broj 6 • prolje}e 2011. godine - upravazasume.me · stru~nih profila, prije svega onih kojima je...

Broj 6 • prolje}e 2011. godineBroj 6 • prolje}e 2011. godine

2 Broj 6, prolje}e 2011.

P O D S J E ] A N J E

3Broj 6, prolje}e 2011.

U V O D N I K

IZ DA VA^:UPRAVA ZA [U ME CRNE GORE

Plje vlja, Milo{a To {i }a b.b.Di rek tor Rado{ [u}ur

E-mail: [email protected]@t-com.me

Jav no gla si lo “Montenegro {ume”osno va no je od lu kom Di rek ci je{u ma RCG br. 531 od 7. 5. 2003.

go di ne.

GLAV NI I OD GO VOR NI URED NIK:Ra do sav Ko va ~e vi}

LEKTOR:Milan Terzi}

URE\UJEREDAKCIJSKI KOLEGIJUM

List je re gi stro van kod Republi~kogse kre ta ri ja ta za in for ma ci je

Pod go ri ca, pod red nim bro jem 530.

@I RO RA ̂ UN:510-244-84

PRIPREMA ZA [TAMPU:Rade Kneèvi}

Fotografija na naslovnoj strani:Oficijelni logo Godine {uma

[TAM PA: “RAS PRESS” d.o.o. Nik{i}

PI[ITE NAM...Po {to va ni ~i ta o ci, po zi va mo vas:

• u~e stvuj te u ure |i va nju ~a so pi sa “Montenegro {u me”;• {a lji te tek sto ve, za pi se, sje }a nja, do ku men ta, fotografije;• ja vi te se no vo sti ma iz stru ke, na u ke, pre ne si te va {a is ku stva;• promovi{ite va {u dje lat nost, pro iz vod nju, tr go vi nu, sve {to ima

ve za sa {u mom, eko lo gi jom, lo vom, ri bo lo vom bes plat no nastra ni ca ma va {eg ~a so pi sa.

Na{a adresa je:UPRAVA ZA [U ME CRNE GORE, Plje vlja(za ~asopis “Montenegro {ume”)Ul. Milo{a To {i }a bb84210 PljevljaCRNA GORA

E-mail: [email protected]

STRA NI CE Â SO PI SA “MONTENEGRO [U ME” SU OTVO RE NE!

Rije~ urednika

îtateljskoj i stru~noj javnosti nudimo {estibroj lista “Montenegro {ume“. Pozitivne reflek-sije ~italaca na prvih pet brojeva potvrdile suopravdanost izdavanja i {tampanja ovog ilus-trovanog ~asopisa. U mozaiku prirodnih daro-va odista i nema impresivnijeg resursa kojizasluùje lijepe rije~i kao {ume. Nije u pitan-ju samo za{tita, uzgoj i racionalna eksploata-cija tog prirodnog dara, ve}, prije svega, nji-hova ljepota pred kojom niko ne moè ostati ravnodu{an, ljepota kojanas prosto opominje na obavezu osmi{ljenog planiranja valorizaci-je tih vrijednosti u turisti~ke i rekreativne svrhe.

Potrudili smo se da angaùjemo {to vi{e saradnika razli~itihstru~nih profila, prije svega onih kojima je pisana rije~ profesija,{to }e, uz priloge saradnika iz oblasti {umarske struke, doprinije-ti da list bude sadràjno bogatiji, likovno i grafi~ki atraktivniji iza ~itaoce zanimljiviji.

Korak na tom planu ve} smo oprobali u prvih pet brojeva, pri~emu smo nai{li na {iroku podr{ku me|u ~itaocima.

Traganjem za zanimljivim i aktuelnim temama, onima koje ̀ ivot di -ktira, trudi}emo se da budemo druga~iji od drugih. U tom slu~aju ~aso-pis }e biti djelo duha njegovih stvaralaca koji time iskazuju svoju novi-narsku i ljudsku etiku.

Koristim ovu priliku da u ime Redakcije i svoje li~no ime uputimiskrenu podr{ku i solidarnost narodu Japana.

Glavni i odgovorni urednikRadosav Kova~evi}

IZ SADR@AJA:

• Intervju sa ministrompoljoprivrede i ruralnog razvojaTarzanom Milo{evi}emUspjeh moèmo o~ekivati akobudemo bolje gazdovali {umama

(Strana 4)

• Iz la ga nje Le oplda Ma u re ra,{e fa de le ga ci je Evrop ske Uni jeu Cr noj Go ri, 1. fe bru ar 2011,Ho tel “Pod go ri ca”[u mar stvo in ve sti ci ja u bu du} nost

(Strana 9)

• IPA pro je kat “Po dr {ka zaiz grad nju ka pa ci te ta usek to ru {u mar stva”Obu ka za si ste me odr ̀ i vogga zdo va nja {u ma ma u skla dusa stan dar di ma EU

(Strana 12)

• Intervju sa direktorom Upraveza {ume Rado{em [u}urom[u me do bit za sve

(Strana 14)

• Pro fe sor dr Va si li je Isa jevPri ru~ nik za pro iz vod nju{um skog sje me na u pri rod nimsje men skim objek ti ma

(Strana 16)


I N T E R V J U

• U na zi vu mi ni star stva na~i jem ste Vi ~e lu, vi {e ne -ma ri je ~i “{u mar stvo”. Zna -~i li to i ma nju bri gu dr ̀ a -ve za cr no gor ske {u me, kaova ̀ an pri rod ni re surs?

Kao pr vo è lim is ta }i ~i nje ni -cu, da }e u okvi ru Mi ni star stvapo ljo pri vre de i ru ral nog raz vo -ja, ovom sek to ru ne dvo smi sle nobi ti po klo nje na du ̀ na pa ̀ nja,pre vas hod no zbog zna ~a ja ko je{u me ima ju, kao naj slo ̀ e ni jieko si ste mi na ze mlji, kao i zbog~i nje ni ce da {u me i {um ska ze -mlji {ta za u zi ma ju pre ko po lo -vi ne te ri to ri je na {e dr ̀ a ve i ima -ju ve li ki zna ~aj za na{ sve u kup nidru {tve ni raz voj. Me |u tim, tre -ba is ta }i da {u me ni je su sa mopri vred ni re surs, jer one u uslo -vi ma eko lo {kih iza zo va su mje -ri lo za stan dardkva li te ta ì vlje nja,ta ko da }e o~u va -nje i una pr je |e nje{u ma bi ti je dan odna {ih naj ve }ih pri -o ri te ta u ra du ovogMi ni star stva.

Sa dru ge stra ne,svje stan sam ~i nje -ni ce da je {i ra jav -nost bi la mo ̀ dama lo iz ne na |e nano vim na zi vom Mi -ni star stva, me |u -tim, tre ba ima ti uvi du da se da nas{u mar stvo po sma -tra is klju ~i vo u seg -men tu po li ti ke ru -ral nog raz vo ja i nani vou Evrop skeUni je.

Ru ral na pod ru~ -ja po kri va ju 80 %

te ri to ri je Evrop ske Uni je (EU) iu nji ma ì vi oko 25 % nje nogsta nov ni {tva dok je kod nas 60%sta nov ni {tva ve za no za ta pod -ru~ ja. Po zna to je, da su u ru ral -nim pod ru~ ji ma, po ljo pri vre da i{u mar stvo osnov na za ni ma nja.Da nas, sve ak tiv no sti ru ral nograz vo ja i {u mar stva, de fi ni sa nesu Za jed ni~ kom po ljo pri vred -nom po li ti kom EU (CAP) ko ja jefo ku si ra na na: Po ljo pri vred na

tr ̀ i {ta, Ru ral ni raz voj, Po ljo pri -vre du i ̀ i vot nu sre di nu, [u mar -ske mje re, Or gan sku po ljo pri -vre du, Po li ti ku kva li te ta,Una pr je |e nje pla sma na i mar -ke tin ga, Fi nan si ra nje i Is tra ̀ i va -nje. U tom prav cu }e mo i mi raz -vi ja ti ovaj sek tor u bu du} no stio~e ku ju }i zna ~aj ne po zi tiv ne is -ko ra ke ko je }e mo na pra vi ti uzpo dr {ku broj nih pri stup nih fon -do va i pro gra ma iz EU.

Intervju sa ministrom poljoprivrede i ruralnog razvoja Tarzanom Milo{evi}em

Uspjeh moèmo o~ekivati akobudemo bolje gazdovali {umama

No vi za bra ni mi ni star po ljo pri vre de i ru ral nog raz vo ja Tar zan Mi -lo {e vi} oci je nio je u in ter vjuu za list “Mon te ne gro [u me”, da sepri ho di od ga zdo va nja {u ma ma mo gu zna ~aj no uve }a ti, ako sestvo re kva li tet ni ji uslo vi tr ̀ i {nog pri vre |i va nja, za {ta je, ka ̀ e on,osnov ni pred u slov kva li tet no upra vlje nje kon ce si ja ma, kao istva ra nje uslo va za ko ri {}e nja vi {e na mjen skih funk ci ja {u ma.On ci je ni da, od nos pri ho da i ras ho da u {u mar stvu ni je po vo ljansa aspek ta odr ̀ i vo sti i da je re al no o~e ki va ti da na tom pla nu do -|e do zna ~aj ni jih pro mje na.

Ministar poljoprvrede i ruralnog razvoja Tarzan Milo{evi}


I N T E R V J U

• [ta }e u na red nom pe ri o dubi ti pri o ri tet u Va {em ra du,ka da je u pi ta nju {u mar stvoi dr vo pre ra da?

Ge ne ral no gle da no sve na {eak tiv no sti }e bi ti usmje re ne natri pod ru~ ja ili “tri ose si me tri -je” i to: una pr je |e nja kon ku -rent no sti za pred u ze }a iz obla -sti {u mar stva i dr vo pre ra de,una pre |e nju kva li te ta ì vot nesre di ne i kva li te ta ì vo ta, kao idi ver zi fi ka ci ju ru ral ne eko no -mi je.

@e lim na po me nu ti i to da dr -vo pre ra du sek tor ski pra te ko -le ge iz Mi ni star stva eko no mi -je, ali ima ju }i u vi du ~i nje ni cuda {u mar stvo i dr vo pre ra da ~i -ne je din stven re pro kom pleksi da su svi do sa da {nji pro gra -mi ve za ni za raz voj tog re pro -kom plek sa u okvi ru Vla de ra -|e ni na tom prin ci pu, uvje rensam da }e mo i ubu du }e na sta -vi ti kva li tet nu me |u sek tor skusa rad nju.

Kraj nji ci lje -vi su ja sno po -sta vlje ni za svenas. Uspjehmo ̀ e mo o~e ki -va ti ako bu de -mo bo lje ga -zdo va li sa{u ma ma, ima live }e in ve sti ci -je i no va rad -na mje sta utom sek to ru,uve }a ne pri ho -de, bo lju eko -lo {ku za {ti tu iuna pre |e noga zdo va nje za -{ti }e nim obla -sti ma kao i ve -}u ko rist zaci vi no dru {tvoko ja pro is ti ~eiz bo ljeg ga -zdo va nja {u -ma ma.

• Opre dje lje nje je Vla de Cr neGo re da }e nje ni part ne ri uga zdo va nju i upra vlja nju

dr ̀ av nim {u ma ma bi ti sa -mo naj kva li tet ni ja, naj -sprem ni ja i naj kom pe tent -ni ja pred u ze }a iz Cr neGo re, ko ja }e mo ra ti da raz -vi ju ili unaj me po treb nustru~ nu po mo} za kva li tet -no i ade kvat no oba vlja njepo sta vlje nih oba ve za. Da lije tre nut no si tu a ci ja ta kva,da li ste za do volj ni na ~i nomna ko ji se ga zdu je {u ma mai ko ri ste {um ski re sur si?

Dr ̀ av nim {u ma ma upra vlja iga zdu je Upra va za {u me sa sje -di {tem u Plje vlji ma, ko ja tre -nut no za po {lja va (stal no i se -zon ski) pre ko 500 slu ̀ be ni ka,od ~e ga oko 80 in ̀ e nje ra {u mar -stva dok nad zor nad ak tiv no -sti ma vr {i {u mar ska in spek ci jai od sjek za pla ni ra nje i mo ni -to ring u okvi ru Mi ni star stva.

Sve u kup ni go di {nji pri ho di odga zdo va nja {u ma ma (kon ce si -o ne na kna de i dru gi pri ho di) u

pro {loj go di ni su iz no si li ne {toiz nad 4.6 mi li o na eura. Ovi pri -ho di se re al no mo gu zna ~aj nouve }a ti, ako se stvo re kva li tet -

ni ji uslo vi tr ̀ i {nog pri vre |i va -nja, za {ta je osnov ni pred u slov,kva li tet no upra vlje nje kon ce si -ja ma, kao i stva ra nje uslo va zako ri {}e nja vi {e na mjen skih funk -ci ja {u ma (na kna da od ko ri {}e -nja op {te ko ri snih funk ci ja {u -ma, ne drv ni pro iz vo di, uslu ge idr. pri ho di). Pre po zna je te daUpra va za {u me u tom smi slutre ba da u~i ni zna ~a jan na por ida da do pri nos pri je sve ga u do -me nu svo je nad le ̀ no sti tj. do -sled nog po {to va nja plan ske do -ku men ta ci je i pra }e njapot pi sa nih kon ce si o nih ugo vo -ra, kao i da osta ne otvo re na zasve ide je ko je do la ze od stra nepred u zet ni ka, ali i lju di ko ji ̀ i -ve u ru ral nim pod ru~ ji ma. Ovois ti ~e mo zbog ~i nje ni ce, {to {an -su za do dat ne pri ho de vi di mou mo gu} no sti, jer se ve }i na za -po {lje nih u ovom sek to ru na la -zi u ru ral nim obla sti ma.

Ako na pra vi mo, ~ak i po vr -{nu ana li zu po slov nih pro ce sa,

ko je ima mo uovom tre nut -ku, od mah }e -te vi dje ti dapo sto je zna -~aj ne raz li keiz me |u 15pod ru~ nih je -di ni ca Upra veza {u me, usmi slu obi mapo sla i u~e {}au pri ho di maostva re nim odkon ce si ja idru gih ak tiv -no sti. U bu -du} no sti mo rase na pra vi tija san ba lansiz me |u obi masje ~a i ostva re -nih pri ho da sajed ne stra ne(pri mje ri Plje -vlja, @a bljak,Plav....) i na

dru goj stra ni kod pod ru~ nih je -di ni ca ko ji ima ju ma nji obimsje ~a (Moj ko vac, [av nik i Ko tor)~i me tre ba stvo ri ti uslo ve za

Ras ki nu ti ugo vo re sa kon ce si o na ri mako ji ne pla }a ju oba ve ze

• Da li ste za do volj ni na pla tom kon ce si o nih na kna da i ka ko}e se Mi ni star stvo i vi kao mi ni star ubu du }e od no si ti pre -ma kon ce si o na ri ma, ko ji ne po {tu ju kon ce si o ne ugo vo re?

U ovom seg men tu, mo gu kon sta to va ti, da ni ko od nas ko ji suod go vor ni za sta nje u sek to ru ne mo ̀ e bi ti za do vo ljan di na mi -kom na pla te kon ce si o nih na kna da. Sa tim pro ble mi ma smo upo -zna li i Vla du, ko ja je ve} svo jim za klju~ ci ma oba ve za la Upra -vu za {u me, da po kre ne po stu pak ras ki da ugo vo ra sakon ce si o na ri ma, ko ji du ̀ i pe riod ni je su u mo gu} no sti da is pu -nja va ju oba ve ze. Ta ko |e Upra va za {u me je za du ̀ e na da kon -ce si o na ri, ko ji ni je su is ko ri sti li ugo vo re ne kon ce si je u pro {lojgo di ni, iste mo ra ju is ko ri sti li u ovoj go di ni, po di na mi ci i ro -ko vi ma ko je ona utvr di uz pret hod nu sa gla snost na {eg Mi ni -star stva.

Sma tra mo da }e se, re a li za ci jom ovih Vla di nih za klju ~a kastvo ri ti pred u slo vi da se re al ni je pla ni ra bu dèt Upra ve za {u -me sa jed ne stra ne i sa dru ge stra ne stvo ri }e se uslo vi za ve }ukon ku rent nost u sek to ru, {to }e re al no uti ca ti na uve }a nje pri -ho da po tom osno vu.


I N T E R V J U

po ve }a nje pri ho da od vi {e na -mjen skog ko ri {}e nja {u ma (spo -red ni pro iz vo di i sl.) kao i uslo -ve za raz voj do dat nih dje lat no stiko je su ve za ne za {u me i {u mar -stvo. Sto ga, je dan od glav nihiza zo va cr no gor skog {u mar stvaza na red ni pe riod bi }e, da seobez bi je di rav no te ̀ a iz me |uraz li ~i tih funk ci ja {u me, ko jepru ̀ a ju do pri nos za dru {tvo. Idru gi ne ma nje zna ~a jan aspektve zan je za uskla |e nost po tre baraz vo ja {u mar stva sa srod nimdje lat no sti ma, kao {to su po ljo -pri vre da, tu ri zam, za {ti ta ̀ i vot -ne sre di ne i ener get ska po li ti ka.

• Ka kva je sa rad nja Mi ni star -stva sa drvoprera|iva~kimpred u ze }i ma? Ko li ko jepret hod ne go di ne iz ve ze nodrv nih sor ti me na ta iz Cr neGo re, i da li sma tra te da sedrv ni re sur si ne do volj no ko -ri ste?

Kao {to sam ve} i is ta kao, sek -tor dr vo pre ra de je u okvi ru Mi -ni star stva eko no mi je. Ta sa rad -nja je na ve o ma kva li tet nomni vou i na rav no da }e mo tu sa -rad nju za jed ni~ ki raz vi ja ti. Na -rav no iz Va {eg pi ta nja vi dim, dave o ma do bro pre po zna je te, pre -po zna ti pro blem u seg men tu rje -{a va nja za jed ni~ kog pro ble ma, ato je ka ko da stvo ri mo uslo ve dase kva li tet na si ro vi na ne iz vo zi izCr ne Go re (iz voz oblo vi ne nago di {njem ni vou se kre }e od 20do 30 hi lja da ku bi ka), ve} da jeko ri ste na {i dr vo pre ra |i va ~i.Rje {e nje tog pro ble ma ni je jed -no stav no i zah ti je va }e na {e do -dat ne na po re u efi ka sni jem mo -ni to rin gu kon ce si o nih ugo vo rasa jed ne stra ne i us po sta vlja njukva li tet ni je ba ze po da ta ka po nu -de i po tra ̀ e nje po seb no iz pri -vat nih {u ma. U tom prav cu za -jed no sa pri vred ni ci ma (uzsa rad nju sa Pri vred nom ko mo -rom CG), na sto ja }e mo da na |e -mo naj pri hva tlji vi ja rje {e nja zasve stra ne, uz je dan uslov, da ci -je nu tih do go vo ra ne pla ti {u -ma.

Ono {to u ovom tre nut ku ohra -bru je je ~i nje ni ca da se sje ~i vietat na go di {njem ni vou kre }eoko 50 % pri ra sta, {to je po volj -no sa sta no vi {ta odr ̀ i vo sti ko ri -{}e nja tog re sur sa. Me |u tim, po -sta vlja se osno va no pi ta njera ci o nal no sti ko ri {}e nja do stup -ne si ro vi ne (pret hvat na kva li tet,ko ri {}e nje ogrev nog dr ve ta, bi o -ma sa, pro iz vo di iz pi lan ske pre -ra de i sl.). U tom prav cu mo ra mood lu~ ni je im ple men ti ra ti ja snode fi ni sa ne na ci o nal ne ci lje ve iz[u mar ske po li ti ke, kao i ro ko veza nji ho vo spro vo dje nje, pre ci -zni je utvr |i va ti obi me po treb nihsred sta va, nji ho vih iz vo ra i no si -o ca po slo va, {to je pred u slov zabr ̀ i raz voj u ovom sek to ru.

• Da li ima pro sto ra za do dat -no za po {lja va nje u {u mar stvu?

Pri li kom raz ma tra nja ovogpi ta nja, kao pr vo tre ba ima tina umu, da sa da {nji tre nut nista tus pri ho da i ras ho da u {u -mar stvu kod nas ni je po vo ljansa aspek ta odr ̀ i vo sti i re al no jeo~e ki va ti da na tom pla nu tre -ba ~im pri je da do |e do zna ~aj -ni jih pro mje na. U po gle duukup ne za po sle no sti po je di ni -ci po vr {i ne {um skih re sur sa,Cr na Go ra sa cca 7 dr ̀ av nihslu ̀ be ni ka po 10.000 ha sto jija ko do bro u od no su na ze mljere gi o na pa ~ak i ne ke ze mljeEU. Me |u tim, ka da se kao je di -ni ca za po re |e nje uzme mje rare ci mo od 10 000 m3, Cr naGo ra je sa vri jed no {}u od 7,31je sli~ na re ci mo Ru mu ni ji iPolj skoj, ali i zna ~aj no u bo -ljem po lo ̀ a ju od Hr vat ske i Bu -gar ske. Me |u tim ono {to ni je

Eko lo {ka {te ta da le kove }a od fi nan sij ske

• Da li je sma njen broj {um skih kra |a i da li mi ni star stvo ras -po la ̀ e po dat kom, ko li ko je u pret hod nom dva de se to go di -{njem pe ri o du (ili u ne kom kra }em) bes prav no po sje ~e no{u ma, na kom pod ru~ ju naj vi {e i ako mo ̀ e da se {te ta is -ka ̀ e i fi nan sij ski?

Svje do ci smo ~i nje ni ce, da je u po sled nje vri je me obim bes -prav nih sje ~a zna ~aj no sma njen. Me |u tim, sa po stig nu tim seni ka ko ne smi je mo za do vo lji ti. Pro sto ra za za jed ni~ ko dje lo va -nje sa dru gim dr ̀ av nim in sti tu ci ja ma, je di ni ca ma lo kal neupra ve, pri vred ni ci ma i ne vla di nim sek to rom ima ite ka ko do -volj no.

U pro {loj go di ni u na {im {u ma ma evi den ti ra no je oko 4,5 hi -lja da ku bi ka bes prav no po sje ~e nog dr ve ta, {to je zna ~a jan na -pre dak, re ci mo u od no su na pe riod pri je ne {to vi {e od de set go -di na, ka da smo zbog po zna tih de {a va nja u okru ̀ e nju napod ru~ ju sa mo Plav ske pod ru~ ne je di ni ce ima li pre ko 40 hi lja -da ku bi ka bes prav no po sje ~e nog dr ve ta.

[to se ti ~e pro cje na pri ~i nje nih {te ta njih je sa da ve o ma te -{ko kvan ti fi ko va ti (sa da je u to ku pi lot pro je kat sa Svjet skomban kom gdje se ba vi mo tim pi ta nji ma), jer je eko lo {ka {te ta ko -ja se pri ~i ni tom pri li kom, da le ko ve }a od fi nan sij ske.

Me |u tim, tre ba re }i i to, da {to se ti ~e dr ̀ a va iz re gi o na, mismo po svim pa ra me tri ma, po ko jim se vred nu je za {ti ta odbes prav nih sje ~a, na da le ko ve }em ni vou, jer na osno vu pre li -mi nar nih ana li za kao {to je Na ci o nal na in ven tu ra {u ma, mo -`e se vi dje ti da po {u mo vi to sti smo ra me uz ra me sa Skan di -nav skim ze mlja ma ko je su naj {u mo vi ti je u Evro pi.


I N T E R V J U

do bro za nas je to da je ni vo{u mar skih ak tiv no sti (vi {e na -mjen sko ko ri {}e nje) je zna ~aj -no ni ̀ i ne go u osta lim po sma -tra nim dr ̀ a va ma. Iz tog raz lo gasmo no vim za ko nom o {u ma -ma, otvo ri li zna ~a jan pro storza mo gu} nost oba vlja nja po je -di nih po slo va i dje lat no sti po -sred stvom spe ci ja li zo va nih pre-d u ze }a u ko ji ma klju~ nu ulo gutre ba da ima ju ospo so blje nastru~ na li ca sa li cen com.

Da kle, osno vu za pro mje nena ovom pla nu pred sta vlja no -vi Za kon o {u ma ma ko ji }e afir -mi sa ti osnov no pra vi lo u stru -ci, da o~e ki va ni do pri nos{u mar skog sek to ra }e iz no si tiono li ko ko li ko se ukup nog in -ve sti ra nja u nje ga mo ̀ e re a li zo -va ti, a ne ko li ko se se od re sur -sa mo ̀ e tre nut no is ko ri sti ti.

[an se za no va rad na mje stasu zna ~aj ne. Sa mo ako uzme mopo da tak da nam se u ak tiv no -sti ma na ure |i va nju {u ma ja -vlja ju broj na pred u ze }a iz re gi -o na, a {to bi mo gli ra di ti i na {i

do ma }i stru~ nja ci, pa ~i nje ni cuda kod ko ri {}e nja {u ma i spo -red nih pro iz vo da ima mo naj -

ve }i broj li ca ko ja nam do la zesa stra ne da oba vlja ju te po -slo ve, do volj no go vo ri o ne is ko -ri {}e nim mo gu} no sti ma ko jenu di ova oblast.

• Cr na Go ra je na pra guEvrop ske Uni je. Do kle sesti glo sa po slom pri la go -|a va nja i uskla |i va nja za -ko no dav stva sa za htje vi -ma EU. [ta }e bi ti naj ve }iiza zov na pu tu pri la go |a -va nja {u mar stva i dr vo pre -ra de po li ti ci i stan dar di maEU?

Da nas, kod nas sek tor {u mar -stva se su o ~a va sa no vim iza zo -vi ma ko ji su usmje re ni pre maosnov nom ci lju, ka ko una pri je -di ti prak su upra vlja nja {u ma -ma kroz una pre |e nje po sto je -}eg sta nja {u ma ta ko daza {tit ne, eko lo {ke, so ci jal ne ieko nom ske funk ci je {u ma bu duiz ba lan si ra ne, a odr ̀ i vost obez -bi je |e na. Ova od re |e nja su pri -hva ti le sve ze mlje ~la ni ce EU

kao i one ko je to è le bi ti, a {toje na glo bal nom pla nu pro mo -vi sa no na pet evrop skih Mi ni -

star skih kon fe ren ci ja (Stra zbur1990, Hel sin ki 1993, Li sa bon1998, Be~ 2003 i Var {a va 2007).Cr na Go ra je ak tiv no u~e stvo -va la na kon fe ren ci ja ma u Be -~u i Var {a vi ko jom pri li kom jei pot pi sa la usvo je ne de kla ra ci -je i re zo lu ci je. U~e stvo va }e i naovo go di {njoj kon fe ren ci ji ko jatre ba da se odr ̀ i u ju nu u Oslu.

Na ni vou EU usvo je ni su ja -sni kri te ri ju mi i in di ka to ri odr -ì vog ko ri {}e nja od no sno ga -zdo va nja {u ma ma. Da te su ipre po ru ke da se ovi stan dar diuve du u prak se svih evrop skihze ma lja. Je dan dio tih za htje vave} je pre po znat u Pro stor nompla nu Cr ne Go re, Na ci o nal nojstra te gi ji odr ̀ i vog raz vo ja i Na -ci o nal noj {u mar skoj po li ti ci. Toje sve pro mo vi sa no i uklju ~e nou no vi Za kon o {u ma ma ko ga jeSkup {ti na CG usvo ji la kra jempro {le go di ne.

Me |u tim, tre ba zna ti da sve tepre po ru ke ne }e bi ti jed no stav -no spro ve sti. Za nji ho vu re a li -za ci ju u prak si, po red po sto je -

}e po li ti~ ke vo lje ira zu mi je va nja, po treb -ni su zna ~aj ni ad mi ni -stra tiv ni ka pa ci te ti i fi -nan sij ska sred stva.

Iako EU ne ma po seb -no {u mar sko za ko no -dav stvo, bu du }i da su{u mar ski za ko ni uglav -nom pod lo ̀ ni na ~e lusub ven ci ja, od Cr ne Go -re }e se u okvi ru pla ni -ra nog pri stu pa nja Uni jizah ti je va ti da sve re le -vant ne smjer ni ce i pro -pi se ko ji se od no se nanpr. {um ski re pro duk -tiv ni ma te ri jal, za {ti tu{u ma, us po sta vlja njeza {ti }e nih pod ru~ ja,pro cje nu uti ca ja na ì -vot nu sre di nu i po dat keo in ven ta ri za ci ji {u ma,ugra di u na ci o nal no za -ko no dav stvo. To je krozdo no {e nje se ta za ko na

iz ove obla sti, ali i obla sti za {ti -te ̀ i vot ne sre di ne ve} i ura |e no.Pod sti caj nu po li ti ku u na {im

Sa sastanka Milo{evi}a sa rukovodiocima Uprave za {ume

Foto: G. Malidàn


I N T E R V J U

uslo vi ma u Za ko nu fo ku si ra lismo na po dr {ci ru ral nim pod -ru~ ji ma kroz broj ne sub ven ci jeza obez bje |e nje dr ve tom lo kal -nog sta nov ni {tva i odr ̀ a va nja{um skih pu te va, po tom na po je -di ne po slo ve jav ne {u mar skeslu ̀ be kao i za po tre be ja ~a njakon ku rent no -sti i po bolj {a -nje uslo va ì -vot ne sre di neuop {te. Iz tograz lo ga u vre -me nu ko je jepred na maneo p hod no jena sta vi ti sa iz -g r a d n j o mtran spa rent -nih me ha ni -zma upra vlja -nja, ko ji }eo m o g u } i t istva ra nje do -dat ne vri jed -no sti u ovomsek to ru. Uprak si je do -ka za no da jesve to mo gu }eostva ri ti akose u pro cesupra v l ja n jaovim re sur som uklju ~e sve za in -te re so va ne stra ne ko je su ve za -ne za {u me.

• Da li je mi ni star stvo za do -volj no obi mom i na ~i nomko ri {}e nja {um skih plo do -va? Ko je mje re tre ba pred u -ze ti ka ko bi se sta nje po pra -vi lo?

Ovo je oblast ko ja de fi ni tiv noima ite ka ko do volj no raz voj -nih {an si, ko je tre ba is ko ri sti -ti. Na osno vu ne kih stu di ja, ko -je smo ra di li sa na {imme |u na rod nim part ne ri ma,broj sa ku plja ~a glji va i lje ko bi -lja kod nas pro cje nju je se na30.000 oso ba, {to mo ra se kon -sta to va ti, je pri li~ no zna ~aj no,za po pu la ci ju sa ni skim pri ho -di ma u ru ral nim obla sti ma,gdje je ni vo pri vred nih ak tiv no -

sti na ni skom ni vou ili uop {teni je raz vi jen. U tim pro sto ri -ma, pri ho di od ne drv nih {um -skih pro iz vo da pred sta vlja juzna ~aj nu do dat nu vri jed nostpri ho di ma ko ji se ostva ru ju odpo ljo pri vred nih ak tiv no sti. Sli -ko vi ti su, re ci mo, pri mje ri Pla -

va, Ro ̀ a ja, Moj kov ca i sl. gdjeje do ka za no i uprak si da se odtih dje lat no sti mo ̀ e stvo ri tizna ~a jan pri hod.

Da nas u Cr noj Go ri po sto ji 27(iden ti fi ko va nih) ma lih pred u ze -}a za pre ra du ne drv nih {um skihpro iz vo da. Ge ne ral no gle da no,sek tor pre ra de ne drv nih {um -skih pro iz vo da je ve o ma ma li.Ve }i na ne drv nih {um skih pro iz -vo da se iz vo zi kao si ro vi na ko -ja je pro {la sa mo osnov nu pre ra -du i da lje se pre ra |u je usu sjed noj Sr bi ji, BiH ili u ze mljikraj njeg tr ̀ i {ta (npr., pe ~ur ke uIta li ji). Po sto je }a go di {nja vri -jed nost iz vo za ne drv nih {um -skih pro iz vo da je cca 3 mi li o naeura. Opre ma ko ju ko ri ste pre -ra |i va~ ka pred u ze }a je uglav -nom za ster je la. Ula ga nja u no vema {i ne su ri jet ka. Na {e tr ̀ i {te zaove pro iz vo de uka zu je na zna ~a -

jan po ten ci jal za va lo ri za ci ju,po seb no u sek to ru tu ri zma. Na -i me, sve ve }i broj ho te la i re sto -ra na pro mo vi {e tra di ci o nal nina ~in ̀ i vo ta i “na ci o nal nu ku hi -nju” po seb no na sje ve ru dr ̀ a ve,{to je ve o ma zna ~aj no. Me |u -tim, iako po sto ji jo{ ve o ma zna -

~aj nog po ten -c i j a l a ,tre nut no se ovipro gram re a li -zu ju sa mo saogra ni ~e nimbro jem ak tiv -no sti. Na tompla nu na sto ja -}e mo da saIn ve sti ci o noraz voj nim fon -dom, Mi ni star -stvom tu ri zmai odr ̀ i vog raz -vo ja, lo kal nimsta nov ni {tvomu ru ral nimpod ru~ ji ma ipred u zet ni ci -ma, raz vi je moori gi nal ne ide -je i kroz za jed -ni~ ko part ner -stvo ra di mo naovoj ve li koj

raz voj noj {an si, ne sa mo sek to -ra {u mar stva ve} i ru ral nog pod -ru~ ja Cr ne Go re. Fi na li za ci jomras po lo ̀ i vih pro iz vo da (glji ve,etar ska ulja, ~a je vi, {um sko vo -}e, so ko vi, dè mo vi i sl.) i nji ho -vom va lo ri za ci jom kroz raz nevi do ve uslu ga (tu ri zam, ugo sti -telj stvo, far ma ci ja i sl) po sto je -}i pri ho di bi se zna ~aj no mo gliuve }a ti. Sve ovo je re la tiv no br -zo mo gu }e po sti }i, jer za ove bi -znis ide je ni je su po treb ne zna -~aj ni je in ve sti ci je (ra di se onaj pro sti jim rad nja ma kao {tosu bra nje, su {e nje i pa ko va nje),a go to vo kom plet na pre ra da bise mo gla ra di ti na mo der nimma {i na ma za ko je ni je po treb noulo ̀ i ti zna ~aj ni ja sred stva, a ko -je bi zna ~aj no po jef ti nja va le ulo -è ni rad, a po ve }a va le ci je nu go -to vog pro iz vo da.

G. Ma li dàn

For mi ra ti stu di je i raz vi tiis tra ̀ i va~ ke ka pa ci te te

• Ka da }e u Cr noj Go ri bi ti otvo ren [u mar ski fa kul tet?

Pi ta nje je iza zov no za cje lo kup nu {u mar sku stru ku i sa mo -je stra ne ono sa da ima i ima }e pu nu po dr {ku. Dr ̀ a va sa ta kvimbo gat stvom {u ma tre ba da for mi ra sop stve ne stu di je u obla sti{u mar stva, kao i da raz vi je is tra ̀ i va~ ke ka pa ci te te u ovoj obla -sti.

Sa po sto je }om kri ti~ nom ma som lju di iz stru ke i na u ke, ovajpro ces tre ba da se raz vi ja upo re do sa pro ce som ja ~a nja ka pa -ci te ta, ko je raz vi ja mo kroz re a li za ci ju IPA pro jek ta, ko ji je uto ku kao i sa rad njom sa Mi ni star stvom na u ke i obra zo va njai Uni ver zi te tom Cr ne Go re.

Ako bu de mo plan ski ra di li ova ide ja ve o ma br zo mo ̀ e do ̀ i -vje ti svo ju pu nu afir ma ci ju u prak si. Da nas se sa vre me ne po -tre be {u mar stva sve vi {e osla nja ju na bi o lo {ke na u ke i sma tramda i tu ~i nje ni cu tre ba ima ti u vi du, ka da se bu de ob li ko vao bu -du }i na stav ni pro gram. To, mi slim pre vas hod no zbog ~i nje ni -ce da ja ku po dr {ku bu du }em {u mar skom fa kul te tu tre ba da da -ju ko le ge sa Fa kul te ta pri rod nih na u ka u Pod go ri ci.


A K T U E L N O

Dra gi mi ni stre Mi lo {e vi }u, ek -se len ci je, da me i go spo do...

Dra go mi je {to sam ov de da -nas i {to imam pri li ku da go vo -rim na te mu po ~et ka pro jek ta“Po dr {ka za iz grad nju ka pa ci te -ta u sek to ru {u mar stva”.

Ve li ka je ~ast za me ne da go -vo rim o {u ma ma kaoneo p hod noj kom po nen tipri ro de, {u mar stvu kaoin ve sti ci ji u bu du} nost iulo zi {u ma u Evro pi.

Sta ti sti~ ki po da ci sune u mo lji vi - {um skeobla sti na na {oj pla ne tina sta vlja ju da se sma nju -ju za stra {u ju }om br zi -nom i mno ge od tih obla -sti su vr lo de gra di ra ne.Evro pa je jed na od ri jet -kih re gi o na gdje je {um -ska oblast si ste mat ski ra -sla u zad njih pe de setgo di na, i gdje se {um skiuslo vi spo ro, ali si gur nopo pra vlja ju. Ta ko |e jeza da tak nas Evro plja na,da po mog ne mo za u sta -vlja nje sto pe de fo re sta -ci je u svi je tu i da po mog -ne mo, gdje je mo gu }e dapro mi je ni mo tre nut netren do ve.

Pret hod nih par go di na,do {lo je do ve li ke pro mje ne u{u mar stvu i upra vlja nja {u ma mau Evro pi: od “pro iz vo |a ~a dr ve -ta” po sma tra nog is klju ~i vo kaoiz vor za ra de sa ma lim ula ga -njem, do shva ta nja eko nom skiis pla ti vog ele men ta odr ̀ i vograz vo ja i zna ~aj nog in stru men -ta za o~u va nje vr sta i eko si ste -ma i po bolj {a nje bi o di ver zi te ta.Evrop ske {u me su ~e sto atrak -tiv ne obla sti za re kre a ci ju i is pu -nja va ju neo p hod nu funk ci ju ba -lan si ra nja vo de nog to ka i na {e

kli me. Do dat no, Evrop ske {u meobez bi je |u ju za po sle nje jed nogmi li o na oso ba, {to je po go to vova ̀ no za ru ral ne obla sti.

Sko ro svi mi ov de da nas }e -mo bi ti svje sni da {u me obez bi -je |u ju {i rok spek tar be ne fi ta:snab di je va nje dr ve tom

(gra|om), o~u va nje bi o lo {kogdi ver zi te ta, se kve stra ci ja i skla -di {te nje uglje ni ka, o~u va nje vo -de i ze mlji {ta, i mo gu} nost re -kre a tiv nih op ci ja. [u me uti ~una na {e ̀ i vo te na ve li ki broj na -~i na: eko lo {ki, eko nom ski, so ci -jal ni i kul tur ni.

