broszura - samorząd terytorialny

Mło

dzi M

ałop

olan

ie R

ozm

awia

ją

Samorząd terytorialny

historia, funkcje, przestrzeń dla aktywnych obywateli

partnerzy:

III SpołeczneLiceum Ogólnokształcące im. J. SłowackiegoSTO w Krakowie

Młodzi Małopolanie Rozmawiają - projekt realizowany przez Federację Regionalnych Związków Gmin i Powiatów RP we współpracy z III Społecznym Liceum Ogólnokształcącym w Krakowie w ramach programu Warto Pamiętać, finansowanego ze środków Województwa Małopolskiego, koordynowanego przez Małopolski Instytut Kultury.

Młodzi Małopolanie Rozmawiają jest projektem o charakterze debat oksfordzkich dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych, którego celem jest podnoszenie świadomości na temat samorządu terytorialnego oraz budowanie nowoczesnych postaw patriotycznych wśród młodzieży.

www.malopolskadebata.pl

wydawca:

Federacja Regionalnych Związków Gmin i Powiatów RP

opracowanie merytoryczne:

Małopolskie Regionalne Centrum Informacji Europejskiej

redakcja:

Anna Góral

opracowanie graficzne i skład:

Marcin Gołąbek

Publikacja bezpłatna

Federacja Regionalnych Związków Gmin i Powiatów RPul. Mikołajska 4,31-027 Kraków,regiony.org.plwww.centrum.krakow.pl

Spis treści

Wstęp......................................................................................................... 4

Rozdział.I.Historia samorządu terytorialnego w Polsce............................... 5

Historia.samorządu.terytorialnego.przed.1989.r..................................... 6

Samorząd.po.1989.r................................................................................... 7

Rozdział.II.Struktura i podział zadań samorządu terytorialnego.............. 10

Czym.jest.samorząd.terytorialny?........................................................... 11

Szczeble.struktury.samorządowej:.......................................................... 11

Kilka.słów.o samorządzie.wojewódzkim................................................ 12

Czym.zajmuje.się.samorząd.województwa?........................................... 13

Kto.sprawuje.władzę.samorządową.w województwie?........................... 14

Samorząd.powiatowy.............................................................................. 15

Kto.tworzy.powiaty?................................................................................ 15

Starostwo.powiatowe............................................................................... 17

Miasto.na.prawach.powiatu.................................................................... 17

Samorząd.gminny................................................................................... 18

Funkcjonowanie.gminy........................................................................... 20

Związki.międzygminne........................................................................... 21

Rozdział.III.Partycypacja.spoleczna....................................................... 22

Po.co.większy.udział.obywateli.w rządzeniu?......................................... 23

Jakie.są.najpowszechniejsze.formy.partycypacji.społecznej?................ 24

Wolny.wybór.czy.freewolnośc?............................................................... 26

Przypisy................................................................................................... 29

PrzewodniczącyFederacji Regionalnych Związków

Gmin i Powiatów RP

przygotowaliśmy tę reformę ze strony Rządu Jerzego Buzka, który forsował i firmował tę reformę. W powszechnej opinii reformy samorządowe oraz reformy Balcerowicza uznawane są za najważniejsze i najbardziej udane reformy ustrojowe w III RP. To dzięki tym przemianom samorządy są najbardziej odpolitycznioną strukturą władzy w Polsce, gdyż nie przynależność kandydata do takiej czy innej partii gwarantuje zwycięstwo w wyborach i to nie opinia autorytetów decyduje o tym, czy dany kandydat dobrze będzie wypełniał swoją misję.

Podkreślenie znaczenia samorządności w 20. rocznicę pierwszych wolnych wyborów do samorządu gminnego, podejmowanie tematyki społeczeństwa obywatelskiego i szerzenie wartości demokratycznych, szczególnie poprzez wzbudzanie zainteresowania młodzieży wiedzą o samorządzie, przyczynia się do lepszego przygotowania młodych ludzi do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym w przyszłości oraz utrwalaniu tożsamości regionów.

Wstęp

Obchodzimy w tym roku 20. rocznicę odrodzenia się samorządności lokalnej. Były to pierwsze w pełni demokratyczne wybory w powojennej historii Polski, ponieważ działający już pierwszy niekomunistyczny rząd premiera Tadeusza Mazowieckiego powołany został jak pamiętamy przez tzw. sejm kontraktowy, w którym opozycja z „Solidarności” mogła objąć tylko 1/3 mandatów. 27 maja 1990 r. narodziła się Samorządna Rzeczpospolita, której przedstawiciele – przez kolejnych 20 lat – z trudem i mozołem kładli podwaliny pod budowę społeczeństwa

obywatelskiego, często ucząc się na błędach i niepowodzeniach. Dziś z dumą możemy mówić, że jest to jeden z najbardziej udanych segmentów transformacji ustrojowej. Wszyscy poczuliśmy, że dzięki tym zmianom, mamy realny wpływ na to, co dzieje się w naszym najbliższym otoczeniu.

Fakt, był to trudny okres, wręcz pionierski. Za to pełen euforii i woli pracy na rzecz naszych Małych Ojczyzn. To było odgruzowanie wielu spraw po komunizmie, aż po fundamenty. Rozpierała nas duma, bo mieliśmy świadomość, że uczestniczymy w dziejowych przeobrażeniach. Naszym działaniom, sporom, dyskusjom i emocjom towarzyszyli mieszkańcy, powszechnie dyskutując o tym, jakie sprawy podejmujemy i rozstrzygamy w Radach. Stworzyło to dobry grunt do przygotowania po dziesięciu latach drugiego etapu reformy, poprzez powołanie samorządowych powiatów i województw przez rząd premiera Jerzego Buzka, którego miałem zaszczyt być doradcą głównym ds. samorządu terytorialnego oraz sekretarzem stanu w jego Kancelarii Premiera. Wraz z Sekretarzem Stanu w KPRM Michałem Kuleszą i Podsekretarzem Stanu w MSWiA Jerzym Stępniem

Rozdział I

Historia samorządu terytorialnego

w Polsce

Strona 6Młodzi Małopolanie Rozmawiają

Historia samorządu terytorialnego w Polsce sięga jeszcze I Rzeczpospolitej.

Średniowieczne tradycje prawa miejskiego oraz prawa ziemskiego stopniowo ewoluowały. W 1791 roku do Konstytucji 3 Maja włączono ordynację miejską oraz prawo o sejmikach. Ordynacja miejska stanowiła m.in., że w miastach królewskich wybierani mogli być burmistrzowie i wójtowie.

Gdy Polska utraciła niepodległość poszczególne jej części zostały objęte prawem funkcjonującym na obszarze państw uczestniczących w rozbiorach. W zaborze pruskim wprowadzono trójstopniowy podział administracyjny. Samorząd występował w gminie, powiecie jak i na szczeblu prowincji. W Królestwie Kongresowym, samorząd terytorialny funkcjonował w bardzo ograniczonym zakresie. Inaczej sytuacja przedstawiała się na obszarze zajętym przez monarchię Habsburgów, gdzie najsilniejsze instytucje samorządowe posiadały miasta. Po 1867 roku obszar zaboru austriackiego został objęty szerokimi swobodami narodowymi i obywatelskimi.

