bİr dİn sosyologu olarak peter l. berger’İn...

bilimnameXXXI,2016/2,227‐244GelişTarihi:17.09.2016,YayınTarihi:12.12.2016doi:http://dx.doi.org/10.21646/bilimname.2016.8

BİRDİNSOSYOLOGUOLARAKPETERL.BERGER’İNENTELEKTÜELPORTRESİ

MustafaDervişDERELİa

Öz

İnsanıvetoplumuanlamayıkendisinehedefedinensosyoloji,insanoğlununsonbirkaçasrakadarkarşılaşmadığıfakatmodernçağlabirlikleyüzleşmekzorundakaldığı yeni durumu ve süreçleri anlamamızı kolaylaştıran bir disiplindir.Modernite ve sekülerleşme tecrübeleriyle birlikte geleneksel dönemlerde“olduğugibikabuledilen”pekçokşeysorguyatabitutulmuş,hemenherşeydeolduğu gibi dini anlayışlarda da tercihlerin hakim olduğu çoğulcu bir dünyaanlayışıortayaçıkmıştır.Kurucusosyologlarınmoderndönemlerdeneredeysehiç alan açmadığı din, onların öngörülerinin aksine yeni sahalar bulmuş,sosyolojivedininkavşaknoktasıolandinsosyolojisi,pekçokdüşünürünönemligörüşler ortaya attığı bir disiplin haline gelmiştir. Lutheryan bir teolog olmaamacıyla başladığı üniversite yılları ve ilk akademik çalışmaları, ilerleyenyıllarda din sosyolojisine doğru evrilen Peter Berger, geçirmiş olduğuentelektüeldönüşümüveyazmışolduğuonlarcaeseriylebualanahatırısayılırkatkılarda bulunan sosyologların başında gelmektedir. Berger’in doğupbüyüdüğü yerlerden öğrenim yıllarına, fikri anlamda beslendiği kaynaklar vekişilerdenakademikserüveninedairpekçokunsurubirarayagetirmeyeçalışanbumakale,yaşamöyküsüvesosyolojikgörüşleri ışığındaonunentelektüelbirportresinisunmayıamaçlamaktadır.

Anahtarkelimeler:P.Berger,Teoloji,Sosyoloji,DinSosyolojisi,Sekülerleşme.

Giriş

FransızDevrimi ortaya çıkardığı fikirlerle tümdünyayı etkisi altınaalmış, Sanayi Devrimi üretim şeklinde ve niceliğinde ezber bozdurarakdünyayı yeni bir yöne sevk etmiş,BilimselDevrim ise günümüzde “bilim”olarak bildiğimiz şeyi, yani etrafımızdaki dünyayı analiz biçiminisistemleştirmiştir. Bütün bu devrimlerin meydana getirdiği değişmelerin

aArş.Gör.,ErciyesÜniversitesiİlahiyatFakültesi,[email protected]

MustafaDervişDERELİ

|228|

bilim

name:DüşüncePlatformu

XXXI,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

gelenekselyaşambiçimlerinialtüstetmesi,düşünürlerihemdoğalhemdetoplumsaldünyayailişkinyenibiranlayışgeliştirmeçabalarınayöneltmiştir.Dönemintoplumsalbunalımlarıiçinbirçareolarakgörülensosyolojininilkdönemlerinde büyük anlatılar öne sürülmüş, hepsi olmasa da kurucusosyologlarınçoğudinemesafeliyaklaşmışvemodernleşmeyletersorantılıolarakbirdüşüşyaşayacağınakesingözüylebakmışlardır.Aslınabakılırsa20.yüzyılınbaşlarındanII.DünyaSavaşı’nakadarkisüreçte,dinintoplumsalhayattaki tezahürleri ve dinî hareketlerde yaşanılan kısmî seyreklikler,modern dönemde dinin ortadan kalkacağı beklentisinin haklılık payınınbulunabileceğinedairkanıtlarolarakönesürülebilirdi.Fakatyıllargeçtikçedünyanın genel inanç fotoğrafı değişmiş ve sosyolojinin modern çağdüşünürlerininçoğu, insanlarınzihinlerindekikarşılığı, görünürlüğüyadaniteliğideğişikliğeuğrasadadinfenomeninitamamenortadankaldırmanınpekdemümkünolmadığınıdillendirmeyebaşlamışlardır.

Sözkonusumoderndönemdeörneğin,kendisinihiçbirdinîkurumaaidiyet hissetmeyip aynı zamanda Tanrı’ya olan inancının güçlü olduğunubelirtenbireylerindurumunuanlatmakiçinBritanyalısosyologGraceDavietarafından “inanmadan ait olma” tezinin öne sürülmesi (Davie, 1994),herhangi bir dini kuruma/geleneğe yakın olmadığı halde farklı bir Tanrıalgısının cisimleşmiş şekli olan “sivil din” tabirinin Amerika çerçevesindeRobert N. Bellah tarafından tartışmaya açılması (Bellah, 1992), moderndünyada dinin durumunu açıklamak için “görünmeyen din” tabirininThomas Luckmann tarafından kullanılması (Luckmann, 2003), birtakıminsanların artık eskiden olduğu gibi tek bir din merkezinden ya da dinîgelenekten etkilenmek yerine pek çok farklı geleneğe ait inançlarıbirleştirdiğinden hareketle “yamalı/bohçalı din” tabirinin Robert J.Wuthnowtarafındanortayaatılması(Wuthnow,1988)bahsiniettiğimizyeniyaklaşımaörneklerolaraksunulabilir.Sosyolojininmodernçağınazikredilensosyologlarkadardamgasınıvuran,çalışmaarkadaşıThomasLuckmann’labirlikte fenomenolojik (yorumlayıcı/hümanistik) bakış açısını sosyolojiyeuyarlayan,çağımızınenönemlimeseleleriarasındayeralanmodernleşme,sekülerleşmeveçoğulculuklailgilioldukçadikkatçekicigörüşlerortayaatanbirdiğerdüşünürisePeterL.Berger’dir.

Bu makale Amerika’da akademik kariyerini sürdürmüş AvusturyaasıllısosyologPeterL.Berger’inyaşamöyküsüvefikriserüveniçerçevesindeentelektüel bir portresini sunmayı amaçlamaktadır. Berger’in kendi hayathikâyesiyle akademik ve entelektüel hayatının buluşma noktalarınınizlerininsürüldüğübumakale,onunsosyolojivedinsosyolojisindeortaya

BirDinSosyologuOlarakPeterL.Berger’inEntelektüelPortresi

|229|

bilim


XXX,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

koymuş olduğu temel düşünceleri ışığında şu temel sorgulamalardanhareketetmektedir:“Lutheryanbirpapaz/teologolmaamacıylaçıktığıyolsosyolojiye vedin sosyolojisinenasıl çıkmıştır? Sosyologkimliğimi yoksateologkimliğimiönplanaçıkmıştır?Fikriarkaplanınınoluşmasındahangihocalarınınyadadüşünürlerinetkisiolmuştur?Bir zamanların enönemlisavunucularından olduğu sekülerleşme tezinde nasıl ve niçin görüşlerinideğiştiripkarşıcenahageçmiştir?Akademikveentelektüelhayattaörneğineazrastlanılanbudönüşümüntemelgerekçelerinedir?”Berger’insosyolojivedin sosyolojisi merkezli görüşlerini bu makalenin sınırları içerisinde elealmamız mümkün olmadığından, söz konusu sorular ışığında fikriserüveninin izini sürmeye çalışacağız. Literatür taraması yöntemininkullanılacağı çalışmamızda onun öğrenim gördüğü okullardan, fikirlerinioluşturmada etkilerinin yadsınamayacak boyutta olduğu hocalarından,akademikhayatıiçerisindebirlikteçalışmayaptığıçokyakınarkadaşlarınınonun hakkındaki düşüncelerinden hareketle sosyoloji merkezli bir portredenemesiyapacağız.