Ako za {ti ti mo {u me za {ti ti }e -mo na {e ì vo te. Za {ti ta {u ma,me |u tim ne is klju ~u je nji ho vuupo tre bu: ter min “odr ̀ i vo ga -zdo va nje {u ma ma” je uobi ~a je -no u {um skoj pro fe si ji ( i u stva -

ri for mi ra dio tek sta sve u kup nogci lja Pro jek ta ko ji da nas za po ~i -nje mo). Fi nan si ra no i kon tro li -sno, odr ̀ i vo ga zdo va nje {u ma -ma, ako se do bro pri mje ni,pred sta vlja zna ~a jan stub zaodr ̀ a va nje vi so ke eko lo {ke va -`no sti {u ma.

O~i gled no je da su nam po -treb ne na {e {u me. Pi ta nje je sa -mo, {ta mi tre ba da ura di mo daodr ̀ i mo i oja ~a mo vi {e stru ke{um ske funk ci je? To je vi {e odsa mo in te lek tu al ne vje ̀ be, to jepi ta nje op stan ka. Na pri mjer,po ve }a na ak tiv nost i ozbilj nostpo pla va i olu ja ko je su sko ro po -go di le ne ke evrop ske ze mlje, me -|u ko ji ma je i Cr na Go ra, bi tre -ba lo da nas na ve du naraz mi {lja nje o na {em na ~i nu ̀ i -vo ta. Ako è li mo da bu du }e ge -ne ra ci je ima ju iste op ci je ko jesa da {nje ge ne ra ci je ima ju, {um -ski eko si ste mi tre ba ju bi ti o~u -va ni i po {to va ni.

U ne do stat ku eks pli cit nih od -red bi za {u mar stvo u EU spo ra -zu mu, {u mar ska po li ti ka je sa -dr ̀ a na u spo sob no sti ma 27~la ni ca EU. Evrop ska ko mi si jaobez bi je |u je po dr {ku kroz {i -rok op seg in stru me na ta za sno -va nih na di rek nim ili in di rekt -nim za ko ni ma ve za nim za {u mukao {to su oko li na, kli ma, ru -ral ni raz voj, in du stri ja, re gi o -nal na i ko he zi o na po li ti ka, zdra -vlje bi lja ka, za {ti ta sta nov ni {tvai is tra ̀ i va nje.

Ured ba Sa vje ta o {u mar skojstra te gi ji za EU po sta vlja prin -ci pe, po ko ji ma bi sva ka ~la ni catre ba lo da ga zdu je {u ma ma. Toni je prav no oba ve zu ju }i in stru -ment, ali ga pra ti EU Plan ak ci -je šu ma. Stra te gi ja bi tre ba labi ti aù ri ra na ove go di ne, po -go to vo dio o aspek ti ma pro mje -

Pres kon fe ren ci ja na te mu po ~et ka pro jek ta “Po dr {ka za iz grad nju ka pa ci te ta u sek to ru {u mar stva”

Šu mar stvo in ve sti ci ja u bu du} nostIz la ga nje Le oplda Ma u re ra, {e fa de le ga ci je Evrop ske Uni je u Cr noj Go ri, 1. fe bru ar 2011, Ho tel“Pod go ri ca”

Le opld Ma u re r, {e f de le ga ci je Evrop ske Uni jeu Cr noj Go ri


A K T U E L N O

ne kli me.Do dat no, ured ba sa vje ta (EU)

No 1698/2005. o po dr {ci ru ral -nom raz vo ju Evrop skog po ljo -pri vred nog fon da za ru ral ni raz -voj (EAFRD) obez bi je |u je ve li kibroj mje ra ko je se od no se naodr ̀ i vu upo tre bu {um skog ze -mlji {ta kroz, iz me |u osta log, po -{u mlja va nje po ljo pri vred nog ze -mlji {ta, us po sta vlja nje agro -{um skih si ste ma na po ljo pri -vred nom ze mlji {tu, po {u mlja -va nje ne po ljo pri vred nog ze mlji -{ta, ob na vlja nje {um skogpo ten ci ja la ilifi nan si ra njeak ci ja pre ven -ci je. Za EU {u -me }e bi ti do -stup no oko 8mi li jar di euraiz Za jed ni~ kogb u d ` e t a(EAFRD) u pe -ri o du 2007 -2013.

Po sto je mno -gi iza zo vi sako ji ma {u me i{u mar stvo mo -ra ju da se no se,{to zah ti je va za jed ni~ ke i ko or -di ni sa ne ak ci je na in ter na ci o -nal nom ni vou. Jed na ta kva jeak ci ja je po li ti ka “Fo rest Euro -pe” (biv {a mi ni star ska kon fe -ren ci ja na te mu za {ti te {u ma uEvro pi, oku plja ju }i 46 ze ma lja,uklju ~u ju }i Cr nu Go ru). Tre nut -no “Fo rest Euro pe” pri pre mapo ~et ne ko ra ke pre go vo ra za us -po sta vlja nje prav no - oba ve zu -ju }eg in stru men ta na sle de }ojMi ni star skoj kon fe ren ci ji ko ja}e se odr ̀ a ti u Oslu ju na 2011.

Pro blem ile gal ne sje ~e i tr go -vi ne bes prav no po sje ~e nih sta -ba la je zna ~a jan i pred sta vljapri jet nju odr ̀ i vom ga zdo va nju{u ma u Evro pi. Mi bi tre ba li daspri je ~i mo uvoz bes prav no po -sje ~e nih sta ba la i da osi gu ra moda se na tr ̀ i {te ne mo ̀ e sta vi tigra |a ko ja ne do la zi iz {u ma uko ji ma se pri mje nju je odr ̀ i voga zdo va nje. Ured ba (EU) No995/2010. Evrop skog par la men -

ta i Sa vje ta, usvo je na 20. ok to -bra 2010. us po sta vlja oba ve zeza ope ra to re ko ji sta vlja ju dr voi drv ne pro duk te na me |u na -rod no tr ̀ i {te. Po ovoj od lu ci ope -ra to ri ko ji sta vlja ju dr vo i drv -ne pro duk te na me |u na rod notr ̀ i {te mo ra ju da pre du zmu od -re |e ne ko ra ke da ile gal no po -sje ~e no dr vo i drv ni pro du ka tibu du is klju ~e ni sa tr ̀ i {ta.

Kli mat ske pro mje ne su tre nut -no po pri li~ no u me di ji ma. Ovouti ~e na {u me na dva na ~i na:kao dio ri je {e nja kroz nji hov po -

ten ci jal da sa ku plja ju ugljen di -ok sid i kao `r tvu efe ka ta kli -mat skih pro mi je na.

Za {ti ta bi o lo {kog di ver zi te tata ko |e zah ti je va kon stant no po -bolj {a nje odr ̀ i vog ga zdo va nja{u ma ma.

Ze mlje Ju ̀ ne Evro pe su zad -njih go di na pre tr pje le efek teogrom nih {um skih po ̀ a ra.Evrop ska Uni ja je iz ra zi la svo -ju sprem nost da da lje is tra ̀ imje re spri je ~a va nja ta kvih {um -skih po ̀ a ra i da po vra ti eko -nom ski, so ci jal ni i eko lo {ki po -ten ci jal po go |e nih obla sti, {topri je. Zbog nji ho vog po lo ̀ a ja name di te ran skom pri mor ju i kli -mat skih pro mje na, cr no gor ske{u me su pod na ro ~i tim ri zi komod {um skih po ̀ a ra.

Evrop ske {u me sve vi {e po sta -ju pro dukt ljud skog zna nja, vje -{ti na i ra da, i iz grad nja ka pa ci -te ta dr ̀ av nih {um skih in sti tu ci jaje po sta la vr lo va ̀ na ak tiv nost u

re for mi {u mar skih pro ce sa umno gim evrop skim ze mlja ma.Edu ka ci ja i tre ni ra nje mla |ihge ne ra ci ja da bi ih u~i ni li svje -snim vri jed no sti i pri li ka ko jepru ̀ a {u mar ski sek tor, je osno -va za bu du} nost na {eg kon ti -nen ta i pla ne te.

Sve u kup ni cilj ovog IPA pro -jek ta, ko ji bi vo lje li da ostva ri -mo, je za sno van na us po sta vlja -nju efek tiv nog ga zdo va nja{u ma ma ko je }e do pri ni je ti im -ple men ta ci ji klju~ nih EU stan -dar da za {ti te `i vot ne sre di ne,

so cio - eko -nom ske raz -voj ne po li ti kei re gu la ci ji tr -go vi ne pro -duk ti ma.

U kon tek stute ̀ nje Cr neGo re da po sta -ne ~la ni ca EU,efek tiv no ga -zdo va nje {u -ma ma i upra -v l j a n j e{ u m a r s k i msek to rom je ods t r a t e { k o g

zna ~a ja zbog sle de }ih raz lo ga:• Is pu nja va nje po li ti~ kih kri -

te ri ju ma: re for ma dr ̀ av nead mi ni stra ci je i do bro upra -vlja nje u {u mar skom sek -to ru bi tre ba lo da us po sta -vi efek tiv nu vla da vi nuza ko na na vi {e od po lo vi nesvo je te ri to ri je (npr. obla -sti po kri ve ne {u mom).

• Ru ral na per spek ti va za raz -voj: {u me i {um ski pro iz vo -di nu de je dan od naj ja ~ihpo ten ci ja la za en do ge ni raz -voj ru ral nih obla sti na sje -ve ru Cr ne Go re, i pred sta -vlja ju zna ~a jan ele mentpri vla~ no sti ze mlje u smi slutu ri zma, ko ji je pri o ri teteko nom skog sek to ra Cr neGo re.

• Apli ka ci ja EU stan dar da:Na tu ra 2000 i {u mar sko za -ko no dav stvo; broj ne EU re -gu la ti ve i za ko ni bi tre ba lobi ti tran spo no va ne i im ple -

Pres konferencija u Ho telu “Pod go ri ca”


A K T U E L N O

men ti ra ne u cr no gor ski {u -mar ski sek tor pri je nje nogpo sta ja nja ~la ni com EU.

Do pu sti te mi da iz ja snim svo -je li~ no vje ro va nje da je va ̀ anko rak na pri jed {u mar stva ushva ta nju da tre ba da u~i od {u -me, a ne o {u ma ma. Ra de }i to,za klju ~i }e mo da su svi ele men ti{u ma va ̀ ni za sve u kup nu rav no -te ̀ u i po sto ja nje, i mi }e mo ci je -ni ti da sva ka na ci ja u Evro pi jeva ̀ na zbog nje ne sta bil no sti isna ge. Sa 0,9 ha {u me po gla vista nov ni ka Cr na Go ra je ze mljanaj bo ga ti ja {u mom u Evro pi, sanje nim ja kim kon zer va tiv nimvri jed no sti ma i ogrom nim po -ten ci ja lom odr ̀ i vog tu ri zma.

@e lio bih da na gla sim da jego di na 2011. pro gla {e na od stra -ne UN in ter na ci o nal nom go di -nom {u ma. Ova svjet ska kam -pa nja ima cilj da po dig ne svi jesti oja ~a odr ̀ i vo ga zdo va nje {u -ma ma, o~u va nje i odr ̀ i vi raz -voj svih ti po va {u ma za do bro -bit sa da {njih i bu du }ihge ne ra ci ja. U ovom po gle du jaja ko vi je ru jem da Cr na Go ramo ̀ e da za u zme ak tiv nu ulo guu po di za nju svi je sno sti o {u ma -ma i {u mar stvu.

Kao {to sam po me nuo na po -~et ku mog go vo ra, {u mar stvo jein ve sti ci ja u bu du} nost. Za to mipo dr ̀ a va mo raz voj ka pa ci te tau dr ̀ av nim {um skim in sti tu ci ja -

ma kao pred u slov za bo lje ga -zdo va nje {u ma ma. A kad se {u -ma ma ga zdu je u skla du sa prin -ci pi ma odì vog raz vo ja, todo no si ne ki pri hod, ali ne eks -trem no ve li ki pro fit. Ali za uz -vrat, {u me nu de dru ge vri jed -no sti ko je se ne mo gu ku pi ti -one po bolj {a va ju kva li tet na {egì vo ta.

[u me ukra {a va ju Ze mlju kao{to je Ari sto tel mu dro re kao pri -je ne ko li ko hi lja da go di na. Haj -de da u~i ni mo sve {to mo ̀ e moda bi osi gu ra li mu dru upo tre buovog dra go ci je nog pri rod nog re -sur sa.

Hva la vam.Pre veo Adin Du ru tli}

Za ko nom o {u ma ma ko ji jedo ni je la Skup {ti na Cr ne Go re9. 12. 2010. go di ne, pod ne drv -nim pro iz vo di ma se pod ra zu -mi je va ju: cvje to vi, sje me, plo -do vi, smo la, ~e ti ne i li {}e{um skog dr ve }a i gr mlje; tra -va, ma ho vi na, pa prat, {u {anj,tre set i hu mus; lje ko vi to, aro -ma ti~ no i je sti vo bi lje, {um skovo }e i glji ve.

Istim Za ko nom su pred vi |e -ni i uslo vi za ko ri {}e nje ne drv -nih {um skih pro iz vo da.

Ne drv ni {um ski pro iz vo di iz{u ma u dr ̀ av noj svo ji ni mo guse ko ri sti ti u ko mer ci jal ne ine ko mer ci jal ne svr he, u skla -du sa Pro gra mom ga zdo va nja{u ma ma, na na ~in ko jim se neugro ̀ a va ju eko si ste mi i funk -ci je {u ma.

Ko mer ci jal no ko ri {}e nje ne -drv nih {um skih pro iz vo da ob -u hva ta nji ho vo sa ku plja nje,ra di sta vlja nja u pro met, naosno vu ugo vo ra.

Ne ko mer ci jal no ko ri {}e nje jenji ho vo sa ku plja nje u ko li ~i -na ma dnev nih po tre ba po je -din ca, od no sno ma nje od dva

ki lo gra ma dnev no je sti vih{um skih pro iz vo da.

Ko mer ci jal nim ko ri {}e njemmo gu se ba vi ti prav na, od no -sno fi zi~ ka li ca re gi stro va naza ot kup ne drv nih {um skihpro iz vo da u Cen tral nom re gi -stru Pri vred nog su da, u skla dusa Za ko nom.

Po stu pak po Jav nom ogla suspro vo di Upra va za {u me, a od -lu ku o do dje li pra va na ko mer ci -jal no sa ku plja nje do no si Vla da.

Za ko mer ci jal no sa ku plja njepred vi |e na je na kna da od petod sto tr ̀ i {ne ci je ne ot ku plje nihpro iz vo da po ki lo gra mu, a njuutvr |u je nad le ̀ ni or gan upra -ve, tj. Upra va za {u me.

Bli ̀ i na ~in i uslo vi sa ku plja -nja, ko ri {}e nja i pro me ta bi -lja ka i glji va ko je se ko ri ste uko mer ci jal ne svr he re gu li sa nisu Pra vil ni kom (“Sl. list CG”br. 62 od 29. 10. 2010. go di ne).

Sa stav ni dio Pra vil ni ka ~i nii li sta ne za {ti }e nih di vljih vr -sta ì vo ti nja, bi lja ka i glji vako je se mo gu ko ri sti ti u ko -mer ci jal ne svr he.

Istim Pra vil ni kom je pro pi -

san i na ~in za vo |e nje evi den -ci je o sa ku plje nim ne za {ti }e -nim di vljim vr sta ma ̀ i vo ti nja,bi lja ka i glji va, kao i vo |e njeevi den ci je o sta vlja nju u pro -met istih.

Cr no gor ski mi ko lo {ki cen tarpo sje du je na u~ nu zbir ku sa vi -{e od 900 vr sta glji va a u bo ga -toj i ra zno vr snoj flo ri Cr ne Go -re kon sta to va no je oko 400vr sta bi lja ka ko je ima ju lje ko -vi ta svoj stva.

Zna ~aj ovog i dru gog bla ga,ko je po ti ~e iz {u me i {um skogze mlji {ta, je ne mjer ljiv, a sa -mim tim i na {a oba ve za da gapra vil no ko ri sti mo je ogrom na.

Bu di mir Baj ~e ti},dipl. ing. polj.

Ko ri {}e nje ne drv nih {um skih pro iz vo da

Vred no va ti šum sko bla go


P R O J E K T I

Osnov ni cilj pro gra ma IPA je po dr {ka dr ̀ a va -ma kan di da ti ma i po ten ci jal nim kan di da ti ma,ko ja je usmje re na na uskla |i va nje sa pro pi si maEvrop ske Uni je, iz grad nju in sti tu ci ja, raz voj gra -|an skog dru {tva, una pri je |e nje re gi o nal ne i pre -ko gra ni~ ne sa rad nje, kao i po dr {ku usmje re nuna pri pre mu za ko ri {}e nje struk tur nih fon do va.

Da bi se na naj e fi ka sni ji na ~in po sti gli ci lje visvih ze ma lja, pro gram IPA se sa sto ji od pet raz -li ~i tih kom po nen ti: po dr {ka tran zi ci ji i iz grad njiin sti tu ci ja, pre ko gra ni~ na i re gi o nal na sa rad nja,re gi o nal ni raz voj, raz voj ljud skih re sur sa i ru ral -ni raz voj. Pro jek ti ko ji mo gu bi ti po dr ̀ a ni krozIn stru ment za pret pri stup nu asi sten ci ju, mo ra juis pu nja va ti kri te ri ju me pro pi sa ne Vi {e go di {njimin di ka tiv nim plan skim do ku men tom (Mul ti An -nual In di ca ti ve Plan ning Do cu ment - MIPD).

Sti ca njem sta tu sa kan di da ta, Cr naGo ra je ste kla pra vo dako ri sti pre -

o sta le triIPA kom po ne ne te, ko je

se od no se na re gi o na la ni, ru ral ni i raz -voj ljud skih re sur sa.

IPA kom po nen te III i IV uklju ~u ju re gi o na la niraz voj, raz voj ljud skih re sur sa i ru ral ni raz voj.

Pred log pro jek ta “Po dr {ka za iz grad nju ka pa -ci te ta u sek to ru {u mar stva” je pri pre mljen odstra ne Mi ni star stva po ljo pri vre de, {u mar stva i

vo do pri vre de (sa da Mi ni star stva po ljo pri vre de iru ral nog raz vo ja – MPRR) i Upra ve za {u me (U[)uz po mo} FO DE MO pro jek ta (pro je kat “Raz voj{u mar stva u Cr noj Go ri”) to kom 2009. i 2010.go di ne, i on je odo bren od EU za fi nan si ra njekroz fi nan sij ski in stru ment EU – IPA (in stru -ment za pret pri stup nu po dr {ku). Pro je kat “Po dr -{ka za iz grad nju ka pa ci te ta u sek to ru {u mar -stva” fo ku si ra se na iz grad nju ka pa ci te tain sti tu ci ja u sek to ru {u mar stva ka ko bi se us po -sta vi li efi ka sni si ste mi ga zdo va nja {u ma ma iupra vlja nja ko ji }e do pri ni je ti im ple men ta ci jiklju~ nih stan dar da EU za za {ti tu `i vot ne sre di -ne, so cio - eko nom skih po li ti ka i pro pi sa iz obla -sti pro me ta {um skih pro iz vo da.

Du ̀ i na tra ja nja pro jek -ta je dvi je go di ne, a ukup -na vri jed nost je mi lioneura, od ~e ga }e EU pre -ko IPA fon da obez bi je -di ti 750.000 eura, a Vla -da Ve li kog Voj vod stvaLuk sem bur ga (krozFO DE MO pro je kat) iVla da Cr ne Go re }eu~e sto va ti sa po125.000 eura (u~e {~eUpra ve za {u me je100.000 eura, a Mi -ni star stva po ljo pri -vre de i ru ral nograz vo ja 25.000eura).

Im ple me nat ci japro jek ta “Po dr -{ka za iz grad nju

ka pa ci te ta u sek to -ru {u mar stva” za po ~e la je 1. fe -

bru a ra 2011. go di ne, ka da je i odr ̀ a na pres -kon fe ren ci ja na ko joj je pred sta vljen kon ceptpro jek ta. Pro je kat }e im ple men ti ra ti Lux-De ve -lop ment, Luk sem bur {ka agen ci ja za raz voj nu sa -rad nju kroz ak tiv no u~e {}e ti ma FO DE MO pro -jek ta, a na osno vu Ugo vo ra ko ji je sklo pi la saKo mi si jom EU (Euro pean Union De le ga tion Agre -e ment No: 10ME01 10 01) u no vem bru 2010. go -di ne.

Lo ka ci je na ko ji ma }e se pro je kat spro vo di ti su

IPA pro je kat “Po dr {ka za iz grad nju ka pa ci te ta u sek to ru {u mar stva”

Obu ka za si ste me odr ̀ i vog ga zdo va nja{u ma ma u skla du sa stan dar di ma EU


P R O J E K T I

Pod go ri ca (pu tem kan ce la ri je FO DE MO pro jek -ta) i Plje vlja (kan ce la ri ja u okvi ru uprav ne zgra -de Upra ve za {u me ko ja je na mjen ski obez bi je |e -na za pro je kat).

Klju~ ni part ne ri pro jek ta su dr ̀ av ne in sti tu ci -je u sek to ru {u mar stva: Mi ni star stvo po ljo pri -vre de i ru ral nog raz vo ja i Upra va za {u me. Po redto ga, ovaj pro je kat }e in di rekt no uti ca ti na pri -vat ne vla sni ke {u ma, nji ho va udru ̀ e nja, kao ina pri vat ni sek tor (pred u ze }a) ko ja se ba vi {u mar -stvom, in sti tu ci je iz obla sti pro svje te i na u ke, za -{ti te ì vot ne sre di ne i pri vre de.

Svr ha pro jek ta je ja ~a nje ka pa ci te ta sek to ra{u mar stva Cr ne Go re kroz us po sta vlja nje i obu -ku za si ste me odr ̀ i vog ga zdo va nja {u ma ma uskla du sa stan dar di ma EU, po seb no pro pi si ma EUo pla sma nu drv nih pro iz vo da na tr ̀ i {te EU i pro -pi sa EU o ru ral nom raz vo ju. To }e se po sti }iostva ri va njem slje de }ih re zul ta ta: • Za kon ski okvir }e se uskla di ti sa pro pi si ma

EU i dr ̀ av ne in sti tu ci je u sek to ru {u mar stva }ese ospo so bi ti za im ple men ta ci ju Na ci o nal ne{u mar ske po li ti ke, za ko no dav stva i Na ci o nal -nog {u mar skog pro gra ma u skla du sa pro pi si -ma i stan dar di ma EU.

• Oja ~a }e se in ter ni ka pa ci te ti u dr ̀ av nim in sti -tu ci ja ma u sek to ru {u mar stva da bi se omo gu -}i lo ja ~a nje ka pa ci te ta sop stve nog oso blje i za -po sle nih u pri vat nom {u mar skom sek to ru i dabi se obez bi je di le uslu ge pri vat nim vla sni ci -ma {u ma.

• Us po sta vi }e se si stem mo ni to rin ga i upra vlja -nja in for ma ci ja ma pre ma pro pi si ma i stan dar -di ma EU.S ob zi rom da je Upra va za {u me or gan dr ̀ av -

ne upra ve od go vo ran za ga zdo va nje {u ma ma ina to da je u op {tem ci lju pro jek ta “po dr {ka ja -~a nju ka pa ci te ta u sek to ru {u mar stva“ krozosnov ni cilj i kroz re zul ta te pro jek ta i in di ka to -re ko ji ma se ona mje ri di rekt no za stu plje na sa oko120 ~la no va ko lek ti va, on da sma tra mo u Upra vida je na {a ulo ga po seb na u pro jek tu o ko je mu jeda nas ri je~.

In di rekt no, u~e {}e Upra ve za {u me je ta ko |emjer lji vo, a ono se sa sto ji kroz na {u sa rad nju sapart ne ri ma, kao i to da Upra va za {u me ga zdu je{u ma ma i {um skim za mlji {tem ko je po kri va ju 54% te ri to ri je Cr ne Go re.

Zbog na ve de nog, Upra va za {u me }e, na ro ~i tona sle de }e na ~i ne, kao do bar part ner osta limu~e sni ci ma pro jek ta do pri ni je ti re a li za ci ji isto -ga:• U~e {}em u Uprav nom od bo ru pro jek ta, od no -

sno mo jim li~ nim u~e {}em, kao di rek to ra Upra -ve.

• U~e {}em kroz je di ni cu za upra vlja nje pro jek -tom, od no sno u~e {}em pro jekt me na dè ra de -le gi ra nog iz Upra ve za {u me.

• Stva ra njem teh ni~ kih uslo va u kan ce la ri ji uPlje vlji ma gdje je sje di {te Upra ve. - Ras po re -|i va njem po sto je }ih ka dro va i pri je mom mla -dih stru~ nih lju di sa zna njem stra nih je zi kakao pred u slo va za ostva re nje re zul ta ta pro jek -ta

• Re gi o nal nom sa rad njom sa in sti tu ci ja ma sli~ -nog ka rak te ra.

• Iskre nom i neo gra ni ~a va ju }om sa rad njom saosta lim part ne ri ma u ovom pro jek tu.

• Ospo so blja va njem funk ci ja u Upra vi za {u me,ka ko bi smo se mo gli no si ti sa oba ve za ma i bi tipri mjer do bre re a li za ci je ova kvih pro je ka ta uCr noj Go ri.

• Ose }a jem od go vor no sti pre ma svi ma oni ma ko jisu pred lo ̀ i li i oda bra li ovaj pro je kat, a u ko je -mu se Upra va za {u me na la zi u cen tru in te re -so va nja.

• Kroz re dov no u~e {}e u iz ra di iz vje {ta ja o na -pret ku pro jek ta te na osno vu njih i na do dat -nom an ga ̀ o va nju, u ko li ko bu de po tre be u re -a li za ci ji pro jek ta.

• Kroz u~e {}e na {ih ka dro va u pro gra mu na ci o -nal ne {u mar ske po li ti ke za ko no dav stva, iz ra -de pla no va ga zdo va nja {u ma ma, upra vlja njasnad bi je va nja {um skim sje me nom, sma nje njembes prav nih sje ~a i osta lih bes prav nih ak tov no -sti, spro vo |e njem pro gra ma Na tu ra 2000, a svena ve de no u skla du sa pro pi si ma i stan dar di maEZ gdje su za to stvo re ni uslo vi.

• Kroz sa rad nju sa vla sni ci ma pri vat nih {u ma,kao in te re sne gru pe na ko ju se ta ko |e od no siovaj pro je kat.

• Kroz sa rad nju i sa svi ma osta lim ko jih se pro -je kat di rekt no ne ti ~e, ali ka sni je }e ima ti uti -caj na iste i,

• Kroz dio bu dè ta ko ji }e Upra va za {u me iz -dvo ji ti za nje go vu re a li za ci ju.Pret hod no na ve de ni raz lo zi kao i op {ti cilj pro -

jek ta, pro jek tu ju i o~e ki va nje Upra ve za {u meko ja se sa sto ji u sle de }em:

O~e ku je mo da ospo so blje ni ka dro vi Upra ve za{u me kao cilj na gru pa pro jek ta do pri ne su kva li -ta tiv no i kvan ti ta tiv no im ple men ta ci ji klju~ nihstan dar da EU pred vi |e nih pro jek tom i bu du }imak tiv no sti ma,

O~e ku je mo da ospo so blje ni ka dro vi pre ne susvo ja zna nja i osta lim ~la no vi ma ko lek ti va Upra -ve za {u me,

O~e ku je mo na pre do va nje kad je u pi ta nju in for -ma ci o ni si stem, a po seb no iz raz lo ga {to je sje di -{te Upra ve za {u me u Plje vlji ma od no sno u ru ral -nom di je lu Cr ne Go re,

Kroz iz vje {ta je od no sno kroz mjer lji ve in di ka -to re o~e ku je mo kon ti nu i ra no opi plji ve re zul ta teto kom re a li za ci je pro jek ta.

Pro jekt me na dèr IPA pro jek taMi li ki} Dan ko dipl.ing.


I N T E R V J U

• Go spo di ne [u }ur, ko li ko su {u me bit ne zaraz voj pri vre de Cr ne Go re?

Ko ri {}e nje {u ma je do bra pri li ka da se u tr ci bo -ga tih za “pro fi tom” i si ro ma {nih za “op stan kom”ostva ri ko rist i jed nih i dru gih. [to pra vi~ ni jimpri stu pom ovim re sur si ma, ko ji pro iz vo de ki se o -nik, a di {e mo ga svi za jed no, je {an sa da kom pa -ni je ko je su do bi le {u me na ko ri {}e nje se ute me -lje, da stvo re uslo ve za op sta nak sta nov ni {tva,po seb no na sje ve ru Cr ne Go re, da ih sta nov ni {tvoza vo li. Da i jed ni i dru gi osje te do bro bit.

• U ~e mu vi di te po seb nu {an su za raz voj pod ru~ -ja bo ga tih {u ma ma kroz nji ho vo ko ri {}e nje?

Ozbilj na {an sa cr no gor skih dr vo pre ra |i va ~a jeener get ski po ten ci jal ko ji se na la zi u bi o ma si.Kva li tet ne pro cje ne o to me u Cr noj Go ri po sto jeka da je u pi ta nju {u mar stvo i drv na in du stri ja. Ieko nom ski i so ci jal ni raz lo zi po sto je da i dr ̀ a vai lo kal ne za jed ni ce pod stak nu ko ri {}e nje bi o ma -se. Zad njih mje se ci mno ge stra ne kom pa ni je iz -ra ̀ a va ju in te res za ko ri {}e nje ovog po ten ci ja la.Bi lo bi po ̀ elj no pre ra |i va~ ke ka pa ci te te in sta li -ra ti u Cr noj Go ri, po seb no na sje ve ru dr ̀ a ve. Mi -slim da bi u tom prav cu tre ba lo ipak vi {e in for -mi sa ti do ma }e po tro {a ~e kao i pre ra |i va ~e omo gu} no sti ma iz vo za ovih pro iz vo da. Sa so ci -jal nog aspek ta, po seb no u ru ral nom di je lu Cr neGo re, “ze le na” rad na mje sta su po god na u eko -lo {koj Cr noj Go ri.

• Ko li ko mi sli te da }e no vi za kon o {u ma mauna pri je di ti ko ri {}e nje {u ma?

No vim za ko nom o {u ma ma pred vi |e no je for -mi ra nje sa vje ta za {u me. Mno go raz lo ga u ovomtre nut ku po sto ji za nje go vo for mi ra nje. Sli je dinam do no {e nje do sta pod za kon skih aka ta, plan -skih do ku me na ta, do sta no vih pred lo ga za una -pre |e nje ra da u {u mar stvu. Je dan do bro or ga ni -zo van iza bra ni or gan od kva li tet nih ~la no vaolak {ao bi rad nad le ̀ nim or ga ni ma.

• Ka ̀ e te da }e sa vjet za {u me bi ti ko ri stan zado no {e nje do brih rje {e nja, ali pri tom tvr di teda bi jav nost tre ba lo o sve mu bo lje in for mi -sa ti. [ta Upra va za {u me ra di u tom prav cu?

Jed na oblast u ko joj ni je smo da le ko od ma kli,a gdje je po seb no uvi jek iz ra ̀ a va no ne za do -volj stvo ali i za htjev za nje go vo us po sta vlja nje,je in for ma ci o ni si stem u {u mar stvu. Ta kav si -stem bi do pri nio mno go kva li tet ni jem od lu ~i va -nju kao i mno gim ra ci o na li za ci ja ma. Po se banzna ~aj u ovom tre nut ku, ka da smo jo{ u tran zi -ci o nom pe ri o du i ka da te ̀ i mo stan dar di maEvrop ske Uni je, je u to me {to bi u sva kom tre -nut ku ima li pra ve in for ma ci je. Svje do ci smodnev no ra znih dez in for ma ci ja ko je pu ne stra ni -ce {tam pa nih i elek tron skih me di ja. Naj bo ljiod go vor ovo me bio bi pot pu no ja van i do stu panpri stup svim in for ma ci ja ma o ovoj osje tlji vojobla sti.

Ula ga nje u ko ri š}e nje {u ma do bar put do pro fi ta

[u me do bit za sve

Ozbilj na {an sa cr no gor skih dr vo pre ra -|i va ~a je ener get ski po ten ci jal ko ji se na -la zi u bi o ma si. Kva li tet ne pro cje ne oto me u Cr noj Go ri po sto je ka da je upi ta nju {u mar stvo i drv na in du stri ja. Ieko nom ski i so ci jal ni raz lo zi po sto jeda i dr ̀ a va i lo kal ne za jed ni ce pod -stak nu ko ri {}e nje bi o ma se, tvr di [u }ur

Ula ga nje u ko ri {}e nje {u ma u Cr noj Go ri, pre -ma ri je ~i ma pr vog ~o vje ka Upra ve za {u me Ra do -{a [u }u ra, je do bar na ~in da se do |e do pro fi ta.[u }ur ka ̀ e u iz ja vi za “Mon te ne gro {u me“ da odko ri {}e nja {u ma pro fit tre ba da uzmu bo ga ti i si -ro ma {ni. On po seb no vi di na pre dak u raz vo juko ri {}e nja {u ma u do no {e nju no vog za ko na o {u -ma ma, to jest for mi ra nju Sa vje ta za {u me, kao iu na mje ra ma Upra ve da una pri je di raz voj in for -ma ci o nog si ste ma i {to bo ljih uslo va za raz vojru ral nog pod ru~ ja, kroz ko ri {}e nje i za {ti tu {u ma.Po seb nu {an su vi di u otva ra nju “ze le nih rad nihmje sta”, to jest u ko ri {}e nju ener get skih po ten ci -ja la ko ji se na la ze u bi o ma si.

Direktor Upra ve za {u me Ra do { [u }u r


I N T E R V J U

• Go vo ri te o raz vo ju ru ral nog pod ru~ ja. [ta bi,po va ma, tre ba lo po ten ci ra ti u tom prav cu?

Zbog zna ~a ja za ko ri {}e nje {u ma, zna ~a ja za redu {u ma ma, zna ~a ja za lo kal no sta nov ni {tvo i zbogdo dat nih pro pi sa do ne se nih u zad njih par de ce -ni ja, po treb no je stal no po ten ci ra ti iz grad nju{um skih pu te va. Ovu oblast tre ba prav no ob ra di tii eli mi ni sa ti, po mo gu} no sti, sve ne do u mi ce. Do -sta pro ble ma je otvo re no u pro te klih ne ko li kogo di na na te mu ovog re sur sa. [um ski po ten ci ja -li, sa vre me na me ha ni za ci ja i in te gral no ga zdo va -nje zah ti je va ko rak da lje. Uosta lom i hu ma ni jiod nos pre ma ljud skim re sur si ma ov dje zah ti je vapro mje ne. Ko ri {}e nje {u ma i {to kva li tet ni ji ̀ i votu pod ru~ ji ma gdje se na la ze na {e {u me, zah ti je -va mno go bo lju put nu mre ̀ u.

• Sa ~im se mo ̀ e te po hva li ti u po sled nje vri -je me i re }i da je po stig nut na pre dak?

[u me se is klju ~i vo ko ri ste na osno vu stru~ nepro cje ne, gdje su ko li ~i ne drv ne ma se pre ci znoutvr |e ne plan skim ak ti ma. De {a va ju se bes prav -ne sje ~e, ali ih je u 2010. go di ni u dr ̀ av nim {u ma -ma bi lo u ukup noj drv noj ma si 5.230 me ta ra kub -nih, {to je me |u naj ni ̀ im u re gi o nu. Ono {topo seb no ohra blju je {to je taj iz nos bes prav no po -sje ~e nih {u ma sve ga je dan pro ce nat od ukup ne po -

sje ~e ne drv ne ma se u pro {loj go di ni. Mo ram re }ida je u su zbi ja nju bes prav ne sje ~e u Cr noj Go ri,u zad njim go di na ma, a u po re |e nju sa po ~et kom90-tih go di na pro {log vi je ka, mno go u~i nje no.

• Vje ru je te li i da lje da je da va nje {u ma na du go -ro~ no ko ri {}e nje do bro rje {e nje za ga zdo va nje?

Du go ro~ ni ugo vo ri omo gu }a va ju ko ri sni ci ma{u ma da go di na ma i de ce ni ja ma una pri jed zna juko li ko od ovog re sur sa mo gu ima ti ko ri sti, na naj -ra ci o nal ni ji mo gu }i na ~in. Od njih o~e ku je mo ko -rak na pri jed u na red nim go di na ma, a on bi se sa -sto jao u kva li tet ni joj fi nal noj pro iz vod nji. Za radpo ve }a nja svi je sti o o~u va nju {u ma i {um skih ekosi ste ma upu }u jem jav ni po ziv svim za in te re so va -nim, ko ji ta ko |e ̀ e le do bro ovom bo gat stvu Cr neGo re, da do |u u Plje vlja i u raz go vo ru sa lju di maod stru ke do bi ju in for ma ci je ko je }e mo za jed nopla si ra ti cr no gor skoj jav no sti. Vje ru jem i da naskao i ra ni je da je du go ro~ no da va nje {u ma na ga -zdo va nje kon ce si o na ri ma, do bro rje {e nje. Sa du -go ro~ nim da va nji ma {u ma na ko ri {e nje ne sa mokon ce si o na ri da ima ju sta bil nost ve} i Upra va za{u me, jer se tu ne ra di sa mo o ko ri {}e nju {u ma, ve}kon ce si o na ri ima ju oba ve zu da uz ga ja ju i {ti te{u me. Ka da se to ra di du ̀ i niz go di na on da sesti ~e prak sa i zna nje na za {ti ti i uz go ju {u ma.

B. Jelovac

De se tog de cem bra, 2010. go di ne, sa po ~et -kom u 17 ~a so va, u re sto ra nu “Dur mi tor”, uBi je lom Po lju, Upra va za {u me, u sa rad nji sapart ne ri ma, or ga ni zo va la je do na tor sko ve ~e, zapo mo} sta nov ni {tvu sa po pla vlje nih pod ru~ ja.Do ga |a ju je pri su stvo vao Mi lu tin Si mo vi}, biv -ši Mi ni star po ljo pri vre de {u mar stva i vo do pri -vre de.

Bi lo je to ve ~e so li dar no sti i hu ma no sti. Savpri hod od pri ku plje nih sred sta va na mi je njenje sa ni ra nju po sle di ca od po pla va, u Cr noj Go -ri, ko je su u de cem bru iza zva le ve li ke {te te.

Po slov ni part ne ri Upra ve za {u me, ko ri sni ci{u ma, dr vo pre ra |i va ~i i do ba vlja ~i, iz dvo ji li supo mo} u ukup nom iz no su od 135.000 eura. Po -je di na~ no, pri ku plje no je 890 m3 ogrev nog dr -ve ta, 605 m3 re za ne gra |e, osta le ro be i uslu gau vri jed no sti od 28.000 eura, i upla te u nov cu uvri jed no sti od 12.500 eura.

