Editörler: Alipaşa AYAS & Mustafa SÖZBİLİR

KİMYA ÖĞRETİMİ:Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin

İyi Uygulama Örnekleri

ISBN 978-605-318-074-6

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2015, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekânik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Şubat 2015, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EroğluDizgi-Grafik Tasarım: Ezgi Öz Dincel

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/AYenimahalle/ANKARA

(0312-394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet:www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ

Ülkemizde 20 yıl öncesine kadar Alan Eğitimi diye bir kavramdan söz etmek pek mümkün değildi. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı [YÖK]/Dünya Bankası [DB] Milli Eğitimi Geliştirme Projesi (1993-1998) ile birlikte bu kavram konuşul-maya ve gelişmeye başladı. Bu tarihten önce “genel eğitim formasyonu” daha ön planda idi ve gerek toplumsal anlayışta ve büyük ölçüde de akademik çevrelerde “bilen öğretir” anlayışı yaygındı. Bu durum son 20 yılda bazı kesintiler yaşansa da önemli bir değişim göstermiş ve “Alan Eğitimi” hem bir bilim alanı olarak ciddi gelişmeler göstermiş hem de dünya literatürüne yaptığı katkılar ile ülkemizden söz ettirmeye başlamıştır. Bu gelişmelere rağmen alan eğitiminin ileriye dönük yeni ivmeler kazanabilmesi için yapılması gereken birçok iş bulunmaktadır. Bunlar arasında kaynak materyal ihtiyacı önemli bir yer tutmaktadır. Kimya Eğitimi açısından baktığımızda kaynak kitap konusunda YÖK/DB projesi sırasında hazırlanan ve 1997 yılında sınırlı sayıda basılıp dağıtılan “Kimya Öğretimi” kitabı dışında alana özel kapsamlı bir kaynak henüz hazırlanmamıştır. Uzun yıllar bu ki-taba YÖK web sayfasından ulaşmak mümkün iken, ilgili sayfada yapılan güncelle-me ile bu kitaba ulaşmak artık mümkün değildir. Bu kitap Kimya Eğitimi alanında var olan kaynak ihtiyacının giderilmesine yönelik hazırlanmıştır.

Günümüz dünyasında bilgi üretimi öylesine hızlamıştır ki bu hıza ayak uydu-rarak her yeni gelişmeyi öğretim sisteminin içerisine almak ve öğretmek imkân-sız hale gelmiştir. Bu nedenle bireylere bilinen bütün bilgi kümesini yüklemekten daha önemli olan, onların ihtiyaç duyduklarında hangi bilgiyi nasıl öğrenecekle-rine yol göstermektir. Öğretme ve öğrenme süreci için ise, bugün onlarca yöntem ve teknikten söz etmek mümkündür. Bu yöntem ve teknikler genel anlamda öğ-retmen yetiştirme programlarında “Öğretim İlke ve Yöntemleri, Genel Öğretim Yöntemleri, Öğrenme-Öğretme Kuram ve Yaklaşımları” gibi derslerde ele alın-maktadır. Ancak bu yöntem ve tekniklerin alanlara özgü uygulamalarında (alan eğitimi) ülkemizde kaynak eksiklikleri bulunmaktadır. Elinizdeki bu kitap böyle bir boşluğu Kimya Eğitimi bilim alanında gidermeye yöneliktir.

Kitap 34 bölümden oluşmaktadır. Kitabın her bir bölümünün hazırlanma-sında ortaöğretim kimya öğretim programında belirtilen, bilgi, beceri, davranış, hedef ve kazanımlarına özel bir önem verilmiştir. Herbir bülüme tartışma soruları ile başlanmış; bölüm içerisinde verilen etkinliklerin kimya öğretim programıyla bağlantıları açıkça belirtilmiş ve bölüm sonlarına ise ölçme-değerlendirme amaçlı sorular eklenmiştir. Bölüm sonu sorularının öğretmen adaylarının ilgili konuda kendilerini test etme imkânı bulabilecekleri gibi KPSS-Alan Eğitimi sınavına ha-zırlanmaları açısından da faydalı olabileceği düşünülmektedir.

Kitap içerisinde teorik bilgilere olabildiğince özet şekilde, etkinlik örnek-lerine ise olabildiğince geniş şekilde yer verilmiştir. Bu yönüyle hem öğretmen adaylarının mesleğe başlamadan önce takip etmek zorunda oldukları öğretim programını iyice tanımaları sağlanmaya çalışılmış, hem de mevcut öğretmen-lerin uyguladıkları programa yönelik yeni etkinlik örnekleri ile karşılaşmaları-na hizmet edilmesi amaçlanmıştır. Her bir bölümde üzerinde araştırma yapılıp uygulanabilirlikleri test edilmiş olan “İyi Uygulama Örnekleri” bölüm yazarları tarafından özenle hazırlanmıştır. Kitap hacminin aşırı yoğun olmasını engellemek amacıyla iyi uygulama örnekleri sayısı sınırlandırılmıştır. Fakat bölüm yazarla-rının her bir bölüm sonunda önermiş oldukları kaynaklardan yararlanarak çok daha fazla sayıda iyi uygulama örneğine ulaşmak mümkün olabilecektir. Amacı-mız kimyanın her bir konusu için yüzlerce hazır örnek sunmaktan öte, kullanıcı-lara yol gösterici örnekler sunarak kendilerinin yeni etkinlikler geliştirilmesine zemin oluşturmaktır.

Bütün dikkat ve özenimize rağmen, her kitapta olduğu gibi, ilk baskının heyecanından kaynaklı hataların, eksikliklerin veya gözden kaçan noktaların olmasının kaçınılmaz olduğu gerçeğinden hareketle siz değerli yararlanıcıların görüş ve önerilerine açık olduğumuzu belirtmek isteriz. Kitap hakkındaki değer-lendirmelerinizden büyük bir mutluluk duyacağız. Değerli görüş ve önerileriniz-den kitabın daha sonraki baskılarının daha az hata ile basılmasında yararlanaca-ğız. Bu kapsamda görüş ve önerilerinizi bize e-posta yoluyla ulaştırmanızı önemle istirham ederiz.

Bu kitabın oluşturulmasında emeği geçen başta bölüm yazarları olmak üze-re bütün meslektaşlarımıza ve kitabın dizgi, tasarım basımı sürecinde özverili çalışmalarından dolayı Pegem Akademi yetkililerine ve çalışanlarına teşekkür ederiz. Ayrıca, kitabın alan eğitimi açısından ufuk açıcı yeni bir örnek teşkil etme-sini dileri z. Kitabın bütün okuyuculara ve ülkemizde kimya öğretmen yetiştirme sürecine özel bir katkı sağlamasını dileriz.