A.ÖğrenimYıllarıveBeslendiğiKaynaklar

Adventures of an Accidental Sociologist: How to Explain theWorldWithoutBecomingaBore(2011)adlıentelektüelyaşamöyküsününsonunda,Berger,Viyana’dakiçocukluğundanbirolayınakleder:“…4yada5yaşlarındaolmalıydım.Doğumgünüyıldönümümiçinbanahediyeolarakçokkarmaşıközellikleri bulunan elektronik bir oyuncak tren vermişlerdi. Tekniközellikleri olmasına rağmen, ben bu oyuncağın mekaniğine hiç ilgiduymamıştım. Bunun yerine ben, yere uzanıp trendeki hayali yolcularlakonuşmuştum.”

Avusturyalıolmasınarağmen,pekçokyerdeyazdığınınaksinePeterLudwigBerger,17Mart1929’daTrieste, İtalya’dadoğdu.Anne tarafındanakrabalarının bulunduğu İtalya’da çocukluğunun yaz tatillerini geçirenBerger, sonraki yıllarda Filistin yoluylaAmerikaBirleşikDevletleri’ne göçetsede,doğduğubuşehreayrıbiryakınlıkduyacaktır.Yaztatilleriharicindeçocukluğunun çok önemli bir bölümünü geçirdiği Viyana’nın iseBerger’inkimliğinin oluşmasında büyük katkısı olmuştur (Pfadenhauer, 2013: xiv).1938’de ailesiyle birlikte önce Filistin’e göç eden Berger, sonraki yıllardaFilistin’degeçirdiğiyıllarındinikimliğinioluşturmasındaçokönemlibiryeresahip olduğunu idrak ettiğine vurgu yapar. Zira Hayfa’daki bir İsviçremisyoner okulunda çeşitli Hıristiyan mezhepleriyle ilgili dersler almıştır.ÖncePresbiteryenizm,sonrasındadaAnglikanizmibenimseyenBerger,yineFilistinyıllarındaAlmanLutheryankilisesindenkalmakitaplarınbulunduğu


|230|

bilim


XXXI,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

bir kütüphanede okuduğu kitaplardan ve tanıştığı kişilerden etkilenerekLutheryanolmuştur(Pfadenhauer,2013:xv).1946’da17yaşındaykendiniaidiyetanlamındaLutheryanbirProtestanolarakABD’yeailesiylebirliktegöçetmiştir.

Yenidünyaya, New York’a göç ettikten sonra Lutheryan bir papazolmak için Wagner College’de teoloji okuduktan sonra Amerika’daki dinihayatıdahaiyianlayabilmesiveanalizedebilmesiiçinAmerikantoplumunudahaiyitanımasıgerektiğinikavrayanBerger,buamaçlasosyolojiyeyöneldi.Hemen her göçmen gibi hem çalışıp hayatını kazanması hem de okumasıgerektiğiiçinNewYork’taakşamderslerineimkânverentekyerolanNewSchoolforSocialResearch’emasteriçinkaydoldu.Berger’insosyolojiyeolanbuyönelişibilinçliolmaktanöteteolojidekiserüveninekatkıamacıtaşıyordu(Pfadenhauer, 2013: xvi). Bu yüzdendir ki Adventures of an AccidentalSociologistadlıotobiyografikeserininismindendeanlaşılacağıüzereBergerkendisini“tesadüfî”birsosyologolaraktanımlar.Zirateolojiniyetiyleçıktığıyol sosyolojiye çıkmış, insan dünyasının sonsuz cazibesine kendisinikaptırmıştır.

Yıllarca birlikte olup eserler yazdığı çalışma arkadaşı ThomasLuckmann,NewSchool’dageçirdiklerigünlerdenşuşekildebahseder:“Cansıkıntılarının paylaşılmaya başlandığı anlardan bir gündü. Berger ve benNewYork’takiNewSchoolforSocialResearch’teöğrenciidik.Kendisinisonyüzyılın en önemli filozoflarından biri olarak gördüğüm Karl Löwith oenstitüde 1950’lerin başlarında din hakkında bir seminer vermişti. Oseminerdençokazşeyhatırlıyorum,fakatsanırımmonotonbirşekildehemHıristiyanhemdenazik/beyefendibirinsanolmaikilemihakkındayazmışolduğu denemelerinin birinden diğerine geçiyor, onları okuyordu. Dersteuyanık kalmak içinkâğıda rastgele bir şeyler karalıyordum.Neyazdığımı,hangi dilde yazdığımı ya da nasıl bir şey yaptığımı hatırlamıyorum.Hatırladığım şey, yanı başımdaki öğrencinin (Berger) de aynen benimdurumumda olduğuydu. Berger ve ben o günden itibaren iki iyi arkadaşolduk.”(Luckmann,2002:19).

Luckmann’ınaynımakalesinden,NewSchool’daher ikisideöğrenciiken, önemli bir Weberyan din sosyologu olan Carl Mayer’denetkilendiklerini öğreniyoruz. Albert Solomon gibi pek çok hocadanetkilenselerdeBergerveLuckmann’ındüşüncedünyalarıüzerindeenfazlaetki sahibi hocaları, Alfred Schutz’du. Schutz’un, MaxWeber’in inşa ettiğitarihsel bir kurumsal sosyolojisinin ve kültürel formasyonların üzerineoluşturduğu eylem teorisi için katı bir fenomenolojik temel sağlama


|231|

bilim


XXX,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

girişimleri, onlara devam ettirilmesi ve yukarılara çekilmesi gereken birprojegibigöründü(Luckmann,2002:19).DolayısıylaSchutz’unöncülüğünüettiği bilgi sosyolojisi ve fenomenolojik yaklaşımıonlara oldukça ilginç veçekicigeldi.

NewSchoolforSocialResearch’ten1950’deyükseklisansderecesinialanBerger,ertesiyılınıPhiladelphia’dakiLutheranTheologicalSeminar’dageçirmiştir.Fakatsosyolojiyeolanmerakıgittikçeartmışvebuyenidisiplinkendisinedahacazibelibiralanolarakgörülmeyebaşlamıştır.Lutheryanbirpapaz olma idealinden vazgeçip New School’da doktoraya devam etmeyekararvermişve1952yılında“TheBaha’iMovement:AContributiontotheSociologyofReligion”başlıklıtezinitamamlamıştır.Berger’inbutezi,onundin sosyolojisindekieneski çalışmasıolarakkabuledilir (Smith,1998:2).TeorikonusundaoldukçamaharetliüçAvrupalıbilimadamının–DurkheimciAlbert Salomon, Weberyan Carl Mayer ve fenomenolog Alfred Schutz–koordinatörlüğündeyürüttüğübuçalışmasındaBerger,Bahai inancının ikitemel dönüşümünün tasvirini yapar. Ona göreBahailik, görece kendi kısatarihinde iki şeye maruz kalmıştır: Karizmanın rutinleşmesi süreci vedoğudanbatıyabirdinihareketindönüşümü.Butasvirineyardımcıolacakniteliktedeiki“motif”inaltınıönemleçizmektedir:AnahatlarıylaBabi‐Bahaitarihi boyunca oldukça büyüyenMesihçi ve Gnostik temalar. “Motif”, diniiçeriğedayanan,teolojikanalizdendahaziyadegerçekliğinbirsoyutlamasıanlamındakullanılırveteolojininkendisiiseentelektüelanlamdamotifiaçıkseçik belirtme girişimi olarak görülür. Berger’e göre bu kavram artıkHıristiyan geleneğiyle sınırlandırılamaz; herhangi bir tarihi süreci analizetmedefaydalıbirişlevolarakgörülmelidir.Bahailiküzerineilksosyolojikanalizörneğiolanbuçalışma,Bahailik ile ilgiliönemli tarihselsoru(n)laramuhtemel açıklamalar getirecek kadar ufuk açıcı niteliğe sahiptir. Bu üçtarihsel sorun, Bahai inancının kökeni; Şii kökenli bir mezhep olmasınarağmendünyaçapındabağımsızbirdinhalinedönüşürkenbudönüşümüntemel parametrelerinin neler olduğu ve Bahailik mezhebi içerisindekiliderlikaktarımınınnasılgerçekleştiğidir.DinsosyolojisiaçısındanBerger’inbuçalışması,karizmanınrutinleşmesiniçözümlemeörneğisunduğukadar,dönüşüm sosyolojisi ve bunun “motif” kavramıyla ilgisi ve onun kilise‐mezhep tipolojisi yorumunu göstermesi bakımından, Berger’in kendisininkullandığı “öznel dini gerçeklikler”le ilgili tartışmalar için bir temel teşkiletmektedir(Smith,1998:3‐6).