O polskim wymiarze samorządu terytorialnego mówić

możemy dopiero od czasu odzyskania niepodległości w 1918. Ziemie z trzech zaborów różniących się poziomem i potencjałem rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturowego, zostały połączone w jednym organizmie II Rzeczypospolitej. Jednym z ważniejszych wyzwań dla nowego państwa była pełna integracja wszystkich części Polski.

Konstytucja Marcowa z 1921 roku wprowadziła na terenie całego kraju trójstopniowy podział administracyjny w postaci: gmin miejskich i wiejskich, powiatów oraz województw. Ważnym aspektem wprowadzanych zmian była decentralizacja samorządu. 23 marca 1933 roku przyjęto tzw. ustawę scaleniową. Wyłączona z niej była największa metropolia kraju, czyli Warszawa, oraz struktury powiatowe na Śląsku, który na mocy Statutu Organicznego z 15 lipca 1920 roku był województwem autonomicznym. Kompetencje ustawodawstwa i samorządu śląskiego były bardzo szerokie, w tym powołany został jednoizbowy Sejm Śląski. Wyłączone były jedynie kompetencje z zakresu polityki zagranicznej jak i wojskowej.

Konstytucja kwietniowa z 23 kwietnia 1935 roku podtrzymała trójszczeblowy podział na

województwa, powiaty i gminy. Nowością zapisaną w Konstytucji była możliwość tworzenia związków celowych jednostek samorządu, dla wykonywania zadań szczególnych, o czym mówił artykuł 75 ustawy zasadniczej. W Polsce lat trzydziestych istniały 264 powiaty (w tym 23 grodzkich), 611 gmin miejskich, 3195 gmin wiejskich oraz ponad 40 tys. gromad, jako jednostek pomocniczych.

Normalne funkcjonowanie i rozwój samorządności zostało przerwane agresją niemiecką i wybuchem wojny w 1939 roku. W latach 1939-1945 pod okupacjami w ramach Polskiego Państwa Podziemnego stworzono ramowe władze państwowe (delegatury Rządu) na szczeblu wojewódzkim oraz powiatowym i gminnym. Były one przygotowane do objęcia władzy po odzyskaniu niepodległości. W odrodzonej Rzeczypospolitej wolne wybory miały otworzyć również nowy etap w funkcjonowaniu samorządu terytorialnego. Niestety wcielenie wschodniej Polski do ZSRR nie pozwoliło tam na odbudowę samorządności i życia obywatelskiego. Podobnie było na ziemiach położonych na zachód od Bugu, gdzie w nowych granicach Polski została przez Stalina narzucona władza komunistów, których dominacja


została ostatecznie utrwalona poprzez sfałszowanie wyborów parlamentarnych w styczniu 1947 roku.

Hasła przywrócenia zasad Konstytucji Marcowej wykorzystywane przez komunistów po 1944 roku były jedynie propagandowymi frazesami. Na wzór sowiecki wprowadzono w całym kraju wojewódzkie, powiatowe i gminne rady narodowe, które początkowo obsadzane były na zasadzie politycznej kooptacji – bez wyborów. W następnych dekadach, aż do 1990 roku w PRL nigdy nie odbyły się wolne i nieskrępowane wybory ani do parlamentu ani do tzw. „rad narodowych”. Mimo funkcjonowania w obiegu urzędniczym i propagandowym pojęć takich jak „samorząd terytorialny” w PRL samorządność nie istniała. Tylko dopełnieniem tego stanu rzeczy była ustawa z 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej. Do 1950 roku podział administracyjny obejmował 14 województw. Wtedy też wyodrębniono 3 kolejne, przy czym dodatkowo miasta Warszawa i Łódź były na prawach województwa. W 1957 roku wyodrębniono kolejno Kraków, Wrocław i Poznań. W roku 1975 utworzono 49 województw i zniesiono powiaty. Taki stan rzeczy obowiązywał aż narodzin III

Rzeczypospolitej.

Samorząd po 1989 r.

Dopiero odzyskanie niepodległości po 1989 roku i likwidacja systemu komunistycznego pozwoliły na odbudowę samorządności. Pracami parlamentarnymi nad pakietem reformy samorządowej kierował Jerzy Regulski, który następnie, jako pełnomocnik rządu ds. reformy samorządu terytorialnego, koordynował od 1990 wprowadzanie jej w życie. W 1990 r. uchwalono ustawę wprowadzającą samorząd gminny. W maju 1990 roku odbyły się wybory samorządowe – pierwsze wolne wybory w Polsce od lat 30. XX wieku. Przeprowadzono je 27 maja 1990 r. Pierwsze wolne wybory Prezydenta RP w grudniu 1990 r. i w pełni wolne wybory parlamentarne w 1991 r. stały się potwierdzeniem demokratycznych przemian nad Wisłą.

Ustawa z 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym przywracała jednostkom samorządu prawa zlikwidowane wcześniej przez władzę komunistyczną. W latach 1990-1998 funkcjonował dwuszczeblowy

podział administracyjny kraju – administracja państwowa na poziomie województw i samorządowa na poziomie gmin. Samorząd terytorialny w latach 90. uzyskał podmiotowość prawną jak i znaczną niezależność ekonomiczną.

W kwietniu 1993 r., Polska, jako jeden z nielicznych krajów w całości ratyfikował Europejską Kartę Samorządu Terytorialnego (ang. European Charter of Local Self-government). Definiuje ona pojęcie samorządu lokalnego, jako prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców. Karta ta to zbiór ogólnych zasad i postanowień dotyczących funkcjonowania samorządu terytorialnego zobowiązujących do ich przestrzegania państwa Rady Europy. Propaguje ona ideę samorządu lokalnego, jako głównego elementu demokracji. Karta przy podziale zadań i kompetencji pomiędzy poszczególne szczeble administracji wprowadza zasadę subsydiarności, w myśl której odpowiedzialność i kompetencje w sprawach publicznych powinny mieć przede wszystkim te organy władzy, które znajdują się najbliżej obywateli, a tylko w realizacji


zadania przekraczające możliwości gmin powinny być w gestii wyższych szczebli administracji publicznej.

Pełnomocnik rządu Hanny Suchockiej do spraw reformy administracji publicznej Michał Kulesza zaproponował projekt zmiany podziału administracyjnego kraju, odziedziczonego po PRL. Pilotażowy program zakładał scedowanie kompetencji z poziomu centralnego na poziom lokalny, utworzenie powiatów oraz zmniejszenie liczby województw. Prace nad tym projektem zostały jednak wstrzymane przez koalicję SLD-PSL, która objęła władzę w 1993 roku.

1 stycznia 1994 r. uruchomiono jedynie program pilotażowy (powiatowy), czyli dobrowolne przejmowanie dodatkowych zadań przez samorządy największych polskich miast. Na udział w nim zdecydowało się 44 spośród 46 wytypowanych miast. Program miał między innymi przećwiczyć sprawność samorządów przed ewentualnym wprowadzeniem samorządowych powiatów.

Przyjęta w kwietniu 1997 roku, Konstytucja RP zasadę samorządności terytorialnej i decentralizacji władzy uznała

za naczelną zasadę ustroju Rzezczypospolitej. Rozdział VII Konstytucji jest poświęcony samorządowi terytorialnemu. Wymienia m.in. zasady samodzielności, subsydiarności i domniemania kompetencji. Same zaś organy samorządu, poddane zostają nadzorowi co do prawomocności (a nie celowości), sprawowanemu przez wojewodę, Prezesa Rady Ministrów oraz Regionalną Izbę Obrachunkową (finanse).