Editörler: Alipaşa AYAS & Mustafa SÖZBİLİRE-posta: apayas@bilkent.edu.tr & sozbilir@atauni.edu.tr Şubat 2015

İÇİNDEKİLERÖN SÖZ ................................................................................................................................. iii

1. BÖLÜM KİMYA VE KİMYA EĞİTİMİNİN ÜLKEMİZDE GELİŞİMİ

Mustafa SÖZBİLİR & Alipaşa AYAS .............................................................................1

2. BÖLÜMBASİT MALZEMELER KULLANILARAK KİMYA ÖĞRETİM ETKİNLİKLERİ GELİŞTİRME VE KULLANMA

Sevgi AYDIN & Ayşegül TARKIN ...............................................................................13

3. BÖLÜMKİMYA ÖĞRETİMİNDE YÖNLENDİRİLMİŞ ARAŞTIRMAYA DAYALI LABORATUVAR UYGULAMALARI

Emine ADADAN ...........................................................................................................27

4. BÖLÜMKİMYA ÖĞRETİMİNDE LABORATUVAR UYGULAMALARI

Faik Özgür KARATAŞ, Bayram COŞTU & Canan CENGİZ ..................................57

5. BÖLÜMKİMYA ÖĞRETİMİNDE BİLİMSEL SÜREÇ BECERİLERİ

Canan NAKİBOĞLU .....................................................................................................93

6. BÖLÜMBELGESEL FİLMLERİN BİLİMİN DOĞASI, BİLİM TARİHİ VE KAVRAM ÖĞRETİMİNDE KULLANILMASI

Munise SEÇKİN KAPUCU & Gültekin ÇAKMAKCI ........................................... 115

7. BÖLÜMKİMYA ÖĞRETİMİNDE PROJE TABANLI ÖĞRETİM UYGULAMALARI

Nagihan YILDIRIM, Kader BİRİNCİ KONUR & Sevil KURT ............................ 141

viKimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri

8. BÖLÜMKİMYA ÖĞRETİMİNDE PROBLEME DAYALI ÖĞRETİM UYGULAMALARI

Cemal TOSUN, Erdal TATAR, Erdal ŞENOCAK & Mustafa SÖZBİLİR ........... 171

9. BÖLÜMKİMYADA SAYISAL PROBLEM ÇÖZÜMÜNDE POLYA’NIN PROBLEM ÇÖZME YÖNTEMİNİN KULLANIMI

İbrahim BİLGİN .......................................................................................................... 195

10. BÖLÜMKİMYADA YAŞAM (BAĞLAM) TEMELLİ ÖĞRETİM UYGULAMALARI

Nail İLHAN, Sibel Sadi YILMAZ, Hülya DEDE, Mustafa SÖZBİLİR & Ali YILDIRIM .............................................................................................................. 213

11. BÖLÜMKİMYA ÖĞRETİMİNDE REACT STRATEJİSİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ

Neslihan ÜLTAY & Muammer ÇALIK .................................................................... 247

12. BÖLÜMKİMYA EĞİTİMİNDE BİLİMSEL OKUR-YAZARLIK VE ARAŞTIRMA-SORGULAMA YÖNTEMLERİ

Ajda KAHVECİ ........................................................................................................... 263

13. BÖLÜMYAPILANDIRMACI KİMYA ÖĞRETİMİ VE 4E UYGULAMALARI

Nagihan YILDIRIM, Kader BİRİNCİ KONUR & Sevil KURT ............................ 279

14. BÖLÜM5E ÖĞRENME MODELİ VE KİMYA ÖĞRETİMİNDEKİ UYGULAMALARI

Fatma AĞGÜL YALÇIN, İclal AVİNÇ AKPINAR, Nurtaç CANPOLAT, Samih BAYRAKÇEKEN, Suat ÇELİK & Selçuk KARAMAN .............................. 301

15. BÖLÜMKAVRAM YANILGILARININ DÜZELTİLMESİNDE “TAHMİN-GÖZLEM-AÇIKLAMA” YÖNTEMİNİN KULLANIMI

Buket YAKMACI GÜZEL .......................................................................................... 323

viiİçindekiler

16. BÖLÜMTAHMİN-TARTIŞ-AÇIKLA-GÖZLE-TARTIŞ-AÇIKLA (TaTGA) YÖNTEMİ VE KİMYA ÖĞRETİMİNDE UYGULAMA ÖRNEKLERİ

Bayram COŞTU & Faik Özgür KARATAŞ .............................................................. 345

17. BÖLÜMKAVRAMSAL DEĞİŞİM METİNLERİNİN KİMYA ÖĞRETİMİNDE KULLANIMI

Suat ÜNAL ................................................................................................................... 365

18. BÖLÜMKAVRAMSAL DEĞİŞİM METİNLERİ YARDIMIYLA ORGANİK KİMYA ÖĞRETİMİ

Gülten ŞENDUR ......................................................................................................... 385

19. BÖLÜMKİMYA ÖĞRETİMİNDE ROL OYNAMA YÖNTEMİNİN KULLANIMI

Nusret KAVAK & Havva YAMAK ............................................................................ 401

20. BÖLÜMARGÜMANTASYON İLE KİMYA ÖĞRETİMİ

Betül DEMİRDÖĞEN, S. Nihal YEŞİLOĞLU & Fitnat KÖSEOĞLU ................. 417

21. BÖLÜMSORGULAMAYA DAYALI KİMYA ÖĞRETİMİ UYGULAMALARI

Zeki BAYRAM ............................................................................................................. 445

22. BÖLÜMKİMYADA KAVRAM ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN GRAFİKSEL ARAÇLAR

Fatma YAMAN ............................................................................................................ 463

23. BÖLÜMKİMYA ÖĞRETİMİNDE KAVRAM KARİKATÜRLERİNİN KULLANIMI

Filiz KABAPINAR ...................................................................................................... 487

viiiKimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri

24. BÖLÜMKİMYA ÖĞRETİMİNDE İŞBİRLİKLİ ÖĞRENME MODELİ

Kemal DOYMUŞ ......................................................................................................... 517

25. BÖLÜMÇOKLU ZEKÂ KURAMINA DAYALI OLARAK KİMYASAL VE FİZİKSEL DEĞİŞİMLER KONUSUNUN ÖĞRETİMİ

Mustafa TÜYSÜZ ........................................................................................................ 541

26. BÖLÜMBİLİMİN DOĞASI ANLAYIŞLARININ KİMYA ÖĞRETİM ETKİNLİKLERİ İLE GELİŞTİRİLMESİ

Fitnat KÖSEOĞLU S. Nihal YEŞİLOĞLU .......................................................... 563

27. BÖLÜMANALOJİLERLE KİMYA ÖĞRETİMİ

Nursen AZİZOĞLU .................................................................................................... 595

28. BÖLÜMKİMYA ÖĞRETİMİNDE TEKNOLOJİK PEDAGOJİK ALAN BİLGİSİ UYGULAMALARI

Mustafa ERGUN ......................................................................................................... 615

29. BÖLÜMBİLGİSAYAR DESTEKLİ KİMYA ÖĞRETİMİ

Haluk ÖZMEN Necla DÖNMEZ USTA ............................................................. 631

30. BÖLÜMDENEY VİDEOLARI İLE KİMYA ÖĞRETİMİ

Bülent PEKDAĞ .......................................................................................................... 653

