WARSZAWA · 2015 · WARSAW

BRÓDNOGENERACJA: PRL

BRÓDNOGENERATION IN THE PRL’S ERA

ALBUM FOTOGRAFICZNY WYDANY W CZYNIE SPOŁECZNYM

THE PHOTO ALBUM PUBLISHED THANKS TO THE WELFARE DEED

* PRL (POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA) – OFICJALNA NAZWA PAŃSTWA POLSKIEGO W LATACH 1952–1989.

* PRL (THE POLISH PEOPLE’S REPUBLIC) – WAS THE OFFICIAL NAME OF POLAND UNTIL 1989 ACCORDING TO CONSTITUTION OF 1952 BASED ORIGINALLY ON THE SOVIET BLUEPRINT.

BARTOSZ WIECZOREK:

BRÓDNO EPOKI PRL-U TO WIELKIE SZARE BLOKI, KLATKI SCHODOWE, ŁAWKI, BETONOWE PLACYKI Z PIASKOWNICAMI, TRZEPAKI, GÓRKI, MAŁE BOISKA. BYŁY TO WIDOKI OBECNE NA KAŻDYM BLOKOWISKU POLSKIM, ALE I NIEMIECKIM CZY ROSYJSKIM. SYSTEM MIAŁ SWÓJ POMYSŁ NA URZĄDZENIE LUDZIOM ŻYCIA. ALE TEŻ KAŻDE BLOKOWISKO BYŁO INNE, WYJĄTKOWE. DZIĘKI CZEMU? DZIĘKI WYOBRAŹNI I WRAŻLIWOŚCI MIESZKAJĄCYCH TAM LUDZI, A PRZEDE WSZYSTKIM DZIECI, KTÓRE KAŻDE TAKIE MIEJSCE PRZEMIENIAŁY W SWÓJ WŁASNY, JEDYNY, WYJĄTKOWY ŚWIAT. SZARE BLOKI I SZARA EPOKA PRL-U DZIĘKI POTĘDZE DZIECIĘCEJ WYOBRAŹNI OŻYWAŁY, STAJĄC SIĘ WYJĄTKOWYM ŚWIATEM, MIKROKOSMOSEM, GDZIE TOCZYŁO SIĘ ŻYCIE. I ONO WŁAŚNIE OŻYWA NA ZDJĘCIACH I WE WSPOMNIENIACH, KTÓRE PRZEMIENIAJĄ KAŻDY TRZEPAK, KAŻDĄ ŁAWKĘ, KAŻDE BOISKO W MIEJSCE, GDZIE ZAWIERAŁO SIĘ PRZYJAŹNIE, GDZIE WYMIENIALIŚMY SIĘ KAPSLAMI, GDZIE JAK SZALENI GRALIŚMY W PIŁKĘ. DLA MNIE BRÓDNO NIE BYŁO SZARE, MIAŁO IMIONA KOLEGÓW, SMAK WODY SODOWEJ Z WARZYWNIAKA, RADOŚĆ Z PIERWSZEGO FIKOŁKA WYKONANEGO NA TRZEPAKU. TAKIE BRÓDNO PAMIĘTAM I CHCĘ PAMIĘTAĆ. MYŚLĘ, ŻE NIE JESTEM W TYM ODOSOBNIONY.

