brecht'le söyleşiler (walter benjamin)

7/29/2019 Brecht'le Syleiler (Walter Benjamin)

1/10

BRECHT'LE SYLELER

Walter Benjamin

1934

4 Temmuz. Dn Brechtle hasta odasnda benim retici Olarak Yazar balkl yazmzerinde uzun uzun konutuk. O yazmda, edebiyattaki teknik ilerlemelerin sanat biimlerinin(dolaysyla, dnsel retim aralarnn) ilevini deitirdiini, bu yzden, edebi eserlerindevrimci ilevleri asndan deerlendirilmesinde tekniin bir lt durumuna geldiinisylyordum. Brecht bu teorimin yalnzca bir tr yazara, byk burjuvazinin yazarlarnauygulanabileceini dnyor, kendini de bu tr yazarlar arasnda sayyordu. Byle bir yazariin, diyordu, kendi almalaryla ii snfnn karlar arasnda gerek bir dayanmanoktas vardr: ve bu noktada yazar kendi retim aralarn gelitirebilir. nk yazar iisnfyla bu noktada zdeleir, gene ayn noktada, yazar, bir retici olarak, btnyle

iileir. Yazarn bir noktada btnyle iilemesi, ii snfyla o alanda her zamandayanma iinde olmasn salar. Becher gibi ii snf yazarlaryla ilgili eletirimi oksoyut buldu Brecht, bu dncesini de Becherin devrimci edebiyat dergilerinden birinin sonsaysnda kan Ich sage ganz offen (Ak Sylyorum) adl iirini zmleyerekgelitirmeye alt. Bu iiri, nce, kadn oyuncu Carola Neher iin yazd kendi didaktikiiriyle; sonra da, Rimbaudnun Sarho Gemi iiriyle karlatrd. Biliyorsun, ben CarolaNehere yalnz oyunculuu deil, her eyi rettim dedi. rnein ykanmay bendenrendi. Daha nce srf pis demesinler diye ykanyordu. Oysa bunun, biliyorsun,almalarmzla hi ilgisi yoktu. Ona yzn nasl ykayacan byle rettim. Sonra bu iio kadar iyi yapmaya balad ki, yzn ykarken filmini ekmek istedim. Ama bu hibirzaman olmad, ben artk film ekmekten, o da o ii bakalarnn karsnda yapmaktan

holanmyorduk. Bu didaktik iir bir rnekti. Bu didaktik iirden bir eyler renen birkimsenin, kendini iirin beni yerine koymas gerekiyordu. Becher ise, ben dedii zamankendini Alman Devrimci i Snf Yazarlar Birlii Bakan olarak dnr. Aradaki tekfark, hi kimsenin onu rnek almak istememesidir. Kendini pek beendiinden, baka eysylemez o bize. Brecht, sz almken, uzun zamandr trl meslekler iin -mhendis,yazar vb.- bir dizi rnek iir amacnda olduunu syledi. Sonra Becherin iiriniRimbaudninkiyle karlatrd. Marks ile Engels Sarho Gemiyi okumu olsalar, onlarn,iirin dile getirdii byk tarihi hareketi sezeceklerini dnyor Brecht. Marksla Engels,Brechte gre, iirin betimledii eyin, garip bir airin gezintileri deil, o sralarda -KrmSavayla, Meksika serveniyle- en uzak lkeleri bile kendi ticari karlarna amaya balayanbir snfn dnyasnda yaamaya daha fazla dayanamayan bir insann yaad yerden

uzaklamas, kamas olduunu aka grrlerdi. Brecht, Rimbaudnun tutumunun -her eyioluruna brakarak topluma srt eviren babo bir serseri tutumunun-, ii snf savasntemsil eden bir rnee dntrlemeyeceini dnyor.

6 Temmuz. Dnk syleimiz srasnda, Brecht: Sk sk mahkemede sorguya ekildiimidnrm. Syleyin bakalm, Bay Brecht, gerekten ciddi misiniz? tiraf etmeliyim kihayr, btnyle ciddi deilim. Sanat sorunlarn, tiyatroda ne yaplmas gerektiini,btnyle ciddi olamayacak kadar ok dnyorum. Ancak, bu nemli soruyu hayr, diyecevaplandrdktan sonra, ona daha nemli bir ey ekleyeceim: anlalr bir tutum benimki.Bunu konumamz baladktan ksa bir sre sonra sylediini belirtmeliyim. Tutumununanlalmas asndan deil de, verimlilii asndan pheleri olduunu belirterek konuyagirmiti. lk sz Gerhart Hauptmann iin sylediim bir eye verdii cevapt. Bazen kendikendime sorarm, demiti. kim ne derse desin, gerekten bir yere gelebilmi yazarlar ancak

"Estetik ve Politika" adl (Eletiri Yay.) kitaptan alnmtr.