Di stri bu ci ja pri ku plje ne po mo }i po ~e la je na -kon ne ko li ko da na, is po ru kom ogrev nog dr ve -ta, od kon ce si o na ra sa sje ve ra Cr ne Go re, pre -ma po pla vlje nim pod ru~ ji ma. Ovu ak ci juko or di ni rao je tim iz Upra ve za {u me. U na red -nom pe ri o du o~e ku ju se upla te i do dje la pre o -sta lih iz no sa.

Pri ku plje na sred stva pro sli je dje na su Ope ra -tiv nom ti mu Vla de Cr ne Go re na upra vlja nje, dabi se uru ~i la ugro ̀ e nom sta nov ni {tvu, po po vrat -ku u nji ho ve do mo ve, sra zmjer no po tre ba ma iiza zva nim {te ta ma.

Istog da na uve ~e, u or ga ni za ci ji OO Sin di ka -ta Upra ve za {u me, iza bran je naj bo lji za po sle -ni u Upra vi za {u me, u 2010. go di ni, {u mar skiteh ni ~ar iz PJ Bi je lo Po lje, Du {ko \o ki}. On jepo lo vi nu svo je skrom ne nov ~a ne na gra de iz -dvo jio na ime po mo }i ugro ̀ e nom sta nov ni {tvu.

Sla vi ca Go mi la no vi}

Do na tor sko ve ~e za sta nov ni {tvo sa po pla vlje nih pod ru~ ja

Po mo} vri jed na 135 hi lja da eura


P R O J E K T I

U No vem bru 2010. go di ne iza -{ao je iz {tam pe Pri ru~ nik zapro iz vod nju {um skog sje me nau pri rod nim sje men skim objek -ti ma, a u fe bru a ru 2011. go di neRe gi star {um skih sje men skihobje ka ta Cr ne Go re, ~i ji su auto -ri dr. Va si li je Isa jev, dr. Mi lanMa ta ru ga, mr. Alek san dar Lu -~i}, dr. Lju bin ko Ra ko njac, Ze -hra De mi} dipl. ing. [um i Vi danJa ki}, dipl. ing. {um.

Iz da va ~i su Mi ni star stvo po -ljo pri vre de, {u mar stva i vo do -pri vre de i Upra va za {u me Cr neGo re.

Ima ju }i u vi du ak tu el no sti ipri vred ni zna ~aj sa vre me ne sje -men ske pro iz vod nje u {u mar -stvu, bo gat stvo ge no fon da vr stadr ve }a i po ten ci jal nuvri jed nost nji ho vih pri -rod nih i kul tur nih za -jed ni ca, ko or di ni ra nirad na re vi zi ji po sto je -}ih i iz dva ja nju no vihsje men skih sa sto ji najed na je od pr vih dje lat -no sti ko ju tre ba spro ve -sti na una pre |e nju {um -skog sje me nar stva.Na kon pri zna va nja sje -men skih sa sto ji na u nji -ma, tre ba per ma nent novr {i ti ge ne ti~ ke me li o -ra ci je, i sve one po stup -ke ko ji }e omo gu }i timak si ma lan pri nos uro -da, s po ̀ elj nim ge ne ti~ -kim kva li te tom. Obez -bje |e njem sje me naod go va ra ju }eg kva li te tauna pri je di }e se ra sad -ni~ ka pro iz vod nja, {toje pred u slov za po di za -

nje pro duk tiv nih i sta bil nih kul -tur nih za jed ni ca raz li ~i tih na -mje na. Bo gat stvo ge no fon daautoh to nih za jed ni ca vr sta dr ve -}a u Cr noj Go ri i pra vil no or ga -ni zo va na pro iz vod nja sje men -skog ma te ri ja la u nji ma,obez bi je di }e uslo ve za ne sme -ta no funk ci o ni sa nje do ma }eg tr -`i {ta, i una pre |e nje iz vo za nastra na tr ̀ i {ta na ko ji ma po sto ji

iz ra ̀ e no in te re so va nje za sje mecr no gor skih autoh to nih vr stadr ve }a.

Pri mar ni cilj Pri ru~ ni ka je steda pru ̀ i po mo} stru~ nja ci ma ura du na kan di do va nju, bo ni ti ra -nju i re gi stro va nju sje men skihsa sto ji na, gru pe ili po je di na~ -nih sta ba la, kao i u dje lat no sti -ma pri re vi zi ji po sto je }ih sje -men skih obje ka ta, ka ko bi se

Pi {e pro fe sor dr Va si li je Isa jev

Pri ru~ nik za pro iz vod nju{um skog sje me na u pri rod nim

sje men skim objek ti maPri mar ni cilj Pri ru~ ni ka je ste da pru ̀ i po mo} stru~ nja ci ma ura du na kan di do va nju, bo ni ti ra nju i re gi stro va nju sje men -skih sa sto ji na, gru pe ili po je di na~ nih sta ba la, kao i u dje lat -no sti ma pri re vi zi ji po sto je }ih sje men skih obje ka ta, ka ko bi seubr za no, ade kvat no i sin hro ni zo va no kom ple ti ra la po treb nado ku men ta ci ja za nji ho vo pri zna va nje kod nad le ̀ nih slu ̀ bi prire sor nom Mi ni star stvu

Foto: Z. Demi}


P R O J E K T I

ubr za no, ade kvat no i sin hro ni -zo va no kom ple ti ra la po treb nado ku men ta ci ja za nji ho vo pri -zna va nje kod nad le ̀ nih slu ̀ bipri re sor nom Mi ni star stvu.

Za pi sa nje tek sta Pri ru~ ni kako ri {}e ni su li~ na is ku stva auto -ra i iz vo ri iz stru~ ne li te ra tu re,ka ko stra ni ta ko i do ma }i, a uko ji ma su pred sta vlje na sa vre -me na do stig nu }a u {um skomsje me nar stvu. S da ljim raz vo -jem me to da i or ga ni za ci je ra dapri bra nju, sa ku plja nju i ma ni -pu la ci ji uro da iz pri rod nih sje -men skih obje ka ta, bi }e ade kvat -no do pu nja van i sa dr ̀ aj ova kvihpu bli ka ci ja.

Sa dr ̀ aj Pri ru~ ni ka ob u hva tavi {e po gla vlja, u ko ji ma su de -talj no pri ka za ne sa vre me ne me -to de i teh ni ke sa ku plja nja uro -da {um skih vr sta dr ve }a, kao ima ni pu la ci je sa {i {a ri ca ma, plo -do vi ma i sje me nom po sli je sa ku -plja nja, a pri je do ra de. U po -seb nom po gla vlju da te suosnov ne in for ma ci je o mo gu }impo vre da ma u to ku ra da i mje ra -ma pr ve po mo }i uko li ko se ne -zgo de do go de.

U po seb nom di je lu Pri ru~ ni kana ve de ni su osnov ni po da ci o:bi o lo gi ji cvje ta nja, uro du, me to -da ma is pi ti va nja nje go vog kva -li te ta i nor ma ti vi ma sje tve ~e ti -nar skih i li {}ar skih vr sta dr ve }azna ~aj nih za bilj nu pro iz vod njuu {u mar stvu Cr ne Go re.

U Pri ru~ ni ku su pred sta vlje nei osnov ne smjer ni ce za spro vo |e -nje ge ne ti~ kih me li o ra ci ja, kao ina ~i ni sa ku plja nja sje me na ko jise mo gu pri mi je ni ti u sje men -skim plan ta ̀ a ma raz li ~i tih vr stadr ve }a.

Pri ru~ nik je ura |en u skla dusa Za ko nom o re pro duk tiv nomma te ri ja lu {um skog dr ve }a, Slu -`be ni list Re pu bli ke Cr ne Go re,broj 37/07. go di ne.

Osnov ni kri te ri ju mi za iz borteh no lo gi je pro iz vod nje sje men -skog i sad nog ma te ri ja la su: ge -ne ti~ ki va ri ja bi li tet sje men skihsa sto ji na - plan ta ̀ a, uslo vi od -ga ji va nja sad ni ca u ra sad ni ci -ma i in te gral ne ka rak te ri sti ke

sta ni {ta za po {u mlja va nje. Podovim se pod ra zu mi je va na pu -{ta nje pro iz vod nje sad ni ca nani vou vr ste ili iz autoh to nih sa -sto ji na, kao i iz kul tu ra ko je suge ne ti~ ki ne de fi ni sa ne, a u ko ristpro vje re nih pro ve ni jen ci ja, lo -kal nih po pu la ci ja ili po je di na~ -nih sta ba la, ko ja su ge ne ti~ kima nje - vi {e od re |e na. Se lek ci -ja vr sta {um skog dr ve }a i ̀ bu njado bi ja po se ban stra te {ki zna ~ajza una pre |e nje bilj ne pro iz vod -nje u {u mar stvu.

Pra vil na or ga ni za ci ja ve }egbro ja dje lat no sti i nji ho va re a li -za ci ja osnov su pro iz vod nje, pro -me ta i upo tre be sje men skog ma -te ri ja la, od ko jih za vi si kva li tetbu du }ih sa sto ji na, ili kul tur nihza jed ni ca, an tro po ge nog po ri je -kla. Pro iz vod nja {um skog sje -me na od vi ja se kroz vi {e suk ce -siv nih bi o teh ni~ kih ak tiv no sti.Sva ka od njih uslo vlja va uspjeh

na red ne i ni je ne za vi sna od osta -lih. Sa vre me no {um sko sje me -nar stvo ob u hva ta slje de }e ak -tiv no sti: iz dva ja nje ili osni va nje,ure |e nje i odr ̀ a va nje sje men -skih obje ka ta, sa ku plja nje i ber -bu uro da, do ra du i ~u va nje sje -

me na ili plo do va, me to de is pi ta -va nja nje go vog kva li te ta i or ga -ni za ci ju do ma }eg i me |u na rod -nog pro me ta. Na ve de nedje lat no sti re gu li sa ne su za ko -nom, ko ji je usa gla {en s me |u na -rod nim nor ma ti vi ma.

U po sljed njim de ce ni ja ma,stru~ nja ci {u mar ske stru ke znat -no su una pri je di li pro iz vod njusje me na i to pri mje nom no vihsa zna nja iz vi {e bi o lo {kih i bi o -teh ni~ kih di sci pli na. Na osno -vu sa vre me nih do stig nu }a u ge -ne ti ci, fi zi o lo gi ji bi lja ka,ople me nji va nju dr ve }a, eko lo -gi ji, or ga ni za ci ji pro iz vod njesad nog ma te ri ja la. Šum sko sje -me nar stvo znat no se raz vi lo,ma da u Cr noj Go ri jo{ ni je do sti -glo onaj ni vo ko ji omo gu }u je po -ten ci jal na vri jed nost pro iz vod -nih obje ka ta - pri rod nepo pu la ci je i iz dvo je ne sje men skesa sto ji ne. ({e ma 1)

Iz dva ja nje sje men skih sa sto -ji na vr sta dr ve }a upra vo je ak -tiv nost u prav cu una pre |e njasje men sko - ra sad ni~ ke pro iz -vod nje jed ne dr ̀ a ve. Usva ja -njem Za ko na o re pro duk tiv nomma te ri ja lu {um skog dr ve }a, Slu -

[ema 1. Organizacije savremenog sjemenarstva u {umarstvu


P R O J E K T I

`be ni list Re pu bli ke Cr ne Go re,broj 37/07. go di ne, {um sko sje -me je de fi ni sa no kao sje me: pri -zna tog po ri je kla – po zna te lo -ka ci je i nad mor ske vi si ne,oda bra no – iz sje men ske sa sto -ji ne, kva li fi ko va no – od ro di -telj skih sta ba la, klo no va, smje -{e klo no va, sje men skih plan ta ̀ ai te sti ra no (sort no) – iz sje men -ske sa sto ji ne, sje men ske plan -ta ̀ e, ro di telj skih sta ba la, klo -no va, smje {e klo no va, ako je uupo red nim te sto vi ma do ka za nanji ho va su per i or nost u od no suna ne ku oso bi nu. Ako se ovo medo da ~i nje ni ca da na ovim pro -sto ri ma po sto ji ve li ko bo gat stvoge no fon da autoh to nih za jed ni cavr sta dr ve }a, i da je u pret hod -nom pe ri o du ko ri {}e no sje me izuvo za, me |u pr vim ak tiv no sti mana pro sto ri ma Cr ne Go re mo rabi ti sin hro ni zo va na vi {e li nij skade lat nost u prav cu re vi zi je po -sto je }e or ga ni za ci je pro iz vod -nje {um skog sje men skog ma te ri -ja la. Sje me nom po zna togpo ri je kla, sa ku plje nog u sje men -skim objek ti ma ko ji se od li ku jupo bolj {a nim i sta bil nim vri jed -no sti ma, obez bje |u je se bo ljikva li tet sad nog ma te ri ja la, ve }ius pi jeh u osni va nju no vih {um -skih za jed ni ca, te nji ho va ve }apro duk tiv nost i sta bil nost. Pro -iz vod nja sje me na i sad ni ca, kaoi po slo vi na po {u mlja va nju, spa -da ju u red naj stru~ ni jih po slo vau obla sti {u mar stva, te iz i sku jupo seb nu stru~ nu i na u~ nu pa -`nju. Po zna va nje po ri je kla i kva -li te ta sad nog ma te ri ja la pred -

sta vlja osno vu raz vo ja stra te gi -je za uspje {no po di za nje i upra -vlja nje {um skim kul tu ra ma (Ma -ta ru ga, M., 2003). Nji ho vopo zna va nje neo p hod no je da bise pred vi dio uspjeh osni va nja{um skih kul tu ra, od no sno pre ̀ i -vlja va nja i po ra sta sad ni ca po -sli je sad nje. ^e sto se u po {u -mlja va nju pre vi di efe kat zna ~a japo ri je kla sje me na, se lek ci je, ge -net ske va ri ja bil no sti i ople me -nji va nja, ko ji mo ̀ e da ima ne -pro cje njiv zna ~aj u sta bil no sti iraz vo ju za sa |e ne po vr {i ne. Po -slje di ce ovo ga u pr vom re du sueko nom ski neo prav da na ra sad -ni~ ka pro iz vod nja, a po tom i ne -u spje si u pre sa |i va nju sad ni cana te re nu pri li kom po {u mlja va -

nja. Po red ovihkrat ko ro~ nih po -slje di ca, mno gozna ~aj ni je su onedu go ro~ ne, ko je sesa gle da va ju u ma -lom pri ra stu no vo -o sno va nih kul tu ra,nji ho voj sta bil no stii ot por no sti pre maabi o ti~ kim i bi o ti~ -kim ~i ni o ci ma i dr,~i ji efek ti se ne mo -gu sa gle da ti ni tieko nom ski pri ka -

za ti. Po red ovo ga, iz dva ja nje sje -men skih obje ka ta, kao fe no tip -ski naj bo ljih dje lo va po pu la ci jau ci lju sa ku plja nja ge ne ti~ kikva li tet nog sje me na, pred sta -vlja zna ~a jan vid o~u va nja ge -net skog bo gat stva i ra zno li ko sti{um skih eko si ste ma in - si tu(Tu co vi}, A., 1970, 1976; Isa jev,V., 1990; Ma ta ru ga, M., 1998. idr.)

U ze mlja ma sa raz vi je nim {u -mar stvom, za hva lju ju }i pro -gre su {u mar ske ge ne ti ke, fi zi -o lo gi je dr ve na stih bi lja ka,ople me nji va nju dr ve }a, ten -den ci ja da ljeg raz vo ja bilj nepro iz vod nje usmje re na je naiden ti fi ka ci ju, pro u ~a va nje ikom bi na ci je na sljed nih oso bi -na {um skog dr ve }a, po prin ci -pi ma ka ko je to ve} po stig nu -to s kul tur nim bilj ka ma upo ljo pri vre di, uz pri mje nu pri -la go |e nih me to da i teh ni ka ra -da dr ve na stim bilj ka ma. Kao{to je po zna to, ople me nji va njebi lja ka u {u mar stvu oba vlja sepri mje nom vi {e me to da, ko jese naj ~e {}e kom bi nu ju i to: se -lek ci jom (ma sov nom ili in di -vi du al nom), hi bri di za ci jom(bli skom i /ili uda lje nom) i in -du ko va njem mu ta ci ja. ({e ma2)

Pro iz vod nja sje me na i sad ni ca, kao i po slo vi na po {u mlja va nju, spa da ju ured naj stru~ ni jih po slo va u obla sti {u mar stva

Foto: Z. Demi}

Foto: Z. Demi}


P R O J E K T I

U okvi ru broj nih ak tiv no stipri ople me nji va nju dr ve }a, je -dan od naj zna ~aj ni jih prak ti~ nihci lje va za po tre be {um skog sje -me nar stva je ste osni va nje sje -men skih plan ta ̀ a. Sje men skeplan ta ̀ e su spe ci ja li zo va neplan ta ̀ e u ko ji ma se vi {e de ce -ni ja pro iz vo di vi so ko kva li tet nosje me - se lek ci o ni sa no sje me.Se lek ci o ni sa no sje me, uz pri -mje nu ade kvat nih teh no lo {kihpo stu pa ka u ra sad ni ci ma, ~i niosno vu in du strij ske pro iz vod -nje sad nog ma te ri ja la ko ji se od -li ku je sta bil nim mor fo - fi zi o lo -{kim svoj stvi ma de fi ni sa nim zauna pri jed po zna te na mje ne (tar -get se e dlings). Na mjen ski sad nima te ri jal i li {}ar skih i ~e ti nar -skih vr sta (tar get se e dlings) pro -iz vo di se: 1. za una pri jed po zna -te na mje ne (po {u mlja va njago le ti, po ̀ a ri {ta, an ti e ro zi o napo {u mlja va nja, me li o ra ci je sta -ni {ta, sa sto ji na itd.), 2. iz bo romod go va ra ju }eg sje men skog iz -vo ra, 3. iza bra nim ade kvat nimteh no lo {kim po stup ci ma u ra -sad ni ku, ta ko da se sad ni ce od -li ku ju vi so kim ste pe nom ge net -ski de ter mi ni sa ne to le rant no stipre ma ne po volj nim bi o ti~ kimdje lo va nji ma, su {i, ni skim i vi -so kim tem pe ra tu ra ma i dr. Me -|u tim, tre ba na gla si ti da je sje -men ska pro iz vod nja za po tre be{u mar stva, u ve li kom bro ju dr -

`a va, or ga ni zo va na is klju ~i vo usje men skim sa sto ji na ma, po seb -no u slu ~a je vi ma ka da broj,ukup na po vr {i na i sta rost sje -men skih plan ta ̀ a ne obez bje -|u ju neo p hod ne ko li ~i ne re pro -duk tiv nog ma te ri ja la zana ci o nal ne po tre be. ({e ma 3).

S ob zi rom na to da je pro iz -vod nja sje me na {um skih vr stadr ve }a u ju go i sto~ noj Evro pima nje - vi {e is klju ~i vo usmje -re na na sa ku plja nje uro da u sje -men skim sa sto ji na ma, ak tiv no -sti {u mar ske stru ke ve li kog

bro ja dr ̀ a va usmje re na je, pre -ma od red ba ma na ci o nal nih za -ko na o {um skom re pro duk tiv -nom ma te ri ja lu. Ovi za ko niusa gla {e ni su sa prav nim ak ti maEvrop ske Uni je i od no se se nabroj ne per ma nent ne ak tiv no stiko je se pri mje nju ju pri li kom iz -dva ja nja, ure |e nja, odr ̀ a va njai ko ri {}e nja pri rod nih sje men -skih obje ka ta - sje men ske sa -sto ji ne, gru pe sta ba la i po je di -na~ na sta bla. Ima ju }i u vi duna ci o nal ni i re gi o nal ni mul ti -funk ci o nal ni zna ~aj una pre |e -nja bilj ne pro iz vod nje u {u mar -stvu Cr ne Go re, ovaj Prak ti kumob ra |u je sve suk ce siv ne po stup -ke i pro ce du re pri re gi stra ci jisje men skih obje ka ta vr sta dr -ve }a, pu tem de talj no pri ka za -nog re do slje da ak tiv no sti - odkan di do va nja, pre ko obra za caza bo ni ti ra nje do pri ja ve za re -gi stra ci ju istih. Do brim di je lomdat je pri kaz po treb nih ak tiv -no sti u ko je je neo p hod no spro -vo di ti u re gi stro va nim sje men -skim objek ti ma u ci lju ge net skihme li o ra ci ja, s po seb nim ak cen -tom na pra }e nje i evi den ti ra njecvje ta nja i uro da u nji ma, kao idu go ro~ ne ak tiv no sti u prav cure gi stra ci je no vih, kao i ko ri {}e -nja po sto je }ih obje ka ta.

[ema 2. Metode oplemenjivanja {umskog drve}a

[ema 3. Transfer genetskog potencijala sjemenskih sastojina u perspektivnekulture i planta`e vrsta drve}a


P R O J E K T I

Zna ~aj i oprav da nost iz dva ja njasje men skih obje ka ta

U prav cu una pre |e nja {u mar -stva i uvo |e nja sa vre me nih me -to da ga zdo va nja {u ma ma, kaopo di za nja no vih kul tu ra i me li -o ra ci ja ma po sto je }ih ma lo vri -jed nih {u ma i {i ka ra, na pr vommje stu se na me }e po tre ba osi gu -ra nja do volj ne ko li ~i ne kva li -tet nog {um skog sje me na. Kva li -tet i kvan ti tet pro iz ve de ne drv nema se za vi se, pri jed na kim uslo -vi ma pro iz vod nje, od kva li te taupo tre blje nog sje me na, a ovajopet za vi si od sta ni {ta sa ko jegpo ti ~e, tj. od po ri je kla sje -men skog ma te ri ja la. Vi -{e go di {njim pri rod nimoda bi ra njem (se lek ci jom)stvo re ni su eko ti po vi kodko jih dnev ni i go di {nji fo -to pe ri o di zam od go va ra judu ̀ i ni da na i ve ge ta ci o -nom pe ri o du sta ni {ta(eko ti po vi sa kra }im i du -`im ve ge ta ci o nim pe ri o -dom). S to ga, rast dr ve }au sa sto ji na ma za vi si, iz -me |u osta log, od po ri je -kla sje me na - lo ka ci je sje -men skog objek ta, od no snore gi o na pro ve ni jen ci je o~e mu se, pri nje go voj ne -po sred noj i po sred noj(pre ko sad nog ma te ri ja la)di stri bu ci ji mo ra vo di tira ~u na. Po {to je spo lja {njiiz gled sta bla (fe no tip) po -slje di ca uti ca ja sre di ne nanje go vu na sljed nu osno -vu (ge no tip), to se na osno -vu spo lja {njeg iz gle da mo ̀ e do -sta po u zda no za klju ~i va ti ona sljed noj vri jed no sti fe no ti pa.Otu da se na me }e po tre ba da sesje me sa ku plja sa fe no tip skikva li tet ni jih sta ba la, uz pret po -stav ku da “do bar fe no tip” ozna -~a va i “do bar ge no tip“, te se nataj na ~in `e li do bi ti po tom stvobo ljih i sta bil nih oso bi na. Zasje men ske sa sto ji ne tre ba oda -bra ti ga zdin ski vri jed ne {um skekom plek se ~i ji su eko ti po vi nanji ho vim sta ni {ti ma ot por ni pre -ma ne po volj nim abi o ti~ kim (kli -

mat skim) i bi o ti~ kim (naj ~e {}efi to pa to ge ne glji ve i {tet ni in -sek ti) fak to ri ma. Pri se lek ci ji sa -sto ji na za sje men ske objek te po -red op {tih fe no tip skihka rak te ri sti ka tre ba po seb noobra ti ti pa ̀ nju na re dov nost,obil nost i kva li tet uro da u vre -me nu pri je nji ho vog kan di do -va nja i iz dva ja nja, kao i na br -zi nu ra sta, kva li tet dr ve ta,po ~e tak i kraj ve ge ta ci je, odr -ve nja va nja iz bo ja ka itd. Na ve -de nim ak tiv no sti ma iz dva ja ti sa -mo sa sto ji ne ili gru pe sta ba la uko ji ma je pre te ̀ an broj nor mal -nih sta ba la, uz pri su stvo po je di -

na~ nih plus sta ba la, pod uslo -vom da ni je su iz lo ̀ e niopra {i va nju okol nih mi nus sta -ba la, ko ja sva ka ko tre ba uklo ni -ti. Sma tra se da je uda lje nost od200 m (pre ma ne kim auto ri ma i1000 m) do volj na da ne do |e doopra {i va nja do brih (sje men skih)sa sto ji na po le nom iz lo {ih sa -sto ji na gdje pre vla da va ju mi nussta bla. Sa ku plja njem sje me nasa sta ba la ko ja ima ju nad pro -sje~ ne vri jed no sti obez bje |u jese ge net sko po bolj {a nje po tom -stva do bi je nog iz sje me na. Ge -

net ska do bit je ve }a ako je brojoda bra nih sta ba la ma nji i ako jese lek ci ja usmje re na u ma njembro ju svoj sta va. Sve ovo za vi si iod vr ste dr ve }a, sta ro sti sa sto ji -ne, nje ne struk tu re (jed no dob naili raz no dob na; ~i sta ili mje {o vi -ta), sta ni {nih uslo va, kli mat skihfak to ra i dr. U do sa da {njim ra -do vi ma ve }i ne auto ra na ve de nisu pri mje ri ve li ~i ne ge net ske do -bi ti uz pret po stav ke ve li kog bro -ja po la znih fak to ra. Ta ko Vi da -ko vi}, M., 1972, za jed nusa sto ji nu pro sje~ ne vi si ne 25 m,stan dard ne de vi ja ci ja 2,5 m, pro -re |i va nje sa sto ji ne na 37,5 od sto

sta ba la od ukup nog bro -ja (osta ju sa mo naj kva li -tet ni ja sta bla), do la zi dopo da tka da bi u na red nojge ne ra ci ji do bi li po ve }a -nje vi si ne za 0,62 m, od -no sno za 2,6 od sto u od -no su na pro sjek sa sto ji ne.Ge net sku do bit pro ra ~u -na va po ja sno de fi ni sa -noj for mu li ΔG=ih2, gdjeje ΔG-ge net ska do bit; i-se lek ci o ni di fe ren ci jal(raz li ka u ve li ~i ni sred -nje vri jed no sti se lek ci o -ni sa nih sta ba la i pro sje ka~i ta ve po pu la ci je) i h2 -na sljed nost (he ri ta bil -nost). Kroz ovaj ra ~un po -sta vlja se pi ta nje: Da lisu oprav da ni ra do vi in -ve sti ci je za do bit u na -red noj ge ne ra ci ji od 2,6od sto i to jo{ uz pret po -stav ku da u sa sto ji niosta ne sa mo 37,5 od sto

naj kva li tet ni jih sta ba la i daokol na sta bla ne vr {e opra {i va -nje istih? Na me }e se i pi ta nje dali u ovom slu ~a ju ge net ske do bi tiima oprav da nja ure |i va ti sa sto -ji nu kao sje men sku ba zu? Imavi {e raz lo ga ko ji idu u pri logoprav da no sti. Pr vo, oda bra nasa sto ji na je svo jim vri jed no sti maiz nad pro sje ka na {ih sa sto ji naza tu vr stu, pa }e i u slu ~a ju ma -le ge net ske do bi ti po tom stvo bi tiiz nad po sto je }eg pro sje ka za vr -stu. Mo gu} nost ge net ske do bi ti u~i stim u od no su na mje {o vi te sa -

Foto: Z. Demi}


P R O J E K T I

sto ji ne mo ̀ e bi ti mno go ve }a,jer nam dru ga vr sta mo ̀ e po -slu ̀ i ti za za {ti tu ze mlji {ta, za {ti -tu od ve tro i zva la i dru gih mo me -na ta po treb nih sa {um skouz goj nog sta no vi {ta. Da lje, upret hod nom pri mje ru go vo ri lose o do bi ti vi sin skog ra sta, zako ji je op {te po zna to da je podve li kim uti ca jem sta ni {nih uslo -va, ali ne tre ba za bo ra vi ti i na -sljed nost i ge net sku do bit kodne kih dru gih svoj sta va gdje jeste pen he ri ta bil no sti mno go ve -}i, kao npr. broj gra na, eli mi ni -sa nje na pu kli na na sta lih poddej stvom mra za, ob lik sta bla,ugao gra na nja i sl. Pro ra ~un ge -

net ske do bi ti kod pre bir nih sa -sto ji na go to vo da je ne mo gu }eiz ra ~u na ti bu du }i da se te {kore al no mo ̀ e pro ci je ni ti se lek ci -o ni di fe ren ci jal, a opra {i va njesje men skih sta ba la u ve li kojmje ri je pod uti ca jem sta ba laraz li ~i tog uz ra sta. Ovo si gur none zna ~i da pre bir ne sa sto ji nene tre ba da bu du sje men ske. Nakra ju, ima ju }i u vi du da na ovimpro sto ri ma jo{ ne ma mo sje men -skih plan ta ̀ a ko je mo gu bi ti ufunk ci ji, iz dva ja nje sje men skihsa sto ji na je oba ve zan pro ces uprav cu una pre |e nja sje men skepro iz vod nje, ali nam pri tom mo -ra bi ti ja sno da od sje men skih

sa sto ji na ne mo ̀ e mo o~e ki va tive }u ge net sku do bit.

Foto: Z. Demi}

U ci lju usme re nog ko ri {}e nja po ten ci ja la po -sto je }ih {um skih pod ru~ ja Cr ne Go re i pro {i ri -va nja nji ho vih po zi tiv nih uti ca ja i na dru gapod ru~ ja, neo p hod no je da se ak ti vi ra ju kom -plek sne ak tiv no sti s ci ljem po di za nja za {tit nih{u ma na pro sto ri na za le |a ja dran ske oba le. Za -kon ski osnov za ova kve de lat no sti po sto ji, ali ne -do sta je me to do lo gi ja sa kri te ri ju mi ma za nji -ho vo po di za nje, kao ni raz ra |en na ~in bu de }egga zdo va nja {u ma ma ova kve na me ne. Po {u mlja -va nje, od no sno po di za nje na men skih ve {ta~ kih{u ma, su naj ak tu el ni je i naj kom plek sni je ak -tiv no sti {u mar ske stru ke u ve }i ni ze ma lja me di -te ran skog pod ru~ ja. Glo bal ne i lo kal ne kli mat -ske pro me ne, kao i dru gi uzro ci pro me na ̀ i vot nesre di ne, uslo vlja va ju raz li ~i te ob li ke i in ten zi te -te de gra da ci ja ̀ i vot nih za jed ni ca i sta ni {ta. Za -u sta vlja nje de gra da ci je i sma nje nje po vr {i nade gra di ra nih ze mlji {ta, pod ra zu me va pri me nuteh no lo gi je po {u mlja va nja, ko ja ga ran tu je do baruspeh sa ma nje ula ga nja. De gra di ra na sta ni {tau za le |u pri mor ja su sa iz me nje nom ve ge ta ci jom,pro me na ma u fi zi~ kim i he mij skim ka rak te ri sti -ka ma ze mlji {ta, ko ja su ~e sto plit ka, a u eks trem -nim slu ~a je vi ma, usled dej stva ero zi je, sa ma ti~ -nim sup stra tom na po vr {i ni. Na ova kvimte re ni ma i na ma lim ra sto ja nji ma znat no je iz -ra ̀ e na pro men lji vost oro graf skih i pe do lo {kihka rak te ri sti ka, usled ~e ga svoj stva sad nog ma -te ri ja la, teh ni ka sad nje, {e ma sad nje i broj bi lja -ka po je di ni ci po vr {i ne mo ra ju bi ti pla ni ra nipo seb no za sva ki lo ka li tet. Pro blem je kom plek -san i mo ra se tim ski i etap no re {a va ti, ka ko bi sena ba zi do sa da {njih sa zna nja i prak ti~ nih do stig -nu }a una pre dio uspeh u po {u mlja va nju ovih de -

gra di ra nih te re na bez ob zi ra na, eko lo {ke i vla -sni~ ke spe ci fi~ no sti za le |a de la ja dran ske oba -le na te ri to ri ji Cr ne Go re, od Pre vla ke do gra ni -ce sa Al ba ni jom. Do sa da po stig nu ti re zul ta ti u[pa ni ji, Fran cu skoj, Ita li ji i Gr~ koj, pri me li o -ra ci ja ma {u ma i sta ni {ta u za le |u Me di te ra na,su pod sti caj i oprav da nje za po ~e tak vi {e go di -{njih ak tiv no sti i u Cr noj Go ri.

[um ske vr ste sa svo jim po zi tiv nim ka rak te ri -sti ka ma da le ko nad ma {u ju trav ne i `bu no li kefor ma ci je, pa je re ve ge ta ci ja sa {um skim vr sta -ma naj u spe {ni ja za za {ti tu ze mlji {ta od svih ob -li ka ero zi je. Me |u tim, ko ri {}e nje {um skih vr staza za {ti tu ze mlji {ta od raz li ~i tih ob li ka ero zi jeima od re |e na ogra ni ~e nja. Na i me, iz bor ti pa ve -ge ta ci ja ko ja se po di ̀ e za vi si od lo kal nih kli -mat skih pri li ka i ze mlji {nog pro fi la od no sno nje -go vih fi zi~ kih i he mij skih ka rak te ri sti ka. Du bi naze mlji {ta je pre su dan fak tor u iz bo ru ti pa ve ge -ta ci je ko ja se po di ̀ e u ci lju za {ti te od ero zi je. Ma -lo ima raz lo ga da se ula ̀ e i vre me i no vac u po -ku {a ju da se po {u me po vr {i ne ko je su sko ro bezze mlji {ta, jer je sko ro si gur no da }e po rast bi ti mi -ni ma lan. U ta kvim uslo vi ma bo lje je pla ni ra ti za -tra vlji va nje, jer tra ve mo gu da uspe va ju ~ak i nakraj nje plit kim i si ro ma {nim ze mlji {ti ma.

Ovo su po slo vi od iz u zet nog zna ~a ja za o~u va -nje ze mlji {nih po ten ci ja la {um skih eko si ste ma,pa ih tre ba i uvr sti ti u pri o ri tet nu li stu ra do vaUpra ve za {u me Cr ne Go re. Ana li zom sta ni {nihod li ka po vr {i na na ko ji ma }e se oba vlja ti po {u -mlja va nje, sti ~e se osnov za pra vi lan iz bor vr staza po di za nje ve {ta~ kih {u ma i iden ti fi ka ci juogra ni ~a va ju }ih ~i ni la ca uspe ha sad nje i bu du -}eg raz vo ja an tro po ge no po dig nu tih {u ma.

Zna~aj po šu mlja va nja za le |a dije la ja dran ske oba le na te ri to ri ji Cr ne Go re

Re ve ge ta ci ja naj u spe {ni ja za {ti ta od ero zi je


R A Z V O J

U cilju dostizanja standarda EU Holandskarazvojna organizacija SNV ja proteklih 5 godinapruàla stru~no – tehni~ku podr{ku {umarskomsektoru Crne Gore u oblastima {umarske politi-ke, razvoja i funkcionisanja institucija dràvnogi privatnog sektora {umarstva, obezbje|ivalaja~anje stru~nih, savjetodavnih i komunikacionihkapaciteta {umarskih stru~njaka, i zapo~ela edu-kaciju, tj. podr{ku edukaciji (sprovo|enoj odUprave) vlasnika privatnih {uma.

Tehni~ka podr{ka SNV-a naro~ito je bila usm-jerena privatnom sektoru {umarstva, a u okvirunjega vlasnicima privatnih {uma, {to ostaje i daljenjen imperativ.

U skladu sa novim zakonskim odredbama ireformom {umarskog sektora u Crnoj Gori u okvi-ru Uprave za {ume u toku je proces implementa-cije rada Savjetodavne slu`be, koja bi imala za ciljpruànje savjetodavnih usluga svim strankama,kojima bude trebala stru~na pomo}, po pitanjimavezanim za oblast {umarstva. Stoga je, u skladu

s navedenim, prioritetno ja~anje kadra u Upraviza {ume, kako bi se pomenute usluge mogleobavljati stru~no, kvalitetno i blagovremeno. Uovom smislu dosada je odràno nekoliko radioni-ca na kojima je zapo~eto obu~avanje {umarskogkadra Uprave za {ume. Cilj je upoznavanja u~esni-ka sa savjetodavnim uslugama, razli~itim pristu-

pima i praksama savjetod-avnih usluga, osnovnimpravilima efikasne komu-nikacije sa vlasnicima pri-vatnih {uma. Ovako edu-kovani treneri }e bitiosposobljeni da obu~avaju{umare u cilju izvo|enjasavjetodavnih usluga, a itreneri }e da unapredesvoja znanja i dobijudodatna iskustva, a{umarski inènjeri itehni~ari da prakti~nou~estvuju na savjetodav-nim radionicama.

U aprilu 2010. god.odràna je radionica nakojoj su izvedene dvijeobuke u saradnji Upraveza {ume i SNV-a na temuOsnove tehnike sje~e iNjega mlade {ume na koji-ma su prisustvovali vlasni-

Savjetodavna slu`ba Uprave za {ume

Petogodišnja podrškaHolandske razvojneorganizacije SNV

Odràno nekoliko radionicana kojima je zapo~etoobu~avanje {umarskog kadraUprave za {ume. Cilj jeupoznavanja u~esnika sa sav-jetodavnim uslugama,razli~itim pristupima i prak-sama savjetodavnih usluga,osnovnim pravilima efikasnekomunikacije sa vlasnicimaprivatnih {uma

Edukovani treneri }e biti osposobljeni da obu~avaju {umare u cilju izvo|enjasavjetodavnih usluga

Izdvajanje oglednih povr{ina u Pljevljima, Mojkovcu i Kola{inu


R A Z V O J

ci privatnih {uma, {umari i {umarski inènjeri, a ciljje bio edukacija isklju~ivo privatnih {umovlasnika.

Krajem oktobra 2010. god. prethodno formi-rane grupe sastavljene od {umarskog kadra izUprave za {ume izvele su obuku(na prethodno izabrane teme)po raznim Podru~nim jedinica-ma za vlasnike privatnih {uma i{kolsku omladinu.

U novembru 2010. god. uzpomo} SNV-a i pod eksperts-kim vo|stvom mr Franca Ferli-na i u~e{}em zaposlenih iz Upra-ve za {ume izdvojene su 4ogledne povr{ine, tri u privatnoj{umi G. J. Mao~nica i jedna udràvnoj {umi G. J. Vezi{nica, nakojima je izvr{ena eksperimen-talna doznaka uz ekspertskovo|stvo mr Franca Ferlina i

u~e{}e {umarskih inènjera Dra-gana Vrane{a, Dragane Potpare,Vidana Jaki} i tehni~ara Dra-gomira \a~i}a. Tako|e, u tokuoktobra u Mojkovcu G. J. [tita-rica izdvojena je jedna eksperi-mentalna povr{ina u privatnoj{umi i u Kola{inu izdvojena jejedna povr{ina u dràvnoj {umiG. J. Mu{ovi}a Rijeka i u privat-noj {umi G. J. Vu~je uz prisust-vo g-dina Ferlina, {umarskihinènjera Radoja Leki}a, Dra-goljuba Ivanovi}a, {umarskogtehni~ara Rajka Joksimovi}a iPeri{e Milovi}a.