Nowe otwarcie nastąpiło w roku 1998, kiedy premier Jerzy Buzek wspierany przez koalicję AWS-UW doprowadził do przywrócenia samorządności na szczeblu powiatowym i regionalnym (województwa). Reforma administracji publicznej weszła w życie 1 stycznia 1999 roku. Liczbę województw zmniejszono z 49 do 16. Wydzielono ponad 300 powiatów. Większość miast, które straciły status miast wojewódzkich, weszły do grupy powiatów grodzkich, czyli miast na prawach powiatu. Efektem zmian było zmniejszenie roli wojewody na rzecz marszałka województwa i samorządu wojewódzkiego. Część obiektów dotąd będąca w gestii wojewody, przeszła pod zarząd poszczególnych samorządów. Wraz z ich przekazaniem, stopniowo przekazywano także narzędzia ich

finansowania, w postaci: udziału w podatku dochodowym, udziału w podatku od osób prawnych, dotacji i subwencji.

Dla upamiętnienia pierwszych po II wojnie światowej wolnych wyborów samorządowych z 1990 roku, w czerwcu 2000 r. Sejm RP ustanowił 27 maja Dniem Samorządu Terytorialnego.

Dwa lata później parlament przyjął ustawę, zgodnie z którą wprowadzono bezpośrednie wybory wójtów, burmistrzów oraz prezydentów miast.

Podstawowym umocowaniem prawnym samorządu terytorialnego w Polsce jest Konstytucja RP. Obrany model samorządu ma charakter samorządu korporacyjnego. Jest to rozwiązanie silnie akcentujące rolę społeczności lokalnej przypisanej do konkretnego terytorium. Dodatkowo na zasadzie decentralizacji samorząd wykonuje zadania z zakresu władzy publicznej.


24 marca 1791 – ustanowione zostało prawo o sejmikach

18 kwietnia 1791

- Ustawa o miastach królewskich

8 marca 1990 r. - ustawa o samorządzie gminnym oraz ordynację wyborczą do rad gmin

1 stycznia 1999 r. – weszła w życie reforma administracji publicznej,

Czerwiec 2000 r. – ustanowienie 27 maja Dniem Samorządu Terytorialnego

20 czerwca 2002 r. - ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta

Rozdział II

Struktura i podział zadań samorządu terytorialnego


Polska jest dużym krajem, w którym dla lepszego zarządzania, wprowadzono podział terytorialny. Podział państwa na mniejsze obszary pozwala na sprawniejsze administrowanie oraz na uwzględnienie specyfiki każdego regionu. Łatwo bowiem zauważyć, że regiony różnią się między sobą, każdy z nich ma inny potencjał i inne problemy. Podziału takiego dokonuje się w oparciu o kilka kryteriów, które pozwalają zapobiec rozbiciu społeczności lokalnych. Zatem uwzględnia się kryteria geograficzne, społeczne, historyczne i gospodarcze.

Czym jest samorząd terytorialny?

Wspomniana społeczność lokalna organizuje się w formie samorządu terytorialnego, który powołany jest w celu pokierowania i zarządzania interesami jej członków. Zatem, według zasady podziału kompetencji im niższy szczebel, tym bliższe obywatelowi sprawy instytucja prowadzi – powołano samorząd terytorialny. „Samorząd gminny to wszyscy mieszkańcy gminy, powiatowy to mieszkańcy powiatu, zaś samorząd wojewódzki to wspólnota wszystkich mieszkańców danego regionu. Wbrew temu, co się powszechnie sądzi - samorząd to nie tylko radni albo urząd, lecz

wszyscy obywatele, którzy tworzą z mocy prawa wspólnotę i względnie samodzielnie decydują o realizacji zadań wynikających z potrzeb tej wspólnoty na danym terytorium.”1

Według art. 163 Konstytucji RP samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych.

W Polsce, od 1 stycznia 1999 roku, obowiązują trzy szczeble struktury samorządowej:

samorząd wojewódzki

samorząd powiatowy

samorząd gminny

Polska podzielona jest na 16 województw, 379 powiatów oraz

2479 gmin. „Samorządy stały się trwałym elementem ustroju państwa. Dziś trudno by sobie wyobrazić, jak Polska mogłaby

bez nich funkcjonować.”2


Kilka słów o samorządzie wojewódzkim

Województwa są największymi jednostkami samorządu terytorialnego. Do końca 1998 roku w Polsce funkcjonowało 49 województw, a po reformie wprowadzonej z dniem 1 stycznia 1999 roku - 16 województw, różniących się od siebie zasięgiem terytorialnym oraz liczbą ludności. Największym województwem pod względem powierzchni jest mazowieckie - 35 558,14 km², najmniejszym zaś opolskie - 9 411,67 km². Najliczniejszym pod względem ludności jest województwo mazowieckie 5188488, najmniej mieszkańców liczy województwo lubuskie – 1008481

Należy mieć na uwadze, iż organy samorządu województwa nie stanowią wobec powiatu i gminy organów nadzoru lub kontroli oraz nie są organami wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym. Samorząd województwa posiada następujące kompetencje:

• Wykonuje zadania publiczne o charakterze wojewódzkim, niezastrzeżone ustawami na rzecz organów administracji rządowej.

• Wykonuje określone ustawami

województwo miasto.wojewódzkie

dolnośląskie Wrocław

kujawsko-pomorskie Bydgoszcz, Toruń

lubelskie Lublin

lubuskie Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra

łódzkie Łódź

małopolskie Kraków

mazowieckie Warszawa

opolskie Opole

podkarpackie Rzeszów

podlaskie Białystok

pomorskie Gdańsk

śląskie Katowice

świętokrzyskie Kielce

warmińsko-mazurskie Olsztyn

wielkopolskie Poznań

zachodniopomorskie Szczecin

PRAWO: Działalność samorządu województwa regulują przepisy ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa

(Dz.U.01.142.1590).


zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

• Posiada osobowość prawną.

• Prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu.

• Stanowi akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze województwa

Czym zajmuje się samorząd województwa?

Samorząd województwa poprzez zakres swojej działalności w żaden sposób nie narusza samodzielności powiatu i gminy. Do działań podejmowanych przez samorząd należą:

A. Określenie strategii rozwoju województwa przy uwzględnieniu takich celów jak:

• podnoszenie poziomu konkurencyjności i innowacyjności gospodarki województwa

• zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego

• pobudzanie aktywności gospodarczej

DEFINICJA: Akty prawa miejscowego wydają wojewodowie i organy administracji niezespolonej, oraz organy samorządu terytorialnego (rady gmin, rady powiatów, sejmiki województw). Akty te muszą być wydane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Akty prawa miejscowego obowiązują na obszarze, odpowiednio: województw, powiatów i gmin a dotyczyć mogą np. spraw związanych z ochroną środowiska, zapewnieniem porządku i bezpieczeństwa publicznego.

ZAPAMIĘTAJ! Nie każda uchwała rady gminy, miasta, powiatu czy sejmiku województwa jest aktem prawa miejscowego.

• kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego

• pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców

• pielęgnowanie i rozwijanie tożsamości lokalnej

B. Prowadzenie polityki rozwoju województwa poprzez:

• tworzenie warunków rozwoju gospodarczego

• utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej

• pozyskiwanie środków finansowych

• prowadzenie działań na

rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli

• wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki

• popieranie postępu technologicznego oraz innowacji

• kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju

• promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa

• wspieranie rozwoju kultury

• ochrona i racjonalne wykorzystywanie dziedzictwa kulturowego


W szczególności samorząd województwa wykonuje zadania w zakresie edukacji publicznej (w tym szkolnictwa wyższego), promocji i ochrony zdrowia, kultury i ochrony jej dóbr, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, modernizacji terenów wiejskich, zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska, gospodarki wodnej (w tym ochrony przeciwpowodziowej), transportu zbiorowego i dróg publicznych, kultury fizycznej i turystyki, ochrony praw konsumentów, obronności, bezpieczeństwa publicznego oraz przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy.

Kto sprawuje władzę samorządową w województwie?

Organami samorządu województwa są sejmik województwa i zarząd województwa, a ich działalność jest jawna. Samorząd województwa jest zobligowany do prowadzenia Biuletynu Informacji Publicznej, a ponadto prowadzi też własną stronę internetową.

Strona internetowa województwa małopolskiego to www.malopolskie.pl

Organ samorządu województwaZarząd województwa Sejmik województwa

Organ wykonawczy Organ stanowiący i kontrolny

Kadencja:

Sejmik województwa wybiera zarząd, w tym marszałka województwa i nie więcej niż 2 wicemarszałków, w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów.

Ważne! Po upływie kadencji sejmiku województwa zarząd województwa działa do dnia wyboru nowego zarządu województwa.

Kadencja:

4 lata

Skład:

W skład zarządu województwa, liczącego 5 osób, wchodzi marszałek województwa, jako jego przewodniczący, wicemarszałek lub 2 wicemarszałków i pozostali członkowie.

Skład:

Radni wybrani w wyborach bezpośrednich w liczbie 30 w województwach liczących do 2.000.000 mieszkańców oraz po 3 radnych na każde kolejne rozpoczęte 500.000 mieszkańców

Przewodniczący: wybierany spośród radnych sejmiku.

Wiceprzewodniczący: maksymalnie trzech.

Ważne! Przewodniczący i wiceprzewodniczący sejmiku województwa nie mogą wchodzić w skład zarządu województwa.

Niektóre zadania:

1. wykonywanie uchwał sejmiku województwa,

2. gospodarowanie mieniem województwa, ,

3. przygotowywanie projektu i wykonywanie budżetu województwa,

4. przygotowywanie projektów strategii rozwoju województwa, planu zagospodarowania przestrzennego i programów wojewódzkich oraz ich wykonywanie,

5. organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi,

6. kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym powoływanie i odwoływanie ich kierowników.

Niektóre zadania:

1. tanowienie aktów prawa miejscowego,2. uchwalanie strategii rozwoju województwa,3. uchwalanie programów wojewódzkich,4. uchwalanie planu zagospodarowania

przestrzennego,5. uchwalanie budżetu województwa,6. podejmowanie uchwał w sprawie powierzenia

zadań samorządu województwa innym jednostkom samorządu terytorialnego,

7. uchwalanie (w granicach określonych ustawami) przepisów dotyczących podatków i opłat lokalnych

8. wybór i odwołanie zarządu województwa9. ustalanie wynagrodzenia marszałka

województwa10. rozpatrywanie sprawozdań z działalności

zarządu województwa,11. 11. podejmowanie uchwał w innych

sprawach zastrzeżonych ustawami i statutem województwa do kompetencji sejmiku województwa.


DEFINICJA: Biuletyn Informacji Publicznej istnieje w celu powszechnego udostępniania informacji publicznej w postaci

elektronicznej. Biuletyn ten składa się z witryn internetowych, na których władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania

publiczne udostępniają informacje publiczne wymagane przez polskie prawo.

„Samorządność może się rozwijać jedynie w państwie

zdecentralizowanym, obywatelskim, opartym

o organizacje terytorialną i realizującym funkcje opiekuńcze

tylko w wymiarze lokalnym i regionalnym.”3

Samorząd powiatowy

Samorząd powiatowy stanowi drugi szczebel samorządu terytorialnego w Polsce, obok samorządu gminnego i samorządu województwa. Posiada on możliwość kształtowania własnej wewnętrznej organizacji, m. in. wyboru organów samorządu powiatowego (rada powiatu, zarząd powiatu), a także stanowienia poprzez te organy prawa miejscowego. Na czele każdego powiatu stoi starosta.

Kto tworzy powiaty?

Zgodnie z art. 3 ustawy o samorządzie powiatowym Rada Ministrów posiada (wyłączne) kompetencje:

• tworzenia powiatów,• łączenia powiatów,• dzielenia powiatów,• znoszenia powiatów,• ustalania granic powiatów,• ustalania nazw powiatów.

Ustawa ta nie reguluje liczby oraz zakresu terytorialnego powiatów.

W Polsce istnieje 379 powiatów. Największym powiatem jest powiat białostocki natomiast najmniejszym bieruńsko-leńdziński. Najgęściej zaludnionym powiatem jest powiat pruszkowski, natomiast najrzadziej zaludnionym bieszczadzki. W Małopolsce mamy w sumie 22 powiaty, w tym 3 powiaty grodzkie i 19 powiatów ziemskich.

Wyodrębnia się dwa rodzaje powiatów:

• powiaty grodzkie (65). Z reguły są to miasta powyżej 100 tys. mieszkańców z kilkoma wyjątkami (Świnoujście, Zamość, Grudziądz, Sopot, Biała Podlaska czy miasta na Śląsku). Właściwie są to gminy,

które dodatkowo wykonują funkcje powiatu. Różnice w porównaniu do powiatu ziemskiego to: prezydent miasta zamiast starosty i rada miasta w zamian za radę powiatu. Formalnie powiat grodzki określa się jako miasto na prawach powiatu;

• powiaty ziemskie (314) tworzone są przez kilka gmin (wiejskich, wiejsko-miejskich, miejskich). Władza wykonawcza należy wówczas do starosty i zarządu powiatu.

PRAWO: Działalność samorządu powiatowego reguluje ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym

(tekst jednolity – Dz.U. z 2001r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.).


Powiat wykonuje określone ustawowo zadania publiczne. Cechą charakterystyczną tych zadań jest ich ponadgminny zasięg i charakter. Działania te realizowane są w zakresie: edukacji publicznej, promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, wspierania osób niepełnosprawnych, transportu zbiorowego i dróg publicznych, kultury i ochrony dóbr kultury, kultury fizycznej i turystyki, geodezji, kartografii i katastru, gospodarki nieruchomościami, administracji architektoniczno-budowlanej, gospodarki wodnej, ochrony środowiska i przyrody, rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, ochrony praw konsumenta, utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, obronności, promocji powiatu, współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Organy samorządu powiatowego

Rada PowiatuOrgan stanowiący i kontrolny

Radni, wybierani są w wyborach bezpośrednich.

Kadencja Rady Powiatu trwa 4 lata, może ulec skróceniu w drodze referendum powiatowego.

