomodopcrccptiones intelledus noftri, &de-terminationcs voluntatis noftrae , quamdiu vivimus» rcgcrc debca-

Cc mui,'

j^i TR.ACTATUSmus , ut quantum fieri poflTit , in hoc mundo felicilTimi cvadamus.

Maximas habeo gratias D. Dcfcartes , quod ad Principem Elifabetham

Epiftola nona primi voluminis hoc modo fcripfcrit : quantum autem adam-^

md. pojl hanc vitamJlatum , iltum longe mmm novi ,quam D. Digbj , nam omiffn

fii , quAfiiUs docet ,[ateor fola ratme pojfe tm mtilta qutdem conjectare , qmbus

hiifatu blandiamur , fpefqueeximiM conctpere, fed certitudtnem nullam. Cujus

ratioeft, quod poft hanc vitam ftatus animac non minus quam modusunionisejuscumcorpore durante ca^libcra Dci volontate dependeat;

quarequcmadmodum nunc nuUam haberepolTumusexpericntiam, quo

modo fuas fundiones tum icmporis excrcebit , fic ciiam finc infigni te-

meritatenon poffumus nifi parum admodum de iis dctcrminare.

Quodmultos hic dccipit , cft , quod fibi pcffuadcant animam poft

hanc vitampolfefruramomnesperfediones , quxipfius naturx non rc-

pugnant ; ut funt exa(5^acognitio omnium rerum corporearum , poten-

tia movendi corpus , & pluraaliafimilia, quibusfortc tum non gaude-

bit, autfaltem nonadcoperfedis, & latccxtcnfisac fibi imaginantur;

& quorum nullam habemus certitudincm.

Quare Utin hifcetcnebrisfecure procedamus, animx in futura vita

tantum tribuerc debcmus omnia, qux ncccffario cx ipfius cffcntia fe-

quuntur, quandocamfpedamusomninofolam tanquam rcm cogitan-

tcm , non autem ci tribucre id omne , cu jus capax effc potcft , fi ea forct

voluntas fui creatoris : Et nihil ultra dc ea detcrminare poffumus , nifi

decretum Dci praefupponamus, quod in Traiftatu purc Philofophico fa-

cerc non licct , in quo abftinendum eft ^ rebus ,qux non nifi per revc-

lationcm divinam cognofcuntur.

Sccundum lianc rcgulam primo repcrioanimam noftram immortalcm

futuram, ideft, nonpcrituram , ncquc deftrucndam fore pcr dcftru-

^ioncm corporis , verum fcmpcrcifcduraturam, & pcr confequens co-

gitaturam; cum enim anima , &corpusdux fint fubftantiae rcaliter di-

ftin(5l3E Cqucmadmodum antchac probavi) hinc neceffario fequitur dc-

ftruciionem unius non infcrrcdcftrudioncm alterius ; & ficut natura c-

jus confiftit in cogitando , fic etiam fcmper cogitabit.

Secundo , quia anima noftra tum non amplius unita crit corpori , pri-

vabiturfenfu , mcmoria, & imaginationc ; quia ifticogitandi modiabilio dcpcndent , ^^fcrcnulli alii rci infcrviebant , quam ut ftatum fui

corporis indc cognofccret , & quibus in rcbus reliqua corpora , inter

qu£ fuum verfabatur , ipfiutilia, autnoxiaeirc poiTent; vcrum conri-

piecobjedlaperfulamintclle^usa^ioncm, qui ideas ipfi multo dario-

rcf

,

BE MeNTE HvmANA.20J

res, magifquediftinfbsruppeditabit, quam funt omnes ex, quasdu-

'

rantchac vitaopcfcnfuum habuk; quamvis fortaflc fi inter fc ilJaecom-

parcntur, aliae fint aliis obfcuriores , aut evidcntiores futurx. Quareineoftatu animaomnino, multo fclicior erit, quam nunc impraEfcn-

tiarumeft: Quamvisenimmemoriaeorporeatumcareat, &prima;cjus

idcae non amplius fortuito ipfi in mentem vcniant, quemadmodum nuncquidcm contingit , poterit e contra de novo producerc cafdcm cogitatio-

nes, quas in hac vita habuit ; &facilitas, quatumeasproducct, junfta

cum claritatc , qua eas concipiet , rcminifci eam faciet fe antea cas cogita-

tionesjam habuiiffe ; imo 8c magis diftindc& facilius rcminifcetur, quam

nunc, quiaadiomemoriaEejusintcIledualis tum interrumpi non pote-

rit , quemadmodumadio memorix corporcae pcr adionem objcdlorum

cxternorum interrumpitur.

Tertio, cumanimanoftra tunc feparata fit^ corpore, &foIaunio,

qux ei cum corpore intercedit, cam reddat adionibus objedorum exter-

norum obnoxiam , corpora in cam amplius agcre non poterunt , atque

ita mens noftra crit Domina fuarum cogitationum , & de iis tantum , dcquibus libitum erit, rebus cogitabit,- nifi forte ejus creator, aut aliae

mentes, cum quibus convcrfabitur, novam aliquam cogitationem in

ipfi cxcitent. Quarc & cum nullum corpus quietem cjus turbare , &quantum velit , occupataeirepoflit, multo majoriattcniioneutctur; &objcdorum

^quae ipfi pra^fcntia erunt , clariores formans conceptus

,

multo majores in fcientiis progrcflus faciet : Cum enim ejus idcx , aut

notiones nihil corporcum habcant etiam in hac vita , nullum dubium eft,

quin in futura multo majori facilitatc, ac puritate iis uti potcrit, quoniamfpeciebus fenfuum non ampliusjundae crunt.

Quarto voluntas, id cft potentiafe dcterminandi ex fe ipfa mentemperpetuocomitabitur fineullamutatione, nifi forte quod cum liberata

fitabomnibuscommotionibus, quibus ex occafione corporis obnoxia

erat, majoricumlibcrtateafturafit, &minus anccps futura; non ta-

mcnabcrrore immunis crit, quoniam intcllcftus omnia non coeno-fcct

ivcrum , ut erit libera a paflionibus , & prajudiciis fenfuum , &

prxtcrea fux attentionis domina , facilius obtinere poterit, ne confcn-

tiatnifiiis, qux clarc cognita erunt , atqucita impedirepoterit , nefal-

latur. Quamvisautem libera fit a paflionc , non tamen commovcri dcfi-

netperbonum &malum, quod intelleftus ipfi tanquara proprium re-

praefentabit ; verumquidem eft cjus commotioncs appcllari non poflc

paftioncs, quianihilnifiquodmens clare pcrcipit continebunt; anima

Cc 2 ctiam

204 TRACTATtTS' etiam in hoc ftatu non nifi laetiti^, & doloris intellc(5lualis, nonvcrocorporalis capax crit; nifi Deus velletunircanimam humanam alii ali-

cui corpori, cjurquecogitationeseomodojungcrcmotibusiftiuscorpo*

ris, ut prorationcmajoris , aut minoris violentis unius, major aut mi-nor fenfiis doloris in alio refultarct. Atquc hoc pafto meojudicio faris fa-

cilcforctconciperc ,quomodoignisurcre, &cruciarcpoirit animasco-

rum, quiioftatu pcccati mortui funtj vcrum limitcs, quos mihiprac-

fcripfi hoc modo tranfilircm.

Quinto dico dubitari pofle , an mens fcparata rerentura fit potcntram

«lovcndialiquodcorpus , quia potcntia ea non cft confcquens nccefla-

rium eflcnti^B mcntis finirx , ejufquc volunras vim cam non haber , nifi

in quanrum crcatori fuo placuit eam ipfi conccdcrc , idcft , in quanrumftaruir virrutem fuam motriccm impendcre fccundum dcterminationem

cjusvoluntatis. Vcruntamcn, quemadmodum ad gloriam Dei manife-

ftandamfacit, quod opcracjuscogqofcanrur, & nulla eft crearuraadea

cognofccnda aprior , quam menrcs fcparars ; quoniam cxpcrimur mcn-tcm humanam in ftaru unionis fua! cum corporc vim haberc movendi ali-

quas ejus partcs,fperarcaliquo modo pofl^umus ranram forc bonrrarcm

Crcatoris ur menri fir liberum futurum cogirarioncs fuas jungerc rali cor-

pori, quodipfi lubirumcrir, &talimodo, qui ipfiplaccbit, ad id mo-vendum , & cognofcendum. Et fi idita forctprocul dubioctiam ftatum

obtincbir , quo fclicior cfle ncquir finc auxilio gratiac fupcrnaruralis. Pn-tcr eas cnim praerogarivas , quas jam vidimus ex fcparatioBC illa ipfi obve-

oirerationc impcdimcntorum , ^quibus libcrabitur, & faciliraris, quiomncsfundionesfuasfpirirualescxercercpoterir, alias etiam plures ac-

quirer , fi Dcus ipfi potcftatem fc corpori ita jungcndi conccdar ; primo

cnim qualicunquecorpori fcjundurafir, id potcrit cclcrrime , &lon-giffime transferrc dcterminando curfum, primi, & (ccundi clcmenti,

quz circailludcorpuscrunr , cni eritjunciia; eodem modo, quo nunc

curfum fpirituum animalium dcterminar, impcllcndo eos in mufculos

pcr voluntarem , qua membrum aliquod vulr movcrc ; undc natura par-

ticularisiftiuscorporis, aliorumquecircumjacentiumclariflTimcilliinno-

tdcet, acitadeincepstotiusunivcrfi, cum cognofcit hoc pado modum ,

quo rclicjua omnia corpora in illud agcnt , aut iilius motui rcfiftent. Vc-rum quidcmeft nuUoscolorum, odorum, aliarumque qualitarum fen-