Na oglednim povr{inama g-din Ferlin je odrào obuku natemu Razvoj doznake stabala u

kontekstu vi{enamjenskog gazdovanja, sa poseb-nim naglaskom na privatne {ume, kojoj su prisust-vovali pojedini {umarski inènjeri iz svihPodru~nih jedinica. Izdvojene povr{ine tretiraju

se kao objekti koje bi obu~eni{umarski stru~njaci U[ koristi-li i ubudu}e pri edukaciji privat-nih vlasnika {uma.

U skladu s ciljem navedenihaktivnosti - implementacijasavetodavne {umarske slu`be(edukacija, obuka i savetovanje)u praksu, s tim {to je ovom pri-likom akcenat stavljen na edu-kaciju vlasnika privatnih {uma- pomenute radionice bile su idobra prezentacija Savjetodav-ne slu`be i njen dobar uvod u{iru {umarsku javnost.

Dragana \or|evi} Potpara,dipl. ing. {umarstva

Radionica na temu Osnovne tehnike sje~e

Savjetodavne aktivnosti u Roàjama

Radionica na temu Njega mlade {ume


I S T R A @ I V A N J E

Pe to go di {njim de talj nim is -tra ̀ i va njem zdrav stve nog sta -nja rad ni ka za po sle nih u {um -skoj in du stri ji Plje vlja, do {lo sedo zna ~aj nih re zul ta ta ko ji suuka zi va li na vi sok po rast pro -fe si o nal nih obo lje nja u pe ri o -du od 1989. do 1993. go di ne.

Iz vor po da ta ka za ovuana li zu su bi le eks per ti -ze sta ci o nar no li je ~e nihrad ni ka ko ji ma je di jag -no sti ko va no pro fe si o nal -no obo lje nje po ~la nu 35ZO PIO.

Te ̀ i na ra da u {u mar -stvu sa sto ja la se u dje lo -va nju me te re o lo {kih ~i -ni la ca (kli me) kao ipro fe si o nal nih {tet no sti(vi bra ci ja, bu ka, pri nu -dan po lo ̀ aj ti je la pri ra -du itd). Po slo ve i rad neza dat ke {um ski rad ni cisu oba vlja li na nad mor -skim vi si na ma od se -dam sto osam de set do hi -lja du i {e sto ti na me ta ra.Zbog iz lo ̀ e no sti ve o mane po volj nim kli mat skimuti ca ji ma kao i te {komfi zi~ kom ra du i pro fe si -o nal nim nok sa ma, ve o -ma br zo je do la zi lo dopro fe si o nal nog obo lje va nja.

Šum ski rad ni ci su uglav nompo ti ca li iz pla nin skih se la, ko -ja su bi la uda lje na od ra di li {tade set do dva de set ki lo me ta ra.Ve li ki broj rad ni ka je sva ko -dnev no od la zio ku }a ma pro -sje~ no pje {a ~e }i je dan do trisa ta, {to je za njih pred sta vlja -lo do dat ni na por. Je dan diorad ni ka je imao smje {taj i od -la zio je ku }i su bo tom.

Slu ̀ bu za {ti te na ra du sa ~i -nja va li su {ef za {ti te na ra du i

re fe rent, a zdrav stve na za {ti -ta rad ni ka se ostva ri va la pre -ko dis pan ze ra za me di ci nu ra -da.

Re zul ta ti is tra ̀ i va nja su bi lislje de }i: od 498 za po sle nihrad ni ka u 1989. go di ni, 110rad ni ka je ima lo pro fe si o nal -

nu bo lest, {to je iz no si lo 22,09%. Na red ne 1990. go di ne od522 za po sle na rad ni ka, evi -den ti ra no je 120 pro fe si o nal noobo lje lih (22,99%). Ovaj pro ce -nat se po ve }a vao sva ke na red -ne go di ne (1991. god 24,02 %,1992. god. 26.74 %) ta ko da je1993. go di ne od 551 za po sle nihbi lo 153 obo lje lih, {to to je iz -no si lo 27,77 %.

Na ukup nom uzor ku od 2650rad ni ka za po sle nih u po sma -tra nom pe to go di {njem pe ri o -

du, pro ce nat obo lje lih je bio24,79 %, a ten den ci ja ra sta no -vih slu ~a je va iz go di ne u go di -nu, bi la je upa dlji va.

Što se ti ~e vr ste pro fe si o nal -nog obo lje nja, 98 % obo lje lihje ima lo di jag no zu vi bra tor nebo le sti, a 2 % pro fe si o nal no

o{te }e nje slu ha.Po sta ro snoj struk tu ri,

naj vi {e obo lje lih je bi loiz me |u 40 i 49 go di nasta ro sti (60,88 %), a tozna ~i da je od 657 obo -lje lih 400 ima lo na ve de -nu `i vot nu dob.

U po gle du kva li fi ka -ci o ne struk tu re, naj vi {eje bi lo KV rad ni ka.Me|u za po sle nim i obo -lje lim rad ni ci ma, ni jebi lo `e na.

Za klju ~ak je da su re -zul ta ti is tra ̀ i va nja uka -za li na tra gi ~an po rastpro fe si o nal nih obo lje -nja a raz lo zi su mo glibi ti slje de }i:

- Li~ na za {tit na opre -ma rad ni ka je bi la kom -plet na, ali su je rad ni cine ra do ko ri sti li jer ni jebi la sa svim pri la go |e -na uslo vi ma ra da.

- Pri in ten ziv nim sje ~a ma{u ma, ka da su rad ni ci bi li sti -mu li sa ni po ve }a njem li~ nogdo hot ka, vri je me eks po zi ci jepro fe si o nal nim {tet no sti ma sepo ve }a va lo.

- An ga ̀ o va ni se zon ski rad ni -ci ni je su bi li u pot pu no sti edu -ko va ni o za {ti ti na ra du.

- Kon zu mi ra nje al ko ho la ipu {e nje su po go do va li br ̀ emna sta ja nju bo le sti, itd.

Pri ma ri jus dr Ve ra Bo jo vi}

U~e sta lost pro fe si o nal nih obo lje nja u {um skoj in du sti ji Plje valja u pe ri o du 1989. do 1993. go di ne

Vi bra tor na bo lest ipro fe si o nal no o{te }e nje slu ha

Pri ma ri jus dr Ve ra Bo jo vi}, spe ci ja li sta za me di ci nura da i ra di o lo {ku za {ti tu, i di rek tor ka JZU Do mazdra vlja Plje vlja


R A Z V O J

U fe bru a ua i mar tu ove go di -ne, or ga ni zo va na je obu ka izobla sti GIS-a, za in ̀ e nje re {u -mar stva i in for ma ti ke. Obu kase odr ̀ a va la u pro sto ri ja maCMU u Pod go ri ci, a pre da va ~i subi li iz Sr bi je i Nje ma~ ke. To -kom obu ke, po ka za no je ve li koin te re so va nje za tu oblast, ta koda su svi po la zni ci do bi li ser ti -fi kat za uspje {nu obu ku. Zaukup no 15 rad nih da na, ko li koje tra ja la obu ka, pre |e ne su dvi -je obla sti iz GIS-a.

Pr va oblast se od no si la na in -sta la ci ju i obu ku za rad na no -voj ver zi ji pro gra ma za GIS -Arc Gis Desk top 10. Ko ri {}e nesu apli ka ci je Arc Map (za ana li -ze, iz mje ne, is cr ta va nje, kre i ra -nje, ge o re fe ren ci ra nje ka ra ta,...),Ar cCa ta log (za rad sa BP i Sha -pe-faj lo vi ma, Im port/Ex port po -da ta ka, bri sa nje, or ga ni za ci jageo-po da ta ka,....) i Ar cSce ne10(za pre gled i do bi ja nje 3D pri -ka za i vi zu e li za ci je po da ta ka).

U GIS-u sva ki po da tak se od -re |u je pre ko ko or di na ta, ta koda sva ki ge o graf ski po da tak tre -ba sa ~u va ti u ob li ku Sha pe-faj -lo va, a u no voj ver zi ji uve de ne sui Fe a tu re-kla se u ko je se smje -{ta ju ti faj lo vi, a one slu ̀ e dapo bolj {a ju rad sa BP i da se zabu du }e edi to va nje do bi ju ne kefunk ci je za rad sa kar tom.

U pr vom di je lu obu ke po seb -na pa ̀ nja se po sve }i va la sle de -}im obla sti ma:• Ge o re fe ren ci ra nje - po treb no

je naj pri je od re di ti ko or di nat -ni si stem za od re |e ne ra ste reko ji se ko ri ste. Cilj ge o re fe -ren ci ra nja kar ti je po zna ti ipo zva ti {to vi {e ta ~a ka ko je suza jed ni~ ke, od no sno pro na }iiste po zi ci je ta ~a ka na te dvi -

je kar te. Do bar po ka za telj daje to do bro ura |e no, je su pa ra -lel ni lin ko vi ko ji tre ba da iduu istom smje ru, i za to je do -volj no ima ti mi ni mum ~e ti rita~ ke.

• Vek to ri za ci ja - pod ovim poj -mom se pod ra zu mje va di gi ta -li za ci ja na {ih ka ra ta ko je smopred hod no ge o re fe ren ci ra li ismje sti li i Fe a tu re-kla su. Di gi -ta li za ci ja se oba vlja, ta ko {tose ozna ~a va ju sve gra ni ce zaGa zdin sku je di ni cu, Odje lje -nje i Od sjek i upi {u po da ci zasve, re spek tiv no.

• Tran sfor ma ci ja - pod ra zu mje -va za da va nje istih zo na za faj -lo ve ko je ko ri sti mo, od no snovr {i se pro jek ci ja ka ra ta.

• To po lo gi ja - od ra |u je se na kondi gi ta li za ci je i gru pi sa nja faj -lo va pra ma atri bu ti ma, a slu -`i za iden ti fi ko va nje gre {a kapri se lek to va nju (di gi ta li za ci -ji) ili isje ca nju, ta ko da se kon -stant no pro vje ra va kva li tet ob -ra de po da ta ka, i ot kla nja jueven tu al ne gre {ke sa po seb -nim alat ka ma.

• Ano ta ci je - slu ̀ e da se ne bipo mje ra li po da ci (la be le) pripo mje ra nju kar te, ve} oni osta -ju fik si ra ni.

• Ba fe ri - slu ̀ e da bi ozna ~i li,pred sta vi li i sa ~u va li ne ku te -ri to ri ju od sje ka, ko ja ozna ~a -va ne ki put, vo du, ski ja li {te,od no sno da bi taj pro stor sa ~u -va li od sje ~e,.... Ta kva i dru gamje sta mo gu se ozna ~i ti i po -stav ljnjem mre ̀ e ko ja se pri -ka zu je na kar ti.

• Lin ko va nje ta be le - po ve zi va -nje sa po da ci ma iz ta be le izdru gih apli ka ci ja (npr. apli -ka ci ja “Osno ve”).

• Rad sa te mat skim kar ta ma i

nji ho vo {tam pa nje.Dru gi dio obu ke se od no sio na

Da ljin sku de tek ci ju. Ona pred -sta vlja me tod pri ku plja nja in -for ma ci ja pu tem si ste ma ko ji ni -su u di rekt nom fi zi~ komkon tak tu sa is pi ti va nom po ja -vom ili objek tom. U sa vre me nojupo tre bi, ter min da ljin ska de -tek ci ja, ve zu je se pri je sve ga zasa te lit ska aero sni ma nja.

Kop ne na da ljin ska de tek ci jase vr {i po mo }u fo to gra fi ja. Aero- snim ci ima ju du gu tra di ci ju.Pr ve aero - fo to gra fi je su na -pra vlje ne br zo na kon po ja ve fo -to a pa ra ta. Jed na od pr vih teh ni -ka je bi la ko ri {}e nje ba lo na;za tim 40 - 50-ih go di na, raz vojka me ra i sni ma nje iz avi o na; 60-ih go di na, upo tre ba sa te li ta. Miko ri sti mo po dat ke Upra ve zane kret ni ne, i ti po da ci su iz 70-ih go di na pro {log vi je ka, pa na -da lje. Kao za mje na za te snim -ke mo gu se ko ri sti ti i sli ke vi so kere zo lu ci je.

Pod da ljin skom de tek ci jompod ra zu mje va se ko ri {}e njeelek tro mag net nog po lja, ko ja sede tek tu je ka da sun ce osve tlja vaze mlju, gdje se ko li ~i na ener gi -je mje ri kad se zrak od bi je odobjek ta ka sen zo ru, od no sno vr -{i se re flek si ja. Sen zor re gi stru -je di gi tal ne po dat ke, a za tim seti po da ci ob ra de, iz vr {i nji ho vaana li za, a on da se tek ko ri ste zaiz ra du ma pe.

Po da ci se do bi ja ju u ob li ku 1i 0 (bi nar ni za pis), sa ~i jim pre -tva ra njem do bi ja mo de ci mal niza pis. Land stat ra di sa 8-bit nim

Ge o graf ski in for ma ci o ni si stem - GIS

Obu ka za in ̀ e nje re{u mar stva i in for ma ti ke

Ono {to je za ni mlji vo je steda je la ser sko sni ma nje sku -plje od avi on skog, a avi -on ski sni mak je sku plji odsa te lit skog snim ka. Kad sepri ~a o to me, tre ba na po -me nu ti da su ci je ne naosno vu Land sta ta, za ar -hiv ske snim ke naj ef ti ni je iiz no se 1.859.025 eura zaCr nu Go ru, od no sno za ga -zdin sku je di ni cu, ci je na je1.000 eura po snim ku.


R A Z V O J

za pi som, tj. pre tva ra njem u de -ci mal ni ob lik do bi ja mo vri jed -no sti u op se gu od 0 - 255.

Mi ko ri sti mo kod - set mag -net nog spek tra ko jeg mo ̀ e davi di ljud sko oko. Osta li dio spek -tra se ne mo ̀ e de tek to va ti go limokom, ve} za to slu ̀ e sen zo ri,ko ji de tek tu ju x-zra ke, ul tra -zvu~ ne, in fra cr ve ne (kod ve ge ta -ci je),...Me |u tim, iako sve da ljin -ske de tek ci je mo ̀ e mo ko ri sti tite o rij ski, ne mo ̀ e mo i prak ti~ no,zbog tra smi to va nja at mos fe re,od no sno pro pu stlji vo sti ki se o -ni ka, uglje ni ka i vo do ni ka, ko jispre ~a va ju da se re flek si ja de -tek tu je, a s tim do la zi i do po ja -ve dis tor zi je..

Mo ra ju se iz vr {i ti kar ti ra nja,mje re nja (npr. fo to ge o me tri ja),kao i mje re nja za sno va na na re -flek si ji - to se mo ̀ e ko ri sti ti u in -ven tu ri. Mo ̀ e se vr {i ti i de tek ci -ja pro mje na i upo re di ti stvar nusli ku sa pro {lo {}u i ko ri sti ti je umo ni to rin gu.

Naj ve }e pred no sti su po kri va -nje ~i ta vog pod ru~ ja i br za do -stup nost, re tro spek tiv no bi lje -

`e nje atri bu ta i mo gu} si nop ti~ -ki pre gled, 3D pri kaz,...

Ne do sta ci su ~e sto ne do volj -na de tek ci ja de ta lja, neo p hod nozna nje i opre ma, uslo vlje nostvre me nom (op ti~ ki po da ci). Me -|u tim, sa da po sto je do sta sa te -li ta, pa se ti ne do sta ci ot kla nja -ju. U ne kim ze mlja ma, gdje jepri sut na ve li ka obla~ nost, ko ri -sti se ra dar ska de tek ci ja. Cr naGo ra ne ma pro blem sa tim.Pred vi |a se da }e 2014. go di nepo sto ja ti sa te lit ko ji }e sa jed nimsnim kom po kri ti ~i ta vu Cr nuGo ru.

U sa te li tu se sni ma ju raz li ~i tika na li, ko ji se po po tre bi is klju -~u ju ili po ve zu ju. Sva ki taj ka -nal no si od re |e nu ko li ~i nu in for -ma ci ja i {to ih ima vi {e, to jebo lje. Ako ih mi je nja mo, auto -mat ski se i mi je nja ju bo je. Sa te -lit ima 13-bit nu vri jed nost po da -ta ka, ta ko da vri jed nost ni jan sibo ja sa 255 ide na pre ko 8000, sa~i jim kom bi no va njem do bi ja modo bar kva li tet ener gi je (bo je).Ka na li 321, od re |u ju pri rod nebo je ko je ljud sko oko vi di (RGB)

i oni slu ̀ e sa mo za pre gled. Ka -nal 4 od re |u je ni vo de talj no sti,od no sno in fra cr ve no zra ~e njeko je slu ̀ i da bi ta~ no zna li o ~e -mu se kon kret no ra di na tompro sto ru. Sa ovim ka na lom do -bi ja mo naj vi {e in for ma ci ja o ve -ge ta ci ji, po {to do bi ja mo naj ve }ure flek si ju. Da kle, ob je di nja va -njem raz li ~i tih ka na la, do bi ja movi dljiv pri kaz. Za po tre be {u -mar stva do volj ni su aero fo tosnim ci, ko ji se ~e {}e a`u ri ra juna te re nu (sva kih 10 go di na).Na {a Dr ̀ a va }e na red nih go di -na na ba vi ti ~e ti ri ka na la, ko ja sudo volj na, a ka na li 432 }e slu ̀ i tiza mo ni to ring i pra }e nje pro -mje na u {u mar stvu.

Sa ko ri {}e njem in fra cr ve nogspek tra, at mos fe ra }e bi ti tran -spa rent ni ja, bi }e sma njen kon -trast zbog pre no sa i mo gu }e jeot kri ti o{te }e nja ve ge ta ci je. Akoima mo vi {e sni ma ka to kom go -di ne, on da mo ̀ e mo i da spo zna -mo o ko joj se vr sti dr ve ta ra di(za vi sno od ve ge ta ci je). Kod or -to - fo to sni ma ka se gu bi 3D pri -kaz, ali sa aero - snim ci ma ko ji

Detalj sa obu ke iz obla sti GIS-a za in ̀ e nje re {u mar stva i in for ma ti ke


R A Z V O J

po sje du ju in fra red po dat ke, do -bi ja mo klju ~e ve za in ter pre ta ci -ju ko ji sa dr ̀ e 8 ele me na ta (kri -te ri ju ma za in ter pre ta ci ju), apred sta vlja ju: ob lik i ve li ~i nuobjek ta; ton za sli ku i bo ju; tek -stu ru snim ka; sjen ku, kao in di -ka tor sta ro sti; po lo ̀ aj lo ka ci je;aso ci ja ci ju obje ka ta i obra sceza pro stor no ure |e nje.

[to se ti ~e auto mat ske kla si fi -ka ci je, po sto je dvi je vr ste i tonad gle da na (ka da ima mo in for -ma ci je o {u mi) i ne nad gle da na(ka da ne ma mo ni ka kve in for -ma ci je o pod ru~ ju sa ko jim ra di -mo). Za vr {e nje kla si fi ka ci je ko -ri ste se Land stat-ovi ka na li 457(bli ski su in fra re du).

Kod aero - sni ma ka mo ̀ e moda od re di mo ta~ nu vi si nu dr ve -ta, i osta le po dat ke, dok kod sa -te lit skih sni ma ka, to jo{ uvi jekne mo ̀ e mo od re di ti.

Naj bo lji efe kat za pra vlje njedi gi tal nog mo de la te re na i pra -vlje nje or to - fo to sni ma ka, je stela ser sko ske ni ra nje, {to pred -sta vlja naj no vi ju teh no lo gi jusni ma nja ko je se oba vlja iz avi -o na ili ko ri {}e njem sa te li ta.

Si stem ko ji avion po sje du jeosim la se ra, je ste i GPS za po zi -ci o ni ra nje, i ure |aj ko ji }e de tek -to va ti raz li ke ko je se po ja vlju juto kom lju lja nja avi o na, li je vo -de sno. Je dan la ser ski zrak po kri -va 30cm po vr {i nu kru ga, a uokvi ru jed nog la se ra po sto ji od5 do 15 zra ka.

Da kle, zrak se pra vo spu {taod o zgo pre ma ze mlji, i vr {i sere flek si ja zra ka od objek ta kaavi o nu. Ne ki zra ci se pro bi ju doze mlje i vra }a ju na zad u avion.Ne ki zrak za hva ta list dr ve ta ipro bi je se do ze mlje, ta ko da odjed nog po sla tog zra ka do bi ja -mo dvi je in for ma ci je, jed nu odli sta (od mah se vra }a na zad), ajed nu od ze mlje.

Mje re nje se mo ̀ e iz vr {i ti odkru ne dr ve ta, pa do dna. Ta re -flek si ja ze zo ve ec ho - re flek si -ja, gdje se zra ci od bi ja ju od svihobje ka ta ({u me, ~o vje ka, kro vaku }e,...). Sa ova kvim ske ni ra -njem, od re |u je mo, vi si nu, za -

pre mi nu, broj sta ba la, nad mor -sku vi si nu, vr ste dr ve }a,...Zamo de lo va nje na taj na ~in do bi -je nih po da ta ka i od re |i va njemta ~a ka, po tre ban je ve o ma jaksi stem, ta ko da npr. za ne ki pro -

ces, ob ra da po da ta ka, tra je i oddvije do tri ne dje lje.

Ono {to je za ni mlji vo je ste daje la ser sko sni ma nje sku plje odavi on skog, a avi on ski sni mak jesku plji od sa te lit skog snim ka..Kad se pri ~a o to me, tre ba na po -me nu ti da su ci je ne na osno vuLand sta ta, za ar hiv ske snim kenaj ef ti ni ji i iz no se 1.859.025 euraza Cr nu Go ru, od no sno za ga -zdin sku je di ni cu, ci je na je 1.000eura po snim ku.

Ra pid.eye (br zo oko) je sa te lit -ski sni mak ko ji je stal no pri su -tan “go re” i od nje ga mo ̀ e modo bi ti po dat ke sva kih 5 da na.

Za ni mlji vi po da ci su da je mi -ni mal na po vr {i na za po rud` bu1000 km2,, da je 50 eura mi ni -mal ni iz nos nov ca za na rud` bu,da je za ne ki kon kre tan sni makpo treb no iz dvo ji ti 1000 eura, i da

je za Ra pid-eye sni mak po Ga -zdin skoj je di ni ci iz nos 200 - 400eura.

Po seb no za Upra vu za {u meje in te re san tan po da tak da zaRa pid-eye sni mak po Ga zdin -

skoj je di ni ci iz no si 40 eura. Tajsni mak slu ̀ i sa mo za vi zu e li za -ci ju, a ne i za kla si fi ka ci ju. Tisnim ci su do volj ni da se po mo -}u njih uo~e i vi de po ̀ a ri {ta,bes prav ne sje ~e,...

Po la zni ci obu ke za Da ljin skude tek ci ju ima li su pri li ku da vi -de, a i za vje ̀ be da od ra de re gi -stra ci ju i pre u zi ma nje set - po -da ta ka za Cr nu Go ru,kla si fi ka ci ju, di gi ta li za ci ju, sim -bo lo gi ju, ana li zu, sta ti sti ku, pri -pre mu za {tam pu, i dru ge rad njeza ne ko pod ru~ je, ta ko da sumo gli uo~i ti od re |e ne pro mje netog te re na, za vi sno od go di nasni ma nja. Ta ko |e, to kom obu ke,ko ri {}e ni su raz li ~i ti ka na li, gdjese uo~a va la od re |e na raz li ka naistom snim ku.

Veljko Cmiljani},informati~ar u Upravi za {ume

Detalj sa prve javno objavljene fotografije sa RapidEye satelita


R A Z V O J

Pro ces upra vlja nja pla ni ra nja {u ma ma, ka koje to de fi ni sa no Na ci o nal nom {u mar skom po li -ti kom, te me lji se na po da ci ma pri ku plje nim in -ven tu rom i mo ni to rin gom {u ma, ko ji }e bi ti in -te gri sa ni u Ge o graf sko in for ma ci o ni si stem iin for ma ci o ni si stem {u mar stva. Pla ni ra nje }e sevr {i ti na ni vou dr ̀ a ve, jed ne ili vi {e op {ti na, ga -zdin ske je di ni ce i odje lje nja, od no sno par ce le.

• Pla ni ra nje na ni vou dr ̀ a ve

Po red Na ci o nal ne po li ti ke upra vlja nja {u ma mai {um skim ze mlji {tem, u okvi ru Na ci o nal ne {u -mar ske stra te gi je (po red pod sti caj nih mje ra ipro ce sa obu ke i obra zo va nja ka dro va), na ci o nal -na in ven tu ra {u ma (NI[) pred sta vlja pro ces ko -me je po klo nje na po seb na pa ̀ nja. Ima ju }i u vi duda se na ci o nal na in ven tu ra po pr vi put pro vo di uCr noj Go ri, po red Mi ni star stva po ljo pri vre de iru ral nog raz vo ja, Upra ve za {u me i stru~ nih kon -sul ta na ta u okvi ru FO DE MO pro jek ta, u pro cesiz ra de me to do lo gi je NI[ su bi li in vol vi ra ni i pred -stav ni ci Na ci o nal nih par ko va, ne vla di nog sek -to ra, Udru ̀ e nja pri vat nih vla sni ka {u ma, Mi ni -star stva ure |e nja pro sto ra i za {ti te ̀ i vot ne sre di nei dr.

Na kon usva ja nja me to do lo gi je NI[, u je sen2009. go di ne uspje {no je iz vr {e no nje no te sti ra njena pod ru~ ju ~e ti ri pi lot obla sti, ta ko da se u to -ku 2010 go di ne pri stu pi lo pri ku plja nju po da ta kana ci je loj po vr {i ni Cr ne Go re. U tom ci lju ras po -re |e na je mre ̀ a kla ste ra (4 pri mjer ne po vr {i ne ukva drat noj mre ̀ i 200x200m) na ra sto ja nju 2x2km. U sa rad nji sa Upra vom za ne kret ni ne obez -bi je |e ni su kva li tet ni aero - fo to snim ci, kao i dru -gi pro stor ni po da ci, na osno vu ko jih se do {lo doza klju~ ka da je po treb no iz vr {i ti pri ku plja nje po -da ta ka sa 2783 kla ste ra, od no sno 9800 pri mjer -nih po vr {i na. U ob zir su uzi ma ne sa mo pri mjer -ne po vr {i ne ko je pa da ju na {u mu ili {um skoze mlji {te i na sva koj od njih je pri ku plje no pre -ko sto ti nu in for ma ci ja ve za nih za sta ni {ne i sa sto -jin ske pri li ke. An ga ̀ o va njem svo jih stru~ nih ka -dro va ko ji su ak tiv no u~e stvo va li u iz ra dime to do lo gi je, kao i pri ku plja nju in for ma ci je sa569 kla ste ra, Upra va za {u me je da la zna ~a jan do -pri nos ovom pro ce su.

Na kon ob ra de i ana li ze pri ku plje nih po da ta ka,

re zul ta te N[I mo ̀ e mo sa si gur no {}u o~e ki va tikra jem 2011. go di ne.

• Pla ni ra nje na ni vou jed ne ili vi {e op {ti na

Pla ni ra nje na ovom ni vou }e se vr {i ti kroz iz ra -du Pla no va raz vo ja {u ma za pe riod od 10 god, ko jido no si Upra va za {u me uz sa gla snost re sor nog Mi -ni star stva i u su {ti ni pred sta vlja od raz de cen tra -li za ci je, od no sno do no {e nja od lu ka kroz par ti ci -pa tiv ni pro ces u kom u~e stvu ju sve za in te re so va nestra ne na lo kal nom ni vou.

Ovim pla nom se, u pr vom re du, de fi ni {u funk ci jei na mje ne {u ma i {um skog ze mlji {ta (upra vlja njeza funk ci je {u ma kao {to su ne drv ni pro iz vo di, re -

In te gral no upra vlja nje i pla ni ra nje {u ma ma

Po seb na pa ̀ nja na ci o nal nojin ven tu ri {u ma

Ima ju }i u vi du da {u me ima ju sta tus jav -nog do bra, a da Pla no vi raz vo ja {u ma i Pro -gra mi ga zdo va nja {u ma ma pret po sta vlja ju{i rok par ti ci pa tiv ni pro ces, Upra va za {u me,pre ko svo jih sek to ra ko ji se ba ve pla ni ra -njem ga zdo va nja {u ma ma, otvo re ni su za sa -rad nju sa svim seg men ti ma dru {tva.

Kva li tet ni pla no vi (na bi lo kom ni vou) supr va ka ri ka u pro ce su odr ̀ i vog i mul ti -funk ci o nal nog ga zdo va nja {u ma ma. Uko li -ko na sta nu kao plod kon sen zu sa svih za in -te re so va nih stra na (jav nog sek to ra, vla sni ka{u ma, lo kal nog sta nov ni {tva, NVO sek to rai dr), pro vo |e nje nji ho vih od red bi u prak sine }e pred sta vlja ti pro blem.


R A Z V O J

kre a ci ja, tu ri zam, iz grad nja {um -skih pu te va, Na tu ra 2000, pre ven -ci ja i bor ba pro tiv {um skih po ̀ a rai sl.). Ana li zom sta nja, kao i ko ri {}e -nja i ga zdo va nja {u ma ma u pret -hod nom pe ri o du, utvr |u ju se ci lje -vi, op {te smjer ni ce i mje re za za {ti tu,o~u va nje i una pre |e nje sta nja {u ma.

Pla no vi raz vo ja {u ma mo ra ju seuskla di ti sa dru gim plan skim do -ku men ti ma kao {to su pro stor ni iur ba ni sti~ ki pla no vi, lov ne osno -ve, pla no vi re gi o nal nog i ru ral -nog raz vo ja i dr.

U re ̀ i ji Mi ni star stva po ljo pri -vre de i ru ral nog raz vo ja, Upra veza {u me i stru~ nih kon sul ta na ta,u to ku je iz ra da Pla na raz vo ja {u -ma za op {ti nu Moj ko vac, kao testoblast. Za vr {e tak pla na i nje go vopre zen to va nje re al no je o~e ki va tikra jem 2011. go di ne.

• Pla ni ra nje na ni vou Ga zdin ske je di ni ce

Iz ra dom Pro gra ma ga zdo va nja {u ma ma ko jido no si Upra va za {u me uz sa gla snost re sor nog

Mi ni star stva na pe riod va ̀ e nja od 10 go di na,kon kre ti zu ju se mje re ga zdo va nja {u ma ma kao{to su etat, uz goj ni za hva ti, za {ti ta {u ma posvim osno va ma, iz grad nja {um skih sa o bra }aj -ni ca i dr. Dje li mi~ nom re vi zi jom do sa da {njegpro ce sa iz ra de plan skih aka ta na ovom ni vou,uz ko ri {}e nje sa vre me nih me to da za pri ku plja -nje po da ta ka za iz ra du (aero - fo to i sa te lit skisnim ci, GPS teh no lo gi ja, upo tre ba GIS ala ta idr) uklju ~i va nje pri vat nih {u ma u pla no ve in -te gral nog ga zdo va nja, kao i za ko nom pro pi sani tran spa ren tan pro ces iz ra de i usva ja nja, glav -ne su ka rak te ri sti ke bu du }ih Pro gra ma ga zdo -va nja.

Ospo so blja va njem ka dro va Upra ve za {u me,kao i an ga ̀ o va njem uslu ̀ nih pred u ze }a, stva ra -ju se uslo vi da se do 2018. go di ne ci je la te ri to ri -ja Cr ne Go re po kri je no vom ge ne ra ci jom pla no -va.

• Pla ni ra nje na ni vou odje lje nja, od no sno par ce le

Kon kre ti za ci ja mje ra pred vi |e nih Pro gra mi -ma ga zdo va nja {u ma ma, vr {i se iz ra dom Iz vo -|a~ kih pro je ka ta, ko je do no si Upra va za {u me zape riod od go di nu da na i ko ji ujed no pred sta vljanaj ni ̀ i ni vo pla ni ra nja {u ma ma. Svi ra do vi ve za -ni za uz goj, za {ti tu, ko ri ri {}e nje {u ma i iz grad nju{um ske in fra struk tu re se de talj no pla ni ra ju uvre me nu i pro sto ru, u okvi ru odje lje nja, od no snood sje ka ka da su u pi ta nju dr ̀ av ne {u me, dok seza pri vat ne {u me iz ra |u je u ob li ku ori jen ta ci o nogpla na.

Glav ni ing. za ure |i va nje {u ma,Vi to mir Te pav ~e vi}, dipl. ing. {um.

Na kon ob ra de i ana li ze pri ku plje nih po da ta ka, re zul ta te N[Imo ̀ e mo sa si gur no {}u o~e ki va ti kra jem 2011. go di ne


A K T U E L N O

Uje di nje ne na ci je su pro gla si -le 2011. Me |u na rod nom go di -nom {u ma. Go di na {u ma odr ̀ a -va se s ci ljem po di za nja svi je stio odr ̀ i vom upra vlja nju, za {ti ti iodr ̀ i vom raz vo ju svih vr sta {u -ma i pod mo tom “[u me za lju -de i is kor je nja va nje si ro ma {tva”.Fo rum za {u me Uje di nje nih na -ci ja je krov na me |u na rod na or -ga ni za ci ja u {u mar stvu te od re -|u je smjer {u mar stva naglo bal nom ni vou, a ~i ne je svedr ̀ a ve ~la ni ce UN-a i spe ci ja li -zo va ne agen ci je.

Dr ̀ a ve ~la ni ce po zva ne su dato kom 2011. go di ne or ga ni zu juniz do ga |a nja i ak tiv no sti ko ji -ma bi se obi lje ̀ i la Me |u na rod -na go di na {u ma.

Glav ni evrop ski do pri nos Me -|u na rod noj go di ni {u ma bi }eMi ni star ska kon fe ren ci ja o za -{ti ti {u ma “Evro pa {u ma” ko ja}e se odr ̀ a ti od 14. do 16. ju nau Oslu. Mi ni star ska kon fe ren -ci ja o za {ti ti {u ma u Evro pi jepo li ti~ ki sa sta nak na vr hu, s ci -ljem za {ti te i odr ̀ i vog ga zdo va -nja {u ma ma. Ona pred sta vljakon ti nu i tet u oba ve zi va njuevrop skih vla da na spro vo |e njei una pre |e nje odr ̀ i vog ga zdo va -nja {u ma ma.

Upra va za {u me, na za dat kupo di za nja svi je sti o zna ~a ju {u -ma i ulo ge sek to ra {u mar stva upro ce su glo bal ne pro mo ci je {u -ma i {u mar stva 2011. go di ne,pla ni ra la je ak tiv no sti, ko je }e seod vi ja ti to kom ci je le go di ne.

Za klju~ kom Ko le gi ju maUpra ve za {u me ime no van je timza spro vo |e nje ak tiv no sti naobi lje ̀ a va nju i pro mo vi sa njuMe |u na rod ne go di na {u ma. Timje u do sa da {njim ak tiv no sti ma

raz ma trao za dat ke i ci lje ve. Kao pri o ri tet no, ja vlja se pi ta -

nje odr ̀ a va nja i ure |i va nja vebsaj ta Upra ve za {u me. Do sa da jepo slo ve odr ̀ a va nja i ure |i va njaveb saj ta vr {i lo stru~ no li ce izMi ni star stva za in for ma ci o nodru {tvo. Upra va za {u me te ̀ i daospo so bi i ob u ~i sop stve ne ka -dro ve, jed no ili vi {e li ca, za ure -|i va nja i odr ̀ a va nja veb saj ta.

Pro mo vi sa nje Me |u na rod nego di ne {u ma UN (2011) re a li zo -

va }e se kroz raz li ~i te vi do ve isred stva ko mu ni ka ci je, na afir -ma ti van na ~in (pro mo tiv ni vi -deo ma te ri jal-film o Upra vi za{u me, fo to gra fi je, za kup me dij -skog pro sto ra, kon fe ren ci je zano vi na re...)

Film o ak tiv no sti ma iz sfe rera da Upra ve za {u me, o or ga ni -za ci ji, ka dro vi ma, pri rod nim re -sur si ma ko ji ma ga zdu je, za ko no -dav ni okvir, te ri to ri jal napo kri ve nost i sl.

Upra va za {u me pro mo vi še Me |u na rod nu go di nu {u ma 2011.

Ak tiv no sti to kom ci je le go di neMe |u na rod na go di na {u ma UN (2011) obi lje ̀ i }e se kroz raz li ~i te vi do ve i sred stva ko mu ni ka ci -je, na afir ma ti van na ~in (pro mo tiv ni vi deo ma te ri jal - film o Upra vi za {u me, fo to gra fi je, za kupme dij skog pro sto ra, kon fe ren ci je za no vi na re...


A K T U E L N O

Fo to gra fi je - iz lo ̀ ba fo to gra -fi ja sa raz li ~i tih pre zen ta ci ja ipro mo ci ja ak tiv no sti iz obla sti{u mar stva.

Za kup me dij skog pro sto ra(ter min u elek tron skim me di ji -ma, mje sto u {tam pa nim me di -ji ma), ra di in for mi sa nja jav no sti,na ja va do ga |a ja.

TV emi si ja, po vo dom Me |u -na rod ne go di ne {u ma, u~e {}eod go vor nih iz Upra -ve za {u me u emi si -ji, na te mu - {ta seo~e ku je od IPA Pro -jek ta.

Kam pa nja na pro -mo vi sa nju go di ne{u ma pla ni ra se ta -ko da se or ga ni zu juak tiv no sti u kon ti -nu i te tu, po mje se ci -ma.

U fe bru a ru se pla -ni ra go sto va njepred stav ni ka Upra -ve za {u me u pro gra -mu RTCG1, po vo -dom me |u na rod nego di ne {u ma, kao ipo ~et ka re a li za ci jeIPA pro jek ta.

- In ter vju sa pred -stav ni kom Upra veza {u me, za na ci o -nal ne {tam pa ne me di je, po vo -dom Me |u na rod ne go di ne {u -ma i

- ak ti vi ra nje {tam pa nja li staUpra ve za {u me “Mon te ne gro[U ME”, uz do da tak o ulo zi izna ~a ju IPA pro jek ta, u ja ~a njusek to ra {u mar stva.

U mar tu sni ma nje fil ma, sa te -ma ti kom iz ra da Upra ve za {u -me, ra di pro mo ci je kon cep taodr ̀ i vog ga zdo va nju {u ma ma ipo sti za nja efek ta upo zna va nja{i re jav no sti na ovu te mu (pro -mo ci ja ja ~a nja sek to ra {u mar -stva);

- bil bor di, pro mo ci ja me |u -na rod ne go di ne {u ma;

- Kon fe ren ci ja za no vi na re,po vo dom odr ̀ a va nja Dru gog cr -no gor skog {u mar skog Fo ru ma, uor ga ni za ci ji Mi ni star stva po ljo -pri vre de i ru ral nog raz vo ja i

Upra ve za {u me, - pre zen ta ci ja Pri ru~ ni ka za

pro iz vod nju {um skog sje me na upri rod nim sje men skim objek ti -ma, na Fo ru mu.