BRÓDNO IN THE ERA OF PRL WAS A SET OF BIG GREY BLOCKS, STAIRCASES, BENCHES, CONCRETE SQUARES WITH SANDBOXES, CARPET-HANGERS, SLIDES AND SMALL PLAYGROUNDS. THESE WERE THE VIEWS CHARACTERISTIC NOT ONLY FOR EACH POLISH BLOCKS, BUT ALSO GERMAN OR RUSSIAN. THE SYSTEM HAD ITS OWN IDEA HOW TO SET UP A LIFESTYLE FOR PEOPLE. HOWEVER, EACH BLOCK OF FLATS WAS DIFFERENT, UNIQUE. HOW COME? DUE TO IMAGINATION AND SENSITIVITY OF PEOPLE LIVING THERE AND, ESPECIALLY, CHILDREN THAT CHANGED EACH SUCH PLACE INTO THEIR OWN, THE ONLY, UNIQUE WORLD. DUE TO THE POWER OF CHILDREN’S IMAGINATION GREY BLOCKS AND THE GREY ERA OF PRL CAME TO LIFE BECOMING AN UNIQUE WORLD, A MICROCOSM, WHERE LIFE WAS GOING ON. AND IT JUST COMES TO LIFE IN PICTURES AND MEMORIES THAT TRANSFORMED EACH CARPET-HANGER, EACH BENCH, EACH PLAYGROUND INTO A PLACE WHERE FRIENDSHIPS WERE FORMED, WHERE WE EXCHANGED CAPS, WHERE WE PLAYED FOOTBALL LIKE CRAZY. FOR ME, BRÓDNO WAS NOT GREY, IT HAD NAMES OF MY COLLEAGUES, A TASTE OF SODA WATER FROM THE GREENGROCER’S SHOP, A JOY OF THE FIRST SOMERSAULT MADE ON A CARPET-HANGER. I REMEMBER JUST SUCH BRÓDNO AND I WOULD LIKE TO KEEP IT AS IT IS IN MY MEMORY. I THINK I AM NOT ALONE IN THIS.

JACEK BIAŁEK:

TAK, JAK KOLEJ NADWIŚLAŃSKA (1877 R.) BYŁA KOŁEM ZAMACHOWYM POWSTANIA NOWEGO BRÓDNA, TAK BRÓDNO, W WERSJI BLOKOWISKA, BYŁO ODPOWIEDZIĄ NA POTRZEBY BYTOWE ROBOTNIKÓW ZAKŁADÓW PRZEMYSŁOWYCH POWSTAJĄCYCH W LATACH 50-TYCH XX W. NA ŻERANIU (NP. FSO, EC ŻERAŃ). PIERWSZYM BLOKIEM, DAJĄCYM POCZĄTEK EKSPANSJI SPÓŁDZIELCZEGO BUDOWNICTWA, BYŁ BUDYNEK PRZY UL. TORUŃSKIEJ 60, KTÓRY ZBUDOWANO W 1961 R. BYŁ SYMBOLICZNYM POCZĄTKIEM KOŃCA STAREGO, DREWNIANEGO BRÓDNA I POCZĄTKIEM NOWEGO OSIEDLA W OBECNYM KSZTAŁCIE ARCHITEKTONICZNYM. WPROWADZILI SIĘ PIERWSI LOKATORZY. BYLI NICZYM KOLONIŚCI Z OKRĘTU „MAYFLOWER”, A ICH PIONIERSKI DOM, WYBUDOWANY PRZEZ RSM „OSIEDLE MŁODYCH”, ZASŁUGUJE NA TABLICĘ PAMIĄTKOWĄ. DZIŚ TA SPUŚCIZNA KONCEPCJI ARCHITEKTONICZNYCH LE CORBUSIERA MOŻE RAZIĆ SWOJĄ MONOTONIĄ. GDY JEDNAK SPOJRZYMY NA CIASNOTĘ I PRETENSJONALNOŚĆ BUDOWANYCH WSPÓŁCZEŚNIE OSIEDLI, TO OGÓLNY BILANS KORZYŚCI MIESZKANIA W OSIEDLACH Z LAT 60 I 70-TYCH NIE JEST TAKI ZŁY. TRZEBA TYLKO TE MIEJSCA REWITALIZOWAĆ. ZNAKOMITYM PRZYKŁADEM TAKICH WYSIŁKÓW SĄ AKCJE „BRÓDNO 2000” I „KINO NA B(L)OKU”. TO NIE JEDYNY KIERUNEK, ALE JAK NAJBARDZIEJ WŁAŚCIWY!