Cbilium fcnfum menrem habiruram , vcrunramen omnia illa melius co-

gnofccr, quam nunc ea cognofcimus; quia concipier manifcfttflime

,

^ualcs Ont figurz , &motu$ , quz viro habent cxcitandi fpecies, quibus

co^ri-

OB Mente Humana. 205cogitationes iftae confufae , quas fcnfus appellamus , conne^luntur , &quae carum verae funt caufaj; atque ea cognofcet , quia, utjamdixi »

corpora circumjcda ei, cui unita erit , inidagent, aut ejus adionirc-

rillcnt fccundum fuam ab utraque parte dirpofitionem , & natusam,

Nullae etiam crunt qualitates ifti menti occulti : Corpora cnim crairilTima

dividere, atqucitain fuas partes fepararc poterit , ut ordmem , &dis-pofitionem, earum interfecognofcat. Praeterea ctiam cognofcerc po-

terit per cxpcrienriam ratione adjutam quales fint pcrccptiones , & cogi»

tationcs aliarum mcntium non feparatarura ; quia , cum nos plcrumqucagimus convcnicnter iis , ad quae corpus noftrum eft difpofitum , (cicns

ad quid objeda , quae agimt m corpora hominum, ea corpora difpo-

mnt, longotcmporistraftudifcerepoterit, qualcscogitationesanimac

jungantur fpeciebus , quar fuper glandula delincantur, & conjiccrc;

(ubi videbitcas in glandulaformari) qualcsnoftrac fint<ogitationcs, qua-

lia noftra confilia , arque animi intcntioncs, quamvis motus noftri corpo-

ris nulJum ipfi carum rcrum praebcant indicium.

Si mens fcparata eam poteftatem , qiiam dixi haberetj prxterea pro-

ducerepoflct infinitos effcdus mirabilcs, difponendo corpora divcrfi-

mode inicrfc, iisquemotum, figuramconfiliisfuisconvenicntem tri-

buendo ; praetcrea etiam fenfibus noftris illudcrc polfct , nosque incitarc

adidfaciendum , quodipfi lubcret, movcndo fcnfus noftros, noftrof-

quefpiritus, autglandulameomodo, quo objefta ipfa cam movcnt,& quomodo moveri dcbet , ut eas cogitationes habeamus , quas mens illa

fcparata veilet nos habcrc. Etiam nobiscum loqui polfct, five agitando

acrem ad cum raodum , quo agitari dcbet , ut cas voccs audiremus , qui

cogitationcsejusexprimerent , five imprimcndo in glandulam fpcciem

rei , quam nobis fignificare veUet.

Dux mentes feparatac^, quae poteftatem habercnt ita pro lubitu tali

corporifejungcndi, fecum ctiam colloqui poffcnt, fivc conncdcndofuas cogitationes ccrtis quibufdam fignis externis , de quibus intcr eas

convcnirct , fi vc per folam voluntatcm fuas cogiutiones inter fe commu-nicandi ; non quod ea voluntas omninofola fuf&ccret ; non enim videa

aliquod vinculum necefTarium intcr voluntatcm , quam una carum habc-

rcpotcft, fignificandi cogitationem fuam alteri , &a(5fum, perquemaltera eamdcbet cOgnofcere-, verum quia vidcturcfrcnota bonitatis, &Cjpientiae Crcatoris , litduacmentcs interfc colloqui poflint, voluiflc,

ot eodem tempore , quo una cogitationem fuam alteri fignificare decrc-

vit>cc^itatiaaltcfiu$ ftadm formam cogkationisilliusinduat, ciqucrc-

Cc 5pra&>*

zc6 Tractatusprxfcntct id , quodabcacognofci vclit. Vcrum, utjam dixi omncs hse

pnrogativae funt adniodum incertx , & lumcn naturale nobis nihil certi

de iis apcrit ; & tantum abcft , ut fcirc polFimus magnitudinem & latitu-

dincm poteftatis, quam habituri fumus in movendis corporibus , ut e-

tiam neiciamus , an vel minimam , in ca poteftatcm fimus habituri , nc-

qucquomodomentcs fcparats interfc cqnvcrfari poflint, quia omniaifta non pcrtinent ad eflentiam mcntis , cjufque voluntasvim non habet

agcndi extrinfccus , nifi in quantum Dcoplacuit ipfi dare, id eft, in

quantum dccrcvit fuam voluntatem voluntati illius jungere : in Deo e-

nimvclic, &: faccrc non funt nifi unum &idem. Nihilominus ctiamfi

mcns fcparata privarctur omnibus iftis privilegiis, quae ex poteftate fc

corpori prolubitu jungcndi fcquuntur, multis tamen erit modis feli-

cior, quam nunceft) cumcogitatiocjastuncperimprcirionesfenfuum,

8c imaginationis perturbationes non avocari, neque voluntas ejus per

pallionumimpctusinquictari & impclli poffit.

C A P U T XXXVI.

^uodnamfit Summum Hominis Bonum in hac Fita.

JUre mcrito dixitSencca , vivcrc omnes bcate vcllc : fcdad pcrviden-

dum quidfit, quodbcatam vitam efficiat, caligarc. Rrofc(flo quam-visomneshomincs, & praicipucPhilofophi antiqui , intcr fc non con-

vcniant , quid fit natura fummi boni , omnes tamen in eo convemunt

,

quod nunquam aliquid fcccrint , autdixcrint, aut cogitarint, quodnoneotenditutad fummum illud bonum pcrveniant , cujus pondGTio

fola eos cfficcre bcatos pofTct. Quin ctiam crcdo cos , qui vcl maximevitae anachorcticx funt addic^i facile confcffuros , nifi in virtute colenda

fummam voluptatem fentircnt , aut nifi fclicitatcm aliquam cxfpeclarent,

aut prxmiumaliquodpoft raortcm fpcrarent , fe adeo facilc non priva-

turos, utnuncfaciunt, pluribusinnoxiis voluptatibus , quibusin hac

viw frui liceret. Quaproptcr etiam mco judiciocam , quamdenatura

mentis noftrx habemus cognitionem , adhibcrc dcbemus ad inquircn-

dum f quid fit fummum ejus bonum , vidcnduraquc quomodo ejus

fun^ionibus uti debcamus , ut quam bcatiffimi vivcrc poffimus.

Quamvis haud macna fit differentia intcr fummum bonum , beatitu-

dinem, Scultimum fincmnoftrarumadionum, non tamcn funt unum*cidcmi quoniambcatitudopraefupponit fgmmura bonum, &:nihila-

liud

DE Mente Humana. 207liudeft, quammcntisgaudium , &ratiffii(5liocxpo(rcfrioncfummibo-

ni rcfultans i &ultimus finis noftrarum a«5i:ionum ambo ifta compIefi:i-

tur , fummum enim bonum tanquam fcopus eft , ad quem cas dirigcrc

debcmus , 8c mcntis fatiffa^flio motivi , & praemii inftar cft , quod nosallicitadidquircndum V quare & foljB fubftantii cogitantcs bcatae eflc

poffunt, quia illaifolaecapacesftint cognofccndifcbonumaliquod pofti-

dcrc, eaquepofrcffioncfuagaudcrcpofrunt. Verum , quemadmodumproprienonpoflidcmusid, quod commodato habemus , & fingulismo-

mentis perderc polTumus , intcr naturas intclligentcs non nifi ca cft , quae

pcrfe fubfiftit indcpcndenterabomnibus aliisrebus, quse rcvcra bcata

cft ; fic ctiam non nifi ca fbla polTidct fummum bonum in tota fua exten-

fione, idque poflidct ita ncccflario, ut nunquam id poflct pcrdcre,

cum caipfafitfummum bonum. Non tamen condudcrc dcbcmus rcli-

quasnaturasintclligcntes, quxjkprimaifta, & fumma dependcnt , bca-

tas efle non pofle. Prxter cnim J^catitudincm , ad quam pcr fidcm, &gratiam fupernaturalem pcrvcnire poflumus , per folas naturae vires nos

bonum aliquodacquircrc , &amultis malis nos liberari, atquc itaad

pofleflionem fpecici alicujus bcatitudinisnaturalispcrvenirepoflc ncmoratione pracditus potcrit negarc.

Utquid fit beatitudoiftafciamus, confiderabimus primo beatitudi-

nem particularem uniuscujufque naturx intclligcntis confiftere in fuxmcntis fatiffadionc intcrni produda cx co , quod cognofcit fc maximumomnium bonorum pofliderc

,quorum naturaliter capax eft. Dico maxi-

mum omnium bonorum , &non poflcflTionemomnium bonorum, tumquia impoflibilc eft hominem aliqucm pofle fimul , & femel poflidcre o-

mnes mcntis perfeifHoncs , omniaquc corporis > & fortuna: dona , quia

omniaillafincfincgradibus pofluntaugeri ; tum quiaeafpeciesbcatitudi-

nis nobis ferc ufui non cft.

Maximumautem, &fummum omniumbonorumin fc ipfo confidc-

rari potcft fincrclatione ad aliud , ac tum cvidcns eft Dcum efle fummumbonum; aut f^Kftiri potcft cum rclationc ad unumquemque noftrum ,

& tum non video aliud efle poflc,quam reftum libcri noftri arbitrii ufum,

Namintcromniabona non nifi ea fola funt , qux pcr nos ipfos poflidere

fincauxilioaliarum crcaturarum poflinnus, qux nos vcra fatiffadionc

intcrna afficcrc , &omnino contentos rcddere poflunt. Quare & bona

fortunx, quxabfolute a nobisnon dcpcndcnt, fanitas corporis , &co-gnitiomentis, qux fxpiflimc extra hominis poteftatem funt , xftimari

nonpofluntpromaximoomniumbonorum , quorum homo capax cft.