U apri lu je ak ci ja ~i {}e nja {u -ma, u sklo pu ak tiv no sti na obi -lje ̀ a va nju Me |u na rod ne go di ne{u ma, a u ci lju ja ~a nja svi je sti oulo zi {u ma i {u mar stva, ( pa ra -lel no sa ja ~a njem sek to ra {u -

mar stva);- ras po dje la sad ni ca pri vat nim

vla sni ci ma {u ma, bez na kna de,ko je }e obez bi je di ti Upra va za{u me (na sta vak prak se iz pret -hod nih go di na, a u svi je tlu Me -|u na rod ne go di ne {u ma) i

- po {u mlja va nje, u okvi ru pla -ni ra nih ak tiv no sti na bav ke sad -nog ma te ri ja la, pu tem ten de ra.

U ma ju pre ven ci ja {um skihpo ̀ a ra, sa op {te nja i oba vje {te njagra |a ni ma i prav nim li ci ma, pu -tem sred sta va jav nog in for mi -sa nja;

U ju nu TV pri ~a o Sred njoj {u -mar skoj {ko li u Be ra na ma, obra -zo va nje bu du }ih ka dro va u {u -mar stvu, u okvi ru pro jek taja ~a nja ka drov skih ka pa ci te tau sek to ru {u mar stva.

U ju lu TV emi si ja o zna ~a ju iulo zi Upra ve za {u me u pro ce su

efi ka snog ga zdo va nja di vlja ~i(ga zdo va nje lo vi {ti ma po seb nena mje ne). Pri mje na no vog Za ko -na i im ple men ta ci ja stan dar daEU.

U av gu stu pro mo ci ja ulo ge {u -mar stva u tu ri zmu, kroz dnev neno vi ne Po bje da, Vi je sti i Dan.

U sep tem bru or ga ni zo va nje ak -ci je “Dr vo mog `i vo ta”, za u~e -ni ke pr vog raz re da , pr vog da na

po la ska u {ko lu, sad nja u dvo ri -{ti ma osnov nih {ko la. (po vo domMe |u na rod ne go di ne {u ma).

U ok to bru li kov ni kon kurs zau~e ni ke osnov nih {ko la - sred nje{u mar ske {ko le u Be ra na ma, nate mu “Me |u na rod na go di na {u -ma”, pro gla {e nje po bjed ni ka,do dje la na gra da.

U no vem bru {tam pa nje li sta“Mon te ne gro [U ME”, i ob ja -vlji va nje na gra |e nih li kov nihra do va.

U de cem bru or ga ni zo va njema ni fe sta ci je “iz bor naj bo ljegza po sle nog u Upra vi za {u me, u2011. go di ni i

- Me dij ski do ga |aj na kra juGo di ne {u ma i pre sjek re zul ta -ta u im ple men ta ci ji IPA pro jek -ta, sa na ja vom za na sta vak pro -jek ta, u na red noj go di ni, 2011.

Sla vi ca Go mi la no vi}

Kam pa nja na pro mo vi sa nju go di ne {u ma pla ni rana je ta ko da se ak tiv no sti or ga ni zu ju u kon ti nu i te tu


A K T U E L N O

Skup {ti na Cr ne Go re na sjed ni ci odr ̀ a noj da -na 9. de cem bra 2010. go di ne, do ni je la je Za kon o{u ma ma, ko ji je ob ja vljen 17. de cem bra 2010. u“Slu ̀ be nom li stu CG” br.74, a stu pio na sna guosmog da na od da na ob ja vlji va nja.

Stu pa njem na sna gu ovog, no vog, Za ko na o {u -ma ma pe stao je da va ̀ i, sta ri, Za kon o {u ma mako ji je do ne sen 2000. go di ne (“Sl.list RCG”br.55/00).

Kra tak osvrt na ra ni ji (sta ri) Za kon

Do sa da va ̀ e }i Za kon o {u ma ma, do ne sen je2000. go di ne, a prak ti~ no se po ~eo pri mje nji va ti2002. go di ne, tj. na kon tran sfor ma ci je JP “Cr naGo ra {u me” i osni va nja Upra ve za {u me (ra ni jeDi rek ci ja {u ma Cr ne Go re) .

Jed na od osnov nih no vi na (po red osta log) ovogZa ko na je uvo |e nje no vog na ~i na ko ri {}e nja {u -ma. Na i me, ovim Za ko nom se pr vi put {u me da -ju na ko ri {}e nje pu tem kon ce si ja, tj. za klju ~i va -njem Ugo vo ra o da va nju {u ma na ko ri {}e nje, naosno vu Jav nog kon kur sa.

Na po ~et ku su se {u me da va le na ko ri {}e nje nape riod od 1 (jed ne) go di ne, a ka sni je, od 2007. i2008. go di ne na du ̀ i pe riod i to: 7, 15 i 30 go di -na.

Ovaj na ~in ko ri {}e nja {u ma u prak si se po ka zaooprav da nim i sa znat nim pred no sti ma u od no suna ra ni ji na ~in ko ri {}e nja {u ma.

Pred no sti ovo ga na ~i na ko ri {}e nja, po red osta -log ogle da ju se i u sle de }em:• ja san ugo vor ni od nos iz me |u Kon ce den ta i

Kon ce si o na ra, sa pre ci zno utvr |e nim pra vi mai oba ve za ma ugo vor nih stra na;

• jed no stav ni ji na ~in na pla te kon ce si o ne na kna -de za ko ri {}e nje {u ma, po sred stvom or ga na Dr -`av ne upra ve, nad le ̀ nog za po slo ve fi nan si ja;

• efi ka sni je ko ri {}e nje {u ma ( sma nje nje za li hadrv nih sor ti me na ta u {u mi, ve }a fi na li za ci ja isl.);

• jed na od po seb nih pred no sti je i stva ra nje uslo -va za ostva ri va nje i do la ̀ e nje do iz ra ̀ a ja {u mar -ske stru ke, tj. ba vlje nja za po sle nih u Upra vi za{u me is klju ~i vo stru~ nim po slo vi ma: ure |i va nje{u ma (plan ski ak ti), uz goj i za {ti ta, do zna kasta ba la za sje ~u, sa vje to dav ni po slo vi i sl.

No vi Za kon o {u ma ma

Pro to kom vre me na uka za la se po tre ba da ne -ke od red be ovog Za ko na tre ba po bolj {a ti i una -pre di ti i ujed no har mo ni zo va ti sa no vim ci lje vi -ma raz vo ja {u ma i {u mar stva, i na kon usva ja nja[u mar ske po li ti ke ste kli su se u pot pu no sti uslo -vi za do no {e nje no vog Za ko na.

^i ta ju }i ovaj tekst Pred lo ga Za ko na, od mah semo gu pri mje ti ti od red be ko je na nov, sa vre meni pri hva tljiv na ~in ure |u ju ovu oblast.

No vi ne, u od no su na po sto je }i na ~in ga zdo va -nja i ko ri {}e nja {u ma, a {to je ure |e no ovim Za -ko nom, po red osta lih su sle de }e:

I No vi po bolj {a ni si stem pla ni ra nja ga zdo va nja u{u mar stvu ko ji obez bje |u je tran spa rent ni ji po stu -pak kod do no {e nja plan ske do ku men ta ci je

Na i me, ovim Za ko nom su de fi ni sa ni plan skido ku men ti za {u me i {u mar stvo, a to su: Na ci -o nal na {u mar ska po li ti ka, Stra te gi ja sa Pla nomraz vo ja {u ma i {u mar stva, Plan raz vo ja {u maza {um sko pod ru~ je (Plan raz vo ja {u ma), Pro -gram ga zdo va nja {u ma ma za ga zdin sku je di ni -cu (Pro gram ga zdo va nja {u ma ma) i Iz vo |a~ kipro je kat.

Po seb no bit no, {to se mo ̀ e pri mje ti ti u ovimod red ba ma je prin cip u~e {}a stru~ ne i {i re jav -no sti u pro ce su do no {e nja plan ske do ku men ta -ci je, kroz u~e {}e za in te re so va nih stra na kodiz ra de i do no {e nja pla no va. S tim u ve zi, vla -sni ci pri vat nih {u ma, za in te re so va na li ca i {i -ra jav nost ima ju pra vo u~e {}a u po stup ci ma pri -pre me i do no {e nja svih plan skih do ku me na tau {u mar stvu, ko ja se od no se na nji ho ve in te re -se. Ovaj po stu pak se obez be |u je kroz spro vo -|e nje jav nih ras pra va i na ~i na nji ho vog do no -{e nja.

Osim u~e {}a {i re jav no sti, za usva ja nje ovihplan skih aka ta neo p hod no je pri ba vlja nje sa -gla sno sti i mi {lje nja nad le ̀ nih Mi ni star sta va,kao i or ga na Upra ve nad le ̀ nih za za {ti tu ̀ i vot -ne sre di ne, za in te re so va nih Udru ̀ e nja vla sni -ka {u ma, kao i or ga na lo kal ne sa mo u pra ve.

Sve ovo go vo ri o pot pu noj tran spa rent no stido no {e nja plan skih aka ta za {u me i {u mar stvo.

Za kon o {u ma ma

Sa vre me no de fi ni sa ni plan ski do ku men ti Vla sni ci pri vat nih {u ma, za in te re so va na li ca i {i ra jav nost ima ju pra vo u~e {}a u po stup ci ma pri -pre me i do no {e nja svih plan skih do ku me na ta u {u mar stvu, ko ja se od no se na nji ho ve in te re se. Ovajpo stu pak se obez be |u je kroz spro vo |e nje jav nih ras pra va


A K T U E L N O

II Jav na po dr {ka Udru ̀ e nji ma pri vat nih vla sni ka{u ma i nji ho vo uklju ~i va nje u do no {e nje od lu ka

Ovaj Za kon pro pi su je da se od red be ovog Za -ko na od no se na sve {u me i {um sko ze mlji {te bezob zi ra na vla sni {tvo.

[u ma ma i {um skim ze mlji {tem upra vlja ju i ga -zdu ju nji ho vi vla sni ci u skla du sa Za ko nom naodr ̀ iv i mul ti funk ci o na lan na ~in i u skla du sa me -|u na rod nim kri te ri ju mi ma i in di ka to ri ma usvo -je nim na Evrop skim mi ni star skim Kon fe ren ci ja -ma o za {ti ti {u ma.

Ra di ostva ri va nja svo jih pra va in te re sa, pri -vat ni vla sni ci {u ma osni va ju Udru ̀ e nja. Pre koovih, re gi stro va nih Udru ̀ e nja, vla sni ci {u ma ak -tiv no u~e stvu ju u do no {e nju plan skih aka ta, da -ju mi {lje nje i su ge sti je, nad le ̀ nim or ga ni ma, zaure |i va nja dru gih pi ta nja ve za nih za ga zdo va njei ko ri {}e nje {u ma.

U smi slu po dr {ke pri vat nim vla sni ci ma {u ma,kao jed na od osnov nih stru~ nih po slo va nad le ̀ nogor ga na upra ve je pru ̀ a nje stru~ ne po mo }i vla sni -ci ma {u ma u pri vat noj svo ji ni u po gle du ko ri -{}e nja i za {ti te {u ma. Ovi po slo vi }e se spro vo di tipru ̀ a njem {u mar ske obu ke i stru~ no - sa vje to dav -ne po mo }i vla sni ci ma i ko ri sni ci ma {u ma kroz zato utvr |en po stu pak.

III Pod sti caj na po li ti ka u {u mar stvu ko ja se ostva -ru je spro vo |e njem mje ra u skla du sa po li ti komEU na pod ru~ ju ru ral nog raz vo ja

Jed na od no vi na ovog Za -ko na je uva ̀ a va njei ostva ri va nje ci lje -va pred vi |e nih uNa ci o nal noj {u mar -skoj po li ti ci, da {u -me do pri no se odr ̀ i -vom, so ci jal nom ieko nom skom raz vo -ju ru ral nih pod ru~ ja.Ovaj prin cip, od no snocilj se re gu li {e krozsnad bi je va nje sta nov -ni {tva, ko je ima stal no bo ra vi {te u ru ral nim pod -ru~ ji ma, dr ve tom iz dr ̀ av nih {u ma, u skla du saZa ko nom i stra te gi jom ru ral nog raz vo ja. OvimZa ko nom su pro pi sa ni na ~i ni po dr {ke, a to su: bes -plat no sa ku plja nje drv nih osta ta ka na kon sje ~ana osno vu rje {e nja nad le ̀ nog or ga na Upra ve;bes plat no ko ri {}e nje dr ve ta u du be }em sta nju li -ci ma ko ji za to is pu nja va ju uslo ve; ku po vi naogrev nog i teh ni~ kog dr ve ta u du be }em sta nju na{um skom pu tu po sub ven ci o ni ra nim uslo vi ma.

Ta ko |e, ovim Za ko nom pre ci zi ra ni su uslo viza iz grad nju i odr ̀ a va nje {um ske in fra struk tu reod no sno {um skih pu te va, ko ji po red svo je osnov -

ne na mje ne omo gu }a va ju i pri stup do se la, od no -sno po je di nih se o skih ima nja, iz let ni~ kih, tu ri sti~ -kih i dru gih sli~ nih obje ka ta u ru ral nim pod ru~ -ji ma. [um sku in fra struk tu ru mo gu ko ri sti tivla sni ci, ko ri sni ci i po sje ti o ci {u ma pod uslo vi mako je utvr di nad le ̀ ni or gan Dr ̀ av ne upra ve. Na -rav no, pla ni ra nje, pro jek to va nje, gra |e nje i odr -`a va nje {um ske in fra struk tu re mo ̀ e se vr {i ti sa -mo u skla du sa prin ci pi ma za {ti te pri ro de, po tre bega zdo va nja {u ma ma i teh ni~ kim pro pi si ma.

IV Mo ni to ring svih pro ce sa u {u ma ma i ko or di -na ci ja kroz Na ci o nal ni sa vez za {u me

Ta ko |e, jed na od no vi na Za ko na je re gu li sa njepi ta nja mo ni to rin ga, na ~e mu s pra vom in si sti ra -ju me |u na rod na or ga ni za ci ja i EU u svim sek to -ri ma. Mo ni to ring {u ma je si stem stal nog pra }e njai pro cje ne sta nja {u ma kao eko - si ste ma, a po seb -no nji ho ve vi tal no sti, zdrav stve nog sta nja i bi o lo -{ke ra zno vr sno sti. S tim u ve zi nad le ̀ ni or ganUpra ve pe ri o di~ no pra ti i ocje nju je zdrav stve nosta nje {u ma u skla du sa usta no vlje nom me to do lo -gi jom i o to me iz vje {ta va Mi ni star stvo i jav nost.

Od go va ra ju }u no vi nu u ovom za ko nu ~i ni i pro -pi si va nje oba ve ze osni va nja Sa vje ta za {u me odstra ne Vla de, kao ti je la ko je da je kom pe tent nami {lje nja i pred lo ge za od lu ~i va nje o stru~ nim pi -ta nji ma i za stru~ nu po mo} u po stup ku do no {e njaod lu ka i pri pre me pro pi sa iz obla sti {u ma i {u mar -

stva. Ova od red baje raz ra da kon -cep ta pred vi |e -nog u Na ci o nal -noj {u mar skojpo li ti ci. Sa vjet}e bi ti sa ~i njenod is tak nu tihjav nih, na u~ nihi stru~ nih li ca,stru~ nih rad ni -ka iz obla sti

{u mar stva, stru kov nogUdru ̀ e nja {u mar stva i dr vo pre ra de, pred stav -

ni ka Udru ̀ e nja pri vat nih vla sni ka {u ma, lo kal nesa mo u pra ve i ne vla di nih or ga ni za ci ja iz obla sti tu -ri zma, za {ti te pri ro de ko ji }e sna gom sop stve nogauto ri te ta bi ti do dat na ga ran ci ja da sta nje u ovojobla sti mo ra i}i uz la znom li ni jom.

Ovo su sa mo ne ke po zi tiv ne pri mjed be na ovajza kon ski akt, ko je se mo gu od mah uo~i ti, a i osta -le od red be ovog Za ko na pred sta vlja ju je dan po -zi ti van is ko rak u pre ci znom i pra vil nom de fi ni -sa nju svih pi ta nja iz obla sti {u mar stva , ka ko bisve funk ci je {u ma do {le do iz ra ̀ a ja u skla du, ka -ko je to i na ve de no u ovom pro pi su, sa evrop skimi dru gim to ko vi ma iz ove obla sti.

Dipl. prav. Milo{ Rosi}


A K T U E L N O

Pod ru~ na je di ni ca Upra ve za {u me u Pla vu, go -di na ma ima pro blem sa bes prav nom sje ~om, u te -{ko pri stu pa~ nom re jo nu Bje lu ha, Ni }i nat, [i -po vi ce i Va ga ni ce, ~e tr de se tak ki lo me ta ra udalj nihod tog gra da, na gra ni ci sa Ko so vom.

Do bro or ga ni zo va ne gru pe iz su sjed nog ko sov -skog se la, po sje kle su u pro te klih de se tak go di nave li ku ko li ~i nu kva li tet ne smr ~e ve {u me, ali je sje -~a po sled njih go di na znat no sma nje na, iako jo{uvi jek ima spo ra di~ nih slu ~a je va.

U pro {loj go di ni na tom pod ru~ ju, ka ko ka ̀ u od -go vor ni u plav skoj Pod ru~ noj je di ni ci, bes prav -no je po sje ~e no oko 300 me ta ra kub nih ~e ti na ra,od ~e ga je vi {e od po lo vi ne za pli je nje no.

To je, znat no ma nje u od no su na ra ni ji pe riod,ka da su hi lja de ku bi ka, ko sov ski dr ̀ a vlja ni, bes -prav no sje kli u cr no gor skim {u ma ma. Za ovu go -di nu, Pod ru~ na je di ni ca ne ra po la ̀ e tim po da ci -ma.

Pro blem je po ~eo od 1999. go di ne, ka da je zbograt nih de {a va nja na Ko so vu pro gla {e na @u ta zo -na, u ko joj, pet ki lo me ta ra od gra ni ce, ne ko li kogo di na, ni je bio do zvo ljen pri stup slu ̀ be ni ci maPod ru~ ne je di ni ce, voj sci i po li ci ji.

[u mar ski in ̀ e njer Adem Pu po vi} ka ̀ e, da su utom pe ri o du bi le “in ten ziv ne di vlje sje ~e”.

- To su ra di li lju di sa Ko so va, jer se na {e {u mede se tak ki lo me ta ra pro sti ru uz ko sov sku gra ni cuna po vr {i ni od oko 2.000 hek ta ra. Po sled njih go -

di na bes prav ne sje ~e se de {a va ju u zim skom pe -ri o du, ka da mi, ni smo u mo gu} no sti da stig ne mota mo. Ka da pre ko ^a ko ra na pa da sni jeg tri me -tra i vi {e, na {e slu ̀ be, kao ni gra ni~ na po li ci ja, ni -su u mo gu} no sti da fi zi~ ki pri stu pe tom re jo nu.Ta kvu si tu a ci ju ko ri ste do bro or ga ni zo va ne gru -pe sa Ko so va, ula ze u dio na {e te ri to ri je, gdje jesni jeg znat no ma nji i bes prav no si je ku {u me -ka ̀ e Pu po vi} i na vo di da se po sled njih go di na bes -prav na sje ~a de {a va u re jo ni ma [i po vi ca i Va ga -ni ca.

Pu po vi} is ti ~e da je u re jo nu Bje lu ha i Ni }i na -ta bes prav na sje ~a bi la iz ra ̀ e na to kom ra ta naKo so vu, a da su po sled njih go di na re gi stro va ni sa -mo spo ra di~ ni slu ~a je vi.

- Sve {to je u na {oj mo }i mi pred u zi ma mo, ka -ko bi spri je ~i li bes prav nu sje ~u, ali smo ~e sto izobjek tiv nih raz lo ga u ne mo gu} no sti da bi lo {taura di mo. Oni to ra de ka da pad ne ve li ki sni jeg, da -nju i no }u, jer zna ju da mi, zbog ne pro hod no stipu te va, ne mo ̀ e mo pri }i tim re jo ni ma. Tra ̀ i lismo od Voj ske i po li ci je he li ko ter ka ko bi zi mimo gli po vre me no obi la zi ti te ren, a pred la gao samda se ku pe i mo tor ne san ke sa ko ji ma bi se mo -glo do }i do tog mje sta. Ove go di ne, ka da smo sa -zna li da ima bes prav ne sje ~e na tim re jo ni ma,pred lo ̀ io sam da mi ide mo do tog mje sta pre koKo so va, ka ko bi vi dje li {ta se de {a va. Ka da smota mo sti gli ja vi li smo se ko sov skoj po li ci ji, ko ja nas

je do go re pra ti la. Tog da nani smo ni ko ga na {li. Za te klismo je dan trak tor par ki ranna sa moj gra ni ci i ni {ta dru -go. Vi dje li smo da je bi losje ~e i da su bal va ne do nji -ho ve te ri to ri je vu kli trak to -ri ma i do pet ki lo me ta ra. Tugra |u ko ju su kod nas po sje -kli, iz re ̀ u u da sku, ili je pro -da ju sa svo jom gra |om - na -vo di Pu po vi} i do da je da supro {le go di ne slu ̀ be ni ciPod ru~ ne je di ni ce, ~e ti ri pu -ta u zim skom pe ri o du i{lipre ko Ko so va, oda kle su je -di no mo gli da pri |u do tihre jo na, ko ji ma ga zdu je plav -ska pod ru~ na je di ni ca.

[u mo kra di ce sa Ko so va ne mi ru ju

Dr ̀ a va da se uklju ~iu rje {a va nje pro ble ma

- Do bro or ga ni zo va negru pe iz Ko sov a po sje -kle su u pro te klih de se -tak go di na ve li ku ko li ~i -nu kva li tet ne smr ~e ve{u me...

Pupovi}: “Sve {to je u na {oj mo }i mi pred u zi ma mo, ka ko bi spri je ~i li bes prav nusje ~u, ali smo ~e sto iz objek tiv nih raz lo ga u ne mo gu} no sti da bi lo {ta ura di mo.”


A K T U E L N O

On ka ̀ e da su od di rek to ra Upra ve za {u metra ̀ i li da ovaj pro blem “dig ne na vi {i ni vo” i dadr ̀ av ni or ga ni Cr ne Go re, raz go va ra ju o to mesa ko sov skim vla sti ma, ka ko bi se sta lo sa van da -li zmom na tom pod ru~ ju.

“Dr ̀ a va di plo mat skim pu tem tre ba da ri je {iovaj pro blem”, sma tra Pu po vi}.

Pu po vi} is ti -~e da re dov no,Plav ska pod -ru~ na je di ni capod no si pri ja -ve pro tiv ne po -zna tih li ca saKo so va.

I {u mar Mi -lo mir Jo ki}tvr di da jeplav ske {u me,uz ko sov skugra ni cu, zi mine mo gu }e za -{ti ti ti.

- îm pr visni jeg pad nedo tog mje staje ne mo gu }edo }i. Ove go di -ne smo ~i sti li sni jeg pre ko pla ni ne Mo kre da bi sti -gli ta mo, iako odr ̀ a va nje pu ta ni je na {a oba ve -za. [to je u na {oj mo }i, mi ra di mo, ali topre va zi la zi na {e mo gu} no sti. Sve na ~i ne ko ri sti -mo da su zbi je mo tu po ja vu, ali te ren je do stauda ljen i ne mo gu }e ga je za {ti ti ti - ka ̀ e tri de set -sed mo go di {nji lu gar, ko ji ve} pet na e stak go di nana tim po slo vi ma ra di u plav skoj Pod ru~ noj je di -

ni ci. Ove go di ne u pla nu je otva ra nje no vog pu ta

pre ko â ko ra, a Jo ki} ka ̀ e, da bi ka da se za vr {i,lak {e bi lo pri }i toj di o ni ci i bo lje za {ti ti ti {u ma odvan da la.

Jo ki} se pri sje }a ka ko je za jed no sa pri pad ni ci -ma Gra ni~ ne po li ci je pro {le go di ne u~e stvo vao u

ak ci ji hva ta nja{u mo kra di ca.

- Pro {le go -di ne ka da jesni jeg okop niosa gra ni~ nompo li ci jom kre -nu li smo daobi |e mo te renuz gra ni cu saKo so vom. I{lismo ko li mado klo smo mo -gli, a on dasmo pje {a ~i li,vi {e ki lo me ta -ra. Ne ko li kosa ti smo i{li jai jo{ 12 po li ca -ja ca. Ta mosmo za te kli vi -

{e gru pa {u mo kra di ca sa mo tor ka ma i trak tor sako jim iz vla ~e po sje ~e nu gra |u. Ras po re di li smose u tri gru pe, ali su nas pred u hi tri li i po ~e li suda bje ̀ e. Vo za~, dok se kre tao trak to rom u ri -kverc, is ko ~io je, a ma {i na je sa ma na sta vi la dase kre }e. U zad njem tre nut ku uspio sam da sesklo nim ka ko me ne bi pre ga zio. Ni smo mo glitrak tor da za pli je ni mo, jer ga je bi lo ne mo gu }e

iz tog ne pri stu pa~ nog te re na od -ve sti - pri ~a Jo ki} i ob ja {nja vada su pr ve ku }e na te ri to ri ji Cr -ne Go re od tog re jo na uda lje netri de se tak ki lo me ta ra.

Mi lo mir ka ̀ e da ni ko ne mo ̀ eda vje ru je, dok ne vi di svo jim o~i -ma, po ka kvoj se str mi ni kre }utrak to rom {u mo kra di ce.

- Svi smo se ~u di li ku da iz la zetrak to rom. Mi smo je dva iz la zi lipje {ke do kle su oni trak to rom do -la zi li, jer je str mi na 70 od sto. Onise ve ̀ u vi tlom za sta blo i ta kopri la ze gra |i da bi je iz vu kli - pri -~a Jo ki}.

Re dov no, ka ̀ e, za tr pa va ju {um -ske pu te ve ka ko {u mo kra di ce nebi mo gle pri }i te re nu, ali oni na -kon od re |e nog vre me na o~i ste na -gr nu ti ma te ri jal.

G. Malidàn

[u ma ri bez oru` ja ibe ni fi ci ra nog rad nog sta ̀ a

Pu po vi} ka ̀ e da {u mo kra di ce ima ju svo je na o ru ̀ a no obez -bje |e nje, a da cr no gor ski {u ma ri ne ma ju oru` je ka da od la zeu obi la zak te re na, {to po nje mu ni je do bro.

ê sto se, ka ̀ e on, mo gu ~u ti puc nji sa al ban ske stra ne, ko -ji ma iz vi |a ~i oba vje {ta va ju svo je ko le ge, ako pri mi je te da sepo li ci ja ili {u mar ska sllu ̀ ba pri bli ̀ a va tom pod ru~ ju, ka kobi na vri je me mo gli po bje }i.

“Ra ni je su {u ma ri no si li pu {ke pri li kom obi la ska te re na, asa da je za bra nje no lu ga ri ma da no se oru` je. Ne mi slim da bise sa njim ne {to ri je {i lo, ali bi se oni, da ga ima ju, si gur no osje -}a li bez bjed ni je.”

On je uka zao i na ~i nje ni cu da {u ma ri, za raz li ku od ne kihdru gih pro fe si ja, iako ra de od go vo ran i te ̀ ak po sao, ne ma jube ni fi ci ra ni rad ni sta`. Pla ta šu ma ra je oko 270 eura.


R A Z V O J

[um ski po ten ci jal dr ̀ a ve Cr -ne Go re, ko ji za hva ta 54 od stoukup ne dr ̀ av ne te ri to ri je, pred -sta vlja so lid nu osno vu za raz vojdr vo pre ra |i va~ ke in du stri je uCr noj Go ri. To je omo gu }i lo dase u Cr noj Go ri raz vi je vi {e po -go na pre ra de dr ve ta. Po svo jimka pa ci te ti ma, sa vre me noj opre -mi i stru~ nom ka dru, bez sum -nje, pred nja ~i op {ti na Plje vlja.

[u me su, kao {to je po zna to,je dan od naj zna ~aj ni jih eko si -ste ma ko ji da je osno vu za odr ̀ i -vi raz voj Cr ne Go re. Drv na bi o -ma sa, kao pro iz vod sane ga tiv nim uti ca jem na `i vot -nu sre di nu, na }i }e pri mje nu upro iz vod nji to plot ne ener gi je.Za tu mo gu} nost “Vek tra Ja ki}”stvo ri la je teh ni~ ke pret po stav -ke ko je }e u da ljoj do grad nji, usa rad nji sa na u~ nim i stru~ nimin sti tu ci ja ma, po tvr di ti svo juoprav da nost.

Ima ju }i u vi du {um ski po ten -ci jal i zna ~aj ne pret po stav ke zaraz voj dr vo pre ra de, Mi ni star -stvo pro svje te i na u ke Cr ne Go -re, na ini ci ja ti vu lo kal ne upra ve,pre po zna lo je in te res da se uPlje vlji ma osnu je ma {in ski fa -kul tet, smjer me ha ni~ ka ob ra -da dr ve ta. Ri je~ je, u stva ri, oodje lje nju Ma {in skog fa kul te tau Pod go ri ci, ~i ji je stu dij ski pro -gram sa svim uskla |en sa eko -nom skim i pri vred nim ka rak te -ri sti ka ma re gi o na. Ti me sucr no gor sko {u mar stvo i dr vo -pre ra da na svom pro sto ru do -bi li i pr vu vi so ko {kol sku usta no -vu u ko joj }e se {ko lo va ti ka darza dr vo pre ra |i va~ ku in du stri -ju, {to }e, na rav no, ima ti uti ca -ja i na bo lju va lo ri za ci ju {um -skog fon da ko ji ma ras po la ̀ eCr na Go ra.

Lo kal na upra vaulo ̀ i la je ogrom nena po re u stva ra nju po treb ne in -fra struk tu re. Stvo re ni su svi teh -ni~ ki i ka drov ski uslo vi za iz -vo |e nje i re a li za ci ju ovogri jet kog, a ve o ma po tre be nogstu dij skog pro gra ma.

Ka da se ima u vi du ~i nje ni cada od ukup ne po vr {i ne Cr ne Go -re 1.381.200 hek ta ra, {um sko za -mlji {te za hva ta 743.609 hek ta raili 54 od sto i da je oko 60 od stosta nov ni {tva pro stor no i eko -nom ski ve za no za se lo i pro storko ji je pod {u ma ma, ni je te {koza klju ~i ti da je to ogrom ni re sursko ji mo ̀ e do pri ni je ti zna ~aj nomin du strij skom na pret ku dr ̀ a vei po di za nju stan dar da nje nogsta nov ni {tva. Po vri jed no sti{um skih po vr {i na, o~u va nju,ure |e no sti, na ~i nu ga zdo va njai uti ca ju na `i vot nu sre di nu cr -no gor ske {u me su me |u naj kva -li tet ni jim u Evro pi. Tu su iogrom ne {an se za raz voj tu ri -zma i re kre a ci je, jer Cr na Go raje me |u naj {u mo vi ti jim za mlja -ma Evro pe i ima naj ve }e po vr {i -ne {u ma po jed nom sta nov ni ku.

Da ne go vo ri mo o eko nom skojsna zi tog po ten ci ja la. Do volj noje po me nu ti po da tak ko ji go vo -ri da ukup ne {um ske za li he uCr noj Go ri iz no se pre ko 72 mi -li o na me ta ra kub nih, od ~e ga su~e ti na ri oko 30 me ta ra kub nihi 42 mi li o na ku bi ka li {}a ra. Sveto go vo ri o vi {e stru koj oprav -da no sti osni va nja vi so ko {kol -skih usta no va u ko ji ma se {ko -lu je po tre ban ka dar za oblastdr vo pre de i {u mar stva. Osni va -njem Ma {in skog fa kul te ta uPlje vlji ma, smjer dr vo pre ra de,zna ~a jan je is ko rak na in te gral -nom funk ci o ni sa nju prak se,

stru ke i na u ke u ga zdo va nju iko ri {}e nju cr no gor sa kih {u ma iosta lih pri rod nih da ro va ko jipra te ova sta ni {ta.

Pro sto ri je Aka dem skog cen -tra, gdje je smje {ten Ma {in skifa kul tet, sa da ima ju po vr {i nuoko 700 me ta ra kva drat nih, asa dvo ri {tem, par kin gom i par -kov skim pro sto rom Cen tar za -hva ta po vr {i nu od jed nog hek -tra, sa mo gu} no {}u da ljegpro {i re nja. Obje kat je na staoadap ta ci jom i re kon struk ci jomobje ka ta biv {e Voj ske Ju go sla vi -je u Ka sar ni “Vla di mir Kne ̀ e -vi} Vo lo |a”. Ve o ma atrak tiv nalo ka ci ja i sa vre me no opre mlje nisa dr ̀ a ji u~i ni li su da se ovajkom pleks svr sta va u naj ljep {ipej za ̀ ni pro stor u na {em gra -du, pa ni je ~u do {to je pred metin te re so va nja mno gih gra |a nai stra na ca ko ji ga ra do po sje }u -ju. Objek ti i pro stor Aka dem -skog cen tra ure |en je an ga ̀ o -va njem lo kal ne upra ve usa rad nji sa Voj skom Cr ne Go rei Mi ni star stvom od bra ne ko ji suustu pi li ovu lo ka ci ju op {ti ni.

Aka dem ski cen tar ras po la ̀ e sadvi je ra ~u nar ske sa le sa po treb -nom in for ma ti~ kom opre mom,jed nim am fi te a trom, ~e ti ri ka bi -ne ta za pro fe so re, sa lom za sa -stan ke. Tu su i dvi je pro sto ri je zaad mi ni stra tiv no - teh ni~ ke po -slo ve, kao i dvi je ve li ke sa le zapre da va nje. Po red na stav nih ak -tiv no sti, Aka dem ski cen tar, u sa -rad nji sa od go va ra ju }im stru~ -nim or ga ni za ci ja ma, or ga ni zu je ikur se ve iz obla sti in for ma ci o no -ko mu ni ka ci o ne teh no lo gi je istra nih je zi ka.

Mi lo rad Jok ni}

U Plje vlji ma, sje di {tu Upra ve {u ma CG, osno van Ma {in ski fa kul tet - smjer meha ni~ ka ob ra da dr ve ta

Uko rak sastru kom i na u kom


A K T U E L N O

Prob na pro iz vod nja u kom pa -ni ji “Vek tra - Ja ki}” po ~e }e naj -ka sni je do ~e tvr tog apri la, ka ̀ eza list “Mon te ne gro [u me” iz vr -{ni di rek tor ovog pred u ze }a Mi -lan Bo ̀ o vi}.

Pre ma nje go vim ri je ~i ma tre -nut no se oba vlja ju fi nal ni ra do -vi pred pu {ta nje pi la ne u prob -ni rad. Pred hod ni mje sec jeuspje {no pu {te no u rad bal va ni -{te, ko je pri pa da pi la ni, ta ko dasa da trup ci iz {u me di rekt no do -la ze na bal va ni {te gdje se pri pre -ma ju za re za nje.

“O~e ku je mo da }e prob na pro -iz vod nja u pi la ni po ~e ti u iz me -|u 28. 3 i 1. 4. 2011. Za sa da sveide po pla nu, ta ko da ne bi tre -ba lo da bu de iz ne na |e nja - ka -è Bo ̀ o vi}.

On je is ta kao da je u pi la ni ibal va ni {tu po sta vlje na naj sa -vre me ni ja opre ma, a pro iz vo |a~i is po ru ~i lac teh no lo gi je je kom -pa ni ja EWD iz Nje ma~ ke.

“O~e ku je mo da prob na pro iz -

vod nja po tra je par mje se ci, ka -ko bi se na {i lju di ob u ~i li i pri -vik nu li na naj sa vre me ni ju opre -mu i teh no lo gi ju. Na kon togpe ri o da po ~e }e po ve }a nje pro iz -vod nje, ta ko da pu ni ka pa ci teto~e ku je mo da se do stig ne u ovoj

go di ni. Na rav no za to }e bi ti po -treb no do sta tru da i zno ja - ka -è iz vr {ni di rek tor “Vek tre - Ja -ki}”.

Pa ra lel no sa za vr {nim ra do vi -ma u pi la ni, ra di }e se i na pri -pre mi in fra struk tu re za po ~e -tak mon ta ̀ e opre me u pogo nupe le ta re.

Sko ro sva opre ma za pe le ta ruje do pre mlje na, a mon ta ̀ a }epo ~e ti u pr voj po lo vi ni apri la.

Pla ni ra no je da se taj po saoza vr {ni u ju lu, a u ovoj kom pa -ni ji o~e ku ju, da }e pr vi pro iz -vo di trì{tu bi ti is po ru ~e ni ovego di ne, od no sno, da }e se ovavr sta go ri va ko ri sti ti od na red -ne grej ne se zo ne.

“Ako uzme mo u ob zir da jeve} za vr {en i pu {ten u rad po gonza pro iz vod nju la me li ra nih ele -me na ta, on da smo za o kru ̀ i li pr -vi dio in ve sti ci ja”, is ti ~e Bo ̀ o vi}.

On ka ̀ e da je do sa da u “Vek -tru - Ja ki}” in ve sti ra no pre ko70 mi li o na eura, a tre nut nokom pa ni ja, za ovaj ni vo pro iz -

Ula ga njem od pre ko 70 mi li o na eura “Vek tra Ja ki}” za o kru ̀ i la pr vi dio in ve sti ci ja

Po ~e la prob na pro iz vod nja u pila ni,usko ro pe le te i fi nal ni pro iz vo di

U toku su finalni radovi pred pokretanje probne proizvodnje u pilani

Po sta vlje na je naj sa vre me ni ja opre ma kom pa ni je EVVD iz Nje ma~ ke


A K T U E L N O

vod nje upo {lja va 210 rad ni ka,ko ji ma su pri ma nja re dov ni ja.

Kom pa ni ja pre go va ra sa Ita li -ja na i ma o pro iz vod nji fi nal nihpro iz vo da, a usko ro }e, ka ko is -ti ~u u toj kom pa ni ji, sa ita li jan -skim part ne rombi ti pot pi sanugo vor.

“U sa rad nji sanji ma pro iz vo di -}e mo ku }e od dr -ve ta, po vr {i nepre ko 150 me ta rakva drat nih, na -mje {taj, se rij ski ipo je di na~ ni, gra -|e vin sku sto la ri -ju, a bi }e za stu -plje ni i ma njipro gra mi, kao {to su pa le te idru gi pro iz vo di. U sklo pu ovogpo go na, bi }e i sa vre me na far -ba ra, kao pre te }i sa dr ̀ aj fi nal -nih pro iz vo da” na vo di Bo ̀ o vi}.