1


2/10

Gerhart Hauptmann gibileri deil midir: zc yazarlar (Substanz-Dichter) demek istiyorum.Bununla, gerekten, btnyle ciddi yazarlar kastediyordu. Bu dnceyi aklamak iin,Konfyusun bir tragedya, ya da Leninin bir roman yazm olabilecei varsaymndan yolakyordu. Ama bu varsaymdan yola kmann yararsz, deersiz bir davran sayldndnyordu. Diyelim ki, ok iyi bir tarihi roman okudunuz, sonra da kitab yazann Lenin

olduunu rendiniz. Dnceleriniz hemen deiecektir, eserin de yazarnn da aleyhineolarak, deiecektir. Ayn ekilde, Konfyusun szgelimi Euripidesin tragedyalarndanbirini yazm olmas da yanl bir varsaym saylacak, byle bir eyin hibir deeri olmadsanlacak. Oysa Konfyusun meselleri deersiz saylmayacaktr. Szn ksas, btnbunlar bizi iki edebiyat tipi arasnda bir ayrm yapmaya gtrr: hayat gnl gzyle grenciddi sanat ile, pek o kadar ciddi olmayan soukkanl dnen adam. Bu noktada Kafkasorusunu ynelttim. Bu iki bekten hangisine girerdi Kafka? Bu soruya cevapverilemeyeceini biliyorum. Brecht byk bir yazar sayd Kafkann cevap verilemezliini,Kleist, Grabbe ya da Buchnerde olduu gibi, dorudan doruya ondaki bir baarszln biriareti olarak gryor. Kafkann k noktas, aklla ynlendirilen, ama inandrclkszkonusu olduunda da tam anlamyla ciddi saylamayan meseldir. Bununla birlikte, mesel,

gene de, nasl bir biimle verildiine baldr. Mesel romana doru geliir. Biraz incelerseniz,bandan beri roman tohumu tadn grrsnz. Hibir zaman her ynyle apakolmamtr mesel. Brechtin, Dostoyevskinin Byk Engizitr ya da KaramazovKardelerdeki ermi Staretin (1) kokumaya balad o blm olmadan Kafkann kendizel biimini bulamayacana inandn da burada belirtmeliyim. yleyse, Kafkadaki meselesiyle, sanatnn gelecei grme nitelii atma halindedir. Ancak, diyor Brecht, hayatgnl gzyle gren bir sanat olarak Kafka, yaklaan eyi, yaklaann gerekte ne olduunugrmeden grmt. Burada bir kez daha Kafkann eserindeki peygamberce yn belirtti(bunu daha nce Le Lavandouda, ama bence o zaman daha ak bir dille ortaya koymutu).Kafkann yalnz bir tek sorunu vard, o da rgtlenme sorunuydu.Karncalar imparatorluu dncesi, insanlarn toplumdaki yaama biimleriyle kendilerineyabanclamas dncesi, Kafkay yldrmt. Bu yabanclamann belirli biimlerini,rnein GPU yntemlerini (2) grebilmiti. Ama Kafka hibir zaman bir zme varmadgibi, grd karabasandan da hi uyanmad. Brecht, Kafkann gereini, gerei grmeyen,d gren bir insann gerei olarak niteliyor.

12 Temmuz. Dn satran oynadktan sonra Brecht dedi ki: Biliyorsun, Korsch gelince,onunla, gerekten yeni bir oyun oynamamz gerekiyor. Talarn hep ayn biimdeoynanmad; her tan ayn karede bir sre bekledikten sonra grev deitirdii bir oyun: butalar ya glenecek ya da zayflayacaklar. Bylece oyunda bir gelime olmuyor, oyun uzunbir sre ayn durumda kalyor.

23 Temmuz. Rusyaya yapt geziden yeni dnen, gezinin cokusu iindeki Karin Michaelisdn bize urad. Brecht, Tretyakovun Moskovada kendisini nasl gezdirdiini unutmam.Tretyakov ona ehri tantm, nne gelen her eyle vnmt. Kt bir ey deil bu, diyorBrecht, bu, o yerin ona ait olduunu gsterir. nsan bakasna ait bir eyle vnmez. Sonraekledi; Evet, ama, sonunda bu durum beni biraz skt. Her eyi beenemedim, beenmek deistemiyordum. Mesele, askerlerin onun askerleri, kamyonlarn onun kamyonlar olmasyd.Ama ne yazk ki, benim deildi.

24 Temmuz. Brechtin alma odasnda tavan destekleyen bir kiriin zerine yal boyaylaDoru Somuttur kelimeleri yazlm. Pencere eiinde ban sallayan ufak bir tahta eek

var. Brecht eein boynuna kk bir yafta asp zerine de unu yazm: Bunu ben bileanlamak zorundaym.


2


3/10

5 Temmuz. Kafkayla ilgili yazm B.ye vereli hafta oldu. Okuduuna eminim, amakendiliinden hi szkonusu etmedii gibi, iki kez sz oraya getirdiim zaman da kaamakcevaplar verdi. Sonunda hibir ey sylemeden yazy geri aldm. Dn gece birden bu yazstne konumaya balad. Bu olduka ani deiiklii, Nietzscheye zg gnce slubundanbenim de bsbtn kurtulamadm hatrlatan bir uyar izledi. rnein, Kafka konusundaki

yazm. Bu yaz Kafkay dorudan doruya olgulara dayanan bir gr asndan ele alyor-Kafkann eseri sanki ayr bir yerde, kendiliinden olumutu, Kafkann kendisi deeserinden ayr bir yerdeydi-, eseri btn ilikilerden, yazarndan bile koparyordu. Yazdmher ey, sonunda, hep z sorununa gelip dayand. Kafka sorununun stesinden gelebilmek iintutulacak yol neydi? En dorusu, u soruyu sormakt: ne yapmt Kafka? davran nasld?Balangta zelden ok geneli dnmeliydi. Byle dnnce, Kafkann Pragdasalksz gazetecilerle kendini beenmi aydnlar evresinde yaad ortaya kar; yle birdnyada edebiyat, tek deilse bile balca gerekliktir. Kafkann gl yanlar da zayfyanlar da -sanat deeri, ama birok ynlerden de aresizlii- hayat bu adan grmesinin birsonucuydu. Bir Yahudi ocuuydu- insan Kafka iin Aryan ocuu gibi bir sz dekullanabilir-, hznl, skntl bir yaradltayd, Pragn bir bataklk halindeki kltr hayat