Ni-

aoS TractatusNihil rupereft nifi noflra voluntas , qusc abfolute noftra cft; cujus rcdus

ufuscumomnino inobisdependcatmaximum cffc bonum dcbet, quodpoQidere pofTumus, & folum quodnos vera fatisfadione afficere, &beatitudinem noftramnaturalcm efficcrepoteft.

Hoc pa(flo facile eft>ut dicit D.Defcartes, Zenonem cum Epicuro con-

ciliare circa vitx hujus fummum bonum^ quoniam rcverain rcdo ufu

Jiberi arbitrii confiftunt omnes virtutcs , in quibus Zcno beatitudinem

fuampofuit, idcmqueilludeft, exquomaxima, & ccrtiflima voluptas

reliiltat, in qua Epicurus fummum fuum bonum fitum cffc prxdicabar.

Quemadmodum libcrum arbitrium nobililTima eft animac facultas , fic

ctiam prsEcipue ipfi debctur, quod imagincmDei geramus, eiquc fimiles

fimus. Verum notandum eft, quod , quemadmodum re«5lo cjus ufu vir-

tutcm acquirere, nofque beatos cfficcrc poffumus , fic ctiam per ejus abU"

fum nos ipfos rcos, 6c infcelices reddamus.

Vcrum quidem eft voluptates (enfuum omnibus fere hominibus tppt-

rercmajoresvoluptatibusmcntis; verufh erroris eft , ^quofacile libera-

bimur , fi aflucfcamus examinarc juftum omnium bonorum prstium

,

quorum acquifitio cx noftro agendi modo dcpendere poteft , ut cxadle

fciamus, quanrum unaquaequc rcs ad animinoftri tranquillitatcm tri-

bucre poffit ; & videbimus voluptatcs fenfuum confufc noftrae imagi-

Jiationi fc exhibentes plerumque multomajoresapparcrc, quamrevera

funt,prxcipueantequamcaspoffidemus, iifqucfruimur ; quoniam ubi

niultum fatisdefudavimusin iisacquircndis, fruitio earum dcfcdus nobis

Dftcndcnsdocetnon magniefle xftimandas, cavendumque eflc ne ^ fpc-

cieca, &vano fulgorc, quibus circumdantur, decipiamur. Profcdo

nonnemajorcralaBtitixcaufamhabemus, cum anima noftra fatisvirium

habuit ad irx impetum , aut amoris bbnditias fiftcndum , quam ubi. per

ignaviam vindidx cupiditatcm explevimus, autlibidini indulfimus.

Quantumad bonafortunxattinct, ea nos veris voluptatibus afficere

non poflunt , nifi forteea tanquam virtutis noftrx prxmia fpcdaremus.

Verumetiamfi vclcjusprxmiaforcnt, non tamen nos proptcrca beatos

redderc poflcnt , quoniam eorum domini abfolute non cflcmus, caque

nobis aufcrri poflent. Plcnitudo autcra noftrae fatisfadionis , autbeati-

4 tudinis non tantum depcndet ^ magnitudinc boni, quod pcrnosipfos

poffidemus, verum etiam a certitudine ift ius pofleflionis ; quarc & omnia

bona corporis, & forfunx comparanda non funt cum reflo ufuliberi

noftri arbitrii, cum nuUuminter ea fit noftrorefpcdu adcomagnum,<)uamre^us ejus ufusjneque dc cujus pofleffione adeo ccrti efle poflimus.

Dicct

DE Mente Humana. 209Dicct procul dubioaliquisfatisnon efle, fi dicamus maximum bonum

noftrum in hac vita confiftcrc in rcdo ufu liberi noftri arbitrii , nifi etiam

adjungamus in quo retftus ejus ufusconfiftat, Verum non vidco noseo

melius uti pofTe , quam li fcmpcr firmum, & conftansanimi habcamus

propofitum faciendi exafte omne id , quod optimum judicabimus,

omnefque mentis noftrae vires ad id bene cognofcendum impcndcndi.

Cum cnim omncs mentis noftra: facultates ad duas has refcrantur , ad fa-

cultatem fcilicet percipiendi i3, quod eft verum , & bonum» & id ^ falfo,

& malo diftinguendi ; &ad facultatem nos determinandi, ideft, dandi

noftrumfufFragium, & confcnfum ci , quod verum autbonumefTeco-

gnofcimus; exiftimocontentosnosefTcdcbere , quantum ad primam atti-

net, ubiomncm,quam pofTumus, curam adhibuimusad cognofccndum

id, quod cft optinuim; & quod ad lccundam attinet, contentos cflc debe-

rc, quando noftra elcdio exade fecuia eft noftram cognitioncm,quoniam

nonahumduccm in hac vita habcmus.Quamvisautemin mulrisfalli pof-

fimus, & idquod fecuti fumuSjpolTit cftemalum^nihilominus certi fumus

nos oEcionoftrofatisfeciffe, &: tuncomnino contcntieflcdcbemus.

Hxcbcatitudo naturalis duos habet inimicos principales, primus eft

ignorantia,quandoncgligimusca difccrc, qusfcircdebemus , &po(fu-mus, inquantum homincsfumus, proco vitaegenere, in quoverfamur

aut quod amplexi fumus. Ea ignorantia non tantumculp«ndacft,vcrum

ipfilfima eft matcr omnium vitiorum ; quemadmodum enim virtus in gc-

ncrcconfidcratanihilaliudcftquam firinum illud propofitum , & animi

vigor, quoferimuradid facicndum, quod judicamuseflcbonum, poft*

quam certi fumus tantum nos id examinafle , quantum moralitercapaces

fumus; & quamvisid,quod facimus, polfit eflc materialitcr malum , fci-

mustamen nosofficium noftrum facerc, & ad:um virtuiis produccre,

quando omnem diligeniiam poflibilem adhibuimus ad idbenecogno-

fcendum; quoniam, cum mens noftra finita fit, omniafcire non tcnemur;

fic etiam in vitium cadimus , quam primum ca firmitas degencrat in per-

tinaciam,autmollitiemexco, quodin nobisipfisinftruendis parum fol-

liciti fimus. Et illi, qui aliquid agunt, nefcii utrum bonum fit,an malum,

& qui id inquircrenegligunt , haberi nondebcntpro hominibus virtute

praeditis , ctiamfi 3«5lus matcrialitcr vircuofos produccrent. Non camenomnisgcnerisignorantia viiiofaeft; mercturtantumid nomcn

, quandovcritates cas , qua2neceflariaefuntada<5tioncs noftras in eo vitxgcnerc,

quod profiremur, dirigendas>difcerenegligimus.

Alter noftrae beatitudinis inimicus cft corpus, cui mcns cftjunda, five

D d quia

xio Tractatusquiaejus morbi rationis ufum ipfi aufcrre poffunt , ipfaquc impcdirene-

quic,quo minusejusinfirmitatibusatficiatur , quiaunumtotumcum eo

conftituit, five quiafcnt.muspafTioncsnoftrasfajpiirimcnosincitare ad

id facicndum , cui ratio feopponit; quarc fi bcati eflc volumus, vinculum,

quodintermcntcm &:corpuseft,nosobligat ut partcmcurarum noftra-

rum dcmus confcrvaiioni fmitatis noftrae , &: praefcrvationi corporis no-

ftri i morbis ; ne alias pcr ejus infirmitatcs , quaz nobis ufum rationis au-

ferrc poffunr, fcclicitas noftra turbctur.*

Multo autcm major labor fumcndus eft in fuperanda noftra ignorantia,

& vinccndiN pallionibus noftris, quam in evitandis morbis j morbi enim

,

fi eos paticnter feramus,facpi(limc nobis potius matcriam virtutis praebcnt,

quam bcatitudini noftrae obfunt , atque ita mentisnoftrs fatisfadioncm

inagisaugcnt,quam minuunt: cum contra pafliones, quando immode-

ratae funt, & ignorantia, quz vitiofa cft, eam omnino dcftruant. Quapro-

ptcrhunc traftatumhaud meliusfinirepoterimus , quam fi principalcm

crrorum noftrorum originem dctegcrc concmur, ad coscvitandosno-

ftramqucignoraniiamfuperandam praefcriptis regulis, &praEceptis , qui-

bus vincerc,& moderari paflioncs noftras poffimus ; cum cnim hoc padointellcduri fimus, quomodo intcllcdum noftrum , noftramque volunta-

tcmduccrcdebeamus, non nifi d nobis, utita dicam, porro pcndebit,

utmaximumbonum »'cujusfrucndi inhac vita capaccs fumus, pcr folas

naturae noftrae vircs polTidcamus ,'dummodo morbi nobis rationis ufumnoQ auferanc

Caput XXVII.