Czym zajmuje się Rada Powiatu?

• stanowienie aktów prawa miejscowego

• uchwalanie budżetu powiatu

• podejmowanie uchwał w sprawach herbu powiatu i flagi powiatu

• podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat

• podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów

• podejmowanie decyzji w sprawach finansowych związanych z funkcjonowaniem powiatu

Zarząd Powiatu Organ wykonawczy

Wybierany i powoływany przez Radę Powiatu.

Na jego czele stoi starosta, który pełni rolę przewodniczącego Zarządu Powiatu, jest także kierownikiem starostwa. Ponadto reprezentuje powiat na zewnątrz.

Rada Powiatu może odwołać cały Zarząd albo też pojedynczych jego członków w ściśle określonych warunkach.

Do zadań zarządu powiatu należy w szczególności:

• przygotowywanie projektów uchwał rady,

• wykonywanie uchwał rady,

• gospodarowanie mieniem powiatu,

• wykonywanie budżetu powiatu,

• zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu.


Przykładami działań, których podejmuje się samorząd powiatowy mogą być:

• nadzór nad szkołami ponadgimnazjalnymi,

• dbanie o drogi powiatowe,• rejestracja pojazdów oraz

wydawanie prawa jazdy,• nadzór nad szpitalami

rejonowymi,• dbanie o powiatowe biblioteki,

muzea, teatry.

Powiatowa administracja zespolona składa się z trzech rodzajów urzędów. Stanowią ją:

1. starostwo powiatowe,2. powiatowy urząd pracy, będący

jednostką organizacyjną powiatu,

3. jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.

DEFINICJA: Administracja zespolona jest elementem

rządowej administracji terenowej. Są to urzędy, które pomagają zarządowi powiatu

w wykonywaniu zadań własnych i zleconych. Określa je ustawa z 5

czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym.

Starostwo powiatowe

Starostwo powiatowe jest jednostką pomocniczą zarządu. Składa się on z różnego rodzaju wydziałów, które odpowiadają za konkretne rodzaje spraw. Wydziałami, które zazwyczaj znajdują się w starostwie są:

• wydział finansowy,

• wydział geodezji,

• wydział gospodarki nieruchomościami,

• wydział rolnictwa,

• wydział kultury i sportu,

• wydział oświaty,

• wydział zarządzania kryzysowego.

Pamiętaj! Pisząc pisma i wnioski kierujemy je do zarządu powiatu, a nie do starostwa powiatowego.

Miasto na prawach powiatu

W miastach na prawach powiatu nie ma starostwa powiatowego, jego zadania wykonuje urząd miasta.

W województwie małopolskim

miastami na prawach powiatu są: Kraków, Tarnów i Nowy Sącz. Status ten, po wprowadzeniu w dniu 1 stycznia 1999 roku nowego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, otrzymały:

• miasta liczące ponad 100 tysięcy mieszkańców,

• dawne stolice województw,

• niektóre miasta w dużych aglomeracjach miejskich (np. Jastrzębie-Zdrój, Jaworzno, Mysłowice, Sopot, Świnoujście)

Konsekwencje nadania miastom praw powiatu:

• organy w mieście na prawach powiatu (tj. rada miasta i prezydent miasta) wykonują kompetencje właściwe dla - odpowiednio - rady gminy i rady powiatu oraz wójta (burmistrza) i starosty,

• organ wykonawczy miasta na prawach powiatu jest organem monokratycznym,

• rada nie wybiera organu wykonawczego i nie może go odwołać,

• radni składają ślubowanie wg tekstu roty z art. 23a ustawy gminnej.


• Widzimy zatem, iż powiat realizuje zadania na wielu płaszczyznach. Poszczególne kompetencje znaleźć można w konkretnych ustawach szczególnych.

Pamiętaj! Powiat wykonuje zadania zlecone właściwe dla administracji rządowej (np. w zakresie opłat za użytkowanie wieczyste).

Samorząd gminny

8 marca 1990 roku Sejm RP uchwalił ustawę o samorządzie terytorialnym oraz ustawy wprowadzające ją w życie. Tym samym określił rolę i zadania gminy w Polsce.

Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego w Polsce.

CIEKAWOSTKA: Słowo gmina pochodzi od niemieckiego Gemeinde oznaczającego wspólnotę, społeczność.

PRAWO: Działalność samorządu gminnego reguluje ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku,

Dz.U.2001.142.1591)

Możemy wyróżnić trzy rodzaje gmin:

•. miejskie

Gmina miejska to gmina, która zawiera się w granicach administracyjnych miasta. Gmina taka ma prawo do tworzenia tzw. jednostek pomocniczych – czyli po prostu dzielnic czy osiedli. Zdarza się (ale sporadycznie), że taką jednostką pomocniczą wchodzącą w skład gminy miejskiej zostaje sołectwo. Sytuacja taka występuje np. w Mikołowie (Śląsk).

•. miejsko–wiejskie

W skład gminy miejsko-wiejskiej wchodzi miasto oraz ewentualnie kilka wsi. Siedziba gminy ma miejsce niemal zawsze w mieście. Wyjątkiem jest gmina Nowe Skalmierzyce, która jest jedyną gminą miejsko-wiejską w Polsce, której siedzibą nie jest miasto. Siedziba gminy mieści się we wsi Skalmierzyce, nie w mieście Nowe Skalmierzyce.

•. wiejskie

Gmina wiejska to taka jednostka, na terytorium której nie znajdziemy miasta, jedynie wsie. Może się jednak zdarzyć, że siedziba

gminy znajdzie się w sąsiadującym mieście.

Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym. To właśnie wymiar lokalny jest niezwykle istotny, gdy mówimy o gminie, jej zadaniach i działaniach. Gmina może wykonywać zadania zlecone jej przez organy administracji rządowej. Wszystkie zadania własne wykonuje na własną odpowiedzialność.

Podstawowym zadaniem gminy jest zaspokajanie podstawowych potrzeb mieszkańców z jej terenu. Przykładami takich działań mogą być sprawy związane z:

• gospodarka nieruchomościami,

• ochrona środowiska• ładem przestrzennym,• drogami,• wodociągami i kanalizacją,• transportem zbiorowym,• edukacja publiczną,• ochroną zdrowia,• pomocą społeczną,• cmentarzami gminnymi,• porządkiem publicznym,• targowiskami• promocji gminy,• bibliotekami gminnymi oraz

innymi instytucjami kultury.


PRAWO: Dokładny wykaz tematyki zadań, których podejmuje się gmina znaleźć można w art. 7 ustawy o samorządzie gminnym.

Masz prawo głosu: Mieszkańcy mają prawo do podejmowania decyzji dotyczących własnej gminy w drodze referendum gminnego, albo za pośrednictwem organów gminy.

Organy gminy

Rada GminyOrgan stanowiący i kontrolny

Kadencja: 4 lata. Wyboru Rady dokonują pełnoletni mieszkańcy gminy.

Na czele rady Gminy stoi przewodniczący Rady Gminy.