Ka da se u po go nu fi nal nihpro iz vo da bu de ra di lo pu nimka pa ci te tom “Vek tra Ja ki}” }e

upo sli ti jo{ 150 rad ni ka. Po ~e takre a li za ci je ove in ve sti ci je vri -jed ne oko 15 mi li o na eura, pla -ni ran je za je sen ove go di ne.

Sva pro iz vod nja, ka ko is ti ~uu Ja ki }u, pro da va }e se po zna tom

kup cu i pla si ra }e se na ino stra -na tr ̀ i {ta.

“Vek tra - Ja ki}” po kla nja ve -li ku pa ̀ nju stru~ nom ospo so -blja va nju svog ka dra, a od ovego di ne, u sa rad nji sa Sred njomstru~ nom {ko lom, ra di }e na edu -ka ci ji ka dra, ko ji }e bi ti upo -

slen u Ja ki }e vim po go ni ma.“Mi smo ve} na pra vi li do go vor

sa Sred njom stru~ nom {ko lom,ko ja }e od ove {kol ske go di -ne otvo ri ti je dan raz red dr vo -pre ra de, ka ko bi se, ve} od sred -

nje {ko le,e d u k o v a oka dar za no -ve teh no lo -gi je i fi nal nupro iz vod nju.P r a k t i ~ n aobu ka ovedje ce oba -vlja }e se up o g o n i m a“Vek tre -Ja ki}”. Naj -ve }i dio ka -

dro va za “Vek tru - Ja ki}” bi }e ubu du }e re gru to van iz ovih {kol -skih klu pa” ka ̀ e Bo ̀ o vi}.

On tvr di, da kom pa ni ja na ~i -jem je ~e lu, ula ̀ e “pri li~ na sred -stva” u eks plo a ta ci ju {u ma.

“Po se ban seg ment za naspred sta vlja eks plo a ta ci ja {u ma

u ko ju ula ̀ e mo pri li~ nasred stva i po red ve li ke fi -na sij ske kri ze ko ja naspra ti. Re dov no oba vlja mosad nju i nje gu {u ma, popla nu i pro gra mu Upra veza {u me. Ta ko |e, otva ra -mo no ve {um ske pu te ve,po sa vre me nim stan dar -di ma za kre ta nje na {ih sa -vre me nih vo zi la za pre vozdrv nih sor ti me na ta. Udru goj po lo vi ni pro {le go -di ne ura di li smo pre ko 15ki lo me ta ra no vih pu te vau Ga zdin skoj je di ni ci “Bo -bo vo” na do sa da neo tvo -re nom pro sto ru. U za vr -{noj je fa zi usa gla {a va njesa Upra vom za {u me, zaovo go di {nji etat sje ~e, aima mo ve }u ko li ~i nu ne -po sje ~e nih, a pla }e nih ko -li ~i na do zna ~e ne {u me. Odsa da, ka da po ~i nje pro iz -vod nja u pi la ni, i}i }e mona eks plo a ta ci ju {u me upu nom iz no su, ~ak i vi {eod to ga - tvr di Bo ̀ o vi}.

Ka ko je re kao, dru ga fa -

U “Vek tru - Ja ki}” do sa da in ve sti ra no pre ko 70 mi li o na eura

[ta su pe le teDr ve na pe le ta je vr sta go ri va

za gri ja nje i obi~ no je iz ra |e naod pre so va ne pi lje vi ne ko ja sestva ra u pro iz vod nji kao nus pro -dukt. Dr ve ni pe let iz gle da kaoopu {ak od ci ga re te du ga ~ak do2,5 cen ti me ta ra. Od li ku ju se ve li -kom ogr jev nom spo sob no {}u i ~i -sto }om sa sta va. Pe le te ku gli ce suvr lo gu ste i mo gu bi ti pro iz ve de -ne s ni skim sa dr ̀ a jem vla ge (is -pod 10 %) ko ji im omo gu }u je dago re na vr lo vi so koj tem pe ra tu rii uz po ve }a nu efi ka snost. Ta ko |e,nji ho va re dov na ge o me tri ja i ma -la ve li ~i na mo ̀ e im omo gu }i tiauto mat sko hra nje nje pe }i uz ma -la po de {a va nja.

Pe le ta mo ̀ e bi ti na pra vlje na odraz li ~i tih vr sta dr ve ta. Po ne kad jeto te {ko dr vo, a po ne kad je me ka no.

Pelete u odnosu na ostalu drvnumasu imaju najvi{u ogrevnu vri-jednost. Tokom igorenja razvija-ju se vrlo visoke temperature, pa

se zbog toga ne mogu koristiti usvim kotlovima za centralno gri-janje, jer moè do}i do deforma-cije loì{ta.

Kako je s ovim kotlovimamogu}e posti}i potpuno auto-matski pogon, a odlikuju se i viso-kim stepenom iskori{}enosti odoko 90 odsto, za o~ekivati je da }ese pelete u skoroj budu}nosti kaoogrev sve vi{e koristiti.

2 kg peleta ≈ 1 lit ulja za loènje1,85 kg peleta ≈ 1 m³ zemnog plina650 kg peleta zauzima 1 m³ prostora3 m³ peleta ≈ 1 000 lit ulja za loènjepotro{nja peleta 1 kg/h ≈ 5 kVV snage


A K T U E L N O

za in ve sti ci je u “Vek tri - Ja ki}”od no si }e se na ula ga nje u sop -stve nu ener ga nu, ko ja }e kaopo gon sko go ri vo, iz me |u osta -log, ko ri sti ti bi o ma su. Pla ni ra -na je grad nja no vog ko tla na bi -o ma su od 30 me ga va ta ire kon stuk ci ja jed nog od dva po -sto je }a ko tla na kom bi na ci ju bi -o ma sa - ugalj.

U “Vek tri - Ja ki}” pla ni ra juda do kra ja go di ne kre nu u re a -li za ci ju ovog po sla, a tre nut no saOp {ti nom Plje vlja pre go va ra ju iusa gla {a va ju de ta lje ugo vo ra, sob zi rom da je to pla na u Ja ki }upla ni ra na kao ba zni iz vor ener -gi je, u okvi ru pro jek ta to pli fi ka -ci je gra da.

“To se od no si na pr vu fa zu re -a li za ci je pro jek ta za gri ja va njagra da, a mi pla ni ra mo pro {i re njeener ga ne za jo{ je dan ko tao, ka -da se uka ̀ e po tre ba za po ve }a -njem po tre be za za gri ja va njemgra da. Ku pi li smo i no vi po kret -ni mlin za bi o ma su, austrij ske

pro iz vod nje, ~i ja se is po ru kao~e ku je u apri lu. Nje go vom in -sta la ci jom omo gu }i }e se znat nopo ve }a nje do vo za bi o ma se ukrug “Vek tre Ja ki}” - re kao jedi rek tor tog dr vo pre ra |i va~ kog

pred u ze }a.U sklo pu ener ga ne, is ti ~e Bo -

ò vi} kom pa ni ja }e ura di ti iagre gat za pro iz vod nju elek tri~ -ne ener gi je, sna ge 3,6 me ga va ta.

Go ran Ma li dàn

Uskoro ugovor sa Ita li ja na i ma o pro iz vod nji fi nal nih pro iz vo da

[UMAZanavijek hrli nebesima.Daleka nabijena[uma bi htjela pobje}iOd svoga korijena.Tu gdje ozna~ena jeNe bi.

Daleka tu`na {uma.Sa trista ~udaHtjela bi da ludaI ona slijediLet ptica po svojim njedrima.

No ne ima putaKojim bi na zabranjena mjestaVlagu u njedrima prikrivaTu gdje je ~estaI navjek navjekHrlila nebesima.

I nabora se.Tu se ne zalazi.Sav napor ìvljenja skupi u gnijezdaI paziDa se to ne ispili u prizor.

Dragomir Brajkovi}


P R O J E K T I

Cen tral na jav na ras pra va o Na -cr tu lo kal nog ak ci o nog pla na zabi o di ver zi tet op {ti ne Plje vlja odr -à na je 22. fe bru a ra, a taj do ku -ment, pr vi te vr ste u Cr noj Go ri,tre ba lo bi da bu de usvo jen nasjed ni ci Skup {ti ne op {ti ne dokra ja mar ta. Bi o di ver zi tet ili bi -o lo {ka ra zno vr snost je neo lo gi -zam na stao od ri je ~i bio i di ver -zi tet. Do da nas ne po sto jistan dard na, op {e pri hva }e na de -fi ni ca bi o di ver zi te ta. U naj {i remsmi slu bi o di ver zi tet ozna ~a va

sve o bu hvat nu va ri ja bil nost ì -vo ta: bi lja ka, ì vo ti nja, glji va imi kro or ga ni za ma. Nact lo kal -nog pla na ura dio je rad ni tim ko -jim je ru ko vo di la di plo mi ra ni bi -o log Da na Kre zo vi}. Pro je kat seba vi bi o di ver zi te tom, naj bit ni -jim pi ta nji ma lo kal nog odr ̀ i vograz vo ja i do bro bi ti ma ko je onpru ̀ a lo kal noj za jed ni ci u vi dudo ba ra i eko si stem skih uslu ga.

Pri o ri te ti op {ti ne Plje vlja ve za -no za za {ti tu bi o di ver zi te ta su

za {ti ta Grad skog par ka, is tra -ì va nje i za {ti ta autoh to ne ve ge -ta ci je Bi ser ke i sma nje nje za ga -|e no sti va zdu ha. Za tim,for mi ra nje Re gi o nal nog par kaLju bi {nja, iz grad nja po stro je -nja za pre ~i {}a va nje ot pad nihvo da i po bolj {a nje ri bljeg fon da.Pri o ri te ti su i re vi ta li za ci ja i re -kul ti va ci ja de gra di ra nih po vr -{i na, o~u va nje {um skih eko si -ste ma, una pre |e nje raz vo jaor gan ske po ljo pri vre de, kao ipo ve }a nje sto~ nog fon da, una -

pre |i va nje p~e lar stva i raz vojodr ̀ i vog tu ri zma.

“Ovaj do ku ment je pri pre -mljen u okvi ru pro jek ta Bi o di -ver zi tet i uslu ge eko si ste ma zalo kal ni odr ̀ i vi raz voj za za pad -ni Bal kan, ko jim je ru ko vo dioEvrop ski cen tar za za {ti tu pri ro -de u sa rad nji sa Re gi o nal nimcen trom za ì vot nu sre di nu zaCen tral nu i Is to~ nu Evro pu, afi nan si ran od Mi ni star stva spolj -nih po slo va Fin ske”, re kao je

pot pred sjed nik op {ti ne Plje vljaAv do Aja no vi}.

On je pot sje tio da je Na crt lo -kal nog pla na ra |en u pro {loj go -di ni, ko ja je pro gla {e na me |u na -rod nom go di nom bi o di ver zi te ta.

“Za hva lju ju }i zna ju i is ku stvurad nog ti ma do bi li smo je danva ̀ an do ku ment u ko jem su iz -ni je ta do sa da {nja is tra ̀ i va nja uovoj obla sti i pred lo ̀ e ne kon -kret ne mje re i ak tiv no sti u ci ljure vi za li za ci je de gra di ra nih pro -sto ra i za {ti te bi o di ver zi te ta“,re kao je Aja no vi}.

On je po seb no uka zao na mo -gu} nost sa rad nje svih ak te ra nalo kal nom ni vou: op {ti ne, pri vred -nih su bje ka ta, na stav no - na u~ -nih in sti tu ci je, NVO sek to ra igra |a na, ko ja mo ̀ e zna ~aj no do -pri ni je ti po bo lja {nju sta nja u tojobla sti. Pre zen ta ci ji je pri su stvo -va la pred stav ni ca REC-a iz kan -ce la ri je u Cr noj Go ri, pro jekt me -na dèr na ovom pro jek tu Sa njaPo po vac. O iz ra di Na cr ta lo kal -nog ak ci o nog pla na za bi o di ver -zi te tet op {ti ne Plje vlja, go vo ri laje ko or di na tor ka ti ma za iz ra duLBAP-a Da na Kre zo vi}.

“Iz ra da ak ci o nog pla na za bi -o di ver zi tet po ~e la je u apri lu2010. go di ne, ka da je pred sjed -nik op {ti ne dr Fi lip Vu ko vi} fo -mi rao rad ni tim za nje go vu iz ra -du. Uz po mo} Slu ̀ be za za {ti tuì vot ne sre di ne po ~e lo je pri ku -plja nje po da ta ka. Iz ra da do ku -men ta je za vr {e na kra jem pro {lego di ne i na jav noj ras pra vi jebio od 7. do 22. fe bru a ra. Oko200 lju di je pre gle da lo na crt lo -kal nog ak ci o nog pla na na saj tuop {ti ne, a to kom ras pra ve bi lo jekon struk tiv nih su ge sti ja i pred -lo ga. O~e ku jem da }e plan bi tuisvo jen na SO kra jem mar ta.

U Plje vlji ma ura |en pr vi lo kal ni ak ci o ni plan u Cr noj Go ri za bi o di ver zi tet

Za jed no za o~u va njebi o lo {ke ra zno vr sno sti

Me |u pri o ri te ti ma i for -mi ra nje re gi o nal nog par -ka Lju bi {nja i o~u va nje{um skih eko si ste ma

Budu}i regionalni park planina Ljubisnja

Foto: M. Jeli}


P R O J E K T I

Pred stav ni ci mi ni -star sva, Agen ci je iRe gi o nal nog cen trasu da li po zi tiv nomi {lje nje s ob zi romda je ovo pr vi ak ci -o ni plan ko ji je ura -|en u Cr noj Go ri.To je ve o ma zna ~a -jan do ku mant zaop {ti nu Plje vlja”,is ta kla je Da naKre zo vi}, na ~el ni -ca Slu ̀ be za za {ti tuì vot ne sre di ne uSe kre ta ri ja tu zaure |e nje pro sto ra.

Pro jekt ni me na -èr iz Re gi o nal nogcen tra za ̀ i vot nu sre di nu za cen -tral nu i is to~ nu Evro pu Sa njaPo po vac is ta kla je da }e ovajplan bi ti do ne sen i na @a blja ku,i jo{ osam op {ti na u ze mlja ma ure gi o nu. Na kon usva ja nja njapla na bi }e fi nan si ra na po jed naak tiv nost.

“ U iz no su do 20.000 eura bi -}e fi nan si ra na ak tiv nost iz jed -no go di {njeg ak ci o nog pla na, ka -ko bi ve} u ok to bru mo gli ima tizar{ nu re gi o nal nu kon fe ren ci juna ko joj }e sve ze mlje ko ri sni cepro jek ta i op {ti ne ima ti pri li kuda pred sta ve svo je ak ci o ne pla -no ve za bi o di ver zi tet”, re kla jeSa nja Po po vac.

Na crt Lo kal nog pla na do sta -vljen je Mi ni star stvu ure |e njapro sto ra i za {ti te ì vot ne sre di -ne, Agen ci ji za za {ti tu ì vot nesre di ne, Za vo du za za {ti tu pri ro -de, klu bo vi ma od bor ni ka Skup -{ti ne op {ti ne Plje vlja, Sa vje tu zaza {ti tu ̀ i vot ne sre di ne, or ga ni malo kal ne upra ve i nad le ̀ nim usta -no va ma na pod ru~ ju op {ti ne, ko -ji su mo gli da do sta ve pred lo ge,pri mjed be, su ge sti je i mi {lje njaod 7. do 22. fe bru a ra.

Lo kal ni ak ci o ni plan za bi o di -ver zi tet op {ti ne Plje vlja ra |enje u okvi ru tro go di {njeg pro jek -ta (2009 - 2011.) “Bi o di ver zi teti uslu ge eko si ste ma za lo kal niodr ̀ i vi raz voj na Za pad nomBal ka nu”. Tim pro jek tom je ru -ko vo dio Evrop ski cen tar za za -

{ti tu pri ro de (ECNC - Euro peanCen ter for Na tu re Con ser va tion),u sa rad nji sa Re gi o nal nim cen -trom za ̀ i vot nu sre di nu za Cen -tral nu i Is to~ nu Evro pu (RECCEE - Re gi o nal En vi ron men talCen ter for Cen tral and EasternEuro pe).

Rad ni tim za iz ra du Lo kal nogak ci o nog pla na za bi o di ver zi tetOp {ti ne Plje vlja for mi ran je uapri lu pro {le go di ne. Rad ni timje u sa rad nji sa Slu ̀ bom za zaza {ti tu ì vot ne sre di -ne op {ti ne Plje vlja uma ju or ga ni zo vao ak -ci ju “Za jed no za o~u -va nje bi o di ver zi te ta”u ko ju je uklju ~io sve{ko le na pod ru~ ju op -{ti ne. Svim {ko la mana te ri to ri ji op {ti nePlje vlja upu tio je an -ke te sa pi ta nji ma o bi -o di ver zi te tu i nje go -vom zna ~a ju, a nakra ju ak ci je po di je lioma te ri jal o zna ~a jubi o di ver zi te ta.

O iz ra di LBAP-a ifor mi ra nju rad nog ti -ma oba vje {te ni su: TE“Plje vlja”, Gra dirMon te ne gro, Matcom pany, Upra ve za{u me, Vek tra “Ja ki}”,JP “î sto }a”, Agen ci -ju za za {ti tu ì vot nesre di ne, Mi ni star stvo

ure |e nja pro sto ra iza {ti te ì vot ne sre -di ne, Za vod za za {ti -tu pri ro de Cr ne Go -re, Na ci o nal ni park“Dur mi tor” i NVOsek tor.

Rad ni tim je 28. ju -la odr ̀ ao sa sta nak saeks per tom - re gi o -nal nim ko or di na to -rom Alek san dromMla de no vi}. Pr vi {i -ri sa sta nak za in te re -so va nih stra na u op -{ti ni Plje vljaor ga ni zo van je 28.sep tem bra pro {le go -di ne. Po red za in te re -

so va nih iz na še op šti ne sa stan kusu pri su stvo va li i pred stav ni ciZa vo da za za {ti tu pri ro de Cr neGo re, Mi ni star stva ure |e nja pro -sto ra i za {ti te ì vot ne sre di neCr ne Go re, kao i Re pu bli~ keAgen ci je za za {ti tu ì vot ne sre -di ne. To kom di sku si je na sa stan -ku do bi je ni su ele men ti za SWOTana li zu, ve za no za ka pa ci te te imo gu} no sti za {ti te bi o di ver zi te -ta op {ti ne Plje vlja.

Mi len ko Je li}

Ne tak nu ti pla nin ski pred je li: Lju bi {nja zi mi

U okviru lokalnog akcionog plana je i is tra ̀ i va njei za {ti ta autoh to ne ve ge ta ci je Bi ser ke

Foto: M. Jeli}

Foto: R. Kneèvi}



Svako vrijeme ima svoje impulse razvojadru{tva, shodno stepenu razvijenosti proizvodnihmo}i i ljudskih potreba. Danas kada se {umarst-vo, kao vaà privredni resurdràve organizuje u skladu saiskustvima razvijenog svijetai savremenim kriterijumimaure|enja odnosa u ovom seg-mentu privre|ivanja, imasmisla osvrnuti se i na stanjeu ovoj oblasti prije osam decenija. Jedan zapis iztog perioda ostavio je Nikola C. Jovanovi} u ~aso-pisu Durmitor, njegove ljepote i prirodno bogatst-vo. âsopis je {tampan u aprilu 1935. godine uNik{i}u. Neposredan povod za izdavanje ovepublikacije bilo je sve~ano otvaranje dràvnogputa [avnik-Tara, duìne 50 kilometara, kao ibanovinskog puta Vra`je jezero –@abljak, duìne11 kilometara, 23. septembra 1934. godine. Sobzirom da je taj put bio od ogromnog zna~aja za{umarstvo i uop{te privredni razvoj durmitorskogkraja, sve~anposti su prisustvobali iztaslanikkralja Aleksandra potpukovnik Bu~ar, ministargra|evina Srkulj, ban So~ica, mitropolit Gavri-lo, senator Marko Radulovi}, narodni poslaniciVasilj Gr|i} i Filip Lazarevi}, zatim mno{tvonaroda iz durmitosrkog i pljevaljskog kraja.

Izgradnji ovog puta kao i nastavku uspost-avljanja putne veze sa Pljevljima prethodila jeposjeta Kralja Asleksandra na Petrovdan 12. jula1932. godine, koji je poslije preno}i{ta u Ostrogupo{ao preko Nik{i~a i [avnika na Durmitor. Evo{ta je u vezi s tim doga|ajem zabiljeìo Ilija Kava-ja, .....: u uvodnom tekstu ~asopisa koji sam napo~etku pomenuo:

- Du` cijelog puta narod je odu{evljeno poiz-dravljao {efa dràve. Pri ulazu u samu varo{icu,kralja je do~ekalo oko 1000 du{a na ~elu sa preds-jednikom Durmitorske op{tine Mihajilom [ibajli-jom, koji je kralja pozdravio dobrodo{licom ipodnio mu so i hljeb.

- Vi do|oste gospodaru, pod Durmitor, ali moho}emo da opet do|ete – kaè predsjednik [ibajli-ja.

Kralj se zahvaljuje na srda~nom do~eku oiobe}ava da }e uskoro automobilom do}i

- Narode, neka ìvi na{ uzvi{eni gospodar, kojinam obe}a put do Durmitora- saop{tava glasno

predsjednik [ibajlija. Sa svih strana odjekivali suuzvici: @ivio Kralj, `vio Kralj...

Potom se Kralj uputio na Crno jezero, gdje je biopostavljen kraljev {ator zapreno}i{te. “Po dolasku krajjezera, kralj je bio osobitozadivljen bogatstvom prirodesamog jezra, i tom priliiom jerekao:

- Video sam u ìvotu lepihkrajeva, ali Durmitor sa okolinom predstavljane{to najljep{e {to sam u ̀ ivotu video. Crno jeze-ro je veli~anstveno.

Interesovao se potom gdje je kralj Nikola èlioda podigne dvor. Poslije dva dana boravka naDurmitoru, kralj se preko Nik{i}a vratio u Ostrog,a odatl, preko Cetinja i Boke za Beograd.

Dolazak Kralja Aleksandra na Durmitor 1932.godine, pi{e Kavaja, zna~io je za ~itav taj krajnovu epohu. Odmah po dolasku u Beograd, kraljse li~no zainterssovao za izgradnju durmitorskogputa. Organizovan je odbor za izgradnju te saob-ra}ajnice. Poslijje nepune dvije godine ura|en jeput od [avnika do Durmitora i dalje preko rijekeTare za Pljevlja, a 23. septembra 1934. godine pre-dat je na upotrebu. Njegovom otvaranju trebalo jeda prisustvuje li~no Kralj Aleksandar, ali do toganije do{lo zbog posjete bugarskom kralju Borisu.

Cijela ova pri~a interesantna je jer se iz nje vidida su i u to vrijeme ljudi iz vlasti shvatali da je putpretpostavka razvoja. Na tu osnovu utemeljena jei budu}a strategija razvoja putne mreè, narav-no u modernom stilu poput nedavno pu{tenesaobra}ajnice @abljak – Risan.

Izgradnjom kolskog puta, [avnik – @abljak –Pljevlja stvoreni su bolji uslovi za razvoj privre-de, a prije svega {umarstva koje je predstavljalovode}u granu privre|vanja u tom periodu. Uzapisima brojnih autora pominju se izvanredniuslovi i za razvoj lova i ribolova na tom prosto-ru. Sve su to resursi koji u uslovima savremeneorganizacije {umarstva Crne Gore imaju {ansu dadobiju pravu valorizaciju.

Inènjer Aleksandar Vsi}, prije osam decenija,shvatio je turisti~ki zna~aj Durmitora. Tada jepisao da se po ugledu na „moderno inostranstvoi kod nas rezervi{u teritorije za op{te nacionalneparkove, kao i domene u visokim planinama u

Iz pro{losti {umarstva i privrede u durmitorskom kraju Priredio: M. Jokni}

Putevi - pretpostavka valorizacije{umskog bogatstva

Sve~anim otvaranjem dràvnog puta[avnik –Tara – Pljevlja 1934. godi-ne, stvorene su mogu}nosti za dina-mi~niji razvoj {umarstva na durmi-torskom i pljevaljskom podru~ju



kojima }e se njegovati planinaraski sport. “ Mis-lim da nem u vasceloj na{oj prostranoj Jugosla-viji pogodnijeg za osnivanje jednopg glavnog ivelikog nacionalbog parka nego {o nam ga pruàtasrko-pivski plato sa Durmitorom u njegovojsredini. Ta ideja realizovana je mnogo kasnije.Pominjemo tu ideju radi ilustracije da svaki raz-voj ima svoj kontinuitet i da je svako vrijemeimalo svoje vizionare.

âsopis u kome je zabiljeèna posjeta KraljaAleksandra Durmitoru uredili su Stojan Cero-vi}, inènjer Josif [ef~ik i Ilija Kavaja. Odbor jeimao èlju da isti ~asopis objavi na njema~kom i~e{kom jeziku, ali nismo mogli saznati da li surealizovali tu svoju èlju.

U nastavku ovog komentara, objavljujuemoprilog Nikole. C. Jovanovi}a, objavljen 1935.godine u ~asopisu Durmitor.

Ovaj ogromni prostor, koji se u obliku kakvenepravilne elipse – ispresijecane i ukr{tene mno-gobrojnim srednjim i visokim planinskim grebe-nima, dubokim dolinama a ovde, onde i ìvopis-nim kanjonima pojedinih rijeka talasa izme|uKola{ina i Pljevalja, s jedne i Nik{i}a i Gacka, sdruge strane, sa~injava sastavni dio durmitorskogbila. Taj prostor, koji je danas u isto vrijeme ijedna administrativna cjelina, s obzirom na nje-goive prirodne osobine, predstavljao je oduvijekjedinstveno podru~je u svakom pogledu. Durmi-tor, ustvari, je samo jedan njegov izdanak, jednanajistaknutija ta~ka ~ije najve}e preumu}stvoleì u njegovim rasnim osobinama. Zbog tih spe-cifi~nih osobina njegovog uzrasta i lijepog razvo-ja i poklonjena je u prvom redu pa`nja njegovimprirodnim ~arima i ljepotama, ne vode}i pri tomemnogo ra~una o onom prostranom i bogatomplacu na ~ijim le|ima ovaj glomazni teret po~iva.Ali ta prenebregnutost je privremenog karakte-ra. Glavno je da je taj vje~iti dìn o kome se rani-

je vrlo malo znalo, pisalo i govorilo, uspio jednimherosjkim zamahom odgurnuti od sebe tu blije-du pro{lost i svoja ko{~ata prsa okrenuti divnojbudu}nosti.

Svakako da najve}e preumu}stvo ovih krajevaleì u onim ogromnim kompleksima {uma koje sepoput kakvih dubrava niù du` skoro cijelogovog tla. One su najbolje sa~uvane i ima ih danasnajvi{e u Pivi, ali iza nje mnogo ne zaostaju nidrugi krajevi. Tako {umom, bogato obrasli pred-jeli niù se du` strane lijeve obale Tare, odaklejedan ogranak pirlitorskim klancem skre}e upravcu Durmitora, a drugi prema [arancima,gdje postepeno i{~ezava ustupaju}i mjesto pro-stranim pa{njacima sinjajevinske goljeti. Za {umena pomenutom prostoru moglo bi se re}i da imajuvi{e oblik pra{ume, jer pored drveta obi~nedimenztije ~esto se susre}emo i sa gorostasima odpreko 60 metara visine, sa dva i po metra upre~niku. Zbog te svoje specijalne odlike kao i izo-bilja ovaj predio i predstavlja najva`niju {umsku

zonu durmitorskih krajeva.[uma predstavlja jednu

mje{avinu od ~etinara i lista~a,ali je preumu}stvo posljednjih.Tako, najvi{e imamo bukove{ume i ona prekriva skoro ~itavpredio srednje visine. êtinarismr~a i jela sretaju nas ukolikose penjemo viso~ije, a u sasvimstrmim liticama vidimo jo{ i bor.[ume su starijeg datuma i lije-po odgojene , te vrlo podesne zamehani~ku i hemijsku preradu.Otuda takva jedna industrijaznatno bi podigla ~itav ovaj kraj,a u vezi s tim brzo bi procvjeta-li i mnogi korisni zanati: rez-barski, ba~varski, tokarski, sto-larski i dr. [to bi znatnoumanjilo ekonomsku pasivnost

[umarstvo i privreda u durmitorskim krajevimau periodu prije Drugog svjetskog rata

Nikola C. Jovanovi}, ~asopis Durmitor, Nik{i}, 1935. godine

Strugara kod Crnog jezera 1932. godine



i besposlicu ovih krajeva. Pored izobilja drveta injegovog ozbiljnog kvaliteta, brzoj i lakoj indus-trijalizaciji {uma u ovim krajevima znatno bipomogle ogromne vodene snage rijeka Pive i Tare,koje bi se , bez ve}ih te{ko}a, mogle iskoristiti. Svedo sada, zbog vrlo r|avih, upravo nikakvih, komu-niukacija ovom nije poklanjana nikakva pa`nja,te je to najve}e prirodno blago bilo skorozapu{teno, ustupaju}i ga vrlo ~esto i neracional-noj eksploataciji.

Kako postoje svi potrebni uslovi za razvoj{umarstva u ovim krajevima, moglo bi se pretpos-taviti da je nekada cijela ova povr{ina bila pre-krivena {umom. No postepenim prelazom izlova~kog u nomadski ̀ ivot, {ume su prestale bitionaj vaàn ~inilac, te su kr~ene i unu{tavane uraznim svrhama.. Druga jedna faza, koja je po{umarstvo ovih krajeva bila od odlu~nog zna~aja,pada otprilike u drugoj polovini 18. vijeka. Za vri-jeme turske vladavine u to doba, ovim su {umamakrstarile mnogobrojne hajdu~ke ~ete koje su bilestrah i trepet za potla~itelje raje. Da bi im onemo-gu}ili akciju, Turci su u prvom redu palili iuni{tavali {ume i tako umanjivali ovo ogromnoprirodno bogatstvo. I najzad, prili~no je {umeutamanjeno za vrijeme austrijskih okupatorskihvlasti. Ali i pored svega toga, kao {to smo vidje-li, {ume jo{ uvijek predstavljaju glavni izvorbogatstva i u prvom redu uslovljavaju napredakovih krajeva

Na drugom mjestu do{li bi: pa{njaci, suvati ilivade, koji, skupa uzev, ~ine najve}i dio plodnepovr{ine. Oni obiluju bogatom zdravom, so~nomi lijepom travom, te pruàju najpovoljnije usloveza razvojs t o ~ a r s t v a .Osobito sui z d a { n ipa{njaci kojip r i t i s k u j uskoro cijeliprostor navisini izme|u1500 i 1700metara, odakledalje nastupa-ju suvati. Pri-rodnih livadaje vrlo malo iskoro su sve udiolinama rije-ka: Pive,K o m a r n i c e ,Bukovice iBijele, teosje}aju}i tuo s k u d i c unegdje krajem

pro{log stolje}a veliki dio pa{njaka pretvoren jeu livade koje se danas pruàju uporedo sa pa{nja-cima.

Ove ogromne travne prostorije, koje se jo{ uvi-jek ne iskori{}avaju na jedan i suvi{e primitivanna~in, pametnom i smi{ljenom racionalizacijompruìle bi za odgoj stoke mnogo vi{e nego {to seto i danas moè misliti. Istina, sto~arstvo je idanas glavna (u nekim mjestima i jedina) privred-na grana, ali ono ima takve uslove da bi se brojstoke mogao u~etvorostru~iti. Otuda u budu}ojekonomiji ovih krajeva ovo bogatstvo treba isko-ri{}avati i naporedo sa {umarstvom i bilo bidovoljno da zadovolje potrebe mnogo i mnogove}e okoline, nego {to je ovo danas.

Uzgred treba pomenuti jo{ jo{ neka manjabogatstva koja su zasada potpuno sekundarnogzna~aja. Ona se danas naj~e{}e ubrajaju u redprirodnih ljepota, ali u bliskoj budu}nosti mo`da}e i ona imati svoju ekonomsku vrijednost i preds-tavljati lijepo bogatstvo. Tu bi do{ao onaj nizjezeraca koja se poput siro~i}a gomilaju u samompodno`ju durmitorskog masiva: Crno, Riblje,[kr~ko, Vra`je, Svrablje i Zmini~ko. Ve}ina ovihjezera imaju dovoljnu koli~inu vode i preko ~ita-vog ljeta, te bi se bez mnogo truda i materijalnih`rtava mogli podi}i lijepi ribnjaci. U prilog tomenajbolje moè posluìti Crno jezero. Tu je prijetrrideset godina uba~en izvjestan broj sitnepastrmke koja se tako lijepo razmnoìla i razvi-ja da u svakom pogledu zadovoljava. Analognotome moglo bi se isto u~initi i sa ostalim jezeri-ma, te za par godina govorilo bi se o bogatom ribo-lovu pod Durmitorom.

Katun kod Crnog jezera, 1932. godine, sada je atraktivna turisti~ka destinacija



Osim tih pravih prirodnih bogatsta-va, ovi krajevi imaju dosta povoljneuslove i za razvitak jo{ nekih ekonomi-ja koje bi predstavljale pomo}ne priv-redne grane u ovim krajevima Tako , navi{e mjesta, u op{tinama, boanskoj,drobnja~koj, ̀ upopivskoj i durmitors-koj (u Tepcima) postoje vrlo povoljniuslovi za p~elarstvo i vo}arstvo.

Prema tome, iskoristiti sva ta pri-rodna bogatstva na jednoj racionalnojosnovi, a zatim podi}i one privrdednegrane koje imaju najpovoljnije uslo-ve, uistini je jedan posao kome bezodlaganmja treba pristupiti.

Iako je ovaj tekst pisat prije skoro osam decenija, on uzna~ajnoj mjeri potvr|uje kontinuitet vizije razvoja {umarst-va u Crnoj Gori. Neke ideje koje su tada bile akltuelne, aktu-elne su i sada. Istina, tada{nje ekonomske i tehni~ke prilikenijesu omogu}avale dinami~niji razvoj ove privredne grane.Sada kada su stvorene pretpostavke za potpuniju valirizaci-ju prirodnog bogatstva, poput onog kojima raspolaè plje-valjski i durmitorski kraj, normalno je o~ekivati ostvarenjedavnih èlja. [umski kompleksi koji zahvataju dvije petinedràvne teritorije su najve}e nacionalno blago koje treba, uzosmi{ljenu politiku razvoja, svestrano iskoristiti. Prirodanam je odista bila izda{na na ovom prostoru. Potrebno jeplanski staviti u funkciju dru{tva njene blagodeti i uzvratitijoj kreativnim pristupom u oplemenjivanju njenih sadràja.

M.J.

U Sje di nje nim Ame ri~ kim Dr -à va ma sve je po pu lar ni ji “po -kret lo kal ne hra ne”. Vo}e, po vr -}e i me so na ba vlja ju se sve ~e š}es obli ̀ njih far mi, a sa da se far -me ri ma pri dru ̀ u ju vla sni cišum skih do ba ra - uz ga ji va ~iglji va, vo} nih bo bi ca i ra znog“ze le ni la” za sa la te.

Ca rol Wick i njen su prug ima -ju 12 hek ta ra ze mlje na ob ron -ci ma go re Ca sca de, ne da le koSe at tlea u dr ̀ a vi Was hing ton.

Sa mo ne ko li ko ko ra ka odima nja na la zi se ma nja šu ma uko joj ra stu je le i ke dro vi. Šu maza u zi ma oko tre }i nu nji ho ve ze -mlje. Umje sto da pro da je dr ve -nu gra |u, po ro di ca Wick ko ri -sti tu šu mu za uz ga ja nje po se bih‘šum skih po sla sti ca’ - de li ka te -snih vr sta glji va i autoh to nihbo bi ca: di vlje bo rov ni ce, ame -ri~ ke bo rov ni ce, di vlje ma li ne,di vlje ku pi ne, te ne ke vr ste ze -le ne sa la te, ti pi~ ne za ovo pod -ne blje… “Sve se to la ko be re, auku sno je i svje ̀ e.”

Ne pro fit na or ga ni za ci ja TheCa sca de Har vest Co a li tion za la -è se za lo kal nu pro iz vod njehra ne. Nje na di rek to ri ca MaryEm ble ton na sto ji or ga ni zo va tima nje šum ske po sje de.

“Mi slim da je lo gi~ no da se

po~ ne sa ši re njem ob ra di vih po -vr ši na te da se or ga ni zu je edu -ka ci ja po tro ša ~a”, ka ̀ e ona.

Em ble ton ̀ e li spo ji ti far me res tr ̀ i štem. Na pr vom sa stan kus far me ri ma raz go va ra lo se oci je na ma.

Za ki lo gram di vljih glji va mo -è se do bi ti iz me |u 24 i 40 do -la ra, a za ki lo bo rov ni ca re sto -ra ni pla }a ju 16 do la ra. Ku va ribo ljih re sto ra na po ka za li su ve -li ki ape tit za jed nu vr stu šum -ske pa pra ti. Je dan od po ten ci -jal nih ku pa ca je TonyD’Ono frio, ko ji do ba vlja na mir -ni ce za je dan la nac lo kal nih su -per mar ke ta.

“Vo lim ka da hra na do la zi nastol di rekt no iz šu me. Šu ma jepu no vi še od sa mog dr ve }a. Akosva ke go di ne ima te ber bu vo }aili po vr }a ko je za vr ši na sto lu, tozna ~i da }e sa me šu me osta tine tak nu te”.

U isto vri je me, D’Ono frio jere a li sti ~an i ka ̀ e da su ~ak ima lom lan cu sa mo po slu ga, po -put nje go vog, po treb ni pro iz vo -di kroz od re |e no vri je me u ve -}im i odr ̀ i vim ko li ~i na ma. To sene mo ̀ e do bi ti iz jed ne ma le šu -me. Na pri mjer, za se zo ne glji -va li si ~ar ki, ̀ e li te da su vam te -zge uvi jek pu ne tih glji va, jer

zna te da }e te za njih po sto ja tisva ko dnev na po tra ̀ nja, ka ̀ e on.D’Ono frio do da je da bi za ova -kvu pro iz vod nju na ma lo naj -po god ni je mo gle bi ti tr ̀ ni ce nako ji ma far me ri sa mi pro da jusvo je vo }e i po vr }e. Šu mar KirkHan sen sma tra da se vla sni cima njih šum skih po sje da tre ba -ju di rekt no po ve za ti s tr go vi na -ma na ma lo ko je su spe ci ja li zi -ra ne za svje ̀ e pro iz vo de.

“ Ako ne ko ima osam hek ta -ra ze mlje, mo ̀ e te o~e ki va ti tekma nji urod, na pri mjer tek ne -ko li ko ki la bru sni ca ili ko plja -ste pa pra ti.”