AS THE VISTULA RIVER RAILROAD (1877) WAS A DRIVING FORCE FOR CREATION OF NEW BRÓDNO, JUST SO BRÓDNO, IN A FORM OF BLOCK OF FLATS, WAS A RESPONSE TO FUNDAMENTAL HUMAN NEEDS OF WORKERS OF INDUSTRIAL PLANTS STARTED IN THE 1950S ON ŻERAŃ. THE FIRST BLOCK THAT TRIGGERED A START OF EXPANSION OF COOPERATIVE BUILDING COOPERATIVE WAS A HOUSE AT UL. TORUŃSKA 60, WHICH WAS BUILT IN 1961. IT WAS A SYMBOLIC BEGINNING OF THE END OF THE OLD AND WOODEN BRÓDNO AND THE BEGINNING OF A NEW HOUSING IN ITS CURRENT ARCHITECTURAL FORM. THE FIRST TENANTS MOVED IN. THEY WERE LIKE THE COLONISTS FROM THE “MAYFLOWER” SHIP AND THEIR PIONEERING HOUSE, BUILT BY RSM “YOUTH DEVELOPMENT” DESERVES A COMMEMORATIVE PLAQUE. TODAY, THIS LEGACY OF LE CORBUSIER’S ARCHITECTURAL CONCEPTS MAY EXPRESS ITS MONOTONY. HOWEVER, WHEN WE LOOK AT NARROWNESS AND PRETENTIOUSNESS OF THE HOUSINGS BUILT NOWADAYS, THE OVERALL BALANCE OF BENEFITS OF LIVING IN THE BLOCKS, FROM THE 60’S AND 70’S, IS NOT SO BAD. THE ONLY NEED IS TO REVITALIZE THESE PLACES. AN EXCELLENT EXAMPLE OF SUCH EFFORTS ARE ACTIONS “BRÓDNO 2000” AND “KINO NA B(L)OKU” THIS IS NOT THE ONLY WAY, BUT THE MOST APPROPRIATE!

PAWEŁ SKY:

W DZIECIŃSTWIE WIELE RADOSNYCH CHWIL. OSIEDLOWE PODWÓRKA BĘDĄCE KOPALNIĄ BESTROSKIEJ ZABAWY. W POŹNIEJSZYCH CZASACH BRÓDNO TRAKTOWAŁEM PO MACOSZEMU – Z WZAJEMNOŚCIĄ. PRYWATNE I ZAWODOWE ŻYCIE PRZENIOSŁEM NA LEWY BRZEG WISŁY, DO MOMENTU, W KTÓRYM PAWEŁ ALTHAMER WYŚWIETLIŁ WSPÓLNIE Z SĄSIADAMI NAPIS 2000. TA AKCJA ZAINSPIROWAŁA MNIE DO DZIAŁANIA. POJAWIŁO SIĘ „KINO NA B(L)OKU”, POTEM PLAKATY. NIE ZMIENIMY ARCHITEKTURY, URZĘDNIKÓW CZY SĄSIADÓW, ALE MOŻEMY ODMIENIĆ SIEBIE. BARTOSZ UJRZAŁ MOC W RZECZACH NA POZÓR ZWYKŁYCH – W NASZYCH WSPOMNIENIACH. DZIĘKI TEMU SPRAWIŁ, ŻE Z KAŻDYM ZDJĘCIEM, WSPOMNIENIEM, BRÓDNO JEST POPROSTU LEPSZYM MIEJSCEM, BO ZMIENIA SIĘ NASZA ŚWIADOMOŚĆ. BRÓDNO TO MIEJSCE WYJĄTKOWE, CZEGO NAJLEPSZYM PRZYKŁADEM JEST TEN ALBUM. WYDAWNICTWO POWSTAŁO DZIĘKI SPOŁECZNEJ ZBIÓRCE FUNDUSZY I ZDJĘĆ, DZIĘKI CZEMU „CZYN SPOŁECZNY” MOŻE MIEĆ W DZISIEJSZYCH CZASACH POZYTYWNE ZNACZENIE. TEN KATALOG JEST WYJĄTKOWY RÓWNIEŻ Z INNEGO WZGLĘDU – JEST UNIWERSALNY – WIDZIMY BRÓDNO, MYŚLIMY O TYSIĄCU PODOBNYCH OSIEDLI W POLSCE. BO NA BRÓDNIE JEST CUDNIE...