1953 yılında askere gideceği için hocası Carl Mayer’le yürüttükleriönemlibirprojedenayrılmakzorundakalanBerger,kendiyerineThomas


|232|

bilim


XXXI,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

Luckmann’ı hocasına önermiş, ileride çok önemli çalışmalara imza atacakikilinin dostlukları pekişmeye başlamıştır. Askerden geldikten sonraStuttgartyakınlarındaBadBolladlıküçükbirAlmankasabasındayeralanProtestan Akademide bir süre proje yürütücülüğü üstlenen Berger, buyıllarda din ve kilise merkezli çalışmalara ağırlık vermiştir. 1956’daAlmanya’dandöndüktensonrakısabirsüreakademikniteliğiolmayanişteçalışanBerger,akademiyegeçişikaçınılmazgörerekikiyılWomen’sCollegeof the University of North Carolina ve beş yıl da Hartford TheologicalSeminary’dehocalıkyapmıştır.1959’dakendisigibiünlübirsosyologolanBrigitteKellnerileevlenenBerger,Amerika’nınbazıbölgelerindehakimolanırkçılığıveönyargıyısomutşekildebubölgelerdedegörmüş,busüreçtebirçeşit “kültürel şok” yaşamış ve “güvensizlik duygusu”nu derindenhissetmiştir(Pfadenhauer2013,xvii).Nihayet1963yılındayükseklisansvedoktorasınıyaptığıNewSchool’dandoçentlikkabulüalmasıBerger’inuzunsolukluveverimliakademihayatınınilkönemlibasamağıolacaktır.

B.BilgiSosyolojisiYolunda

1963yılındaBergersosyolojidünyasındakendisineşöhretkazandıranInvitation to Sociology: A Humanistic Perspective adlı kitabı yayımladı.YukarıdabahsigeçenotobiyografikeserindesözkonusukitabınıyalnızcaüçhaftaiçerisindeyazdığınıifadeedenBerger’inbukitabıkendisinesosyolojidünyasındaparlakbirsayfaaçmasınaimkânhazırlamıştır.Ogünekadarbirsosyolog tarafındanyazılankitaplar içerisindeen fazla satılankitaplardanbirisiolmuşveikidüzinedendahafazlasayıdadiletercümeedilmiştir(Davis,2012: 195). Sosyolojide yeni bir çığır açma davetiyesi niteliği taşıyan bueserde, Berger doktora çalışmasında ele aldığı “karizma” kavramınıirdelemeyidahadaderinleştirerek,“geleneğeveyahukukadeğilde,tekbirliderinolağanüstüetkisinedayanantoplumsalotorite”(Berger,1963:147‐148)şeklindetanımlar.

Invitationkitabınazeminteşkiledendüşünceler,ThomasLuckmannilebirlikteyazdıklarıGerçekliğinSosyal İnşası (1966)adlıeserindezirveyeçıkacakvekendisinidahadameşhurhalegetirecektir.BergerveLuckmann,birliktekalemealdıklarıbueserdefenomenolojiyedayalıbirtoplumkuramıgeliştirmişlerdir.Fenomenolojiksosyoloji insandavranışı ile ilgiligörüşlerortaya koymakla birlikte diğer sosyal aksiyon teorileri gibi, insandavranışınınsebebedayalıaçıklamalarıylailgilenmez.Fenomenologlardahaçok insan davranışlarının sayısal bilimlerde olduğu gibi nesnel olarakölçülmesininimkândâhilindeolmadığınıbelirterekinsanlar,dilaracılığıylafarklıolaylar,nesnelervehalktipleriarasındaortaközellikleregöretasnif


|233|

bilim


XXX,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

yaparlarvedünyayıkategorilerçerçevesindeanlamayaçalışırlar”(Kirman,2004:81).1960’lardave1970’lerdeherikisosyologudaönemlisosyologlarhaline getiren bu çalışmada toplumun oluşumu üç safhadan oluşmuşdiyalektik bir süreçle açıklanır. Bu döngüsel üç aşama, “dışsallaşma”(externalization), “nesnelleşme” (objectivation) ve “içselleşme”dir(internalization). Birey eylemleri dışsallaştırıldığında ve bu dışsallaştırmaeylemi sıklıkla tekrarlandığında, tarihsel süreç içerisinde kurumsallaşır.Kurumsallaşma sürecinin farklı meşrulaştırma aygıtları bulunur ve bumeşrulaştırma aygıtları, dışsallaştırılmış olanın bireyleri ikna edilmesiyoluylakalıcılaşmasınısağlar.Bukalıcılaşmasüreciisenesnelleşmeolarakadlandırılır.Bireyindışsallaştırılaneylemiartık“şeyleşmiş”tir.Budurumdabireyeylemininsonucuolarakortayaçıktığıvedeğiştirilebilirliğiunuturvetabiatınkanunlarındanbirkanunmuşgibialgılanmayabaşlanır,biranlamda“insansızlaştırılır”. Nesnelleşen değer ve eylemler, toplumsallaşma süreciiçerisindekiyeninesillertarafındaniçselleştirilir.Buyeninesilde,eylemlerive oynadıkları rollerle nesnelleşmiş olanı tekrar dışsallaştırır. Bu döngü,aslındagündelikhayatıngerçekliğinindöngüsüdür.Budöngünün içerisinezaman zaman farklı gerçeklikler girmesine rağmen, değişim çok yavaştır.Değişimin hızını belirleyecek olansa yine toplumdur (Metin, 2011: 75).BergerveLuckmann,sözünüettiğimizbuüçsafhayışucümlelerleözetlerler:“Topluminsanibirüründür.Toplum,nesnelbirgerçekliktir.İnsan,sosyalbirüründür.”(Berger‐Luckmann,2008:92)

Luckmann, birlikte yazdıkları eserler konusunda da tabiri caizseitiraflardabulunurveözellikleönemlieserlerinçoğundaBerger’inkatkısınınkendisininkinden çok daha fazla olduğunu belirtir. “Birlikte yazdığımızeserlerdenezamanbenkitabınbitmesiyleilgiliumutkaybınadüşsemyadaçeşitli nedenlerden dolayı yazmakta yavaş davransam,Berger hembenimzaman zaman yavaşlığımı hoş görüyor hem de olanca enerjisiyle banamotivasyon veriyordu. Örneğin Gerçekliğin Sosyal İnşası kitap projesindenormalde o bana eşlik eden bir yazar olacaktı, fakat kitabın büyük birbölümünü yazan Berger olmuştu. Çünkü Berger, benim yazdığımdan hemdaha çok hem de daha etkileyici yazıyordu.” (Luckmann, 2002: 20‐21).Luckmann bu sözlerinin devamında Weber, Schutz, Marx, Durkheim,Halbwach, Gehlen gibi düşünürlerin görüşlerinden kendilerinin oldukçaetkilendiklerinivedevlerinomzunaçıkarak,onlarınfikirlerindenhareketleyenibirsentezoluşturduklarınıbelirtir.

Berger,hayatının1960’lıyıllaratekabüledendönemlerinde,oldukçailginç bir şekilde, iki tane de roman kaleme almıştır. Bunlardan ilki 1965


|234|

bilim


XXXI,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

yılındaFelixBastianmüstearismiyleyayımladığıTheEnclavesadlıromandır.Romanınbaşkahramanı,farklıgerçekliklerarasındayolculukyapanbirisidir.Tutkulubirefendi‐kölekurgusuörneğiolanburoman,DoğuMacaristan’ınkayıp bir diyarının efsanesini konu edinir. Yine 1960’ların ortasındayazmasına rağmen 1975 yılında kendi ismiyle yayımladığı Protocol of aDamnationadlıromanıise,MaggioreGölüüzerindegörülmeyedeğerbirtatilyer olan Ascona’da, 1960’ların başlarında bir yaz tatilinde tesadüfen biraraya gelmiş olan grupla ilgilidir. Roman, klasik bir gerçekçi öyküdür. Buroman tipinin ana püf noktası, olağan gözüken gündelik bir gerçeklikiçerisindeokuyucuzihnindeyerbulandoğalayrıntılarıbirarayagetirmektir.Bu bakımdan bütünüyle düşsel/kurgusal bir roman dünyası oluşturmak,Peter Berger’e, çoğulculuğun birtakım erozyonlarını “gidermesine” ya da“paranteziçinealması”naolanaksağlamıştır(Martin,2002:157).İtalya’nınAsconaşehri,1960’lıyıllardapatlamayaşayanYeniDiniHareketleriçinbirmerkezkonumundadırveromanınıburadakalemealanBerger,busayedebir taraftan da dini canlanmanın kanıtlarına ve nüvelerine dair gözlemyapmaimkânıbulmuştur.Martin’egöreBerger’inburomanıylaARumourofAngels adlı kitabı benzer özellikler taşır ve her ikisi de “antropolojik birteoloji”denemesidir.Onagörebu ikiçalışma,Hıristiyan inancınıetkileyençoğulculuk eğilimlerini göreceleştiren problemlere bir çözüm yolu bulmakonusundaBerger’inilksistematikgirişimleridir(Martin,2002:156).