31. BÖLÜMGÖRÜNMEYENİ GÖRSELLEŞTİRME: KİMYA EĞİTİMİNDE HAREKETLİ BİLGİSAYAR GÖRSELLERİNİN KULLANIMI

Sevil AKAYGÜN ......................................................................................................... 679

ixİçindekiler

32. BÖLÜM

ÜSTÜN ZEKÂLI VE YETENEKLİ ÖĞRENCİLERE KİMYA ÖĞRETİMİÇiğdem Nilüfer UMAR .............................................................................................. 711

33. BÖLÜMKİMYA EĞİTİMİNDE ETKİLİ SÖYLEM TEKNİKLERİNİN KULLANIMI VE SINIF İÇİ SÖYLEM NİTELİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ

Tuğba ECEVİT Gültekin ÇAKMAKCI ................................................................ 731

34. BÖLÜMKİMYA ÖĞRETİMİNDE ALTERNATİF ÖLÇME DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİNİN KULLANIMI

Fethiye KARSLI ........................................................................................................... 757

YAZARLAR HAKKINDA BİLGİ1

Ajda KAHVECİ (Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kimyada kavram-

sal öğrenme ve öğretim, kavram yanılgıları, kimya öğretiminde araştırma-sorgulama yöntemleri, öğretmen eğitimi ve fen/kimya eğitiminde cinsiyet eşitliği yer almaktadır.

Alipaşa AYAS (Prof. Dr., Bilkent Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğrencilerde

kavram gelişimi ve yanılgılar; öğretmen yetiştirme; fen programlarının geliştiril-mesi ve uygulanması; kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme; kavram an-lama seviyeleri ve ölçülmesine yönelik araştırmalar yer almaktadır.

Ali YILDIRIM (Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi)Uzmanlık alanı biyokimya ve kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında;

enzimler, hücre yapışması, doğal antioksidanlar, fen eğitiminde araştırma-uygula-ma boşluğu, yaşam (bağlam) temelli (context-based) öğretim ve probleme dayalı öğretim (PDÖ) gibi konular yer almaktadır.

Ayşegül TARKIN (Yrd. Doç. Dr., Yüzüncü Yıl Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; örnek olaya da-

yalı kimya öğretimi; bilimin doğası (nature of science) ve öğretimi; pedagojik alan bilgisi (pedagogical content knowledge); öğretmen yetiştirme ve öğrencilerin kimya konuları ile ilgili sahip oldukları yanlış kavramalar gibi konular yer almaktadır.

Bayram COŞTU (Prof. Dr., Yıldız Teknik Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğrencilerde

kavram gelişimi ve öğretimi; kavramların anlama düzeylerinin ölçülmesi; öğret-men yetiştirme; fen ve kimya öğretim programlarının geliştirilmesi ve uygulan-ması; ders kitabı inceleme; bilim tarihi ve felsefesine yönelik araştırmalar yer al-maktadır.

1 Sıralama yazar ilk adına göre alfabetik olarak yapılmıştır.

xiiKimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri

Betül DEMİRDÖĞEN (Yrd. Doç. Dr., Bülent Ecevit Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğretmenle-

rin mesleki bilgileri, hizmet içi ve hizmet öncesi öğretmen eğitimi, pedagojik alan bilgisi, öğretmenlerin öz-yeterlik inançları ve öz-düzenleme becerileri, argüman-tasyon, bilimin doğası ve öğretimi gibi konular yer almaktadır.

Buket YAKMACI GÜZEL (Doç. Dr., Boğaziçi Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğretmen eği-

timi, öğretmen eğitimcileri, kavramsal öğrenme ve kavram yanılgıları, pedagojik alan bilgisi, bilginin ve bilimin doğası, fen eğitiminde argümantasyon, fen eğiti-minde sosyo-kültürel konular ve üstün yeteneklilik kavramı yer almaktadır.

Bülent PEKDAĞ (Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; teknoloji des-

tekli kimya öğretimi; bilim tarihi temelli kimya öğretimi; kimya öğretim prog-ramlarının ve ders kitaplarının incelenmesi; kimya öğretimine yönelik materyal geliştirme; kavramsal anlama seviyelerinin ölçülmesi; kimya konuları hakkında öğrenci ilgilerinin belirlenmesine yönelik konular yer almaktadır.

Canan CENGİZ (Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğrencilerde

üst düzey düşünme becerilerinin geliştirilmesi; laboratuvarda kimya eğitimi; ölç-me değerlendirme ve öğretmen yetiştirmeye yönelik araştırmalar yer almaktadır.

Canan NAKİBOĞLU (Prof. Dr., Balıkesir Üniversitesi)Uzmanlık alanı Anorganik Kimya ve Kimya Eğitimidir. Araştırma konuları

arasında; öğretmen yetiştirme, yanlış kavramlar ve kavramsal anlama, bilişsel ya-pılar, problem çözme, grafiksel materyaller, bilimsel süreç becerileri, laboratuvar öğretimi ve V-diyagramları yer almaktadır.

Cemal TOSUN (Yrd. Doç. Dr., Bartın Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; probleme da-

yalı öğretim (PDÖ), genelde fen özelde kimya eğitimi alanında ölçek ve test geliş-tirme ve adaptasyon çalışmaları, okul öncesi dönemde fen eğitimi, tehlike sembol-lerine karşı bireylerin farkındalıkları ve fen başarısı belirleyicileri gibi konular yer almaktadır.

xiiiYazarlar Hakkında Bilgi

Çiğdem Nilüfer UMAR (Yrd. Doç. Dr., İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi)Uzmanlık alanı üstün zekâlılar eğitimidir. Araştırma ve çalışma konuları ara-

sında; yaratıcı düşünme ve geliştirilmesi; geleceğe yönelik yaratıcı problem çöz-me program uygulamaları; yaratıcılık ölçüm testleri; eğitim örgütlerinde yetenek yönetimi; eleştirel düşünme; özel eğitimin denetimi; öğrenme güçlükleri; karma öğrenme ortamlarında eğitim ve kimya eğitimi gibi konular yer almaktadır.

Emine ADADAN (Yrd. Doç. Dr. Boğaziçi Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğrencilerde

kavram gelişimi ve kavram yanılgıları; kimya kavramlarının öğretiminde çoklu gösterimler (sözel ve görsel/makroskopik, altmikroskopik ve sembolik); kimya kavramlarının ölçülmesine yönelik iki aşamalı test geliştirme; öğretmen eğitimi; öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının alan eğitimi bilgisinin doğası ve gelişimi; öğretmen eğitiminde yansıtma; öğretmen eğitiminde elektonik portfolyoların kul-lanılması yer almaktadır.

Erdal ŞENOCAK (Doç. Dr., Gaziosmanpaşa Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; probleme da-

yalı öğrenme, organik kimya, öğretmen yetiştirme, çocuklarda fen kavramaları öğrenimi ve halkın nanoteknoloji anlayışları gibi konular bulunmaktadır.

Erdal TATAR (Doç. Dr., Mustafa Kemal Üniversitesi)Kimya eğitimi alanında doktorasını tamamlamış olup halen fen bilimleri eği-

timi alanında araştırmalarını sürdürmektedir. İlgi duyduğu araştırma konuları; kavram öğrenimi ve öğretimi, probleme dayalı öğrenme, araştırma-sorgulamaya dayalı (inquiry-based) öğrenme ve etkinlik geliştirme, bilimin doğası, fen-tekno-loji-mühendislik-çevre-matematik birleşik konu alanı, fen başarısı belirleyicileri, fen araştırmalarının eğilimi şeklindedir.