IN THE CHILDHOOD THERE ARE A LOT OF JOYFUL MOMENTS. HOUSING COURTYARDS WERE A MINE OF CAREFREE FUN. LATER I TREATED BRÓDNO WITH NEGLECT, AND SO IT DID. I MOVED MY PERSONAL AND PROFESSIONAL LIFE TO THE LEFT BANK OF VISTULA TILL THE MOMENT, WHEN PAWEŁ ALTHAMER TOGETHER WITH HIS NEIGHBORS DISPLAYED A CAPTION “2000”. THIS FACT INSPIRED ME FOR ACTION. SOME PROJECTS STARTED, SUCH AS “MOVIE ON A BLOCK/A SIDE” (“KINO NA B(L)OKU”), THEN THE POSTERS. WE CANNOT CHANGE ARCHITECTURE, OFFICIALS OR NEIGHBORS, BUT WE CAN CHANGE OURSELVES. BARTOSZ SAW THE POWER IN SEEMINGLY ORDINARY THINGS – IN OUR MEMORIES. DUE TO THIS, WITH WHICH EACH PICTURE, MEMORY HE MADE BRÓDNO SIMPLY THE BETTER PLACE, BECAUSE OUR CONSCIOUSNESS IS CHANGING. BRÓDNO IS A SPECIAL PLACE, AND THIS ALBUM IS THE BEST PROOF OF IT. THE PUBLISHING HOUSE WAS FOUNDED THROUGH SOCIAL COLLECTION OF FUNDS AND PICTURES. THUS, NOWADAYS “A SOCIAL DEED” CAN HAVE A POSITIVE MEANING. THIS CATALOGUE IS UNIQUE ALSO FOR ANOTHER REASON – IT IS UNIVERSAL – WE SEE BRÓDNO AND THINK OF THOUSANDS OF SIMILAR HOUSINGS IN POLAND. IT’S REALLY WONDERFULLY ON BRÓDNO.

15. DK „ŚWIT”

4/5. ŚW. WINCENTEGO

13. ŁOJEWSKA

3. WIDOK Z CHODECKIEJ

14. KS POLONEZ WARSZAWA

6. MOST GROTA-ROWECKIEGO

12. ŁOJEWSKA

7. PARK BRÓDNOWSKI

8. PARK BRÓDNOWSKI

9. CHODECKA

10. KONDRATOWICZA

11. CHODECKA

3

54

9

MOST GROTA-ROWECKIEGO

TRASA TORUŃSKA

MATKI TERESY Z KALKUTY (BUDOWLANA)

WYSOCKIEGO

WYSOCKIEGO

BARTNICZA

BAZYLIAŃSKA

REMBIELIŃSKA

WYSZOGRODZKA

ŁABISZYŃSKA

ŁOJEWSKA

KONDRATOWICZA

KONDRATOWICZA

CHODECKA

ŚW. WINCENTEGO

MALBORSKA

CHODECKA

KRASNOBRODZKA

PARK BRÓDNOWSKI

CMENTARZ BRÓDNOWSKI

1 2

7

1410

11

20

26

23

13

20

16

17

19

21

22

8

PIERWSZE WYBUDOWANE BLOKI NA BRÓDNIE PRZY WYBRAŃSKIEJ (15/17, 19/21 I 25) DLA PRACOWNIKÓW ELEKTROCIEPŁOWNI ŻERAŃ.

PIERWSZE BLOKI NA BRÓDNIE ZBUDOWANE PRZEZ ROBOTNICZĄ SPÓŁDZIELNIĘ MIESZKANIOWĄ RSM „OSIEDLE MŁODYCH”– TORUŃSKA 60, 58, 56, 54.

11

1312

17

MOST GROTA-ROWECKIEGO

TRASA TORUŃSKA

MATKI TERESY Z KALKUTY (BUDOWLANA)