stnde parldayan kk bir kabarcktan baka bir ey deildi. Ama gene de birtakm okilgin ynleri vard. Bu ynleri aydnlatlabilirdi. nsan, Lao Tzu ile ra Kafka arasndageen bir konuma kurabilirdi kafasnda. Lao Tzu konuuyor: O halde, rencim Kafka,rgtlerin, mlkiyet ilikilerinin, iinde yaadn ekonomik biimlerin yaratt bir dehetiduyuyorsun? - Evet.- Artk bir k yolu bulamyorsun? - Hayr.- Bir hisse seneti sanakorku veriyor? - Evet.- Onun iin de bugn balanabilecein bir nder bekliyorsun?Elbette bu tutumdan bir ey beklenemez, diyor Brecht. Biliyorsun, Kafkayonaylamyorum. Bir in filozofunun ie yaramann belalar konulu bir meselini anlatyorsonra. Bir ormanda ok eitli aa gvdeleri vardr. En kalnlarndan gemi kaburgasyaparlar; onlar kadar dayankl ama daha az kaln olanlarndan sandk, tabut kapa; enincelerinden de krba yaparlar; ama kurumu olanlarndan hibir ey yapmazlar: onlar bir ieyaramann belalarndan kurtulurlar. Kafkann yazdklarna bir ormandaki aalarabakyormu gibi bakmalsn. O zaman bir yn yararl ey bulacaksn. mgeleri iyidir,phesiz. Ama geri kalan tam anlamyla gizemleme. Samalk. Bunlar bir kenara itmengerekir. Derinlik seni bir yere gtrmez. Derinlik ayr bir boyuttur, sadece derinliktir; iindegrlecek bir ey de yoktur. Tartmay bir sonuca balamak amacyla, B.ye kart noktalargrebilmek iin derinlere inme yolunu setiimi sylyorum. Kraus stne yazdm yazdabunu gerekten baarmtm. Kafka yazsnn ayn dzeyde olmadn biliyorum: bu yaznnbeni bir gnce slubuna srkledii sulamasn bir yana itemem. Krausun, bir baka adanda Kafkann tanmlad snr blgesinin incelenmesi beni bir hayli uratryor. Kafkayazsnda dedim, bu blgedeki aratrmalarm henz bitirmemitim. Kafkann yazdklarnda

bir yn ie yaramaz dknt, bir yn gizemleme olduunun farkndaym. Gelgelelim,Kafka konusundaki asl nemli noktann daha baka bir ey olduunu dnmekten kendimialamyorum, yazmda da bunlardan bazlarna deinmitim. zgl nitelikler tayan eserleriyorumlarken, B.nin yaklamnn snrlandrlmas gerektiini syledim. The Next Village(Bitiik Ky) hikyesini rnek gsterdim, bu rnein B.yi iine drd elikiyi akagryordum. B. bu ok ksa hikyenin deerli olmadn syleyen Eislerin grne kesinbir biimde kar kt, ama hikayenin deerini belirtme ynnde hibir sonuca varamad.Daha dikkatli incelenmesi gerekir, dedi. Sonra tartmamz kesildi, saat ona gelmiti,Viyana radyosundan haberleri dinleyecektik.

31 Austos. nceki gece benim Kafka konusundaki yazm stne uzun, ateli, bir tartma.

Tartmann temeli, yazmn Yahudi faizmine prim verdii sulamas. Kafkay sarankaranl datacak yerde artryor, alabildiine younlatryordum. Oysa Kafkay


3


4/10

aydnlatmak gerekir, baka bir deyile, hikyelerinden kabilecek uygulanabilir dnceleriformllendirmek gerekir. Srf son derece dingin bir anlatm olmasndan tr, hikyelerindenbu eit dnceler karlabilecei sylenebilir. Ancak, bu dnceler, bugn insanla karharekete geen byk genel ktlkler ynnde aranmaldr. Brecht bu ktlklerinKafkann eserindeki yansmalarn aryor. En ok stnde durduu kitap da Dava. Ona gre,

bu kitaptaki en nemli nokta, byk ehirlerin sonu gelmez, kar konulmaz bymesindenduyulan korku. Brecht bu dncenin karabasann kendi zel yaantlaryla bildiinisylyor. Bu ehirler dolayl ilikilerin usuz bucaksz labirentini, modern yaamabiimlerinin getirdii blnmeleri, karmak, karlkl bamllklar dile getirirler. Btnbunlar zamanla ifadesini bir nder zleminde bulur. Kk burjuva, nderi, hi kimseninhibir sorumluluk yklenmedii bir dnyada, btn honutsuzluklarndan sorumlututulabilecei tek adam olarak grr. Brecht Davay peygamberce bir kitap olarak niteliyor.Gestapoya bakarak ekann ne olabileceini grebilirsiniz. Kafkann bak tekerlekleraltnda kalm bir insann bakdr. Odradek bu bak asna zg bir kiiliktir: Brechtkapcnn bir babann kayglarn dile getirdiini dnyor. Kanlmaz bir ey kkburjuvann ykma uramas. Kk burjuvann durumu Kafkann durumudur. Ne var ki,