Faik Özgür KARATAŞ (Yrd. Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya ve mühendislik eğitimidir. Araştırma ilgi alanları ara-

sında; bilimin ve mühendisliğin doğası; okul-dışı ortamlarda fen ve mühendislik eğitimi; hizmet-öncesi ve hizmet-içi öğretmen eğitimi; öğretim programlarının geliştirilmesi ve değerlendirilmesi; bütüncül Fen, Teknoloji, Mühendislik ve Mate-matik (FeTeMM) öğretimi gibi konular yer almaktadır.

xivKimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri

Fatma AĞGÜL YALÇIN (Yrd. Doç. Dr., Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; 5E öğrenme

modeli, öğrencilerde kavram gelişimi, fen eğitiminde kavram öğrenimi ve öğreti-mi, kimyada kavram yanılgıları, öğrencilerin bilim insanı imajları gibi konular yer almaktadır.

Fatma YAMAN (Yrd. Doç. Dr., Bozok Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kavram öğ-

retimi; kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme; araştırmaya dayalı labo-ratuvar yaklaşımlarının uygulanması; kavram anlama seviyelerinin ölçülmesine yönelik araştırmalar yer almaktadır.

Fethiye KARSLI (Yrd. Doç. Dr., Giresun Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kavram öğ-

retimi, bilimsel süreç becerileri, kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme; kimya konularında öğrencilerde ve öğretmen adaylarında görülen alternatif kav-ramlar, öğrencilerde kavramsal anlama seviyelerinin ölçülmesine yönelik alterna-tif ölçme ve değerlendirme gibi konular yer almaktadır.

Filiz KABAPINAR (Doç. Dr., Marmara Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; yapılandırma-

cı fen öğretimi, kimyada kavram yanılgılarının saptanması ve giderilmesi, öğret-men yetiştirme, beceri eğitimi, öğretim yöntemleri, kavram karikatürleri ve süreç aşamalı resimlerdir.

Fitnat KÖSEOĞLU (Prof. Dr., Gazi Üniversitesi)Uzmanlık alanı analitik kimya ve kimya eğitimidir. Araştırma konuları ara-

sında; öğretmen eğitimi, öğretim programı geliştirme ve değerlendirme, yapılan-dırıcı öğrenme teorisi, araştırma tabanlı öğrenme, fen öğretiminde argümantas-yon stratejileri, bilimin doğası öğretimi ve okul dışı ortamlarda bilim öğretimi gibi konular yer almaktadır.

Gültekin ÇAKMAKCI (Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi)Uzmanlık alanı fen eğitimidir. Araştırma konuları arasında; bilim iletişimi,

söylem analizi ve bilimin, matematiğin, teknolojinin ve mühendisliğin doğası yer almaktadır.

xvYazarlar Hakkında Bilgi

Gülten ŞENDUR (Yrd. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kavram yanıl-

gıları, kavramsal değişim, örnek olaya dayalı öğretim, analoji ve metaforlar, kimya tarihinin öğretimi gibi konular yer almaktadır.

Haluk ÖZMEN (Prof. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğrencilerde

kavram gelişimi ve kavram yanılgıları; kavramsal değişim; kimya kavramlarının öğrenimi ve öğretimi, kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme; bilgisayar destekli kimya öğretimi ve öğretmen eğitimine yönelik araştırmalar yer almaktadır.

Havva YAMAK (Prof.Dr., Gazi Üniversitesi)Uzmanlık alanı analitik kimya ve fen eğitimidir. Araştırma konuları arasın-

da; öğretmen yeterlikleri; pedagojik alan bilgisi; teknolojik pedagojik alan bilgisi; rol oynama yöntemi; alternatif ölçme ve değerlendirme yaklaşımları; fen-teknolo-ji-mühendislik-matematik (FeTeMM) uygulamaları yer almaktadır.

Hülya DEDE (Yrd. Doç. Dr., Kilis 7 Aralık Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; yaşam (bağ-

lam) temelli (context-based) öğretim, fen eğitimi araştırmalarının ülkemizde ve dünyadaki eğilimlerine yönelik araştırmalar, öğretmen adaylarının öz yeterlikleri gibi konular yer almaktadır.

İbrahim BİLGİN (Prof. Dr., Mustafa Kemal Üniversitesi)Kimya eğitimi alanında doktorasını tamamladı. İlgi duyduğu araştırma ko-

nuları; işbirlikli öğrenme yaklaşımı, araştırma-sorgulamaya dayalı (inquiry-ba-sed) öğrenme ve etkinlik geliştirme, teknolojik pedagojik alan bilgisi, kimyada problem çözme ve öğrenme stilleri şeklindedir.

İclal AVİNÇ AKPINAR (Dr., Atatürk Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; fen eğitimin-

de kavram öğrenimi ve öğretimi, yapılandırmacı yaklaşımla öğretim, aktif öğren-me etkinlikleri geliştirme, 5E öğrenme modeli, fen öğretiminde bilimsel süreç be-cerileri ve bilimin doğası, Rubrik geliştirme gibi konular yer almaktadır.

Kader BİRİNCİ KONUR (Yrd. Doç. Dr., Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kavramsal de-

ğişim metinleri, temel kimya kavramları öğretimi, kavram öğretimine yönelik ma-teryal geliştirme, kavram anlama seviyeleri, yapılandırmacı öğrenme kuramının uygulanma modelleri, proje tabanlı öğretim uygulamalarına yönelik çalışmalar yer almaktadır.

xviKimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri

Kemal DOYMUŞ (Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; işbirlikli öğrenme

modeli; öğretmen yetiştirme; iyi bir eğitim için yedi ilkenin eğitim ortamında uygulan-ması; fen eğitiminde animasyonların kullanılması yönelik araştırmalar yer almaktadır.

Muammer ÇALIK (Prof. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kimyada kav-

ram yanılgıları, kavram öğrenimi ve öğretimi, kavram öğretimine yönelik mater-yal geliştirme, bağlam (yaşam) temelli (context-based) öğretim, teknoloji destekli sorgulama, sosyo-bilimsel durumlarda kullanılan bilimsel düşünme alışkanlıkları, öğretim programlarının ve fen ve kimya eğitimi araştırmalarının ülkemizde ve dünyadaki eğilimlerine yönelik araştırmalar gibi konular yer almaktadır.

Munise SEÇKİN KAPUCU (Yrd. Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi)Uzmanlık alanı fen eğitimidir. Araştırma konuları arasında; ara disiplin, fen ve

teknoloji programı, bilimin doğasının öğretimine yönelik araştırmalar yer almaktadır.

Mustafa ERGUN (Yrd. Doç. Dr., Ondokuz Mayıs Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; teknolojik pe-

dagojik alan bilgisi; öğretmen yetiştirme; Didaktiksel Dönüşüm Teorisi (transpo-zisyon didaktik) konuları yer almaktadır.