WYSOCKIEGO

WYSOCKIEGO

BARTNICZA

BAZYLIAŃSKA

REMBIELIŃSKA

WYSZOGRODZKA

ŁABISZYŃSKA

ŁOJEWSKA

KONDRATOWICZA

KONDRATOWICZA

CHODECKA

ŚW. WINCENTEGO

MALBORSKA

CHODECKA

KRASNOBRODZKA

PARK BRÓDNOWSKI

CMENTARZ BRÓDNOWSKI

9 10

15

618

19

12

18

15

21

28

24

25

27

29

16

1. WIDOK Z CHODECKIEJ 2. WIDOK Z CHODECKIEJ

16. KONDRATOWICZA19. BUDOWLANA

20. KRASNOBRODZKA

21. CHODECKA

22. PARK BRÓDNOWSKI

18. KRAKUSA 17. MALBORSKA (?)

22

CZES

ŁAW

BLIC

HARS

KI ·

ROK

1972

· WI

DOK

Z BL

OKU

CHOD

ECKA

10

1

3

CZES

ŁAW

BLIC

HARS

KI ·

ROK

1973

· WI

DOK

Z DA

CHU

CHOD

ECKA

10 N

A SU

WALS

KĄ I

SP N

R 27

7

WIDO

K Z

WYSO

KOŚC

I V P

IĘTR

A BL

OKU

CHOD

ECKA

10 N

A ŚW

. WIN

CENT

EGO,

MAL

BORS

KĄ I

FRAG

MENT

KON

DRAT

OWIC

ZA · R

OK 19

72 ·

CZES

ŁAW

BLIC

HARS

KI

2

NARO

DOWE

ARC

HIWU

M CY

FROW

E (GR

AŻYN

A RU

TOWS

KA) ·

9 K

WIET

NIA

1973

· BL

OK M

IESZ

KALN

Y PRZ

Y ŚW.

WIN

CENT

EGO

87

5

BLOK

MIE

SZKA

LNY P

RZY Ś

W. W

INCE

NTEG

O 87

· 9 K

WIET

NIA

1973

· NA

RODO

WE A

RCHI

WUM

CYFR

OWE (

GRAŻ

YNA

RUTO

WSKA

)

4

EDWA

RD B

OCHI

ŃSKI

· LA

TA O

SIEM

DZIE

SIĄT

E XX

WIEK

U · PA

RK B

RÓDN

OWSK

I, W

TLE U

LICA

WYSZ

OGRO

DZKA

7

OTWA

RCIE

MOS

TU G

ROTA

-ROW

ECKI

EGO · 2

8 LIS

TOPA

DA 19

81 ·

EDWA

RD B

OCHI

ŃSKI

6

EDWA

RD B

OCHI

ŃSKI

· RO

K 19

76 ·

PAWI

LON

HAND

LOWY

PRZ

Y CHO

DECK

IEJ R

ÓG W

YSZO

GROD

ZKIE

J, W

TLE C

HODE

CKA

4

9

PIĄT

Y BRÓ

DNOW

SKI J

ARMA

RK R

ÓŻNO

ŚCI,

PARK

BRÓ

DNOW

SKI,

W TL

E CHO

DECK

A 6 · M

ARZE

C 19

80 ·

EDWA

RD B

OCHI

ŃSKI

8

ELŻB

IETA

LEWA

NDOW

SKA

· CHOD

ECKA

, SKR

ZYŻO

WANI

E Z ŁO

JEWS

KĄ

11

KOND

RATO

WICZ

A · R

OK 19

76 ·

EDWA

RD B

OCHI

ŃSKI

10

ELŻB

IETA

LEWA

NDOW

SKA

· ROK

1978

· ŁO

JEWS

KA 13

13

ŁOJE

WSKA

RÓG

ŁABI

SZYŃ

SKIE

J · WRZ

ESIE

Ń 19

76 ·

JOAN

NA S

OCHA

J

12

KINO

I DO

M KU

LTUR

Y „ŚW

IT” ·

KONI

EC LA

T OSI

EMDZ

IESI

ĄTYC

H XX

WIE

KU ·

FEST

YN W

PAR

KU D

K „Ś

WIT”

, WYS

OCKI

EGO

11

15

STAD

ION

KS P

OLON

EZ W

ARSZ

AWA,

ŁABI

SZYŃ

SKA.

W TL

E TUR

MONC

KA 15

· ROK

1976

· KR

ZYSZ

TOF J

AROS

Z

14

NARO

DOWE

ARC

HIWU

M CY

FROW

E (GR

AŻYN

A RU

TOWS

KA) ·

SKLE

P PA

ŃSTW

OWEG

O GO

SPOD

ARST

WA R

OLNE

GO „B

RÓDN

O”, M

ALBO

RSKA

8 (?