kk burjuva akmlarnn bugn grdmz tr -yani faist tr- bu duruma ba emez,demir bir iradeyle kar koymaya kararl olduu halde, Kafka hemen hemen hi kar kmaz;bilge kiidir o. Faist, kahramanl sahneye karrken, Kafkann cevab, soru sormaktr. Budurumda Kafkann arad ey gvenliktir. Ama iinde bulunduu durum yle bir zellikgsterir ki, arad gvenlik bekilerinin mantksz olmalar gerekir. Tm gvenlikrgtlerinin kmek zere olduuna pek inanm grnen bir adamn bir sigorta temsilcisiolmas, Kafkaya zg ince bir alaydr. Kafkann snrsz ktmserlii herhangi bir trajikkader duygusundan da uzaktr. nk Kafkann btnyle ampirik bir temele dayanan yan(ki bunun sarslmaz bir temel olduunu da belirtmek gerekir) sadece ondaki ktlk beklentisideildir; Kafka baarnn ltn de, en iflah olmaz bir saflkla, en anlamsz, en yararszgiriimlerde arar: seyyar satcnn gelii, devlet dairesindeki soruturma. Zamann paralarnagelince, konumamz Bitiik Ky hikyesi stnde topland. Brecht bu hikyenin Akhilleusile kaplumbaa hikyesinin bir benzeri olduunu sylyor. Bir kimse bu yolculuu, bazrastlansal durumlar saymadan en kk paralarna ayrrsa, o kimse hibir zaman bitiikkye ulaamayacaktr. Bu durumda, szkonusu yolculuk iin hayat ok ksadr. Ne var ki,yanllk bir kimse szndedir. nk yolculuk paralara ayrldnda, yolcu da paralaraayrlm olacaktr. Hayatn birlii yok edilince ksal da yok edilecektir. Hayat istedii kadarksa olsun. Bu nemli deildir, nk bitiik kye ulaan insan, o kye gitmek zere yolakm olan insan deil, bir bakasdr artk. -Ben kendi payma u yorumu neriyorum:hayatn gerek ls hatrlamadr. Bellek, gemie baknca btn bir hayat imek gibi birhzla yeniden insana yaatr. Geriye doru birka sayfa evirebildiimiz anda, bitiik kyden

yolcunun yola kmaya karar verdii yere kadar gelmitir bellek. Hayat okuduklar kitaplardabulan kimselerse, kitaplar ancak tersinden okuyabilirler. Kendileriyle karlaabilecekleri tekyol budur, hayat da ancak bu ekilde -bugnden kaarak- anlayabilirler.

27 Eyll. Dragor. Birka akam nceki syleimizde Brecht o anda kesin tasarlar kurmasnengelleyen tuhaf bir kararszlktan szetti. Bu kararszln en nemli nedeni olarak da, kendidurumunun baka birok mlteciye gre ok daha fazla ayrcalkl olmasn gsterdi. Buyzden, baka bir lkede yaamann, tasarlar ya da dnceleri gerekletirmek iin birtemel olabileceini zaten pek kabul etmedii iin, bunu imdi iinde bulunduu zel durumdahi kabul etmiyor. Bu g dnemini ayor tasarlar. Burada iki eyden birini semekdurumunda. Bir yanda, yazlmay bekleyen birtakm dzyaz taslaklar var: Uinin ksa olan

-Rnesans biyografi yazarlarnn slubuyla Hitler stne bir hiciv- ile Tui romannn uzunolan Telektel-enlerin (entelektellerin, aydnlarn) budalalklarna bir bak olacak bu:


4


5/10

herhalde en azndan bir blm inde geecek. Bu kitabn iskeleti km durumda. Ama budzyaz tasarlarndan baka, ok eski almalaryla da urayor, eski fikirlerini yenidengzden geiriyor. Yeri geldike Versuchenin giri yazlar ile notlarna, epik tiyatroerevesinde aklna gelenleri eklerken, baka konulardaki dnceleri de ayn ilgilerdenkaynaklanmakla birlikte, Leninizm incelemesiyle, hatta ampiristlerin bilimsel yntemleri

zerindeki incelemesiyle birleiyor, bylece bu incelemelerin olduka snrl erevesi degenilemi oluyordu. Uzun yllar bir gn bir anahtar kavrama, baka bir gn bir bakakavrama balanan konular, srasyla Aristocu olmayan mantk, davranlk teorisi, yeniansiklopedi, fikirlerin eletirisi, uralarnn merkezine yerleiyordu onun. Bu deiikaraylar, bugn iin felsefi nitelikte bir didaktik iir kavramna yaklayor. Ama bu konudabaz pheleri var. lkin, bugne kadar yazdklarna, zellikle bunlardaki hiciv gelerinebakarak, ncelikle Be Paralk Roman halkn beenip beenmeyeceini merak ediyor. Buphe, birbirine gemi iki ayr dnceden douyor. i snfnn snf kavgasndakisorunlaryla, yntemleriyle her gn daha yakndan ilgilendike, hicivci tavrn, hele bylesinealayc bir tavrn doruluundan daha ok pheye dyordu. Ama ou pratik nitelikteki bupheleri daha ciddi phelerle kartrmak yanl olur. Daha derin kayglar, sanattaki sanat

esiyle oyun esi, daha nemlisi, sanat bazen bir lde akla aykr yapan btn eler ileilgili. Akla kar sanat geerli klma yolundaki gzpek abalarnda, Brecht, sanatsalustaln, bir eserdeki btn sanatsal gelerin sonunda birbirlerini matemetiksel olarakgtrmesi olgusuyla kantland meselden srekli olarak yararlanmtr. Bugn didaktik iirkavram iinde daha radikal bir biim oluturmaya ynelik abalar kesinlikle bu meselleilintilidir. Syleimiz srasnda Brechte, byle bir iirin burjuva deil, ii okur kitlesinikazanmaya almas gerektiini, bu kitlenin de kendi ltlerini, Brechtin bir lde burjuvakkenli olan eski eserlerinden ok, didaktik iirin kalp, teorik ieriinde bulmasnn dahaakla yatkn grndn aklamaya altm. Bu didaktik iir Marksizmin gcndenyararlanabilirse, dedim, daha nce yazdklarnn bu gc azaltaca dnlemez.