Mustafa SÖZBİLİR (Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; fen eğitimin-

de araştırma-uygulama boşluğu; kimyada kavram yanılgıları, kavram öğrenimi ve öğretimi, yaşam (bağlam) temelli (context-based) öğretim, probleme dayalı öğretim (PDÖ), öğretim programı çalışmaları ve fen ve matematik eğitimi araş-tırmalarının ülkemizde ve dünyadaki eğilimlerine yönelik araştırmalar ve görme engellilere fen öğretimi gibi konular yer almaktadır.

Mustafa TÜYSÜZ (Arş. Gör., Orta Doğu Teknik Üniversitesi) Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; Kimya eğiti-

mi (PCK boyutları, micro teaching), Kimya öğretimi için metot çalışmaları, Çok-lu Zekâ Kuramı Uygulamaları, Proje Tabanlı Eğitim, Ölçme değerlendirme için test geliştirme, Disiplinler arası etkileşimli öğretim, Kimya dersine olan Tutum ve Motivasyon araştırmaları, Bilimin Doğası. Kimya Laboratuvarları eğitim ve öğretimi, STEM eğitimi gibi konular yer almaktadır.

xviiYazarlar Hakkında Bilgi

Nagihan YILDIRIM (Yrd. Doç. Dr., Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kimya öğre-

timinde analoji uygulamaları, bilimsel sorgulamaya dayalı öğretim; kavram öğre-timine yönelik materyal geliştirme, test geliştirme, yapılandırmacı öğrenme ku-ramının uygulanma modelleri, kavram anlama seviyeleri ve ölçülmesine yönelik araştırmalar yer almaktadır.

Nail İLHAN (Yrd. Doç. Dr., Kilis 7 Aralık Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; fen eğitimi

araştırmalarında kuram ve uygulama; yaşam (bağlam) temelli (context-based) öğ-retim, eğitimde ölçme aracı geliştirme, öğretmen adaylarının ilgi ve öz yeterlikleri gibi konular yer almaktadır.

Necla DÖNMEZ USTA (Yrd. Doç. Dr., Giresun Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; bilgisayar des-

tekli öğretim; teknoloji destekli kimya öğretimi, kavramsal anlama düzeyleri ve ölçülmesi; kavram yanılgıları; kavram öğretimi; kavram öğretimine yönelik ma-teryal geliştirme ve öğretim programlarına yönelik araştırmalar yer almaktadır.

Neslihan ÜLTAY (Yrd. Doç. Dr., Giresun Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kimyada kavram

öğretimi, kavram yanılgılarının belirlenmesi, kavramsal değişim yöntemleri, kavramsal değişimi sağlamaya yönelik materyal geliştirme, bağlam (yaşam) temelli (context-based) öğretim, REACT stratejisi, okul öncesi fen öğretimi gibi konular yer almaktadır.

Nursen AZİZOĞLU (Yrd. Doç. Dr., Balıkesir Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kimyada kav-

ram yanılgıları ve kavramsal değişim stratejileri; modeller ve analojik muhakeme; aktif öğrenme teknikleri; kavram öğretimi ve öğrenimi için materyal tasarımı; öğ-retmen yetiştirme; pedagojik alan bilgisi ve öğretimi; duyuşsal değişkenlerin öl-çülmesine yönelik çalışmalar yer almaktadır.

Nurtaç CANPOLAT (Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Bir süre ortaöğretimde kimya öğretmenli-

ği yaptıktan sonra üniversitede görev yapan yazarın araştırmaları özellikle kimya eğitimi alanında, kavramsal öğrenme ve kavram yanılgıları belirleme ve giderme-ye yönelik çalışmalara yoğunlaşmaktadır.

xviiiKimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri

Nusret KAVAK (Doç. Dr., Gazi Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğretmen

yeterlikleri; pedagojik alan bilgisi; teknolojik pedagojik alan bilgisi; rol oynama yöntemi; alternatif ölçme ve değerlendirme yaklaşımları; fen-teknoloji-mühen-dislik-matematik (FeTeMM) uygulamaları; kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme; oyunlarla fen eğitimi; fen programlarının geliştirilmesi yer almaktadır.

Samih BAYRAKÇEKEN (Prof. Dr., Atatürk Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya ve kimya eğitimi olan yazarın özellikle heterojen kine-

tik, kömürlerin fiziksel olarak arıtılması, yüzey kimyası, kimya öğretim yöntemle-ri, kimyada kavramsal öğrenme, bilimin doğası ve öğretmen eğitimi gibi konular yer almaktadır.

Selçuk KARAMAN (Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi)Uzmanlık alanı bilgisayar ve öğretim teknolojileri eğitimidir. Araştırma ko-

nuları arasında; öğrenme nesneleri, öğretim tasarımı, performans teknolojileri yer almaktadır. Uzaktan eğitim ortamlarının yönetimi, bu ortamlara yönelik etkinlik ve materyal geliştirilmesi konusunda araştırma ve uygulamalarda bulunmuştur. Türkiye’nin ilk Nesne Ambarı AtaNesA’dan sonra ilk kurumsal çevrimiçi açık ders ortamı olan AtademiX’in oluşturulmasında rol almıştır.

Sevgi AYDIN (Yrd. Doç. Dr., Yüzüncü Yıl Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; pedagojik

alan bilgisi (pedagogical content knowledge); öğretmen yetiştirme; bilimin doğası (nature of science) ve öğretimi; öğrencilerin kimya konuları ile ilgili sahip olduk-ları yanlış kavramalar ve öğretmenlerde öz-yeterlik inançlarının incelenmesine yönelik araştırmalar yer almaktadır.

Sevil AKAYGÜN (Yrd. Doç. Dr., Boğaziçi Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; fen ve kim-

ya eğitiminde görselleştirme, bilgisayar destekli kimya eğitimi, zihinsel modeller, kavramsal değişim, nanobilim/nanoteknoloji eğitimi, fen, teknoloji, mühendislik ve matematik (FeTeMM/STEM) eğitimi yer almaktadır.

Sevil KURT (Yrd. Doç. Dr., Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; kimya öğreti-

minde analoji uygulamaları, günlük yaşamla ilişkili kimya kavramlarının öğreti-mi, kavram öğretimine yönelik materyal geliştirme, yapılandırmacı öğrenme ku-ramının uygulanma modelleri, kavram anlama seviyelerinin ölçülmesine yönelik araştırmalar yer almaktadır.

xixYazarlar Hakkında Bilgi

Sevinç Nihal YEŞİLOĞLU (Arş. Gör. Dr., Gazi Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğretmen eği-

timi, bilimin doğası ve öğretimi, bilim tarihi, bilimsel epistemoloji, argümantas-yon ve sorgulayıcı-araştırma ile fen öğretimi, fen eğitiminde pratik çalışmalar gibi konular yer almaktadır.

Sibel SADİ-YILMAZ (Yrd. Doç.Dr., Kafk as Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; Yaşam (bağ-

lam) temelli (context- based) öğretim, fen öğretiminde materyal geliştirme gibi konular yer almaktadır.