Rada gminy kontroluje działalność wójta, gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy

W skład rady wchodzą radni w liczbie:

1. piętnastu w gminach do 20.000 mieszkańców,2. dwudziestu jeden w gminach do 50.000 mieszkańców,3. dwudziestu trzech w gminach do 100.000 mieszkańców,4. dwudziestu pięciu w gminach do 200.000 mieszkańców oraz po trzech

na każde dalsze rozpoczęte 100.000 mieszkańców, nie więcej jednak niż czterdziestu pięciu radnych.

Do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, w szczególności:

• uchwalanie budżetu gminy• ustalanie wynagrodzenia wójta• uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania

przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

• podejmowanie decyzji w sprawach finansowych gminy


Wójt (burmistrz, prezydent miasta)

Organ o charakterze wykonawczym

• Wójt stoi na czele Zarządu gminy wiejskiej• Burmistrz stoi na czele Zarządu gminy w mieście do 100 tys.

mieszkańców)• Prezydent stoi na czele Zarządu gminy w mieście powyżej 100 tys.

mieszkańców

Wójt (burmistrz, prezydent miasta) stoi na czele Zarządu Gminy i powoływany jest na 4-letnią kadencję. Wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz, opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy.

Do zadań wójta należy w szczególności:

1. przygotowywanie projektów uchwał rady gminy,2. określanie sposobu wykonywania uchwał,3. gospodarowanie mieniem komunalnym,4. wykonywanie budżetu,5. zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.

Wójt wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy.

Funkcjonowanie gminy

Jednostki pomocnicze. W gminie funkcjonują jednostki pomocnicze, których organizację i zakres działania określa rada gminy odrębnym statutem. Takimi jednostkami są sołectwa i dzielnice, ewentualnie osiedla.

Sołectwo jest jednostką pomocniczą gminy, charakterystyczną dla terenów wiejskich. Organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebranie

wiejskie, a wykonawczym - sołtys. Działalność sołtysa wspomaga rada sołecka. Sołectwo może obejmować jedną miejscowość (np. wieś bądź przysiółek), część miejscowości lub kilka miejscowości. W jednej

miejscowości może być także ustanowione kilka sołectw.

W dzielnicy (osiedlu) organem uchwałodawczym jest rada o liczbie członków ustalonej według art. 17 ustawy o samorządzie gminnym, nie więcej jednak niż 21. Organem wykonawczym dzielnicy (osiedla) jest

zarząd, na czele którego stoi przewodniczący.


Związki międzygminne.

Aby efektywnie i skutecznie wykonywać wspólne zadania publiczne gminy mogą tworzyć związki międzygminne. Związek taki, wykonuje zadania we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, posiada tez osobowość prawną. Gmina musi poinformować wojewodę o zamiarze przystąpienia do związku.

Utworzenie związku wymaga przyjęcia jego statutu przez rady zainteresowanych gmin bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady gminy.

Statut związku powinien określać:

1. nazwę i siedzibę związku,

2. uczestników i czas trwania związku,

3. zadania związku,

4. organy związku, ich strukturę, zakres i tryb działania,

5. zasady korzystania z obiektów i urządzeń związku,

6. zasady udziału w kosztach

wspólnej działalności, zyskach i pokrywania strat związku,

7. zasady przystępowania i występowania członków oraz zasady rozliczeń majątkowych,

8. zasady likwidacji związku,

9. inne zasady określające współdziałanie.

Organem stanowiącym i kontrolnym związku jest zgromadzenie związku, zwane dalej zgromadzeniem. W jego skład wchodzą wójtowie gmin uczestniczących w związku. Organem wykonawczym jest zarząd, powoływany i odwoływany przez zgromadzenie spośród jego członków.

***

W Polsce samorząd terytorialny został przywrócony w 1990 roku. Jego odtworzenie było integralnym elementem procesów zmian systemowych, polegających na budowie demokratycznego państwa i tworzeniu gospodarki rynkowej. Istota samorządu terytorialnego w wymiarze społecznym obejmuje wartości, które składają się na koncepcję społeczeństwa

samorządnego.

Społeczeństwo demokratyczne musi być budowane oddolnie. Nie można być podmiotem wspólnoty demokratycznej nie będąc aktywnym i nie wykorzystując przyrodzonych praw oraz nie realizując nałożonych obowiązków. Istotnym faktem jest, iż to właśnie poprzez udział w wyborach władz każdego szczebla mamy, jako obywatele udział w kształtowaniu naszego społeczno-gospodarczego otoczenia i dzięki temu w sposób aktywny wykorzystujemy swoje prawa nadane nam przez państwo demokratyczne. Okazuje się, że większość rozstrzygnięć, które dotyczą lokalnych społeczności dokonuje się przez wybranych przedstawicieli.

To przecież wybrani przez nas - mieszkańców konkretnej gminy radni, a następnie zatrudnieni przez nich urzędnicy, działają dla nas i na nasze życie mają bezpośredni wpływ.

Rozdział III

Partycypacja społeczna


Po co większy udział obywateli w rządzeniu?

Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat możemy zaobserwować pojawiające się na scenie publicznej nowe formy i organy mające na celu pobudzenie aktywności obywatelskiej – np. organizacje pozarządowe; rośnie rola mediów w inicjowaniu i prowadzeniu debaty publicznej (tradycyjnie było to domeną polityków), a coraz popularniejsze, nowe technologie (Internet) znacznie ułatwiają komunikowanie się i dostęp do informacji szerokiemu gronu odbiorców. Rzeczywistość społeczna stopniowo przestaje więc być hierarchiczna, jak do tej pory, a nabiera bardziej płaskiego, współzależnego, sieciowego charakteru.

Na Zachodzie istnieje wiele możliwości wpływu (konsultowania, współdecydowania) na decyzje publiczne, co jest regulowane przez prawo, lokalne tradycje i społeczne zwyczaje. A. w Polsce? Podobnie jak to się zdarza w innych dziedzinach, tak i tutaj mamy regulacje prawne, mamy narzędzia, mamy odpowiednie instrumenty— ale niestety rzadko ich używamy. Dotyczy to zwłaszcza administracji centralnej, która mając możliwość przeprowadzenia konsultacji społecznych, decyduje się na

nie coraz częściej, ale nadal zbyt rzadko, traktując je wciąż jako mało przydatną formalność.

Nowe tendencje w zarządzaniu sprawami publicznymi (tzw. administracja. obywatelska), mają na celu zwiększenie dostępu do informacji oraz wpływu obywateli(zarówno jednostek jak i organizacji obywatelskich) na decyzje władz dotyczące ich codziennego życia. Dzięki temu społeczność lokalna może jakąś inicjatywę zablokować lub poprzeć, może zmienić jej kształt lub zbudować koalicję na rzecz jej wprowadzenia. Dzięki udziałowi obywateli w procesie podejmowania decyzji rządy mają możliwość otrzymania lepszej wiedzy o problemach, potrzebach i preferencjach społecznych oraz większą akceptację społeczną dla swoich planów. W rezultacie mogą nawet uzyskać współodpowiedzialność obywateli za uzgodnione z nimi programy działań.