De VrincifaltOrtgine Nojlrorum Errorum-t^ de Mediis eos evitandi,

EXtra omnem dubitationcm pofitum clTc cxiftimo , nos nunquam fal-

li , nifi quandojudicamus dc rcbus, quas non bcne novimus ; atquc

ita principalcm noftrorum crrorum originem non oriri, nifi cx co , quod

tcmcrario cxtendamus potcntiam , quam habcmusjudicandi , cxtra limi-

tcs noftrae cognitionis ; fi cnim eam intra illos limitcs prxcifc reftringerc-

mus, nullum cflet errandi pcriculum. Quarc mirari non (atisnon poflum

D. GaflTcndum , qui non ignoravit nos voluntatcm fumcre pro ea poten-

ti3,quam habcmus, nosdcterminandi, quocunquedemummodo, fivc

judicando, fi vc alitcr id fiat ; & intellcdum pro facultate cognofcendi , &percipicndi fimplicitcr objcftum fine ullaaffirmationc , aut ncgationc

,

negar^potuiflcvoluntacemfclatiuS) (^uam intciledum extendcrc ; quia

quoti-

D E M E N T B H U M A N A. inquotidiecxperimurnos eam facultaten\ultra limitesaltcriuscxtcnderequotiescunqucjudicamus de eo, quod non cognofcimus.

'

Attamen verum eft divcrfas rcgulaseflcobfcrvandas, ut bcncjudice-mus, id cft, utjudicando non falhmur

, pro diverfitateoccafionum &: re-rum, inquibusjudicium noftrumferendumeftj autenim rcsinfeipfisconfideramus , ad carum veritatem (impliciter cognofcendam , aut casconfidcramus cum relationc ad praxin , & adioncs vitae noftrae : fi primomodoeasconfidercmus , omnino judicium noftrumfufpcndcndumcftquando eas non bcne cognofcimus , id cft, quando objcdum

, quod exa!minamus,aliquaadhucobfcuritate, &confufioneeftcomitatum; fi fc-

cundomodoeasfpcftcmus, non nccelfc cfttantam adhibcrc praicautio-ncm,agendi enim occafio fxpius praetcriret,antcquam plane dubiis noftrisliberari pofTcmus ; prcttcrquam etiam, quodfaepiflimc in noftra poteftatc(itum non fit, perfcdiflimam rcrum habcrecognirioncm

;quarefi resdjf-

ferri nequcat , fufficitcam cxaminarc, quantum proillo tcmporcpoflii-mus, & ad id fcqucndum nos dcterminarc dcbcmus , quod intcllcdui da-riflimum, & optimum vidctur, caquc porroagcrcdcbcmusanimifirmi-tate> & conftantia , ac fi rcs cflct certiflima , nofque eam pcr dcmonftra-tionem evidentcm novilTcmus.

Ut rcs paulo magis dcclarctur, confidcrabimus primo quomodo ratio-

nem noftram ducere debcamus, quando vcritatcm tantum in fc ipfa qux-

rimus. Videbimufque poftea , quam regulam fequi oporteat , ubi cam inpraxin vcrterc volumus.

Meo judicio quicunque rcs ccrtius , quam ex aliorum rclatu fcirc vulr,

& quiabexperientiaedodusnondubitatfcnfus fuos, & praejudicia in-

fantix fa^piflTime ipfi occafionem errandi dedifle> obfcrvare debct fequcn-tes hafce rcgulas, nc in crrorcm amplius incidat.

Primaeft, femcl invita omncsopinioncsfubexamenrevocandascfle,praccipuc C3S,qui non nifi cogitationcs fcnfuum confufas pro fundamcn-to habcnt; atquctum rcjiciendo omncsillasinquibus vel minimadubi-tandi occafio repcritur , manifeftum cvadct primam conclufionem ccr-tam, quac vcritatcm inquircnti ordinc occurrit, eflc hanc Cogito^ ergofiim,

Quamvis cnim acque vcrum fit, fi ambulo, cgo fum; non tamcn adco cer-tusfum mcambuIare,quandocrcdomcambuIare, quam certus fummccogitarc quando crcdo me cogitare: atquc ita fecunda illa conclufio nonadeo ccrta cft , quam hxc prima Cogtto

, ttgo ftm , Imo hacc ipfa , quKquticoncipio

, ejl , aiit nonefl , cum ca comparari non potcft, ncquc ea eft prior

;

tum quia inutilis eft , & nuUius rei exiftentiam nos docct ; tum quia nonDd 2 tam

tlZ TRACTATt/Stam cito certus fum mex exiftenti» , quam mcs cogitationis , quoniamillam per hanc cognofco.

Poftea,utmagisacm.igiscogniiio noftra cxtcnJatur, norandumcft,

non aliam ob rationem ccrtos nos eflc veritatis hujus propofitionis Cogito,

ergo fum^ quam quod ea clare, & diftindc mente noftra pcrcipiatur. Un-de haic confcqucntia ducctur , eodem modo nos certos efTc dcberedc

omni co, quod clare, & diftin<^lc percipimus.

Quarc fccunda regula, quam fequi dcbcmus, cft , ut ^ judicando abfti-

ncamus, quoriescunquc non habemus pcrccptioncs claras , & diftindas;

utquc nihil affirmcmus , aur ncgemus unquam , nifi quod exade noftrae

cognitioni, & cvidcntiazpcrccptionis noftrac rcrpondeat.

Verum quia multi homines fallunrur exiftimantesfe id cognofcere

,

quod non cognofcunr, ut explorari poftit, an rem aliquam evidcnter pcr-

cipiamus.an vcrotemcrcnobisiplispcrfuadeamus , tcrtia hasc rcgulafc-

duloobfcrvanda eft, fcilicct utatrcnri fimusad quaeftionem , quamcxa-minamus, videamufque , an id, quod cvidcnter pcrcipcrc nos credimus

,

necefrariofequatur ex primis iftis, & infallibilibus vcritatibus, quasper

novum illud examen , quod dc omnibus antiquis noftris opinionibus in-*

ftituimus, invenimus; Exempli gratia , an fcquatur neceffario ex hac veri-

tate; Quod is, qui veritatcm hoc pafto quaerit , debcat efle fubftantia co-

gitans : autquodcogitatioinfuxnotione nonindudat atiquam cxten-

fionem , aut ex hac , quod omncs noftra^ perceptiones clarx, & diftindVx

flnt vcrae : an vero fcquatur ex idcis primiti vis, quas in nobis habemus;&',

C ita fcfe rcm habere deprchcndamus , tuncccrti elfc poflumus vcre nos

perciperc id, quod nos cognofccrc credimus : verum quando contra pro-

pofitio, quam cxaminamus, primis notionibusiftisadvcrfatur , rejicienda

cfttanquam vanum phantafma,quod nullam vcritatisfpccicm habet.

Csterum , qucmadmodum paucas tantum habemus ejusmodi ideas

primitivas , facillimum eft earum mcminifle ; ad omnes cnim proprictatcs

mcntis cognofccndas non nifi notionem cogitationis habemus , & ad o-

mncs proprictates corporis nonaliamnifi ideam cxtcnfionis, &deindcfiguri , & motus : & quantum ad naturam Dei attinct , quicquid de ca

fineauxilio rcvelationiscognofcimu5,id incximia illa,& fubliminotione

Entis pcrfcdifllmi fitum eft, undc fcquitur eum efle fimplicilTiraum , ne-

ceflarium, infinitum, omnifcium , omnipotcntem , primami& principa-

Icm caufam omniumaliorumcntium.

Quamvis autem contingcrc poflit , per eas ideas nobis non innotcfccre

«unnia attributa > aut omncs proprictates , quas Dcus poflidct , ncquc

omnei

DB Mente Hvmama. 115

omncs cas, quas in corporc , aut in mcnte pofuit ; nihilominus,quoniam

clarcconcipimusunum idemque fubjcdum Hmplcxcodem tcmporenon

pofTccontinercproprictatcsoppofitas, certi cflc dcbemus id ctiam pofli-

dere non poflc ullam , quae iis proprietatibus adverfetur, quas ipfarum

idcxclarae, &diftindlae nobisdctegunt, aut, quae contraria cfle poflit

primis illis veritatibus , quas ex principio noflro inconcuflb Cogtto , ergo

fuin, dcducere pofllimus.

EtlicctcontingerctDeumnobisaliquidrcvclaflc; quod nos fbrtaflis

indc dcducerc non poflcmus, neque , quomodo cum primis illis vcritati-

busconciliari poflet, videremus ; firmifllmc tamcn credere dcbemus id

,

quodnobisrevclatumforcf, cum cnimDcus veriflimusfitjimoiprapo-

tiusveritas, quicquid ipfiplacet nobis revelarc , fine ulla comparationc

omnibus aliis rebus certius eft ; non tamen propterea negare debcmus vc-

ritatcs, quas cvidenti lumine rationis noftraedctcximus; quoniamcumpotentia Dci fit infinita, & noflra cognofcendi potcntia valdclimitata

,

mirum nobis videri non dcbct, ipfumqua^dam fcciflc , qux comprelicn-

dcre non poflumus , &: qux ingenii noftri vircs exccdunt, praeterquam

quod, cum Deus non fit deceptor, quemadmodum nihil revclare poteft

,

quod non fit verum, non potuerit etiam nobis dare lunien naturaIe,quod

infalfitatem tendit, quando, utoporret, eo utimur , judiciaquc noftra

prxcift rcfpondcnt cvidcntiae noftrarumpcrceptionum quare exiftimo

noc cafu admittendas efleduas illas veritatum fpecics, abfquefcrupulofo

nimiscxamine, quomodo intcr feconciliari poflini ; quiaipfcDeuscft

,

qui unam xquc ac altcram, quamvis modis diverfis, revelarit.

Per relationcm crgo, &convcnientiam quam habent fccunda: verita-

tes cum primis ccrti fumusnosaliquidclarcpercipere; certioresautem

adhuccrimus, fiquartaregulautamur, quae haec eft, ut difficulratem,

quam fumusexaminaturi, in tot partesdividamus , quotexpeditadillas

commodius refolvendas.