Suat ÇELİK (Yrd. Doç. Dr., Atatürk Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimi olan yazar, Milli Eğitim Bakanlığına bağlı il-

köğretim okullarında sınıf öğretmeni olarak ve Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsünde Araştırma Görevlisi olarak görev yapmıştır. Bilimin doğası ve öğ-retimi konularında yüksek lisan ve doktora tezleri, yurt içi ve yurt dışı dergilerde yayınlanmış çalışmaları bulunmaktadır.

Suat ÜNAL (Doç. Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi)Uzmanlık alanı kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; fen kavramla-

rına yönelik öğrenci anlamaları ve kavram yanılgılarının tespiti; kavramsal deği-şimi esas alan öğretim tasarımları ve uygulanması; materyal geliştirme ve uygula-ma; öğretim programları; fen öğretiminde hikâyelerin ve modellerin kullanılması gibi konular yer almaktadır.

Tuğba ECEVİT (Doktora Öğrencisi, Hacettepe Üniversitesi)Uzmanlık alanı fen eğitimi ve kimyadır. Araştırma konuları arasında; söylem

analizi, argümantasyon ve bilimin doğası yer almaktadır.

Zeki BAYRAM (Yrd. Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi)Uzmanlık alanı fen ve kimya eğitimidir. Araştırma konuları arasında; öğret-

men yetiştirme; fen ve kimya öğretiminde laboratuvar uygulamaları, sorgulamaya dayalı fen öğretimi, öğrencilerde kavram yanılgıları; fen programlarının geliştiril-mesi ve uygulanması; gibi konular yer almaktadır.

BÖLÜMÜN TEMEL AMACI

Bu bölümün amacı kimyanın bilimsel bir alan olarak gelişim sürecini kısa-ca betimleyerek ülkemize giriş serüvenini, ülkemizde kimya öğretmen yetiştirme sürecinin gelişimini ve bu süreçteki önemli reformları tanıtmak, dünyada ve ülke-mizde kimya eğitiminin bir araştırma alanı olarak nasıl bir gelişim gösterdiğini ve kimya eğitiminin hali hazırdaki durumunu ele alıp irdelemektir.

KAZANIMLAR

Bu bölümü çalışanlar;• Kimyanın bir bilim olarak gelişim sürecini tanır.• Modern kimyanın ülkemize gelişi ve gelişim süreci hakkında bilgi sahibi olur.• Bir alan eğitimi disiplini olarak kimya eğitimin ne anlama geldiğini anlar.• Kimya öğretmen yetiştirme sürecini anlar.• Kimya eğitimi araştırmalarının ülkemizde gelişimi ve mevcut durumunu

fark eder.

TARTIŞMA SORULARI1. Kimyanın teknolojik uygulamalarının binlerce yıl geçmişi olmasına rağmen

modern bir bilim olarak gelişiminin çok geç olmasının nedenlerini nasıl açıklarsınız?

2. Ülkemizde modern kimya eğitiminin gelişim serüveninde yer alan temel unsurlar nelerdir?

3. Kimyanın bir modern bilim olarak gelişmesi ile kimya eğitimin bir disiplin olarak ortaya çıkışı arasında nasıl bir ilişki vardır?

4. Kimya öğretmen eğitimi sürecinde ülkemizde yakın dönemde (özellikle 1990’lı yıllarda) yapılan yeniliklerin kimya eğitiminin bir disiplin olarak ge-lişim sürecini nasıl etkilemiştir?

1. BÖLÜM

KİMYA VE KİMYA EĞİTİMİNİN ÜLKEMİZDE GELİŞİMİ

Mustafa SÖZBİLİR & Alipaşa AYAS

GİRİŞ

Bir yönüyle maddeye dayanan insanoğlunun kendi yapısını ve çevresinde olan maddi dünyayı anlama merakı beraberinde maddenin yapısını anlama mera-kı doğurmuştur. Çok basit bir şekilde tanımlandığında maddenin yapısını anlama ile uğraşan kimya biliminin gelişim süreci diğer tüm temel bilimlerde olduğu gibi zamanla öğrenilen bilgilerin kullanılabilir olması için gelecek nesillere öğretilmesi ihtiyacını doğurmuştur. Bu ihtiyaç bilginin miktarının ve buna bağlı olarak da kullanım alanının az olduğu ilk zamanlarda usta-çırak ilişkileri yoluyla edinilen bilgi ve becerilerin gelecek nesillere aktarımı şeklinde giderilebilirken, sanayi dev-rimiyle birlikte hızlı bir şekilde artan yetişmiş insan gücü ihtiyacı her alanda oldu-ğu gibi kimyanın da profesyonelce öğretimini zorunlu kılmıştır. Etkili ve verimli kimya öğretiminin nasıl gerçekleştirileceği sorusuna cevap verebilmek için kimya bilmek kadar kimya eğitimi konusunda da donanımlı olmayı gerektirmektedir.

İnsanoğlunun gündelik yaşamını kolaylaştırmak amacıyla gerçekleştirdiği iş-lemlerde kimya bilgisinin çok eskilerden beri kullanılıyor olmasına rağmen bir bi-lim olarak ortaya çıkışı XVIII. yüzyıl sonlarına denk gelmektedir (Dölen, 2013a). Antik çağdan itibaren hüküm süren klasik bilim anlayışını takiben XV. yüzyıl da ortaya çıkan bilimsel devrim (Rönesans) günümüzde modern bilim olarak adlan-dırılan anlayışın temelini oluşturur. Bilimsel devrim ile birlikte bilim ile teknoloji arasındaki mesafe daralmaya ve aralarındaki karşılıklı ilişki giderek artmaya baş-lamış ve sanayi devrimi bilim ile teknoloji ayrılmaz bir bütün haline getirmiştir. Bu gelişmelerin sonucunda gerek yeni teknolojiler üretmek ve gerekse üretilen teknolojileri uygulayabilmek için bilimsel bilginin üretilmesi zorunlu duruma gel-miştir. Kimyanın gelişimi de bu dönemde olmuştur. Kimya üzerine klasik bilimsel çalışmalar binlerce yıl geriye götürülse de modern kimyanın doğuşu doğru bir element tanımının Robert Boyle tarafından yapılmasıyla gerçekleştiği ifade edil-mektedir (Dölen, 2013a, s.22). Boyle elementi kendisinden daha basit maddelere ayrılamayan madde olarak tanımlamıştır. Robert Boyle’den yaklaşık yüz yıl son-ra element tanımı Fransız kimyacı Antoine Laurent Lavoisier (1743–1794) tara-fından yaşama geçirilmiştir. Lavoisier suyun oksijen ve hidrojenden oluşmuş bir bileşik olduğunu, kendisini oluşturan maddelere ayrıştığını veya bu maddelerin birleştirilmesi ile elde edilebildiğini ortaya koyarak suyun çok eskilerden beri ifade edildiği gibi hava, ateş ve toprak gibi dört elementten biri olmadığını göstermiştir. Bunun yanında yanma ve oksitlenme olaylarını inceleyerek havanın bir element olmayıp oksijen ve azot gazlarından oluşmuş bir karışım olduğunu ortaya koy-muştur. Suyun ve havanın birer element olmadığının kanıtlanması dört element teorisinin yıkılmasını ve modern kimyanın doğuşunu sağlamıştır. Lavoisier’nin görüşlerinin yaygın olarak kabul görmesi ile modern kimya XVIII. yüzyılın sonla-

2Kimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri

rından başlayarak çok hızlı bir gelişim sürecine girmiştir. Kimyasal birleşmenin ve reaksiyonların temel ilke ve yasaları belirlenmiş ve bunların sonucunda John Dal-ton (1766–1844) kimyasal olayların açıklanmasında bir anahtar görevini görecek olan atom teorisini 1808’de ortaya koymuştur. Bunların ardından kimya bilimi ve bu bilime dayalı olan kimyasal teknoloji çok hızlı bir gelişme süreci içine girmiştir (Dölen, 2013a, ss.22-23).