4 Ekim. Dn Londraya gitti Brecht. Ya benim varlmn onu bu ynde garip bir biimdekkrtmasndan olacak, ya da Brechtin imdi buna her zamankinden daha yatkn oluundanolacak, her olayda saldrganl, konumalarmz srasnda eskisine gre ok daha belirgin. Busaldrganln rn olan zel bir szlk dikkatimi ekiyor. zellikle, Wrstchen (ufak sosis)szn kullanmaktan holanyor. Dragorda Dostoyevski nin Su ve Cezasn okuyordum.nce bu kitab setiim iin salkszlkla sulad beni. Sonra da genliinde bir renciarkadann piyanoda Chopini aldnda uzun bir hastala (tabii uzun sre farkedilmeyenbir hastala) tutulduunu, bu arada mcadele etme gcn yitirdiini anlatt. Brecht, Chopinile Dostoyevskinin insan sal zerinde zellikle kt bir etki yarattklarn dnyor.Okuduklarm konusunda beni baka ynlerden de inelemek iin hibir frsat karmad. O

srada kendisi vayk okuduu iin, srarla, iki yazar arasnda karlatrmal deer yarglarortaya koymamz istedi. Sonunda dpedz Dostoyevskinin Haekle boy lemeyeceiortaya kt, bylece Brecht, daha fazla bir ey sylemeden onu da Wrstschen arasna soktu;biraz daha ileri gitse, Dostoyevski iin bir ey daha syleyebilirdi: aydnlatc niteliktenyoksun, ya da yle kabul ettii her esere Brecht bugnlerde Klump (moloz ya da dknt)diyor.

193828 Haziran. Merdivenli bir labirentteydim. Bu labirentin st btnyle kapal deildi.Merdivenlerden birini ktm; teki merdivenler aa iniyordu. Merdiven sahanlnda

durunca dorua ulatm anladm. nmde, ok geni bir alan zerinde ykselen birokmerdiven vard. teki merdivenlerin sahanlklarnda baka insanlar gryordum. Bunlardan


5


6/10

birisi ba dnerek dt. Ba dnmesi brlerine de geti; sonra onlar da aadaki derinlieyuvarlandlar. Benim de bam dnmt ki, uyandm.

22 Haziranda Brechte uradm.Virgilius ile Dantenin genel tavrlarndaki incelik ile kaytszlktan sz ediyor Brecht;

Virgiliusdaki grkemli jestlerin temelinde de bu tavrn bulunduunu sylyor. Promeneur(gezici-gezdirici) diyor Dante ile Virgilius iin. Cehennemin klasik deerini belirterek, Bukitab ak havada okuyabilirsin, diyor.Papazlara kar duyduu derin nefretten szediyor. Bu nefret ona bykannesinden gemi.Marksn teorik retilerini kendilerine malederek eserine el koyanlarn toplumu perdearkasndan yneten ruhban takmnn yerini alacan anlatmaya alyor. Marksizm o kadarkolay yoruma geliyordu ki... Bugn yz yanda, ama grdmz ne? (Konumamzburada kesildi.) Devlet ortadan kalkmaldr. Kim sylyor bunu? Devlet. (Burada ancakSovyetler Birliinden szetmi olabilirdi.) Kurnaz, sinsi bir tavr taknyor, benim oturduumsandalyenin nndeki sandalyeye geiyor -Devleti oynuyor- hayali bir nc kiiyekaamak bir bakla, Ben de biliyorum ortadan kalkmam gerektiini, diyor.

Yeni Sovyet romanlar stne konuuyoruz. Okumuyorduk bunlar artk. Konu bu yzdeniire dnd, Das Wortda (3) S.S.C.B.deki eitli dillerden evrilmi bir yn iirdenszettik. Brecht bu lkedeki airlerin zor bir dnemde yaadklarn sylyor. Bir iirdeStalinin ad gemezse, bu bir kt niyet belirtisi saylyor.

29 Haziran. Brecht epik tiyatro stne konuuyor. ocuklarn oynad, oynantaki hatalarnyadrgatma etkilerine (alienation effects) zg bir ileve dnmesiyle epik zelliklerkazanm oyunlar grdn anlatyor. Buna benzer bir ey nc snf tara tiyatrolarndada olabilir. Le Cidin Cenovadaki temsilinde kraln bana eri giydirilmi tacn bana dokuzyl sonra Tragedya kitabnda gelitirdiim dncelerin ilk iaretini verdiini sylyorum.Buna karlk Brecht, epik tiyatro dncesinin kafasnda doduu ilk n anlatt. II. Edwardsahneye koyma almalar srasnda Mnihde olmutu bu. Oyundaki savan sahneyi krkbe dakika dolduraca sanlyordu. Ne Brecht ne de yardmcs Asya (Lacis) (4) askerlerisahneye yerletirebiliyordu. Sonunda Brecht, umutsuzluk iinde, o sralarda en yaknarkadalarndan biri olan, oyunun provalarn da izleyen Karl Valentine dnerek soruyor:Peki, sen ne diyorsun? Ne yapalm bu askerleri? Nedir bunun yolu? Valentin: Askerlerkorkmular, yzleri sararm, budur yolu! Bu szle sorun zlyor, Brecht hemen ekliyor:Yorulmular. Sonra askerlerin yzlerine youn bir tebeir makyaj yaplyor, oyununsahneye konulu biimi de o gn belirleniyor.Sonra, eski konumuz olan mantki pozitivizme dnyoruz. Ben biraz uzlamaz bir tavrtaknnca tartma tatsz bir noktaya gelme tehlikesiyle karlat. Brecht imdiye kadar ilk

kez, kantlarnn yzeyde kaldn kabul ederek bu durumu nledi. Bunu yaparken de gzelbir forml buldu: Derin bir ihtiya, yzeyden kavrama eilimi dourur. Daha sonra evinedoru yrrken de (bunlar benim odamda konumutuk): Bir konuda ar bir tavr olan birkimsenin sonradan buna tepki gstermesi iyi bir ey. Byle davranan bir kimse yolun yarsngemi demektir, dedi. Bu syledii ey, imdiki durumunu aklyordu: olgunlamtBrecht.Akam. Asya iin ufak bir hediye -bir ift eldiven- aldrmak istiyorum.Brecht bunun biraz nazik bir i olduunu dnyor. Herhangi biri eldivenlerin, Jannn (5)Asyaya kendisi iin yapt casusluun karl olduunu sanabilir. Verilen bir direktifinolduu gibi geri alnmas her zaman iin ok kt bir ey. Ama bu direktifteki emirlerherhalde sonra gene balayc olur. (6)


6


7/10

1 Temmuz. Ne zaman Rusyann koullarndan sz asam, Brechtin yorumlar bir haylipheci oluyor. nceki gn ona Ottwaldn (34) hl ierdemi olduunu sordum. erdeolmak hl elindeyse, ierdedir, diye cevap verdi. Dn de Gretle Steffin, Tretyakovun artkyaamadn syleyerek dncesini belirtti.

4 Temmuz. Dn gece Baudelaire stne konutuumuz bir srada Brecht dedi ki: Biliyorsunben toplumdya, kar deilim; toplumsal olmayana karym ben.

21 Temmuz. Lukcsn, Kurellann vb. yazlar Brechti bir hayli uratryor. Ne var ki,onlara teorik dzeyde kar kmamak gerektiini dnyor. O zaman sorunu politikdzeyde koyuyorum. Burada szn esirgemiyor. Sosyalist ekonomi savaa ihtiya duymaz,savaa kar olmas da bu yzdendir. Rus halknn barsever tabiat szlerinin baka biranlam yoktur. Sosyalist ekonomi tek lkede olmaz. Yeniden silahlanma, Rus proletaryasnkanlmaz olarak tarihin ok gerilerine, tarihi gelimenin oktan geilmi aamalarna,rnein monarik aamaya geri gtrd. Rusyada kiisel ynetim vardr bugn. Tabii bunuyalnz kaln kafallar kabul etmezler. Ksa bir sre sonra yarda kesilen bir syleiydi bu.

Burada, konunun balam iinde, Brechtin, Birinci Enternasyonalin dalmasnn bir sonucuolarak, Marks ile Engelsin ii snfyla kurduklar etkin ilikilerin kesildiini, o gndensonra da tek tek nderlere -yaymlanmak amacyla deil de kiisel gnleri olarak- tlerverdiklerini vurguladn eklemeliyim. Engelsin, zc bir durum olmakla birlikte,hayatnn son yllarnda doa bilimleriyle uramas da bir raslant deildi.Brecht, Bla Kunun kendisinin Rusyadaki en byk hayran olduunu syledi. Bla Kununinceledii (sic) Alman airleri yalnzca Brecht ile Heineydi. (Brecht zaman zaman, MerkezKomitede kendisini destekleyen belli bir kimse olduu ima ederdi.)

25 Temmuz. Brecht kznn Gzyle Kyl baln koyduu Stalin iirini okumak iindn sabah bana urad. lkin iirin anlamn iyice kavrayamadm, az sonra kafamdaki Stalindncesi uup gidince de iiri bir kez daha dinlemeye cesaret edemedim. Brechtinuyandrmay amalad etki az ok buydu, ne yapmak istediini de bir sonraki syleimizdeaklad. Bu syleide, baka eylerin yansra, bu iirin olumlu ynlerini belirtti. iir aslnda,ona gre byk bir deeri olan Stalinin ansna sayg iin yazlmt. Ancak, Stalin henzlmemiti. Ayrca, Stalini bakalarndan farkl, daha cokun duygularla selamlamak,srgnde Kzl Ordunun geliini bekleyen Brechtin grevi deildi. Rusyadaki gelimeleri,bu arada Trokinin yazlarn izliyordu. Bunlar gsteriyordu ki, Rusyada olup bitenleripheci bir gzle deerlendirmeyi gerektiren bir kuku -hakl bir kuku- szkonusuydu. Bylebir phecilik Marksist klasiklerin znde vardr. Bir gn bu kukularn hakll ortayakarsa, rejimle savama gerei doar, hem de aktan aa. Ama ister ne yazk ki deyin,

ister Tanrya kr, bugn szkonusu olan kuku henz kesinlik kazanmamtr. Troki gibikuku zerinde politika oluturmak hakl gsterilemez. Birtakm sulu kliklerin Rusyadagerekten i banda olduklarna phe yok. Bunlar, verdikleri zararlarla zaman zamankendilerini gsteriyorlar. Sonunda, Brecht biz Almanlarn kendi lkemizdeki tersliklerdenok etkilendiimize dikkati ekti. Takndmz tavrn bedelini demek zorundayz heryanmz yaral. Fazlaca duyarl olmamzdan daha doal bir ey olamaz.Brecht akama doru bahede beni Kapitali okurken buldu. Brecht: Tam bu sralarda Marksokuman, zellikle halkmz arasnda Marksla gitgide daha az karlalabilinen bir zamandaonu okuman, bence ne kadar iyi bir ey. nl yazarlar gzden dtkten sonra okumaktanholandm syleyerek cevap veriyorum ona. Rusyann edebiyat politikasn tartaraksrdryoruz konumamz. Lukcs, Gbotu, Kurellay kastederek, ona diyorum ki:

Anlalan, bu insanlardan birey beklememek gerekiyor. Brecht: Daha dorusu, tek birsahneyi bunlarla gerekletirebilsen de, oyunun tmn asla bunlarla sahneye koyamazsn.


7


8/10

Ak konuursak, onlar, rn verilmesine dmanlar. Rahatlarn karr retim. rnverilince iin nereye varaca belli olmaz, nceden bilinemeyen eydir rn. Hibir zamanbilemezsin ne olup biteceini. Kendileri de rn vermek istemezler. Apparatchik (7) roloynamak, bakalar zerinde denetim kurmak isterler. Yaptklar her eletiride bir gzdavardr. Sonra nasl oldu bilmiyorum, Goethenin romanlarna getik; sadece semeci

yaknlklar (Elective Affinities) adl romann biliyor Brecht. Bu romanda yazarn ortayakoyduu genlik olgunluunu beendiini syledi. Ona Goethenin bu roman altm yandayazdn sylediim zaman ok ard. Kitapta hibir darkafallk bulunmadn syledi.ok byk bir baaryd bu (8). Bildii bir iki ey vard bu darkafallk konusunda. En nemlieserleriyle birlikte btn bir Alman tiyatrosu bu darkafalln (Filistenliin) damgasntayordu. Semeci Yaknlklarn ilk yaymlandnda ok hrpalandn syledim. Brecht:Bunu rendiime sevindim. -Almanlar boktan (sic) bir millet. Hitlerden yola karakAlmanlar hakknda genel sonulara varmak gerektiini sylemek doru bir ey deil. Bendebile, Alman olan her ey kt. Biz Almanlar konusunda en dayanlmaz ey bizim darkafalbamszlmzdr. Dnyann hibir yerinde Alman Reichndaki ehirler kadar, o boktanAugsburg kadar bana buyruk bir ehir bulamazsn. Lyon hibir zaman byle olmamtr;

Rnesansn bamsz ehirleri birer ehir devletti. -Lukcs Alman olmay tarcih etti. Kendikendini tketmi biridir o.Anna Seghersin The Most Beautiful Legends of Woynok the Brigand adl kitabndanszederken Brecht eseri vd. nk bu kitap Seghersin artk dzen iin yazmadngsteriyordu. Seghers dzen iin yazamaz. Tpk benim bir dzen olmadan nasl yazmayabalayacam bile bilemediim gibi. Brecht bu hikayeleri kahramannn bakaldran biryalnz adam oluundan tr de vd.

26 Temmuz. Brechtin dn geceki, bir sz: u konuda artk hibir pheye yer yoktur:ideolojiye kar sava, yeni bir ideoloji haline gelmitir.

29 Temmuz. Brecht Lukcsla olan anlamazlyla ilgili olarak yazd bir takm polemikmetinleri okudu bana. Bu metinleri makale olarak yazp Das Wortda yaymlayacakm. (9)Bu konuda bir diyeceim olup olmadn sordu. O anda bana Lukcsn durumununRusyada u srada ok gl olduunu syledii iin, bir neride bulunamayacamsyledim. in iin de bir g sorunu var. Oradakilerden birinin dncesini almakzorundasn. Arkadalarn yok muydu senin orada? -Brecht: Dorusu, yok. Ama Ruslarn dayok; tpk ller gibi.

3 Austos. 29 Temmuz akam bahedeki syleimiz dnp dolap ocuklara iirlerdizisinin bir blmnn yeni bir ciltte toplanacak olan iirleriyle birlikte yaymlanp

yaymlanmamas gerektii sorusuna gelmiti. Ben, politik iirlerle zel iirler arasndakikartln srgn deneyini zellikle belirginletireceini, yeni bir dizinin eklenmesiyle bukartln azalacan dndm iin, yaymlamamasndan yanaydm. Bunu sylerken, biri tam bitecei srada her eyi tehlikeye atan Brechtin kiiliindeki ykc yan bir kez dahabelirtmi oluyordum sanrm. Brecht: Biliyorum; manyak olduumu syleyecekler benim.amzn tarihi gelecee kalacaksa, benim manyaklm anlama yetenei de onunla birliktekalacaktr. inde yaadmz a benim manyaklmn kayna olacaktr. Ama benigerekten sevindirecek ey, insanlarn benden szederken, lml bir manyakt o demesiolacak. -Brecht bu lmlln da ifadesini bu kitapta bulacan syledi: hayatn Hitlerekarn kendi yolunda yrd, ocuklarn hayatta her zaman varolaca anlalacakt.Sanatlara seslenen iirinde szn ettii tarihsiz a dnyordu Brecht. Birka gn

sonra bana, byle bir a, faizme kar kazanlacak zaferden daha yakn grdn syledi.Hemen arkasndan, pek az gsterdii bir sabrszlkla, ocuklara iirleri Srgn iirleri


8


9/10

blmne almak iin bir gereke daha gsterdi: Bu kadere kar verdiimiz savata hibireye kaytsz kalmamalyz. Onlar kk iler peinde deil, bundan hi phen olmasn. Otuzbin yllk tasarlar var. ok byk eyler tasarlyorlar. ok byk sular. Hibir snrdinlemeyecekler. Her eyi yoketmeye alacaklar. Her yaayan hcre onlarn darbeleriyleezilecek. te biz de bunun iin her eyi dnmek zorundayz. ocuu daha ana

rahmindeyken ktrm ediyorlar. ocuklar hibir zaman dnyamzn dndabrakmamalyz. O byle konuurken faizm kadar zorlu bir gcn varln hissediyordumstmde: faistlerinki kadar byk, gene en az faistlerin gc kadar derinden gelen, tarihinderinliklerinden fkran bir gt bu. ok tuhaf, yepyeni bir duyguydu bu benim iin. SonraBrecht dncelerini dile getirmeye yeniden balaynca, bendeki bu duygu daha dayounlat. ok tehlikeli bir zemin zerinde felaketler tasarlyorlar. Gene binlerce yl iinkurulan Kilise ile anlamaya varamamalarnn nedeni de bu. Onlar beni de proleterletirdiler.Sadece evimi, balk yetitirdiim havuzu, arabam elimden aldklar iin deil; tiyatrosahnemi, seyircilerimi de aldlar benden. Bugn ulatm noktada, ilke olarak,Shakespearein benden daha yetenekli olduunu kabul edemem. Ama Shakespeare benim gibiekmecede saklamak zere yaz yazma durumunda kalmad. Bunu yapamazd o. Ayrca,

karakterleri gznn nndeydi. izdii insanlar sr sepet geiyorlard sokaklardan. Osadece bu insanlarn davranlarn gzleyip baz zelliklerini alp yazd; ayn derecede nemlidaha birok zellikleri vard ki, onlara hi dokunmad.

Austosun ilk gnleri. Rusyada proletarya zerinde diktatrlk var. Bu diktatrlk, hereye karn proletarya iin yararl eyler yapt srece, yani proletarya ile kyller arasndaproletaryann karlarnn nde geldii bir anlama salamaya yardmc olduu srece, onunlabalarmz koparmaktan kanmalyz. Brecht birka gn sonra ii monarisinden szetti;ben de byle bir organizmann, deniz diplerinden yze kan boynuzlu balk ya da tekicanavarlar gibi baz hilkat garibelerinden pek farkl olmadn syledim.

25 Austos. Brechtin bir zdeyii: Eski iyi eylerden deil, kt yeni eylerden ie bala.

eviren: Blent Aksoy

NOTLAR

(1) Starets : Rus edebiyatnda saygdeer yal kimse. Ortodoks kilisesinde retici, yol gsterici, ulu bir kii.Burada romandaki rahip Zossima kastediliyor olmaldr -P.A.

(2) GPU: GEPEU olarak da, bilinir; Sovyet Siyasi Polisi -P.A.

(3) Das Wort: 1936-1938 yllar arasnda Moskovada yaymlanan mlteci cephesi gazetesi. Daha nce,metinlerde de getii zere, Brecht, Willi Bredel ve Leon Feuchtwanglerle birlikte bu derginin editrnden

biriydi P. A.

(4) Asya Lacis: 1920 sonrasnn bir kadn tiyatro ynetmeni P. A.(5) Jahnn: Eldiven almas rica edilen kii olabilir, ancak, bu adn kimin olduu kesinlikle anlalamamtr.

Belki Hans Henry Jahn akla gelebilir (P.A.)(6) El yazmas metinde bu cmle iyice okunamyor. (P.A)

(7) Ernst Ottwald: Brechtin edebi almalarn birlikte yrtt yakn bir arkadayd. Lukcs, Ottwaldgazetecilikten edinilmi rportajclkla sular. Brecht ise, Sovyet yazar Tretyakovla birlikte bu yazarlarn

temsil ettii olumsuz akmla sk bir ba iindeydi. (P.A.)(8) Apparatchik: gcn, kimliini, hiyerarik parti ii konumundan ald iin brokratik, merkeziyeti,

resmi grl parti yetkilisi P. A.(36) Sz geen Goethe, Fransz Devrimine kar tutumuyla olan-biteni anlayacak duyarllktan yoksun bir

romantikti P.A.(9) Brechtin bu yazlar Moskovadaki Das Worta gnderip onlar tarafndan geri mi evrildii, yoksa gnlk

hayatta kendine zg uzak gr m onu bu yazlar Moskovaya gndermekten alkoyduu hl karanlktakalm bir konudur. Ama byk terrn dorua ulat bir srada Brechtin kendisi de pekl bu makaleleri

yaymlamaktan vazgemi olabilir. P.A.


9


10/10


10

brecht'le söyleşiler (walter benjamin)

Documents