Pojęcie partycypacja społeczna oznacza udział obywateli w zarządzaniu sprawami społeczności, której są członkami. Patrząc na to pojęcie z szerszej perspektywy partycypację społeczną można uznać za podstawę społeczeństwa obywatelskiego, którego członkowie dobrowolnie biorą udział w publicznej działalności. W węższym rozumieniu oznacza natomiast partnerstwo publiczno-prawne samorządu gminnego i mieszkańców służące podejmowaniu działań na rzecz rozwoju lokalnego.4

Tak zdefiniowane partnerstwo publiczno-prywatne wynika z trzech zasadniczych przesłanek:

• prawnych – samorządność oznacza nie tylko prawo, ale także powinność oddziaływania na wiele lokalnych struktur społeczno-gospodarczych, dla dobra lokalnej społeczności

• społecznych – rozwój lokalny nie może dokonywać się bez aktywnego współdziałania mieszkańców

• finansowo-technicznych – skuteczne działania na rzecz rozwoju lokalnego wymagają partnerstwa publiczno-prywatnego.


Informowanie, konsultowanie i współdecydowanie to trzy odmienne formy uczestnictwa obywateli w decyzjach i nie należy ich ze sobą mylić. Zanim bowiem społeczność lokalna uzyska jakąkolwiek możliwość wpływu na decyzje, musi być o niej poinformowana.

Konsultowanie zaś jakiejś decyzji przez organa administracji, nie oznacza jej negocjowania – władze zbierają opinie od grup, które są ważne dla podjęcia i udanego wdrożenia danej decyzji. Największy wpływ obywatele uzyskują oczywiście wtedy, gdy mogą negocjować (współdecydować) treść programu, działania czy regulacji prawnej, z jej autorami

Jakie są najpowszechniejsze formy partycypacji społecznej, czyli udziału obywateli w procesie podejmowania decyzji przez organa władzy?

Najczęściej są to: komisje i komitety doradcze, stałe lub doraźnie funkcjonujące przy urzędach, „białe” i „zielone” księgi oraz inne publicznie dostępne dokumenty konsultacyjne, wysłuchania opinii publicznej, otwarte spotkania dyskusyjne ze

społecznościami lokalnymi lub grupami branżowo-zawodowymi, doradcze rady obywatelskie, procedury skargowe, wiele form tzw. „e-demokracji”, a także referenda.

Do. klasycznych. narzędzi.partycypacji.społecznej.zalicza.się.5.instrumentów:

•. Wybory. Wybór przedstawicieli, który dokonywany jest przez mieszkańców gminy w praktyce oznacza ich opowiedzenie się za pewnym, określonym kierunkiem rozwoju gminy. Wybory można uznać również za pewną formę kontroli społecznej (co cztery lata działania samorządów poddawane są kontroli społecznej. Jeśli mieszkańcy gminy uznają, że są zadowoleni z prac samorządu może liczyć on na poparcie w kolejnych wyborach, jeśli nie, to mieszkańcy zagłosują na kogoś nowego).

•. Referendum. Jest to metoda wykorzystywania zaangażowania mieszkańców w podejmowanie istotnych z punktu widzenia społeczności lokalnej decyzji. Referendum może być prostą próbą zapytania mieszkańców

o ich zdanie, np. czy zgadzają się na budowę nowej obwodnicy miasta?

•. Konsultacje.społeczne. Konsultacje mogą dotyczyć różnorodnych zagadnień, np. mogą być pytaniem o sposób rozwiązania pojawiającego się problemu lub pytaniem o opinię w sprawie proponowanych rozwiązań. Konsultacje mogą tez przyjmować różną formę, mogą to być zarówno spotkania władz gminy z zainteresowanymi mieszkańcami, jak i specjalistyczne badania ankietowe.

•. Postępowanie.administracyjne. Zgodnie z Konstytucją RP każdy obywatel czy organizacja społeczna ma prawo składać wnioski i skargi związane z administracją publiczną.

•. Akcje.bezpośrednie. Coraz częściej spotykamy się z demonstracjami, happeningami, formami okupacji lub blokad – są to właśnie formy pokojowych akcji bezpośrednich będących formą wyrażania swojego zdania lub opinii przez różne grupy lub organizacje społeczne.5


(wtedy też za pominiecie tego etapu grożą jej sankcje). W Polsce — oprócz Konstytucji — zachęcają (lub zobowiązują) do tego liczne ustawy i akty prawne niższej rangi, a zwłaszcza przyjęte przez rząd „Zasady dialogu społecznego”6.

Partycypacja społeczna, czy w szczególności konsultacje, może być prowadzona zarówno na poziomie administracji centralnej, jak również przez samorządy terytorialne na podstawie ustaw i uchwał rad odpowiedniego szczebla. Najpowszechniejsze są konsultacje prowadzone w 16.wojewódzkich. komisjach. dialogu.społecznego, gdzie spotykają sie

***Partycypacja społeczna

w Polsce dopiero się rozwija. W Unii Europejskiej, gdzie praktykuje się j od początku lat dziewięćdziesiątych, jest ona wszechobecna. Dla Polski najbardziej inspirujące, a zarazem zobowiązujące w tym zakresie są zasady i standardy, które regulują udział obywateli w podejmowaniu decyzji na poziomie władz UE, bo przecież jeśli jest to możliwe w Komisji Europejskiej, to dlaczego nie w polskich ministerstwach?

Udział obywateli w stanowieniu prawa i podejmowaniu decyzji może być dla administracji dobrowolny lub obowiązkowy

pracodawcy i związki zawodowe, rozwiązując problemy na drodze negocjacji i zawierania porozumień. Aby wpływać na podejmowane przez rząd lub samorządy decyzji, organizacje pozarządowe wykorzystują uprawnienia płynące z ustawy o organizacjach pożytku publicznego i o wolontariacie. W sumie w Polsce istnieje około 100 różnych ciał doradczo-konsultacyjnych, gdzie najrozmaitsze organizacje otrzymują informacje o planach administracji i opiniują projekty nowych uregulowań.7


Wolny wybór czy freewolność? By mówić o obywatelskości i charakteryzować aktywnego obywatela należy najpierw powiedzieć czym są takie pojęcia jak wolny wybór, poczucie sprawstwa oraz inicjatywa.

Wolność, o której mówimy w kontekście obywatelskości różni się zasadniczo od wolności rozumianej przez młodych ludzi. To nie jest „freewolność”, o której mój 16 letni siostrzeniec powiedział – „wszystko jest bez prawa, wszystko jest takie jakie Ty chcesz”.

Immanuel Kant ujął to trochę inaczej: „Postępuj wedle takich tylko zasad, co do których możesz jednocześnie chcieć, żeby stały się prawem powszechnym.” Ten niemiecki filozof żyjący na przełomie XVIII i XIX wieku sformułował zasadę, która powinna być najważniejszym przykazaniem obywatela.

Żeby to wyjaśnić, posłużę się przykładem:

Weźmy za przykład nieuczciwego biznesmena i urzędnika samorządowego. Ten pierwszy żeby wybudować swój sklep w miejscu, w którym jest


najwięcej turystów dał łapówkę urzędnikowi. Jeżeli zastosujemy zasadę „freewolności” biznesmena dojdziemy do wniosku, że najważniejszy jest dobry pomysł i realizacja własnych celów, bo gdybyśmy byli na jego miejscu, tego właśnie byśmy chcieli. Jeśli przyjmiemy punkt widzenia urzędnika, stwierdzimy, iż należy mu się czasem jakiś dodatkowy dochód, bo mało zarabia

Oba przytoczone tu rozumowania są wadliwe, a związany z nimi dylemat jest pozorny, ponieważ koncentrują się one na partykularnych interesach - raz to nieuczciwego biznesmena, a raz urzędnika. Tymczasem idea zaproponowana przez Kanta wyraża zasadę ogólną. Zgodnie z powszechnym prawem, zarówno biznesmen, jak i urzędnik, powinni się zgodzić co do tego, że dawanie łapówek jest złem, bo gdyby było inaczej, należałoby sobie życzyć, aby wszystkie istoty rozumne omijały prawo dając łapówki bądź ich żądając. W tym miejscu widzimy jak w gruncie rzeczy prosta i słuszna idea staje się trudna do realizacji przez większość ludzi.