Quinta eft, ut partcs iftius divifionis co modo difponamus , ut a rcbus

fimpliciflimis, 8c cognitu faciilimisincipiamus, ordinem nnturae in eo fcr-

vantes, fi fieri poflit; & fi nullusordoin iisfit, prolubitu in aliquem oc-

dinem eas difponentcs.

Dcniquc ultima cft» ut cxaminemus omnes parres . unas poft alias tan-

ta cxaditudine, &attentione, utcerti fimusnullam nosomififle; praeci-

pueadvertentes^ an primisillis veritatibus ,quasdcieximus, & notioni-

bus primitivis, quae in nobis funt, non adverfentur.

Sciohasregulasampliorera , & magisexaiftamexplicationcmmereri

;

Dd ^ vcrumr

;^4-4 THACTATUSverum , prxtcrquam quod intra limitcs , quos in hoc traifiatu mihi prjc-

fcnpti, contincrc mc cogor, cas longe mchus dcdudas invcnics, quam hic

ficri poiTit, in mirabih ilh Logica, (livc Arte cogitandijquam dodiflimus

hoc feculo vir antc paucos annos in lucem cdidit.

Non fempcr ncccfTc cft rigidum adcocxamen inftitocrc, id eft , verita-

tcm inquirercomnisinccrtitudinisexpcrtcm, ubi quaeftiocftde rebus,

quae ufum vitx fpc<5l:ant ; qucmadmodum cnim jam dixi , fxpius agcreobligati fumus, antcquam nos omnibus dubiis cxpcdirc potuimus ; ccrtxtamcnregulx , ac modi hac in rc fcrvandi funt , fincquibus in adionibusnoftris meritoculpandi fumus.

Prima rcgula, quae mihi hicobfcrvanda videtur , cft > quod adioncsnoftrae , ut juftaz iint,fcmpcrrefpondcrcdcbcant noftris judiciis, qucm-admodum judicia noftra rationalia cffc non poffunt , nili perccpiioncs

noftras cxade fcquantur. Judicia autem ifta formare non dcbcmus cotcmpore, quo paffionibus agitamur , autfupcrperccptionibus obfcuris,

& confufis fcnfuum , qui fxpc ea poflcnt rcddcre vacillantia } vcrum fu-

perco, quodlumcn rationis noftrx diflat, quando a paflTionibus fumusliberi, ncquc agcndi ncceHitas nos cogit, ut prsccipitcs fimus adco autcmfirmi, & conftantcs in judiciis, qux ita formavimus, cflc dcbcmus, ut pro-ptcrfcnfuum imprcfl[ioncs,&didaminanosab iisdivellinon patiamur.

Secunda rcgula cft, ut non agamus, quando dubitamus, & vacillamus

,

fi rcs difFcrri poflfit,& moram patiatur; fi cnim in co ftatu agimus, quam-cunque dcmum partem amplc<5bamur , nosipfos confcientisc morfibus,

& pocnitcntix cxponimus. Vcrum , fi res fit , qux moram non patirur

,

poftquam pro viribus bcne confidcravimus , quid fit optimum , quamvisomnino ejus certi non firaus, ad id tamendeterminarc nosdcbcmus,quod optimum videtur

, atquc adeo conftantcs in adlionibus noftris eftc

,

ac fi nulla omnino in judiciis noftris vacillatiofuiflTet. Etquamvis ficri

poflTit , nos partcm dcteriorcm amplcxos fuilfe , certi tamen crimus nosoflficio noftro fatisfcciflfe

; quod fufficienserit , ad nosab omni pocnitcn-

tia, & confcicntix morfibus libcrandos , quibusinfirmiorcs, vacillan-

tcs iftx animx torqucri folcnt , qux inconftantes adeo funt , ut fc abripi

patiuntur, ad ca hodic tanquam facienda , qux craftinofortedie malaclfejudiabunt. Ut autem prxparati fimuscontra hanc animi vacillatio-

nem , & ad judicandum bcne difpofiti in omnibus occafionibus , &ut promptc cligamus ; trcs , aut quatuor veritatcs obfcrvandx funt

quas D. Dcfcanes in Epiftola fcptima primi Voluminis ad Princi-

pcm Elifabetham adeo luculcnter propofuit > ut nihil mclius & ad

rem

DE Mente Humana. 2rjrcm prifcntcm utilius faccrc poflc vidcar , quam li cas hic adducam.

Prinia, & prMptia efi^Deum ejfe, a qno onmia pendmt, cujtts perfe^iionesfum tn-

finiU', potefias immenfa \ decreta mfalltbilta : hacentm rattone docemur caftts nofiros

omnes ai\uo animo acctpere, utpote a Deo nobis haud temere tmmtjfos.

Altcrtim, quod venit cognofcetidtim, efiantma nofira natura , quatenm ahfqtte cor-

pore fiibfifiit , atqtie illo longe nobtliorefi , & innumerarum , qtia in hac vita iton oc-

currunt, voluptatmn capax : id entm mortis metum depclltt, affeciufqtie nofiros a ter-

renii tta divelitt f ut nonfine contemptu omnia fj, qtia a fortimx arbttrto pendent y

dejpictamus. Quumvis autem mors metiienda non fit, non tamen propterea vtta odto

efihabtnday qitia in nofirapotefiate fitumeffefiimus eam quam foelictffimam red-

dere.

Tertium, quod notandum efi, efi tit de Dei opertbus dignefiatuamus , vafiamqtte

hanc de exfcnfione univerfi ideam babeamiis, quam conatutfum tntertto princtptO'

rum meorum libro defcribere, Si entm concipiamus ntbil ejfe extra coclos prAterfpatta

imagmaria, calofqtie omnes non ntfiterra catifafa^tos effc , terram vero hominis ; hins

fict, tit propendeamtu ad cogitandum terram banc effepradpuum nofiramfedem, hac-

qtie vita melius nihilad nos perttnere» Etfi verarum , qu£ in nobufunt, perfeHtonum

cognittoneonnjfa,eas, quibits carcnt imperfetliones, altis creattiris affittgamus , utnos

fiipra illas efferamtu , atqtie tncpte ftiperbientes veltmus effe Deo a confiliis , nundiqtit

cum illo regimenftifctpere,id vero inanesf<fllicitudtnes,& agritudtnes inmimcraspartet,

OUiirto obfcrvandum efi , quodt quamvis qtitltbet nofirtim perfojiam confiittiatab

aliif dtverfam, & cujusprotnde resaborbis reliqui rebus aliquomodo divtfafunt,

nibihmniuscogitare debemus , non pojfe quemptam pcrfe folum fubfifiere , c^revera

tiosex parttbus untverfi unam , & potifftmum unam ex hujus Terra parttbjts , hujus

vtdelicet politta , foctetatis , faimlt£ , quicum domictlto,facramento, nattvitatecon'

jitncltfumus; tottus autem, ciqus pjrsfumus , bontim privato bono debet antepom : hoi

tamen cutn modo,& ratione; infipienter enim fe magnomalo quis exponeret,exiguum

tantumcognMis, aut patriabonum concitiaturus ; &fiquisper fe folus reliqua fua

itvitateprifianttor tffet, nuUa effet ratto, ctir illtus falutem ftii jaclura redimeret,

Tcrtia rcgula cft , nos ccrto pcrfuafos cffc debere; omncs mcntis adio-

nes,perquasaliquam pcrfcftionem acquircrc pofTumus» effc virtuofasj

omnemque noftram (atisfadioncm confifterc tantum in intcrno illo tcfti-

monio, quo ccrti fumus nos aliquam perfcdioncm polTiderc.

Quartaeft, utjudiccmus de magnitudine fatisfa<5lionis , quamcxpe-ftarc, nobifque cx unaquaque noftrarum adionum promittere poflu-

mus, non ex co , quod fcnfus noftri , aut pafliones nobis pcrfuadent ; ve-

rum quatcnus ratio noftraoftendit nos perfcdioncm aliquam acquirere.

Quinta, ut contidercmus cum corpus pqrpctuo mutetur ,& mens fcm-

%l6 TR.ACTATUSpcrcadcmfit, & fola fElicitatis capax , pra:fcrcndam cffc fatisfadionem

cxbonisanimi proccdentcm illi , quam cx coiporis bonis pcrcipimus;

quiaprioraillanos propiustangunt , corumquc poffcirio i nobis lantum

dcpcndct.

Sexta cft, ut cxamincmusjuflum valorcm pcrfc<flionum tam corporis

,

quammentis, quarumacquifitioaliquopado anoftroagendimododc-

pcndcrc poteft , ut omnc ftudium adhibcamus ad acquircndas cas , quar

omniura maximc optandae funt , fi omncs habcrc non poflfumus : fi cnimfortunanoftrisconfiliisadverfctur , caquc, nc fuccedant, impcdiat, id

ioltcm folaminis habcbimus , nihil noftraculpanos pcrdidiffc, omniquc

ca bcatitudinc naturali intcrca continuo frucmur , cujusacquifitio in

noftra potcftatc fita crit.

Ut autcm, fi quando fortuna confilia noftra irridcat , nullam indc mo-lcftiam fentiamus, aflucfcamus confidcrare (qux fcptima rcgula cft) intcr

bona, qui non omninoanobisdcpcndcnt, unanonminus, quam alia

^ noftra potcftate aequalitcrefrc rcmota , nofquc propterea cum inquic-

tudinc ac animi anxietate ca defidcrarc non dcbcrc ; id gcnus cnim dc-

fideriatantumbeatitudinemdcftruunt; rcHquaomnia, qux ultra vircs

noftras non cxtcndimus,non nili materiam noftrx fslicitati miniftrant.

Oftava cft, ut lcgibUs^V: confuctudinibus hominum, inter quos vivcn-

dum cft, obtcmpcrcmus, fi modo ncc rationi, ncc vcritatibus 1 Dco rcve-

latis advcrfcntur; quaproptcr Sc fummo ftudio cxaminandi-funt, ut

fciamus, quoufquc cas fequi dcbcamus. Et quamvis ccrtas dcmonftra-

tioncsomnium rcrum habcrc non poflTimus, oportcttamcn , utjam dixi-

mus,alicui parti acccdere, opinionefquc ampledi roaximc communcs, 8c

modcratas dercbus, qu£ vulgoobtinentj pcjus cnimnihil accidcrc no-

bis poteft, quam fempcr animo vacillare.

Nona eft, quamvis voluptates corporis multo fint mcntis voluptatibus

infcriorcs, non tamcn omninocas cffe rcjiciendas, quando rationi non ad-

veriantur; vcrum modcrari nosipfos dcbere, ne cas nimiaanxicratc ft(f^c-

raur: fimilircretiamnonftudcndum cft, ut nullas paffioncs habcamus

,

vcrum tantum ut cas rationi fubjiciamus.

Dccima cft, multo magis metucndam cfferationisjafturam, ubi noftra

culpa contingit » quam vitae ipfius : abfque cnim rationis ufu taeliccs crTe

non poflumus. Sola autcm Philofophia naturalis, ctiam finc dogmatibus

fidei, animam fpcrarc facit ftatum multofx"Iiciorcn? poft mortem , quaminquonunccft; docctque nullam mok*ftiam majorcmci cflTc mctuen-

dam, quamquodcorporitalifitailigatay quod omncm fcre libcrtatcm

ipfi adimit. Unde-

©1 MlNTE HUMANA.Undecima cft , quemadmodum foli confcicniiae morfus, &rpa:ni-

tcntis anirai cruciatus fatisfadioncm noftram turbarc pofTunt ; quo dcnobis ipfisTcde ftatuamus , iirqucmalislibercmurfumma openitidcbc-mus , ut fcmper cum veritate fidclc id teftimonium nobis exhiberc pofTi-

mus , nihil fcilicet nos omififTe eorum , quae in noftra poteftate erant. adcognofcendum id » quodcratoptimum , &:rationiconfentancum , nc-que in exfcquendo illo animi propofito dcfccifTc.

Duodccima, & ultima eft ut pcrpetuo has rcgulas , & praecepta mc-ditcmur, quia praeter cognitionem veritatis etiam habitusfempcr benejudicandi rcquiritur : quoniam enim non fcmpcr attenti ad candcm remcfTc polfumus , ut ut clarx , ac cvidcntcs fuerint rationes , quar nobis fc-

mel veritatcmalicujus rei perfuaferunt , facile tamen poftea averti pofTu-

mus quo minus eam crcdamus propter falfas fucatafquerariones , nifi

longa , & frequenti meditationc eam ita menti noftrae imprclTcrimus , ut

ia habitum planc fit converfa.

Caput Ultimum.RemedU Ccneralta contra Pajftonum Impetus , Adver-

fitates Fortund,

ANimus mihi hic non cft cxplicare omnia rcmedia,quibus per Philofb-

phiaminftruimurad unicuiquepallioni fpecialitcr refiftendum, quia

id D. Defcartesjam priftitit , & in hoctraftatu tantum facultatcsanimx

pauloprolixiuscxponercdccrcvi, quam abipfofadum eft ; quaproptcrcontentus cro hic confiderare tantum gencraha quaedam , quae ad omnespafTionum impetus reprimcndos utilia funt.

Primum eft , ut abftincamus a judicio fcrcndodc quacunque demumre, qux nobiscxhibetur, quamdiu paflTionibusagitamur; omnesenini ca-

rummotus, omnefqueinclinationesex iisnifccntes, cx confufa tantumfcnfuum cognitionc proveniunt , &jam fupra pro rcgula pofuimus a ju-

dicioabftincndum eife, quamdiu rcsnonfatis darc eft pcrfpeAa Vc-rum quiaea confideratio locum non habct, nifi quandoanima non eft

obligata, utpromptefcdcterminctadagendum , &' orinm habctappli-

candi fc ad cogitaiiones , qux hnaginationcm fuam dcflc(flere poflunti

confiderationeobjedi fuae paflTionis^quandoautcm conrrarium accidir,&

occafio urger, utconfilium capiamus, quantum pofTumus nosipfosappli-

care debcmus ad meditandas,& feqiiendaseasrariones,quae nobis perfua-

dcnt contrarium illius eOefaciendum , quod paHionoftranobisdidar

,

H c qui4

itS TractatujquiaopOrtct ut femel moneamurpaflioncstantum ad nosdccipiendosten-

dere. Et quamvis difficile fit curfum fpirituum impedire,qui ruere conan-

tur in mufculos cxcqucndispalTionum noflrarum motibus infervientes,

cvademus tamen,fi modo mcntem noftram iis cogitationibus cxfolvere co*

ficmur, qua: eos motus comitari folcnt, & non minorem curam ,& indu-

flriam adhibcamus , ad curfum corum detorquendum, quam aliquando

in inftrucndis cquis, aut canibus noftris adhibemus. Omnis cnim anima-

lium difciplina in co tantum conliftit,quod pcr noftram induftriam,id eft,

pcr vcrbera,&: per rainas,aut blnnditias,quibus ^ nobis cxcipiuntur,id cffi-

ciamuSjUt in iis ccrti motus mufculorum jungantur aliis fpcciebusglandu-

Ix, quam quibus naturaliter juncli funt : ctenim hoc pafto antiqua vefti-

gia, quajfpiritus animalesintcr fibrasccrebriforraarant, evancfcunt, &nova dcnuoproducuntur.

UtilifTima autem omnium confideratio eft , ut quamdiu nulla paflione

agitamur, nos ipfos cxcrceamus in confiderandis bonis, 8c malis, quae toto

vitae noftrjc curfii nobis obtingcre pofllmt, juftumque corum prctiuna

pondcremus,utdciis{blidadeinccpsjudidaformcmus,firmiterquc ftatua-

mus h^EC fugere,& illa quxrcrc non obftantibus cogitationibus, aut ratio-

nibus novis,quas paflloncs noftrs nobis fuggcrcrc potcrunt.Pcr ha^c cnim

judicia certa , & praei])cditata omnes vitae noftrac adioncs dirigcndaB funt,

pafllonumquc noftrarum impetus oppugnandi,non autcm unas aliis oppo-

ncndo ; atque ctiam pro majorc , aut minorc hac conftantiajudicatur de

fortitudine, aut dcbilitatc animarum; intcr quas nulla adco dcbilis cft,quae

iibi ritc rcgitur , & cjufmodicogitationibusincumbcreafluefcit , tandcni

abfolutam in omncs paflloncs fuas potcftatcm acquircre non poflit.

Prxtcrci quamvis defidcrium fit paflio pcculiaris,quia tamen omnibus

fere aliispermifcctur, interrcmcdia pafllonum gencralia rcccnfcri ctiam

poflunt,qua2 ad id modcrandum utilia funt; prxtcrquam quod plcrunquc

defidcriai quandocfFraenata funt , maximam cladcm infcrrcfoleant, &proptcrcapraecxterismaximc reflefuntdirigcnda. Nonautcra fuflBcitad

illud fcirc,quod quando nafcuntur cx vera cognitionc bonitatis fui objcfti^

nofquc ea ad vircs noftras mctimur,omnia fint bona,^ quando crrorc ali-

quo nituntur.non poflint non cflc mala-,fcd praetcr id ctiam notandum eft

intcr rcs, quas dcfiderare poflumus , aliquasomnino i nobisdependere,

alias rurfus i nobis non dcpcndcre , & alias dcpcndcrc i nobis &: ab alio.

Quantum ad eas, quac \ nobis folum depcndcnt,carum dcfidcria non pof^

funt cflc ncc multipliciainec mala,fi modobonum fundamcntum habeant.

Kon poilunc eflc multiplicia,quia>fi proprieloquendum eft,non nifi libc-

rum

DEMENTlHtJMANA. tlpnim noftrum arbitrium habemus.cujusomnino Domini fumus^non por^

funt etiam cflc mala : cum cnim cx veraboni cognitioncprocedant,&: ten-

dant tantum ad nos pcrfcdiores rcddcndos , iisfatisfaccre cft virtutcm fc-

quijvirtutcmautem ncmoardcnti nimisdefidcriounquam amavit.Et fi in

co pcccamus , id tantum contmgit, quia non fatis dcnderamus eas rcs, quac

mentcm noftram pcrficcrc pofTunt. Summum contra hoc viiium rcmc-

dium cft,ut ab omnis gencris aliis dcfidcriis nos Iibcrcmus,quia minus uti-

liafunt,<^' tantum impcdiunt, quo minus nosferioappliccmus ad cogno-fccnda, & cxercenda ea media quar pcrfcdioncm noftram augere poflunt.

Si autcm non pofl^iimusnimioearum rcrum defidcriotangi,quaE a no-

bis dcpcndcnr, carum rcrum omnium, quae i nobis non dcpendcnt,cujuf-

cunquc ctiam naturae fint , dcfidcrium non potcft cfle nimis parvum. Et,

mcojudicio, utabii«;dcfid<*randisavcrtamur,toti &: continuooccupatief.

fe debemus in meditationc magnitudinis Dci qui omnia pcr providcntiam

fuam gubcmat,cujus dccrcta funt3Btcrna.& adcoinfallibilia,& immutabi-lia , ut cxccpiis iis rebus, quas pcr fuum decretum a noftro libero arbitrio

dcpcnderc voluit, cogitarc debcamus nihil nobis accidcre poflc,quod nonlit neceflariiuTi, ita ut finc crrore id alio modo accidcre non poflimus dcfi-

derare. Adeoquidem uiciiam efiPeda naturalia, qus alrquo modo i nobis

dependcnt, id cft, quae non produccrcntur,nifi nos caufas cfli:ftis applica-

remus,anobisnondcpcndcant,nifi quia noftram voluntatcm in fuodccre-

to inclufir,quam rum ab omni aetcrnitatc praevident, voluit cjus detcrmi-

nationcs cflc conditiones ncccflarias ad produ(ftionem earum rerum. Pro-

pterea, nifiadmodum iniquicflevelinius, ca dcfiderarcnon dcbemus nonfaltcm aff^cdlu aliquo , quia fcimus cflc abfolute impoflibilc, ut alitcr acci-

dant.quam accidcrcdcbentlecundum Icgcs,quasin regimine rcrum pure

naruralium obfcrvarc voluit. Quarc ctiam advcrfitates fortunae non for-

midabimus, quia chimaera rantum cft, qu« cx crrorc noftri intcllcv5^us na-

fcitur; verum nosipfos iis fubjicicmus tanquam providcntiac praefcriptis;

& cx ncccflitatc virturem facientcs,cas finc mctu cxpe(ftabimus,fcicntes vc-

ris bonis proptcrca nos privari non poflc: vcrum contra ad noftram faclici-

tatcm infigniter eas poflc faccre, fi iis rcfte uti fciamus.

Qiiod ad defidcria attinet earum rcrum, quaD partim a nobis, partim ab

alio dcpcndcnt, ut faniras, aut rcrum noftrarum adminiftratio^rcgulajquae

in iis obfervari debct, non cft, ut nullo planc earum dcfidcrio affidamur

,

quia aliquam in cas porcftjtcm habemus ; verum ut defidcria noftra circa

cas modcremr.r, & ad id tantum in iis cxtendamus,quod^nobisdcpcn-

rf€t j & reliquum omnino provideniix divinx committamus. Quare

JLq z ctiam

110 T1.ACTATUSctbra in cjufmodi cafjbus^nosca omnino abdicarc non debemus.quoniam

Dcus nobis agcndi potcftarcm dedit,& adtiones noftras tanquam conditio-

nes ad carum rcrum evcntum ncccflarias conftituilTc potuit; verum, quic-

quid in noftra potcftatc cft, faccre debemus, ut fuccelTum habeantifi enim

fucccduntjobtincbimus id,quod quxrimus;(l fecus,contcnti effe debemus,

nos officio noftro fatisfeciflc , & cogitarc cas rcs noftro rcfpedu fuifle im-

poflibiles, &, cum fuccefluum domini non fimus, illas ad nos proprie nonpcrtinuiflc.

Gcneralia adhuc quxdam remedia contra paflioncs funt , quorum pri-

mum cft , ut confidcremus bona , malaque noftra prxcipuc dcpendere ab

animz commotionibusiqux in nobis per ipfamcxcitantur;in quo eas dif-

fcrrediximus a paflionibus , quxapeculbri motu fpirituum animalium

origincm fuam habent. Et quamvis facpe illx commotioncs animae palfio-

nibus fimilcs fmt;contingit tamcn aliquando, utiis lint contrarix,i invi-

tis iis permaneant. Dominus Defcartes ejus adfcrt excmplum in marito

uxoris fux mortcm lugente, quam forte refufcitatam videre ipfi valde fo-

rct molcftum. Contingcrc cnim poteft> inquit, ut apparatus funeris, reli-

quix quxdam amoris i & conlbrtii privatio, cui afTucverat, vcram ab ipfo

triftitiam excitareni,ufquc ad cordis conftrudioncm excitanclam,&ad vc-

rarum lachrymarum exprcflrioncm, & interim in unisanimx fuae pcnetra-

libus occultam fentirctlaE^titiam, quod fc incommodaejufmodi pcrfbna li-

beratum vidcrct;quxinvitapaflionetriftitiximaginationcm cjustunc oc-

cupante, non defmit fubHftere. Sic etiam nos divcr(is paflionibusaffedtos

cx libri alicujus ledlionc, aut comoedix rcprxfcntationc fentimus verumcujufcunquenaturx dcmum lint,qux itain nobispro diverfitateobjcfto-

rum imaginationi noftrx cxhibitorum excitantur, nontamcn proptcrea

Ixtari celfamus; & anima dclcftatur co , quod plurcs divcrfas patTioncsita

in fc excitari fcntiat, l quibus Ixdi non potcft.

Ut autem affiduo in intimis animx noftrx pcnetralibus Ixtitix fcaturi-

gincm habcamus , quam omnes aliunde advcnientcspcrturbationes nun-

quamcorrumpcrequcant, duobusremcdiisnos munircoportet, quibus

tanquamalcxipharmacisadvcrfusomncscafus utemur. Primum eft,ur vi-

tam co modo inftituamus,ut nobis de nobis ipiis fatisfaciamus; quod fcm-

pcr facict is,qui firmam & conftantcm habct voluntarcm faciendi id,quodintcllcdus ejus optimum efle oftcndit; hinc cnim fatisfadioncm pcrcipit

,

qux cum adeo fxlicem reddcre potcft, ut violcntiirimi palfionum impe-tustranquillitatem animxcjusnunquamturbarc polfmt.Secundum cft-.ut

confidcremusomnia, qux in roundo fiunt,&: a nobisnon depcndcnt,tan,

quam

DBMenTbHuMANA. 221quam a(5^iones,qus in theatro repracfentanturjubi nihil meliusracerepon.

fumus, quam fi iis fimplicitertanquam fpedatorcs afliftamus, nullamquetliam iniis partcm fumamus nifi ad quam pcr amicitiam,& charitatcm ob-ligamur; id quodpropterealaetitiamnoftram nonturbabit,econtrama-

gis ac magis cam corroborabit, dum hoc pacito in exercenda virtutecon-

Srmabimur.

Deindcaliud potentiflimum remedium,quod immoderatis noftris paf-

(lonibus opponamus, eft generofitas, qua quis tanti fc eflc pretii xftimnns,

quanti adfummumjuremerito xftimari potcftjaftioncfqucvits fusBhoc

pedc mcticns nihil omittit corum,quae faccrcdcbet.nihilque fc indignumfacit.Et quemadmodum nihil fibi adco proprium efic vidct,quam liberam

voluntatisfuxdirpofitionem , nihilqucaliud laudcmmcrcri, quam ejus

re(f^um ufijm, ad fiimmum cxiftimationis apiccm fc pcrveniflc putabit, adqucm unquam pcrtingcrc potcrit,fi fcntiat in fc firmum animi propofitum

nunquam voluntatc deficicndi in aggrcdicndis, & cxcqucndis rcbus,quas

optimas eflcjudicabit.Vcrum proptcr cam,quam dc fc ipfo habebit,exifti-

mationem,ajios non contemnet: vidcbit cnim nemincm cfle.qui idem a fc

ipfo habere non poflit,quoniam nihilinomni eo cft, quod ab aliodcpcn-

aet; & licet aliquos in vitia quaedam incidcrc vidcrct, undc ipfbrum infir-

mitas 3pparcrct,ad cos cxcufandos magis quam cuIpandosincitabitur,ea-

quc committi potius ob dcfciflum cognitionis,quam bonac voluntatis cre-

det; quoniam facilius cft id velle, quod cognofciturefl*e bonum. quam id

cognofccre, quod vellcdebemus. Etiam virillegencrofusvaldedemiflb

erit animo, quia infirmitatcm naturx fux cognofcit i & novit aut fe com-mififle.aut faltcm committcre pofle iqucgravia dcli(5la,quam alii; unde defe fimiliter;ac de aliisjudicarc coaftus ab omnibus paflionum perturbado-

nibus libcrabitur.

Ultimum,& cflFlcacifl*imum omnium remediorum contra pafliones eft

amor Dci, non tantum loquor dc co amorc, qui nobis pcr gratiam fuper-

naturalcm tanquam comprobatio, & coronafidci noftraedatus nosjuftifi-

carc& vitam aEtcmam nobis mercri potcft; vcrum ctiam dceo, qucm co-

gnitio Dci naturafis in cordibus noftris oriri facit. Non tantum cnim vimnabct nos ab aliis paflionibus liberandi , verum etiam omncm morborumacerbitatem, & hujus vitse advcrfitates , qux voluptatibus noftris advcr-

fantur, tollerepotcft. D.Defcartes de eo adco elcganterdincruit, in Epi-

ftola aliqua ad D. Chanet,qu3E trigcfima quinta cft primi VoIuminis,ut id

aufim hic tranfcribcre, talc quid cnim cft , ut de co unquam dici fatis nonpoflit, & omnium hominum cordibus infcriptum eflc optarem.