)

17

KOND

RATO

WICZ

A, W

TLE B

UDOW

A BL

OKÓW

PRZ

Y MAL

BORS

KIEJ

2, 6

, 8. N

A PR

ZYST

ANKU

AUT

OBUS

PRZ

EGUB

OWY J

ELCZ

021

LINI

I 169

NR

BOCZ

NY 2

437 · K

WIEC

IEŃ

1974

· NA

RODO

WE A

RCHI

WUM

CYFR

OWE (

GRAŻ

YNA

RUTO

WSKA

)

16

STAN

ISŁA

W PO

TAPO

WICZ

· P

RZYS

TANE

K TR

AMWA

JOWY

PRZ

Y BUD

OWLA

NEJ (

DZIŚ

MAT

KI TE

RESY

Z K

ALKU

TY)

19

SP N

R 29

8 IM

. J. K

ASPR

OWIC

ZA, K

RAKU

SA 2

· KON

IEC

LAT O

SIEM

DZIE

SIĄT

YCH

XX W

IEKU

· JA

CEK

BŁAS

ZCZY

K

18

WOJC

IECH

BYS

TREK

· RO

K 19

82 ·

CHOD

ECKA

21

KRAS

NOBR

ODZK

A 2/

4 · R

OK 19

89 ·

MAŁG

ORZA

TA LE

WAND

OWSK

A

20

BRÓDNO. GENERACJA: PRL ALBUM FOTOGRAFICZNY WYDANY W CZYNIE SPOŁECZNYM

ISBN: 978-83-941648-0-5 · WARSZAWA 2015

KURATOR PROJEKTU „TARGÓWEK – BLOKI PEŁNE HISTORII”: BARTOSZ WIECZOREK

SELEKCJA ZDJĘĆ: BARTOSZ WIECZOREK · PAWEŁ SKY

TŁUMACZENIE TEKSTÓW: ARTUR RUDOWICZ

PROJEKT GRAFICZNY · DTP: PAWEŁ SKY WWW.PAWELSKY.PL

DRUK: DRUKARNIA KLIMIUK WWW.KLIMIUK.COM.PL

WYDAWCA: STOWARZYSZENIE „KULTURALNE BRÓDNO” · E-MAIL: KULTURALNEBRODNO@GMAIL.COM

W SZCZEGÓLNOŚCI CHCIELIBYŚMY PODZIĘKOWAĆ ZA POMOC W WYDANIU ALBUMU:

BABCIA HALINKA Z WYSZOGRODZKIEJ · CZESŁAW BLICHARSKI · PAWEŁ BLICHARSKI ALEKSANDRA CIEŚLAK · URSZULA GUT · RODZINA HENDZEL · DOROTA JABŁOŃSKA · MIROSŁAWA KOWALSKA KRZYSZTOF MOCZULSKI · OLIMPIA NOWICKA-SULLA · ALICJA NURCZYK · LESZEK OWSIANKO · ROBERT PAPIEŻ ANDRZEJ ROSZKOWSKI · KUBA RUTKOWSKI · GRZEGORZ STAŃKO · BEATA STASIAK · MONIKA WESOŁOWSKA

A TAKŻE:

SEBASTIAN BAŃKOWSKI · ZOFIA CENDROWSKA · ARKADIUSZ ŁAWRÓW · MONIKA I TOMEK POGODA ALEKSANDRA I ANDRZEJ SOBIESCY · BOŻENA I PAWEŁ WRZOSEK · KAROL WYSZYŃSKI

ORAZ:

ALBUM ZOSTAŁ WYDANY DZIĘKI SPOŁECZNEJ ZBIÓRCE FUNDUSZY POPRZEZ PORTAL POLAKPOTRAFI.PL– WSZYSTKIM ZA ZAANGAŻOWANIE I WPŁATY SERDECZNIE DZIĘKUJEMY! BO NA BRÓDNIE JEST CUDNIE :-)

ZDJĘCIA ZAMIESZCZONE W ALBUMIE SĄ WŁASNOŚCIĄ AUTORÓW I ZOSTAŁY OPUBLIKOWANE ZA ICH ZGODĄ.

BIURO SENATORSKIEMARKA BOROWSKIEGO

PARK

BRÓ

DNOW

SKI · R

OK 19

87 ·

MICH

AŁ P

ODOL

CZYŃ

SKI

22

PARTNER PROJEKTU: