WP£YW ŒWIATOWEJ RECESJI

NA POLSK¥ GOSPODARKÊ

58

Publikacja jest kontynuacją serii wydawniczej Zeszyty PBR-CASE

CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa

00 – 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12

BRE Bank SA

00 – 950 Warszawa, ul. Senatorska 18

Copyright by: CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa i BRE Bank SA

Redakcja Zeszytów

Redakcja naukowa

Ewa Balcerowicz

Sekretarz Zeszytów

Krystyna Olechowska

Autorzy

Andrew Burns

Dariusz Filar

Łukasz Rawdanowicz

Opracowanie graficzne

Agnieszka Bury

DTP

SK Studio

ISSN 1233-121X

Wydawca

CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa, 00 - 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12

Nakładca

BRE Bank SA, 00-950 Warszawa, ul. Senatorska 18

Oddano do druku w kwietniu 2002 r. Nakład 600 egz.

SPIS TRE�CI

WPROWADZENIE 5

Łukasz Rawdanowicz – CYKL KONIUNKTURALNY W POLSCE A CYKL KONIUNKTURALNY

W UNII EUROPEJSKIEJ 7

1. Wstęp 7

2. Definicja i teorie cyklu koniunkturalnego 8

3. Czy w Polsce mamy do czynienia z cyklami koniunkturalnymi? 9

4. Wpływ koniunktury w UE na cykle w Polsce 11

5. Podsumowanie 12

Przypisy 12

Bibliografia 12

Andrew Burns – WPŁYW ŚWIATOWEJ RECESJI NA POLSKĄ GOSPODARKĘ 15

Dariusz Filar – WPŁYW ŚWIATOWEJ RECESJI NA SYTUACJĘ SEKTORA BANKOWEGO

W POLSCE 21

1. Wstęp 21

2. Zewnętrzna bariera wzrostu gospodarczego 21

3. Wewnętrzne przyczyny spadku wzrostu gospodarczego 22

4. Wpływ recesji na sektor bankowy 22

5. Podsumowanie 25

Romuald Adamowicz BRE LeasingRafał Antczak Fundacja CASEIwona Antowska-Bartosiewicz Bank Handlowy SAEwa Balcerowicz Fundacja CASEHenryk Bąk Kancelaria Prezesa Rady MinistrówPiotr Bielski BZ WBK SABarbara Błaszczyk Fundacja CASEKrzysztof BłędowskiKinga Borzym Narodowy Bank PolskiAndrew Burns Departament Ekonomiczny OECDTomasz Chmielewski Szkoła Główna HandlowaMałgorzata Dobrzyńska AmerBank SAMirosław Dusza Narodowy Bank PolskiMichał Dwurzyński Kredyt Bank SADariusz Filar Pekao SAMałgorzata Golik Narodowy Bank PolskiMarta Gołajewska Narodowy Bank PolskiEwa Gucwa-Leśny WNE UWDariusz Jagiełło Szkoła Główna HandlowaMałgorzata Jakubiak Fundacja CASEAnna Jaros Ambasada USALeszek Jasiński INE PANJakub Karnowski Narodowy Bank PolskiLeszek Kąsek Ministerstwo FinansówGrzegorz Klima Szkoła Główna HandlowaKrzysztof Kluza Bank Handlowy SAPaweł Kłosiewicz Narodowy Bank PolskiBożena Komar Szkoła Główna HandlowaJan Kowalczyk RCSSZygmunt Królak Wyższa Szkoła Handlu i PrawaMikołaj Kruczyński DWZMaciej Krzak Bank Handlowy w Warszawie SABarbara Liberda WNE UWAdam Lipowski INE PANBarbara Lutow Związek Rzemiosła PolskiegoRyszard F. Ławniczak Kancelaria Prezydenta RPJan Macieja INE PANPatrycja Maciejewicz Gazeta WyborczaGabriela Machura-Bocian Narodowy Bank PolskiKrzysztof Majkowski IPC-HEISMANNGrzegorz Maliszewski BIG Bank Gdański SAMałgorzta Markiewicz Fundacja CASEWaldemar Markiewicz ProCapitalKrzysztof Markowski PKO BP SAAndrzej Matuszczak Akademia EkonomicznaPaweł Michalik PTE Skarbiec – Emerytura SATomasz Mietiułka Szkoła Główna HandlowaWojciech Mondiewicz Szkoła Główna HandlowaJeremi Mordasewicz Polska Konfederacja Pracodawców

PrywatnychIgor Nowak Życie

Krystyna Olechowska Fundacja CASE

Tadeusz Ołdakowski Krajowa Izba Rozliczeniowa SA

Anna Orlik Fundacja CASE

Artur Ostrowski Bank Handlowy SA

Leszek Pawłowicz Gdańska Akademia Bankowa

Piotr Perlański Deutsche Bank Polska SA

Krzysztof Piech Szkoła Główna Handlowa

Katarzyna Piętka Fundacja CASE

Jerzy Pieńkowski Przedstawicielstwo Komisji

Europejskiej w Polsce

Jerzy W. Pietrewicz Szkoła Główna Handlowa

Marta Postnik Ministerstwo Finansów

Jerzy Pruski Rada Polityki Pieniężnei NBP

Elżbieta Pustoła Krajowy Depozyt Papierów

Wartościowych

Andrzej Pyszkowski PARR

Sergey Razov Ambasada Federacji Rosyjskiej

Artur Radziwiłł Fundacja CASE

Łukasz Rawdanowicz Fundacja CASE

Wojciech Rogowski Narodowy Bank Bolski

Wiesław Rozłucki Giełda Papierów Wartościowych

Ewa Sadowska-Cieślak Narodowy Bank Polski

Cyrus Saasnapour International Finance Corporation

Izabela Sewerynik Kredyt Bank SA

Marcin Sasin Bank Światowy w Polsce

Andrzej Sławiński Narodowy Bank Polski

Paweł Sobkiewicz WSUiB

Jan Solarz Narodowy Bank Polski

Małgorzata Sosnowska AmerBank SA

Piotr Sota Ministerstwo Finansów

Piotr Sperka PKO BP SA

Krzysztof Stachacz NOBE

Danuta Stasiak Narodowy Bank Polski

Andrzej Stec Gazeta Wyborcza

Michał Szczurek PTE Nationale Nederlanden Polska SA

Krzysztof Szewczyk Komisja Papierów Wartościowych

i Giełd

Piotr Szpunar Narodowy Bank Polski

Kazimierz Ślubowski BCC

Andrzej Śniecikowski IBD Zmiany SA

Anna Świerczyńska Szkoła Główna Handlowa

Ewa Wilk Narodowy Bank Polski

Jacek Wiśniewski Pekao SA

Grażyna Wojciechowicz Fundacja CASE

Maciej Wróblewski

Bohdan Wyżnikiewicz Instytut Badań nad Gospodarką

Rynkową

Katarzyna Zajdel Citibank Poland

Anna Ząbkowicz INE PAN

LISTA UCZESTNIKÓW SEMINARIUM

5

W ubiegłym roku odnotowaliśmy wyraźne spowolnienie wzrostu gospodarczego w Polsce – z poziomu ok. 4% w la-

tach 1999–2000 do 1,1% w 2001 roku. Zsynchronizowana recesja dotknęła także trzy największe centra gospodarcze

świata – USA, Japonię i Unię Europejską.W jakim stopniu proces spowolnienia gospodarczego w Polsce wynikał z sy-

tuacji zewnętrznej, a w jakim stanowił wynik autonomicznych procesów wewnętrznych? Odpowiedzi na to pytanie

poszukiwali paneliści 58 seminarium: Andrew Burns, dyrektor biura w Departamencie Ekonomicznym OECD; Dariusz

Filar, główny ekonomista Banku Pekao SA i Łukasz Rawdanowicz, ekonomista CASE. Zorganizowane wspólnie przez

Fundację CASE i BRE Bank SA, w ramach stałego cyklu spotkań panelowych, seminarium odbyło się w Warszawie w

lutym 2002 roku.

Łukasz Rawdanowicz przedstawił główne koncepcje teoretyczne dotyczące cykli koniunkturalnych. Następnie

omówił problem adekwatności koncepcji cyklu koniunkturalnego dla gospodarek przechodzących transformację syste-

mową. Z perspektywy teorii cyklu koniunkturalnego odniósł się również do spowolnienia wzrostu gospodarczego, które

obecnie ma miejsce w Polsce. Ostatnią część prezentacji poświęcił integracji gospodarczej z Unią Europejską i zależ-

ności koniunktury w Polsce od wydarzeń gospodarczych w krajach piętnastki. Zdaniem Ł. Rawdanowicza zagadnienie

to jest kluczowe w świetle przyszłego wstąpienia Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej. Synchronizacja cykli ko-

niunkturalnych i stopień integracji stanowią bowiem podstawę teorii optymalnego obszaru walutowego i są ważnymi

argumentami, które powinny determinować decyzję za przyłączeniem się do unii walutowej.

Żeby oszacować wpływ zewnętrznego spowolnienia wzrostu gospodarczego na popyt w badanym kraju, trzeba

najpierw określić jego wpływ na inwestycje, następnie wpływ na eksport i wreszcie pośredni wpływ na import.

Dokonaliśmy takich obliczeń, stwierdził Andrew Burns, próbując uwzględnić tendencje w polskim eksporcie i impor-

cie, podobnie staraliśmy się lepiej uchwycić charakter importu towarów ponownie eksportowanych z Polski. Prze-

prowadziliśmy symulację zakładającą 5-procentowy spadek światowego popytu na towary produkowane przez pol-

ski sektor eksportowy. W początkowym okresie ma to znaczący wpływ, zarówno na eksport, jak i na import. Wraz

z upływem czasu wpływ na import nasila się, a to głównie ze względu na reakcje endogeniczne: wraz ze spadkiem

aktywności gospodarczej maleje krajowa konsumpcja, w efekcie import również spada, co po części równoważy

skalę wpływów. Jednak łącznie w przypadku założonego dla 2001 r. spadku na rynkach eksportowych o 5 procent,

PKB spada o 0,7 procent. Ekstrapolując to na 8-procentowy spadek odnotowany w popycie na polskie towary

w 2001 r. okazuje się, że 1 procent spadku tempa wzrostu polskiego PKB w 2001 r. wynika ze spowolnienia w go-

spodarce światowej.

Omawiając wpływ światowej recesji na sytuację sektyora bankowego w Polsce Dariusz Filar stwierdził, że w części

dotyczącej klienta indywidualnego recesja światowa nie wywarła na polski sektor bankowy bardziej znaczącego wpły-

wu. Decydującą rolę odgrywały natomiast czynniki krajowe, chociaż nie wydaje się trafne ograniczanie ich jedynie do

zaostrzenia polityki monetarnej. Równolegle i w równorzędny sposób oddziaływała tutaj dynamika bezrobocia, która

z kolei także zależna była głównie od lokalnych procesów gospodarczych (prywatyzacja, restrukturyzacja, wzrost wy-

WPROWADZENIE

dajności). Znacznie wyraźniej wpływ światowej recesji ujawnił się w części korporacyjnej polskiego sektora bankowe-

go. Spowodowany przez recesję wzrost atrakcyjności kredytu zagranicznego dla polskich przedsiębiorstw sprawił, że

pewnemu spowolnieniu uległo tempo wzrostu korporacyjnej akcji kredytowej w krajowym sektorze bankowym. Równo-

cześnie wywołane przez recesję za granicą zahamowanie działalności inwestycyjnej w kraju zaowocowało podniesie-

niem dynamiki depozytów przedsiębiorstw. Ostatecznie można stwierdzić, że na negatywne impulsy płynące ze świa-

ta znacznie silniej reagowało polskie przedsiębiorstwo niż polski konsument (silniejsza reakcja przedsiębiorstw niż kon-

sumentów na zjawiska recesyjne miała zresztą miejsce na całym świecie). Tym samym na zjawiska recesyjne w świe-

cie bardziej wrażliwa okazała się ta część sektora bankowego, która obsługuje klienta korporacyjnego niż ta, która

zwrócona jest ku klientowi indywidualnemu.

Prezentowane w Zeszycie teksty sa rozszerzonymi wersjami wystąpień wygłoszonych na lutowym seminarium.

Zostały przygotowane specjalnie na potrzeby seminariyum i niniejszej publikacji, za co ich Autorom organizatorzy

składają serdeczne podziękowanie.

6

1.Wstęp

Cykle koniunkturalne były i są nieodłącznym ele-

mentem funkcjonowania wielu krajów na świecie. Rozu-

mienie tego zjawiska jest kluczowe dla prowadzenia po-

lityki gospodarczej. Dlatego pytania odnośnie cykli ko-

niunkturalnych były i są w centrum zainteresowań

współczesnej makroekonomii. Fenomen cyklicznych

spadków i wzrostów aktywności gospodarczej był

przedmiotem licznych rozważań teoretycznych oraz ba-

dań empirycznych od wczesnych lat ubiegłego stulecia.

Cykle koniunkturalne są bardzo różnorodne w swojej

charakterystyce – zarówno w danej gospodarce na

przestrzeni wielu lat jak i pomiędzy poszczególnymi

krajami (wykres 1 i 2 ). Różnorodność ta odnosi się

przede wszystkim do przyczyny ich powstawania, regu-

larności oraz długości trwania. Uwarunkowana jest ona

głównie różnicami w charakterystyce danych gospoda-

rek (struktura, obfitość w czynniki produkcji, otwartość

na wymianę międzynarodową itp.) oraz mnogością szo-

ków wpływających na cykle koniunkturalne. Sytuacja ta-

ka legła u podstaw niepowodzenia w stworzeniu jednej

kompleksowej teorii, która wyjaśniałaby jednoznacznie

przyczyny i mechanizmy powstawania oraz ewolucji cy-

kli koniunkturalnych. Teoriom keynesowskim i neokey-

nesowskim przeciwstawiane są teorie neoklasyczne.

Niestety żadna z nich nie jest w stanie wyjaśnić w peł-

ni skomplikowanych rzeczywistych procesów gospo-

darczych. Odmienna charakterystyka cykli koniunktu-

ralnych komplikuje także badania empiryczne – szcze-

gólnie te porównujące cykle między różnymi krajami.

Wraz z nasilaniem się globalizacji – liberalizacja prze-

pływów towarowych, kapitałowych i wiedzy, rozwój no-

wych technologii oraz mobilność ludzi – ekonomiści za-

częli zastanawiać się nad mechanizmami przenoszenia

się szoków oraz synchronizacją cykli koniunkturalnych

pomiędzy krajami.

7

CYKL KONIUNKTURALNY W POLSCE

A CYKL KONIUNKTURALNY

W UNII EUROPEJSKIEJ

£ukasz Rawdanowicz

Wykres 1. Zmiany PKB w Stanach Zjednoczonych,

1950–2000

Wykres 2. Zmiany PKB w Stanach Zjednoczonych,

Wielkiej Brytanii i Niemczech, 1949–2000

W mojej prezentacji przedstawię pokrótce główne

koncepcje teoretyczne dotyczące cykli koniunktural-

nych. Następnie postawię pytanie, czy w gospodar-

kach takich jak polska można mówić o cyklach ko-

niunkturalnych. Poruszę problem adekwatności kon-

cepcji cyklu koniunkturalnego dla gospodarek przecho-

dzących transformacje systemową oraz badań empi-

rycznych. Prześledzę również spowolnienie wzrostu

gospodarczego, które obecnie ma miejsce w Polsce,

z perspektywy teorii cyklu koniunkturalnego. Ostatnią

część mojej prezentacji poświęcę integracji gospodar-

czej z Unią Europejską (UE) i zależności koniunktury

w Polsce od wydarzeń gospodarczych w krajach pięt-

nastki. Zagadnienie to jest kluczowe w świetle przy-

szłego wstąpienia Polski do Unii Gospodarczej i Walu-

towej (UGiW). Synchronizacja cykli koniunkturalnych

i stopień integracji stanowią podstawę teorii optymal-

nego obszaru walutowego i są ważnymi argumentami,

które powinny determinować decyzję o przyłączeniu

się do unii walutowej.

2. Definicja i teorie cyklu koniunkturalnego

Cykl koniunkturalny to rodzaj fluktuacji w zagrego-

wanych zmiennych opisujących aktywność gospodar-

czą. Cykl składa się z fazy boomu gospodarczego, po

którym następuje recesja (lub spowolnienie). Wycho-

dzenie z recesji przechodzi w fazę wzrostową następ-

nego cyklu. Układ cykli jest powtarzalny, ale nie musi

być regularny.

Definicja cyklu koniunkturalnego jest związana

z definicją recesji. Niestety nie ma jednoznacznej takiej

definicji. Powszechnie używana definicja techniczna

mówi o dwóch kwartałach z rzędu spadku PKB. Na

przykład amerykańskie Narodowe Biuro Analiz Ekono-

micznych (NBER) definiuje recesję jako powtarzający

się okres spadku zagregowanego produktu, docho-

dów, zatrudnienia i handlu, trwający zwykle od 6 mie-

sięcy do roku”1.

Jednym z kluczowych zagadnień cyklu koniunktural-

nego jest wyznaczenie trendu dla pewnych zmiennych

(np. PKB, zatrudnienie). Trend ten pozwala na identyfi-

kację odchyleń.Trend wzrostu gospodarczego może być

rozumiany jako długookresowa ścieżka wzrostu gospo-

darczego determinowana przez np. stopę oszczędności,

zasób pracy, zmiany technologiczne. Cykle koniunktu-

ralne mogą być więc rozumiane jako przejściowe odchy-

lenia od długookresowej ścieżki wzrostu. Wieloletnie ob-

serwacje gospodarki mogą pozwolić na wyodrębnienie

podobieństw w cyklach koniunkturalnych. Analiza taka

umożliwia także identyfikację zmiennych makroekono-

micznych, które zachowują się zgodnie z cyklami (np.

produkcja, ceny, stopy procentowe, zatrudnienie, agre-

gaty pieniężne), przeciwnie (np. zapasy, liczba ban-

kructw) lub są w ogóle nieskorelowane z cyklami. Ponie-

waż rzeczywistość gospodarcza jest bardzo skompliko-

wana, wyznaczanie empiryczne trendu nie jest łatwym

zadaniem; między innymi dlatego że długookresowe

ścieżki wzrostu są zmienne w czasie. Niekiedy nie wia-

domo, czy dany szok jest odchyleniem od trendu, czy

przesunięciem samego trendu. Cykle koniunkturalne

mogą być wywoływane wieloma czynnikami. Można wy-

różnić trzy grupy szoków: podażowe, popytowe i wynika-

jące z polityki gospodarczej. Szoki te mogą mieć źródło

w kraju lub za granicą.

John M. Keynes w swoim modelu ze sztywnymi no-

minalnymi płacami głównej przyczyny cykli koniunktural-

nych upatrywał w niestabilnych decyzjach inwestycyj-

nych. Twierdził, iż inwestycje zależą od nastawienia

przedsiębiorców (ang. animal spirit), tj. od optymizmu

czy pesymizmu odnośnie przyszłości. Niestabilność in-

westycji prowadzi do zaburzeń w zagregowanym popy-

cie i tym samym zagregowanej podaży. Bardziej formal-

nie ideę tę można przedstawić w modelu cyklu zapasów

i modelu przyspieszenia mnożnikowego (pure inventory

cycle i Multiplier-Accelerator Model)2. Wraz z rozwojem

teorii nowy keynesizm postulował szereg teorii precyzu-

jących mikroekonomiczne podstawy sztywności płac

i cen nominalnych oraz ich wpływu na cykliczność ko-

niunkturalną, m.in. modele kontraktów płacowych,

związkowych ustaleń płacowych, implikowanych kon-

traktów, efektywności płacy i tzw. kosztów menu.

W przeciwieństwie do keynesizmu, w podejściu neokla-

sycznym cykle koniunkturalne mogą występować nawet

8

przy założeniu doskonałej konkurencji oraz w pełni ela-

stycznych cen i płac. Zmiany w podaży wynikają z dosto-

sowań do szoków. Jednym z takich podejść jest teoria nie-

pełnej informacji (ang. imperfect information theory), która

głosi, iż uczestnicy rynkowi mają niepełną informację na te-

mat gospodarki i w momencie wystąpienia szoku popełnia-

ją błędy w podejmowaniu decyzji o produkcji. Drugi nurt te-

oretyczny zwany teorią realnego cyklu koniunkturalnego

(ang. real business cycle theory) dowodzi, że rozwój tech-

nologiczny prowadzi do zaburzeń w gospodarce i zmian

w podaży pracy ze strony gospodarstw domowych.

3. Czy w Polsce mamy do czynienia

z cyklami koniunkturalnymi?

Przed analizą przypadku Polski – w kontekście ba-

dań cykli koniunkturalnych – warto zadać sobie pytanie

czy w gospodarkach podlegających transformacji moż-

na mówić w ogóle o cyklach koniunkturalnych.

Cykle koniunkturalne mogą być pojmowane jako od-

chylenia od trendu potencjalnego wzrostu. Odchylenia

te mówią nam, gdzie się znajdujemy w cyklu koniunktu-

ralnym. Szok transformacji należy rozumieć przede

wszystkim jako szok powodujący przesunięcie się po-

tencjalnej ścieżki wzrostu gospodarczego, a nie fluktua-

cję powyżej/poniżej jakiegoś wyznaczonego trendu.

Filozoficznie transformację można traktować jako

szok powodujący cykl koniunkturalny. Transformacja sy-

stemowa, która miała miejsce w wielu krajach Europy

Środkowej i Wschodniej wiązała się przede wszystkim

z przejściem od sytemu gospodarki planowanej do syte-

mu gospodarki rynkowej. Taka zmiana wymagała prze-

prowadzenia istotnych reform instytucjonalnych i reform

prawa oraz liberalizacji życia gospodarczego (m.in.

w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej,

kształtowania się cen, wymiany międzynarodowej, wy-

mienialności walut, przepływów kapitałowych itp.). Pro-

cesom tym towarzyszyła zmiana struktury własności.

Wszystkie te reformy miały na celu unormowanie

i uzdrowienie gospodarek, stanowiły one ogromny szok

gospodarczy i wymagały dużych kosztów. Dlatego w po-

czątkowej fazie następowało załamanie wzrostu gospo-

darczego (wykres 3). Po okresie gwałtownego szoku do-

stosowawczego następowała stabilizacja w nowych wa-

runkach ekonomiczno-społeczno-politycznych, która

dawała podstawy do dynamizowania wzrostu gospodar-

czego. Zmiana struktury gospodarki (przekształcenia

własnościowe, modernizacja przedsiębiorstw) oraz na-

pływ kapitału zagranicznego powodowały silny wzrost

inwestycji, który potęgowany był przez rosnące prywat-

ne i publiczne spożycie.

W takim ujęciu szok transformacji może tłumaczyć

jedynie jeden cykl koniunkturalny. Skoro jest to jedno-

razowy incydent, to nie należy oczekiwać, iż mechani-

zmy tego cyklu będą się powtarzać w przyszłości.

Wraz z rozwojem gospodarczym i integracją z gospo-

darką światową czynniki kształtujące cykle koniunktu-

ralne będą ulegać ewolucji. W okresie doganiania naj-

bardziej rozwiniętych gospodarek większe znaczenie

odgrywać będą czynniki niestrukturalne, takie jak:

szoki podażowe (np. światowe ceny ropy naftowej),

czy popytowe (związane z polityką gospodarczą i ko-

niunkturą zewnętrzną). Należy oczekiwać, iż procesy

tworzenia się cykli koniunkturalnych będą się normali-

zować, a wraz z nimi także relacje pomiędzy pewnymi

wielkościami ekonomicznymi w poszczególnych fa-

zach cyklu oraz cykliczność faz. W związku z tym ro-

snąć będzie znaczenie polityki gospodarczej (zarów-

no fiskalnej jak i monetarnej).

Obecnie można jednak powiedzieć, iż Polska ma już

szok transformacji za sobą. A więc, co przyczyniło się

9

Wykres 3. Wzrost gospodarczy w Polsce, 1989–2001

do spowolnienia gospodarczego obserwowanego

w 2001 r. i na początku br. Tłumaczyć je można konse-

kwencjami czterech czynników: boomu inwestycyjnego

z połowy lat 90. szoku polityki monetarnej, realnego

wzmocnienia się złotego oraz szoków po stronie popytu

zewnętrznego.

Załamanie się inwestycji w 2001 r. (o prawie 14%)

było główną przyczyną wyhamowania dynamiki PKB

w Polsce. Sytuacja ta mogła wynikać z animal spirit

przedsiębiorców, którzy bardziej pesymistycznie oce-

nili przyszłość gospodarczą w świetle słabnącego po-

pytu gospodarstw domowych. Ponadto wyhamowanie

inwestycji mogło w części wynikać z boomu inwesty-

cyjnego, który miał miejsce w połowie lat 90. Mogło

dojść do tymczasowego przeinwestowania. Przede

wszystkim dotyczy to budowli (nakłady na budowle to

ok. 50% nakładów brutto na środki trwałe ogółem).

W latach 1996–1999 produkcja sprzedana budownic-

twa w całej gospodarce rosła w średnim tempie 12,5%

(dla porównania produkcja przemysłowa w tempie

6,1%). Tak intensywne nakłady na budynki mogły do-

prowadzić do okresowego nasycenia rynku. Szczegól-

nie może się to odnosić do lokali usługowych (stoiska

handlowe – supermarkety, powierzchnie biurowe).

W związku z tym, wydaje się, iż obecna recesja jest

naturalną konsekwencją boomu w budownictwie z lat

poprzednich (wykres 4).

Niewątpliwie kolejnym czynnikiem wpływającym na

aktywność gospodarczą były decyzje RPP o podno-

szeniu stóp NBP. Polityka pieniężna była zacieśniana

od drugiej połowy 1999 r. W rezultacie wzrastały nomi-

nalne i realne rynkowe stopy procentowe (wykres 5).

Czynnik ten podrażał koszty finansowania inwestycji

(w momencie wychłodzenia popytu krajowego), zachę-

cał więc przedsiębiorców raczej do lokowania środków

finansowych w bankach niż inwestowania.

Rosnące stopy procentowe miały pośredni wpływ na

wzmocnienie się złotego. Realny efektywny kurs złotego

umacniała się od drugiej połowy 1999 r. (wykres 6).

Czynnik ten wpływał na pogorszenie konkurencyjności

polskich producentów – zarówno na rynkach zagranicz-

nych poprzez eksport, jak i na rynku krajowym poprzez

import. Sytuacja taka wymuszała restrukturyzację ko-

sztów, która odbywała się głównie poprzez redukcję ko-

sztów pracy w wyniku obniżania zatrudnienia. Restruk-

turyzacja powodowała wychłodzenie popytu inwestycyj-

nego, a spadek popytu na pracę wpływał negatywnie na

dochody ludności i w konsekwencji spożycie gospo-

darstw domowych.

10

Wykres 4. Wzrost gospodarczy w Polsce, 1996–2001

Wykres 5. Stopy procentowe, 1996–2001

Wykres 6. Kursy walutowe, 1995–2001

Ostatnim czynnikiem, który przyczynił się do spowol-

nienia gospodarczego w 2001 r. była pogarszająca się

koniunktura w Unii Europejskiej. W związku z tym dyna-

mika polskiego eksportu stopniowo zmniejszała się. Na-

leży jednak zaznaczyć, iż zarówno w 2000 r. i 2001 r.

nadwyżka eksportowa przyczyniała się pozytywnie do

wzrostu gospodarczego i eksport był bardzo istotnym

czynnikiem wzrostu. W tej sytuacji można zaryzykować

hipotezę, iż eksport ma charakter antycykliczny, tj. w fa-

zie spowolnienia nabiera na sile, a w fazie wzrostu –

spowalnia. Przy niskim popycie krajowym producenci

„wypychają” sprzedaż swoich wyrobów za granicę.

4.Wpływ koniunktury w Unii Europejskiej

na cykle w Polsce

Od początku transformacji systemowej w latach 90.

w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, oprócz re-

form strukturalnych następowała integracja gospodar-

cza i polityczna z krajami UE. Większość krajów z tego

regionu aspiruje do członkostwa w UE. Ciekawym pyta-

niem, stawianym przez wielu badaczy było, w jakim

stopniu gospodarki te zintegrowały się z krajami UE

i w jakim stopniu ich koniunktura gospodarcza zależy

od tej w UE.

Boon i Maurel (1998) porównywali trendy w stopie

bezrobocia pomiędzy krajami Europy Środkowej

i Wschodniej oraz Niemcami. Doszli do wniosku, że szo-

ki w Niemczech wyjaśniają kształtowanie się stopy bez-

robocia od 55% dla Polski do 86% dla Węgier. I. Korho-

nen, (2001) badał korelację szoków we wskaźnikach

produkcji przemysłowej w krajach Europy Środkowej

i Wschodniej z szokami analogicznych wskaźników

w strefie euro. Analiza była przeprowadzona w systemie

VAR. Wyniki badania pokazały, iż szoki w strefie euro

w różnym stopniu wyjaśniają wahania w produkcji prze-

mysłowej. Produkcja przemysłowa na Węgrzech i w Sło-

wenii jest najlepiej skorelowana w krótkookresowych cy-

klach. Fidrmuc i Korhonen (2001) w modelach VAR

próbowali ocenić korelację szoków podażowych i popy-

towych między strefą euro i krajami kandydackimi w la-

tach 90. Podobnie jak w poprzednich pracach, okazało

się, iż korelacja bardzo się różni pośród analizowanych

krajów. Niektóre kraje – jeśli chodzi o szoki podażowe –

są tak samo dobrze skorelowane jak niektóre kraje stre-

fy euro (np. Węgry i Estonia).

Ogólny wniosek z powyższych prac jest taki, iż go-

spodarki Europy Środkowej i Wschodniej zwiększają

swój stopień integracji i zależności od gospodarki UE

oraz że stopień integracji jest zróżnicowany. Wyniki tych

badań, które wykorzystywały bardziej lub mniej zaawan-

sowane techniki ekonometryczne, powinny być interpre-

towane z dużą ostrożnością. Krótkie szeregi czasowe

mają duży wpływ na wrażliwość otrzymanych parame-

trów i powodują, iż są one mało wiarygodne. Ponadto

trudno wyciągać wiarygodne wnioski dotyczące korela-

cji cykli koniunkturalnych, jeśli większość krajów z na-

szego regionu doświadczyła jedynie jednego pełnego

cyklu koniunkturalnego.

Wniosek, że gospodarka polska zwiększa swoją za-

leżność od UE i tym samym jej cykle stają się bardziej

skorelowane z unijnymi można wyciągnąć z analizy ogól-

nych danych makroekonomicznych. Najlepszym testo-

wym czynnikiem przenoszenia się szoków między gospo-

darkami jest handel. Z wykresu 7 wyraźnie widać, iż w la-

tach 90. rosły powiązania handlowe Polski z UE. Należy

oczekiwać, że proces ten będzie się poszerzał – większa

liberalizacja handlu oraz efekty bezpośrednich inwestycji

zagranicznych. Ponadto, według Fidrmuca (2001) istotne

11

Wykres 7. Udział UE w handlu zagranicznym Polski,

1992–2001

jest nie tylko natężenie wymiany handlowej, ale także

udział handlu wewnątrzgałęziowego (ang. intraindustry

trade). A jak to dokumentuje – udział tego handlu szybko

rósł (wykres 8). Nie należy zapominać też o powiązaniach

kapitałowych i politycznych, choć wpływ tych czynników

jest trudniej oszacować empirycznie.

Synchronizacja cykli koniunkturalnych ze strefą euro

jest bardzo istotna z punktu widzenia przyszłego człon-

kostwa Polski w UGiW. Jest to jeden z argumentów teo-

rii optymalnego obszaru walutowego, która stanowi teo-

retyczną podstawę rozważań zasadności tworzenia unii

walutowej. Według tej teorii – czym większe skorelowa-

nie cykli koniunkturalnych, tym potencjalnie większe ko-

rzyści z utworzenia unii walutowej.

Ponieważ badania empiryczne nie dają wiarygodnych

wyników i nie można precyzyjnie określić stopnia skorelo-

wania cykli koniunkturalnych, aspekt ten nie może być

traktowany jako poważny argument ekonomiczny. Aczkol-

wiek wszystko wskazuje na to, iż cykle te będą się w cza-

sie coraz bardziej synchronizować. Oprócz ścisłych po-

wiązań handlowych i rosnących obrotów wewnątrzgałę-

ziowych postępowała będzie dalsza integracja gospodar-

cza i polityczna. Ponadto procesowi temu sprzyjać będzie

unifikacja wielu aspektów życia gospodarczego w Polsce

i UE. Również należy oczekiwać, iż asymetryczne szoki

wynikające z niezależnej polityki pieniężnej nie będą mia-

ły miejsca. W momencie wejścia do UGiW Polska utraci

niezależną politykę monetarną. Warto zaznaczyć, iż na-

wet w samej strefie euro czy UE nie ma idealnej synchro-

nizacji cykli koniunkturalnych. Pomimo daleko idącej i dłu-

gotrwałej integracji gospodarczej, poszczególne kraje

nadal zachowują w części odmienne charakterystyki. Dla-

tego też nie należy oczekiwać, iż Polska będzie w krótkim

czasie idealnie zsynchronizowana z gospodarką strefy

euro, natomiast ważne jest w jakim kierunku i jakim tem-

pie będzie postępował ten proces. Na końcu trzeba po-

wiedzieć, iż decyzja o przystąpieniu do UGiW będzie de-

cyzją polityczną i to podjętą już w momencie wstąpienia

do UE. Obecnie nowe kraje członkowskie nie mają moż-

liwości pozostawania poza strefą euro. Po akcesji do UE

muszą przez dwa lata funkcjonować w systemie kurso-

wym ERM2 i później stają się członkiem UGiW.

5. Podsumowanie

Pomimo ograniczoności badań empirycznych anali-

za cykli koniunkturalnych w Polsce nie powinna być za-

niedbywana. Lepsze poznanie mechanizmów i proce-

sów rozwoju cykli koniunkturalnych to lepsze rozumienie

polskiej gospodarki. Wykrywanie prawidłowości między

zmiennymi w poszczególnych fazach cyklu koniunktu-

ralnego z pewnością przyczyni się do lepszych prognoz

makroekonomicznych i tym samym ułatwi prowadzenie

polityki gospodarczej.

Przypisy

1 “A recurring period of decline in total output, income, employment,and trade, usually lasting from six months to a year”, Sachs i Larrain(1992) str. 5172 Szczegółowy przegląd teorii cyklu koniunkturalnego można znaleźćw Sachs i Larrain (1992)

Bibliografia

Boone, L., M. Maurel, (1998), Economic Convergence of theCEECs with The EU, CEPR Discussion Paper, No. 2018

Buiter, W. H. (1999), Optimal Currency Areas: Why Does theExchange Rate Regime Matter?, Sixth Royal Bank of Sco-tland/Scottish Economic Society Annual Lecture, listopad

12

Wykres 8. Handel wewnątrzgałęziowy, 1994–2000

Dueker, M., K. Wesche, (1999), European Business Cycles:New Indices and Analysis of their Sycnchronicity, Federal Re-serve Bank of St. Louis Working Paper 99-019A, luty

Fidrmuc, J. (2001), The Endogeneity of the Optimum CurrencyArea Criteria, Intraindustry Trade, and EMU Enlargement, LICOSDiscussion Paper 106/2001, Katholieke Universiteit Leuven

Fidrmuc, J., I. Korhonen, (2001), Similarity of supply and de-mand shocks between the euro area and the CEECs, BOFITDiscussion Paper No. 14, Bank of Finland

Frankel, J.A., A.K.Rose, (1996), The Endogeneity of the OptimumCurrency Area Criteria, NBER Working Paper 5700, sierpień

Kenen, P. B. (2000), Currency Areas, Policy Domains, and theInstitutionalization of Fixed Exchange Rates, mimeo, PrincetonUniversity

Kontolemis, Z. G., H. Samiei, (2000), The U. K. Business Cycle,Monetary Policy, and the EMU entry, IMF Working Paper,No. 210, grudzień

Korhonen, I. (2001), Some empirical tests on the integration ofeconomic activity between the Euro area and the accession co-untries, BOFIT Discussion Paper No. 9, Bank of Finland

Krugman, P. (1993), Recent Thinking About Exchange Rate De-termination and Policy, RBA Annual Conference Volume, Rese-rve Bank of Australia

McKinnon, R. (2000), Mundell, the Euro, and Optimum Curren-cy Areas, mimeo

Sachs, J. D., F. Larrain, (1992), Macroeconomics in The GlobalEconomy, Prentice Hall

Sarajevs, V. (2001), Convergence of European transition eco-nomies and the EU: What do the data show, BOFIT DiscussionPaper No. 13, Bank of Finland

Autor jest ekonomistą CASE

13

Opracowanie niniejsze dotyczy jednej składowej

wszystkich czynników wpływających na cykle koniunktu-

ralne w Polsce, a mianowicie wpływów świata zewnętrz-

nego – spowolnienia gospodarczego w Europie Zacho-

dniej i w Ameryce Północnej – na polską gospodarkę

i gospodarki Europy Środkowej i Wschodniej poprzez

handel zagraniczny i powiązania podobnej natury. Choć

zadanie to może się wydawać względnie proste, to gdy

zacząłem kwestię tę analizować i próbowałem sformuło-

wać odpowiedź, stwierdziłem, że faktycznie jest to

w przypadku Polski większe wyzwanie niż w przypadku

innych krajów nie przechodzących transformacji. Chciał-

bym, aby prezentacja nie była wykładem ex cathedra, a

raczej wspólnym rozważaniem o pewnych wpływach

i czynnikach oraz sformułowaniem wstępnej odpowiedzi

na to zarazem proste i złożone pytanie.

Wykres 1 wskazuje na to, że refleksja nad wzrostem

gospodarczym w krajach Europy Środkowej i Wscho-

dniej musi prowadzić do wniosku, iż zasadnicze czynniki

determinujące ów wzrost w ciągu ostatnich 10 lat miały

charakter zewnętrzny, a nie wewnętrzny. Właściwie brak

tu jakiejkolwiek korelacji pomiędzy tempem rozwoju go-

spodarczego w strefie euro a trzema krajami przecho-

dzącymi transformację. Nawet w ostatnim okresie, kiedy

to gospodarki te ustabilizowały się i miały już faktycznie

charakter gospodarek rynkowych, korelacja była słaba.

W okresie 2000-2001 r. w Czechach następuje wzrost,

na Węgrzech gospodarka rozwija się w dość szybkim

tempie, a Polska – jak Państwo doskonale wiecie – prze-

żywa dość gwałtowny spadek tempa wzrostu. Chociaż

wykres ten wskazuje, że w przeszłości wzrost PKB

kształtowały głównie czynniki o charakterze wewnętrz-

nym, nie oznacza to wcale, że czynniki zewnętrzne nie

wywarły nań żadnego wpływu. Jasne jest, że procesy in-

tegracji i transformacji warunkują to, w jakim stopniu ryn-

ki zewnętrzne wywierać będą swój wpływ.To właśnie zja-

wisko postanowiłem zbadać w ramach przygotowań do

dzisiejszego seminarium.

Czy postępująca integracja gospodarki polskiej,

ale również innych gospodarek w okresie transforma-

cji, z gospodarką globalną naraża je w większym stop-

niu na wpływ szoków wewnętrznych? Jak w kontek-

ście bardzo zmiennej sytuacji oszacować można ska-

lę tego wpływu?

W swoim wystąpieniu chciałbym na początek

omówić wymiary integracji. Nawiążę do inwestycji,

a następnie nakreślę parę wstępnych wniosków pły-

nących z modeli ekonometrycznych OECD oraz

omówię zmiany, jakie starałem się do nich wprowa-

dzić, by w większym stopniu uwzględnić specyfikę

15

WP£YW �WIATOWEJ RECESJI NA POLSK¥ GOSPODARKÊ

Andrew Burns

Wykres 1. Wzrost PKB

transformacji i jej wpływ na wrażliwość polskiej go-

spodarki na szoki zewnętrzne.

Analitycznym punktem wyjścia jest założenie, że

Polska, choć jest dużym krajem, posiada jednak dość

małą otwartą gospodarkę. Eksport odpowiada za dużą

część PKB, a co ważniejsze udział eksportu w PKB

podwoił się od początku procesu transformacji. To samo

dotyczy Czech i Węgier (wykres 2). Wykres 3 ilustruje

dodatkowe zjawisko – otóż kierunki eksportu się zmieni-

ły. Względny przyrost eksportu do Europy Zachodniej

był tak duży, że jego udział w łącznym eksporcie wzrósł

znacząco o około 20 punktów bazowych [sic]. Jest to dla

naszej analizy istotny fakt.

Na wykresie 4, który opisuje sytuację w Polsce, krop-

kowana krzywa odpowiada wielkości polskiego ekspor-

tu towarów od 1995 do 2001 r. Krzywa ciągła przecina-

jąca krzywą punktową obrazuje popyt na import polskich

towarów do innych krajów. Trzeba zauważyć, iż mimo

znaczącego przyrostu handlu międzynarodowego

(w tempie 50 procent w omawianym okresie), Polska,

Węgry i Czechy odnotowały ogromny wzrost swej pene-

tracji rynków światowych dzięki procesom globalizacji.

Oczywiście ma to ogromne znaczenie dla stopnia, w ja-

kim światowa recesja i czynniki zewnętrzne mogą

w przyszłości wpływać na gospodarkę krajową.

Zjawisko to zobrazowane jest nieco inaczej na wy-

kresie 5, który przedstawia procentowy udział eksportu

z Polski, Czech i Węgier w imporcie do Niemiec, pozo-

stałych krajów Europy i wszystkich państw członkow-

skich OECD. Tu znów widać podobną tendencję rosną-

cej penetracji rynków, która – zwłaszcza w przypadku

Niemiec – nie wykazuje oznak stabilizacji. Tak więc pro-

ces integracji nadal postępuje. Jednak należy zwrócić

16

Wykres 2. Udział eksportu w produkcji

Wykres 4. Integracja gospodarcza. Eksport rośnie

szybciej niż rynki

Wykres 3. Udział eksportu do OECD w całości

eksportu

uwagę na dane dla wszystkich krajów członkowskich

OECD, które wskazują na pewien proces stabilizacji.

Może to oznaczać, że rynki przesuwają się z innych kra-

jów europejskich i krajów członkowskich OECD jak USA

czy Japonia w kierunku Niemiec. Niemniej płynie z tego

wniosek o postępującej integracji i wpisywaniu się

w globalne mechanizmy produkcji.

Cóż to oznacza? Zawsze, gdy próbujemy oszaco-

wać podatność na szoki zewnętrzne czy inne wpływy,

musimy wrócić do podstaw i zastosować standardową

definicję PKB, zgodnie z którą PKB równy jest konsump-

cji, wydatkom budżetowym, inwestycjom i eksportowi

pomniejszonemu o import. O ile konsumpcja i wydatki

budżetowe dla celów niniejszej analizy mają głównie

charakter egzogeniczny, o tyle inwestycje, eksport i im-

port to podstawowe mechanizmy przenoszenia trendów

z zewnątrz do gospodarki krajowej. Na tym skupię się

w następnej części wystąpienia.

Wrażliwość na szoki zewnętrzne

W szczególności chciałbym zastanowić się nad pyta-

niem, w jaki sposób wrażliwość eksportu – wrażliwość

wzrostu polskiego eksportu na zjawiska globalne – uza-

leżniona jest od globalnego popytu. Można by stwier-

dzić, że ze względu na rosnący udział Polski w świato-

wym rynku, staje się ona coraz mniej podatna na nega-

tywne skutki spowolnienia gospodarczego na świecie.

Można też postawić tezę odwrotną: że ze względu na

coraz większe uzależnienie od gospodarki światowej,

spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego na świecie

wywierać będzie większy wpływ na polską gospodarkę.

Kolejny istotny czynnik to wrażliwość importu, która

oznacza, że wraz z postępującą integracją polskiej go-

spodarki z gospodarką światową, import coraz częściej

jest nie tyle importem dóbr konsumpcyjnych, co raczej

wwozem części i półproduktów montowanych w kraju

i ponownie eksportowanych jako produkty o wyższej

wartości dodanej. W konsekwencji wszelki spadek popy-

tu zewnętrznego powodować będzie znaczący spadek

importu, co ograniczać będzie wpływy netto wszelkich

szoków zewnętrznych na polską gospodarkę. Trzeba

o tym pamiętać.

Wreszcie należy scharakteryzować wrażliwość inwe-

stycji. Odnosząc się do standardowych modeli ekono-

micznych, choćby keynesowskich, inwestycje są

w znacznej mierze funkcją czynników wewnętrznych:

dostępnych projektów, kosztu finansowania (który

kształtuje poziom stóp procentowych), względnych cen

towarów inwestycyjnych. Jednak w przypadku małej

17

Wykres 5. Integracja gospodarcza

otwartej gospodarki analiza taka nie jest najlepsza. De-

cyzje inwestycyjne opierają się na perspektywach wzro-

stu w krajach docelowych eksportu i możliwościach

sprzedaży towarów na ich rynkach. Jeżeli więc gospo-

darka niemiecka przeżywa szybki rozwój, a Polska prze-

żywa spowolnienie, to nie ma to wpływu na decyzje in-

westycyjne eksporterów. Jeśli można pozyskać kredyt

za granicą, wówczas obowiązujące w kraju stopy pro-

centowe nie muszą być istotnym czynnikiem. W szcze-

gólności ze względu na to, że korporacje ponadnarodo-

we podejmują decyzje o inwestycjach i produkcji w ska-

li globalnej, zjawiska zewnętrzne mogą mieć istotny

wpływ na poziom wydatków inwestycyjnych w gospo-

darce krajowej.

Żeby więc oszacować wpływ zewnętrznego spo-

wolnienia wzrostu gospodarczego na popyt, trzeba

najpierw określić jego wpływ na inwestycje, następnie

wpływ na eksport i wreszcie pośredni wpływ na im-

port. Spróbuję teraz podjąć to zadanie, choć nie obie-

cuję pełnego sukcesu.

Zapewne znane są prognozy ekonomiczne OECD.

Myślę, że dobrze będzie przedstawić prognozy skutków

niedawno odnotowanych szoków zewnętrznych w na-

stępstwie wydarzeń z 11 września. W opublikowanej

przez nas prognozie przedstawiono dane zbiorcze

(wykrest 7 i 8), nie analizując sytuacji dla poszczegól-

nych krajów – Czech, Polski czy Węgier. Sięgnąłem jed-

nak do bazy danych i wyszukałem wyniki obliczeń, by

pokazać, co mówi nasz standardowy model.

W tym konkretnie przypadku mamy do czynienia

z szokiem wywołującym spadek konsumpcji o 1 pro-

cent i spadek inwestycji o 2 procent we wszystkich

krajach OECD. W pierwszym okresie ogólne skutki dla

wszystkich krajów i regionów są takie same, jednak

wraz z upływem czasu zarysowuje się bardziej trwały

spadek produkcji w Czechach, Polsce i na Węgrzech

niż w USA, w strefie euro czy we wszystkich krajach

OECD. Po części wynika to z faktu, że są to dużo

mniejsze otwarte gospodarki. Ale czy model uwzglę-

dnia wszystkie czynniki, czy mówi prawdę, czy poka-

zuje prawdziwy obraz tego, co stanie się w tych go-

spodarkach? I kolejna kwestia: nakładają się tu na sie-

bie szoki zewnętrzne i wewnętrzne. Dla celów mojej

analizy nie jest to specjalnie korzystne.

W naszej prognozie uwzględniliśmy również szoki

o charakterze czysto zewnętrznym (wykresy 9 i 10) –

15-procentowy spadek popytu na eksport do krajów

OECD z krajów poza OECD. Tu widzimy istotne konse-

kwencje dla wszystkich krajów OECD i jeszcze poważ-

niejsze skutki dla krajów środkowoeuropejskich w po-

równaniu z wielkimi gospodarkami. Przypuszczam, że

również odzwierciedla to fakt, iż gospodarki te są o wie-

le mniejsze – w USA eksport odpowiada 10–15 procen-

tom PKB, w Polsce – 40 procentom, na Węgrzech

i w Czechach – 60–70 procentom. Model zarysowuje

więc pewne zrozumienie skali zjawiska, ale nie odpo-

wiada na pytanie, które podjąłem się rozważyć.

Należy więc wrócić do punktu wyjścia i zastanowić

się po pierwsze dlaczego model reaguje w ten właśnie

sposób, i po drugie jak można go udoskonalić, by lepiej

odpowiadał sytuacji gospodarek przechodzących trans-

formację. Wracając do wcześniej wspomnianych faktów

analitycznych, należy przede wszystkim zastanowić się

18

Wykres 7. Standardowe szoki

Wykres 8. Standardowe szoki

nad konsekwencjami rosnącego udziału w rynku, rosną-

cej wrażliwości handlu. Następnie należy uwzględnić

charakter importu towarów poddawanych ponownemu

eksportowi. I wreszcie wspomnieć należy o wpływie na

inwestycje.

Wykres 9 przedstawia wyniki analizy regresji kroczą-

cej. Jest to koncepcja służąca oszacowaniu relacji eko-

nometrycznych w oparciu o różne okresy, by określić,

czy szacowane wskaźniki są stabilne. Wskaźniki przed-

stawione po lewej stronie wykresu szacowane są dla

okresu 1990–1995 r., kolejny zbiór wskaźników na pra-

wo określa okres 1991–1996 r. Za każdym razem bie-

rzemy pod uwagę okres pięcioletni, dochodząc w ten

sposób do prawej części diagramu z okresem

1997–2001 r. Zgodnie z oczekiwaniami wynika stąd ja-

sno, że wrażliwość eksportu na zmiany w popycie ze-

wnętrznym rośnie, ale – co ciekawe – również się stabi-

lizuje. Przeprowadziliśmy podobne analizy dla importu

(wykres 10) i uzyskaliśmy podobne wyniki.

Jeśli chodzi o inwestycje, tu powstaje pewien pro-

blem, którego szczerze mówiąc nie udało nam się roz-

wiązać w czasie, jaki mieliśmy na przygotowanie się do

dzisiejszego seminarium. Rozumiem, że kolejny mówca

wypowie się na temat pokrewnych zagadnień, więc

mam nadzieję, że nam pomoże. Co jednak ważne, się-

gnęliśmy do danych, by określić znaczenie zagranicz-

nych źródeł finansowania inwestycji (tabela 1). Udział

bezpośrednich inwestycji zagranicznych wynosi 23 pro-

cent w Polsce, 32 procent w Czechach i 17 procent na

Węgrzech. Dodatkowo komplikuje to fakt, że ujęto tu

przychody z prywatyzacji, które tak naprawdę sprowa-

dzają się do przejęć spółek i nie stanowią inwestycji

w rozumieniu rachunków krajowych. Niemniej dane dla

Węgier, gdzie w ostatnim okresie większość inwestycji

miała charakter projektów greenfield czy brownfield,

dość wyraźnie określają znaczenie inwestycji finanso-

wanych ze źródeł zagranicznych jako części łącznych

inwestycji. Nawet i tu dane są niedoszacowane, gdyż

wielkości dla Węgier nie obejmują niepodzielonego zy-

sku – stąd faktyczne dane są jeszcze wyższe. W każ-

dym razie okazuje się, że na 20 procent inwestycji bez-

pośredni wpływ mogą mieć czynniki zewnętrzne.

Obiecałem, że przedstawię pewną odpowiedź, choć-

by tylko wstępną. Oto i ona. W oparciu o tak dostosowa-

19

Wykres 9. Wrażliwość na szoki zewnętrzne

Wykres 10. Wrażliwość na szoki zewnętrzne

Tabela 1. Zewnętrzne czynniki wpływające na nakłady inwestycyjne

ną formułę obliczeń spróbowaliśmy uwzględnić tenden-

cje w eksporcie i imporcie, podobnie staraliśmy się le-

piej uchwycić charakter importu towarów ponownie eks-

portowanych z Polski. Przeprowadziliśmy symulację za-

kładającą 5-procentowy spadek światowego popytu na

towary produkowane przez polski sektor eksportowy.

W początkowym okresie ma to znaczący wpływ, zarów-

no na eksport, jak i na import (wykresy 11 i 12). Wraz

z upływem czasu wpływ na import nasila się, a to głów-

nie ze względu na reakcje endogeniczne: wraz ze spad-

kiem aktywności gospodarczej maleje krajowa kon-

sumpcja, w efekcie import również spada, co po części

równoważy skalę wpływów. Jednak łącznie w przypadku

założonego dla 2001 r. spadku na rynkach eksporto-

wych o 5 procent, PKB spada o 0,7 procent. Ekstrapo-

lując to na 8-procentowy spadek odnotowany w popycie

na polskie towary w 2001 r., okazuje się, że 1 procent

spadku tempa wzrostu polskiego PKB w 2001 r. wynika

ze spowolnienia w gospodarce światowej.

Autor jest szefem biura w Departamencie Ekonomicznym OECD

20

Wykres 11. Wstępne wyniki empiryczne

Wykres 12. Wstępne wyniki empiryczne