C.SekülerleşmeKonusundakiFikriSerüveni

Berger, Luckmann’la birlikte Gerçekliğin Sosyal İnşası adlı eserindegeliştirmiş olduğu teorik çerçeveyi din alanına uyarlayarak 1967 yılındaSacred Canopy’i (Kutsal Şemsiye) yayımladı. Sosyoloji ve din sosyolojisisahasındaoldukçameşhurolanbueser,Berger’insekülerleşmesavunucusuolduğuyıllarınürünüdür.Sekülerleşmekavramının,modernBatıtarihindetecrübî olarak mevcut ve büyük önem taşıyan süreçlere işaret ettiğinibelirterek, kendisinin bu kavramla, toplum ve kültür alanlarının dinikurumlarvesembollerinegemenliğindençıkarıldığısürecikastettiğiniifadeeder(Berger,2005:166‐167).Onagöresekülerleşmeyiyalnızcatoplumsalbir süreç olarak tanımlamakdoğrudeğildir; zira sekülerleşmekültürel vedüşünselhayatıntamamınanüfuzeden,dinintoplumveinsanlarnezdindekikonumunasirayetedençokdahakapsamlıbir süreçtir.Modern insan içinyeni bir durum ortaya çıkarmış, dinde güvenilir olma bunalımınıdoğurmuştur(Berger,2005:188‐190).Dolayısıylaentelektüelserüvenininilk safhasında Berger, oldukça aşırıya kaçan genellemeci bir yaklaşımla,sekülerleşmeninyoğuntesirlerisonucumoderndönemdedinin,birkültürde


|235|

bilim


XXX,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

paylaşılan ve herkesi içine alan insani bir gerçeklik algısına sevk eden veböylece insanı yabancılaşma tehlikesinden kurtaran kutsal şemsiye olmavasfınıyitireceğinivurgular(Dereli,2012:201).

Peter L. Berger neredeyse çeyrek yüzyıla yakın bir süre boyuncasavunmuş olduğu sekülerleşme merkezli düşüncelerinden 1990’lardavazgeçmiş,artıkdinindeğilsekülerizminderinbirkriziçerisindeolduğunuiddiaetmeyebaşlamıştır.EntelektüeldünyadaBergerdenilincebelkideaklagelenilkşey,onunbudüşüncelerindekideğişimdir.Berger’infikirlerindekideğişiminin ayan beyan ortaya çıktığı makale ise 1997 yılında NationalInterest’te“SecularisminRetreat”başlığıylayayımlanmıştır.Dünyanınpekçok coğrafyasında dinden kaynaklanan duygu ve düşüncelerin yeni dinihareketlerevedinicanlılığakapıaralamasıonagörekrizinyöndeğiştirmesianlamına gelir. Dolayısıyla “modern dünyada önceleri din kriz yaşarkenşimdilerdesırasekülerizmegelmiştir”(Berger,2002:76).Bucanlanmanıniki istisnasının bulunduğunu belirtir Berger. Onlardan biri sekülerleşmeteorisininhalenoldukçageçerligöründüğüAvrupa’dır.Berger’inAvrupaileilgili bu istisnasına karşı çıkan kişilerden biri günümüzün önemli dinsosyologlarından olanGraceDavie’dir.Ona göre kurumsal dinAvrupa’nınpekçokyerinderolünüsürdürmektedir.YineFransızbirdinsosyologuolanHervieu‐Leger de Katolikliğin Fransız kültüründe halen oldukça etkin birkonumdaolduğunuönesürer(Bodur‐Çapcıoğlu,2012:141).Berger’egöresekülerleşmekonusundakidiğerbir istisna ise,Batı’daeğitimalmışsosyalbilimcilerinBatı’yıörnekolanülkelerdeoluşturmuşolduğusekülerleşmişaltkültürdür. Bu alt kültürler ilerlemeci Aydınlanma düşüncesinin kendiülkelerindekibayraktarıdırlar.

O halde şu soruyu sormak gerekecektir: Uzunca bir süresekülerleşmenin sıkı savunuculuğunu yapar Peter Berger niçindüşüncelerinden vazgeçerek sekülerleşme karşıtlığına geçmiştir? KonuylailgiligenişçaplısoruşturmalarımızarağmenBerger’inbufikridönüşümüylealakalı olarak çok fazla verinin bulunmadığını görmek bizi oldukçaşaşırtmıştır.Bununlabirlikteulaşabildiğimizkadarıylagenelanlamdaikitüryaklaşımın olduğunu söyleyebiliriz. Bazı yazarlar onun bu değişiminin1970’lere ve 1980’lere kadar geriye gittiğini, Ivan Illich ve onunMeksikaCurnavaca’daki “think‐thank”indeki önemli birtakım isimlerle irtibatkurmasıylailişkiliolduğunusöylerken(Davis,2012:195),diğerbazıisimlerise Avrupa’dan Amerika’ya göç ettikten sonra zihniyet değişimi yaşamasısonucuzamaniçerisindetambirAmerikalıgibidüşünmeyebaşlamasındankaynaklandığını öne sürmektedirler (Swatos&Christiano, 2002: 111).


|236|

bilim


XXXI,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

Berger,ilginçbirşekildeotobiyografikeserindedebudönüşümüyleilgiliçokfazla bir şey söylemez. Kendisiyle yapılan söyleşilerde ise ona budönüşümününsebeplerisorulduğundaçokfazlaayrıntıyagirmemiş,bununöncesiyle sonrası arasında bir değişim yolculuğu olduğunu; bir zihniyetdeğişimiolmadığınıbelirtmiştir (Davis,2012:196).Onagörezatensosyalbilimlerineneğlenceliveöğreticitarafıdaburadadır.

D.SosyologlukveTeologlukArasında

1970 yılında New Jersey’deki Rutgers University’e profesör olarakgeçen Berger’in bu yıllarda gelişmekte olan ülkelere olan ilgisinin arttığıgörülmektedir.Konuylailgiliilkverimlieserini1973’deeşiBrigitteBergerve Hansfried Kellner’la birlikte The Homeless Mind: Modernisation andConsciousness (Modernleşme ve Bilinç) adıyla yayımlamıştır. Bu eserinbaşlarında yazarlar “gelişmiş endüstri toplumları” veya “üçüncü dünyaülkeleri”gibikavramlardanoldukçarahatsızolduklarınıbelirtirler.Onlardanöğrendiğimize göre, “üçüncü dünya” tabiri ilk kez 1950’lerde, özellikleNehru, Sukarno ve Nasır gibi liderlerin Asya ve Afrika’nın uluslararasıittifaklardayeralmayanülkelerinibirarayagetirmeyeyönelik çalışmalarısonucu Bandung Konferansı ve daha sonraki girişimlerini takiben ortayaçıkmıştır(P.Bergervediğerleri,2000:21).Bununlabirlikteçalışmalarındaatıf yapmak için “Asya‐Afrika ve Latin Amerika’nın az modernize olmuştoplumları”ibaresinisıksıkkullanmamakiçin“ÜçüncüDünya”terimini;yine“KuzeyAmerika,SovyetlerBirliği,BatıveAvrupa’nınçokfazlamodernleşmiştoplumları”gibiuzunbir ibareninyerinede“gelişmişendüstritoplumları”ibaresinikullandıklarınıbelirtirler(P.Bergervediğerleri,2000:22).1974’tePyramidsofSacrifice,1977’deFacinguptoModernityadlıeserleriyayınlananBerger’in özellikle The Homeless Mind ve Facing up to Modernity adlıkitapları, modernite konusundaki görüşlerinin neredeyse bir nevi özetimahiyetindedir.