Jed na fa bri ka iz Se at tleauo~i la je upra vo u to me svo jušan su. Spe ci ja li zo va la se za ber -bu po šu ma ma sje ve ro za pad -nog di je la Ame ri ke i pro na la ̀ e -nje po seb nih ‘di vljih de li ci ja’.Pro da je ih vr hun skim re sto ra ni -ma. A sa ve zne i lo kal ne vla sti fi -nan si ra ju is tra ̀ i va nja ~i ji je ciljpro na }i na ju no sni je pro iz vo deko ji ra stu na tim ‘po ro di~ nimšum skim far ma ma’. U As hvil leuu Sje ver noj Ka ro li ni, tu ri sti~ kaza jed ni ca re kla mi ra “je sti veavan tu re” na ko ji ma tu ri sti ušu mi be ru di vlje vo }e, glji ve i di -vlji pra zi luk.

Pri re dio G. Ma li dàn

U SAD sve po pu lar ni ji “Po kret lo kal ne hra ne”

Umje sto gra |e pro da ju “šum ske po sla sti ce”


E K O L O G I J A

Her ceg No vi se na la zi na ju ̀ nom di je lu Ja dra -na. Za hva lju ju }i mno go broj nim pri rod nim lje -po ta ma Her ceg No vi je ste kao na ziv, grad cvi je -}a, sun ca, sli ka ra, glu ma ca i pje sni ka. Smje {tenje na te ra sa ma ob ro na ka Or je na ~i je su ze le ni loi lje po tu umjet ni ci ovje ko ve ~i li ri je ~i ma, sli ka ma,fo to gra fi jom...Mno gi su pi sa li o nje mu i po ku ša -va li ri je ci ma do ~a ra ti nje go vu ljep tu. Kad se vi -di, shva ti se da je to ljep {e od onog {to ~o vjek mo -è re }i ili na pi sa ti o ovom gra du. Ov de je flo rapo seb no in te re sant na, jer u gra du i okru ̀ e nju ra -ste oko 250 bi lja ka po ri je klom sa svih me ri di ja -na svi je ta, ko je su de ce ni ja ma do no si li po mor ci ipe ~al ba ri, ne ras ki di vo ve za ni za rod ni kraj, ta koda je sam grad i nje go va oko li na jed na svo je vr snabo ta ni~ ka ba {ta. Vje ruj te mi, ov de i ko rov li je pocvje ta.

Ima i sta ri jih gra do va na ovoj oba li, mo ̀ daljep {ih i bo ga ti jih, ali Her ceg No vi ima iza zo vani ne sva ki da {nji kok tel kli me, pri rod nih bo gat -sta va i ri jet kog ra sti nja, iz u zet nih kul tur no - isto -rij skih spo me ni ka i zdrav stve nog tu ri zma da ne -ma ~o vje ka ko ji za se be ne mo ̀ e ov dje na }i pro storza od mor i uì va nje.

Mi kro kli ma je spe ci fi~ na zbog ju ̀ ne eks po zi ci -je, bli zi ne mo ra, kre~ nja~ ke pod lo ge i pla nin -skog za le |a ko je spre ~a va pro dor hlad nih va -zdu {nih ma sa. Go di {nje u pro se ku ima oko 200

sun ~a nih da na, u ju -lu i av gu stu pro sje~ -no 10,7 sun ~a nih sa tidnev no. Pro sje~ nago di {nja tem pe ra tu rava zdu ha je 16,2 ste -pe na Cel zi ju sa, po -put Na pu lja i Li sa -bo na, a tem pe ra tur nako le ba nja su ma la -dnev no tek oko ~e ti -ri ste pe na.

Grad je smje šten naiz u zet no zna~aj nom iatrak tiv nom pro sto -ru iz me |u pla ni neOr jen (1.895 m) i jed -nog od naj ljep ših za -li va na svi je tu - Bo keKo tor ske. Pla ni naOr jen po zna ta je poen dem skim bilj nimvr sta ma, sta za ma zare kre a ci ju i pje ša~e -nje, te ski ja nju u ka -snim pro lje}njim i ra -nim ljet njimmje se ci ma. U bli zi ni gra da su i br da Do bro sti ca(1.570 m) i Ra do stak (1.441 m), po lu o str vo Lu šti -

ca sa naj vi šim vr hom Obo snik (585 m.),te rto vi Oštro i Mi ri šte ši ri ne 2.900 me -ta ra. Her ceg No vi ima i ve o ma bo ga to iì vo pi sno se o sko za le |e ko je za u zi maukup no 235 km².

Ve} go di na ma tu ri sti ko ji bo ra vak namo ru ne mo gu za mi sli ti bez do dat ne re -kre a ci je, a da to ni je sa mo od mor napla ̀ i, ku pa nje u ~i stoj vo di Ja dran skogmo ra ili osvje ̀ e nje u ho tel skom ba ze nuuz ne za o bi la znu ma saù, tra ̀ e sta ze zare kre a ci ju, ko jih je, vje ruj te nam na ri -je~, Her ceg No vi pre pun.

Pr va re kre a ci o na zo na na ko ju }e vasupu ti ti mje šta ni ili lju bi te lji spor ta izdra vog na ~i na ̀ i vo ta, na la zi se is to~nood gra da, za tri de se tak mi nu ta ho damo ̀ e te sti }i do pre kra snog šu ma par -ka, Sa vin ska du bra va, smje šte nog iz -

Herceg Novi

Bi o di ver zi tet Sa vi ne pro gla si tipod ru~ jem po seb ne pri rod ne vri jed no sti

Na po ri epi sko pa Ge ra si maSa vin ska du bra va pred sta vlja je din stve ni sklop pri rod -

nog, ma te ri jal nog bo gat stva, {um skog are a la i sna ̀ nogsa kral nog ele men ta, ko ji se osim u ma na sti ru Sa vi na,ogle da i u dru gim cr kva ma na ovom pod ru~ ju. Ovajkom pleks ne ka da je pod ra zu mi je vao ~i ta vo sa vin skobr do - kre~ nja~ ki gre ben, iz me |u Her ceg No vog i Me -lji na. Du {an Po po vi}, bo ta ni ~ar, 60-ih go di na pi sao je dapo vr {i na Sa vin ske du bra ve iz no si 40 ha, u du ̀ i nu 1.360m, sa naj ve }om {i ri nom 470 m i naj vi {om ko tom od 102mnm. Sa vi na je od u vi jek bi la ma na stir sko i pri vat no vla -sni {tvo, a ra do ve na nje nom ure |e nju za po ~eo je 1855.go di ne epi skop Ge ra sim Pe tra no vi}. Iz me |u dva svjet -ska ra ta osno va no je dru {tvo “Sa vi na”. Ta da je sa vin -ska {u ma hra sta me dun ca, bi je log gra ba, pi to mog ke ste -na, cr nog ja se na, iz no si la pre ko 100 ha.

Nesumljivo, jedan odnajljep{ih parkova na Jadra-nu je prirodni park-{uma,Savinska dubrava koji svo-jom ljepotom i netaknutomprirodom svakog posjetiocaostavlja bez daha. U njemu iokolini najrasprostranjeniji jepitomi kesten.


E K O L O G I J A

me |u cen tra gra da i Me lji na... Ta mo vas ~e ka juma gi~na šu ma hra sta me dun ca, bi je log gra ba,cr nog ja se na i pi to mog ke ste na i mno go broj nevr ste lje ko vi tog i dru gog bi lja.

Sa vin ska du bra va je šu ma park, sko ro u cen truHer ceg No vog, star vi {e od sto ti nu go di na, sa ri -jet kim bilj nim vr sta ma, u ko joj se na la zi i je din -stve ni obje kat sa kral ne ar hi tek tu re 17. vi je ka -ma na stir Sa vi na. Skup {ti na op {ti ne je 1968. go -di ne do ni je la od lu ku ko jom se za bra nju je sva kagrad nja u tom di je lu gra da, ka ko bi se spri je ~i louni {ta va nje {u me. Ko li ko je ta od lu ka po {to va navi di se iz po da tka da je ta da pod ze le nom po vr -{i nom bi lo oko 50, a sa da je ma nje od 20 hek ta -ra. Her ceg nov ska Skup {ti na je Sa vin sku du bra -vu 1999. go di ne pro gla si la pri rod nim pred je lompo seb ne vri jed no sti.

Na ̀ a lost, for -mal na za {ti ta ni -je spri je ~i la eko -lo {ku iur ba ni sti~ ku de -va sta ci ju parkšu me Sa vi na.

U park {u miSa vi na, po rednaj ra spro stra nje -ni jeg pi to mogke ste na, na la zi sei za jed ni ca hra -sta me dun ca i cr -nog gra ba, nako je se vi sin skina do ve zu ju sta -bla hra sta me -dun ca i pi to mogke ste na, ko je ra -stu na sla bo doumje re no ki se limi po ro znim za -mlji šti ma, i što jeov de po seb no za -ni mlji vo, na ve o -ma ma lim nad mor skim vi si na ma od sve ga 50 do150 m.

Sloj dr ve }a ~i ne pi to mi ke sten (Ca sta nea sa ti -va) i hrast me du nac, dok su ~e sti jo{ obi~ ni grabi cr ni ja sen.

Sloj gr mlja je uglav nom sla bi je raz vi jen, gdjenaj zna ~aj ni ju ulo gu ima ju pi to mi ke sten, cr ni ja -sen (Fra xi nus or nus) i dr.

Va ̀ no je na po me nu ti da se na svim lo ka li te ti -ma pri do la ska ove za jed ni ce uo~a va su {e nje sta -ba la pi to mog ke ste na, ta ko da mje sti mi~ no na sta -le pra zni ne po pu nja va ju hrast i obi~ ni grab, {toje na ro ~i to uo~ lji vo u sa sto ji na ma sa ju go za pad -ne stra ne pre ma Me lji na ma, te du` trim sta zepre ma vr hu i ju`nom di je lu Sa vi ne.

U slo ju dr ve }a osim hra sta me dun ca i cr noggra ba ja vlja se cr ni ja sen, ma klen (Acer mon -spes su la num), u slo ju gr mlja mu ki nja, dri jen (Cor -nus mas), bre ki nja, hu di ka (Vi bur num lan ta na),ru ̀ a (Ro sa ar ven sis).

Bu du }i da je ti sa kao re likt na i ri jet ka vr staza {ti }e na Za ko nom o za {ti ti pri ro de, za jed ni ca sena la zi pod za {ti tom. No, ti sa, a s njom i tip ski gra -|e na za jed ni ca, na mno gim je mje sti ma pot pu none sta la pa osta le lo ka li te te tre ba naj stro ̀ e za {ti -ti ti.

Pre ma pro cje na ma, u Bo ki da nas ima 5.000 sta -ba la mi mo za (ac ca cia de cur rens, lat.) cvi jet - `u -te bo je. Mi mo za je austra lij skog po ri je kla, a po -ti ~e iz ro da aka ci ja. U Bo ku Ko tor sku, od no snoHer ceg No vi mi mo zu su do ni je li po ~et kom XX vi -je ka po mor ci. Na her ceg nov skoj ri vi je ri uspi je va

i mag no li ja (mag no lia gran di flo ra, lat.), zim ze le -no dr vo pre li je pih lju bi ~a sto - bi je lih cvje to vado ne se no iz Sje ver ne Ame ri ke. U Her ceg No vomse uz ga ja i ci kas pal ma (cycas re vo lu ta, lat.). Ve -o ma je po pu lar na na Me di te ra nu, po ri je klom je sada le kog Is to ka, jed na je od naj sta ri jih ̀ i vih vr stana svi je tu. Aga va (aga ve ame ri ca na, lat.) je još jed -na in te re sant na bilj ka, ~i ja je po stoj bi na is to~niMek si ko. Na pod ru~ je Her ceg No vog do ni je li suje Špan ci sre di nom XVI vi je ka. Aga va ima an ti -spe ti~ka i lje ko vi ta svoj stva. Po zna te bilj ke su ii la van da (la ven du la of fi ci na lis, lat.), pla ni ka (ar -bu tus une do, lat.), bo gu mi la (bo u ga in vil lea spec -ta bi lis, lat.,)…

Alek san dar Mi tro vi}

Manastir Savina se nalazi se u dijelu Herceg Novog prema Meljinama i Zeleniki, a ta nekadaodvojena mesta su ve} spojena u jednu urbanu cjelinu


R E P O R T A @ A

Po mi nja nje “Gor njeg Ibra”,bu di mno ge aso ci ja ci je kod ve -}i ne gra |a na ro ̀ aj ske op šti ne.Ri je~ je o pr vom pri vred nom ko -lek ti vu u ovoj op šti ni, ne ka dazna ~a ja nom gi gan tu i u okvi ri -ma one ve li ke Ju go sla vi je ko jije za po šlja vao pre ko 2.000 rad -ni ka, fir mi u ko joj su ra di li nji -ho vi o~e vi, oda kle su se ško lo va -li, gdje su do bi li pr vi po sao...Da nas, me |u tim imo vi na ovogdr vo pre ra |i va ~a, ko ji je du ̀ e odpe de set go di na pre sta vljao dru -go ime za Ro ̀ a je, pre pu šte na jepro pa da nju bez ja sne per spek ti -ve i iz vje sne bu du} no sti.

No, kre ni mo re dom. Po ~e ciovog ko lek ti va da ti ra ju iz 1937.go di ne, ka da je osno va no di o -ni ~ar sko dru stvo “Tre ska” ko jese ba vi lo eks pla ta ci jom drv nihsor ti me na ta. To dru štvo, ko je jefunk ci o ni sa lo do 1941, od no snodo po ~et ka ra ta, po sta vlja lo jepre te ~u “Gor njeg Ibra”, ko ji jepod ime nom ŠIK GIR, for mi ran1946. go di ne.

Je dan od ar mi je rad ni ka ko ji jepro veo svoj rad ni vi jek u ovomko lek ti vu i ko ji od ne dav no ni -je vi še me du `i vi ma, Sa dik Ka -la~ go vo re }i o ovom ko lek ti vuka zao je da je “G. Ibar” 1961.za po šlja vao oko 18o rad ni ka.Ve} 1963. ka da je do šlo do spa -ja nja, G. Ibra i Šum skog ga zdin -stva, bi lo je oko 400 za po sle nih.Tih go di na ovaj ko lek tiv se okre -}e fi nal noj pre ra di dr ve ta. Osni -va se po gon za iz ra du pa nel plo -~e. Na kon to ga po gon za iz ra dugra |e vin ske sto la ri je i Tr go vi na.Taj po stu pak pra ti otva ra njesto va ri šta i po slov nih cen ta raši rom Ju go sla vi je i na rav no po -ve }a nje bro ja za po sle nih. Po reddr vo pre ra de Gor nji Ibar se okre -

}e i dru gim dje lat no sti ma. Osni -va se auto pre vo zno pred u ze }eSer vi strans, Ugo sti telj stvo, Fa -bri ka De kor pa pi ra. a broj za po -sle nih ra ste na 2.400 rad ni ka -ka ze Ka la~. Taj broj se odr ̀ a vaojed no vri je me dok ni je po ~e lootva ra nje no vih pred u ze ca po putKri sta la, Ma šin skih dje lo va, ne -ko li ko po go na tek stil ne in du -stri je, ka da je dio rad ni ka G.Ibra pre šao u te ko lek ti ve. Ka la~,ko ji se ne ko li ko go di na na la ziona ~e lu Ka drov ske slu ̀ be, te jebio u pri li ci da pra ti ula ga njaovog dr vo pre ra |i va ~a u raz vojop šti ne, is ti ~e za slu ge G. Ibraza osni va nje ro ̀ aj ske Gim na zi -je, iz ga rad nju Do ma zdra vlja,iz grad nju stam be ne zo ne, nov ~a -nih po mo }i op šti ni i gra |a ni mate je bio stvar ni no si lac raz vo jaRo ̀ a ja. Kao naj u spje šni jeg di -rek to ra ko ji je do pri nio da ovajko lek tiv bu de uvr šten u de se -tak na ve }ih dr vo pre ra |i va ~a uokvi ri ma eks Ju go sla vi je, Ka la~je iz dvo jio: Ome ra Kur pe jo vi }ako ji se na la zio na ~e lu od 1963.do 1978. Na kon to ga, na ovojfunk ci ji ko ja se po zna ~a ju iz jed -na ~a va la sa pred sjed ni kom op -šti ne, smje nju ju se Ha lil Ka la~,Ha mid Nur ko vi}, Ra mo Bra li},Iso Ka la~, Ra fet Ka la~, Ha sanKur ta gi} i dr. U tom pe ri o du“G. Ibar” po ~i nje da po su sta je.Po ~i nju kre dit na za du ̀ e nja ko -ja op te re }u ju po slo va nje i uru ša -va ju bu du} njost pred u ze }a.

Kao klju~ ni do ga |aj ko ji je ka -sni je do veo do za tva ra nja ovogpri vred nog gi gan ta, ov dje sesma tra do no še nje no vog Za ko nao šu ma ma 1989. go di ne ko jimsu šu me odvo je ne od pred u ze }a.Na kon to ga, pre ma mi šlje njubo ljih po zna va la ca pri li ka, u

ovoj obla sti ni šta ni je bi lo isto.Dr vo pre ra |i va ~i, a ta ko i “G.Ibar” bi li su pri nu |e ni da poeko nom skim ci je na ma na ba vlja -ju si ro vi nu što se, iz me |u osta -log od ra zi lo na po slo va nje. Sveto je uslo vi lo da se ovo pred u ze}po ~i nje kre dit no za du ̀ i va ti štoje za po slje di cu ima lo lo ši je po -slo va nje, sma nje nje fi zi~ kog obi -ma pro iz vod nje, sma nje nje bro -ja za po sle nih i na kra ju uvo |e njeste ~a ja i de fi ni ti van kraj.

U G. Ibru je pri je 5 go di na upot pu no sti za u sta vlje na pro iz -vod nja. Na kon vi še mje se~ nihštraj ko va, Vla da je po nu di la so -ci jal ni pro gram “te ̀ ak” 3,2 mi -li o na eura, ko ji je, na kon mno gihne sla ga nja i pro te sta, pri hva ti lave }i na za po sle nih. Tim pro gra -mom, rad ni ci ma je po ve zan rad -ni sta` za klju~ no sa 2007. go di -nom is pla }e ne ot prem ni ne iza o sta le pla te. Svi rad ni ci ko jini je su ima li uslo ve za pen zi jupo sla ti su na Bi ro ra da gdje, ve -}i na od njih pri ma po 35 eurapo mo }i. Ka da je ri je~ o Vla di -nom so ci jal nom pa ke tu da ka ̀ e -mo da je i po sli je nje go ve re a li -za ci je bi lo broj nih rad ni~ kihpro te sta. Je dan broj rad ni ka iz -ka zi vao je ne za do volj stvo vi si -nom ot prem ni ne, dru gi, zbog to -ga što se ni je su na šli na spi skudok su tre }i bi li pro tiv li kvi da ci -je pred u ze }a tra ̀ e }i da Vla daobez bi je di stra te škog part ne rako ji bi ob no vio pro iz vod nju ivra tio dio biv ših rad ni ka na po -sao. Oni sma tra ju da G. Ibar imabu du} njost uko li ko se po ka zedo bra vo lja i bri ga za ovaj gradi nje go ve gra |a ne. Ova op šti naras po la ̀ e si ro vi nom za fi nal nu

Ro ̀ aj ski “Gor nji Ibar” oti {ao u isto ri ju

Pri vat ni ci na sta vi litra di ci ju dr vo pre ra de

“Gor nji Ibar”, ne ka da zna ~a -ja n gi gan t i u okvi ri ma one ve -li ke Ju go sla vi je nekada je za po -šlja vao pre ko 2.000 rad ni ka. -Ovdje se smatra da je klju~ nido ga |aj, ko ji je ka sni je do veodo za tva ra nja ovog pri vred noggi gan ta, do no še nje no vog za -ko na o šu ma ma 1989. go di ne,ko jim su šu me odvo je ne odpred u ze }a


R E P O R T A @ A

dr vo pre ra du, dio pred u ze }a (La -me lir ni ca) ima o~u va ne pro iz -vod ne ka pa ci te te, a na Bi rou ra -da se na la zi ve li ki broj rad ni kako ji po sje du ju ogrom no is ku stvou dr vo pre ra di. Na du ta kvim za -htje vi ma dao je i pred sjed nik op -šti ne Nu sret Ka la~, iz ja vom da biGor nji Ibar u jed nom di je lu mo -gao ob no vi ti pro iz vod nju, što bizna ~i lo da }e dio biv ših rad ni kapo no vo do bi ti po sao. Za u sta vlja -nje pro iz vod nje u “Gor njemIbru” po red ne ga tiv nih efe ka takao {to su pre sta nak ra da ve li -kog bro ja za po sle nih, do nio je ino ve ide je zna ~aj nog bro ja pred -u zet ni ka ko ji se ba ve dr vo pre ra -dom. Od pri mi tiv nih ga te ra ibren ti, gdje se sa mo vr {i lo re za -nje tru pa ca i gra |a u tom ste pe -nu pre ra de pro da va la na tr ̀ i {tu,da nas ima mo ne ko li ko sa vre me -nih ka pa ci te tau ko ji ma se vr -{i pro iz vod njan a m j e { t a j a ,gra |e vin skesto la ri je, lam -pe ri je, brod -skog pa to sa,l a me l i ra n ihele me na ta i iz -ra |u ju vi ken -di ce.

Pre ma ri je ~i -ma Re dà Bra -li }a di rek to rafir me “Fo rest”i pred sjed ni kaUdru ̀ e nja dr -vo pre ra dji va ~aRo ̀ a ja, u ovojop {ti ni tre nut no ima oko 80 re -gi stro va nih po go na za dr vo pre -du u ko ji ma je stal no za po sle nooko 400 rad ni ka i u ko ji ma to -kom se zo ne po sao na |e naj ma njejo{ to li ki broj. On je ka zao da suvla sni ci ne ko li ko fir mi ko je seba ve ovim po slom ulo ̀ i li ne ko -lu ko mi li o na eura u osa vre me nji -va nje pri zvod nje. Po red nje go vefir me ko ja ras po la ̀ e sa vre me -nim po go nom i su {a rom u ko jije, ka ko ka ̀ e, ulo ̀ io vi {e od ~e -ti ri sto ti ne hi lja da eura, tu su ifir me “Rez”, “Je la ko merc”,

“Wod“, “El prom”, “Amar” “[e -kom”..., u ko ji ma je po je di na~ noulo ̀ en i ve }i iz nos. Ta ko je Ro -à je po no vo do bi lo prera|iva~keka pa ci te te u obi mu ko je je imao“Gor nji Ibar” sa mo u ne {to dru -ga ~i joj for mi. Me dju tim, ka ̀ eBra li} to ne zna ~i da se ov da {njidr vo pre ra dji va ~i ne su o ~a va ju isa do sta pro ble ma u po slo va nju.Naj ve }i pro blem sva ka ko je ne -ri je {e no pi ta nje ras po dje le kon -ce si ja. On je pod sje tio da su kon -ce si je u ovoj op šti ni još uvi jekdo dje lju ju na go di šnjem ni vouza raz li ku od ne ko li ko dru gihop šti na gdje pre ra |i va ~i do bi -ja ju kon ce si je na pe riod od 7 do15 go di na što im omo gu }a va, zaraz li ku od ro ̀ aj skih dr vo pre ra -|i va ~a, da du go ro~ no pla ni ra juobim pro iz vod nje, broj za po sle -nih, ula ga nja u no ve ka pa ci te te

i sli~ no. . Dru gi pro blem sa ko -jim se su o ~a va ve }i na ro ̀ aj skihdr vo pre ra |i va ~a, ali ne ma njeva ̀ an je ne do sta tak rad ne sna -ge. Ri je~ je, pri je sve ga o ne do -stat ku in ̀ e nje ra i teh ni ~a ra ali,{to mo ̀ e zvu ~a ti pa ra dok sal nozbog ~i nje ni ce da se ova op {ti -na na la zi na za ~e lju u Cr noj Go -ri po bro ju za po sle nih u pri vre -di i fi zi~ ke rad ne sna ge. Na i me,ka ko po ja {nja va Bra li}, ve li kibroj rad ni ka ne è li da za snu jerad ni od nos u ne koj od ovih fir -mi, da ne bi iz gu bi li po volj no sti

so ci jal nih pri ma nja, od no snosprem ni su da ra de sa mo na cr -no. To sva ka ko pred sta vlja do -dat ni pro blem vla sni ci ma, pomno go osno va. I iz voz dr ve negra |e, od no sno tru pa ca iz ne ko -li ko su sjed nih op {ti na kup ci mau Sr bi ji, na Ko so vu i Al ba ni ji,{to je ina ~e za bra nje mo Vla di -nom ured bom, su ̀ a va pro storza pla sman fi nal nih pro iz vo dana ta tr ̀ i {ta i stva ra ne lo jal nukon ku ren ci ju. Bra li} je u imeUdru ̀ e nja po ljo pri vred nih pro -iz vo dja ~a upu tio apel nad le -`nom Mi ni star stvu i Di rek ci ji{u ma Cr ne Go re da se iz vo zutru pa ca po sve ti po treb na pa -`nja, od no sno sank ci o ni {u sviko ji kr {e Ured bu i da se u naj -sko ri je vri je me ras pi {e kon kursza ras po dje lu kon ce si ja. Zah ti -je va ju da se one da ju is klju ~i vo

re gi stro va nimfir ma ma ko jese ba ve fi nal -nom dr vo pre -ra dom i na du -ì pe riod,od no sno, ka koje to re gu li sa -no u dru gimop {ti na ma. Ti -me bi se stvo -ri la mo gu~ nostdu go ro~ nogpla ni ra nja ka -ko pro iz vod njeta ko ula ga njau opre mu i za -po {lja va nja.Bra li} je pod -sje tio da su fir -

me iz ove obla sti uglav nom lo -ci ra ne na se o skom pod ru~ ju, dabri nu o odr ̀ a va nju se o skih pu -te va, za po {lja va nju mla dih iraz vo ju se la, te da lo kal na upra -va mo ra ima ti vi {e slu ha ka da suu pi ta nju vi si na po je di nih tak -si, kao onih ko je na pla ~u je zako ri {}e nje ne ka te go ri sa nih pu -te va i sl. Na ro ~i to se to mo raima ti u vi du u ovom vre me nuka da je glo bal na eko nom skakri za ve} po ka za la svo je ra zor -ne efek te.

Fa ruk Ka li}

Gornji Ibar - pro iz vod nja u pot pu no sti za u sta vlje na pri je pet go di na


A K T U E L N O

Cr no gor ski Za kon o za {ti ti pri ro de iz 1977. go di -ne je bio do bar do ku ment, ali se od ta da mno go to -ga pro mi je ni lo. Pot pu no se pro mi je nio po gled na za -{ti tu pri ro de u svi je tu, na ro ~i to po sli je 1992. go di nei Kon ven ci je o bi o di ver zi te tu, ko ja je usvo je na nakon fe ren ci ji u Rio de @a ne i ru.

Na tu ra 2000 je eko lo {ka mre ̀ a EU ko ja ob u hva -ta pod ru~ ja va ̀ na za o~u va nje ugro ̀ e nih vr sta bi -lja ka i ì vo ti nja i sta ni {nih ti po va, s osnov nim ci -ljem za {ti te bi o ra zno vr sno sti za bu du }e na ra {ta je.

Taj krov ni si stem u pra vu Evrop ske Uni je po -sve }en eko lo gi ji, ~i ju sr` ~i ni Di rek ti va o za {ti tipri rod nih sta ni {ta i di vlje flo re i fa u ne (Ha bi tat nadi rek ti va) i Di rek ti va o za {ti ti pti ca, uko li ko bu depri mje nji van, dra sti~ no }e pro mi je ni ti od nos pre mapri ro di u Cr noj Go ri.

Osnov ni pro gram u po li ti ci za {ti te pri ro de Evrop -ske Uni je, Na tu ra 2000, usva ja njem Za kon o za {ti tipri ro de (2008 go di ne), ko na~ no je na {ao mje sto i uza ko no dav stvu Cr ne Go re. Us po sta vlja nje eko lo {kemre ̀ e dio je oba ve za u sklo pu pro ce sa pri stu pa njaEU, od no sno spro vo |e nja Spo ra zu ma o sta bi li za -ci ji i pri dru ̀ i va nju.

Na pod ru~ ji ma uklju ~e nim u Na tu ru 2000 tre baodr ̀ a va ti po sto je }e sta nje pri ro de, na sta vi ti s od -vi ja njem odr ̀ i vih dje lat no sti, a spri je ~i ti one dje -lat no sti ko je }e dje lo va ti ne ga tiv no na pri ro du.

Mre ̀ a Na tu ra 2000 za ̀ i vje la je 1992. go di ne usva -ja njem Di rek ti ve o sta ni {ti ma, ko ja je za jed no sa Di -rek ti vom o pti ca ma, te melj evrop ske po li ti ke o o~u -va nju pri ro de.

Od go va ra oba ve zi ko ju su usta no vi li ~el ni ci evrop -skih dr ̀ a va i vla da na sa mi tu u Ge te bor gu 2001. go -di ne da }e “za u sta vi ti gu bi tak bi o ra zno vr sno sti do2010. go di ne”. Me|u tim ko li ko je stvar no za u sta -vljen taj gu bi tak bi o di ver zi te ta, od no sno u ko jojmje ri je ostva ren taj cilj, te ško je pro ci je ni ti.

Mre ̀ a je zna ~aj na jer su se pr vi put svih 27 ze ma -lja ~la ni ca EU uje di ni le u za jed ni~ kom na sto ja njui unu tar istih okvir nih za ko na, ka ko bi za {ti ti liugro ̀ e ne vr ste i sta ni {ta du` nji ho vog pri rod nogpod ru~ ja ras pro sti ra nja, ne za vi sno od na ci o nal nihili po li ti~ kih gra ni ca.

Slo gan Na tu re 2000 je “Sa rad nja ~o vje ka i pri ro -de”, {to zna ~i da sve ak tiv no sti unu tar za {ti }e nihpod ru~ ja mo ra ju bi ti u skla du s odr ̀ i vim raz vo jem.

Sto ga ni je ri je~ o ap so lut noj za {ti ti tih pod ru~ ja,ve} je na nji ma i da lje mo gu }e ba vlje nje po ljo pri -vre dom, {u mar stvom i ri bo lo vom.

Po ~et kom 2008. go di ne, pro gram Na tu ra 2000pro {i ren je na ze mlje pe tog kru ga pro {i re nja, ~i mesu na po ri Evrop ske Uni je za o~u va njem bi o ra zno -vr sno sti do bi li no vi za mah.

Rok je is te kao, a da li je cilj ostva ren?

EU je od lu~ na da za u sta vi gu bi tak bi o ra zno vr -sno vr sno sti do 2010. go di ne, a Na tu ra 2000 je njenglav ni in stru ment ostva re nja tog ci lja.

Di rek ti va o za {ti ti pri rod nih sta ni {ta i di vlje fa -u ne i flo re naj va ̀ ni ji je i naj za htjev ni ji pro pisEurop ske Uni je u pod ru~ ju za {ti te pri ro de.

Glav ni na ~in ostva re nja ovog ci lja je us po sta vlja -nje ko he rent ne evrop ske eko lo {ke mre ̀ e. Ona se sa -sto ji od pod ru~ ja va ̀ nih na ni vou ci je le EU, a po -zna ta je pod ime nom Na tu ra 2000. Di rek ti vana vo di oko 200 ì vo tinj skih i 500 bilj nih vr sta ~i -ja sta ni {ta zah ti je va ju za {ti tu.

Di rek ti va o za {ti ti di vljih pti ca je usmje re na naza {ti tu, upra vlja nje i nad zor nad di vljim pti ca -ma, te nji ho vim gni je zdi ma, ja ji ma i sta ni {ti mana pod ru~ ju Europ ske Uni je. Za bra nju ju se na ~i -ni ma sov nog i ne se lek tiv nog lo va, te is ko ri {}i va -nje, pro da ja ili ko mer ci ja li za ci ja ve }i ne pti~ jihvr sta. Ona osi gu ra va svim di vljim pti ca ma te melj -nu za {ti tu pri li kom hva ta nja i ubi ja nja. Pre maDi rek ti vi nu ̀ no je osi gu ra ti o~u va nje do volj nopro stra nih i ra zno li kih sta ni {ta za op sta nak ugro -è nih pti ca i pti ca se li ca.

Osim to ga {to je za kon je u pot pu no sti iz vr {io ka -te go ri za ci ju za {ti }e nih pri rod nih do ba ra u skla dusa ka te go ri za ci jom Svjet ske uni je za za {ti tu pri ro -de (IUCN), Za kon je i uskla |en sa di rek ti va ma istan dar di ma EU, u smi slu is pu nje nja oba ve zeusta no vlja va nja Na tu re 2000. Cio pro ces uvo |e njaNa tu re 2000 mo ra bi ti re a lan iz pro stog raz lo ga jerCr na Go ra ne ma do volj no po da ta ka, a i ono štoima mo ni je do volj no si ste ma ti zo va no i sa ku plja -nje tih po da ta ka }e bi ti dug i mu ko tr pan po sao.U do sa da {njim pro pi si ma su po sto ja le prav nepra zni ne ko ja se od no si le na pe }i ne, a sa da ovaj za -kon de fi ni {e i taj pro stor i nje go vu za {ti tu i ko ri -{te nje.

Od 2009. go di ne u Cr noj Go ri je osno va na Mre -à ne vla di nih or ga ni za ci ja Na tu ra 2000 ko ja da -nas oku plja pre ko 30 eko lo ških NVO-a, ko je svo -jim ak tiv no sti ma ra de na pro mo ci ji i afir ma ci jiNa tu re 2000.

Ka ko }e Na tu ru 2000 pri mje nji va ti, osta vlje no je,uz od re |e ne uslo ve, sva koj dr ̀ a vi po na o sob dasa ma od lu ~i.

U sva kom slu ~a ju, od na ~i na pri mje ne Na tu re2000 }e za vi si ti i po zi ti van od go vor za pri stup EUfon do vi ma i sam ula zak u Uni ju. Po red to ga, o ne -pri mje nji va nju ili kr {e nju te di rek ti ve po sljed njuri je~ ima Evrop ski sud.

Mi lo rad M. Mi tro vi}

Pra vil nom pri mje nom Na tu ra 2000 do lak šeg ula ska u Evrop sku Uni ju

Sa rad nja ~o vje ka i pri ro de


A K T U E L N O

Od mah na po ~et ku, sa po zi ci -je pre sjed ni ka na {e sin di kal neor ga ni za ci je, mo ram da uka ̀ emna iz u zet no te ̀ ak ma te ri jal no -so ci jal ni po lo ̀ aj za po sle nih i iz -no sim za bri nu tost za si gur nost iodr ̀ i vost rad nih mje sta.

Na {a sin di kal na or ga ni za ci jada la je pu ni do pri nos u ra du idje lo va nju gran skog sin di ka taUpra ve i pra vo su |a Cr ne Go re,do no {e njem no vih pod za kon skihaka ta, kra jem pro {le go di ne, mi{ti ti mo mi ni mumpra va svih za po sle -nih, a ne sa mo ne -kih ka te go ri ja, bo -ri mo se pro tiv “ra dana cr no” i ja ~a mosta bil nost dr ̀ av nihpri ho da.

So ci jal ni di ja log jepro ces, di ja log jedo go va ra nje, pre go -va ra nje, su ~e lja va -nje sta vo va i in te re -sa i bit no je dako mu ni ka ci ja po -sto ji, da je ona stal -na, i ovom pri li kommo ram na gla si ti dasmo za do volj ni na -{om sa rad njom sapo slo dav cem i dasmo u svim pri li ka -ma na i {li na ra zu -mje va nje, na rav no,u okvi ri ma mo gu} -no sti ko je tre nut nopo sto je.

Fi gu ra tiv no re ~e no, tru di li smose ne da se `a li mo na mrak, ve}da pa lje njem jed ne po jed ne svi -je }e, do pri no si mo da svi je tlo stiima sve vi {e i vi {e.

Tran zi ci ja pre du go tra je, pra -va iz pret hod nog si ste ma suumno go me su su spen do va na, bo -

lji tak od no vog si ste ma ve }i naza po sle nih ni je u mo gu} nost daosje ti.

Mi {lje nja smo da u ra du uvi jektre ba ima ti po zi ti van i op ti mi sti -~an stav. Rad u dr ̀ av noj upra -vi tre ba da bu de pri vi le gi ja, po -no sni smo na na {e po je di na~ nena po re u iz grad nji, o~u va nju iraz vi ja nju na {e lo kal ne za jed -ni ce i ja ~a nju dr ̀ av nih ka pa ci -te ta Cr ne Go re.

Tru di mo se da pri pa da ju }a fi -

nan sij ska sred stva {to rav no -mjer ni je ras po dje li mo po svimpo dru ̀ ni ca ma, ni je la ko, ima -mo mno go za htje va, ali nam se~i ni da smo po ka za li za vi dan ni -vo ope ra tiv no sti.

Ma le pla te, pre ko vre me ni rad,te ren ski rad po svim vre men -

skim pri li ka ma, ne ri je {e na stam -be na pi ta nja, ne do vo ljan brojiz vr {i la ca, eko nom sko - so ci jal -na kri za na glo bal nom pla nu ko -joj se ne na zi re kraj, na {a su nema la op te re }e nja.

Sprem nost za bor bu i rad nari je {a va nju jed nog po jed nog pi -ta nja su ono {to nam da je na duda }e mo u toj bor bi od ni je ti po -bje du.

Pri ~i nja va nam za do volj stvo i~ast, to {to smo u~e stvo va li na

sva tri re gi o nal na su sre ta za po -sle nih u Upra vi pra vo su |a ju go -i sto~ ne Evro pe, kao i to {to smoda li do pri nost u osva ja nju pe ha -ra i me da lja za Sin di kat Upra -ve i pra vo su |a Cr ne Go re.

Sa {a Ja ki}, pred . Sin di kal neor ga ni za ci je Uprave {uma

Sin di kal na or ga ni za ci ja da la pu ni do pri nos dje lo va nju gran skog sin di ka ta

Te ̀ ak ma te ri jal no - so ci jal nipo lo ̀ aj za po sle nih

Sa re gi o nal na su sre ta za po sle nih u Upra vi pra vo su |a ju go i sto~ ne Evro pe


A K T U E L N O

Po sto je raz li ~i te pro ce ne po -ten ci jal ne ulo ge bi o ma se u glo -bal noj ener get skoj po li ti ci u bu -du} no sti, ali u svi po ka za te ljigo vo re o zna ~aj nom po ra stu ko -ri {}e nja bi o ma se za pro iz vod -nju ener gi je i pred sta vlja ju va -`nu ulo gu u ener ge ti ci. Ra dipo re |e nja mo ̀ e da po slu ̀ i po da -tak da je 1990. go di ne. po tro -{nja ener gi je u svi je tu iz no si la je376.8 EJ, a 2050. go di ne po ne -kim pro ce na ma o~e ku je se po -tro {nja od 586 EJ do 837 EJ.