Jeżeli natomiast wykroczymy poza sfery takich lub innych prywatnych interesów, stwierdzimy, że urzędnik powinien zgłosić przestępstwo policji, ponieważ

biznesmen nie zastosował się do ogólnych zasad społecznych i zrobił to, na co miał ochotę, nie zaś to, co powinien. W przypadku sugerowania łapówki przez nieuczciwego urzędnika powinnością biznesmena byłoby również powiadomienie odpowiednich służb.

Gdy już zrozumiemy czym jest wolny wybór wykraczający poza nasze własne interesy będziemy cieszyć się z możliwości robienia rzeczy, o których z dumą powiedzielibyśmy, że powinny być powszechnie przestrzegane i respektowane.

Powoli zaczynamy stawać się świadomymi obywatelami. Zaczynamy rozumieć, że współpracując z naszymi koleżankami i kolegami możemy zrobić coś dla siebie, dla swojego otoczenia czy dla ludzi, którzy potrzebują pomocy. Zaczynamy czuć coś, co w nauce znane jest pod pojęciem poczucia sprawstwa – widzimy, że to co robimy ma sens przynosi określone efekty a my chcemy czuć się za to zadanie odpowiedzialni.

I znowu przykład z życia: Pewien młody człowiek dowiedział się, że na jego osiedlu mieszka

starsza kobieta ze swoją wnuczką. Są bardzo biedne a mała Ania nie radzi sobie w szkole. Długo nie myśląc zaproponował sąsiadce pomoc. Nie przewidział tego, jak wiele pracy trzeba by włożyć, żeby pomóc im we wszystkich problemach. Wracając ze szkoły mógł zrobić zakupy i naprawić cieknący kran. Ale jak znaleźć czas na odrobienie lekcji z Anią sprzątanie i inne rzeczy, które były tak potrzebne?

Sam – jak mi mówił – nie wiedział kiedy to się stało ale poczuł się odpowiedzialny za tą rodzinę. Wiedział, że można zrobić dla nich o wiele więcej, i że ktoś musi mu pomóc. Rozwiązanie przyszło samo i bardzo szybko. Przeglądając swojego Facebook`a stwierdził jak wiele energii jego koleżanek i kolegów marnuje się tylko po to żeby zająć czymś czas. Szybko założył grupę pomocy Pani Marii i Ani, na której powstał grafik chętnych osób, mogących poświecić kilka godzin w tygodniu, żeby zrobić coś dla drugiego człowieka.

W ten sposób dzięki naszej inicjatywie budujemy coś, co dla każdego dojrzałego społeczeństwa obywatelskiego jest równie ważne jak PKB, choć nie tak łatwo policzalne. Działając choćby tylko w obszarze swojego najbliższego otoczenia, pomnażamy kapitał społeczny.


Profesor Janusz Czapiński wiele już razy ogłaszał, że Polska ma bardzo słaby kapitał społeczny. Jednym z jego wyznaczników jest poziom zaufania. A my nie ufamy sobie nawzajem.

W gazecie Metro z 21 maja 2009 czytamy:

• „97% Polaków nigdy nie pracowało jako wolontariusz dla żadnej organizacji charytatywnej

• 92% nie utrzymuje bliższych kontaktów a sąsiadami

• 90% młodych uważa, ze nie ma żadnych zobowiązań wobec swojego kraju, miasta, osiedla.”

Według Profesora skutki tego stanu mogą być opłakane – „Chodzi o kapitał społeczny, którego istotą są więzi międzyludzkie oparte na zaufaniu. Istnieje realna groźba, że przestaniemy się rozwijać”. „Obecny kryzys minie, a to o czym ja mówię, jest dużo bardziej niebezpieczne”.

Mówiąc o aktywności obywateli, podkreśla się często, że umożliwia ona korzystanie przez społeczności lokalne z przysługującego im prawa do wyłaniania władz samorządowych w drodze

wyborów, a także do wyrażania swej woli poprzez referendum. Teoretycy i praktycy społeczeństwa obywatelskiego boleją nad niską frekwencją wyborów – szczególnie samorządowych. Jeszcze gorszy obraz partycypacji społecznej dają wyniki badań dotyczących konsultacji społecznych oraz społecznej kontroli nad władzami lokalnymi.

Zbyt rzadko jednak definiuje się aktywność obywateli na poziomie własnego podwórka, a społeczeństwo obywatelskie ma początek w naszym zaufaniu do sąsiadów, przekładającym się na chęć do kooperacji – czyli choćby wspólnych sąsiedzkich inicjatyw. Kapitał społeczny to również nasza inicjatywa i potrzeba kreacji, to chęć by nasze otoczenie się zmieniało, by to co nas otacza było estetyczne – po prostu ładne. Jednym z najbardziej wyrazistych poligonów (nomen omen) doświadczalnych społeczeństwa obywatelskiego jest ruch uliczny. Tam na co dzień możemy sprawdzać, czy zmienia się nasz kapitał społeczny w jego definicyjnych określeniach: zaufanie, kooperacja, zasada odwzajemniania.

Naszą aktywność obywatelską możemy rozwijać zawsze i wszędzie. Od wspólnych akcji realizowanych

w szkole po aktywność na forach internetowych. Od pracy wolontariackiej po uczestnictwo w wyborach władz. Od zbiórki pieniędzy wśród sąsiadów przeznaczonej na zakup karmy dla zwierząt, po prace w stowarzyszeniu pomagającemu chorym na białaczkę. Od wolnego wyboru do samoorganizacji.


Przypisy

1. www.poradnik.ngo.pl

2. prof. J. Regulski, Samorząd wojewódzki osiągnięcia, problemy, dylematy rozwoju. Wprowadzenie do dyskusji, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, zob. na http://www.frdl.org.pl/downloads/profRegulski.pdf

3. prof. J. Regulski, Samorząd wojewódzki osiągnięcia, problemy, dylematy rozwoju. Wprowadzenie do dyskusji, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, zob. na http://www.frdl.org.pl/downloads/profRegulski.pdf

4. Hausner, J. (red.), Komunikacja i partycypacja społeczna, Kraków 1999, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej, s. 41.

5. Hausner, J. (red.), Komunikacja i partycypacja społeczna, Kraków 1999, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej, s. 42-43.

6. Zasady Dialogu Społecznego. Dokument programowy przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 22 października 2002. Dostęp: http://www.kprm.gov.pl/archiwum/3585_8041.htm

7. Długosz, D., J. J. Wygnański Obywatele współdecydują. Przewodnik po partycypacji społecznej. Partycypacja obywatelska w Polsce, Warszawa 2005, Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych, 82 ss.

broszura - samorząd terytorialny

Documents