Berger’inmodernitemerkezlikalemealdığısözkonusueserlerdegözeçarpan en önemli söylemi, modernitenin insanoğlunun yüzyıllardıriçerisinde yaşamını sürdürdüğü evi/yuvayı yıktığını vurgulamasıdır.Berger’inburadakievdenkastınınikiyönüvardır:Birincisigerçekanlamda“evin yıkılışı”dır, yani Sanayileşmeylebirlikte kadınında çalışmahayatınakatılması sonucu eşlerin sabah evlerinden çıkıp akşama kadar işleriylemeşgulolmasındandolayıgelenekseldönemlerdekievanlayışınınyerlebirolmasıdır. Zira geleneksel toplumlarda hayatın merkezinde olan ev,moderniteylebirlikteyıkımauğramıştır(P.Bergervediğerleri,2000:204).İkinci kastı ise mecazî anlamda “ev” olarak nitelediği “din”in tahribatıyla


|237|

bilim


XXX,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

alakalıdır. Gündelik hayatın ve bireylerin dini konulardaki düşüncelerininçoğulcu bir hal alması, insanoğlunun bugüne kadar kendisini şemsiyesialtındahissettiğidinekarşıbeslenengüvenduygusundasarsıntıyasebebiyetvermiştir.Moderntoplumdakidiningeçirdiğibukrizinbirsonucuolarakdasosyal evsizlik metafiziksel bir yapıya bürünmüş, “evrende evsizlik”sorununa dönüşmüştür (P. Berger ve diğerleri, 2000: 205). Heelas veWoodheaddaBerger ve arkadaşlarının “evsiz zihin” olarak tanımladıklarıtezin, radikal bir form içerisinde, âlemdeyalnızkalanbireyi simgelediğinibelirterek (Heelas‐Woodhead, 2002: 45‐51), yıllar önce ortaya konan butezin bugün bile hâlâ geçerliliğini sürdürdüğünden hareketle dinsosyolojisinde yeniden ele alınıp geliştirilmesi gerektiğine önemle işaretederler.

Çalışmamızınbaşındanbuyanavurguladığımız gibi teolog amacıylayola koyulan Berger, 1960’ların başından itibaren teoloji eksenli yazılaryazmaktadır.BuçerçevedeyazdığıilkikikitapolanTheNoiseofSolemnveAssemliesThePrecariousVision’da daha Hıristiyanlıkmerkezli bir anlamaçabası görülmektedir. 1969’da Berger’in A Rumour of Angels (MeleklerHakkında Söylenti) adlı eseriyle teolojik yapıyı esaslı olarak inşa ettiğinisöyleyenMartin’egöreTheHereticalImperative’dedahaliberalbirteolojikdüşüncegözeçarpar.SonikieserindeartıkBergersaltteolojikniteliğiolançalışmalardan ziyade sosyoloji ve teolojiyi birlikte dikkate alan dinsosyolojisi merkezli eserler vermeye başlamıştır (Berger, 1979). Bundandolayı Berger’in Hıristiyanlık ve İncil merkezli çalışmalarına bakıldığındaonun bakış açısını diğerlerinden ayıran bazı özellikleri vardır. Bir kereBerger,İncil’eyadaherhangibirdinifenomene,sosyolojikolanfakataynızamandadiniiçeriğinöneminiazaltmayanyenibiryaklaşımşekliteklifeder.ÇünküBerger’egöreinsaniolaraküretilmişolananlamevreni,hiçbirzamanaçıklanamazyada sosyo‐ekonomikbir temele indirgenemez. İkinciolarak“kutsalşemsiye”olarakadlandırılandinibirnosyonla–sembolikbirevren–Berger, teolojikvesosyolojikunsurlarıbirarayagetirenyenibiryol teklifeder. Dolayısıyla Berger’in teorik çalışmaları –ve özellikle Luckmann’layürüttükleriçalışmalar–sondönemsosyal‐bilimselİncilçalışmalarındaçokgenişbirnüfuzasahipolmuştur(Horrell,2002:8‐15).

Luckmann’la birlikte sosyolojiye uyarladığı fenomenolojik bakışaçısının Berger’in teoloji merkezli kitaplarında ne kadar etkin olduğukonusunda görüş ayrılıkları söz konusudur. Kimi yazarlar Berger’inLutheryankimliğinikatmadanyadafenomonolojikdillesöyleyecekolursakteolojikkimliğini“parantezealarak”sosyolojikçalışmalarortayakoyduğunu


|238|

bilim


XXXI,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

öne sürmektedirler. Örneğin Gary Dorrien’e göre Berger, 1970'lerdekiakımlarakapılıpbaşkasosyologlargibiherhangibirsolyadaotürdenbaşkabirgrubaideolojikolarakbağlanmamışveonlarınsöylemleriçerçevesindegörüşlerinisunmamıştır(Dorrien,2002:28).YineBerniceMartindeinançlıbir Protestan olan Berger’in fenomenolojik ve kültürel yaklaşımlarınçoğunun analizinde ilahi bir realiteye yer vermediğini öne sürer (Martin,2002: 187). Bu yazarların söylediklerine karşı çıkan ve özellikle KatolikcenahtayeralandiğerbazıyazarlaragöreiseBerger,kendi“içbeni”yledinibağlılığıvebirsosyologolarakprofesyonelkimliğiarasındaoldukçakeskinbirayrımınolduğunuiddiaetmesinekarşın,aslındakendikarakteriyledinive sosyolojik girişimleri oldukça birbiriyle ilintili olan ve çok kritiknoktalarda biri diğerine bağlı kalan bir sosyologdur. Örneğin Varacalli’yegöreBerger, tipikolarakKatolikbütünlüğünü,kutsallığınıveenkarnasyonyöneliminireddederekKatoliklerin“hem/hemde”mantığınakarşılıktambirProtestangibi“ya/yada”düşünmeyolunubenimser(Varacalli,2012:282).Yine herhangi bir Katolik sosyolog Weberyan bir yaklaşımla Berger’inörneğinSociologyReinterpreted (1981) adlı eserindehararetle savunduğu“değerdenarınmış”sosyolojianlayışınıdareddedeceğinedikkatçeker.

Pek çok bağlamda oldukça önemli eserlere imza atması sonucukariyeridahadaparlayanBerger,1970‐1979yıllarıarasındagörevyaptığıRutgersÜniversitesinden1981yılındaBostonÜniversitesinegeçer.Buonyıllar onun için pek çok ilginç deneyimle doludur. Latin Amerika, Afrika,Doğu Asya gibi pek çok yeri büyük ölçüde dolaşmış ve yoğun bir şekildemodernleşme, gelişme modelleri, kapitalizm teorisi ve demokratikdeğişimlerüzerineyazılarkalemealmıştır.AynıyılazöncebahsiniettiğimizSociology Reinterpreted: An Essay on Method and Vocation (HansfriedKellner’lebirlikte)kitabıve1983’tedeaileyleilgiliolarakyazdığıTheWarover the Family Capturing theMiddle Ground (Brigitte Berger’le birlikte)yayımlanmıştır. 1985 yılında ekonomik gelişme ile dünyanın farklıyerlerindeki sosyo‐kültürel değişimler arasında ilişkiler konusundasistematiktarzdaincelemeleryapanTheInstitutefortheStudyofEconomicCultureadlıenstitüyüBostonÜniversitesibünyesindekurmuşve2009yılınakadarbukurumunkoordinatörlüğünüyürütmüştür.1987’deTheCapitalistRevolution Fifty Propositions About Prosperity, Equality and Liberty adlıeseriniyayınlayanBerger,1992’deisegörecelilik,makuliyet,anlamlıevren,çağdaşevsizlikgibioldukçaönemlikonularıirdelediğiAFarGlory:TheQuestforFaithinanAgeofCredulityadlıeseriyleyinesesgetirmiştir.


|239|

bilim


XXX,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

Berger1995yılındaenönemliçalışmaarkadaşıLuckmann’labirliktebu kezmodernite, çoğulculuk ve özellikle bunların getirdiği anlamkriziniözlü biçimde irdeledikleriModernity, Pluralism and the Crisis ofMeaning(Modernite, Çoğulculuk ve Anlam Krizi –Modern İnsanın Yönelimi–) adlıeserini yayımlar. Fenomenolojik tahlillerle “anlam”ı derinlemesinesorgulayan yazarlar, modernleşmenin ve sekülerleşmenin hakimiyetlerialtınaaldıklarıdünyadaanlamınkaybolmayayüztuttuğunusöylerler.Onlaragöretoplumdakivebireylerinhayatlarındakibuanlamkrizlerinioluşturanenönemli faktör,pek çokkişinin iddia ettiği gibimodern sekülaritedeğil,modern çoğulculuktur. Zira modern çoğulculuk, aklıselim “bilgi”ye zararvermiştir. Dünya, toplum, yaşam ve bireysel kimlik sorulara tabitutulmuştur.Bunlarınhepsiçokluyorumlaramaruzbırakılmışveheryorumkendi muhtemel eylem perspektiflerini tanımlamıştır (Berger‐Luckmann,2015:60).Eylemleridüzenleyen,kimliğedayanakoluşturananlamvedeğersistemlerinin sorgulanmaksızın kabul edilme statüsünü yerle bir etmiştir.Bütün sosyal ve psikolojik sonuçları ile birlikte sorgulanmaksızın kabuledilen şeylerin kaybının en belirgin görünümü ise din alanındagerçekleşmiştir. Modern çoğulculuk, dini kurumların bir zamanlar keyfinisürdüğü tekelciliğin zeminini kaydırmış, artık inançlar bile seçeneklerarasındantercihedilirhalegelmiştir(Berger‐Luckmann,2015:67.Yazarlaragöre söz konusu anlam krizinden kurtulabilmenin tek çaresi, “aracıkurumlar” şeklinde isimlendirdikleri kiliselerin, yani dinin toplumda vebireylerinhayatlarındaoeskigücünetekrarkavuşmasıdır.

1997’de Four Faces of Global Culture kitabıyla küresel ekonomikkültüre olan ilgisini aşikâr kılan Berger, 2002 yılında bu kez SamuelHuntington’la birlikte Many Globalizations: Cultural Diversity in theContemporaryWorld(BirKüreBinBirKüreselleşme)kitabınıneditörlüğünüüstlenir. Küreselleşme konusundaki farklı yaklaşımların haklı yanlarınınbulunduğunadikkatçekenBerger,bazılarıiçinbuteriminyenibirbarışvedemokratikleşme çağını açacak uluslararası sivil toplum vaadiniçağrıştırırken,kimileriiçiniseAmerika’nınekonomikvesiyasalegemenliğianlamınageldiğini ifadeeder(Berger,2003:10).Tümdünyayıetkileyerekfarklı medeniyetlerin zenginliklerini homojenleştirip bayağı halegetirmesinden korkulan bu kültürel küreselleşmeye “havaalanı kültürü”adınıdavermektedir(Berger,2006:72‐73).

Bu ikimeşhur eseri arasında iseBerger, sekülerleşme konusundakifikirlerinideğiştirdiğinibeyanettiği“SecularisminRetreat”adlımakalesinindeiçerisindeyeraldığıTheDesecularizationoftheWorld:ResurgentReligion


|240|

bilim


XXXI,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

andWorldPolitics(editor,1999)adlıkitabınıyayımlamıştır.AynıyılBostonUniversity’denemekliyeayrılanBerger,çalışmalarınaaynıciddiyetledevametmiş ve sırasıyla şu eserleri yayınlamıştır:QuestionsofFaith:ASkepticalAffirmationofChristianity(2003),ReligiousAmerica,SecularEurope?(GraceDavie ve Effie Fokas ile birlikte, 2008), In Praise of Doubt:How toHaveConvictionswithoutBecomingaFanatic(AntonZijderveldilebirlikte,2010),AdventuresofanAccidentalSociologist ‐How toExplain theWorldWithoutBecomingaBore‐(2011),TheManyAltarsofModernity:TowardsaParadigmforReligioninaPluralistAge(2014).

Berger’e yukarıda ismi geçen pek çok eserde eşlik eden çalışmaarkadaşları ve aynı zamandadostları ThomasLuckmann,AntonZijerveld,Richard Neuhaus, eşi Brigitte Berger, kayın biraderi Hansfried Kellnerolmuştur. En meşhur öğrencileri ise onun çalışmalarını ve karakteristikilgilerini özel bir derinlikle takip ettiren kişiler olarak, VirginiaÜniversitesi’nden James Davison Hunter ve Boston Üniversitesi’ndenCharles L. Glenn’dir (Aeschliman, 2011: 9). Sosyal bilimler‐yönelimli birsosyolog, ilahiyatçı, sosyal politika analisti ve roman yazarı olan Berger,kendisini teolojikanlamda liberalProtestan;siyasalvetoplumsalanlamdaiseılımlı‐muhafazakârolaraktanımlamaktadır(Varacalli,2012:282).

E.Berger’inModernSosyolojidekiÖnemiveKendisineYöneltilenEleştiriler

Her şeyden önce, bazı yazarların, Berger’in, yirminci yüzyılın enüretkenveençokokunansosyologlarındanbiriolduğunu(Hammond,1986:158)söylediklerinedikkatçekmekteyararvardır.Akademisyenolsunveyaolmasın, dinle ilgilenenler arasında en geniş okuyucu kitlesi oluşturmuşsosyologlardan birisi olan Berger,modern hayatın bir teorisyeni,moderndindarlığın analisti ve küresel ekonomik kültürün uygulayıcısı olarak üçönemli rol üstlenmiştir (Pfadenhauer, 2013: xii). Sosyolojik çalışmaları üçkategoride –modernite ve çoğulculuk, din, kültür ve sosyo‐ekonomikdeğişim–toplanabilecekBerger’idiğermodernçağsosyologlarındanayıranbazı özellikler vardır. Onun arkadaşları Berger’in “aracı kurumlar” olarakisimlendirdiği kiliselerin varlığının ya da görünürlüğünün artışınıönemsemezken, o bu konuya ısrarla vurgu yapmıştır. “ÜçüncüDünya” ileilgilihemenhiçkimsezihinyormazken,Bergerfikriyatoluşturmaçabasınagirişmiş, bu konuda düşünceler üretmiştir. Yine pek çok sosyal bilimcimodernleşmenin doğrudan doğruya Batılılaşma anlamına geldiğini imaederkenBerger,pekçokmoderniteninolduğunuvemodernizasyonagidentekbiryolunbulunmadığınıdilegetirmiştir(Dereli,2012:97).


|241|

bilim


XXX,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

Berger’in düşünceleri üzerine yazılan eserler üç tanedir. BunlardanbirisiTitusHjelmtarafındanyazılanPeterL.BergeronReligion:TheSocialRealityofReligion(2015);ikincisieditöryalbirçalışmaolanPeterBergerandthe Study of Religion (2002); üçüncüsü ise J. D. Hunter ve S. C. Ainlay’ıneditörlüğünde hazırlanılan Making Sense of Modern Times (1986) adlıeserdir.Berger’inçalışmalarıkimilerinceklasiksosyolojininyorumcubakışaçısınıyenidenihyaiçinyapılanbirgirişimolaraktelakkiedilirken(Hunter‐Ainlay, 1986: 4), diğer birtakım kişiler tarafından ise disiplindederinlemesine soruşturulması gereken onlarca konunun geri planaitilmesinde (Şentürk, 1998: 105) payı bulunduğu için radikal şekildeeleştirilir (Guest, 2012: 98). Aynı şekilde teorik yaklaşımının çok fazlaentelektüel düzeyde olması, insanlarının tümünün, hayatlarının bütünalanlarında anlam bulma çabası içerisinde olduğunu vurgulaması;işlevselcilergibidinintoplumdatoplumsalbirliğisağladığınıiddiaetmesivedinin zaman zaman toplumsal ayrışmalara da zemin teşkil edebileceğinigörmezlikten gelmesi; dine inanmayan insanları görmezden gelerek dinîinançların toplumda yaygın bir şekilde paylaşıldığını öne sürmesi ve sonolarak insanoğlunun hakikaten onların varsaydığı sosyal düzeni sağlayıpsağlayamadığının yeterince açık olmaması eleştirildikleri en önemlinoktalardır(Bodur‐Çapcıoğlu,2012:141)

Sonuç

Peter Berger, yayımlamış olduğu elliye yakın kitap ve yüzü aşkınmakaleyle,sosyolojidevedinsosyolojisindeismiyleözdeşleşmişkavramvekuramlarasahipbir sosyologdur.BilgisosyolojisindeLuckmann’labirlikteyeni bir anlayış geliştirmiş ve fenomenolojikbakış açısını sosyoloji vedinsosyolojisine uyarlamış, modernite, sekülerleşme ve çoğulculuk gibiiçerisindeyaşadığımızdönemdesıkçatartışılankonularlailgilipekçokesereimza atmıştır. Seksen beş yaşının üzerinde olmasına rağmen Amerika’nınönemli dergilerinden American Interest’te Mead ve Fukuyama gibi öndegelendüşünürlerlebirliktehalenhaftalıkyazılarınadevametmektedir.BuyazılarındaAmerikaveAvrupahakkındayazdığıkadarOrtaDoğuülkeleriveTürkiyeiledeilgiliyazılaryazmakta,oldukçagüncelkonularlailişkiliolaraksosyolojikanalizleryapmaktadır.

Berger’inteologolmaamacıylaçıktığıentelektüelyolculuk,kendisiniinsanların ve toplumların büyülü dünyasına götürmüş, böylece her ikidisiplindenhareketledinsosyolojisisahasınayenisoluklargetirmiştir.Hayathikâyesi gibi oldukça maceralı olan akademik serüvenindeki fikridönüşümlerinden dolayı ilginç şekilde hem sekülerleşme lehinde hem de


|242|

bilim


XXXI,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

aleyhindekonuşlanandüşünürlerinatıfyaptığıbirisimolmuştur.Kanımızcaoldukça tartışmalı olan bu dönüşümle ilgili kimileri Berger’in kısaca “birdeğişim yolculuğu” şeklinde yaptığı açıklamalarla ikna olurken, birtakımsosyal bilimciler bundan kuşku duymakta ve daha ileri sosyo‐politikanalizlere konu edilmesi gerektiğini düşünmektedirler. Aynı şekildeLutheryankimliğiniçalışmalarınayansıtıpyansıtmadığıyadakendikişiselinancını“parantezealıp”almadığıiledeilgiliayaklarıyerebasaneleştirileralmıştır.

Fakatşurasıbirgerçektirki,yarımyüzyılıaşkınsüredirdevamedenentelektüel hayatı boyunca, Peter Berger, toplumu, kültürü, kutsal kabuledilenfikirlerianlamamızayönelikçokorijinalkatkılaryapmışveyapmayadadevametmektedir.

KAYNAKÇAAESCHLIMAN, M. D. (2011), “A Contemporary Erasmus”, Modern Age,

Summer.

BASTIAN,Felix(1965),TheEnclaves:anovel,Doubleday.

BELLAH,RobertN.(1992),TheBrokenCovenant:AmericanCivilReligioninTimeofTrial,UniversityofChicagoPress.

BERGER,PeterL. (1963),InvitationtoSociology:AHumanisticPerspective,GardenCity,NewYork,Doubleday.

BERGER,PeterL.(1975),ProtocolofaDamnation:anovel,Crossroad,NewYork.

BERGER, Peter L. (1979), The Heretical Imperative: ContemporaryPossibilitiesofReligiousAffirmation,GardenCity,NY:Doubleday.

BERGER,PeterL.(2002),“DininKrizindenSekülerizminKrizine”,SekülerizmSorgulanıyor,Der.‐Çev.:AliKöse,UfukKitapları,İstanbul.

BERGER,PeterL.(2003),“KüreselleşmeninKültürelDinamikleri”,BirKüreBinBirKüreselleşme,Ed.:PeterL.Berger‐SamuelP.Huntington,Çev.AylaOrtaç,KitapYay.,İstanbul.

BERGER, Peter L. (2005), Kutsal Şemsiye, Çev. Ali Coşkun, Rağbet Yay.,İstanbul.

BERGER, Peter L. (2006), “Küresel KültürünDört Yüzü”,LaikAmaKutsal,Haz.:AliKöse,EtkileşimYay.,İstanbul.


|243|

bilim


XXX,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

BERGER, Peter L. (2011),Adventures of anAccidental Sociologist ‐How toExplaintheWorldWithoutBecomingaBore,PrometheusBooks.

BERGER, Peter L. (2012),Melekler Hakkında Söylenti –Modern ToplumdaTabiatüstününYenidenKeşfi–,Çev.AliCoşkun‐NebileÖzmen,Rağbetyay.,İstanbul.

BERGER, Peter L. vd. (2000), Modernleşme ve Bilinç, Çev. Cevdet Cerid,İstanbul:Pınaryay.

BERGER, Peter L. – HUNTINGTON, Samuel P. (2003), Bir Küre Bin BirKüreselleşme:ÇağdaşDünyadaKültürelÇeşitlilik,Çev.AylaOrtaç,KitapYayınevi,İstanbul.

BERGER,PeterL.–LUCKMANN,Thomas(2008),GerçekliğinSosyalİnşası:BirBilgiSosyolojisiİncelemesi–,Çev.VefaSaygınÖğütle,ParadigmaYay.,İstanbul.

BERGER,PeterL.–LUCKMANN(2015),Modernite,ÇoğulculukveAnlamKrizi:ModernİnsanınYönelimi,Çev.M.DervişDereli,Heretikyay.,Ankara.

BODUR,HüsnüEzber–ÇAPCIOĞLU,İhsan(2012),“SosyolojikTeoriveDin”,DinSosyolojisiElKitabı,Grafikeryay.,Ankara.

DAVIE, Grace (1994), Religion in Britain Since 1945: Believing withoutBelonging,Wiley‐Blackwell.

DAVIS, Joseph E. (2012), “Peter L. Berger, Adventures of an AccidentalSociologist…”SpringerScience+BusinessMedia,Soc,49.

DERELİ,Mustafa Derviş (2012), Din Fenomenine Sosyolojik Yaklaşımlar –PeterL.BergerÖrneği–,YayınlanmamışYüksekLisansTezi,Konya.

DORRIEN,Gary(2002),“Berger:TheologyandSociology”,PeterBergerandtheStudyofReligion,L.Woodhead‐P.Heelas‐D.Martin(ed.),secondedition,RotledgeLondonandNewYork.

GUEST,Mathew(2012),“DininYenidenÜretimiveİletimi”,Çev.İlkayŞahin,DinSosyolojisi–ÇağdaşGelişmeler–,Der.:PeterB.Clarke,Çev.Ed.:İhsanÇapcıoğlu,İmgeyay.,Ankara.

HAMMOND,P.E. (1986),“ReligionintheModernWorld,”MakingSenseofModernTimes,J.D.HunterandS.DC.Ainlay(ed.),London.

HEELAS,Paul–WOODHEAD,Linda(2002),“HomelessMindsToday?”,PeterBergerand theStudyofReligion, L.Woodhead‐P.Heelas‐D.Martin(ed.),secondedition,RoutledgeLondonandNewYork.

HJELM,Titus(2015),PeterL.BergeronReligion:TheSocialRealityofReligion,Equinox:London.


|244|

bilim


XXXI,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

HORRELL,DavidG.(2002),“PeterBergerandNewTestamentStudies”,PeterBergerand theStudyofReligion, L.Woodhead‐P.Heelas‐D.Martin(ed.),secondedition,RoutledgeLondonandNewYork.

HUNTER,J.D.–AinlayS.C.(1986)(ed.),MakingSenseofModernTimes,PeterL.BergerandtheVisionofInterpretiveSociology,NewYork.

KİRMAN,MehmetAli(2004),DinSosyolojisiTerimleriSözlüğü,RağbetYay.,İstanbul.

LUCKMANN,Thomas(2002),“BergerandHisCollaborator(s)”,PeterBergerandtheStudyofReligion,Routledge,LondonandNewYork.

LUCKMANN, Thomas (2003), Görünmeyen Din –Modern Toplumda DinProblemi–,Çev.AliCoşkun‐FuatAydın,Rağbetyay.,İstanbul.

MARTIN,Bernice(2002),“Berger’sAnthropologicalTheology”,PeterBergerand the Study of Religion, L. Woodhead‐P. Heelas‐D. Martin (ed.),secondedition,RoutledgeLondonandNewYork.

METİN, Abdullah (2011), “Kimliğin Toplumsal İnşası ve Geleneksel KadınKimliğininAktarımı”,ÇankırıKaratekinÜniversitesiSosyalBilimleriEnstitüsüDergisi,2(1).

PFADENHAUER,Michaela(2013),TheNewSociologyofKnowledge:TheLifeandWorkofPeterL.Berger,TransactionPublishers.

SMITH,Peter(1998),“TheRoutinizationofCharisma”,OccasionalPapersinShaykhi,BabiandBaha’iStudies,vol2,no6,November.

SWATOS,WilliamH.–CHRISTIANO,KevinJ.(2002),“SekülerleşmeTeorisi:BirKavramınSerüveni”,SekülerizmSorgulanıyor,Der.‐Çev.:AliKöse,UfukKitapları,İstanbul.

ŞENTÜRK,Recep(1998),“Amerika’daDinSosyolojisininSonOtuzYılı,1960‐1990”,İslamAraştırmalarıDergisi,Sayı2.

VARACALLI, JosephA. (2012), “BookReviews”,TheCatholicSocialScienceReview,17.

WOODHEAD, Linda – HEELAS, Paul – MARTIN, David (2002) (ed.), PeterBergerandtheStudyofReligion,secondedition,Routledge,LondonandNewYork.

WUTHNOW,Robert(1988),TheRestructuringofAmericanReligion:SocietyandFaithsinceWorldWarII,PrincetonUniversityPress,NewJersey.

bilimnameXXXI,2016/2,245‐247ArrivalDate:17.09.2016,PublishingDate:12.12.2016doi:http://dx.doi.org/10.21646/bilimname.2016.8

ASASOCIOLOGISTOFRELIGIONTHEINTELLECTUALPORTRAITOFPETERL.

BERGER

MustafaDervisDERELIa

ExtendedAbstract

The sociology, which aims to understand the human and society, is adiscipline thatmakes easier to understandnew situation and theprocesswhichpeoplehavetofaceinthemodernage.Manycomponentsacceptedas“taken for granted” in the traditional period are investigated with theexperiences of modernization and secularization. The choices are givenimportance in religious understandings and a pluralist understanding ofworldemerged.Whereasthefoundersociologiststhinkthatthereligionwilldisappear in themodern period, it hasn’t come true and the sociology ofreligion,asajunctionpointwithreligionandsociology,begantoenhanceitsimportance in themodern age. In his university years and first academiccareer,Bergeraimedtobeawell‐knownLutherantheologian;butinthenextyearshedirectedhisstudiestothefieldofsociologyofreligion.PeterBergeris one of themost important sociologists of religion with his intellectualtransformationandtensofbooks.Inthispaper,we’lltrytotracetheplaceshegrewin,hisschoolyears,intellectualsources/personshebenefitedandhis academic adventure. So, in this paper we purpose to present hisintellectualportraitinthelightofhisbiographyandmainarguments.

EventhoughheisfromViennese,hewasborninTrieste,ItalyonMarch17,1929becausehehadsomerelativesofhismotherthere.HemovedtoUSwithhis family via Palestine. He stayed in Palestine for eight years and joinedmanycoursesrelatedtoPresbyterianandAnglicanchurches.HestudiedondifferentchurchesofChristianityandthendecidedtoadoptLutheranism.In1946hemovedtoNewYorkwithhisfamily.Becausehedecidedtobeawell‐knownLutheran theologian, he enrolled to thedepartment of theology in aRes.Asst.,ErciyesUniversity,[email protected]

MustafaDervisDERELI

|246|

bilim


XXXI,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

WagnerCollege.Afterhisgraduation,henoticedthatitisnecessaryforhimtounderstandAmericansocietytobeafamoustheologianinthefuture,soheenrolledtothedepartmentofsociologyinNewSchoolforSocialResearchformaster.Intheseyears,hemetThomasLuckmannandtheybecameveryclose friends and co‐writers. Berger and Luckmannwere affected by hisprofessorsAlbertSolomon,CarlMayerandespeciallyAlfredSchutz.BecauseBerger likedverymuch to interest in thehumanand society,he certainlydecided to go forwardwith sociology.He finishedhisPhd. dissertation in1952 entitled “The Baha’i Movement: A Contribution to the Sociology ofReligion”.ThisbookincludesBerger’sfirstdeepsociologicalanalysesrelatedtothesociologyofreligion.From1956to1963hestudiedasanacademicianat Women’s College of the University of North Carolina and HartfordTheological Seminary. Then he began to study in New School as anassociation professor in 1963. This date is very important for Berger.Because from now on he has written many important papers and bookswhichhavemadeBergeraveryfamoussociologistatworldwide.

He wrote a book entitled Invitation to Sociology (1963) which gained areputation in the field of sociology. This bookwas one of the best‐sellingbookswrittenbyasociologistuntilthatdayanditwastranslatedtomanylanguages. He wrote also one of the famous books Social Construction ofReality(1966)withhisbestcolleagueThomasLuckmann.Theydevelopedaphenomenological perspective in the sociology of knowledge withinspirationfromtheirprofessorAlfredSchutz.Theyproducedadialecticalcycle which includes three phases: externalization, objectivation, andinternalization.Theysummarizedthiscycleas“societyisahumanproduct,societyisanobjectivereality,andmanisasocialproduct.”

PeterBerger,isaremarkablethinkerofthepresentday,saidthatthereligionwill disappear in the future because hewas an advocate of the theory ofsecularizationatthefirstcareeryears.However,especiallyafter1990s,hehas needed to refresh his sociological opinions because of the spiritualsituation at the world and has produced contrary opinions. When weinvestigate the reasons of his transformation,we see that Berger himselfexplainsshortlythatthisisajourneyofchange,notachangeofmentality.Accordingtohim,modernityhasn’tinvariablycausedthesecularizationbuthascausedpluralism,whichhasdestroyeduniformityof theconventionallifeandhasobligatedpeopletochoose.Berger,thesociologistofmodernity,hastriedtoexplainthemodernworldintheframeofmodernity,secularity,and pluralism. He began to study at Rutgers University as a professor in1970.IntheseyearshewrotemanyimportantbookslikeTheHomelessMind:

AsaSociologistofReligionTheIntellectualPortraitofPeterL.Berger

|247|

bilim


XXX,2016/2

CCBY‐NC‐ND4.0

ModernisationandConsciousness(1973),PyramidsofSacrifice(1974),FacinguptoModernity(1977).

In 1981 he began to study at Boston Universitywhich is amore famousuniversity.HefoundedTheInstitutefortheStudyofEconomicCulturewhichexamines the relationship between economic development and socio‐culturalchangeinBostonUniversitywithhiscollaboratorsin1985.Hewentonwritingandpublishedmanybooks:Modernity,PluralismandtheCrisisofMeaning(withThomasLuckmann,1995),TheDesecularizationoftheWorld:ResurgentReligionandWorldPolitics (editor, 1999),QuestionsofFaith:ASkeptical Affirmation of Christianity (2003), Religious America, SecularEurope?(withGraceDavieandEffieFokas,2008),InPraiseofDoubt:HowtoHaveConvictionswithoutBecomingaFanatic(withAntonZijderveld,2010),AdventuresofanAccidentalSociologist ‐How toExplain theWorldWithoutBecomingaBore‐(2011),TheManyAltarsofModernity:TowardsaParadigmforReligioninaPluralistAge(2014).AsaresultBergerhasmaderemarkablecontributiontothesociologyandsociologyofreligionandheisgoingontowriteweeklyinAmericanInterestaboutAmerica,Europe,MiddleEastandalsoTurkeywithmanyimportantthinkerslikeMeadandFukuyama.

Keywords: P. Berger, Theology, Sociology, Sociology of Religion,Secularization.

bİr dİn sosyologu olarak peter l. berger’İn...

Documents