Ka da se go vo ri o bi o ma si kaoob no vlji vom go ri vu, pod ra zu -me va se ma te ri ja sa ~i nje na odbilj ne ma se u vi du pro iz vo da,nus pro i zvo da, ot pa da ili osta -ta ka te bilj ne ma se.

Pre ma agre gat nom sta nju, suti ca jem na na ~in ener get skogko ri {}e nja, bi o ma sa se de li na~vr stu, te~ nu i ga so vi tu.

U ~vr stu bi o ma su ubra ja ju seosta ci ra tar ske pro iz vod nje,osta ci re zid be iz vo }ar stva i vi -no gra dar stva, osta ci {u mar stva,bilj na ma sa br zo ra stu }ih bi lja -ka a pre sve ga br zo ra stu }ih {u -ma, deo se lek to va nog ko mu nal -nog ot pa da, osta ci izdr vo pre ra |i va~ ke in du stri je,osta ci pri mar ne i se kun dar nepre ra de po ljo pri vred nih pro iz -vo da i dru go.

Pod te~ nom bi o ma som pod ra -zu me va ju se te~ na bi o go ri va -bilj na ulja, bi o di zel i bi o e ta nol.

Ga so vi tu bi o ma su pred sta vljabi o gas, ko ji mo ̀ e da se pro iz -ve de iz ̀ i vo tinj skih eks kre me na -ta ili ener get skih bi lja ka (si la ̀ atra ve i ku ku ru za), ali kao si ro vi -

na mo gu da po slu ̀ e i dru ge ot -pad ne ma te ri je. Ga so vi tu, pa ite~ nu, bi o ma su, pred sta vlja ju ipro duk ti ga si fi ka ci je, od no snopi ro li ze ~vr ste bi o ma se.

S ob zi rom na po sto ja nje vr love li kog bro ja ot pad nog ma te ri -ja la, ko ji u od re |e noj me ri sa dr -ì bi o ma su, ali po red bi o ma sesa dr ̀ i {tet ne i opa sne ma te ri je,raz vi je ne ze mlje pod poj mombi o ma se uglav nom de fi ni {u go -ri vo ko je se mo ̀ e sma tra ti kao~i sto go ri vo, bez {tet nih i opa -snih ma te ri ja u se bi.

Ci je na to plot ne i elek tri~ neener gi je do bi je ne iz bi o ma se jere gre si ra na u ze mlja ma EU.Fond za ovo re gre si ra nje for mi -ran je iz po vi {e nih ce na kla si~ -nih iz vo ra ener gi je i na pla te tak -si za one fir me i li ca ko jaza ga |u ju ̀ i vot nu sre di nu i oko -li nu.

Ener get ska efi ka snost po sto je -}ih pe }i i ko tlo va na bi o ma sujo{ uvek je ni ska i kre }e se od 50do 70 %. Sva ke go di ne na ze -mlji na sta je oko 2.000 mi li jar dito na su ve bi o ma se. Za hra nu seod to ga ko ri sti oko 1,2 %, za pa -pir 1 %, i za go ri vo 1 %. Osta tak,oko 96 % tru ne ili po ve }a va za -li he ob no vlji vih iz vo ra ener gi je.

D r v n a m a s aDr vo je naj ~i sti je i naj be zbed -

ni je go ri vo ko je da nas po sto ji,po seb no u od no su na naft ne de -ri va te i nu kle ar no go ri vo, ali jei go ri vo sa ma lim sa dr ̀ a jem azo -ta i sum po ra. U sklop ove drv nebi o ma se ko ja se ko ri sti kao iz vorener gi je spa da ju: ma nje kva li tet -no dr vo iz {u ma, dr vo iz za ra slih

po vr {i na, dr vo iz ru ral nih i ur -ba nih pod ru~ ja, drv ni ot pad izpri mar ne i se kun dar ne ob ra de,obez vre |e no dr vo.

Dru ga drv na ma sa je sva drv -na ma sa ko ja ni je ob u hva }e na u{um skim na cr ti ma, po put: {um -ske drv ne ma se pro me ra ma njegod 10 cm, gra nje, pa nje vi na tespolj na - {um ska drv na ma sa(ì ve gra ni ce, po je di na~ na sta -bla, ma nje gru pe sta ba la ko jepo za ko nu o {u ma ma ni su uvr -{te ne u {u me, vo} nja ci, vi no gra -di).

Drv na bi o ma sa iz {u ma is ko -ri stlji va u ener get ske svr heuklju ~u je i ma nje kva li tet ne sor -ti men te te sve dru ge ot pat ke do -bi ve ne u drv noj in du stri ji.

B i o p l i nNa evrop skom kon ti nen tu da -

nas ima oko 3000 elek tra na nabi o plin.

Bi o plin je ga so vi to go ri vo ko jise do bja ana e rob nom raz grad -njom ili fer men ta ci jom or gan -skih ma te ri ja, uklju ~u ju }i |u -bri vo ka na li za ci ski mulj,ko mu nal ni ot pad ili bi lo ko jidru gi bi o ra zgra di vi ot pad. Sa -sto ji se uglav nom od me ta na iugljen di ok si da. Obi~ no se sa sto jioko 60 % me ta na, 35 % CO2,M5 % sme {a vo do ni ka, uglje ni -ka, amo ni jak, di ok sid sul for CO,ki se o ni ka i vo de ne pa re. Je danod osnov nih, a ujed no i eko lo {kinaj po volj ni jih na ~i na ko ri {te njabi o ma se je pro iz vod nja bi o pli na.Ener get ska vred nost bi o pli na jema nja od one zem nog pli na(22,4-23 MJ/m3), zbog to ga jeza pro iz vod nju po treb no osi gu -ra ti re zer vo a re ve li kog ka pa ci te -ta, {to uve li ke na ru {a va eko -nom ske po ka za te lje ula ga nja upro iz vod nju.

Za ilu stra ci ju o ovoj te ma ti cina ve {}e mo da je od 10 kg. ku} -nog or gan skog ot pa da mo gu }e

Ob no vlji vi iz vo ri ener gi je

Ener gi ja bu du}no sti - bi o ma sa Ko ri {}e nje bi o ma se za pro iz vod nju ener gi je sti mu li {e prin ci pe odr -ì vog raz vo ja. Naj ~e {}e se ko ri sti dr vo ko je na sta je kao nus pro -dukt ot pa da ko ji se vi {e ne mo ̀ e ko ri sti ti. Bi o ma sa se ko ri sti kaogo ri vo u po stro je nji ma za pro iz vod nju elek tri~ ne i to plot ne ener -gi je, ili se pre ra |u je u ga so vi ta i te~ na go ri va ko ja se upo tre blja -va ju za po gon vo zi la ili u do ma }in stvu


A K T U E L N O

pro iz ve sti oko 1,5 m3 bi o pli na({to od go va ra 1 li tri ben zi na), asa ~i me bi se mo glo vo zi ti auto -mo bi lom 10 km. Da kle 1 kg. ot -pa da od go va ra 1 km. vo ̀ njeautom.

Pro iz ve de ni bi o plin mo ̀ e seuz od go va ra ju }u kom pre si ju ko -ri sti ti u plin skim mo to ri ma iliko tlo vi ma.

A l k h o l n a g o r i v aEta nol se mo ̀ e pro iz ve sti iz tri

osnov na ti pa bi o ma se: {e }e ra(iz {e }er ne tr ske) skro ba (od ku -ku ru za), ce lu lo ze (od dr ve ta odpo ljo pri vred nih kul tu ra). Si ro -vi ne bo ga te {e }e rom su po seb nopo god ne za pro iz vod nji eta no la.

Pro ces pro iz vod nje eta no la,kao go ri va iz bi o ma se, od i gra vase na isti na ~in kao ipro iz vod nja al ko hol -nih pi }a. Su {ti napro ce sa je u tzv. fer -men ta ci ji, od no snoana e rob noj eg zo -term noj re ak ci ji to -kom ko je se pro sti{e }e ri pre vo de u eta -nol i ugljen di ok sid.

Pri me ra ra di, pro -iz vod nja eta no la izku ku ru za iz gle da ot -pri li ke ova ko - ku -ku ruz se pr vo ku vauz do da tak od re |e -nih en zi ma ko ji ima -ju za da tak da ubr -za ju pro cesoslo ba |a nja skro baiz ku ku ru za.

Skrob se za timkroz ne ko li ko re ak -ci ja raz la ̀ e na slo -`e ne {e }e re, po sle ~e -ga sle di pro ces fer men ta ci je.Ovim pro ce som mo ̀ e se pro iz ve -sti eta nol u kon cen tra ci ji od ne -ko li ko pro ce na ta do naj vi {e 14%. Mak si mal no je mo gu }e do bi tieta nol kon cen tra ci je 96 %, aliza to je po treb no ko ri sti ti pro ce -se de sti la ci je i de hi dra ta ci je.

Bra zil sko is ku stvo po ka za lo jeda bi lo ko je vo zi lo ko je ko ri stiben zin mo ̀ e da ko ri sti eta nol,{to je ta ko |e va ̀ an ko rak kamo gu} no sti po ste pe nog uvo |e -

nja bi o go ri va od dr ̀ a va ko jeima ju za cilj is pu nje nje uslo vaPro to ko la iz Kjo ta ili onih ze ma -lja u raz vo ju ko je `e le da pri -vu ku ula ga ~e kroz “me ha ni zme~i stog (eko lo {kog) raz vo ja”.

B i o d i z e lBi o di zel je te~ no go ri vo pro iz -

ve de no iz bilj nih ulja ili iz ko ri -{}e nih ulja i ma sti. Bi o di zel ve -o ma ~i sto sa go re va i pod se }a nastan dard ni di zel; pro iz vo di seod ulja ko je se do bi ja od sun co -kre ta, so je ili ulja ne re pi ce po -mo }u me ta no la i ka ta li za to ra.Po he mij skom sa sta vu je me {a -vi na me til esta ra ma snih ki se li -na. Ovo go ri vo je ste ob no vlji viiz vor ener gi je, jer se tro {i onombr zi nom ko jom se ob na vlja. Go -

ri vo je de lom ni ̀ eg ener get skogsa dr ̀ a ja, ali sa dr ̀ i ve }i pro ce natki se o ni ka {to po ma ̀ e bo ljem sa -go re va nju.

Kon ven ci o nal ni di zel mo to ribez te {ko }a ko ri ste go ri vo sa 20od sto bi o di ze la, a mno gi no vimo to ri ve} mo gu da ko ri ste i ~istbi o di zel. Bi o go ri va ne zah te va -ju pro iz vod nju no vog auto mo bi -la od no sno no vog auto mo bil -skog mo to ra, ona ve} sa da ima juve li ku pred nost nad vo do ni~ -

nom teh no lo gi jom ko ja je tek uza ~et ku.

Po he mij skom sa sta vu bi o di zelje me {a vi na me til esta ra ma snihki se li na (FA ME);

Bi o di zel je, teh ni~ ki, ade kvat -na za me na za di zel od fo sil nogpo re kla i ne zah te va ni ka kvemo di fi ka ci je di zel mo to ra. Krak -te ri sti ke bi o di ze la su sli~ ne obi~ -nom di ze lu, a po bolj {a nje pro iz -i la zi iz sa dr ̀ a ja ki se o ni ka ubi o di ze lu, ko ji obez be |u je bo ljipro ces sa go re va nje i po bolj {a -va pod ma zi va nje, {to de lomkom pen zu je uti caj ni ̀ eg ener -get skog sa dr ̀ a ja

B i o m a s e u C r n o j G o r iRe zul ta ti is tra ̀ i va nja po ka za li

su da Cr na Go ra ima zna ~aj ne

po ten ci ja le bi o ma se (drv ne idru ge) ko ja bi se ra ci o nal ni jemo gla is ko ri sti ti za do bi ja njeener gi je. Bi o e ner get ski po ten ci -jal Cr ne Go re (4.200 GWh) ve }ije od sa da {nje pro iz vod nje elek -tro - ener gi je (2.800 GWh) za 1,5pu ta, {to ja sno uka zu je da je ze -le na ener gi ja jed na od ener gi jabu du} no sti.

Pla sman ener gi je u Cr noj Go -ri na ba zi bi o ma se, u {i ro koj po -tro {nji u ovom vre me nu, prak -

Bi o di zel je te~ no go ri vo pro iz ve de no iz bilj nih ulja ili iz ko ri {}e nih ulja i ma sti, pro iz vo di seod ulja ko je se do bi ja od sun co kre ta, so je ili ulja ne re pi ce


A K T U E L N O

ti~ no ne po sto ji. Od -re |e ni pla sma niener ge na ta na ba zidrv ne bi o ma se pla -si ra ju se u in ter nojteh no lo gi ji, jed nogde la po sto je }ih drv -nih in du stri ja. Pro -stor no dr vo li {}a ra,ko ri sti se kaoener gent za gre ja njedo man }in sta va ukla si~ nom tra di ci o -nal nom tran sfe rudrv ne bi o ma se u to -plot nu ener gi ju - sa -go re va njem, u pe }i -ma i {po re ti ma.Pro iz vod nja ma leko li ~i ne bri ke ta, upo je di nim drv nimin du stri ja ma, pla si -ra se na lo kal nomtr ̀ i {tu. Zna ~aj ni jipla sman na lo kal -nom tr ̀ i {tu tre bao~e ki va ti sa ma sov ni jom pro iz -vod njom ener ge na ta na ba zi bi -o ma se (pe let, bri ket, elek tro e -ne gi ja) u kom smi slu }e bi tipo treb no pa ra lel no uvo|e njeteh no lo {kog tran sfe ra za ta kavvid po tro {nje ener ge na ta. Ka -ko je sve iz vje sni ja po tra ̀ nja zaener gi jom na ba zi bi o ma se, a saaspek ta: ce ne, eko ~i sto te, ob no -vlji vo sti -to se mo ̀ e re }i da jepla sman za mo gu }u pro iz vod njuener ge na ta na ba zi bi o ma se uCr noj Go ri na lo kal nom, re gi o -nal nom i {i rem tr ̀ i {tu, sa svimiz vje sna. Naj ve }i po ten ci jalener get ske bi o ma se je u sek to -ru {u mar stva ~i ja je sa da {njapro duk ci ja du plo ma nja od pri -rod nog po ten ci ja la, pa u toj sfe -ri po sto je zna ~aj ne pro duk ci o nere zer ve.

Po seb no bi bi lo va ̀ no po di za -nje plan ta ̀ a br zo ra stu }ih vr stadr ve }a - is klju ~i vo za ener get skepo tre be, za ko je po sto je ze mlji -{ni i dru gi uslo vi.

Cr noj Go ri se su ge ri {e tran -sfer naj ra ci o nal ni jih raz voj nihteh no lo gi ja ko je naj bo lje ge ne ri -{u ubr za ni raz voj ovog ta ko va -`nog eko nom sko - dru {tve nog

seg men ta za sa da {nji sta tus ibu du }i raz voj Cr ne Go re.

[u me i {um ska ze mlji {ta ras -pro sti ru se na po vr {i ni od721.298 ha i za u zi ma ju 52,2 %po vr {i ne i naj zna ~aj ni ji su bioener get ski po ten ci jal Cr ne Go re.

Sek tor {u mar stva je po seb nozna ~a jan i in te re san tan za ener -get ske si ste me ko ji ko ri ste bi o -ma su kao go ri vo.

Osnov ni po ka za te lji, mo gu }e,pro iz vod nje br zo ra stu }ih vr stadr ve ta, za ener get ske po tre be

Cr na Go ra po sje du je do bre ze -mlji {ne uslo ve za po di za njeplan ta ̀ a, br zo ra stu }ih vr sta dr -ve ta, za ener get ske po tre be. Glo -bal no, naj po god ni ji pro sto ri zata kvu na men sku {u mar sku pro -iz vod nju su: naj ni ̀ e ko te Nik {i} -kog po lja (Ba re bu do {ke i Sli -vlje); pri o ba lje Do nje Ze te;pri o ba lje Ska dar skog je ze ra (odBo ̀ a ja do Ka ru ~a); pri o ba lje ri -je ke Ta re (od Ma ta {e va do moj -ko va~ ke Bi stri ce); pri o ba lje Li -ma (od Mu ri ne do Bro da re va).

P o lj o p r i v r e d aOsnov ni bio-ener get ski po ljo -

pri vred ni re sur si su vi no gra dar -stvo i vo }ar stvo. Ra tar ske po -

vr {i ne, od no sne po vr {i ne pod ̀ i -ta ri ca ma su ma le - sim bo li~ ne,pa ti po ten ci ja li ni su kvan ti fi ko -va ni.

V i n o g r a d a r s t v oRe zid be ni osta ci vi no ve lo ze, u

pret hod nom pe ri o du su spa lji va -ni. Utvr |e no je da je je dan ki lo -gram lo ze jed nak ener get skojvred no sti jed nog ki lo gra ma mo -tor nog ulja, što do volj no go vo rida se re zid be ni osta ci vi no ve lo -ze mo gu efi ka sno is ko ri sti ti uener get ske svr he.

K o m i n aKo mi na ko ja osta je pri pro iz -

vod nji al ko hol nih pi }a (vi na ira ki je) ima ve li ku ener get skuvred nost..

Ener get skom va lo ri za ci jomko mi ne, op šta eko nom ska efi -ka snost vi no gra dar skog sek to ra}e se zna ~aj no po ve }a ti.

M a s l i nj a c iCr na Go ra po se du je ve li ki broj

ma sli no vih sta ba la, iz ~i jeg sein te gral nog ko ri š}e nja, a naj vi -še iz pro ce sa pro iz vod nje ulja,mo ̀ e do bi ti od re|e na ko li ~i nasi ro vi ne, za ener get ske svr he -vi so ke ener get ske vred no sti.

M. Drobnjak

Kreven Kaunti elektrana na energiju iz drvne biomase, u blizini Berna, Sjeverna Karolina,je 50 megavatno postrojenje koje radi na drvni otpad. Ono tro{i oko 530,000 tona drvnogotpada svake godine.


A K T U E L N O

Od pre ko 430 rad ni ka, ko li ko ih je za po sle no u“Upra vi za {u me” Cr ne Go re, epi tet naj bo ljegme |u nji ma, u pro {loj go di ni, po nio je {u mar skiteh ni ~ar iz Pod ru~ ne je di ni ce u Bi je lom Po lju,Du {ko \o ki}.

Na gra da u iz no su od ~e ti ri sto eura, uru ~e namu je kra jem pro {le go di ne na do na tor skoj ve ~e -ri, ko ju je u bje lo polj skom re sto ra nu “Dur mi -tor”, or ga ni zo va la Upra va za {u me.

Iako od svo je pla te, od oko tri sta eura, iz dr ̀ a -va su pru gu i tro je dje ce, \o ki} je po lo vi nu svo jena gra de iz dvo jio za po stra da le u po pla va ma uCr noj Go ri, ~i me je po ka zao, a mno gi su to zna lii mno go ra ni je, da je ve li ki ~o vjek i hu ma ni sta.

Ta ko se me |u 135.000 eura, ko li ko je sku plje -no na do na tor skoj ve ~e ri, na {lo i Du {ko vih dvje -sta eura, ko je su, na da se on, ko li ko to li ko po mo -gle, ne ko me od mje {ta nasa po pla vlje nih pod ru~ ja,da lak {e pre bro de ne vo ljeko je su ih za de si le.

“Po seb no mi je dra go{to je na gra da do {la odko le ga me |u ko ji ma je si -gur no ve li ki broj njih ko jije ta ko |e za slu ̀ u ju. Na -gra da mi je sa tis fak ci jaza do sa da {nji rad.” - pri -~a Du {ko, dok is pi ja mopr vu ju tar nu ka fu u jed -noj od bje lo polj skih ka -fa na.

Nje gov ko le ga, lu garSlav ko Bu ba nja ka ̀ e dana gra da ni je mo gla oti }i u“po {te ni je i ~i sti je ru ke”.

“Du {ko je ve li ki rad nik,~o vjek, i drug.” - ri je ~i suko jim je opi sao svog ko le -gu Bu ba nja, sa ko jim Du -{ko go di na ma ra di uistom pred u ze }u.

Ovaj ~e tr de se to smo go -di {njak u Upra vi za [u me ra di ve} 24 go di ne, a zana gra du su ga ka ̀ u nje go ve ko le ge, kan di do va li re -zul ta ti ra da ko je je ostva rio svih ovih go di na.

“Ra dio sam prak ti~ no u dvi je smje ne po po tre -bi i 24 sa ta dnev no, sa mo da bi za vr {i li po saoko ji je tre ba lo da se ura di tog da na. Ra dim po saoko ji su ne ka da ra di la {e sto ri ca rad ni ka, ali jezbog ra ci o na li za ci je i no ve si ste ma ti za ci je sa da

oba vlja sa mo je dan teh ni ~ar.” - sti dlji vo pri ~a ose bi Du {ko.

Ovaj skro mi ~o vjek sva ko ju tro, oko se dam kre -}e na te ren u {u mu uda lje nu od gra da ~e tr de setdo pe de set ki lo me ta ra. Do {u me, pre ma plje valj -skoj gra ni ci, vo zi se sat i po u jed nom prav cu. Ku -}i se obi~ no vra }a ka da pad ne mrak. U njoj sa mopre spa va i opet sju tra dan od la zi na te ren sa ko -le ga ma.

Iako ni su u opi su nje go vog rad nog mje sta na te -re nu, osim po sla {e fa ra di li {ta na ek plo a ta ci jiDu {ko se ne li bi da ra di i dru ge po slo ve, pri jem iot pre ma gra |e i za {ti ta {u ma.

“Ni je dan se dan ni sam vra tio da za da tak ni samiz vr {io, bez ob zi ra na vre men ske uslo ve. Ni je sede si lo od ka da ra dim da sam ne ka da za ka snio napo sao. Ni ka da ni sam bio na bo lo va nju, a od mor

sam ko ri stio zi mi, a nelje ti, ka da mi je naj po -treb ni ji, s ob zi rom daodr ̀ a vam ima nje na se -lu.” - na vo di \o ki}.

Nje go va po ro di ca i ro -di te lji `i ve u se lu Bo ji {tauda lje nom de se tak ki lo -me ta ra od Bi je log Po lja.Kad za vr {i sed mi~ ne oba -ve ze u Upra vi za {u me,Du {ko sva kog vi ken daot pu tu je na se lo. Ta mo gaumje sto od mo ra, ~e ka jubroj ni, te {ki po slo ve nase o skom ima nju.

“Odav no sam shva tioda je Upra va za {u memo ja dru ga ku }a od ko jeiz dr ̀ a vam svo ju po ro di -cu.” - re kao je \o ki}.

Pla tom ka ̀ e, ni je za do -vo ljan, ali o~e ku je da }ese usko ro ne {to pro mi je -ni ti i na tom pla nu.

“@e lim da za hva lim ko -le ga ma iz Pod ru~ ne je di ni ce u Bi je lom Po lju, Sin -di ka tu Upra ve za {u me i nje go vom pred sjed ni kuSa {i Ja ki }u, kao i svim osta lim ko le ga ma iz dru -gih Pod ru~ nih je di ni ca, ko ji me ne pre po zna {ekao naj bo ljeg rad ni ka.” - ka ̀ e i zva ni~ no naj bo -lji rad nik Upra ve za {u me u pro {loj go di ni Du {ko\o ki}.

G.Ma li d`an

Raz go vor sa Du {kom \o ki }em naj bo ljim rad ni kom Upra ve za {u me u 2010.

Upra va za {u me je mo ja dru ga ku }a


R E P O R T A @ A

Ve drog du ha, am bi ci o zni i upor ni, si gur no ko -ra ~a ju ka uspje hu i ostva re nju svo jih è lja. Pri -mje ri iz vr snog mla da la~ kog ka rak te ra i sport skivr lo ak tiv ni. Na iz gled, do sta raz li ~i ti, ali in te re -so va nja i è lje su sli~ ne.

Bli zan ci Vla de i Velj ko Cmi lja ni} ra de u Upra -vi za {u me, ne iz mjer no za hval ni di rek to ru Ra do -{u [u }u ru, ko ji je imao slu ha da pre po zna kva li -tet u nji ma. Iz u zet no do bar uspjeh i uspje {nasa rad nja na fa kul te tu, bi li su do volj ni da do bi jupre po ru ku za po sao od rek to ra i de ka na - Lju bi -{e i Sr |a na Stan ko vi }a.

- Da nas mla di ima ju ve li kih pro ble ma pri za po -{lja va nju. Ni slu ti li ni smo da }e mo sa mo dva mje -se ca na kon di plo mi -ra nja do bi ti po sao, ida }e pre po ru kapro fe so ra bi ti do -volj na ga ran ci ja.Ve o ma smo za hval -ni di rek to ru ko jinam je iza {ao u su -sret i sa ko jim ima -mo od li ~an od nos.Ne ko li ko pu ta ih jejav no po mi njao i is -ti cao nji ho ve kva li -te te, uvi jek se tru -dio i omo gu }a vaoim da se da lje usa -vr {a va ju, {a lju }i ihna raz ne se mi na re iobu ke. Lje tos namje omo gu }io i po ha -|a nje Mic ro softkur sa u Pod go ri ci,ko ji je tra jao mje -sec da na - ka zao jeVelj ko.

Vla de i Velj ko ro |e ni su 1986. go di ne u {e sto ~la -noj po ro di ci.

Ta ko su po sta li naj mla |i ~la no vi pr vo u po ro -di ci, ka sni je po sle di plo mi ra nja i vi so ko {kol cina {e op {ti ne, a i sa da kao naj mla |i rad ni ci upred u ze }u.

S po no som no se ime na po dje do vi ma sa maj ~i -ne i o~e ve stra ne i ~e sto kad ima ju vre me na od -la ze da po sje te se la i ko ri je ne gdje su im pre ci ̀ i -vje li, evo ci ra ju }i uspo me ne na sre} no dje tinj stvo.

Jo{ od ma le na se ro di la lju bav pre ma spor tu, pasu ti me i po ~e li da se ba ve, Vla de ru ko me tom, a

Velj ko od boj kom. Sje }a nja na dje tinj stvo obo je -na su dru gar stvom i dje ~i jim ne sta {lu ci ma. Jo{jed na lju bav ro di la se u dje ~a~ kim da ni ma i od -re di la nji hov ì vot ni po ziv. Slo bod no vri je mepro vo di li su uz ra ~u nar, tak mi ~e }i se u igri ca mai dru gim vje {ti na ma, pa su ra ~u na ri na Elek tro -teh ni~ kom fa kul te tu bi li lo gi ~an iz bor. Sa pro sje~ -nom ocje nom pre ko 9,5 tri pu ta su do bi li na gra -du Fa kul te ta.

- Kad ~o vjek vo li ma te ri ju ko ju iz u ~a va, ni je te -{ko u~i ti i po sti }i do bar uspjeh. Bit no je do bro is -pla ni ra ti vri je me i sve se mo ̀ e po sti }i - pri ~aVelj ko.

Stu dent ske da ne pam te kao naj ljep {i pe riod.Da bi osje ti li pra ve ~a ri stu -dent skog ì vo ta, ni su ì vje liu svo joj ku }i, ve} u stu dent -skom do mu.

- Bio je to bez bri ̀ an, ne -spu tan pe riod, pun dru ̀ e -nja i ̀ ur ki. Di je li li smo jed -ni sa dru gi ma sve, u~i liza jed no, pro vo di li no }i nastu dent skim ùr ka ma - na -vo di Vla de.

I u to ku stu di ra nja ba vi lisu se spor tom, osva ja li Elek -tri ja du i Uni ver zi tet sku li gu.

- Vo li mo da pje {a ~i mo, pani ka da ni smo ko ri sti li grad -ski pre voz. Jed nom smo ~akpre pje {a ~i li 30 ki lo me ta rada bi upo zna li lje po te Ohri -da i oko li ne, a po tom od i -gra li dvi je utak mi ce - pri ~aVla de.

Da nas se re kre a tiv no ba vefud ba lom, ko {ar kom i pla ni -na re njem. Po za vr {et ku fa -

kul te ta, pu to va li su u: Ita li ju, Fran cu sku, Austri -ju, Nje ma~ ku, Ma |ar sku, Gr~ ku... Odu {e vlje nisu svi je tli ma Pa ri za, Di zni len dom, kr sta re njemSe nom,....

U slo bod no vri je me po sje }u ju do ga |a je kul tu -re i dru ̀ e se sa pri ja te lji ma, pre fe ri ra ju }i mir ni -ja mje sta, dok iz la ske do ra nih ju tar njih sa ti iz -bje ga va ju. Lju bav pre ma po ro di ci, pri ja te lji ma irod nom gra du, vra ti la ih je u Plje vlja. Na da ju seda }e osta ti me |u svo jim bli ̀ nji ma, u gra du ko -ji, ka ko ka ̀ u, ima du {u.

Dio tek sta iz Plje valj skih no vi na

Vla de i Velj ko Cmi lja ni} - rad ni ci u Upra vi za {u me

Si gu ran ko rak ka uspje hu


Z A N I M L J I V O S T

Tragom vijesti koja je obišlasvijet da je otkriveno jedno odrijetkih ju`noameri~kih izolo-vanih plemena koje je uo~enoprilikom jednog avionskog leta,a zabiljeìo ga je i objektivfotoaparata. Vjeruje se da pri-padnici plemena nikada nisu biliu kontaktu s spoljnim svijetom.

Pleme ìvi na granici Brazila,îlea i Perua, na podru~ju ama-zonske pra{ume, a Brazilskojvladi u interesu je sa~uvati nji-hovu zemlju, ali i dokazatisvijetu da oni postoje.

Daleko od civilizacije kojaje u odnosu na njih mo`dai stotinama godina daleko,ìve u slamnatim koliba-ma, polugoli, a kao oru`jeim sluè luk i strijela.Panika koja je zavladalame|u ~lanovima pleme-na prilikom prolaska let-jelice jasno se vidi nafotografijama, a luk istrijela bili su tako|eupereni prema fotogra-fima.

Borci za za{titu pravadomorodaca kaù da timPanoan Indijancima,prijeti nelegalna sje~a{ume sa peruanske stra-ne granice. Me|utim,brazilske vlasti vjeruju da prilivdrvosje~a gura izlovane Indijanceiz Perua u Brazil, gdje bi te dvijegrupe mogle zapasti u sukob.

To pleme moglo bi biti nas-lednik domorodaca koji su pob-jegli od “gumene groznice” prijejednog vijeka, kada je divljaguma postala me|unarodnaroba, a {umska podru~ja bila suotvorena.

Tragom ove zanimljive pri~eo jo{ neotkrivenim plemenima injihovom ìvotu van civilizaci-je, zapitao sam se da li postojibar jedna stopa zemlje u Crnoj

Gori, na koju nije kro~ila ljuds-ka noga, te da li postojimogu}nost da, mo`da u CrnojGori postoji neko još neotkrive-no pleme sli~no ovom, na grani-ci îlea, Perua i Brazila?

Niko od mojih brojnih sago-vornika, sa sigurnš}u nije mogaotvrditi koje je poslednje otkrive-no pleme na teritoriji današnjeCrne Gore. Mada, postojenaga|anja, doduše opre~na, daje poslednje pleme otkriveno

po~etkom prošlog vijeka,b a š

jugoisto~no od Pljevaljai da je na tom podru~ju prirodaprili~no o~uvana i da tamo jošnema ni asfaltnog puta.

Ako bar nema neotkrivenogplemena da li onda postoji mjes-to, makar i malo, da ga ~ovjeknije na neki na~in devastirao?Odgovor sam potraìo kodpoznanika koji je godinamaradio na sje~i drvne gra|e namnogim lokacijama, Kova~u,Ljubisnji…

“Sad vec davne 1993. godineradio sam na proboju puta

prema neotvorenim etatimašume, ispod kota koje su se nala-zile ispod vrhova, Gran~ice(1731mnv) i Jukov vrh (1683mnv) na planini Ljubišnji.

Na proboju {umskog puta,tada su radile mo}ne mašinepreduze}a “Gra|evinar” iz Plje-valja. Pošto smo bili posjekliplaniranu koli~inu drvne gra|ena svim susjednim etatima, imalismo namjeru da nastavimo odJezerca, prema kotama ispodova dva vrha, zbog izuzetnogkvaliteta drveta, mješovitog sas-

tava, šume, jele, smr~ei bukve. Planirali smoulazak sa mašinama udo tada netaknutepredjele Ljubišnje. Alidesi se nevo lja i pokva-riše se gra|evinskemašine...

Dan za danom je pro-lazio, a od proboja putanije bilo ništa. Ostadetako neotvorena i neposje~ena ~etiri planira-na etata površine od oko150 do 200 hektara.” -pri~a sa sjetom ovajšumarski inènjer.

“Danas se sije~e uglav-nom oko puta i ne vodi semnogo ra~una o tome, šta}e se, koliko i na koji na~insje}i, bitno je da se sije~e”.

Na pitanje da li se mo`da usrcu pomenutih šumskih etata, uprostranstvima Ljubišnje, nala-zi neko, do sada neotkrivenopleme, koje poput ovog brazils-kog, nema kontakt sa civilizaci-jom, sagovornik mi re~e: ”Ko biga znao, mo`da i ima, ali niko odnas nije dublje ulazio u tu šumu.Ali bolje je i ne piši o tom, jerako ih i ima, bolje je da ih nena|emo, jer kakvi smo i njih}emo brzo pokvariti.”

Milorad M. Mitrovi}

Brazilsko pleme i Ljubišnja

O~uvati šume Ljubišnje


S P O R T

Ko {ar ka {ki klub “Plje vlja” je dan je od od naj -ma sov ni jih u Cr noj Go ri, a za ne pu nih pet go di -na po sto ja nja, ovo sport sko dru {tvo uspje lo je daoku pi pre ko 200 ~la no va, uz ra sta od 6 do 17 go -di na. U klu bu ra de sa 10 se lek ci ja, ko je su for mi -ra ne po uz ra snoj ka te go ri ji, kao i po ste pe nu ob -u ~e no sti i du ̀ i ni tre ni ra nja. Tre nut no se klubtak mi ~i sa osam se lek ci ja u pet ka te go ri -ja, a pret hod na se zo na bi la je jed na odnaj u spje {ni jih.

“U Se zo ni 2010/11, sa pi o ni ri ma imla |im pi o ni ri ma pr va ci smo sje -ver ne re gi je, a sa se lek ci jom ka de tasmo u~e sni ci su per li ge ka de ta, ko jabro ji osam naj kva li tet ni jih eki pa uCr noj Go ri. Od tak mi ~ar ske se zo ne2006/7. do tak mi ~ar ske se zo ne 2009/10.u~e stvo va li smo na 6 po lu fi nal nih tur ni ra i4 fi nal na tur ni ra, a {est pu ta po vje re na nam jeor ga ni za ci ja tur ni ra, gdje smo se po ka za li kao do -bri do ma }i ni. U se zo ni 2008/9. po sta li smo pr va ciCr ne Go re u ka te go ri ji pi o ni ra, 2009/10. u ka te go -ri ja ma mla |ih pi o ni ra bi li smo vi ce {am pi o ni dr ̀ a -ve - re kao je je dan od tre ne ra Mi lin ko Mi ki Je lo vac.

Do bar i stru ~an red sa ~la no vi ma obez bi je di li suosni va ~i i tre ne ri, ko ji po red iz van red nih igra~ -kih ka ri je ra ima ju i zva nja vi {i ko {ar ka {ki tre ner.Da do bro ra de naj bo lje go vo re re zul ta ti ko je po -sti ̀ u, kao i ve li ka za in te re so va nost plje valj ske

dje ce i omla di ne da pr va ko {ar ka {ka zna nja sti -~u upra vo u ovom klu bu.

Osim Je lov ca sa osam tak mi ~ar skih se lek ci ja ra -de tre ne ri Ran ko Knje gi nji}, Pre drag Ba to Do de -ro vi} i Amar Aba spa hi}. Sa ~e ti ri se lek ci je po ~et -ni ka ra de po red Knje gi nji }a i Aba spa hi }a, Ni ko la

De be lje vi}, Ste fan Pot pa ra i Jo van Pa -vlo vi}.

Je lo vac ka ̀ e da je pri kra ju for mi -ra nje eki pe za se ni or sku kon ku ren -ci ju sa ko jom bi se za o kru ̀ io do sa -da {nji kva li te tan rad u klu bu.

U na red noj se zo ni klub }e se tak -mi ~i ti sa osam se lek ci ja, sa am bi ci -ja ma da na pra ve do bar re zul tat, a

da nji ho vi naj ta len to va ni ji svo jimra dom i za la ga njem na |u svo je mje -

sto u re pre zen ta tiv nim se lek ci ja ma.Jelovac ka ̀ e da se tre nin zi odr ̀ a va ju u

fi skul tur noj sa li Gim na zi je “Ta na si je Pe ja to vi}”,i u Sport skom cen tru “Ada”, a da je upis no vih~la no va otvo ren ci je le go di ne.

Svi za in te re so va ni se mo gu ja vi ti na te le fo ne:Mi ki Je lo vac 069-047-390, Ran ko Knje gi nji} 069-445-944 i Ba to Do de ro vi} 069-047-547.

Sve do dat ne in for ma ci je i ak tiv no sti o Ko {ar -ka {kom klu bu Plje vlja, za in te re so va ni mo gu pro -~i ta ti na nji ho vom saj tu www.kkpljevlja.co.me .

G. M.

U po sje ti Ko {ar ka {kom klu bu “Plje vlja”

Ma sov nost i kva li tet na pr vom mje stu


[ U M E

Za ni mlji vost

Za bo rav ne vje ve ri cespa sa va ju {u me

Za bo rav nost si vih vje ve ri ca, ka ko na vo de ka nad ski zo -o lo zi, spa si }e ame ri~ ke {u me od ne sta ja nja. Vje ve ri ce na -|e ne ora he i `ir osta vlja ju kao re zer vu za zi mu, sa kri -va ju }i ih u is ko pa nim ru pa ma na raz li ~i tim mje sti ma po{u mi. Me |u tim, si ve vje ve ri ce, za raz li ku od ri |ih, za -bo ra vlja ju gde su za ko pa le ora he, pa iz njih iz ra sta no -vo dr ve }e, pre no si CNN. Ta ko za bo rav nost si vih vje ve -ri ca ne do zvo lja va da i{ ~e znu ame ri~ ke {u me, kon sta tu juna u~ ni ci. Sme |e vje ve ri ce sa ku plja ju ora he ta ko {topra ve zim sku re zer vu pu ne }i du plje dr ve }a, ali ni ka dane za bo ra vlja ju gde su osta vi le za li hu, pa iz tih ora ha ni -ka da ni {ta ne iz ra ste, po {to ih do pro lje }a po je du.

Idejno rješenje:R. Kova~evi}

broj 6 • prolje}e 2011. godine - upravazasume.me · stru~nih profila, prije svega onih kojima je...

Documents