Modern kimyanın ülkemize girişi XIX. yüzyılda sadece eğitim ve öğretim amaçlı olmuştur. Kimyanın ülkemizde bir bilim olarak yerleşmeye başlaması an-cak XX. yüzyılın başlarına denk gelmektedir. 1915’de Darülfünun [Bugün ki İs-tanbul Üniversitesi]’a gelen Alman müderrisler arasında yer alan üç kimyacının girişimi sonucunda 1917’de Darülfünun Fen Fakültesi içinde ilk kez meslek olarak kimya öğretimi örgütlenmiş ve “kimyagerlik” diploması verilmeye başlanmıştır. Bu tarih Türkiye’de meslek olarak kimya öğretiminin başlangıcı olarak kabul edil-mektedir (Dölen, 2013b). 1933 de üniversite reformunu takiben kimyagerlik öğre-timi kimya mühendisliği öğretimine dönüştürülmüş ve bunun yanında öğretmen-liğe yönelik olarak fizik-kimya lisans öğretimi de sürdürülmüştür. 1943 yılında Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi kimya eğitimi verilmeye başlanmasıyla kimya eğitimi İstanbul dışına çıkmıştır. 1960’lı yıllardan Yükseköğretim Kurulu Başkan-lığının [YÖK] kurulduğu 1982 yılına kadar açılan üniversite, akademi, yüksekokul ve özel yüksekokullarda farklı amaçlarla kimya lisans, kimyagerlik, kimya mühen-disliği ve kimya yüksek mühendisliği öğretimi yapılmıştır. YÖK’ün kurulmasıyla üniversitelerde kimya eğitimi kimya, kimya mühendisliği ve kimya öğretmenliği adlarıyla verilmeye başlanmış ve günümüze kadar gelmiştir (Dölen, 2013b).

KİMYA ÖĞRETMEN EĞİTİMİ

Cumhuriyet dönemi boyunca öğretmen yetiştirme sürecinde değişik kurum-lar rol üstlenmiştir. Bunlar arasında öğretmen okulları, köy enstitüleri, iki ve üç yıllık eğitim enstitüleri, yüksek İslam enstitüleri, ticaret ve turizm yüksek öğret-men okulları, eğitim bilimleri fakültesi, yüksek öğretmen okulları ve eğitim fa-külteleri sayılabilir. Bu kurumların öğretmen yetiştirmede niteliğin artırılmasına önemli katkıları olmuştur. 1982’de 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu ile öğret-men yetiştirme işlevi Milli Eğitim Bakanlığı [MEB]’ndan Üniversitelere devredil-miştir. Ancak, öğretmen eğitiminin nasıl yapılacağı konusunda deneyimi olmayan üniversiteleri bu işi layıkıyla yerine getirmede güçlükler yaşamıştır. Ülkemizin ge-lecek nesillerinin nitelikli bir şekilde yetiştirilmesinde çok önemli bir alan olan öğretmen eğitiminde YÖK ile MEB’nın etkin bir koordinasyonu uzun yıllar sağ-layamamıştır. Bu durum hem nitelik hem de nicelik açısından ülke ihtiyaçlarının karşılanamaması sorununu doğurmuştur.

Kimya ve Kimya Eği minin Ülkemizde Gelişimi 3

1990’lı yılların başında yetkililer öğretmen yetiştirmede MEB ile YÖK’ün işbirliği yapmalarının bir ihtiyaç olduğunu fark etmişlerdir. Bu yıllarda Dünya Bankası kredisi ile yürütülen Milli Eğitimi Geliştirme Projesi ile eğitim fakülteleri yeniden yapılandırılmış ve YÖK ile MEB arasında öğretmen yetiştirmede koor-dinasyon sağlanmıştır. Yetiştirilen öğretmenlerin niteliğini artırmayı ve ihtiyaç kadar öğretmen yetiştirmeyi de kapsayan bu işbirliği süreci Fakülte-Okul İşbirliği protokolünün dönemin Milli Eğitim Bakanı ile YÖK Başkanı arasında imzalan-ması ile yeni bir ivme kazanmıştır. Ancak, bu işbirliği süreci de 2000’lerin başına kadar değişik branşlarda ve özellikle sınıf öğretmenliği alanında öğretmen açığını kapatmaya yetmemiştir.

1998 den günümüze kadar olan dönemde eğitim fakültelerinde yeniden yapı-lanmaya göre öğretmenler yetiştirilmeye çalışılmış ancak zaman zaman gerek bazı alanlarda kontenjanların aşırı artırılması ve gerekse öğretim elemanı ile alt yapı eksikliklerine rağmen yeni fakülte ve programların açılması kalitenin istenilen öl-çüde yükseltilememesine sebep olmuştur. Ayrıca düzenlenen öğretmen yetiştirme sertifika programları ihtiyaç olan alanlara katkı sağlarken, ihtiyaç olmayan kim-ya gibi alanlarda kaliteye önemli bir katkı sağlamamıştır. Öğretmen eğitiminde kaliteyi yakalamanın öncü yolu dünya standartlarına yakın ortak bir yetiştirme sürecini akademik olarak kabul etmekle başlar. Aşağıda detaylara girmeden ana alanlardan söz edilecektir.

Geleneksel olarak öğretmen eğitimi modelleri çoğu ülkelerde benzerdir ve üç ana bölümden oluşmaktadır. Kimya öğretmenlerinin yetiştirilmesi de aynı süreç-leri kapsamaktadır.

i. Alan bilgisi: Öğretmen adayının öğretecek olduğu alanla ilgili bilgileri içeren dersler.

ii. Pedagoji bilgisi: Öğrenme ve öğretme konularına yönelik bilgileri içeren dersler

a) Profesyonel eğitimin teorik temelleri (Genel Eğitim): Bu kısımda eği-tim felsefesi, eğitim tarihi, eğitim sosyolojisi ve eğitim psikolojisi ile ilgili dersler öğretmen adaylarına verilir.b) Özel pedagojik formasyon: Özel öğretim yöntemleri ile ilgili pedago-jik formasyon dersleri ve okullarda yapılan uygulama çalışmaları.

iii. Genel Kültür: Öğretmen adayının kendi hak ve sorumlulukları ile deği-şik alanlara yönelik kazanacağı bilgi ve deneyimler.

4Kimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri

Bu üç ana alanda öğretmen adaylarına kazandırılması gereken bilgi ve bece-rilerle ilgili temel standartlar Eğitim fakültelerinin yeniden yapılandırılması kap-samında ele alınmış ve kurulan bir komisyon tarafından oluşturulmuştur. Ancak standartların belirlenmesi ile o standartlara ulaşılması garanti altına alınamaz. Bu noktada okul kimyası ile akademik kimya ilişkisi üzerinde durmak faydalı olacaktır.

OKUL KİMYASI VE AKADEMİK KİMYA

Fen bilimlerinin ve ona dayalı olarak üretilen teknolojinin ülkelerin gelişme-sine sağladığı katkılar sayılamayacak kadar çoktur. Bu nedenle fen bilimlerinin ve onun eğitiminin önemi gittikçe artmaktadır. Geleceğin teminatı olarak görülen gençlerin daha iyi yetiştirilmeleri kaliteli bir eğitim-öğretimden geçirilmelerine bağlıdır. Gençler bir yandan çağın gereklerine göre yetiştirilirken öte yandan ye-niçağlara önderlik edebilecek bilgi birikimi ile de donatılmalıdırlar. Bu yeni ne-sillerin geniş bir ufk a ve araştırmacı bir ruha sahip olacak şekilde bir eğitimden geçirilmeleri ile mümkündür. Bunun yolu ise daha iyi bir eğitim nasıl sağlanabilir sorusu etrafında yapılacak kapsamlı araştırmalardan geçmektedir. Bir alanda yeni bilgi üretmek veya yeni buluşlar yapmak (akademik bilim) kadar o bilginin genç nesillere kazandırılması da (okul bilimi) önemlidir.

Kimya eğitimi veya okul kimyası dediğimiz şey kimyada neleri, niçin ve na-sıl öğretelimden başlayarak ne kadar öğretebildik ve öğretilen bilginin niteliği nedir soruları ile ilgilenir. Akademik kimya ise, kimyacıların veya kimyada yeni keşifl er yapmak üzere çalışanların uğraştığı kimya olarak tanımlayabiliriz. Akade-mik kimyacılar teorik ve pratik alanda kimya bilimine katkıda bulunmaktadırlar. Fen-edebiyat ve fen fakültelerinin kimya bölümlerinde yürütülen çalışmalar bu kapsamda değerlendirilebilir. Kısaca belirtmek gerekirse kimya alanında bilimsel araştırmalar yapmak ve bilgi üretmek akademik kimyanın işi, bu bilginin genç nesillere en etkili bir şekilde kazandırılma yöntemlerini araştırmak da kimya eği-timinin (veya okul kimyasının) uğraşı alanıdır. Bu ayrılığın ve ilişkinin farkına vararak kuracağımız bağlar her iki alanında gelişmesine olanak sağlayacaktır.

Kimyada sahip olunan bilgi birikiminin okul süresince öğretilebilecek ola-nın kat kat üstünde olduğu açıktır (Yani, biz fakültede 200 kredilik te kimya dersi okutsak bilinen kimya bilgilerinin tamamını lisansta öğretemeyiz). Bu nedenle okul kimyası programlanırken öğrencilere temel kimyasal kavramlar ve bilgi edin-me yollarının öğretilmesi amaçlanmalıdır. İnsanoğlunun bugün sahip olduğu bilgi birikiminin öğrencilere öğretilmeye çalışılması halinde bir yere varılması oldukça güçtür. Böyle bir yaklaşım konuların acele ile öğretilmesine neden olur. Bu da öğ-renmenin yüzeysel olmasına ve kısa sürede unutulmasına yol açar.

Kimya ve Kimya Eği minin Ülkemizde Gelişimi 5

Gelişmiş ülkelerin çoğunda kimya öğretim programı kapsamında değişik konuların ne şekilde öğretilmesi gerektiği üzerinde ayrı ayrı araştırmalar yapıl-maktadır. Elde edilen bulgular ilgili çevrelerce tartışılmakta ve sonuçlar yeni geliş-melere (program geliştirme çalışmalarına ve yeni öğretim tekniklerinin geliştiril-mesine) önderlik etmektedir. Ülkemizde ise, öğretim programları üzerine yapılan araştırmaların sınırlılığı dikkati çekmektedir. Bu durum geliştirilen programların batı ülkelerine kıyasla çok daha yetersiz kalmasına neden olmaktadır. Son 20-25 yılda karşılaştığı sorunlarını kendi uzmanları ile çözme yoluna giden Finlandiya, Polonya, Macaristan gibi bazı gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler eğitime ve araş-tırmacılara gerekli kaynakları sağlayarak, öğretmen eğitiminde ve okul program-larında kapsamlı reformlar gerçekleştirmişlerdir. Ülkemizde de bu yönde çabala-rın artmaya başladığını görmekteyiz.

Kimya öğretmenlerinin yetiştirilmesi sürecinde Kimya Öğretim Yöntemleri dersi özel bir öneme sahiptir. Bugünkü programlar çerçevesinde ortaöğretim kim-yası ile eğitim fakültelerinde öğretilen kimya arasında tam bir çakışmanın olduğu söylenemez. Elbette öğretmen adayı öğreteceği alanla ilgili daha üst düzeyde bir eğitim almış olmalıdır. Ancak eksiklik öğretmen adaylarının öğretecekleri kimya öğretim programını tam tanıyamadan mezun olmalarındadır. Bu nedenle öğret-men adayları göreve başladıkları okullarda neyi nasıl yapacakları konusunda bir bocalama göstermektedirler. Bu bocalama, özellikle deneyimli kimya öğretmeni-nin bulunmadığı okullarda daha çok sıkıntıya sebep olmaktadır. Çünkü yeni atan-mış olan öğretmen stajyer olmasına rağmen derslere girmek zorunda kalmaktadır. Birçok durumda bu stajyer öğretmene başka alanlardan rehber öğretmen görev-lendirilmektedir. Bu nedenle kimya öğretmenlerini daha yeterli hale getirebilmek için lise kimya öğretim programı konularının irdelendiği, örnek etkinliklerin ya-pılıp tartışıldığı bir süreç izlenmesi gerekmektedir. Bu anlamda geleceğin kimya öğretmenleri olarak bugünün kimya öğretmen adaylarına, hali hazırda görev yap-makta olan kimya öğretmenlerinin de güncel gelişmelere uyum sağlayabilmeleri ve bilgilerini güncelleyebilmeleri ve kimya öğretmen eğitimcilerinin yararlana-bilmesi için “Kimya öğretimi: Öğretmen eğitimcileri, öğretmenler ve öğretmen adayları için iyi uygulama örnekleri” başlıklı bu kitabın hazırlanması düşünül-müştür. Elbette burada önerilen etkinliklerin yapılabilmesi için örnek laboratuar sınıfl arının olması idealdir. Ancak etkinliklerin önemli bir kısmı normal kimya laboratuarlarında ve hatta sınıfl arda yapılabilecek türden etkinlikler de içermesine özen gösterilmiştir. Ayrıca kitapta yer alan tüm iyi uygulama örneklerinin mevcut kimya öğretim programıyla uyumlu olmasına özen gösterilmiştir.

6Kimya Öğretimi: Öğretmen Eğitimcileri, Öğretmenler ve Öğretmen Adayları İçin İyi Uygulama Örnekleri