Ff Scd

211 Tractatus ^Sed uvfnii dicere (inquit de araore Dei loqucns) hdm ejfepajfionum omnlum^

qutbui m huc rttd afftct pojfumu$,jncHndijfima?ny& utihjfmiafn; tmo (f vebementijfi-

mam ommum ejfe pojf^iiiudnquam ad hoc ralde attentu meditatione fit opus^quia alf

Tum objectorum prdfentia mdtfwcnter ab ea avocamur, Viaautem , quam nieundam

puto» ut ad Det amorem pervem4}mu,ejl,ut attendamus eum tffe mentemyftve cogttam

qutd ,qua in re cum ammi noftra natura aliquam cum e]us natura cognationem hd'

heat y antmum inductmus tHam ejfeafuprema ejus intelligenttJ emojtattonem quati'

dam, & divini quafi particulamaurae. Imo &quia videturcognttionofirapofe

gradatim tn mfimtum augert , Dei autem cognitio, cum tnfimt,:fit^ metamtentt , ai

quam tendit nojlru; ft nibil ultertut penfitemus, pojfumus eo dementia ventrCyUt Dit c(fe

tupiamufi & fic errore gravijfimo Divtnttatem tantum,r>on Deum amemus, Sedfiin^

fuper attendamus ad tnfinitatem potemid ejus , per quam tam multa creavtt , quorum

parsfumus mtntmd', ad prorulentid e]us extenfionem.quafit, ut unica cogitatione quic-

qutdfutty ejl, ertt, aut ejfe poteft , intueatur\ ad dccretorum ejus infallibtlttatem , qud

quanquam itberum nofirum arbttrium mn evertant ,nequ.tquam tamen mutari pof-

funt ; denique hiru tenuitatem nofiram, inderernm omniiim creatarum magnitudmem

perpendendo , & qna rattone tUaa Dee pendeant, tlUfque modopotentix ejus congruo

djltmando, non reropixide veluti qiiadam concludendo ftcut iifaciunt,qui volunt mutt»

dum effefinttum ; harum omitmm rerum medtt.itio hommem earum probegnarum

lantogaudio perfundet^ut jamfefatu vixijfe arbitraturusftt,quod ejtismodt cogmtioties

Deus iUi tndulfertt; nedtim ut erga illum tam iniqniisfttt & ingratus, ut locum ejus oc-

cupare cupiatyfeque cum illo voluntatefua conjungens,tamperfe^e amat,ut tuhil priut

bdbeat in votis, qiiam ut Det vobmtas fidt; undefit, ut mortem, dolores, arumnas me-

titere deftnat , cumfctat nthtlpojfe fibt accidere, ntft quod Deus decrevern; dtviniimqHe

boc decretum tantopere amat, tamque jufium, & mccjfarmm exifiimat, hab:tque it4

perfpe{ium fe itli fubftci deberc y ut eiiam cum ab iUo mortcmy aut altud qutd mali ex»

fpehat,fiper impojfibtUm hjfpotbefmi ejfetpenes ipfiim, haud velUt tamen tlbid imntU"

ure. Sedp mala , aut caUmitates non refugit.quippe quaftbid Provtdentia divttu im-

pjittantuTicertelongeminus bona repudtaty Itcitafque voluputes, qmbus inhacvitd

fruipotcft , cum ab e.tdcm ettamprovidenttdproficifcantur ;atqtieita dum bona Utus

sniplelittur, malorum omnitim metu vacuus,fiio in Deum amere perfccle beatus effici-

tur. Equidem fateor dibere antmam fe a fcnfuum commercio admodum diveUere , tit

phi veritatese4Sob oculosponat, qua hunc in tUaamorem excitent; tmdefit, ut non ri-

deattir antmapcjfc amorem hum infacultatem tmagtnatricem propag,trejUt ibi inpaf-

pontm ionvertAtur.Veruntamen neutiqtum dubito,qutn idfiert pojfit; nam quMquartt

eorumy quafunt in Deo, amorit fcilicet noflri obje^o, nihil tmagmart pofftmus , pojfu-

vius tamen noflrum hunc atnorem imagtnari, qut in boc confifttt, quod nos ohjedo cui-

ptam unire velttntu,hoc efl^refpeclu Dei nofmet confiderart tanqudm rerttm credtarutn

tmmvih

BE Mente Humana.immenfitatU particulam dliquam mtnutijfimam ; nam pro diverptatc ohjeBorumpo-

teft quifpiam velft cum tUitjVeltlU fecttm divetfis modu conjungere\&folaconjtm^iO'

ms buius tJea fuffidt calori ctrca cor excitando, & vebememijftmx paffioni effu tenda,

Hx funt lUx regulx, fecundum quas meojudicio mens rationc pnditaaftioncs intellcdtus > voluntatifque fux dirigcrc tcnetur. •Harumque opeD.Dcfcartcs ad altum illudcognitionisfaftigiumpcrvcnit, quodipfumhodicrnotcmporeomniumeruditorum miraculum fecit, camqucnomi-nis exiftimationem ipfi peperit ,

quam omncs vani fcrmoncs, omncfquc

corum obtrc(ftationc$ , quigloriae cjusinvidcnt, nunquam exiingucrc

poterunt.

Difficile mihi non fuiflct cumdefcnderecontra omnes atroccs calu-

mnias,quibus jam aliquot annoslPhilofophiam cjus tam intraquamcxtra

hoe rcgnum quidam denigrare conati funt , nunc eam tanquam planc

incptam^&bonarmcnticontrariamilludcndo; lllam, inquam, qua?nul-

laaliainPhyllcaadmittit principia,quam illa, quxcommunitcrabomni-busrccipiuntur, magnitudincmfcilicct,figuram, & motumj lllam, quae

prazcipuam bonae mcntiscuramfufcipit,& quacperhaBCV|^ba primum fi-

bi in publicum aditumfccit, i^uUares tquabtltustnter hotmnesejl diftributa y

qttambona mens : Nunc cam tanquam vcritatibus Thcologix fundamcnta-

hbus contrariam damnando, ac fi vcra Theologia ab cntium Scholaftico-

rum farragine ifta pcndcret, qux profcdo nil nifi Chimoerx funt , contra

quas tamen Philofophia noftra non infurrexit , vcrum quas oftcndit tuta

tantum prxteriri pofle ; Nuncillam tanquam periculofam, & Libcrtini-

fmofavcntcm carpcndo j illam , quae omncs fuas conclufioncstantum ex

aflcrta Dci exiftentia certo, & evidenter ducit ; quae legcs naturx immu-tabilcs non nifi fupcr ejus immutabilitatc fundavit ; Sc quae adco fxliciter

mentcm acorporediftinxit , utomncmrationisluccm cjuraflcoportear,

qui diff^erentiam eam non videt , mentcmquc, &:corpusadhucintcrfcfc

confundit; quod non bcnc explicatum » aut probatum fuit ante Philofo-

phiam hanc ftabilitam quam ctiam illi , qui maledicerc non ccfl*ant, in

ufum fuum vcrterc norunt i &: quaBnuIIoaliovitioIaborat, nifiquodni-

mis cvidcns, nimis clara, & nimis vcrofimilis, & difputationum nimis ini-

mica fit;idquc eft,quod contra eam incifavii tales,qui inanibus vcrbis con-

tcnti dc fenfu non folliciti funt,talcs,qui fufficcrcputant,modo loquantur,

quamvisabaliisintclliginoncurcnt, ncquefcipfos intclligant; talcs, qui

vanitatcm,^' non vcritatem quaerunt; & dcniqTic taIcs,quorum tota fcicn-

tia,& cxiftimatiotantumcaptionibus, & fterili vocumaltcrcationeniti-

tur, quas unusquifque fuo modo intclligit, & nullus vult explicare.

Ff z iDterea

114 Tractatus de Mektb Humana,Interea nc abejus mcthodo recedam, cujusprrcepta non minus in mo-

ralibus , quam phyficis fequi mihi laudi eiTc duco, contentusfui me.« opi-niones ftabihre , & in nullam difputationem ingredi; & unicuique liber-

tatem fuarum cogitationum reHnqucns,conatus tantum fura meas, quan-tumpotui, clanllimasreddere. Quod li adeo faelix fuerim , ut vci ita-

tem invenerim, fponte fua fine ultcriorc laborc cadcnt omni.i,quaE in con-trarium cogicari poffunt; & cum alios redargucndo multos mihi fortc

inimicos creare potuiffem , non nifi honorem, & bcncvolcntiam omniumcos inftruendo mihi conciUabo , qui fuit unicus fcopus

, quem mihi pro-pofui , & quod femper tanquam praecipuum prctium , & frudum qucmfperarc potui , laborum mcorum , vigiliirumque mearum dulciflimum •

(pedavi.

Haec funt , qux diccnda habui dc natura Mentis in gcncre , & de Mcn-tcHumanainfpccie ,

inquibus nihil me propofuilfc puto, nifi quod in

fcriptis D. Defcartes invcnitur , aut pcr conlcqucnrias ncce^Tarias cx pri-

mis vcritatibus , quasin Me*taphy(ica fua dcmonftravit, deduci podit.

JucuRdiflimum mihi erit , fi omnes veri illius difcipuli eum laborem fu-

mere velint,ut Hbc meum fcriptum cxaminent. Hoc enim mihi promitte-

reaufim, corumjudiciummihinon forecontrarium , fi proprix ratio-

ni , ill^ , cujus per expcricntiam quotidianam fibi in feipnsconfcii funt,

crcderc v^lfhtj Verum cx hoc tempore provoco ab eorum j udicio , qui

lumcn fuiim naturalc per prsjudicia infantix extingui patiuntur, aut qui

fe authoritati Platonis, Ariftotelis, Epicuri, aut cujufcunque alrerius

philofophi mancipant; magnos iftos homines eruditiinmosfuiirc.fateor

vcrum acque indignum cft homini philofopho cedcre ipforum authorita-

tli ubirationenon nituntur, quamhonorificum, & gloriofumcft ho-

mini bona mcnte prxdito rationi cedcre , quamvis nulla authoritatc ful-

ciatur ; & quam eft laudc dignum in homine Chriftiano (ut toto vitx

WXtx tempore faciam} infalhbilis Ecclefis authoritatifc fubmittere.

F I N I S.